FUNDACJA AMBITNA POLSKA

Energetyka obywatelska

Anna Dyląg, Ewa Gabryelak, Anna Kucharska, Sebastian Szklarek

2019-01-01

Publikacja powstała w ramach projektu: EOP-Energetyka obywatelska, partycypacja

mieszkańców dla dobra środowiska

ISBN 978-83-954304-0-4

Sfinansowano przez Narodowy Instytut

Wolności - Centrum Rozwoju

Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Fundusz Inicjatyw

Obywatelskich na lata 2014 – 2020

1

Spis treści WSTĘP ....................................................................................................................................... 3

1. ENERGETYKA W WYMIARZE SPOŁECZNYM – WSPÓŁPRACA ADMINISTRACJI

I SPOŁECZEŃSTWA .................................................................................................................. 6

Rola gminy ............................................................................................................................. 6

Społeczeństwo obywatelskie .................................................................................................. 6

Możliwe modele współpracy aktorów ................................................................................... 7

2. PRODUKCJA ENERGII I JEJ ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO ....................... 10

Energetyka wiatrowa ............................................................................................................ 10

Energetyka solarna ............................................................................................................... 12

Energetyka geotermalna ....................................................................................................... 13

Hydroenergetyka .................................................................................................................. 14

3. ENERGETYKA OBYWATELSKA .................................................................................... 16

Wstęp ........................................................................................................................................ 16

Istota energetyki obywatelskiej ................................................................................................ 16

Cele energetyki obywatelskiej ............................................................................................. 22

Bariery we wdrażaniu energetyki obywatelskie w gminach ................................................ 27

Zadania własne gminy z zakresu gospodarki energetycznej ................................................ 28

Planowanie energetyczne w gminie ..................................................................................... 31

Dobre praktyki ...................................................................................................................... 37

AUTORSKI MODEL SYSTEMU ZARZĄDZANIA ENERGIĄ W GMINIE OPARTY NA

PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ ........................................................................................... 43

Etapy tworzenia systemu zarządzania energią w gminie opartego na partycypacji społecznej:

.............................................................................................................................................. 46

PODSUMOWANIE ................................................................................................................. 56

Summary: ................................................................................................................................. 60

2

O autorach: ............................................................................................................................... 63

3

WSTĘP

Anna Kucharska1

Energetyka obywatelska to temat bardzo aktualny w dzisiejszej debacie dotyczącej kierunków

rozwoju nie tylko polskiej, ale i europejskiej energetyki. W Polsce jest to zagadnienie, dla

którego dopiero poszukiwany jest najbardziej odpowiedni model w istniejącym systemie

energetycznym. Globalne trendy w sektorze energetycznym, polegające na jego transformacji

w kierunku przejścia na odnawialne źródła energii (OZE), skutkują rozproszeniem systemu

produkcji energii oraz wzrostem dostępności technologii w tym zakresie dla dotychczas

biernych konsumentów, włączając ich w ten obszar. Pociąga to za sobą wzrost ich świadomości

i bezpośrednie poczucie odpowiedzialności za środowisko i klimat.

W szerszym ujęciu energetyka obywatelska służy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego

w skali lokalnej. Pojęcie to odnosi się do zdolności pokrycia bieżącego i perspektywicznego

zaopatrzenia odbiorców w energię po ekonomicznie akceptowalnych cenach i z zachowaniem

niezależności politycznej2, jak też z uwzględnieniem ochrony środowiska i klimatu. Suma

lokalnych inicjatyw wspierających system energetyczny składa się na bezpieczeństwo

energetyczne całego kraju.

Koncepcja transformacji energetycznej opiera się na społeczeństwie, ochronie jego naturalnego

otoczenia oraz utrzymaniu jego rozwoju i podnoszeniu jakości życia poprzez np. walkę z

ubóstwem energetycznym. Zatem społeczeństwo jest jednym z głównym filarów transformacji

energetycznej. Także dlatego, że ponosi większość kosztów związanych z finansowaniem

inwestycji publicznych. Zaangażowanie jednostek jest także kluczowe dla wprowadzenia

części istotnych zmian w strukturze produkcji energii, poprzez np. wykorzystanie OZE w

indywidualnych gospodarstwach domowych, czy też w strukturze konsumpcji energii poprzez

np. elektromobilność czy oszczędność energii. Społeczne poparcie i dobrowolne

zaangażowanie jest więc podstawowym warunkiem dla budowy energetyki obywatelskiej.

Z uwagi na te trendy, naturalne jest stwierdzenie istnienia konieczności zmian na płaszczyźnie

strategicznego planowania przyszłego kształtu krajowego systemu energetycznego. Wiąże się

to również z dostosowaniem prawodawstwa w taki sposób, który umożliwi rozwój tego

systemu, aby sprostał wymaganiom współczesności.

1 mgr Anna Kucharska, e-mail: anna.maria.kucharska@doctoral.uj.edu.pl 2 Młynarski T., Francja w procesie uwspólnotowienia bezpieczeństwa energetycznego i polityki klimatycznej Unii

Europejskiej, wyd. UJ, Kraków 2013, s. 23.

4

W procesie przekształcania systemu energetycznego należy przede wszystkim dostrzec

ogromną rolę samorządów lokalnych, które znajdują się najbliżej głównego zwornika nowego

modelu systemu energetycznego: obywateli. To samorządy mają największy wpływ na

kształtowanie nowego typu społeczeństwa, złożonego ze świadomych konsumentów

i prosumentów. Ich zadaniem na tym polu jest także godzenie sprzecznych interesów, które

reprezentują różne grupy społeczne na poziomie lokalnym3. Jako że jednostki i grupy

społeczne są funkcjonalnie zróżnicowane, definiują swoje cele niezależnie i dążą do ich

realizacji4, stąd interesy społeczeństwa determinują określenie przez władze lokalne

preferencji i działań w wymiarze politycznym. Z tego powodu na gminach spoczywa szereg

zadań związanych przełamywaniem barier energetyki obywatelskiej, jak też wskazywaniem

kierunku rozwoju lokalnej energetyki, która powinna w najbardziej efektywny sposób

wykorzystywać istniejący na danym obszarze potencjał.

W ten sposób oddolnie kształtowane jest społeczeństwo, które tworzą już nie tylko konsumenci,

ale aktywni uczestnicy całego systemu o coraz większej świadomości i wrażliwości na kwestie

środowiskowe. Istotnym elementem tych zmian są decyzje konsumenckie, które odnoszą się do

takich kwestii, jak np. rodzaj źródła ogrzewania w gospodarstwie domowym, stosowanie

energooszczędnych urządzeń wyposażenia czy rodzaj wykorzystywanego środka transportu.

Takie elementy składają się na obywatelski charakter energetyki, ale także lokalnej polityki

środowiskowej.

Jednym z głównych wyzwań wobec obywateli jest ich aktywizacja z poziomu biernych

konsumentów. Lokalne samorządy mogą w tym celu stymulować oddolne zainteresowanie

zagadnieniami energetycznymi i środowiskowymi. Dzięki temu możliwa jest popularyzacja

nowego wymiaru energetyki określanej jako prosumencka. Założeniem energetyki

prosumenckiej jest włączenie dotychczas biernego konsumenta do struktur produkcji poprzez

wytwarzanie energii na własny użytek w przydomowej mikroinstalacji. Ewentualne nadwyżki

mogą być oddawane do sieci publicznej5. Rozwój prosumeryzmu w szczególności odnosi się

do mieszkańców obszarów podmiejskich, jako że do posiadania własnej mikroinstalacji trzeba

posiadać dom.

