TMMOB GEM MHENDSLER ODASI adna Sahibi nci Gndz Baldoan Yaz leri Mdr ebnem Helvacolu Yayn Kurulu Ahmet Dursun Alkan Ahmet Tademir Hr Frtna Yaln nsan Sevilay Can Hasan Bar Karayel Metin Koncavar Hakan Akyldz Baskya Hazrlk Hilal Sakarya Nazan Ertrk Grafik-Tasarm Serkan Uar Ynetim yeri Postane Mahallesi Tun Sokak No: 39 34940 Tuzla/stanbul Tel: (0216) 447 40 30-31-32 Faks: (0216) 447 40 33 e-posta: info@gmo.org.tr http:// www.gmo.org.tr Basld Matbaa Patrol Ambalaj Matbaaclk ve Reklam Sanatlar San. Tic. Ltd. ti. Ramazanolu Mah. Barbaros Cad. No:8 34909 Pendik - stanbul / Trkiye Tel: 0216 595 22 93 Fax: 0216 595 22 95 e-mail: info@patrolofset.com (ISSN-1300/1973) Bask tarihi: Austos 2009 Bask says: 3000 adet

Makale

4 Common Rail Yakt Pskrtmeli Yksek Devirli Gemi Dizel Motorlarnda 10 Tersanelerdeki Kazalarnn statistik Olarak ncelenmesi 17 niversite Sanayi birliinde Dnya ve Trkiyedeki Eilim ve (Tahsin Tezdoan ve Metin Taylan) Uygulamalar (Metin Taylan ve Yaln nsan) (Osman Azmi zsoysal) Yksek Slfr eriinin Yol At Arzalar

NDEKLER

Gr

22 Gemi Onarm Tekniklerine Genel Bak (Ahmet Gltekin Avc) 30 stanbula zm nerileri Gndeme Getiriyor 33 DO Karaky skelesi Neden Batt? 35 Kresel Kriz, Sanayide Yeniden Planlama Startejisini

Odadan Haberler

38 Hali Tersanesinde na Edilen Kuru Havuzlar Sanatta Yeterlik Diploma Treni

43 Fahri Doktora ve 2008-2009 Akademik Yl Doktora, 43 Bilgisayar Destekli Gemi Tasarm ve Maxsurf Eitimi Yapld 44 Gelecein Gemi ve Yzer Yaplar - 2010 Proje Yarmas 47 Hali Tersaneleri Plato Olmasn! 49 Camialtnda Basn Aklamas 51 zmir ubesi Etkinlikleri 48 Trk Loydu Genel Kurulu iin Genel ye Toplantlar ve Ynetim Kurulu Adaylar Seimi Yapld 50 evre ve Orman Bakanl Toplants 50 Exposhipping 2009 Fuarna Katlm 53 Antalya ubesi Etkinlikleri 46 Boya Denetmenlii Sertifikalandrma Kursunun lki Gerekletirildi

TMMOBden Haberler Sektrden

56 TMMOB Etkinlikleri

60 T rencilerinden Byk Baar 62 Sektrden eitli Haberler 65 Etkinlik Takvimi 71 Denize ndirme 79 Kim Kimdir

61 Tl rencilere GESADdan dl 68 Tersanelerimizde na Edilen Gemiler

yelerden Kitap

78 Yeni yelerimiz 80 Kitap Kesi

78 yelerden Haberler

GEM ve DENZ TEKNOLOJS, TMMOB Gemi Mhendisleri Odasnn 3 ayda bir yaynlanan, yelerinin meslekle ilgili bilgilerini gelitirmeyi, sosyal yaamlarn zenginletirmeyi, ulusal ve askeri deniz teknolojisine katkda bulunmay, zellikle sektrn lke karlar ynnde gelimesini, teknolojik yeniliklerin duyurulmasn ve sektrn yurtii haberlemesinin salanmasn amalayan yayn organdr. Basn Ahlk Yasasna ve Basn Konseyi ilkelerine kendiliinden uyar. GEM ve DENZ TEKNOLOJSnde yaynlanan yazlardaki gr ve dnceler ile bunlara ilikin yasal sorumluluk yazara aittir. Bu konuda GEM ve DENZ TEKNOLOJS herhangi bir sorumluluk stlenmez. Yaynlanmak zere gnderilen yazlar ve fotoraflar, yaynlansn ya da yaynlanmasn iade edilmez. GEM ve DENZ TEKNOLOJSnde yaynlanan yazlardan, alan kaynak belirtmek koulu ile tam ya da zet alnt yaplabilir.

Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

1

Yayncdan kesinde sizlere tekrar merhaba demek iin dergimizin eski saylarn gzden geirdik. Kat ettiimizi yolu grmek gerekten kvan vericiydi. Zaman zaman dergimizin kartlmas sekteye urasa da, gnll ve yrekli meslektalarmz dergimizi yeniden kartlmasn salam. Yaklak 7 senedir de kesintiye uramadan Gemi ve Teknoloji dergisi periyodik olarak kartlmaktadr. Bugne kadar emei geen herkese tekrar teekkr etmeyi bor biliriz.

Deerli Meslektalar,

YAYINCIDAN

Genel olarak incelediimizde, dergi sayfalarmz younluklu olarak akademisyenlerin almalarndan, bilimsel aratrmalarndan ve bu sektrde hizmet veren meslektalarmzn gr yazlarndan olumaktadr. Ancak mesleimizi gelitirmenin en nemli unsurlarndan biri mesleki tecrbenin paylamdr. Bunun da yollarndan bazlar, 3 ayda bir kan dergimiz, 2 senede bir dzenlenen kongrelerimiz, meslek rgtmz olan GMOnun yapt ye toplantlarndaki paylamlar. Maalesef ye says 2500 geen bir meslek rgt almalarna katlan, kongrelere gelen, dergiye yazlar yazan meslekta saymz olduka azdr.

Bir meslek rgtmz olduu ancak seim dnemlerinde, oda gecelerinde ya da skntl gnlerimizde hatrlanmaktadr. Mesleimiz hepimizin ortak kar, buna GMO ats altnda birlik ve btnlkle sahip kmak da, birbirimize srtmz dnp krizi derinletirmek de bizim elimizde. Dergimizin sayfalarnda vg yazlar da, yerme yazlar da bulunacaktr. Bunlar anlamak, sindirmek, hatalarmz dzeltmek, baarlarmzla gurur duymak, tecrbelerimizi paylamak mesleimizi kalkndracaktr. Bu saymzda sizlere ok kymetli 4 adet makale ve eitli gr yazlar sunuyoruz. Makalelerden iki tanesi bu dnem mezun olup aramza katlan meslektalarmza ait. Meslee merhaba der demez byle retken ve paylamc olmalar hepimize rnek olmal. Yeni meslektamz Tahsin Tezdoan, tersanelerdeki kazalar ile ilgili ok kapsaml bir aratrma yapm ve yazsnda ok nemli grafiklere yer vermitir. lgiyle okuyacanz ve bu almasnn i gvenlii ve ii sal konularnn daha detayl irdelenmesine k tutacan umuyoruz.

Kapak konusu olarak yer verdiimiz, tamir-bakm-tutum-srvey konuunda yazy hazrlayan yine bu sene mezunlarndan, yeni meslektamz Ahmet Gltekin Avc bitirme devi olarak hazrlad almasn bizimle paylayor. Mesleimizin en nemli paralarndan biri olan, ekonomik katma deeri ok fazla olan bir konuda bizlere, gelitirilmeye ak bir makale konusu sunuyor. Umarz ki sektrdeki tecrbeli meslektalarmz bu yazy tamamlayacak, makale, gr ve tecrbelerini bizlerle sonraki yaynlarmzda paylarlar. Bu saymzda yer alan ok kymetli dier iki makaleden bir tanesi dizel motorlarndaki arzalara dikkat ekmektedir. Konu ile ilgili meslektalarmz asndan faydal olacan dndmz bu makale de devam getirilmeye aktr. Sektrmzde bu problemlerle karlaan meslektalarmzn gr ve tecrbe yazlarn byk bir heves ile bekliyoruz. Dier ok nemli bir ibirliine dikkat eken yazmz da niversite-sanayi ibirlii konusunda. Birlikten nasl g dodunu okuyup, daha fazla paylamn olduu bir sektr yaratmaya k tutmas dilei ile.

GMO tarafndan, renciler aras bir proje yarmasnn ilki bu sene dzenlenecektir. Yarmann duyurusunu bu saymzda sizlerle paylamaktayz. Yarma logomuz sayn yemiz Ycel Erdem tarafndan hazrlanm olup, bu titiz ve baarl almas iin kendisine teekkr eder desteklerinden dolay kranlarmz sunarz. Sayglarmzla, Yayn Kurulu

Makalelerin yan sra gr yazlaryla da sizleri bilgilendirmeyi ve tartmalar balatmay hedefliyoruz. 29 Mart 2009da yaplan yerel seimler ncesi odamzn meslek alnmz ilgilendiren konulara ilikin, kamusal kar adna yerel ynetimlerden beklentilerini aklayan bir gr sizlerle paylayoruz. Karaky iskelesi yapm ve iletiminde alm yelerimiz, bizlerle iskelenin alabora olmas ile ilgili tespit ve yorumlarn paylarken, kriz ortamna deinen bir gr, Hali Tersanesinde ina edilen kuru havuzlarn tarihi, hangi teknik ve artlar da yapldn bulabileceiniz bir yazya da sayfalarmzda yer veriyoruz. 180. sayda kan ve daha nce birka rneine rastladmz, renci makalelerinin yenilerine bu sayfalarda yer vermek iin byk bir hevesle bekliyoruz. Temmuzdaki yat saymzda bulumak zere.

Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

3

MAKALE

COMMON RAIL YAKIT PSKRTMEL YKSEK DEVRL GEM DZEL MOTORLARINDA YKSEK SLFR ERNN YOL ATII ARIZALAROsman Azmi ZSOYSAL1

A number of high speed marine diesel engine failures have been reported in the immediate past. Premature failures were reported on the poor starting, on the loss of power, on the lubricating oil leakage and on the engine overload. Those engines were all new. In order to initiate a more accurate cause investigation, the engine went through an overhaul inspection. The general characteristics of these defective engines were pistons seizing in the crown region causing seizure of the piston in the cylinder. When these failures were investigated with performing the systematic cause analysis, the problem could be traced back to combustion irregularities. The injector became sticky causing poor vaporization of the diesel. The stickiness of the injector tip was found to be due to poor lubricity of the fuel. It is concluded that the fuel is not of a proper quality and high sulphur content in diesel oil causes the piston wearing, doing expensive damage. Anahtar szckler: Fazla slfr ierii; gemi dizel motoru; common rail; piston st tablas; yapkan enjektr.

FAILURE DUE TO HIGH SULPHUR CONTENT AT HIGH SPEED MARINE DIESELS WITH COMMON RAIL INJECTION SYSTEM

Hudutlar ve Sahiller Salk Genel Mdrl Trkiye Salk Bakanlna bal resmi bir kurulutur. Trkiye snrlarndan ieriye veya darya bulac ve salgn hastaln gemesini engellemek iin yetkili tek kurulutur. Kurulu amacna uygun olarak stanbul ve anakkale boazlarnda hem denetim (pratika) hem de hasta nakli iin kullanlmak zere ambulans botlara sahiptir. Ad geen ambulans botlar bir ift yksek devirli ve trboarjl dizel motor ile tahrik edilmektedir. Ambulans botlarnda meydana gelen ilk arza belirtisi, motorun deiik noktalarndan yalama ya sznts olarak rapor edilmitir. Yalama ya sznts silindir kafas kapak contalarndan ve ya seviyesi lm borusu ucundan gereklemitir. Ambulans botu personeli motor alma jurnaline karter basncnn ar ykseldiini, hatta ya lm ubuunun takl bulunduu borudan frlayarak ktn, bu anlarda motorda g kayb yaandn rapor etmitir. Ayrca zaman zaman ilk hareket almad, motorun g altrld baz zamanlarda ise motora ar yk bindi alarmnn grld kaytlara gemitir. Ya lm borusunun motor blouna baland alt boyun ksmnda alk ol1) T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi

1. GR

madk atlak meydana gelmi olup, ekil 1 ve 2 de grlmektedir. Yalnzca bu grntler bile dizel motorda meydana gelen hasarn bykln gsteren en nemli ipucudur. Ambulans botlarnn ana makinalarnda meydana gelen arza iin benzer ipular ve hasar durumlar Chester [1] tarafndan ayrntl olarak irdelenmitir.

ekil 1 Ya seviye lm borusundan ya szntsGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

4

MAKALE

ekil 4 Piston st tablasnda karncalanma

Motorlarda meydana gelen arzalarn nedenlerini saptamak zere yaplan aratrmalar srasnda, en fazla ve ar hasarn genellikle piston st tablasnda meydana geldii gzlenmitir. Bunun nedeni ise piston st tablasnda oluan ar yksek sl gerilmelerdir. Pistonlarda meydana gelen arzalarn iddeti ise greceli olarak st tabladan balayarak piston eteklerine doru inildike azalmaktadr. Pistonlarda meydana gelen hasara ait fotoraflar ekil 3-6da gsterilmitir. Ar snma nedeniyle piston st tablasnda metal erimesi ve delikler olumutur. Benzer hasar rnekleri ve olas arza nedenleri Calder [2], Compton [3] ve Traister [4] tarafndan ayrntl olarak incelenmitir.

ekil 2 Ya seviye lm borusu alt boynunda oluan atlak

ekil 5 Piston st tablasnda oluan metal erimesi

ekil 3 Piston st tablasnda oluan delikGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

ekil 6 Paralanm piston yan grn5

MAKALE

Piston st tablasnda oluan dzensiz s dalm ve ar snmann nedeni, enjektrden kta yaktn oluturduu pskrtme konisindeki bozukluktur. Pskrtme konisi formunun bozukluu balca iki noktada etki yapmaktadr [5]:

Baka bir deyile piston st tablasna kadar ulaan yakt damlacklar buralarda yanarak metal erimesine ve piston st tablasnda deliklere yol amtr. Piston arlkl olarak Alminyumdan retildii iin; piston st tablasndaki metal erimeleri ve metal yanklar daha iddetlidir. Pskrtlen yaktn yanmasyla oluan alev perdesi piston st yzeyinde karncalanmaya yol amtr. Kt yakt pskrtme nedeniyle silindir duvarlarndaki ya filmi bozulmutur. Ar snan ve yeterince soutulamayan piston segmanlar bunlara ek olarak dzgn yalanamayan silindir yzeyine srtnerek hem silindirleri izmi hem de kolayca krlmtr. Silindir duvarlarnda ya filminin kaybolmas, segman ile silindir duvarlar arasndaki srtnmeyi artrm, srtnme katsaysn ykseltmitir. Srtnmeden dolay pistonun snmas daha da artt iin piston imesi olarak tanmladmz sl tepki meydana gelmitir. Ambulans botlar ar koullarda altrlmaktadr. Ambulans botlar hem stanbul hem de anakkale boazlarnda 5~6 beaufort deniz iddetine kadar olan kt hava koullarnda, deniz akntlarnn fazla olduu blgelerde sk sk manevra yapmak, ksa sreli ve ar ykl altrlmak zorundadr. Botlardaki dizel motorlarnn hem yapsal zellikleri hem de alma koullar dikkate alndnda baz zel katk maddelerinin yalama yana katlmas gereklidir. Dizel motorlar common rail yakt pskrtme sistemine sahiptir. Common rail pskrtmeli motorlarda kullanlacak yaktlarn baz zelliklere sahip olmas istenmektedir. Klasik gemi dizel motorlarnda kullanlan yakt ile common rail sistemli dizel motorlarnda kullanlacak yakt arasnda nemli farkllk vardr. Farkllk yaktn slfr ieriinden kaynaklanmaktadr. Slfr dizel yaktlara yalama zellii katmakta, bylece enjektrlerin mekanik hareketini kolaylatrmaktadr. Ancak fazla slfr yapkanl artrd iin enjektr nozullarnda tkankla yol amaktadr. Common rail pskrtmeli motorlar ar dk slfr ierikli dizel yakt kullanmaktadr. Yakt ieriinde slfr miktarnn az olmas enjektrde yalama kalitesini azaltacaktr Bu ne6

i. Silindir duvarlarndaki yalama ya filminin bozulmas ii. Piston st tablasnda metal erimesi

2. FZKSEL NCELEMELER ve BELRTLER

denle common rail pskrtmeli dizel motorlarnda kullanlacak yaktlara tpk yalama yalarnda olduu gibi baz zel katk maddelerinin katlmas gereklidir. Kullanlacak katk maddelerinin ierii kadar, katk lei de nemlidir. Dizel motorlarn yakt pskrme donanmlar ok kk boluklara ve hassas toleranslara sahip olarak dizayn edilmektedir. Bu nedenle anmalara kar yalanmas da zel bir nem gerektirir. Enjektrlerin yalama karakteristii elastohidrodinamik temele dayanmaktadr. Bu yzden enjektrdeki hareketli paralarn yakt ile yalanmas srasnda yapkanln nne de gemek gereklidir. Common rail yakt pskrtme sistemlerinin genel zellikleri ile olas szntlar Hlousek[6] tarafndan ayrntlaryla ortaya konulmutur. Ambulans botlarnn dizel motorlarndaki arzann kaynan aratrmak zere endoskopik yntemle silindir ii muayene yaplm, bu amala enjektrler yuvalarndan karlmtr. Enjektrlerin plak gzle ilk incelemesi srasnda enjektr ucunun renk deitirdii, metal renginin griden siyaha dnd, yer yer koyu lacivert tonlarda renk blgeleri olduu, enjektr kenarlarnda yapkan kurum birikintileri olduu grlmtr. Hasara urayarak kullanlamaz hale gelen enjektrn fotoraf ekil 7de grlmektedir. Dizel yaktnn kimyasal yapsnn uygunsuzluu, yalayc karakterisitiinin zayf olmas, aksine fazla slfr ieriinden dolay yapkanlnn artmas iyi pskrtlememesine neden olmutur. Pskrtlerek silindir ierisinde havayla karm oluturmas ve buharlamas beklenen yakt, nozul memelerinin beklenmedik bir abuklukla tkanmasna, enjektrn u ksmnda ve meme delik kenarlarnda szntya ve damlamaya neden olmutur. Bu olumsuz etki enjektrde normal snrlar dna taan yerel sl gerilmelere neden olmu, bylece enjektr u ksm metal yanna uram ve renk deitirmitir.

Yksek slfr ierii nedeniyle yaktn yapkanlnn artmas enjektr deliklerinde beklenmedik tkanmaya neden olmu, enjektrn her deliinden ayn basnla ve ayn hzda yakt kamad iin pskrtme konisi formuGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

ekil 7 Enjektr ucunda renk deiimi ve karbon birikintileri

MAKALEbozulmutur. ekil 8de kt bir pskrtme konisi formu gsterilmi olup, bu tr bir yakt demeti hem piston st tablasn ar starak karncalam (piting oluturmu) hem de silindir duvarlarndaki yalama ya filmini bozmutur. Kt yakt demeti nedeniyle piston st tablasna ulaabilen yakt damlalar orada yanarak ar sl gerilmelere neden olmu ve piston st tablasnda metal erimeleri ve delikler oluturmutur. ile ilgili standard snr deerler Tablo 1de karlatrma yaplabilmesi iin verilmitir. Tablo 1den akca grld gibi dizel yaktn ierdii slfr miktar olmas gerektiinin 4 katdr. Ultra dk slfr ierikli dizel yakt olarak tanmlamak yanltr. nk gerek ABDde ve gerekse EUda 01.01.2005 tarihinden itibaren slfr st snr 50 ppm olarak kabul edilmitir. Dizel yaktlardaki slfr miktar karld yere ve rafinerisine gre baz farkllklar gstermektedir. Dizel yaktlardaki slfr oran 01.01.2005ten itibaren ISO standardlarna gre 10 mg/kg ile 50 mg/kg arasnda olmaldr. Eer slfr ierii 10 mg/kgdan daha az olursa, dizel yaktna slfrsz yakt (sulphur-free) ad verilmektedir. Dizel yaktlardaki slfr miktar evresel nedenlerle dk tutulmaya allmaktadr. Dizel yaktta slfr oran dk olunca enjektr iin yalayclk grevini baz kimyasal katk maddeleri salamaktadr. Yakt tanklar bu nedenle tamamen dizel yaktla doldurulmaz. Yakt tanknn hacmine gre belirli bir miktar katk maddesi nce depoya konulur, daha sonra normal seviyesine kadar dizel yakt konularak deponun doldurulmas ilemi tamamlanr. Yakt tanklarna belirli bir hacim yzdesiyle katlan bu katklarn kimyasal zellikleri motor reticileri tarafndan belirlenmektedir. Yakttaki katk maddesinin bulunmamas veya edeerinin kullanlmas gerektiinde, bu sefer yalama yann ierii n plana kmaktadr. Yakttaki kkrt ieriinin yksek olmasna kar sadece yakta katk maddesi eklenerek nlem alnabilecei gibi, katk maddeli yalama yalar ile ayn amaca ulalabilir. Yalama yalarnda kontrol edilecek ana zellik TBN (total base number)dr. TBN yalama yann alkalilik derecesini gsterir. Bir baka deyile, TBN almakta olan bir dizel motorda yakttaki slfr ieriinden dolay yanma odasnda asid temelli korozyonun ve slfirik asit oluumunun nlenebilmesi iin yalama yann ne kadar bazik temelli olduunu gsterir. Yalama yana olas bir tatl su karmas durumunda asidik korozyonla beraber motor arzalar bu makaledeki arza belirtileriyle benzerlikler gsterecektir. Ancak ambulans botlar dizel motorlarnn karterlerinden alnan kullanlm yalama ya rnekleri her iki laboratuvarda da analiz ettirilmi ve yalama yanda su olmad grlmtr. Bununla birlikte ambulans botlarnda kullanlan yalama yann enteresan bir zellii dikkat ekmitir. Kullanlan yalama yann TBN deeri yksek slfr ierikli yaktlar ile birlikte kullanlmaya uygun deildir. Ambulans botlarnda kullanlan yalama yann rafineri k deerlerine gre TBN deeri 10dur. Oysa motor reticisi tarafndan dizel motorlarnda kullanlmas nerilen TBN deeri 8in altnda olmas gerekir. Bu uyumsuzluk kullanlan yakta fazla-

Ambulans botlarn ana makinalarnda arza ihbar alndktan sonra arza tehisi yapabilmek iin ivedilikle motor zerindeki yakt filtresi giriinden yakt numunesi alnmtr. Kirli ya numunesi ise karterden alnmtr. Alnan yakt ve ya numuneleri 2000 ml (mililitre) hacimli, zel cam saklama kaplarna konulmutur. Yakt ve ya numuneleri zaman kaybetmeden kimyasal analizden geirilmitir.Bu amala, yakt ve ya numuneleri iki ayr akredite kimyasal laboratuvara sahip olan TBTAK (Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu) ve T (stanbul Teknik niversitesi)ne gnderilmitir. Her iki kurum laboratuvarlarndan alnan sonularn birbiriyle uyumlu olduu grlmtr. Laboratuvar sonular, motor reticisi tarafndan nerilen yakt spesifikasyonlarGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

3. LABORATUVAR ANALZLER

ekil 8 Yakt demeti ve anormal pskrtme konisi formu

7

MAKALE

dan katk maddesi eklenmesini gerektirir. Ancak bu da gzden karlmtr. Durum byle olunca, yaktta olmas gerekenden 4 kat yksek slfr bulunmas, yalama yann TBN deerinin uygun olmamas, yakta konulmas gereken katk maddelerinin unutulmas, ambulans botlar ana makinalarnn arzalanmas sonucu katastropik

(felaket gibi) hasara uramasna yol amtr. Aada ekil 9da dizel motor reticisi tarafndan yakttaki slfr ieriine gre yalama yann sahip olmas gereken TBN deeri snr deerleri deiim grafii grlmektedir.

Tablo 1 Laboratuvar analiz sonular ve motor reticisi tarafndan kullanlacak yaktta aranan standardlar

8

Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

fr ierii normalde olmas gerekenin 4 kat fazlasdr. Ayrca yalama ya ultra dk slfr ierikli yaktlar iin uygun olup, yksek kkrtl yaktlar ile birlikte kullanldnda yakta ek katk maddelerinin konulmasn gerektirmektedir. Yakta ek katk maddeleri konulamad iin fazla slfr ieriinin olumsuzluu bir kat daha artmtr. Sonuta dizel motorlar katastropik hasara uramtr. Oluan hasarn giderilmesi yeni motor maliyetinin yaklak %85i kadardr. Aratrma sonucunda yakttaki slfr ieriinin nemi bir kez daha anlalmtr. 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren ABD ve EUda uygulamaya konulan ISO standard EN590 gerei ultra dk slfr ierikli dizel yaktlarn rafineri k deerlerinde, bazen standard dlk olabilecei ve bununda motorda ciddi hasara yol aabildii ispatlanmtr.

MAKALE

Kaynaklarekil 9 Yakttaki slfr ieriine gre yalama yanda olmas gereken TBN deeri

[1] Chester T. Sims, Creep of metals. Mater Chem Phys 2003:2-8

[2] Calder Nigel, Marine diesel engines, maintenance troubleshooting [3] Compton Peter Troubleshooting marine diesels, 4th ed., Mc-Graw [4] Traister John E. Marine engine troubleshooting and repair, Engle[5] von Wielligh A.J., Burger N.D.L. and Wilcocks T.L., Diesel engine failures due to combustion disturbances, caused by fuel with indiesel engines, CIMAC, Proceedings of the 22nd CIMAC International Congress on Combustion Engines, Volume 5, Co[6] Hlousek J., Common rail fuel injection system for high speed large penhagen, DK, May 18-21, 1998, Congres International des sufficient lubricity, , Volume 55, Number 2, 2003 , pp. 65-75(11) wood Cliffs, NJ: Prentice Hall, 1987 Hill & International Marine, 1997 and repair, 2nd ed., International Marine, Camden, Maine, 1992

Bu makalede, pratika hizmetinde kullanlan ambulans botlarnn yksek devirli gemi dizel motorlarnda meydana gelen arzalar ve yol at hasarlar incelenmitir. Motorlar reticileri tarafndan hafif yk (light duty) koullarna gre kullanlmak zere retilmitir. alma devir saylar yksek olup, srekli yksek devirlerde altrlmaya uygun deildir. Srat tekneleri ve yar tekneleri iin retilmi olup, youn manevra yapma gerei duyan kk teknelerde kullanlmas halinde alma devrinin drlmesi gerekir. Yksek devirli ve trboarjl gemi dizel motorlar common rail pskrtme sistemlidir. Bu nedenle de ultra dk slfr ierikli yakt kullanmak zorundadr. Ambulans botlarnn dizel motorlar yeni olup, daha henz ilk servis mrn tamamlamamtr. Bununla birlikte motor zerindeki deiik noktalardan yalama ya sznts, zor altrlma, g kayb, ar ykleme, yksek yalama ya basnc gibi arza uyarlar vermitir. Yaplan incelemeler sonunda yakt ve ya numunesi alnm, can ve mal emniyeti asndan motorlarn altrlmasna izin verilmemi, dizel motorlar tekneden karlm, servis yerinde sklerek arza kayna aratrlm ancak bu srada motorun kullanlamayacak lde hasara urad grlmtr. Yaplan sistematik aratrmalar, uzun sreli gzlemler ve incelemeler, lmler ve laboratuvar analizleri sonucunda motorlarda meydana gelen arzaya yakttaki slfr ieriinin yksek olmasnn yol at saptanmtr. Yakttaki slGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

