1 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja w

szkolnictwie wyższym

Posiedzenie RGNiSW

Warszawa12.03 2015

opracowanie Paweł Zygarłowski

2 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Agenda

1. Kluczowe uwarunkowania

Przesłanki

2. Formy konsolidacji

3. Przejęcia uczelni

4. Konsolidacja uczelni w Polsce – dane

5. Proces konsolidacji

6. Wnioski

7. Literatura

3 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Kluczowe uwarunkowania

• Sytuacja demograficzna

• Umasowienie szkolnictwa wyższego

• Utworzenie sektora uczelni niepublicznych

• System prawny

• System finansowania szkolnictwa wyższego

• Dywersyfikacja geograficzna podaży

• Globalna konkurencja uniwersytetów

• Zmiana postrzegania roli uczelni wyższych

• Świątynie wiedzy

• Fabryki kapitału ludzkiego (kwalifikacji) i innowacji

4 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Liczba uczelni w Polsce

106 99

115 126 131 132

18

114

195

301 325 321

124

213

310

427 456 453

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Publiczne Niepubliczne Razem

5 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Liczba studentów (w tys.)

1343,9

660,4

1953,8

0

500

1000

1500

2000

2500

Publiczne Niepubliczne Razem

6 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Dynamika liczby studentów (rok do roku)

115,88%

180,24%

117,71%

80,00%

100,00%

120,00%

140,00%

160,00%

180,00%

200,00%

Publiczne Niepubliczne Razem

7 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Dynamika liczby studentów (rok do roku)

85,00%

90,00%

95,00%

100,00%

105,00%

110,00%

115,00%

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Publiczne Niepubliczne Razem

8 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Przeciętna wielkość uczelni (w tys. studentów)

3,61

10,67

9,22

2,42 1,43

5,11

3,70

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

Publiczne Niepubliczne Razem

9 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Wnioski

- Czynniki demograficzne oddziałują negatywnie z większą siłą na uczelnie niepubliczne niż na uczelnie publiczne

- Uczelnie niepubliczne odgrywają rolę „zbiornika wyrównawczego” dostosowującego poziom popytu i podaży usług szkolnictwa wyższego

- Procesy konsolidacyjne następują wolniej niż spadek liczby studentów spowodowany demografią

- Przyczyną takiego stanu rzeczy są:

- System finansowania uczelni publicznych

- Wewnętrzne działania restrukturyzacyjne uczelni

- Środki zewnętrzne – programy Unii Europejskiej

- Dywersyfikacja źródeł przychodów uczelni

- Błędy w zarządzaniu strategicznym

10 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Koncentracja popytu na studia ?

11 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Uczelnie publiczne – studenci

12

68

,4

12

66

,9

12

61

,1

12

45

,9

1217,5

387,7

38

5,1

38

4,1

37

9,4

37

4,8

30,57% 30,40% 30,46% 30,45% 30,78%

25,00%

27,00%

29,00%

31,00%

33,00%

35,00%

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

2008 2009 2010 2011 2012

Studenci Studenci 10 największych Udział Top 10

12 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Uczelnie niepubliczne – stacjonarne I rok

25

75

4

24

51

9

21

62

0

22

60

8

20

85

7

9 4

46

12

00

6

10

26

4

11

44

3

11

09

3

36,38%

48,97% 47,47%

50,61%

53,19%

30,00%

35,00%

40,00%

45,00%

50,00%

55,00%

0

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

2009 2010 2011 2012 2013

I rok ogółem I rok - 10 największych Udział Top 10

13 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Uczelnie niepubliczne – niestacjonarne I rok

10

5 2

55

92

01

7

78

82

0

65

18

9

55

51

2

27

14

0

24

42

3

22

27

5

21

47

8

19

50

9

25,78% 26,54%

28,26%

32,95%

35,14%

20,00%

22,00%

24,00%

26,00%

28,00%

30,00%

32,00%

34,00%

36,00%

38,00%

40,00%

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

2009 2010 2011 2012 2013

I rok ogółem I rok - 10 największych Udział Top 10

14 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Koncentracja - wnioski

• W sektorze uczelni publicznych nie występuje w ostatnich latach zjawisko zwiększania koncentracji popytu w największych uczelniach

• W sektorze uczelni niepublicznych w ostatnich latach występuje silna tendencja do koncentracji studentów w największych podmiotach. Występuje ona szczególnie mocno w zakresie studiów stacjonarnych

• Zwiększenie skali koncentracji na rynku będzie pozytywnie stymulować procesy konsolidacyjne:

- duże podmioty zyskują potencjał do konsolidowania

- małe podmioty szybciej tracą zdolność do konkurowania

15 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Przesłanki konsolidacji - systemowe