3 Ruszel M., Młynarski T., Szurlej A., The concept of energy transition [w:] Energy Policy Transition – The

Perspective of Different States, red. M. Ruszel, T. Młynarski, A. Szurlej, wyd. Ignacy Lukasiewicz Energy Policy

Institute, Rzeszów 2017, s. 29-30. 4 Czaputowicz J., Mapa współczesnego liberalizmu: neoliberalny instytucjonalizm, nowy liberalizm, liberalny

internacjonalizm, [w:] Liberalizm i neoliberalizm w nauce o stosunkach międzynarodowych. Teoretyczny

pluralizm, red. E. Haliżak, R. Ożarowski, A. Wróbel, wyd. Rambler, Warszawa 2016, s. 17. 5 Słupik S., Energetyka prosumencka i jej wpływ na rynek energii elektrycznej, „Studia i Prace Wydziału Nauk

Ekonomicznych i Zarządzania”, nr 37, t. 2, wyd. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2014, s. 129.

5

Rola samorządów w odniesieniu do energetyki prosumenckiej polega przede wszystkim na

edukacji jednostek, promocji wartości związanych z ochroną środowiska oraz wsparciu działań

obywatelskich zorientowanych na dbałość o otoczenie. Wskazuje się, że angażowanie

mieszkańców gmin w projekty odnoszące się do OZE, zwiększa ich świadomość i akceptację

dla działań na polu energetyki. W tym celu konieczne jest jednak wsparcie lokalnych władz dla

różnych form pomocy przy inwestycjach związanych z OZE. Dodatkowo w ten sposób

budowana jest siła gospodarcza gminy oraz umacniania wspólnotowość jej mieszkańców.

Oznacza to zatem, że energetyka obywatelska tworzona jest przede wszystkim na poziomie

lokalnym. W tym aspekcie konieczne jest zapewnienie dostępności różnych prawnych form

współpracy gminy z mieszkańcami. Z tego powodu istotne jest opracowanie odpowiedniego

systemu zarządzania energią w gminie. To zagadnienie zostało omówione w pierwszej części

podręcznika, autorstwa Ewy Gabryelak. Propozycja takiego modelu zasadza się na koncepcji

Public Governance i wpisuje w ideę włączenia lokalnej społeczności w proces tworzenia

lokalnych planów energetycznych.

W drugiej części podręcznika, autorstwa Sebastiana Szklarka, zostały omówione poszczególne

rodzaje odnawialnych źródeł energii, które mogą być wykorzystywane w gminach do wsparcia

lokalnego systemu produkcji energii. Uwzględniona została zatem energetyka wiatrowa,

solarna, geotermalna i hydroenergetyka pod kątem ich wad i korzyści.

W ostatniej, trzeciej części podręcznika, autorstwa Anny Dyląg, przedstawiona została

definicja energetyki obywatelskiej z naciskiem położonym na jej źródła. Pojęcie to zostało

omówione w odniesieniu do polskiego prawodawstwa. Uwzględniono również sposoby

i wskazówki dotyczące implementacji energetyki obywatelskiej. Przedstawiony został również

autorski model systemu zarządzania energią w gminie. Ponadto, w tej części podręcznika

zostało omówione pojęcie energetyki obywatelskiej, zadania gminy z zakresu gospodarki

energetycznej z uwzględnieniem funkcji planowania energetycznego oraz etapy tworzenia

systemu zarządzania energią w gminie w oparciu o partycypację społeczną.

6

1. ENERGETYKA W WYMIARZE SPOŁECZNYM – WSPÓŁPRACA

ADMINISTRACJI I SPOŁECZEŃSTWA

dr Ewa Gabryelak6

Rola gminy

Władze gminy odpowiadają za wykonywanie wszystkich zadań o charakterze lokalnym,

podejmują aktywności obejmujące swoim zakresem zaspokajanie zbiorowych potrzeb

wspólnoty. Ustawa o samorządzie gminnym7 wskazuje, że gmina realizuje zadania własne

dotyczące m.in.: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska

i przyrody oraz gospodarki wodnej; a także utrzymania gminnej infrastruktury, w tym

gminnych dróg, ulic, mostów, placów jak również organizacji ruchu drogowego. Zadania

gminy dotyczą takich obszarów jak zaopatrzenie w wodę, kanalizację utrzymanie czystości

i porządku, unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną

i cieplną oraz gaz. Zadaniem gminy jest zapewnienie lokalnego transportu zbiorowego,

infrastruktury ochrony zdrowia, pomocy społecznej, edukacji publicznej i kultury. Zadaniem

własnym gminy jest również wspieranie działania i rozwoju jednostek pomocniczych oraz

i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej oraz działalności na rzecz

organizacji pozarządowych.

Społeczeństwo obywatelskie

Szerokie spektrum zadań własnych gminy może być aktywnie wspierane przez mieszkańców,

często zrzeszonych w ramach formalnych organizacji pozarządowych, które chcą wspierać

rozwój lokalny poprzez współpracę z wójtem lub burmistrzem i radą gminy. Działania takie

mogą mieć charakter incydentalny i mogą być inicjowane przez lokalnych liderów, szczególnie

w ramach procesu konsultacji społecznych. Współpraca taka może przyjmować także formę

systematyczną i stałą, o zasięgu lokalnym lub ponad lokalnym. Społeczeństwo obywatelskie w

Polsce, jak pisze Marek Rymsza, po zwiększonej aktywności wynikającej z przemian lat 90. w

latach kolejnych uległo stagnacji. Eksperci Komisji Europejskiej, diagnozując potrzeby i

problemy rozwojowe Polski, wskazali na niewystarczającą aktywność obywatelską Polaków.

Organizacje pozarządowe mogą być istotnym partnerem samorządu z zakresie tworzenia

nowych miejsc pracy, rozwoju zatrudnienia w formach pozarynkowych, wsparcia osób

wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym czy budowy partnerstwa publiczno-

6 dr Ewa Gabryelak, e-mail: ewa.gabryelak@gmial.com 7 Dz.U.2019.0.506 t.j. - Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym

7

społecznego, działalności pożytku publicznego8. Jedną z podstawowych form współpracy JST

i organizacji pozarządowej jest program współpracy gminy na dany rok, uchwalany przez radę

gminy. Michał Guć charakteryzuje mądry program współpracy jako spełniający następujące

kryteria: partnerski (ponieważ przedstawiciele trzeciego sektora biorą udział w jego tworzeniu,

dysponując często dużo większą wiedzą i rozeznaniem co do potrzeb środowiska lokalnego),

otwarty (zakładający jasne reguły współpracy, możliwe do realizacji przez różne organizacje),

różnorodny (odzwierciedlający zróżnicowanie trzeciego sektora), wzmacniający

(uwzględniający wagę sektora obywatelskiego i jego roli w kreowaniu lokalnej społeczności)

oraz zakładający ewaluację i ewolucję (z uwagi na zmienność trzeciego sektora, jego

niestabilność i pojawiające się z roku na rok nowe organizacje pozarządowe). Opracowanie

spójnego programu współpracy gminy z trzecim sektorem daje jednocześnie organizacjom

pozarządowym poczucie stabilności i pozwala na rozwój społeczeństwa obywatelskiego9.