4. SONU

Machines a Combustion (CIMAC), 1998, pp.1237-1251

zgemi

Gemi naat Fakltesine 1980 ylnda girdi. Gemi naat ve Gemi Ma-

Osman Azmi ZSOYSAL 1963 ylnda Kayseride dodu. T

kltede Aratrma Grevlisi olarak almaya balad. Vatani grevini Makina Astemen olarak 1989 ylnda Denizcilik Yksek Okulu ve Deniz Harp Okulunda tamamlad. Doktora almasn Tde yapaDoent unvan ald. Lisans ve Yksek Lisans programlarnda Gemi Yarkonularnda ders vermektedir. rak 1991 ylnda Doktor, 1992 ylnda Yardmc Doent ve 1994 ylnda zayn Prensipleri, Grlt ve Titreim Analizi, Tasarm ve Optimizasyon dmc Makinalar, Gemi Boru Donanmlar, Makine Dairelerinde Di-

kinalar Mhendisi olarak Haziran 1984de mezun oldu ve ayn yl fa-

9

MAKALE

TERSANELERDEK KAZALARININ STATSTK OLARAK NCELENMESTahsin TEZDOAN1 , Metin TAYLAN2

Increase of shipyard accidents at Tuzla shipyards in Turkey has attracted public attention towards shipbuilding sector and the activities at shipyards have undergone a close scrutiny. In this paper, shipyard accidents both here in Turkey and in the world were studied statistically. Within the context of this study, accidents occurred in Hong Kong, Singapore, USA and the UK has been analyzed and evaluated in terms of their causes and effects in a wider perspective. Some conclusions have also been drawn based on the data available. Anahtar szckler: kazalar, istatistik,

STATISTICAL EVALUATION OF SHIPYARD ACCIDENTS

Son zamanlarda Tuzladaki tersanelerde yaanan lml ve yaralanmal i kazalar, kamuoyunda tersanelerde ii sal ve i gvenlii zerine duyarll artrmtr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulunun yaynlam olduu raporlar, konuyla ilgili kurulan TBMM Aratrma Komisyonu ve konunun TBMM Genel Kurulunda ele alnmas, bu probleme kar artan ilginin birer gstergesidir. Gemi Sanayii kapsamna, gemi inaat ve gemi bakmonarm faaliyetleri girer. Gemi skm ise genellikle ayr ele alnr. Gemi Sanayii, demir-elik sanayii, makine imalat sanayii, elektrik-elektronik sanayii, kimya sanayii (boya, lastik, plastik ve eitli kimyasallar) v.b. birok sanayi dalnn rnlerini bir araya getiren ve bu sanayileri harekete geirici zellii nedeniyle zel neme sahiptir. Denizcilik endstrisi her zaman teknolojik gelimelerde nc olmutur. Gemi Sanayii emek youn bir sektr olduu iin ayn zamanda istihdam asndan da byk neme sahiptir [1].

1. GR

bal olarak tersanelerde yaanan i kazalar ve lm oranlarnda art grlmektedir. zellikle 2008 ylnda lml i kazas saylarnda ciddi bir ykselme olmutur. Tablo 2.1de, 2000-2008 yllar arasnda tersanelerde retim, alan says, kaza ve lmlerle ilgili veriler sunulmutur. Tabloda yer alan lm oran, on bin ii bana den lm vakas olarak yer almtr [2]. Tablo 2.1. Gemi ina sektrndeki kaza istatistikleri [2].

1.1. Gemi Sanayii

2. LKEMZDE GEM SANAYNDE YAANAN KAZALARININ STATST

1) T Gemi naat ve Gemi Makinalar Mhendisi 2) T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi

2002 ylndan itibaren artan talep ve i younluuna

Tuzla Tersanelerinde 2000 yl ile 2008 yl Haziran ay sonuna kadar geen srede lmle sonulanan i kazalarnn nedenleri Tablo 2.2de verilmitir. Buna gre, kazalarn % 34 orannda yksekten dme, %16.5 orannda elektrik arpmas, %16.5 orannda malzeme arpmas/dmesi, %11 orannda patlama, %11 orannda skma ve % 11 orannda dier nedenler sonucu meydana geldii grlmektedir [3].Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

10

Tablo 2.2. Tuzla tersanelerinde yaanan lml kazalarn nedenleri (2000-Haziran 2008) [3].

ekil 3.1de 1992-2001 yllar arasnda Hong Kongda grlen i kazalarnn saylar ve her bin iide grlen kaza oranlar verilmitir. Buna gre, her bin iideki kaza oranlar, 2001 ylnda 44.6 iken bu oran 2000 ylnda 51.7 ve 1992 ylnda 57.2 olarak kaytlara gemitir [4].

MAKALE

3. DNYA LKELERNDEN ETL RNEKLER 3.1. Dnya Tersanelerinde Durum

Dier lkelerin tersanelerinde grlen i kazalar ile bunlarn oranlar ve nedenleri ile ilgili veriler bu blmde incelenmitir.

Tersanelerde yaanan i kazalar sadece lkemizin deil, dier lkelerin de sorunudur. Tablo 3.1de eitli lkelerde alan saysna gre yapm olduu aratrmada, tersanelerdeki lml kaza oranlar sunulmutur. Bu oran, Trkiyede on binde 3 iken, sve ve ngilterede on binde 1, Amerikada on binde 2, Singapur, Tayvan ve inde on binde 10dur [3]. Gelimi lkelerde, i gvenlii sistemi etkin biimde uyguland iin sve, ngiltere ve Amerika gibi lkelerde bu oranlar daha azdr. Amerikada OSHA, ngilterede ise CDM 2007 i gvenlii konusunda yaplmas gerekenleri ortaya koymutur [2]. Tablo 3.1. Dnya tersanelerinde lml kaza oranlar

Tablo 3.2de, Hong Kongda 2006 ve 2007 yllarnda btn sektrlerde grlen i kazalarnn karlatrlmas yaplmtr. Buna gre, 2006 ylnda grlen toplam 17286 i kazasndan 71 tanesi gemi inaat ve gemi tamiri sektrne aittir. Yani, lkede grlen toplam kazalarn %0.41i bu sektre aittir [5]. Tablo 3.2 eitli sektrlerdeki endstriyel kazalar.

ekil 3.1. Hong Kongda grlen i kazalarnn saylar ve her bin iide grlen kaza oranlar [4].

Hong Kong Hkmetinin Haziran 2002de yaymlad Gvenlii ve Sal istatistiklerine gre Hong Kongda 2001 ylnda yaanan i kazalar toplam 28518 olup bu say 2000 ylnn verilerinden %15.3, 1992nin verilerinden ise %48.5 daha azdr.Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

3.2. Hong Kong Tersanelerindeki Durum

Buna gre, Hong Kongda 2007 ylnda yaanan i kazalarnn bir nceki yla gre %6.76 azald sylenebilir. Hong Kongda grlen i kazalar 7 nemli imalat sanayinde incelendiinde grlmtr ki, btn sanayi dallarnda 1992 ylndan itibaren ciddi bir d sz konusudur, ekil 3.2. Bu d, tekstil sanayinde %80.2, giyim sanayinde %85.9, elektronik sanayinde %69, metal sanayinde %75.1, plastik sanayinde %85.2, gemi inaat ve tamiri sektrnde %78.5 ve baskclk sektrnde de %57.5 olarak belirtilmitir [4].11

MAKALE

Tablo 3.5te, 2004 yl deerlerine gre Singapurdaki gemi inaat ve onarm sektrnn istatistikleri verilmitir. Tablo 3.6da ise yllara gre deien istihdam saylar belirtilmitir [6]. Tablo 3.5. 2004 yl Singapur gemi ina sektr performans raporu [6].

3.2. Singapur Tersanelerindeki Durum

Tablo 3.3te, Hong Kongda 2006 ve 2007 ylnda gemi inaat sektrnde grlen kazalarn saylar ve nedenleri aklanmtr [5]. Tablo 3.3. Kazalarn saylar ve nedenleri.

ekil 3.2. Hong Kongda 7 byk imalat sanayinde grlen kaza saylar.

Tablo 3.6. Singapur tersanelerinde yllara gre istihdam durumu [6].

Tablo 3.4te Hong Kongda gemi ina sektrndeki kazalarn istatistii verilmitir. Tabloya gre, 1992-2006 yllar arasnda gemi ina, onarm ve skm sektrnde toplam 25 kiinin ld grlmektedir [2]. Tablo 3.4. Hong Kong tersanelerinin kaza istatistikleri [2].

retim kapasitesi ve tersane says Trkiye ile ayn olmamakla birlikte, alan says bakmndan yaklak olarak Trkiye ile ayn seviyede bulunan Singapur tersanelerinde grlen kaza oranlar yksektir. Ancak son yllarda mesleki eitime byk nem verilmi olduundan, kazalardaki lm saylarnda bir azalma gzlemlenmitir. Tablo 3.7de, 1996-2008 yllar aras kaza istatistiklerine yer verilmitir [2]. Tablo 3.7. Singapur tersanelerinde grlen kaza ve lmlerin istatistii

12

Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

Singapur Hkmetinin 2007 ylnda yaymlad yeri Gvenlii ve Sal statistiklerine gre lke apnda btn sektrlerde toplam 10018 i kazas yaanm ve bu deer 2006 ylna gre %8.2 art gstermitir [7]. yerlerinde hangi sklkla kaza olduunun aratrlm ve sektrlerin kaza sklk deerleri tablosu oluturulmutur. Buna gre, 2007 ylnda btn sektrlerde allan her bir milyon adam.saatte 1.9 i kazas rapor edilmitir. Bu rakam gemi inaat ve tamiri sektrnde 1.3 iken inaat sektrnde 3.0 olarak kaydedilmitir. Tablo 3.8de bu deerlere yer verilmi olup tabloda bahsedilen 6 yeni sektr yledir: Kanalizasyon ve atk su ynetimi Otel ve restoranlar Salk faaliyetleri Mallarn ulamna ait servisler Veteriner faaliyetleri Peyzaj bakm ve tamiri konular [7]. Tablo 3.8. Sektrlere ait 2006 ve 2007 yllar kaza sklk deerleri

rlme oran ile kazalara en fazla neden olurken, den cisim arpmas gerekleen 9 lmden 3nn (%33.33) nedeni olmutur. Tablo 3.9. Singapurda yaanan kazalarn ve lmlerin saylar ile nedenleri

MAKALE

ekil 3.4, 3.5 ve 3.6da Singapur Sal ve Gvenlii Departman tarafndan yaplan aratrmalara gre, tersane ve gemi tamirinde meydana gelen i kazalar ve lmle sonulanan kazalarn dier endstri alanlarnda meydana gelen kazalarla karlatrlmas ve kaza sklk deerlerine ilikin karlatrmal grafikler bulunmaktadr [8].

ekil 3.3te, lm saylarnn sektrler baznda karlatrlmas yaplmtr. Buna gre 2007 ylnda toplam 63 lmden 9 tanesi gemi inaat ve tamiri sektrnde yaanmtr [7].

ekil 3.4. Endstriyel alma alanlarna gre meydana gelen kaza saylar [8].

2007 ylnda Singapur gemi inaat ve onarm sektrnde meydana gelen ve toplam 9 kiinin hayatn kaybetmi olduu 490 kazann nedenleri Tablo 3.9da sunulmutur [2, 7]. Kayma ve cisim arpmas %28.37 gGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

ekil 3.3. Sektrlerde yaanan lmlerin karlatrlmas.

ekil 3.5. Endstriyel alma alanlarna gre lmle sonulanan kaza saylar [8].13

MAKALE

Amerika Birleik Devletleri Federal Register i Departmannn 2007 Aralk aynda hazrlam olduu rapora gre, tersanelerde almak ABDdeki en riskli ilerden birisidir. Tersane alanlar iin doas gerei risk altndadrlar. nk, gemi inaat sektr iinde elik imalat, kaynak, raspa, yakma, elektrik ii, boru iilii, donanm, boyama ve skm gibi birok endstriyel faaliyetleri barndran bir i koludur. iler ayn zamanda vinler ve uzun yk kamyonlar gibi karmak ve ar makineleri altrmak durumunda kalrlar. Btn bu iler her trl iklim koulunda durumunda ak havada ya da geminin zerinde yapld ve genellikle dar, skk yerlerde, iskele gibi tehlikeli yerlerde, eitli ekipmanla donatlm kalabalk blgelerde alld iin risk daha fazla artmaktadr [9]. ABDde 2007 ylnda meydana gelmi olan btn kazalar incelenmi ve endstriyel bazda yaanan kazalar ve nedenleri bir tablo halinde yaymlanmtr. Buna gre 2007de toplam 5657 lmcl kazadan 5112si yani yaklak %90 zel sektrde yaanmtr. Yine 5657 lmcl kazann 400 tanesi yani yaklak %7si imalat sanayine aittir. malat sanayinde yaanan 400 kazadan da 13 tanesi, %3.25, gemi inaat ve onarm sektrnde yaanmtr. Buna gre Amerika Birleik Devletlerinde 2007 ylndaki lmcl i kazalarndan sadece binde 2.30u gemi inaat ve onarm sektrnde yaanmtr (Tablo3.10) Tablo 3.10. 2007 ylnda ABDde i kazalarndan dolay yaanan lmlerin says [10].