• Presja demograficzna

• Reformy systemowe

• Zwiększenie efektywności sektora szkolnictwa wyższego (w tym efektywności ekonomicznej)

• Reorganizacja sektora szkolnictwa wyższego (np. ujednolicenie: wyższe szkoły zawodowe vs. uniwersytety)

16 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Przesłanki konsolidacji - indywidualne

• Podniesienie statusu uczelni (tworzenie „nowych uniwersytetów)

• Uniknięcie bankructwa

• Ambicje

• Optymalizacja kosztów, systemu zarządzania

17 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja a konkurencyjność

• Pozyskanie unikalnych zasobów

• Obniżenie siły konkurencji wewnątrzsektorowej

• Korzyści skali

• Efekty synergetyczne

• Warunek konieczny konkurowania globalnego

18 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja a konkurencyjność uczelni Przykład – fuzja Manchester University 2004

19 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja a inne formy współpracy uniwersytetów

19 |

Współpraca

nieformalna

Afiliacja

Konsorcjum

Jednostka

wspólna

Fuzja

- struktura

federacyjna

Fuzja

- struktura

zunifikowana

KOOPERACJA

KOORDYNACJA

FUZJA

Kontinuum modeli współpracy jednostek akademickich

Źródło: Harman G., Harman K., (2003), Institutional Mergers in Higher Education: Lessons from International Experience, w: Tertiary Education and Management, Volume 9, Issue 1, s. 30.

20 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja - formy

• Konsolidacja dobrowolna

• Konsolidacja stymulowana systemowo

• Konsolidacja przymusowa

21 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja - formy Ustawowe:

• Ustawa szczególna

• Połączenie uczelni

• Włączenie uczelni (Połączenie przez włączenie – do 2014 – uczelnie niepubliczne - NP)

• Włączenie kolegium (językowego, nauczycielskiego)

• Związek uczelni

Nieopisane w ustawie:

• Zakup spółki założycielskiej (NP)

• Prywatny system uniwersytecki (grupa uczelni powiązanych założycielsko)

• Alians strategiczny

22 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja - czynniki

Wybrane czynniki wpływające na procesy konsolidacji

• wielkość instytucji

• liczba zaangażowanych uczelni (bilateralne, multilateralne)

• rodzaj instytucji (uniwersytety wyższe szkoły zawodowe…)

• obszar merytoryczny kształcenia i badań (podobny, zróżnicowany, komplementarny)

22 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

23 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja uczelni - specyfika

Czynniki symboliczne i kulturowe (etos niezależności akademickiej)

Kultury organizacyjne – zorientowana na badania naukowe vs. zorientowana na dydaktykę

Rozproszenie geograficzne

23 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

24 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja uczelni - specyfika

Aspekty prawne

– regulacje pracownicze (np. tenure)

– zobowiązania fundraisingowe

– system prawny szkolnictwa wyższego

Wieloszczeblowy charakter konsolidacji (uczelnia, wydział, katedra)

24 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

25 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja - efektywność

Przedsiębiorstwa 25 % udanych

Uczelnie 90% udanych

– problem kryteriów

– ocena wewnętrzna vs. ocena zewnętrzna

Oszczędności kosztowe

– praktycznie trudne do osiągnięcia

– 3,6% do 13,1% (badania australijskie)

25 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

26 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja a przejęcie

27 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja a przejęcia

• Sektor publiczny

• Zmiana ministra sprawującego nadzór i zapewniającego finansowanie uczelni

• Częściowe przejęcie kontroli w wyniku włączenia w struktury uczelni świeckiej kościelnego wydziału teologicznego

28 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja a przejęcia

• Sektor niepubliczny – formy ustawowe

• Połączenie uczelni

• Włączenie uczelni

• Przeniesienie pozwolenia na utworzenie uczelni (w drodze decyzji właściwego ministra lub na podstawie statutu uczelni)

29 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja a przejęcia

• Sektor niepubliczny – formy nieopisane w ustawie

• Przejęcie kontroli nad założycielem

• Zakup spółki założycielskiej

• Przejęcie kontroli personalnej

• Przejęcie kontroli nad uczelnią poprzez jej organy, na podstawie jej statutu

• Fuzja poprzez likwidację

30 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja a przejęcia

• Projekty międzysektorowe – publiczno-prywatne

• Ustawowo nieprzewidziane

• Realizowane w formie przejęcia poprzez likwidację uczelni niepublicznej i wykorzystanie jej aktywów przez uczelnię publiczną (fuzja przez likwidację)

31 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Przejęcia uczelni niepublicznych

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Liczba przejęć w tym poprzez włączenie uczelni w tym włączeniepoprzez likwidację uczelni