Możliwe modele współpracy aktorów

Tradycyjny model administracji publicznej, rozumianej jako biurokracja został

scharakteryzowany przez Maxa Webera w 1922 roku10. Biurokracja z definicji jest zespołem

racjonalnych cech, które mają zapewnić wysoką sprawność funkcjonowania instytucji.

Biurokracja, jako typ idealny jest formą organizacji, która jest formalna, hierarchiczna

z zależnościami góra – dół, w której z góry przychodzą polecenia, natomiast dół jest

zobowiązany wysyłać raporty. Inne cechy charakteryzujące biurokrację to kierowanie oparte

na dokumentach pisanych, które są przechowywane i wszystkie pełnione funkcje urzędowe

regulowane są przepisami. W strukturze tej nie może być mowy o dialogu z klientem czy

z otoczeniem zewnętrznym. Najdoskonalszą formą biurokracji zdaniem Webera jest

przedsiębiorstwo kapitalistyczne, które musi działać w warunkach rynkowych i dla zysku.

Administracja państwowa finansowana z budżetu, musi podlegać stałej kontroli. Cele

administracji – w odróżnieniu od celów przedsiębiorstwa są zdaniem M. Webera nie wymierne

i nie zobiektywizowane, dlatego wymagają ciągłej definicji. Prowadzone w latach 50 i 60 XX

wielu badania pokazały, że cechy biurokratycznej formalnej organizacji, które zdaniem Webera

świadczyły o jej racjonalności, wywołują skutki uboczne i prowadzą do dysfunkcji

scharakteryzowanych min. przez C.N. Parkinsona czy Roberta Mertona. Urzędnicy działając w

oparciu o spisane zasady popadają w konformizm i rutynę. Dbałość o przestrzeganie przepisów

8 Długosz, 2005, s. 17–19. 9 Guć, 2005, s. 42–45 10 Weber, M. Gospodarka i społeczeństwo 1922, wyd. polskie 2002

8

staje się rytuałem, a przepis staje się więc wartością samą w sobie. Temu procesowi towarzyszy

mała elastyczność urzędnika, który nie potrafi się odnaleźć w sytuacji nie opisanej

przepisami11.

Nowe koncepcje zarządzania w administracji są świadome opisanych powyżej dysfunkcji

i proponują inny model współpracy. Zarządzanie publiczne (Public Governance) rozumiane

jest jako:

Użycie władzy politycznej (political authority) i sprawowanie kontroli w odniesieniu do

wykorzystania zasobów istotnych dla rozwoju społeczno-gospodarczego do

kształtowania warunków działania podmiotów gospodarczych oraz zasad rozdziału

korzyści, jak też do relacji między rządzącymi i rządzonymi.

ale także jako

Styl kierowania: menedżerski, zarządzanie; struktury organizacyjne:

zdywersyfikowane, elastyczne; ukierunkowanie działań: na zewnątrz i na potrzeby;

kontrola: zewnętrzna; perspektywa czasowa podejmowanych działań: długookresowa;

cel podejmowanych działań: wywoływanie zmian; zasada rządzenia: interaktywna;

współdziałanie z organizacjami innych sektorów: partnerstwo; organizacja państwa:

dominacja układów samorządowych i autonomicznych.

(Bank Światowy J. Hausner 2008, s. 31)

Takie zarządzanie bazuje na zasadach partnerstwa pomiędzy stronami. Administracja publiczna

jest ważnym elementem i wykazuje postawę aktywną tworząc interakcje z innymi

przedstawicielami społeczeństwa (jednostkami i grupami), w tym także ze społeczeństwem

obywatelskim. Administracja uruchamia odpowiednie procedury konsultacji i partycypacji,

dzięki którym podejmowane decyzje cechuje jawność, transparentność i równość oraz dążenie

do zrównoważonego rozwoju.

Gospodarka energetyczna jest jednym z istotnych wyzwań przed którymi stoją władze lokalne.

Wdrażanie założeń Polityki energetycznej czy rozwój odnawialnych źródeł energii może być

realizowany we współpracy z partnerami społecznymi. Gmina jest użytkownikiem energii,

lokalnym regulatorem energetyki, może być także inwestorem i wytwórcą energii oraz

podmiotem odpowiedzialnym za planowanie i finansowanie oświetlenia miejsc publicznych i

dróg znajdujących się na jej terenie. We wszystkich tych obszarach samorząd może z

powiedzeniem stosować instrumenty zarządzania publicznego (Public Governance).

11 Merton, 1982, s. 225-260.

9

Koncepcja governance i dobre rządzenie (good governance) upowszechniana przez Bank

Światowy i Komisję Europejską obejmuje wymiar ekonomiczny, polityczny i środowiskowy.

Zakłada 5 zasad:

1. Otwartość. Instytucje powinny działać w bardziej otwarty sposób, używać języka,

który jest dostępny i zrozumiały dla ogółu społeczeństwa. Jest to szczególnie ważne

w celu poprawy zaufania społecznego.

2. Uczestnictwo. Jakość, adekwatność i skuteczność polityk UE zależą od zapewnienia

szerokiego uczestnictwa w całym łańcuchu polityki - od koncepcji do realizacji.

3. Odpowiedzialność. Role poszczególnych instytucji w procesach legislacyjnych

i wykonawczych muszą być jaśniejsze. Istnieje również potrzeba większej jasności

i odpowiedzialności państw członkowskich i wszystkich osób zaangażowanych

w rozwój i wdrażanie polityki na dowolnym poziomie.

4. Skuteczność. Polityki muszą być skuteczne i terminowe, zapewniając to, co jest

potrzebne obywatelom, na podstawie przeprowadzonej ewaluacji. Skuteczność zależy

również od wdrożenia polityk UE w sposób proporcjonalny i przy podejmowaniu

decyzji na najbardziej odpowiednim poziomie.

5. Spójność. Polityka i działania muszą być spójne i łatwe do zrozumienia. Wyzwania,

takie jak klimat i zmiany demograficzne przekraczają granice polityk sektorowych,

dlatego też władze regionalne i lokalne są coraz bardziej zaangażowane w politykę UE.

Źródła:

Długosz, D. Współpraca administracji publicznej i organizacji pozarządowych w świetle

Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013. Przegląd najważniejszych kwestii,

Warszawa 2005

Guć, M. Program współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi jako wyznacznik

polityki władz lokalnych, Warszawa 2005

Hausner J., Zarządzanie publiczne, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.

Merton R.K., Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa 1982.

Weber M., Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Warszawa 2002.

Aktywność Społeczna Polaków, Komunikat z Badań CBOS, 2018

European Governance White Paper, Bruksela 2001

10

2. PRODUKCJA ENERGII I JEJ ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO

dr Sebastian Szklarek12

Wszystkie metody produkcji energii oddziałują na środowisko, jednakże skala i zakres wpływu

na środowisko jest dla każdej metody inny. W kompleksowej ocenie wpływu produkcji energii

na środowisko należy wziąć pod uwagę wpływ na jakość powietrza i wody, na zdrowie

publiczne, na bioróżnorodność organizmów i ich siedlisk, na zużycie wody i zasobów oraz

użytkowanie gruntu. Ponadto wszystkie te oddziaływania należy rozpatrywać w skali zarówno

lokalnej jak i ponadregionalnej czy nawet globalnej.