3.4. ABD Tersanelerindeki Durum

ekil 3.6. Endstriyel alma alanlarna gre kaza sklk deerleri, her bir milyon adam saat almada [8]

OSHAnn internet sitesinde 373 SIC kodlu Gemi &Bot naat ve Tamiri sektryle ilgili vermi olduu bilgilere gre 2002 ylnda ABDdeki zel ve kamu tersanelerinde alan ii says 95,000dir. Bot inaat ve tamiri sektrndeki toplam istihdam ise 53,000dir [11]. ekil 3.7de gemi inaat ve tamiri sektrnde her 100 tam-zamanl iide grlen vakalarn yllara gre grafii verilmitir. ekil 3.8de ise her 100 tam-zamanl iide grlen igc kaypl vakalarn oranlar verilmitir [11].

ekil 3.7. Toplam kaydedilebilir vakalarn her 100 iideki oranlar

Kaynak: U.S. Department of Labor, Bureau of Labor Statistics14

BLS(Bureau of Labor Statistics) nin verilerine gre 2003 ylnda sektrde kaydedilen 4160 vakann istatistikleri Tablo 3.11de ya gruplarna gre, Tablo 3.12de iten ayr kalnan gn saysna gre snflandrlmtr [11]. IMISin (Integrated Management Information System) verilerine gre, 1987-2002 yllar arasnda toplam 231 lmcl tersane kazas yaanmtr. Bu da ylda ortalama 15 kaza anlamna gelmektedir. Bu bilgi, CFOInn (Census of Fatal Occupational Injuries) vermi olduu 1992-2002 yllar arasndaki 155 lmcl tersane kazas, ylda ortalama 14 kaza, verisine uymaktadr. CFOInn bu verisine gre, tersanelerdeki istihdam gz nne alnarak hesaplanan lm oran, btn zel sektrlerin birleiminin yaklak iki kat kadardr. Bu da tersanelerdeki ilerin tehlikeli yapsn aka ortaya koymaktadr [9].Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

ekil 3.8. gn kaypl vakalarn her 100 iideki oranlar

Tablo 3.11. Ya gruplarna gre vakalarn snflandrlmas.

Tablo 3.12. ten uzak kalnan gnlere gre vakalarn snflandrlmas.

BLS verileri gstermitir ki, 1992den 2002 ylna meslek hastalklar ve yaralanma oranlar 34.2den 16.6ya dmtr. gn kaypl yaralanma ve hastalk oranlar da benzer bir eilim gstererek 1996 ylnda 16.9dan 2002 ylnda 9.3e gerilemitir, Tablo 3.13. Bu gelimelere ramen, endstrideki yaralanma ve hastalk oranlar zel sektr ortalamas olan 5.3n yaklak 3 katdr. Gemi inaat ve onarm sektrnde her 100 kazadan %34.1i 30 gnden fazla igc kaybyla sonulanrken bu oran inaat sektrnde %28.9, zel sektr ortalamalarnda ise %25.1 olmutur [9]. Tablo 3.13. 2002 yl yaralanmalar ve meslek hastalklarna ilikin veriler

ngiltere Salk ve Gvenlik daresinin (Health and Safety Executive, HSE) 2007/2008 dneminde yaynlam olduu istatistiklere baklarak i sal ve ii gvenlii konularnda blge hakknda genel bir fikir elde edinilebilir. HSEnin yaynlam olduu verilere gre [12]; 2.1 milyon insan gemiteki ya da u an almakta olan ilerinden kaynaklanan hastalklarla boumaktadr. Bunlardan 563 000 tanesi yeni vaka olarak deerlendirilmektedir. 2006 ylnda 2056 kii Mezotelyom hastalndan hayatn kaybederken, binlerce insan dier kanser ve akcier rahatszlna yakalanmaktadr. 229 ii i kazalarnda hayatn yitirmitir. Bu oran her 100 000 alanda 0,8e karlk gelmektedir. 136 771 ii kazalar sonucu yaralanmtr. Bu da her 100 000 alanda 517,9 olarak kaytlara gemitir. kazalar sonucunda toplam 34 milyon ign kaybedilmitir. alan bana oranlandnda 1.4 gn etmektedir. 28 milyon ign iten kaynakl hastalklardan ve 6 milyonu ign de iyeri yaralanmalarndan kaybedilmitir. Tablo 3.14te, her 100 000 alandaki lmcl yaralanma, ar yaralanma ve ar ve lmcl yaralanma oranlar yllara gre verilmitir [13]. Tablo 3.14. lmcl ve ar yaralanma oranlar, her 100 000 alanda

3.5. ngilteredeki Durum

MAKALE

HSEnin ngiltere iin hazrlam olduu 2003/04 istatistiklerinden elde edilmi lmcl yaralanmalara ilikin grafik aada ekil 3.9da verilmitir [14].

OSHA ve BLS verilerinin detayl incelemesi gstermitir ki tersane lmlerinin ve yaralanmalarnn nemli bir yzdesi tehlikeli alma tiplerinden meydana gelmitir.Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

ekil 3.9. lmcl yaralanmalara ilikin grafik

15

MAKALE

2003/04 dneminde 235 lmcl yaralanma grlm, bu say bir nceki dneme gre %8 art gstermitir. i lmlerinde ise 183ten 168e bir azalma kaydedilmitir [14]. HSEnin, gemi inaat ve onarm sektr ile tm imalat sektrn karlatrmak iin yapt her 100 000 iideki yaralanma oranlar Tablo 3.15da verilmitir [15]. Tablo 3.15. Karlatrmal olarak yaralanma oranlar

hzl ve aralksz almann dikkat kaybna neden olduu bilinciyle i planlamalar ve i aklar dzenlenmelidir. Yasas ve i gvenlii ile ilgili dier yasa ve ynetmeliklere uyulduu ve ii sal zerinde gerekli tm koruyucu tedbirler alnd takdirde i kazalarnda ve buna bal olarak yaanan lm ve yaralanma vakalarnda azalma grlecektir. Unutulmamaldr ki kazalar, nlenebilir olaylardr. Yeter ki ii ve iverenler bunun bilincinde olsunlar.T Gemi naat ve Gemi Makineleri mhendislii blmnden mezun olmu olmann verdii sevin ve gururla zerimde emei olan herkese, ilk bata da aileme kranlarm sunarm.Makalemin yazlmasnda emei geen Prof. Dr. Metin TAYLAN ve Yard. Do. Dr. ebnem HELVACIOLUna teekkrlerimi sunarm. [1] TMMOB Gemi Mhendisleri Odas i Sal ve Gvenlii Komisyonu, 2008. Trkiye Gemi na ve Bakm-Onarm Sanayisinde i Sal ve Gvenliine Bak, Gemi naat ve Deniz Teknolojisi Teknik Kongresi, T, stanbul, 24-25 Kasm , Cilt 2 s. 454-473. [2] Taylan, M., 2008. Tersanelerde Meydana Gelen Kazalar ve Gvenlii, Gemi naat ve Deniz Teknolojisi Teknik Kongresi, T, stanbul, 2425 Kasm, Cilt 2 s. 270-281. [3] TBMM, Gemi na Sanayisindeki Gvenlii ve alma artlar Sorunlarnn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan TBMM Meclis Aratrmas Komisyon Raporu; Dnem 23, Yasama Yl 2, Sra says 295, sf. 226, Ankara, Temmuz 2008. [4] Hong Kong Occupational Safety and Health Branch Labour Department, June 2002. Occupational Safety and Health Statistics Bulletin Issue No.2. [5] Hong Kong Occupational Safety and Health Branch Labour Department, May 2008. Occupational Safety and Health Statistics 2007. [6] Singapore Shiprepairing, Shipbuilding&Offshore Industries Directory, 2004. Singapore Marine Industry Statistics [7] Singapore Workplace Safety and Health Advisory Committee, 2007. Workplace Safety&Health. [8]http://www.mom.gov.sg/publish/momportal/en/communities/workplace_safet y_and_health/reports_and_statistics.htm [9] Federal Register Department of Labor, Aralk 2007. General Working Conditions in Shipyard Employment; Proposed Rule. [10] http://www.bls.gov/iif/oshwc/cfoi/cftb0223.pdf [11] http://www.osha.gov/dep/industry_profiles/p_profile-373.html [12] http://www.hse.gov.uk/statistics/overpic.htm [13] Health and Safety Executive, Health and Safety Statistics 2007/08, http://www.hse.gov.uk/statistics/overall/hssh0708.pdf [14] Health and Safety Executive, Health and Safety Statistics Highlights 2003/04. [15] Health and Safety Executive, Accident Statistics for Shipbuilding and Ship Repair. http://www.hse.gov.uk/aboutus/meetings/committees/ships/031203/49accstats.pdf

Teekkr

Kaynaklar

HSEnin verilerine gre 2002/03 dneminde tersane kazalarna: Elleleme %31 orannda ve Kaymalar ve taklmalar %28 orannda neden olmutur. Bu iki neden de bir nceki yla gre art gstermitir [15]. Bu almada, son yllarda kamuoyunda genie yer gren tersane kazalar hakknda ayrntl bir deerlendirme yaplm, kaza nedenleri ve sonular incelenmitir. lkemizde ve dnyada kaza istatistiklerine yer verilmi ve gemi ina sektrnde yaanan kazalarla dier sektrlerdeki durum karlatrlmtr. Btn bu istatistiklere bakldnda, i kazalarnn sadece tersanelerin sorunu olmad, inaat gibi dier sektrlerdeki durumun lkemizde ve dnyada gemi ina sektrnden daha vahim olduu grlmtr. Tersanelerde yaanan i kazalarnn nlenmesi kapsamnda tersanelerin kapatlmas zm olarak grlmemeli, ksa, orta ve uzun vadede ciddi zm nerileri zerinde tartlmaldr. Tm sektrlerde olmas gerektii gibi bu sektr genelinde de i gvenlii kltr oluturulmaya almal ve daha kk yalarda bu konunun eitimi verilmeye balanmaldr. Ksa ve orta vadeli olarak da tersanelerdeki i kazalarn nleme amacyla iilerin, sadece yasal zorunluluktan deil, gerek anlamada ciddi olarak eitilmelerine nem verilmeli ve tersane sahipleri i gvenlii asndan gerekli tm nlemleri almal ve yatrmlarda bulunmaldr. Bu, maliyet gerektiren bir i olsa da insan hayatndan daha deerli olmayaca ve insan zerine yaplan yatrmn en deerli yatrm olduu gerei asla unutulmamaldr. lerin zamannda yetitirilmesi kaygsnn ii sal ve i gvenliini olumsuz ynde etkiledii dikkate alnarak,16

4. SONU VE NERLER

zgemi

Metin Taylan, 1983 ylnda .T.. Gemi naat Fakltesinden mezun olmutur. Yksek Lisans ve Doktorasn Florida Institute of Technologyde 1990 ylnda tamamlamtr. 1991 ylndan bu yana .T.. Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi, Gemi Hidromekanii Anabilim Dalnda retim yesi olarak grev yapmaktadr. Halen, ayn Fakltede Gemi naat ve Gemi Makinalar Blm Bakanl grevini yrtmektedir. lgilendii balca alma konular, gemi stabilitesi, gemi hareketleri, korozyon ve korozyondan korunma ve ky yaplardr.

Tahsin TEZDOAN, 1986 ylnda zmirde dodu. 2004 ylnda zmir Selma Yiitalp Lisesinden mezun oldu. Ayn yl girmi olduu stanbul Teknik niversitesi Gemi naat ve Gemi Makineleri Mhendislii Blmn 2009 ylnda bitirdi. stanbul Teknik niversitesi Gemi naat Mhendislii Blmne yksek lisans yapmay planlamaktadr. u anda Bureau Veritasta stajer mhendis olarak almaktadr.

Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

MAKALE

NVERSTE SANAY BRLNDE DNYA VE TRKYEDEK ELM VE UYGULAMALARMetin Taylan1 Yaln nsan2

niversite sanayi ibirlii (S) tm dnyada yaygn biimde uygulanan, hem niversiteler ve hem de sanayi iin byk faydalar olan bir modeldir. Bu ortak aratrma ve gelitirme faaliyetleri, sadece ekonomik bymeyi ve telif gelirlerini hedeflemekle snrl olmayp, retim yelerinin kendi aratrma faaliyetlerini yrtmelerine olanak salayarak, yksek lisans ve doktora rencilerinin yetimesine de yardmc olmaktadr [1,2,3]. Bu ibirliinin her iki taraf iin byk faydalar vardr. Bu sayede, endstri, yeni rnlerini kendi aratrma ve gelitirme faaliyetlerini de ilerleterek, daha abuk ve gvenilir biimde toplumun hizmetine sunabilir. niversite sanayi ibirlii (S) konusunda dnyann gelimi lkelerindeki modeller ile Trkiyedeki uygulamalar doal olarak farkllklar gstermektedir. Aratrma konusundaki ibirlii, lkelerin kendi niversite yaplar ve devlet mevzuatlarna bal olarak deiiklikler gstermektedir. lkemizde1) T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi 2) T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi

1. GR

Anahtar szckler: Yeni yntemler, Snin yararlar, gemi inaat, S uygulamalar

University-Industry collaboration may be traced back to the early days of university and industrial development in a continuous manner. In the recent years, this relationship has gained a different dimension. Although university-Industry collaboration does not work systematically as in the case of developed countries around the world, some fruitful applications can be found in Turkey. In this paper, latest trends and strategies in university-industry collaboration are summarized and implementation, problems, examples and suggested solutions regarding collaboration in Turkey are detailed. Very successful cases of university-industry collaboration in naval architecture and ocean engineering have been seen especially in the past 15 years with a robust momentum. It is imperative to achieve a sustainable university-industry collaboration in shipbuilding and ocean engineering sector having a great potential and a considerable place in world market to make a significant contribution to countrys economy and to its own development as well. In this work, a couple of examples are presented from the sector which demonstrate initiation of the process, problems faced and solution alternatives of this collaboration. maalesef bilginin ve tecrbenin maddi bir deeri olduu yeni yeni anlalmaktadr. Sanayi asndan baklacak olursa, baz byk iletmeler hari, teknoloji, bilgi ve aratrma-gelitirmeye yatrm yapan iletme says olduka azdr. Bu tamamen gnlk yaamann bir gstergesidir. Uzun vadeli plan yapamayan, gnmzn hzla deien teknolojisine ayak uyduramayan iletmeler klmeye ve sonunda yok olmaya mahkumdur [4,5,6].