69 procesów

32 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacje uczelni w Polsce

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Publiczne Publiczno-prywatne Niepubliczne

33 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja – sektor publiczny

0

1

2

Nowa uczelnia w wyniku połączenia Włączenie kolegium

Włączenie wydziału teologicznego Włączenie uczelni

34 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja – sektor niepubliczny

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Połączenie uczelni tego samego założyciela Włączenie w wyniku przejęcia

Włączenie poprzez likwidację Włączenie do prywatnego systemy uniwersyteckiego

35 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Prywatne systemy uniwersyteckie

0

5

10

15

20

25

Razem Nowe Kończące działalność

Rozwój organiczny 1994-2004

Rozwój mieszany 2005-2008

Konsolidacja 2009 +

36 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Prywatne systemy uniwersyteckie

• 19 systemów w 2015 roku

• 5 - zbudowane poprzez przejęcia

• 7 – wzrost organiczny

• 7 – mieszany model wzrostu

• 9 – dwie uczelni

• 5 – trzy uczelnie

• 5 – 5-7 uczelni

• 6 – lokalne/regionalne

• 8 – kilka regionów

• 5 – o zasięgu ogólnopolskim

37 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Prywatne systemy uniwersyteckie

• W 2010

• 8,6% ogólnej liczby studentów w Polsce

• 27% ogólnej liczby studentów uczelni niepublicznych

• W 2014

• 67 uczelni niepublicznych

• 20 % ogólnej liczby uczelni

38 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

38 |

Związek uczelni

Uwarunkowania prawne

• Do 2014

• Megauniwersytet (kształcenie, badania)

• wspólne wykonywanie ustawowych zadań uczelni

• Od 2014

• Centrum usług wspólnych

• optymalizacja wykorzystania zasobów uczelni

39 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Związek uczelni

Brak wykorzystania praktycznego instytucji Związku Uczelni (mimo prób):

– Związek Uczelni Rodzajów Sił Zbrojnych

– Uczelnie publiczne Lublina

– Uczelnie publiczne Wrocawia

– Unia Akademicka

39 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

40 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja - wnioski

• Konsolidacja w sektorze uczelni publicznych koncentrowała się w latach 1998-2004

• Konsolidacja uczelni publicznych realizowana była głównie w celu utworzenia uczelni o wyższym statusie (uniwersytet)

• Konsolidacje międzysektorowe mają charakter incydentalny i w każdym przypadku wiążą się z likwidacją uczelni niepublicznej

41 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Konsolidacja - wnioski

• Konsolidacja w sektorze uczelni niepublicznych praktycznie występuje od roku 2005, przy czym nasilenie tych procesów nastąpiło od roku 2007

• Procesy konsolidacyjne w sektorze niepublicznym prowadzą do powstania prywatnych systemów uniwersyteckich, bądź też często są realizowane przez takie systemy

• Od roku 2012 nastąpiło wyraźne zwiększenie liczby procesów polegających na włączaniu uczelni niepublicznych do innych – silniejszych uczelni, co prowadzi do zmniejszenia ilości uczelni

42 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Proces

• Konsolidacja jako projekt – metodyka projektowa

• Zmiana – to jedyna „stała” w procesach konsolidacji uczelni

• Due dilligence/studium wykonalności

• Bezpieczeństwo informacyjne

• Poznanie stanu uczelni, identyfikacja ryzyk i zagrożeń

• Aspekty formalne, prawne i podatkowe

• Wybór formy konsolidacji

• Plan integracji

• Aspekty kulturowe

• PR i komunikacja (wewnętrzna i zewnętrzna)

43 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Etapy projektu konsolidacji

Poszukiwanie partnera

Nawiązanie kontaktu

Negocjacje - część I

Audyt - część II (tzw. głęboki)

Negocjacje - część II

Audyt - część I (wstępny)

Podpisanie porozumienia

Przejęcie kontroli

Połączenie uczelni

In

icjo

wan

ie

Reali

zacja

Zam

ykan

ie

Pla

no

wan

ie

Pla

no

wan

ie

Reali

zacja

44 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Proces

• Rola przywództwa

• Precyzyjne zdefiniowanie celów

• Wchłonięcie vs. nowa instytucja

45 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Proces

• STUDENCI

– Kluczowy podmiot zmiany

– Poczucie bezpieczeństwa

– Potencjalnie niezadowolona grupa

46 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Wnioski końcowe

• Procesy konsolidacyjne zachodzące w sektorze publicznym oraz niepublicznym różnią się istotnie od siebie w zakresie:

• przesłanek podejmowania decyzji o ich prowadzeniu

• skali – nasilenia występowania

• okresu występowania

• form i sposobów realizacji

• Procesy i formy konsolidacji są istotnie uwarunkowane przez:

• system formalno-prawny (czynnik krytyczny)

• finansowy (czynnik stymulujący)

47 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Uwagi końcowe

• Mimo rozdrobnionego systemu publicznego szkolnictwa wyższego nie zostały podjęte próby systemowej reformy w tym zakresie

• Konsolidacja uczelni publicznych jest warunkiem koniecznym osiągnięcia odpowiedniej skali i zakresu działania niezbędnego do faktycznego konkurowania na rynku globalnym

• Możliwe konsolidacje uczelni publicznych w formie związku uczelni – tworzenie „okrętów flagowych”

48 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Uwagi końcowe

• Małe uczelnie publiczne mogą być w przyszłości zmuszone do konsolidacji ze względów ekonomiczno-organizacyjnych – może to w szczególności dotyczyć części PWSZ

• Możliwe konsolidacje państwowych wyższych szkół zawodowych z silniejszymi partnerami – rozszerzenie skali występowania modelu uczelni wielokampusowej

49 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Uwagi końcowe

• Konsolidacja uczelni publicznych będzie nadal napotykała na szereg utrudnień – zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych

• Konsolidacja w sektorze uczelni niepublicznych będzie w najbliższych latach jednym z kluczowych procesów – należy spodziewać się zwiększenia jego tempa

50 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Uwagi końcowe

• Nastąpi zmniejszenie liczby uczelni niepublicznych, w części przypadków odbywać się to będzie w formie likwidacji, a w części w formie konsolidacji

• Może nastąpić konsolidacja niektórych prywatnych systemów uniwersyteckich do formy jednej uczelni – często o charakterze wielokampusowym

• Konsolidacja sprzyjać będzie podnoszeniu konkurencyjności uczelni, może także przyczyniać się do poprawy jakości

51 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Uwagi końcowe • Uczelnie powinny być wspierane przez administrację państwową w procesach konsolidacyjnych

– system finansowy (już w części występuje)

– know-how

– aspekty podatkowe w sektorze niepublicznym

• Powinna istnieć możliwość konsolidacji pomiędzy sektorem publicznym a niepublicznym

• Procesy fuzji uczelni powinny wykorzystywać doświadczenia z innych krajów

51 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

52 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Literatura

• Eastman J., Lang D, Mergers in Higher Education. Lessons from Theory and Practice, University of Toronto Press, Toronto 2001

• Fielden J., Markham L, Lessons Learned from Mergers in Higher Education, CHEMPS Paper 17, London 1997.

• Harman G., Harman K., Institutional Mergers in Higher Education: Lessons from International Experience, w: Tertiary Education and Management, Volume 9/2003.

52 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

53 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Literatura

• HEFCE (Higher Education Founding Council for England), Mergers In the higher education sector. A guide to good practice. London 2004

• Harman G., Harman K., Strategic Mergers of Strong Institutions to Enhance Competitive Advantage, w: Higher Education Policy, Vol. 21/2008.

53 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

54 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Literatura • Forum akademickie

– J. Woźnicki

– P. Kieraciński

– M. Duszyński

• Sobczak T., Łącka I., Konsolidacja uczelni jako przykład zmiany strategicznej, w: Przegląd organizacji 11/2011.

• P. Zygarłowski , Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym, w: Strategiczne uwarunkowania działania współczesnych przedsiębiorstw, Prace Naukowe WSB w Gdańsku. Tom 13, Gdańsk 2011.

• P. Zygarłowski , Fuzje i przejęcia a konkurencyjność uczelni, w: Kapitał intelektualny w szkołach wyższych, Akademia Finansów i Biznesu Vistula, Warszawa 2012.

54 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

55 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Literatura

• J. Patyk, P. Zygarłowski, Ekonomiczno-prawne aspekty funkcjonowania związku uczelni, w: Zarządzanie szkołą wyższą. Dylematy i wyzwania. Prace Naukowe WSB w Gdańsku. Tom 14, Gdańsk 2011.

• I. Josińska, P. Zygarłowski, Biblioteki w obliczu konsolidacji na rynku szkolnictwa wyższego. Z doświadczeń Biblioteki Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu, w: Budowanie relacji z klientem biblioteki, Red. J. Przybysz, P. Pioterek, M. Nowak, Wydawnictwo WSB, Poznań 2014

55 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

56 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Literatura W przygotowaniu

• Monografia: Procesy konsolidacji w szkolnictwie wyższym. Stan i perspektywy, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu

56 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym

57 | Tytuł

www.teb-akademia.pl

Dziękuję za uwagę

57 | Fuzje i przejęcia w szkolnictwie wyższym