Odnawialne źródła energii wywierają znacznie mniejszy wpływ na opisane powyżej aspekty,

niż spalanie paliw kopalnych, jednak nie oznacza to, że nie wywierają żadnego wpływu. Rodzaj

i siła oddziaływania odnawialnych źródeł energii na środowisko zależna jest od zastosowanej

technologii, położenia geograficznego i wielu innych czynników. Rozumiejąc obecne i

potencjalne problemy środowiskowe związane z poszczególnymi technologiami produkcji

energii, można zminimalizować ich wpływ na środowisko i zwiększyć ich udział w produkcji

energii.

Jedną z najczęściej stosowanych miar w porównywaniu wpływu poszczególnych technologii

na środowisko jest tzw. cykl życia produktu, w którym pod uwagę bierze się wszystkie

procesy: wytworzenie niezbędnych materiałów, ich transport, budowa technologii w określonej

lokalizacji, eksploatacja i konserwacja oraz demontaż i likwidacja. W przypadku paliw

kopalnych do oceny cyklu życiowego włącza się także wydobycie i transport spalanych

surowców. Wartość cyklu życia produktu mówi nam jaki jest wpływ danej technologii na

środowisko oraz w jakim stopniu przyczynia się do emisji gazów związanych z globalnym

ociepleniem.

Energetyka wiatrowa

Wykorzystanie siły wiatru jest jedną z najczystszych i najbardziej zrównoważonych metod

wytwarzania energii. Metoda ta nie wytwarza toksycznych zanieczyszczeń i nie zwiększa

emisji przyczyniających się do globalnego ocieplenia.

Wpływ elektrowni wiatrowych na wykorzystanie gruntów zależy od ich lokalizacji – turbiny

postawione na płaskich obszarach zajmują więcej miejsca niż położone na terenach

12 dr Sebastian Szklarek, e-mail: swiatwodykontakt@gmail.com

11

wzniesionych. Należy jednak zwrócić uwagę, że potrzebna do ich budowy przestrzeń jest

całkowicie wyłączona z użytku. W celu bezpiecznego usytuowania wiatraków od siebie

przyjmuje się odległości od 5 do 10 razy większe niż średnica wirnika (średnica okręgu

tworzonego przez łopatki turbiny wiatrowej). Na przestrzeni pomiędzy poszczególnymi

wiatrakami można zlokalizować infrastrukturę wspierającą (drogi i linie przesyłowe),

zagospodarować na cele upraw rolniczych czy wypas zwierząt gospodarskich lub pozostawić

jako nieużytki wspierające bioróżnorodność. W przypadku morskich elektrowni wiatrowych

rozstawienie turbin wymaga większych odległości między nimi, ale podobnie jak w przypadku

ich lądowych odpowiedników nie zakłócają działalności (rybołówstwo, rekreacja, nawigacja

czy akwakultura), która może być nadal realizowana pomiędzy poszczególnymi wiatrakami.

Energetyka wiatrowa wpływa niekorzystnie na ptactwo i nietoperze, które narażone są na

kolizje wyniku zderzeń z wirującymi turbinami oraz na zmiany ciśnienia nimi wywołane. To

niekorzystne oddziaływanie można zminimalizować poprzez znajomość występowania siedlisk

i tras migracyjnych gatunków narażonych na kolizję. Ponadto badania wykazały, że aktywność

nietoperzy jest największa przy niskich prędkościach wiatru, a wstrzymanie działania turbiny

w tym okresie ogranicza ich śmiertelność o połowę, przy niewielkim wpływie na efektywność

produkcji energii. Morskie turbiny mogą wywierać podobny wpływ na ptactwo jak turbiny

lądowe, ale w obu przypadkach nie wpływają one znacząco na wielkość populacji ptaków.

Ponadto morskie wiatraki mogą lokalnie zwiększyć populację organizmów wodnych, w tym

ryb, ponieważ ich konstrukcja działa jak sztuczna rafa.

Dźwięk towarzyszący pracy turbin może oddziaływać na ludzi. Całkowity poziom hałasu

generowany przez pracującą turbinę zależny jest od jej konstrukcji i prędkości wiatru. Pomimo

doniesień o uciążliwości dźwiękowej turbin, badania nie wykazały negatywnego

oddziaływania na zdrowie. Mimo wszystko, aby łagodzić obawy społeczeństwa oraz zgodnie z

praktyką dobrego sąsiada warto prowadzić otwarty dialog z lokalną społecznością w sprawie

usytuowania turbin.

W przypadku zasobów wodnych turbiny wiatrowe wymagają wody jedynie do produkcji części

i podzespołów oraz stworzenia betonowych fundamentów.

Biorąc pod uwagę wartość cyklu życiowego produkcji energii z wiatru jest ona od 30 do 50

razy mniejsza niż w przypadku spalania gazu i od 70 do 90 razy mniejsza od produkcji energii

z węgla.

12

Energetyka solarna

Słońce jest niewyczerpywalnym źródłem energii, z którego korzystają także rośliny. Wpływ

energetyki solarnej na środowisko zależny jest od zastosowanej technologii do których obecnie

należą dwie główne kategorie: ogniwa fotowoltaiczne (energia elektryczna) i panele słoneczne

(energia cieplna). Wpływ ma także skala instalacji – małe instalacje na dachach budynków czy

duże farmy przemysłowe.

Największy wpływ na wykorzystanie gruntu mają duże instalacje zlokalizowanie na

powierzchni ziemi. W przypadku energetyki solarnej współdzielenie gruntu z innymi formami

działalności jest praktycznie niemożliwie lub mało wykonalne. Aby zminimalizować ten

wpływ można lokować je na degradowanych gruntach poprzemysłowych czy górniczych.

Najkorzystniejszą lokalizacją są powierzchnie dachów, gdyż jedyną przyjazną środowisku

alternatywą zagospodarowania tych powierzchni są zielone dachy.

Słoneczne instalacje oparte o ogniwa fotowoltaiczne, podobnie jak wszystkie technologie

wymagają wody do wytworzenia poszczególnych komponentów. W przypadku paneli

słonecznych, podobnie jak we wszystkich elektrowniach cieplnych, wymagana jest woda do

chłodzenia. Różne technologie chłodzenia (na sucho lub w obiegach zamkniętych) znacząco

obniżają zapotrzebowanie na wodę.

Proces produkcji ogniw fotowoltaicznych wymaga zastosowania materiałów niebezpiecznych,

z których większość wykorzystywana jest do oczyszczania powierzchni półprzewodników.

Do związków tych zaliczamy m.in. kwas solny, kwas siarkowy, kwas azotowy i fluorowodór.

Ilość i rodzaj niezbędnych środków chemicznych zależny jest od rodzaju ogniw i wielkości

płytki krzemowej. Zatem producenci ogniw muszą przestrzegać norm środowiskowych i norm

warunków pracy, aby ograniczyć wpływ tych środków na środowisko i człowieka. Również w

procesie utylizacji trzeba zachować ostrożność, aby nie wpłynąć negatywnie na środowisko i

człowieka. Jednakże z uwagi na zastosowanie w ogniwach rzadkich i cennych materiałów

producentom opłaca się poddawać je recyklingowi, a nierzadko w wielu krajach istnieje system

finansowych zachęt, które zwiększają efektywność ponownego wykorzystania materiałów.

Biorąc pod uwagę wartość cyklu życiowego produkcji energii ze słońca jest ona od 7,5 do 10

razy mniejsza niż w przypadku spalania gazu i około 18 razy mniejsza od produkcji energii

z węgla.