RECENT TRENDS AND APPLICATIONS OF UNIVERSITY-INDUSTRY COLLABRATION IN TURKEY AND AROUND THE WORLD

Dnyada uygulanan S, hem irketler ve hem niversiteler asndan olduka fazla yararlar salamaktadr. irketler asndan bakldnda; kendi bnyelerinde mevcut olmayan uzmanlara kolaylkla ulaabilmekte, irketin teknolojik olarak ilerlemesine ve yenilenmesine olanak salamakta, ileride kendi i gcne katabilecei renci kitlesine ulaabilmekte, kendi Ar-Ge faaliyetlerini yenileyerek gelitirebilmekte, dier niversite ve irketlerle rekabet ortam yaratarak, gelimeye yardmc olmaktadr. Aada Tablo 1de, ngilterede yaplan bir srvey sonucunda Snin irketler asndan faydalar, farkl kate17

2. BRLNN TARAFLAR AISINDAN YARARLARI

Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

MAKALE

goriler iin karlatrmal olarak verilmitir. ncelenen drt kategoride S yapan ve yapmayan firmalar arasndaki farkn arpc biimde S yapan firmalar lehine olduu aka grlmektedir [11]. Tablo 1. niversite-sanayi ibirliinin irketlere faydalar [11]

3. NVERSTE-SANAY BRL MODELLER VE YEN ELMLER

lularn aklanmas, patentler, lisanlar, yeni i alanlarnn almas)

niversite-sanayi ibirlii iin hedef btn dnyada ayn olmakla birlikte, hedefe ulamak iin seilen yntemler ve izlenen yol lkelere gre farkllk gsterebilir. Bu farkllklar, o lkedeki sanayinin ve niversitelerin yaps, yasalar ve mevzuatlar ve devlet politikalarna baldr. Dolaysyla, herhangi bir lkede baaryla alan bir S modelinin dier baka bir lkede ayn baar ile alacann garantisi yoktur. Aada, dnyada uygulanan baz S modellerinden rnekler verilmitir.

niversiteler asndan bakldnda ise; S sayesinde kendilerinde olmayan kaynak ve maddi imkanlara kavuma olanana erimektedirler. Bu, hem eitim-retim faaliyetleri ve hem de aratrma faaliyetlerinde maddi kaynak yaratlmas anlamna gelmektedir. niversite retim yeleri ve rencilerin sanayiden edinecei deneyimler de vardr. birlii vastasyla, sanayide mevcut problemlerin tanm ve zmne ynelik almalara olanak yaratlm olur. Bylece, niversiteler sanayinin problemlerine zm bularak, kendilerine den grevlerden birini yerine getirmi olurlar. Konuyla ilgili alan yksek lisans ve doktora rencileri, eitimleri sresince maddi destek grerek, mezun olduktan sonra o alanda i bulma olanana kavuabilirler. niversitelerin gelimesi, blgesel ekonomilerin bymesi iin olduka nemlidir [7,8,9]. Avrupa Komisyonunun 2001 ylnda yaynlanan raporunda, niversite-sanayi ilikisinin artan bir biimde nem kazand vurgulanmaktadr. Raporda belirtilen aadaki konularn, niversite-sanayi ilikisi erevesinde deerlendirilmesine dikkat ekilmektedir:

Kaynak: Community Innovation Survey, (UK), DTI/ONS, 2001.

18

Ar-Ge konusunda ibirlii (ortak Ar-Ge aktiviteleri, kontrat bilimsel aratrmalar, Ar-Ge danmanl, inovasyon iin ibirlii, ikili kiisel ilikiler) Kii dolam (niversiteden sanayiye veya tam tersi, aratrmaclarn geici veya srekli transferi) Eitim ve pratikte ibirlii (ileri profesyonel eitim, mfredat planlamas, yksek renim ve doktora programlar) Bilimsel Ar-Ge sonularnn ticariletirilmesi (bu-

l Heliks modeli, niversite-sanayi-devlet ilikilerini inceler ve bilgi bazl toplumlarda niversitelerin inovasyonda nemli bir rol oynayacan vurgular [10,12,13]. Mode 2 [14] yaklamnda ise, bilim; ksa vadeli uzman takmlarnn problemli konulara dzenli olarak transferi veya sosyal ve ekonomik problemlerin ncelii yoluyla, hangi bilgi kmelerinin gelitirilecei yolunda disiplinler aras olarak karakterize edilmektedir [16]. Mode 1 olarak adlandrlan eski kavram da ise, akademi ile toplum arasnda bir ayrm sz konusu idi. Akademinin, otonom bir niversite, kendi iinde tanmlanm bilimsel disiplinler ve uzmanlklar etrafnda yer ald grlmtr. niversite ve sanayi arasnda herhangi bir iliki grlmemekte idi. Kme Teorisi inde ise [15], kme; belli bir sektrde, eitli tipte d ilikiler ile biribirlerine bal, corafik olarak yakn irket gruplar, tedarikiler ve ilgili kurumlar (niversiteler gibi) olarak tanmlanmlardr. Kmelerin inovasyon, rekabet ve ekonomik performans zerindeki nemli etkileri, kmelerin varln blgesel ekonomilerin en nemli unsuru haline getirmektedir. Kayda deer yaklamlardan dierleri ise; irketin inovasyonda barol oynadn varsayan Ulusal novasyon Sistemleri (NSI) yaklam [18] ve Sabatonun gen modelidir [17]. niversite-sanayi ibirlii gemiten gnmze farkl yntem ve kurallarla uygulana gelmi bir olgudur. Yukarda baz temel modelleri sralanm olan S, eskiden topluma bireysel fayda salayan ve ekil 1de gsterilen geleneksel model zerine kurulmutu. Ancak daha sonraGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

3.1 Baz Temel niversite-Sanayi birlii Modelleri

3.2 niversite-Sanayi birliinin Dn ve Bugn

deien ekonomik koullar ve rekabet ortamndan gelen taleplere gre S modeli yeniden biimlenerek ekil 2de gsterilen hale gelmitir. Bu modelde, niversite ve sanayi dorudan ibirlii iinde olup, topluma, bireysel olduu kadar ortak alma rnleri vastasyla da hizmet vermektedirler. Yeni dnya dzenindeki bu ibirliinin alma prensibi ekil 3te gsterilmitir. Bu yap bir anlamda inovasyon algoritmas olarak da nitelendirilebilir. Burada, bir eit interaktif yol izlenmekte olup, sanayiden gelen talepler ve hkmet politikalar, aratrma ortak paydasnda niversite-sanayi ibirlii sayesinde yenilik veya bulua dnmekte ve toplumun hizmetine sunulmaktadr.

ekil 1. Geleneksel S modeli: Topluma ferdi katk salyor

Bu blmde, S iin rnek tekil edebilecek iki uygulamaya yer verilmitir. Gemi inaat ve deniz bilimleri sektrnde bu tip uygulamalar olduka fazla olup, sektrle T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi olduka yakn ibirlii iinde almaktadr. Bundan yaklak 20 yl nce, gemi inaat sektrnde Sden sz etmek mmkn deildi. O tarihlerde, niversite ve sanayi birbirlerinden bamsz hareket eden kurumlar olarak gze arpmaktayd. Bilginin belli bir maddi deeri olduu, niversite ve sektrn birbirlerinden renecek ok eyleri olduu yani birlikte almalarnn kendi ortak yararlarna olduu gibi, lke iin de byk yararlar salayaca, 1990l yllarn banda anlalmaya baland. Bu tarih sektrdeki S ibirliinin balamas iin milat olarak verilebilir. Bu ibirliinin gemi ina sektrnn dnyada belli bir yer edinmesinde ve lke ekonomisine katk salamasnda olduka byk rol vardr. Balatlan bu ibirlii, problemlerin zlmesi ile daha byk bir ivme kazanarak devam etmektedir. Aada ana boyutlar verilmi olan SAPEM adl irkete ait Scarabeo7 ak deniz petrol platformunda ortaya kan eitli yapsal problemlerin zm iin irket niversiteye bavurmutur. Trkiyede ilk defa bu boyutta bir platform hizmet almtr, ekil 4.

4. GEM NAATI VE DENZ BLMLER SEKTRNDEN RNEKLER

MAKALE

4.1 Ak Deniz Petrol Platformu

ekil 2. Yeni taleplere gre ekillenen S modeli

ekil 3. Deien dnyada niversite-sanayi ibirlii modeli.Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

ekil 4. SAPEM firmasna ait Scarabeo7 ak deniz petrol platformu19

MAKALE

Scarabeo7 platformunda sz konusu problemler ve zm yntemleri aada zetlenmitir. Petrol platformu ayaklarnn iinde bulunan imento tanklarnn altndaki destek elemanlarnn sonlu elemanlar yntemi ile gerilme analizi yaplmtr. Ayrca, platform imento tanklarn yandan destekleyen saclarn iinden merdiven geirmek iin alan delikler ve jeneratr yataklarnn altndaki destek yaps iin gerilme analizi yaplarak eitli nlemler gelitirilmitir. Petrol platformu zerinde hareket eden BOP arabas, borudan petrol fkrd zaman basnl petrol durdurmak zere sondaj milinin etrafn evreleyen borunun azn kapatacak olduka ar (yaklak 350 ton) bir kapama sistemini tamaktadr. BOP arabasn tayan yapnn sonlu elemanlar metodu ile analizi yaplarak mukavemeti deerlendirilmitir. Kaplama sac altndaki destek elemanlar tarafndan tanan imento pompalarnn yataklarn destekleyen yapnn yine gerilme kontrolleri yaplmtr. Elemanlarn boyu ve kesitleri yeterli olmadndan glendirilmek zere yeniden dizayn edilmitir. Kreyni tayan yapnn sonlu elemanlar yntemi ile gerilme analizi yaplp, problemli blgeler iin zm alternatifleri aratrlmtr. Bundan baka, sandvi yntemiyle tasarlanan ana gverte altndaki boyuna mukavemete alan boyuna perdeler zerindeki aklklarn sonlu elemanlar yntemi ile gerilme analizi gerekletirilmitir. Btn bu ilemler sonucunda platform, tm yapsal problemleri zmlenmi biimde operasyonuna devam etmitir. Bu uygulama, problem zm bazl S iin iyi bir rnek tekil etmektedir.

Platformun ana boyutlar : Deplasman Ana gverte genilii Ana gverte boyu Ana gverte ykseklii

: 38 100 ton : 61.3 m : 77.5 m : 4.5 m

plm ve farkl iki konfigrasyonu karlatrlmtr. Platformun konstrksiyonunun mukavemet analizleri yaplmtr. Ad geen platformda, bu tr platformlara zg dinamik hareketler nedeniyle titreim, rezonans ve yorulma gibi dinamik etkenler nedeniyle ortaya kan lokal problemlerin varl tespit edilmitir. Bu problemle balantl olarak zincir dikey kolon balantsn salayan ahtapot eleman ve kare vida iin zm nerileri aratrlmtr. Ayrca, platform ile gemi arasndaki greceli hareketleri telafi edecek bir boaltma nitesi tasarm da tavsiye edilmitir. Bu uygulama, S kapsamnda daha geni kapsaml Ar-Ge tr bir ibirliini gstermesi asndan nemlidir.

20

Aygaz A.nin Ambarl tesislerine LPG transferi yapmak zere nerilen yzer platformun detayl hidrodinamik ve mukavemet analizi yaplm, ayrca karlalan baz zel lokal problemler iin zm alternatifleri aratrlmtr, ekil 5. Platform, genel itibar ile ak deniz yaplar snflamasnda Tension Leg Platform (TLP) olarak bilinen platformlara benzemekle birlikte, deniz dibine gergi halatlar ile deil, zincir ile balanmtr. Bu tr deniz yaplarnn kurulma prensibi, platformun batrlarak balants yapldktan sonra safrann boaltlmas yoluyla halatlarn gerdirilmesidir. Platformun lineer olmayan yar dinamik etkiler dikkate alnarak spektral hidrodinamik analizleri ya-

4.2 Marmara Denizi Kylarnda alacak Yzer LPG Transfer Platformu

Yllar ierisinde deien ekonomik ve sosyal gereksinimlere bal olarak ekillenen toplum ihtiyalar, niversite-sanayi ibirlii yntemlerini de farkl boyutlara tamtr. S sadece aratrma iin sanayinin niversiteye kaynak aktarm ile snrl deildir, bunun yannda daha farkl alanlarda ibirlii ve ilikilere ihtiya gstermektedir. niversite ve sanayi kendi vizyon, misyon ve perspektiflerine sadk kalmal, ancak ibirlii konusunda esnek davranmaldr. Sonuca ulamak iin S gerekli, ancak yeterli art deildir. Ortak bir baarya ulamak iin taraflarca bunun tesinde bir aba gsterilmelidir. lkemizde, zellikle son yllarda niversite-sanayi ibirlii konusunda kurumsallama (KOSGEB, teknopark, TBTAK vb.) adna nemli admlar atlm ve baarl almalar yaplmaktadr. Ancak, yaplan bu almalara ramen halen ok byk eksik ve aksaklklar mevcuttur. Kanun ve kural koymadaki kararllk ve hassasiyet maalesef, bunlarn uygulanmas ve denetlenmesi aamasnda gsterilmemektedir. Bylece, bilgi ve bilimsel almalar karln maddi ve manevi olarak bulamamaktadr. Trkiyede niversite-sanayi ibirlii; aratrma bazl ve problem zme bazl olarak iki farkl formda deerlendirilebilir. zellikle problem zme bazl ibirlii konusundaki en byk eksiklik, iletiim sorunudur. letmelerin bir ou karlatklar problemlerin zm iin nereye bavurabileceklerini ve nasl bir yol izleyeceklerini bilmemektedirler. Bunun sonucunda, zellikle kalite konusunda byk zafiyetler ortaya kmaktadr. Bu anlamda, niversite ile iletmeler arasndaki iletiimi ve balanty salayacak bir takm nlemlerin alnmas kanlmazdr. Yurtdnda olduu gibi, irketlerin doktora rencilerini desteleyerek, irket doktoral bilim adamlarnn yetimesine katk salamas, hem devletin bu konudakiGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