13

Energetyka geotermalna

Najbardziej rozwiniętą jest technologia pozwalająca produkować energię w pobliżu gorących

punktów geologicznych, gdzie roztopiona skała znajduje się blisko powierzchni ziemi

i wytwarza gorącą wodę.

Elektrownie geotermalne mogą wpływać na ilość i jakość wody. Gorąca woda pompowana

spod ziemi zawiera często wysokie stężenia siarki, soli i innych minerałów. Większość

obiektów geotermalnych posiada zamknięte systemy, w których wydobywana woda

bezpośrednio po jej wykorzystaniu jest ponownie wtłaczana w głąb ziemi, ale w przypadku

awarii zamkniętego obiegu szkody dla środowiska byłyby znaczne. Ponadto geotermia wymaga

wody do chłodzenia systemu wytwarzania energii. Pierwszym bardziej korzystnym

środowiskowo rozwiązaniem jest zastosowanie ochłodzonej wody geotermalnej, przed jej

ponownym wtłoczeniem do ziemi. Do chłodzenia można też wykorzystać zasoby wód

powierzchniowych, ale w takim przypadku wpływ na środowisko jest większy. Zrzut

ogrzanych wód zmienia funkcjonowanie ekosystemu wodnego. Z tego powodu większość

elektrowni geotermalnych wykorzystuje ochłodzoną wodę geotermalną, aby zapobiec

zanieczyszczeniu i osiadaniu gruntu. Woda słodka jest głównie wykorzystywana do

uzupełniania strat wód geotermalnych związanych z parowaniem wody w procesie chłodzenia

elektrowni.

Wpływ elektrowni geotermalnych na jakość powietrza zależny jest od zastosowanej

technologii. W systemach o zamkniętej pętli, gazy wydobywane wraz z wodą geotermalną są

wraz z nią ponownie wtłaczane do gruntu, więc emisje są minimalne. W przypadku otwartych

systemów emitowany jest siarkowodór, dwutlenek węgla, amoniak, metan i bor.

Najpowszechniejszy jest pierwszy gaz, który po wejściu do atmosfery zamienia się

w dwutlenek siarki, który przyczynia się do powstania kwaśnych cząstek tworzących kwaśne

deszcze, wpływające niekorzystnie na uprawy, lasy i gleby, zakwaszające jeziora i strumienie

oraz mogące powodować choroby serca i płuc. Należy jednak pamiętać, że emisje dwutlenku

siarki z otwartych systemów geotermii są około 30 razy niższe niż ze elektrowni węglowych.

Powierzchnia gruntu zajmowana przez elektrownię geotermalną zależna jest od właściwości

źródła geotermalnego, mocy elektrowni, rodzaju systemu chłodzenia, rozmieszczenia studni

głębinowych i innych elementów infrastruktury. Największa na świecie elektrownia

geotermalna bazująca na gejzerach zajmuje powierzchnię około 78 km2. Przy

wypompowywaniu wód geotermalnych istnieje ryzyko osiadania gruntu, dlatego

najkorzystniejsze są układy o obiegu zamkniętym.

14

Biorąc pod uwagę wartość cyklu życiowego produkcji energii geotermalnej jest ona od 3 do 10

razy mniejsza niż w przypadku spalania gazu i od 7 do 13 razy mniejsza od produkcji energii z

węgla.

Hydroenergetyka

Hydroenergetyka obejmuje zarówno duże elektrownie w zaporach wodnych, jak i małe

elektrownie wodne zlokalizowane przy małych strumieniach i rzekach.

Wpływ hydroenergetyki na użytkowanie gruntów zależny jest od rozmiaru elektrowni

i ukształtowania terenu. Na płaskich terenach potrzeba zalać wodą znacznie większy obszar,

niż w terenach wyżynnych czy górskich, w których tą samą objętość wody można zmieścić na

mniejszej powierzchni. Zalanie terenu zbiornika ma duży wpływ na środowisko. Niszczy

wszystkie siedliska, które znajdowały się na tym obszarze – łąki, lasy, grunty orne, tereny

krajobrazowe, a czasem wymaga także przesiedlenia ludzi.

Zaletą zbiorników zaporowych z hydroenergetyką jest ich wielofunkcyjność. Zgromadzona

w nich woda może być wykorzystywana do nawodnień w rolnictwie, do rekreacji oraz jako

element ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałającej suszy. Jednak pomimo tych zalet

technologia ta ma też wady. Główną jest stworzenie bariery migracyjnej dla organizmów

wodnych. I nawet współczesny wymóg budowania przepławek dla ryb nie rozwiązuje

powstałego problemu. Spowolnienie przepływu powoduje, że w zbiorniku odkładają się liczne

zanieczyszczenia, głównie w osadach. W połączeniu z ułatwionym nagrzewaniem się stojącej

w zbiorniku wody, zwiększa to ryzyko występowania zakwitów glonów, a w konsekwencji

ograniczenie użytkowych funkcji zbiornika. Ponadto gromadzone przez dłuższy czas

zanieczyszczenia mogą w pewnym momencie przekroczyć bezpieczny próg i zacząć

toksycznie oddziaływać na wszystkie znajdujące się w nim i jego otoczeniu organizmy. Do

zjawisk negatywnie wpływających na środowisko wodne zalicza się także przyducha, która

powstaje przy zbyt dużej ilości materii organicznej zgromadzonej na dnie zbiornika i przy

wysokich temperaturach. Ponadto niewłaściwe sterowanie poziomem wody w zbiorniku, które

jest niezbędne do zapewnienia efektywności pracy elektrowni wpływa niekorzystnie na

ekosystem rzeki poniżej zbiornika. Włączając w to sytuacje ekstremalne w okresach suchych,

przepływ poniżej zbiornika może całkowicie zanikać powodując znaczne straty w środowisku.

Do niedawna sądzono, że wartość cyklu życiowego produkcji hydroenergetyki w przypadku

małych elektrowni wodnych jest około 60 razy mniejsza niż w przypadku spalania gazu i około

130 razy mniejsza od produkcji energii z węgla, a w przypadku dużych hydroelektrowni od 10

do 33 razy mniej od elektrowni gazowych i od 20 do 60 razy mniej niż w przypadku elektrowni

15

węglowych. Jednakże najnowsze badania wykazały, że zalanie znacznych obszarów roślinności

i gleby powoduje rozkład materii, w wyniku którego do atmosfery uwalniane są znaczne ilości

dwutlenku węgla i metanu. Zjawisko to powoduje, że wartość cyklu życiowego

hydroenergetyki znacząco wzrasta i tylko do 4 razy mniejsza niż przy elektrowniach gazowych

i od 3 do 7 razy mniejsza niż dla elektrowni węglowych.

Tabela 1 Wpływ odnawialnych źródeł energii na środowisko wraz z porównanie do energii

produkowanej z gazu i węgla

Elektrownie

wiatrowe

Elektrownie

solarne Geotermia Hydroenergetyka

Zajęta

powierzchnia Niewielka

Niewielka na

dachach,

Znaczna przy

naziemnych

instalacjach

Średnia, zależne

od wielkości

elektrowni

Bardzo duża,

szczególnie dla

zbiorników

nizinnych

Wpływ na

jakość powietrza Brak wpływu Brak wpływu Niewielki Brak wpływu

Wpływ na

zasoby wody Brak wpływu Brak wpływu

Niewielki przy

układach

zamkniętych,

Średni przy

otwartych

Bardzo duży

Wpływ na

bioróżnorodność Niewielki Niewielki Niewielki Bardzo duży

Odniesienie cyklu życiowego technologii do gazu i węgla

Gaz 30 - 50 razy

mniejszy wpływ

7 - 10 razy

mniejszy wpływ

3 - 10 razy

mniejszy wpływ

4 razy mniejszy

wpływ

Węgiel 70 - 90 razy

mniejszy wpływ

18 razy mniejszy

wpływ

7 - 13 razy

mniejszy wpływ

3-7 razy mniejszy

wpływ

Źródła:

• www.ucsusa.org

• The power of renewables. Opportunities and challenges for China and the United States.

The National Academies Press, Washington, D.C. 2010.

16

3. ENERGETYKA OBYWATELSKA

dr inż. Anna Dyląg13

Wstęp System, w którym społeczeństwo bierze aktywny udział oraz sprawuje kontrolę

w budowaniu modelu energetycznego w swoim kraju, jest podstawą energetyki obywatelskiej.

Umacnia się przy tym kompetencje obywatelskie mieszkańców, jak i tworzy gospodarkę

niskoemisyjną. Obecność mieszkańców w procesach decyzyjnych władz i administracji

publicznej związana jest z aktywnością człowieka i czynnikami kształtującymi jego tożsamość

społeczną.14 Idea partycypacji obywatelskiej narodziła się w latach 70. XX wieku w krajach

Europy Zachodniej i wynikała z przekonania, że obywatele powinni mieć większy udział w

kształtowaniu życia publicznego. Wsparcie rozwoju partycypacji społecznej w Polsce jest

również określone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej15 i dokumentach strategicznych

kraju.16

Należy podkreślić, że filarem energetyki obywatelskiej jest wykorzystanie

odnawialnych źródeł energii jako rozproszonych sposobów wytwarzania i konsumowania

energii. Nowoczesny model energetyczny niesie za sobą bezpośrednie korzyści dla rozwoju

lokalnego – samorządów terytorialnych. Pozwala ich mieszkańcom na wykorzystanie

lokalnych zasobów naturalnych, tworząc przy tym miejsca pracy oraz generując dochody.

Produkując energię z lokalnych źródeł odnawialnych, minimalizuje się emisję gazów

cieplarnianych oraz smog. Energetyka obywatelska zyskuje uznanie w wielu państwach Europy

Zachodniej. Pierwowzorem stosowania tego rozwiązania były Dania, Niemcy i Wielka

Brytania.

Istota energetyki obywatelskiej Społeczeństwo obywatelskie opiera się na etycznej postawie obywateli, czujących

obowiązek czynnego uczestniczenia w rozwoju swojego państwa oraz ich reakcji na

intensywność przemian politycznych i rynkowych, często niekoherentnych z potrzebami

obywateli.17 Jakkolwiek Konstytucja III RP daje przestrzeń do działań obu stymulantom,

społeczeństwo obywatelskie rozwija się w Polsce mało dynamicznie. Przyczyn należy szukać

m.in. w uwarunkowaniach o charakterze kulturowym, gospodarczym czy politycznym. Przy

tym, nie można pominąć roli rodziny i systemu edukacji, kształtujących postawy i nawyki

13 Dr inż. Anna Dyląg, adres e-mail: anna@annadylag.pl 14Kowalik J., Aktywność obywateli w samorządzie gminnym z perspektywy władz lokalnych, Annales Universitatis

Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, Vol. XVII, 1 Sectio K, 2010. 15Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Tekst Uchwalony W Dniu 2 Kwietnia 1997 R. Przez Zgromadzenie

Narodowe. 16Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2013, Trzecia Ala

nowoczesności, Warszawa 2013, s. 125. 17 Raabe S., Transformacja i społeczeństwo obywatelskie w Polsce, Raportu Fundacji Konrada Adenauera, Nr 9,

2008.

17

młodych obywateli. Korzyści wypływające z partycypacji w podejmowaniu i realizacji decyzji

publicznych są fundamentem formowania się oddolnych organizacji społecznych.

Wśród atutów lokalnego zaangażowania mieszkańców wymienić należy m.in. większy

wpływ na decyzje publiczne, a co za tym idzie, lepsze zaspokajanie potrzeb społecznych

oraz większą kontrolę nad działaniami instytucji publicznych.

Niezależna aktywność społeczeństwa ma miejsce również w polskim sektorze

energetycznym. Ruchy oddolne mają ambicję przyczynić się do transformacji systemu –

naturalnego oligopolu w energetykę obywatelską, w energetykę tworzoną przez obywateli i dla

obywateli. Bodźcem tych działań jest moralny obowiązek każdego z nas do

gospodarowania surowcami naszej planety w taki sposób, by nie zagrażać innym

gatunkom i pozostawić po sobie środowisko nie gorsze niż zastaliśmy. Z drugiej strony,

polski system energetyczny wymaga modernizacji, gdyż jest niedostosowany do obecnych

wymogów stawianych przez organizacje ponadnarodowe, takie jak Unia Europejska czy

Organizacja Narodów Zjednoczonych, ale także przez rynek.

Każdy z nas jest konsumentem energii. Wielu konsumentów mogłoby stać się również

jej producentami. Mieszkańcy wraz z władzami gminy, mogący dać szanse stworzenia

różnych form produkcji energii, są filarami budowy energetyki obywatelskiej.

Kluczowe w tym procesie jest zaangażowanie lokalnej społeczności w tworzenie prawa

lokalnego oraz wywieranie nacisku na władze samorządu, by te przeznaczały środki na

inwestycje energetyczne. Gmina zaś powinna świadomie i rozważnie gospodarować energią na

swoim terenie, jak i współpracować z wielkoskalową energetyką. Działania te dają

samorządom szanse na rozwiązanie własnych problemów energetycznych, jak i mieszkańców.

Jest to możliwe za sprawą przemyślanego tworzenia planów zagospodarowania

przestrzennego i opracowywania dokumentów związanych z planowaniem

energetycznym, opartych na sugestiach swoich mieszkańców. Współudział ludzi z danego

terenu w budowanie lokalnego prawa oraz nadanie kierunku inwestycjom publicznym jest

modelowym przejawem nowoczesnego zarządzania sektorem publicznym – Public

Governance (PG). Zarządzanie gminą oparte na Public Governance, czyli partycypacyjne

zarządzanie publiczne, nie jest w Polsce jeszcze rozpowszechnione. By model ten mógł

sprawnie funkcjonować, musi być rozwinięty etyczny obowiązek mieszkańców do

uczestniczenia w życiu swojej gminy.