5. SONULAR VE NERLER

MAKALEykn azaltacak, hem de irketlerin niversitelere almlarn kolaylatracaktr. lkemizde genel anlamda kalite ve standartlar konularnda baz skntlar vardr. TSE eitli konularda standartlar gelitirerek, kalitenin artmas konusunda hizmet vermektedir. Ancak gemi inaat ve deniz bilimleri ve ky yaplar gibi birok zel uzmanlk alannda standartlar konusunda byk boluklar vardr. Bu konudaki almalaryla rnek olan lkemizin yegane ulusal klas kurulu Trk Loydunu gsterebiliriz. Sadece gemi inaat alannda deil, basnl kaplar, borular vb. gibi kara operasyonlarnda da sertifikasyon ve klaslama faaliyetleri ile standartlara bal kaliteli rn ve hizmet sunulmas gibi ok nemli bir grevi baar ile yerine getirmektedir. lkemizde ve blge lkelerinde standardizasyon ve sertifikasyon alannda baarl almalar yrterek katma deer salayan bu tr ulusal kurulularn desteklenmesinde byk yararlar vardr. Trk Loydu da, T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi ile yakn ibirlii iinde olup, S kapsamnda olduka nemli bir rnek tekil etmektedir.tiator: The Entrepreneurial University in Various Triple Helix Models, Singapore Triple Helix VI Conference Theme Paper, Singapore. 11. Lambert, D., 2003, Lambert Review of Business University Collaboration: Final Report. 12. Etzkowitz, H. and Leydesdorff, L., 1997, Introduction to Special ssue on Science Policy Dimensions of the Triple Helix of UniversityIndustry Government Relations, Science & Public Policy, 24. 13. Etzkowitz, H. and Leydsdorff, L., 2000, The Dynamics of Innovation: from National Systems and Mode 2 to a Triple Helix of UniversityIndustryGovernment Relations 14. Gibbons et al, 1994, The New Production of Knowledge: The Dynamics of Science and Research in Contemporary Societies, Sage Publications, London. 15. Porter, M. E. 2003, The Economic Performance of Regions, Regional Studies, Vol. 37.6 and 7, pp 549-578. 16. Shinn, T., 2002, The Helix and New Production of Knowledge: Prepackaged Thinking on Science and Technology, Social Studies of Science 32(4), 599-614. 17. Sabato, J. And Mackenzi, M., 1982, La Produccion de Technologa. Autonoma o Transnacional. Nueva Imagen, Mexico. 18. Nelson, R.R. Ed., 1993, National Innovation Systems: a Comparative Study. Oxford University Press, New York.

1. Calder, E.S., 2007, Best Practices for UniversityIndustry Collaboration, M.S Thesis, M.I.T. 2. University Industry Partnership in China: Present Scenario and Future Strategy, Project Report, UNESCO, 2005. 3. Dasher, R.B, 2004, Implementing new patterns of University-Industry Collaboration in Japan: Lessons from the U.S, STARC Symposium. 4. Azaroff, L.V., 1982, Industry-University Collaboration: How to Make it Work, Research Management, Vol. 25, No. 3, pp.31. 5. Bloedon, R.V. and Stokes, D.R., 1994, Making University/Industry Collaborative Research Succeed, Research Technology Management, Vol. 37, No. 2, pp.44. 6. Cyert, R.M. and Goodman, P.S., 1997, Creating Effective University-Industry Alliances: An Organizational Learning Perspective, Organizational Dynamics, Vol. 25, No. 4, pp.45-57. 7. Leydesdorff, L, and Etzkowitz, H., 1996. Emergence of a Triple Helix of University-Industry Government Relations, Science and Public Policy, 23(5), pp.279-286. 8. Katz, J. S. and Martin, B.R., 1997, What is Research Collaboration? Research Policy, 26(1), pp.1-18. 9. Derek, B., 2003, Universities in the Marketplace: The Commercialization of Higher Education, Princeton: Princeton University Press. 10. Etzkowitz, H. and Zhou, C., 2005, Regional Innovation IniGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

Kaynaklar

Yaln nsan, 1979 ylnda stanbul Bahelievler Lisesi, 1984 ylnda stanbul Teknik niversitesi Gemi inaat ve Deniz Bilimleri Fakltesinden Mhendis nvan alarak mezun olmutur. Yksek lisans eitimini 1989 ylnda Yldz Teknik niversitesi ve 1995 ylnda doktora almasn stanbul Teknik niversitesinde tamamlamtr. Halen Tde retim yesi olarak alan nsan, TMMOB Gemi Mhendisleri Odas yedek ynetim kurulu yelii yan sra, Yayn ve Bilimsel ve Teknik Etkinlikler komisyonu yeliklerini srdrmektedir.

Metin Taylan, 1983 ylnda .T.. Gemi naat Fakltesinden mezun olmutur. Yksek Lisans ve Doktorasn Florida Institute of Technologyde 1990 ylnda tamamlamtr. 1991 ylndan bu yana .T.. Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi, Gemi Hidromekanii Anabilim Dalnda retim yesi olarak grev yapmaktadr. lgilendii balca alma konular, gemi stabilitesi, gemi hareketleri, korozyon ve korozyondan korunma ve ky yaplardr.

zgemi

21

MAKALE

GEM ONARIM TEKNKLERNE GENEL BAKIAhmet Gltekin Avc1

An Overview of Ship Repair EstimatesThis study indicates that there are many repairing styles for different types of ships and their components. Ships are exposed to high resistance because of being in contact with air and sea water hence some damages may occur. After construction, all ships may need to be repaired due to the facts of various damages pointed out in part 2 and consequently they have to be taken of to the shipyards once in a while. Initially, owners sign an agreement with shipyard and the repair starts. In this study important details have been given about the most common repairing methods. Furthermore, some damage photos have been added to comprehend the study clearly. Anahtar szckler: Onarm, Tamir, Hasar, Srvey, Uygulama Dnyada nakliyat ann en nemli unsuru olan gemiler, ekonomik sebeplerden dolay inasnn bitiminden itibaren mrnn sonuna kadar neredeyse hi ara vermeden almaktadrlar. nemli ksm elik olan bu yaplar hem su hem hava ile temas halindedir ve ayrca denizde birok direnle karlaabilmektedir. Bu ana sebeplerden dolay gemilerde tamire ihtiya duyulabilmektedir. Her gemi mr boyunca birok defa tamir tersanesine uramaktadr. Bazen armatrn kendi istei ile bazen de zorunlu sebeplerden dolay tamirata gerek duyulur. Tamiratn sebebi gemide hasar olumasdr. Bu hasarlarn oluma sebepleri ise genel olarak geminin su iindeki hareketi sonucu maruz kald diren ve meydana gelen titreimler, deniz kazalar, donanmsal hasarlar, gemiyi oluturan elik malzemesinin yorulmas ve geminin su ve havayla temas halinde olmasndan dolay meydana gelen korozyon olaylardr. Blm 2de tm bu sebepler maddeler halinde sralanmtr. Tamir ileminde ncelik armatr ile tersane arasnda anlama yaplmasdr. Baz kk hasarlarda bu anlama szl ve dk fiyatlar zerinden olmakla birlikte baz durumlarda anlama yazl ve hesap gerektirmektedir. Yaplan hesaplarn en nemli unsuru ise adam-saat1) T Gemi naat ve Gemi Makinalar Mhendisi

1. GR

2. TAMRATA GEREK DUYULAN SEBEPLER

kabulleridir. Adam saat kabullerinin yan sra yaplacak i hacmi hesaplanr. Bu hesapta ilenecek olan eliin boyutlar belirlenir. Hesaplarn ardndan tamir ilerine geilir. Yeni gemi inasnda ve servisteki gemilerde ou zaman kalite kontrolne ihtiya duyulur. Bu kontroller belirli standartlara gre geminin bal olduu klas kurulularnn grevlendirdii srveyrler tarafndan yaplr. Yeni gemi inasnda olduu gibi, gemi tamire gerek duyduu zaman da yaplan ilemler belirli standartlara tabidir. Klas kurulular tarafndan yaplan periyodik srveylerin yannda hasar srveylerinde de tamir ilemleri denetime tabi tutulmu olur.

Gemilerde tamirata gerek duyulan sebepleri iki ana balkta toplayabiliriz. Bunlar zorunlu olmayan sebeplerden dolay gerek duyulan tamirler yani armatrn istei ile yaplan deiikliklerden kaynaklanan tamirler ve zorunlu sebeplerden dolay gerek duyulan tamirlerdir.

2.1. Zorunlu Sebeplerden Dolay Gerek Duyulan Tamirler

22

Tamir gerektirecek zorunlu sebepler aadaki gibi sralanabilir: 1. atma 2. Karaya OturmaGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

3. Yanma 4. Ykleme hatalarndan kaynaklanan hasarlar 5. Deniz artlar sonucu oluan hasarlar 6. Makine, pervane veya dmen donanmnn hasar 7. Geminin mr 8. Korozyon a) Genel Korozyon b) Oluk Tipli (Grooving-Type) Korozyon c) Oyuk (Pitting) Korozyon d) Andrc ( Erosion) Korozyon e) Kaynak Metal Korozyon 9. Metalin Yorulmas 10. atlaklar 11. Sreksizlikler a) Yksek gerilmeli blgelerdeki oyuklar b) Sreklilikteki beklenmedik deiiklikler 12. retim hatalar 13. Hatal kaynak 14. Keli levha kenarlar 15. Yaplarn yanl hizalanmas Ayrca hasarlar gemi ina edilirken ya da servis srasnda oluabilir. Hasarlarn neticesinde geminin kaytl olduu klas kuruluunun zorunlu kld birtakm gereksinimler yitirilmi olur. Yukarda saydmz tm bu maddelerin kontrol klas kuruluunun srveyleri tarafndan hasar srveyi kapsamnda raporlanabilir.

3.1.2. Tarife inde Olan lemler

lemlerinin yaplmas, bir kenara ilk kaynan yaplmas, arka tarafa kaynak aznn almas ve son olarak da tam kaynak iin alan yerin kapatlmas ilemleri yaplr.

MAKALE

3.1.3. Ek lemler

Tarife iindeki ilemler aadaki gibidir: elik ilemleri (steel works) olarak bilinen ilemler, Scak levha kesimini kolaylatrmak iin tamiri raspa ve temizlik ilemi, Yeni gelen ve yerinden sklen levhalarn kaldrlmas ve nakliyesi.

3. ONARIM TEKNKLER

Tamirde yaplan ek ilemler aadaki gibi sralanabilir; Tamir ilemleri iin iskele kurulmas, Tamir iin yaplmas gereken skm ve yeniden yerletirme ilemler, Tanklarn temizlii ve gaz tahliyesi, allan alan dndaki temizlik ilemleri, Tamir iin gereken tm final testleri. Adam saat, bitirilmi boyuttaki almalarda ton bana yaplan itir. Byk miktarlar iin elik yenileme oranlar gsterilir. Esasta yaplan ilerin snr geminin byklne ve tersanenin kapasitesine baldr [1]. Aada, ekil 3.1de tersanede en sk karlalan levha eitleri iin basit ekilde boyutlar sembolik olarak gsterilmitir.

Gemi inaatndaki tamir ilemlerinde iler genelde yaplmadan nce snflandrlr ve ilerin yaplmasnda adam-saat uygulamas esas alnr [1]. A derece gemi inaat elii ile yaplabilecek ilemler aadaki gibi sralanabilir: 2 metre ykseklie kadar dik ynde olan geminin d kaplamasnn markalanmas, el ile kesim ve kesilmi plakalarn kaldrlmas, Geriye kalan d kaplamada levhalarn yzey ve kenar hazrl, Geriye kalan iyaplarda yzey ve kenar hazrlama, Yeni dz elik levhalarn tedariki, hazrlanmas, armatrn tedarik ettii kaplamann yaplmas, Sa2.5 raspa yaplmas ve ardndan ilk kat boyann yaplmas, Tekne iin, yeni levhalarn getirilmesi, dzenlenmesi, donatlmas, daha sonra ulam kolay olacak ekilde istiflenmesi, yakn bir yerde ilk olarak levhalarn yzey ve kenar hazrl ile basit dzeltme (fairing) i-

3.1. Yaplan lerin Snflandrlmas ve Adam-Saat Kabulleri

3.1.1. A Derece Gemi naat eliine Uygulanabilirlik

Geminin mr boyunca meydana gelebilecek her hasar sonucu neredeyse elik yenileme ilemi yaplr. Bu ilemler iin de armatr ve tersane arasnda anlamalar yaplr ve fiyatlar belirlenir. Bu anlamalar adam-saat uygulamasna gre yaplr. Ayrca levha kalnlklar, yaplacak ilemlerin yerleri ve dzeltme faktrleri de hesaplamalarda kullanlr [1]. Tablo 3.1de yaplacak olan hesaplar iin gereken adam-saat deerleri ve arttrma faktrleri verilmitir.23

3.2. elik leri Yenilenmesi

ekil 3.1 Ton hesab iin boyut gsterimi

Gemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

MAKALE

Tablo 3.1 Adam Saat Deerleri

Not: Yksek dayanml AH snf gemi inaat elii iin oranlar %10 arttrlabilir. Tamirat boyunca yaplan tm elik ilemleri iin baz ek ilemler de gerekebilir. Bunlar da u ekilde sralanmtr; elik arl her bir tek para levhann maksimum boyutlarnn ve bu boyutlara ek olarak younluk olarak da 8 ile arplmas sonucu bulunur. Tamir yaplacak blgeye eriim iin iskele kurulumu ve kreyn ile tama ilemleri normal olarak tamir edilecek blgenin cret farkllklar iinde yer alr. Bu tamiri yapacak tersane ile gzden geirilmelidir Tamir yaplacak tersanenin kapasitesi ve geminin byklne bal olmak kaydyla, alan bana yaplmas gereken en az elik yenileme ilemi genellikle tersanenin tamir tarifesinde belirtilir. Bu alan iin gereken en az arln altndaki durumlarda, tersane standart tarifeyi iki katna karmak iin dier ilemlere ek masraflar ykleyebilir ya da iilik ve malzeme cretlerini arttrabilir. Eer bir levha bitiiindeki farkl kalnlktaki levhaya kaynatlmak isteniyorsa, kaln levhann kenarn inceltmek iin uygulanacak olan trplemek (grinding) diye bahsedilen ilemler iin ek iilik creti istenebilir. Gemilerde en sk onarm yaplan blgeler ve uygulanan ilemler aada balklar halinde anlatlmtr.