Szeroko pojęte zarządzanie energią może być podejmowane na różnych szczeblach

władzy państwowej, jak i w organizacjach ukierunkowanych na zysk. W odniesieniu do

obowiązków państwa względem swoich obywateli, przedstawiciele różnych organizacji

wyznaczają kierunki, których celem jest poprawa efektywności wykorzystania energii oraz

zmniejszenie degradacji środowiska. Według strategii „Bezpieczeństwo Energetyczne

18

i Środowisko – perspektywa do 2020.” „jednym z największych wyzwań, przed którymi stoi

Polska, jest pogodzenie wzrostu gospodarczego z dbałością o środowisko. Jest to szczególnie

istotne w kontekście zmian zachodzących w światowej gospodarce, związanych z dążeniem do

wzrostu poziomu życia obywateli, koniecznością efektywnego wykorzystania zasobów

naturalnych oraz potrzebą zmian wzorców produkcji i konsumpcji.”18 Dokument ten, wraz

z „Polityką energetyczną Polski do 2030.”, ukazuje narzędzia mające wspomóc realizację

powyższych celów. Jednym z nich jest wspieranie działań jednostek samorządu terytorialnego,

uwzględniających priorytety polityki energetycznej państwa, jak również stworzenie

zhierarchizowanego planowania przestrzennego, zapewniającego realizację priorytetów

polityki energetycznej, planów zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe

gmin oraz planów rozwoju przedsiębiorstw energetycznych.19

Polityka energetyczna, jaką prowadzi państwo, jest oczywiście priorytetowa, jednak bez

efektywnego gospodarowania energią na poziomie samorządu terytorialnego, ewentualne

przerwy w dostawach prądu mogą mieć dotkliwe konsekwencje dla obywateli.

Włodarze gmin w oparciu o możliwości techniczne oraz opinie swojego elektoratu

powinni na początku zadbać o dywersyfikację źródeł energii, później zaś efektywnie nią

zarządzać.

Trafny dobór instrumentów i mierników wpływających na efektywne zarządzanie

energią zależny jest od funkcjonowania sektora publicznego. Ten zaś w dużej mierze wpływa

na dobrobyt społeczeństwa. Funkcjonowanie to opiera się na kilku koncepcjach, które w różny

sposób są w stanie sprostać wyzwaniom państwa. By sektor publiczny działał efektywnie na

rzecz rozwoju kraju, wprowadza się zarządzanie gospodarczymi i społecznymi zasobami,

zwane zarządzaniem publicznym, którego zadaniem jest harmonizowanie działań

zapewniających prawidłowe wyznaczanie celów organizacji realizujących interes publiczny.

„Zarządzanie publiczne odnosi się do procesów, w których społeczność lokalna zaczyna

odgrywać istotną rolę i wpływać na decyzje polityczne i społeczno-gospodarcze związane

z poziomem życia społecznego i rozwojem cywilizacyjnym.”20 Zarządzanie w sektorze

publicznym różni się od zarządzania w przedsiębiorstwie celowością działania rozpatrywanej

organizacji. W przypadku organizacji publicznej, zysk nie odgrywa tak istotnej roli, zaś

działania podejmowane przez samorząd mają często szeroki horyzont czasowy, rzadko brany

pod uwagę w przypadku przedsiębiorstw.21

Ze względu na swoją historię, Polska w porównaniu z innymi krajami Europy

Zachodniej ma trudniejsze zadanie w zakresie dostosowania wymogów działalności

18 Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Środowiska, Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko

perspektywa do 2020r., Warszawa 2012. 19 Ministerstwo Gospodarki, Polityka Energetyczna Polski do 2030r., Warszawa 2009. 20 Stawasz D., Banachwicz B., Zarządzanie publiczne – wyzwania dla procesu kształcenia na poziomie wyższym

– przykłady wydziału zarządzania Uniwersytety Łódzkiego, UŁ,

http://www.ue.katowice.pl/fileadmin/_migrated/content_uploads/21_D.Stawasz__B.Banachowicz__Zarzadzanie

_publiczne....pdf - [dostęp 19.07.2017]. 21 Hansel P., Sektor publiczny – specyfika i metody zarządzania, [w:] Glinka B., Kostera M. (red.), Nowe

kierunki w organizacji i zarządzaniu, Wolters Kluwer, Warszawa 2016.

19

samorządów lokalnych do wyzwań, stawianych przez współczesność. Transformacja ustrojowa

wymusiła na Polsce wzmożone działania na rzecz przystosowania administracji publicznej do

ustroju demokratycznego oraz gospodarki rynkowej. Proces ten odbywa się dość chaotycznie i

bez spektakularnych sukcesów. Problemy te najczęściej wynikają z różnych oczekiwań

obywateli i polityków oraz różnego rodzaju barier, które spowalniają proces przechodzenia od

biurokratycznego modelu administracji i zarządzania publicznego do współczesnych modeli

opartych na koncepcjach NPM22 i PG23. Każda z tych koncepcji ma swoich sprzymierzeńców,

jak i przeciwników, jednak zmiany społeczno-gospodarcze wymuszają stały rozwój teorii

zarządzania oraz dostosowanie do aktualnych potrzeb. Dotyczy to również sektora

publicznego.

„Człowieka trudno jest zainteresować losem całego państwa, gdyż nie dostrzega on wpływu,

jaki los państwa może wywrzeć na jego własne życie. Kiedy jednak zachcemy przeprowadzić

obok jego domu publiczną drogę, od razu dostrzeże związek istniejący między tą drobną

sprawą publiczną a jego najżywotniejszymi sprawami prywatnymi i sam zrozumie ścisłą

zależność interesu osobistego od interesu społecznego.”24

Oczekiwania obywateli

22 NPM 23 PG 24 Tocqueville A., O demokracji w Ameryce, PIW, Warszawa 1976, s. 332.

Ograniczenia kosztów energii

Bardziej efektywnego zarządzania energią

Rozwoju lokalnej gospodarki opartej na lokalnych zasobach

Czystego środowiska

20

Kiedy wielu ludzi angażuje się w publiczne sprawy swojej społeczności, wtedy stają

się oni obywatelami świadomymi swojej lokalnej przynależności. W ten sposób realizuje

się ideę społeczeństwa obywatelskiego, zdolnego do współrządzenia.

W krajach dojrzałej demokracji pojawiła się potrzeba angażowania obywateli

i włączenia organizacji trzeciego sektora w świadczenie usług społecznych na poziomie

lokalnym i w zarządzanie nimi. Wynika to z konieczności sprostania poważnym wyzwaniom

demograficznym, politycznym i ekonomicznym, przed którymi stoi państwo opiekuńcze

w XXI w. Według Giddensa, państwo i społeczeństwo obywatelskie powinny działać jak

partnerzy pomagający sobie wzajemnie, ale także kontrolujący swoje funkcjonowanie25.

Powstanie idei społeczeństwa obywatelskiego miało na celu również zachęcenie obywateli do

życia publicznego, którzy stają w podwójnej roli – konsumentów i współproducentów

publicznie finansowanych usług społecznych. Dynamiczny rozwój państwa opiekuńczego po

II wojnie światowej oraz równoległy wzrost dużych publicznych i prywatnych organizacji

biurokratycznych spowodowały, że obywatele zatracili rozumienie istoty usług społecznych

oraz poczucie wpływu na ich świadczenie. Obecnie kreowany jest trend dążenia do odzyskania

wpływu na świadczenie usług przez obywateli. Chcą oni umocnić swoją „demokratyczną

własność.”26 Potwierdza to polskie prawo wskazując, że obywatele powinni mieć bezpośredni

wpływ (np. poprzez konsultacje społeczne) na tworzenie regulacji, których są beneficjentami.27,

28 Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wskazuje również, że organizacje

społeczeństwa obywatelskiego są uznawane za najlepsze podłoże rozwoju współczesnej

25Giddens A., Trzecia droga. Odnoga socjaldemokracji , Warszawa 1997, s. 73. 26 Pestoff V., Demokratyczne rządzenie: współprodukcja, trzeci sektor i udział obywateli w świadczeniu usług

społecznych, Zarządzanie publiczne, nr 2, Warszawa 2007. 27 Zasady Techniki Prawodawczej, Dz.U. 2002r. Nr.100 poz. 908. 28 Kalisiak-Mędelska M., Partycypacja społeczna i jej znaczenie w działalności władz lokalnych, Zeszyty

Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Nr 42, Poznań 2012.