3.2.1. elik lemleri zerine Ek Bilgiler

ok maruz kalan blgelerdir. Bordalar ayrca geminin genel anlamda mukavemetine katkda bulunan elemanlardr. Delikleri ikinci (dabler) levha ile kapatmak sreklilii salamaz bu yzden genelde kalc zm deildir. D kaplama hasarlarndan en nemlileri ise korozyon, atma, karaya oturma ve metalin yorulmas olarak gsterilmekle birlikte, rastlama skl ve korozyon iin en uygun ortamn deniz suyu olduu dnldnde bunlardan en nemlisi olan korozyon konusunu incelemek gerekmektedir [2]. zellikle srvey esnasnda bordalar ayrntl olarak korozyona kar dikkatle incelenir. Onarmn en ok yaplmas gereken blgeler genellikle korozyon sonucu bordalardr. Yetersiz onarm bordalarn zayf kalmasna ve kntlere sebep olabilir. Gemi elemanlarnn birbirleriyle olan balantlar gz nne alndnda da genelde noktasal hasarlarn zamanla blgesel hasara dnmesine neden olabilir. Postalarda ise durum biraz daha farkl olmakla birlikte alt ksmlar genelde st ksmlara gre daha abuk korozyona urarlar. Bordalar destekleyen postalarda ve braketlerde hasar meydana gelmise korozyon yaylmadan bu posta ve braketlerin deitirilmesi gerekmektedir. Bordada hasar olumu ise hasarl blgenin lokal olarak deitirilmesi gerekmektedir. Deitirilecek olan blgenin tespiti dikkatle yaplmal ve etkilenen blge tamamen deitirilmelidir. ekil 3.2de borda da deitirilecek olan blge tespit edilmi ve blgedeki hasarl levha karlmtr.

3.3. Onarm Yaplan Blgeler ve Uygulanan lemler 3.3.1. D Kaplama, Postalar, Braketler

Dardan bordaya gelen kuvvetler sonucunda o blgedeki levhann hasar grmesinin yannda bordann i tarafndaki levhaya bal yaplarda da hasarlar meydana gelebilmektedir.

ekil 3.2 Bordada Bir Sra Levha Deiimi

3.3.2. Korozyon eitleri ve Uygulanan Tamir lemleri

Gemilerin d kaplamalar, bordalar, d etkilere en

Hasar sebeplerinden biri olan korozyon, dikkat edilmemesi durumunda nemli ekonomik kayplara yol amaktadr. Genel olarak korozyon metal ve metalGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

24

alamlarnn kimyasallarla etkileimi sonucunda oluan anma durumudur. Sebebi ise oksijenin metal malzeme zerindeki su ile birlemesidir [3]. ekil 3.3deki korozyon olaynda yaplarn kenarlarnda ve birleme yerlerinde iddetli korozyon grlmektedir. Bu korozyon sreksizlik ve atlaklara yol aar. zm ise etkilenen paralarn deitirilmesidir. Deiim ileminden sonra korozyonu nleyici dier tedbirler uygulanmaldr.

blgenin metalografik yaplarnn farkllndan oluan galvanik akm nedeniyle oluur [5]. Kaynaklarn coating de denen kaplamalar genel olarak korozyonu ilerleten przl yzeylerden dolay dier blgelere nazaran daha az etkilidirler. Oluk tipli korozyon stres younluklarna ve bylece korozyonun daha da ilerlemesine neden olabilir. Grooving korozyonu asl metalin kaplamasnn anm ya da mekanik olarak hasar grm olduu yerlerde grlebilir. Oluk tipli korozyon yaplarn kesitii, svlarn topland ya da akt dorusal ve snrlandrlm bir korozyon tipidir. Bu korozyon tipi bazen de malzeme iine doru izgisel ilerleyen korozyon diye de adlandrlr ve dikey duran malzemelerde de oluabilir.

MAKALE

3.3.2.3. Oyuk ( Pitting) Korozyon

Blm 2de de bahsedildii gibi korozyonun eitlerini u ekilde sralayabiliriz; Genel korozyon Oluk tipli (Grooving-type) korozyon Oyuk (Pitting) korozyonu Andrc (Erosion) Korozyon Kaynak Metal Korozyonu Genelde standart olarak tanklarn stnde ya da tanklarn boyas yaplmam ya da etkinliini yitirmi i yzeylerinde, korunmasz, kolay dalabilir pas eklinde grlr. Paslanm blge srekli yaylr ve hasarsz metali andrc etkiye maruz brakr. Ar metal kayb meydana gelene kadar genelde kalnln deiimi fark edilemez. Gemi inaat srasnda oluan demir oksidin lokal blgeden uzaklatrlmasndaki yetersizlik gemi servisteyken o blgede korozyona sebep olur. Her eit gemide oluabilecek iddetli genel korozyon, genelde metal zerindeki youn oksitlenmenin sonucu olarak tanmlanr ve geni alanlarda elik yaplarn deitirilmesi iine yol aabilir [4]. Oluk tipli korozyona genelde kaynaklarn iinde ya da dnda zellikle sdan etkilenmi blgelerde rastlanr. Bu eit korozyon genelde temel metal ve sdan etkilenmiGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

ekil 3.3 Birleim yerlerinde Korozyon

3.3.2.1. Genel Korozyon

Pitting korozyon sklkla balast tanklarn dip levhalarnda, dier yatay levhalarda ve suyla temas eden dier yaplarn detaylarnda rastlanan bir blgesel korozyondur. Eer korozyona kar hassas bir blgede kaplamada atlama oluursa oyuk korozyon balar. ekil 3.4te bu tip korozyonun oluumu grafik olarak verilmitir. Baladktan sonra ise oyuk ile metalin dier ksm arasndaki galvanik akm korozyonu iddetlendirir. Pitting korozyona sebep olabilecek dier faktrler de mikrobiyolojik olabilir. Boyanm yzeylerde korozyon ata derin ve buna bal kk apta oyuklara neden olur. Bunlar tanklarda levhann iine iler ve kirlenme riski oluturur. Kaplama yaplmam tanklarda oluan oyuklar, kaplamas yaplmam tanklarda oyuklarn olumas gitgide derin olmayan fakat byke kabuklanmalarn olumasna neden olur ( 300 mm ap kadar). Grnts genel korozyonu andrr. Kaplamasz tanklarn iddetli oyuklamas yapnn mukavemetini olumsuz ynde etkiler ve deitirilmesini zorunlu klabilir.

3.3.2.2. Oluk Tipli ( Grooving-type ) Korozyon

3.3.2.4. Andrc Korozyon ( Erosion)

ekil 3.4 Pitting Korozyonunun Olumas

Sv etkisi ve mekanik anmalardan kaynaklanan korozyon da metalde malzeme kaybna neden olabilir.25

MAKALE

Kaynak metal korozyonu kaynak tortusundan kaynaklanan ncelikli korozyon olarak tanmlanr. Bunun en muhtemel sebebi ise el ile yaplan kaynaklar sebebiyle temel metalde galvanik hareket olumas sonucu oluan oyuklardr. Normalde iddetli korozyonda kabul edilebilir tek tamir yntemi levhann yenisiyle deitirilmesidir. ou durumda, dabler levha eklemek gibi geici zmler problemi zmez. Dablerler yanal sktrmada etkilidir. Lokal korozyon ya da kabuun veya perdelerin oyuklamas nfuziyete ( penetration) sebep olabilir. Bu da tamir iin izin verilebilir derinlii getiini gsterir. Genel olarak oyuk korozyon ok yaygn olmadka kaynakla dzeltilebilir ya da en sonunda nfus eden para deitirilmelidir. Oyuk (pit) younluu hala izin verilebilir deerde ise sadece kaplama yapmak daha sonraki oluabilecek oyuklar nlemede bir seenek olabilir. Pitting korozyonu nlemede uygulanacak olan kaynak, uzman personel tarafndan etkinlii belgelendirilmi yntemlerle yaplmaldr. Genelde dip yaplar sk sk kalnlk lm asndan denetlenir. Ayrca basn testleri de uygulanmaktadr. Bu blgelerde lmlerin sk yaplmasnn nedeni de yklerin dorudan bu blgeyi etkilemesidir. Olas hasarl blgeler yklerin de binmesiyle paralanabilir. Teknenin dip taraflar, kargodan, balasttan ve suyun hidrostatik basncndan dolay lokal eilmeye ve bitiiindeki tanklardan da yapsal yklenmeye maruz kalr. Byk gemilerde, grderi emeye alan ykler genelde ok iddetlidir ve hidrostatik yklemeyle toplandnda en fazla gerilmeye sebep olur. Genelde dipteki hidrostatik yklemeler en fazla olmasna ramen dalga basnlarnn srekli deil de periyodik olmas ve tekne d kabuunun postalarla destekleniyor olmas bu yklemelerin iddetini ve periyodunu deitirir [6].

3.3.2.5. Kaynak Metal Korozyonu

3.3.2.6. Korozyon Tamiri lemleri

3.3.3. Dip Yaplarnn Tamiri

3.3.3.1. ift Dip Yaplar

26

ift dip yaps yk dalm ve dalga hareketleri nedeniyle boyuna olan grderin eilmesinden kaynaklanan hasara maruz kalabilir. Ayrca kargo yklemesi sebebiyle boyuna ve enine lokal eilmelere maruz kalr. Bu eilmeyi dardan gelen kuvvetler etkisizletirerek dengeleyebilir. ift dip yaps ileriye ynelik olarak dvnme gibi dinamik kuvvetler nedeniyle olumsuz etkilenebilir. Genelde, ift dip stnde (tank-top), ift dibin iyapsnda

Ambar kapaklarnn d taraflarnda kalan gverte yaplar yk dalm ve dalga etkileriyle boyuna eilmeye zorlanr. Bunun dnda, gverte yaplar ar yk, hatal yk elleleme ve gverte stnde su birikmesi (gren sea) olaylarna maruz kalabilir. Ban suya girmesi halinde dvnme ya da ba tarafn postalarnn da doru aklndan dolay gvertenin belli ksmlar ek gerilmelere maruz kalabilir. Ambar mezarnalar arasndaki zgara elemanlar geminin bordalar zerine uygulanan enine yklemelere maruz kalmaktadr. Ayrca dalga etkileimine bal olarak da burulma kaynakl ekil deitirmeler geminin ciGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

3.3.4. Gverte Yaplar

ve dip kabuk levhalarda malzemede anma yznden kayp olduu zaman ve bu anma kabul edilebilir snrlar iinde ise, normal uygulama etkilenen blgeyi kesip atmak (crop) ve yeni para eklemektir. Eer mmknse levha yenilemeleri levhann tm geniliinde yaplmaldr fakat uygulamada 450 mm den fazla genilikteki levha yenilemeleri, kaynak ileminden doabilecek kalc gerilmeleri nlemek iin yaplmamaldr. ift dipteki tamir ileri dikkatlice planlanmal, tamir edilecek blgeye eriimin kolaylamas iin gerekli dzenlemeler yaplmal ve yanc gazlarn tand gemi tiplerinde ise fuel oil tanklarn altndaki dipte alma yaplacaksa o tankn gaz dikkatlice boaltlmaldr. ift dipte fire levhalar nlemek iin genelde dablerler kullanlmaz. Yaylm ve youn oyuk korozyon kaynakla dzeltilebilir. Bu kaynakla dzeltme ilemi, eritme kayna ile byk oyuklarn doldurulmas eklindedir. Pompalarn bulunduu devrelerdeki emi yeri ve iletim borularnn altndaki levha kalnlklar istenen limitten az ise o levhalar deitirilmelidir. ift dibin stndeki youn deformasyonlarda yenileme ilemi yaplmal ve grderlerin de deforme olmu ksmlar dzeltilmelidir. Eer deformasyonun, geminin karaya oturmasndan ya da ar yerel yklemeden kaynaklandna dair elde bulgu yoksa ve ar malzeme kayb olumusa, iyapy destekleyecek ek stifnerler kullanlmaldr. Bu almada da danlmak iin acilen bal bulunan kls kuruluu aranmaldr. kinci dereceden olan atlaklar tekrar kaynatlabilir. Eer atlan iddeti yksek ise yap kesilip atlr ve yenisi kaynatlr. Geminin sudaki hareketi sonucu ift dipteki periyodik dnmelerden kaynaklanan atlaklarda, kesip yeniden kaynatmak yerine yapy destek elemanlar ile glendirmek yeterli olabilir. Levhalarn bir ucundan dier ucuna olan kalnlk farklklarndan dolay meydana gelebilecek atlaklarda kesip atmak ve yerine ular aras kalnlk fark olmayan levhann eklenmesi kabul edilebilir zmdr.

darlarnda grlebilir [7]. Ambar kapaklarndaki kafes elemanlar deniz suyundan dolay enine basnca maruz kalrlar ve bununla birlikte, ana ambar kapaklarnn kelerindeki alanlar da, tekne grderi eilme momenti ve enine yklemedeki hatalar sonucu yksek gerilmeye maruz kalr. Tekne grder mukavemeti hesaba katlmamasna ramen sreksiz olan kargo ambar kapaklar nemli lde boyuna gerilmelere maruz kalr. Bu gerilmeler geminin boyuna orta kesimlerindeki ambar kapaklarnda ek gerilmeler yaratr. Mrettebat ve yklerin gvertedeki gvenlikleri iin kpeteler kullanlr. Kpeteler dikkate alnmamasna ramen ciddi boyuna gerilmelere urayabilirler bu da kpetelerde hasara yol aabilir. Bu yzden zellikle kpetelerin sona erdii, ip merdivenlerin (pilot ladder) balant yerlerinde atlaklar ve rmeler olabilir. nlem alnmad takdirde bu atlaklar gverte levhalarna ilerleyip ciddi hasarlara yol aabilirler [7]. Eer gemi ktk ykleme (timber deck cargo) yapacaksa bunun srveyi ve uygulamalarnda ILLC (The International Load. Line Convention, 1966 ) kurallar aranr. Ayrca baz tip gemilerde gverte st donanmlarnn hatal kullanm ve kurulumu sonucu donanmn gverte zerine dmesi ve gvertede yarlmalara sebep olmas mmkndr. ekil 3.5de ana gvertede meydana gelen yarlma grlmektedir.

Ara gvertelerin ana tasarm prensibi gvertelerden kargo blmlerine eriimin kolayldr. Bu yzden ambar mezernalar ve derin tlaniler genelde ara gvertelerde olmaz. Gverteler aras ana yaplar sadece enine perdeler tarafndan desteklenmi olan konsol kemereler (cantilever girders) den oluur. Baz durumlarda yaplar puntellerGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

3.3.4.1. Ara Gverte Yaps

ekil 3.5 Ana Gvertede Yarlma

(pillars) tarafndan desteklenebilir. Ara gvertelerin bu yaps, sert hava koullarnda oluabilen yk atalet momenti ve ar yklemeye kar daha hassas olduunu iaret eder. Ambar kapaklarnn dndaki kaln levhalar ile zgara levhalar arasndaki geite, oluk tip korozyon durumunda, malzeme kaybna uram levhann tamamnn yenisiyle deitirilmesi tavsiye edilir. Gvertedeki sral plaka saclar boyunca oyuk korozyon durumunda, zm olarak tm gvertede levhalarnn tm ya da bir ksm deitirilmelidir Gverte alt yaplarnda ar hava koullar nedeniyle oluan malzeme kayplarnda, klas tarafndan izin verilebilir eksilme llerine bal kalnarak parann tamam ya da bir ksm kesilip atlp yenisiyle deitirilebilir. Gverte aras levhalarda izin verilebilir en az levha kalnlna kadarki korozyon kayplarnda normal uygulama etkilenen alan kesmek ve yeni para eklemektir [4]. Srveyrler bu durumlarda levhann bitiiindeki levhay da kalnlk olarak test ederler. Ayrca tamir edilen blgelerin tekrar kaplama boya yaplmas tavsiye edilir. Gverte levhalarnda bklme meydana geldiine kayda deer bir korozyon da yoksa yenisiyle deitirilme ilemi dnda uygun malzemelerde glendirme yaplmas yeterli olur. Yetersiz enine mukavemeti olmayan, ambarlarn n ve arka sonlarndaki kemerelerde burkulmalar ve deformasyonlar meydana geldiinde, hasar gren yerler deitirilmeli ve bunlara ek stifnerler yerletirilmelidir. Hasar grm kafes sistemler de yenisiyle deitirilmelidir. Eer kafes sistem boyuna takviye edilmi ve burulma enine mukavemet yetersizliinden meydana gelmi ise, yapya enine olarak ek stifnerler yerletirilmelidir. Kt elleleme ya da ar yklemeden dolay ara gvertelerde deformasyonlar olmu ise, hasar gren yap kartlp yerine olmas gereken llerde yeni yap yerletirilmelidir. Eer deformasyonun nedeni tam belirlenememise ve tasarm hatalarndan phe ediliyorsa, paray yenilemek yerine uygun bir ekilde glendirme yapmak yeterli olur. Ambarlarn kelerindeki yaplarda oluabilecek atlaklara kar tasarm detaylar da gz nnde bulundurularak dikkatlice gzden geirilmelidir. Baz durumlarda atlak yaplarn tekrar kaynatlmas kalc zm olmayabilir. Araya eklenen levha ve bitiiindeki gverte levhas aras kalnlk farkl 3 mm den fazla ise, insert levhann kenar uygun bir ekilde eimli olarak kesilir (bewell). Levhay bitiiindeki levhaya kaynatrken, tamirden arta kalan gerilmenin ykselmemesi iin kaynak ilemi dikkatlice takip edilmeli ve dk hidrojen elektrotlar kullanlmaldr [8]. Eer ambar azlarnn kelerine ek levhalar monte edilmi ise, ambar aznn gverte ile birletii noktalar kaynaksz ekilde braklmamaldr. Ambar kapaklarnn dndaki gvertede kalan27

MAKALE

MAKALE

kaln gverte levhas ile zgara levha arasndaki gei blgesinde atlak olumas durumunda, bitiikteki levhann bir ksmnn veya tamamnn arttrlm kalnlkl levhayla deitirilmesi dnlmelidir. Ambar kapaklar ve kemerelerdeki atlaklarda yaplarn yenisi ile deitirilmesi ve gverteye %100 nfusiyetle (full penetration) kaynatlmas gerekmektedir. Kargo ambar kapaklarnda ileriki zamanlarda olmas muhtemel atlaklar azaltmak iin takip edilmesi ve uygulanmas gereken baz detaylar aadaki gibidir. a) Ambar kapaklarndaki sreksizlikler ve aklklar yuvarlatlm keli olmal. b) Ambar kapaklarnn gverteyle birleme yerlerindeki yuvarlatlm kelerde metot (filet) kaynaklarda atlaklar meydana gelirse, mevcut metot kaynak yerine yzde yz nfusiyetle yeni filet kaynak dk hidrojen elektrotlar yardm ile uygulanr. Eer atlaklar derin ve tekrarlayan tipteyse, ambar kapaklar o gemi iin yeniden dizayn edilmek zorunda kalnabilir. Sonu olarak ara gverte yaplarndaki atlak durumlarnda yapy karp yenisiyle deitirmek gerekir. Eer tasarm noksanlndan phe ediliyorsa paray deitirmek yerine uygun ekilde destek elemanlar ile glendirmek yeterli olur.

Ambarlar arasnda yer alan perdelerin mukavemeti nemlidir. Bu perdeler geminin genel olarak enine mukavemetine katk salar. Ayrca enine su geirmez perdeler gemi su ald durumlarda dier ambara su geiini nleyerek gemiyi kurtarmada nemli rol oynar. Enine perdeler suyun hidrostatik basncna kar gemi bordalarn enine postalar ile birlikte korurlar. Ana enine perdeler ayrca kuru havuzlama srasnda blok yklerine kar gemiyi destekler. Enine su geirmez perdeler malzeme kayb olarak klas kuruluunun izin verdii deerin altna indiinde, anm olan levhalar ve stifnerler kesilip yenileri yerletirilmelidir. Deformasyon lokal ve limit snrlar iinde ise genel olarak tolere edilebilir. Kalnlk azalmasnn yannda deforme de olmu olan levhada etkilenen blge ya da levhann tamam yenilenmelidir [9]. Olduka bariz olarak bazen de d kabuktaki temas hasarlar sonucu enine perdeler de deformasyona urayabilirler. Baz durumlarda hasar grm ksm deitirilebilir. Eer deformasyon ar ise ksmen ya da tamamen para deitirilmesi gerekebilir. Ayrca deformasyon ar yklemeler sonucu oluuyorsa ek destek elemanlar gerekebilir. ekil 3.6da enine perdeye posta eklenmesi gsterilmitir.28

3.3.5. Enine Perdeler ve Balant Elemanlar

rtl kaynak kusurlarnn sonucu olarak snr yerlerde meydana gelen atlaklar temizlenmelidir ( weed out) ve uygun hazrlanm dk hidrojen elektrotlarla tekrar kaynatlmaldr. Yukarda bahsedilenlerin dnda oluan atlaklarda tekrar kaynatmak kalc zm olmayabilir ve atlaklarn yenilenmesini nlemek iin tasarm ve retim tekniklerini gzden geirilmesi gerekebilir. evresel koullara bal olarak, yalanan gemilerde, ba pikin i yaplarnda meydana gelebilecek olan malzeme kayplar ba ve k yaplardaki nemli sorunlardan biridir. Kaplamasz tanklarda ya da kaplamann tank koruyamamas durumunda korozyon ilerler ve ba ve k yaplarnn i taraflarnda ve de tanklarda olan snrlarnda atlaklar meydana gelir [10]. Ba pikin tanknda ve boluklarnda dalgalarn etkisiyle dvnmeler sonucu da atlamalar meydana gelebilir. Ba kasara yaps, gverte deformasyonlar, kpete ve direkteki atlaklar nedeniyle eitli evresel hasarlara maruz kalabilir. apann hatal hareketleri sonucu evresindeki levhalar ve loa deforme olup atlayabilir. Ayrca bu blgeler sk korozyona urayan blgelerdendir. Bunun iin sk sk korozyona kar gzlem yaplmas gerekir. Ar hava koullarnda fazla hz yapmak geminin ba tarafndaki yaplarn hasar grmesine ve servise ihtiya duymasna neden olabilir. Ba tarafn hasar grmesindeki nemli sebepler arasnda, gverte tlanilerinin ve boyuna levhalarnn yetersiz olmas, gverteler arasndaki puntellerin burulmas ve ba kalkm etkisi (bow flare effect) vardr. Btnnde, ba yaplarn hasar grmesindeki en nemli sebep ar hava koullarnda geminin batan alGemi ve Deniz Teknolojisi, Say: 180, Nisan 2009

ekil 3.6 Tank Perdesi Tamir almas Posta Eklenmesi

3.3.6. Ba ve K Yaplarnn Tamiri

3.3.6.1. Ba Taraf Glendirmek

d dalgalarn etkisidir [11]. Her zaman olmamakla birlikte, genelde, hasar grm bir geminin ba yaplarnn nihai mukavemeti, gemiye benzer uzunluktaki dier hasar grmemi olan gemilere nazaran daha azdr. Tipik uzunluk deerleri arasnda, umulan en fazla tesir etkisi geminin boyu uzadka artmaya meyillidir. Yerel bir yapnn son mukavemet deeri destekleyici sistemlere (Stiffening systems) baldr. Destek yapsnn mukavemete etkisi doru bir ekilde hesap edilmelidir. Ba pike yakn gverte tlanilerinde ve yan postalardaki tasarm ykleri hesap edilirken geminin fribord etkisi, hz ve kalkm ekli dikkate alnmaldr. elik yenilemesindeki gerekli limitler, orijinal kalnlk deerleriyle karlatrlarak hesaplanr ya da bu para iin gereken en az kalnlk dikkate alnr. Bu kalnlk da klas kuruluunca belirlenir. Ba pik tanklarnda yaplacak olan tamirat hasarl blgeye eriim konusu olarak nceden planlanmaldr. Temas yoluyla deforme olmu yaplar kesilip atlmal yenisi ile deitirilmeli ya da hasarn iddetine gre orijinal yapnn ierii salanacak ekilde dzeltme (fairing) ilemi yaplmaldr. Dalgalar nedeniyle oluan atlaklarda yine yap yenilenmeli ya da uygun ekilde lokal dzeltmeye gidilmelidir. Ayrca gerilme younluunu azaltmak iin dizayn modifikasyonlar ve levha kalnlklarnn arttrlmas yolu da izlenebilir. Gemiler mrleri boyunca eitli nedenlerden dolay hasar grrler ve bu sebeplerden dolay da tamirata gerek duyarlar. Bu hasarlarn derecelerine gre baz tamirler gemi servisteyken yaplrken bazlar ise tamir tersanelerinde yaplmak zorunda kalnabilir. Gemi, tamir tersanesine geldiinde tersane ile armatr arasnda bir anlama yaplr. Yaplan anlamada hangi blgelerin tamir edilecei, ne kadar i yaplaca ve adam-saat hesaplar yaplr, bylece yaplacak iin boyutu ve maliyeti hesaplanm olur. Daha sonra tamir ilerine balanr. En ok tamir gren blgeleri d kaplamalar, postalar, braketler, dip yaplar, gverte yaplar, enine perdeler ve balant elemanlar, ba ve k yaplar eklinde blmlere ayrabiliriz. Bu alma gemilerin onarm tekniklerine genel bir bak niteliindedir. lkemizde tamir yapan birok tersane mevcuttur. Ayrca tecrbeli saha mhendisleri ve srveyrler bu konuda bilgilerini paylamal, konu ile ilgili daha ok aratrma yaplmaldr. Gemilerde en ok tamir yaplan ksmlar ve yaplan tamir ilemleri tersane rapor-

larndan renilip istatistik kartlarak gemiler daha dizayn ve ina aamasnda iken her trl riske kar gerekli tedbirler alnmaldr.

MAKALE

Teekkr

Sayn Y. Do. Dr. ebnem Helvacoluna en iten duygularmla teekteknik destei salayan Bureau Veritas Ltd. alanlar smail Alk, Ant rim.

Bu projenin eitli aamalarnda yardm ve desteklerinden dolay

kr bir bor bilirim. Ayrca bu almann tamamlanmas iin gereken Kurttekin, Kubilay Grmen ve Nazm Kanburoluna da teekkr ede-

Kaynaklar

[1] Don Butler, Guide To Ship Repair Estimates ( In Man-Hours), 2000 Repair of side shell structures - Rev : 1 3/15/2001

[2] Bureau Veritas, Marine Division - Marine ISM/DNS - TNS 14 2.6.5 [3] http://tr.wikipedia.org/wiki/Korozyon

[4] Bureau Veritas, Marine Division - Marine ISM/DNS - TNS 14 [5] HisaoMatsushita, Tatsuro Nakai, NorioYamamoto, Effect of 2.6.2.1 Material wastage(corrosion) - Rev : 1 3/15/2001

Grooving Corrosion on Static Strength of Fillet Welded