Większego zaufania do urzędników państwowych

zaangażowania w ochronę środowiska i skuteczne zarządzanie zasobami

zaangażowania mieszkańców w życie publiczne

inspirowania mieszkańców do współtworzenia gminnego zarządzania energią

21

demokracji.29 Respektowanie zasad dialogu mieszkańców z gminą kreuje nową jakość tych

relacji. Sprzyjając wspólnemu opracowaniu określonych rozwiązań, umożliwia podejmowanie

lepszych decyzji.30 We wspólnotowym dokumencie pt. „Biała księga w sprawie rządzenia

Europą z 2001r.31 zaakcentowane zaś zostało, że w procesie tworzenia polityk Unii

Europejskiej powinny uczestniczyć instytucje unijne, władze publiczne na poziomie krajowym

i lokalnym oraz partycypujący obywatele wspólnoty.32

Ruchy oddolne, które są motorem zmian wywoływanych przez organizacje

obywatelskie, zaczynają funkcjonować w warunkach polskiej elektroenergetyki.

Tworzone są podstawy do transformacji systemu – naturalnego oligopolu w energetykę

obywatelską. Energetykę tworzoną przez obywateli i dla obywateli.

Energetyka ta jest definiowana jako „techniczna i biznesowa koncepcja budowy

systemu rozproszonych źródeł energii, finansowanych bezpośrednio ze środków obywateli

i przedsiębiorców, instalowanych w budynkach użyteczności publicznej, a także w budynkach

przemysłowych, szczególnie zaś w budynkach wielo- i jednorodzinnych”.33 Siłą stymulującą

rozwój działań społecznych, niewymuszonych przez odgórne nakazy, jest moralny obowiązek

każdego z nas do gospodarowania surowcami naszej planety w taki sposób, by nie zagrażać

innym gatunkom i pozostawić po sobie środowisko nie gorsze niż zastaliśmy. Drugą siłą jest

niedostosowanie realiów polityczno-gospodarczych w przemyśle energetycznym do obecnych

wymogów stawianych przez rynek oraz przez organizacje ponadnarodowe, takie jak Unia

Europejska czy Organizacja Narodów Zjednoczonych.

Energetyka obywatelska rodzi się na poziomie lokalnym – gminnym. Każdy

mieszkaniec gminy – obywatel swojej małej ojczyny – jest konsumentem energii. Każda

gmina zaś jest zobowiązana prawem do dostarczenia jej swoim mieszkańcom (w

miejscach należących do gminy np. szkołach, urzędach, itp.).

29 http://www.mpips.gov.pl/spoleczenstwo-obywatelskie/ - [dostęp: 24.05.2014]. 30 Kuźniar W., Kawa M., Relacje jednostek samorządu terytorialnego z mieszkańcami w kontekście koncepcji

współtworzenia wartości, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 867, Problemy Zarządzania,

Finansów i Marketingu nr 40, Szczecin 2015. 31 Commission of the European Communities, European Governance. A White Paper, Brussels, 27.07.2001,

COM (2001) 428 final, O.J., C 287/1, 2001. 32 Haładaj A., Wdrażanie koncepcji public governance w polityce ochrony środowiska, [w:] Niżnik-Dobosz I.

(red.), Zastosowanie idei public governance w prawie administracyjnym, Difin, Warszawa 2014. 33 Kisieliński S., Energia w gminie, Fundacja wspomagania wsi, Warszawa 2013.

22

Cele energetyki obywatelskiej

Społeczność gminna powinna mieć prawo wyboru, z jakiego źródła pochodzi nabywana

przez nią energia. Ze względu na niewielki udział energii ze źródeł odnawialnych w całkowitej

produkcji energii, mieszkańcy mogą sami wytwarzać ją na własny użytek. Do dyspozycji mają

kilka rozwiązań, z których najłatwiejszy, ale zarazem kapitałochłonny, jest zakup własnych

urządzeń produkujących energię. Inną możliwością jest założenie spółdzielni sąsiedzkich, które

będą inwestowały w energetykę odnawialną. Ważne jest, aby społeczność gmin uczestniczyła

w działaniach swoich władz poprzez oddolne inicjatywy wymuszające na samorządach

odpowiednie inwestycje energetyczne. Społeczność gmin powinna partycypować w

tworzeniu prawa lokalnego i ustalaniu ważnych dla danego miejsca projektów

wspomagających energetykę obywatelską. Gmina zaś powinna świadomie i rozważnie

gospodarować energią na swoim terenie, jak i współpracować z wielkoskalową

energetyką.

Poprzez przemyślane tworzenie planów zagospodarowania, jak i opracowywanie

dokumentów związanych z planowaniem energetycznym na jej terenie oraz działanie

zgodne z wolą swoich mieszkańców, gmina kreuje szanse rozwiązania problemów

energetycznych lokalnych społeczności.

Działanie gminy w oparciu o partycypacyjne zarządzanie publiczne, jest w Polsce

jeszcze mało znane i rzadko stosowane. By model ten mógł sprawnie funkcjonować, musi być

uświadomiony i rozwinięty moralny obowiązek mieszkańców do uczestniczenia w życiu swojej

gminy. Propagowanie zachowań ekologicznych i świadomych działań energetycznych

wśród Polaków jest jednym z filarów budowania poczucia odpowiedzialności wobec

swojego miejsca zamieszania i lokalnej społeczności. Zarówno odnawialne źródła energii,

jak i energetyka obywatelska, są pojęciami znanymi, jednak nie zawsze rozumianymi przez

ogół społeczeństwa. Co więcej, rozwój tych dziedzin wpływa pozytywnie na środowisko,

Wzrost zaangażowania mieszkańców gminy w życie publiczne

Stymulowanie rozwoju lokalnej gospodarki poprzez wykorzystanie lokalnych zasobów energetycznych.

Wzrost świadomości energetycznej mieszkańców gminy

23

zmniejszając zanieczyszczenie oraz wymuszając odpowiedzialną gospodarkę surowcami.

Integracja zmieniających się wymagań wobec energetyki z rodzącym się w Polsce

partycypacyjnym podejściem administracji wobec obywateli, stwarza szansę na propagowanie

energetyki obywatelskiej. Polityka energetyczna, jaką prowadzi państwo, jest oczywiście

priorytetowa, jednak bez efektywnego gospodarowania energią w jednostkach samorządu

terytorialnego, ewentualne przerwy w dostawach prądu mogą mieć dotkliwe konsekwencje dla

obywateli.

Przykładem działań demokracji uczestniczącej jest budżet obywatelski. Pomimo

niewielkiego doświadczenia tej inicjatywy w Polce, przynosi ona wiele korzyści zarówno

miastom, gdzie budżet jest ustalany, jak i mieszkańcom, którzy budżet kreują. Koncepcja

partycypacji społecznej zarówno w przypadku tworzenia budżetu obywatelskiego, jak

i kreowania polityki energetycznej gmin, niesie za sobą wiele zmian w funkcjonowaniu

społeczeństwa. Unaocznia również obywatelom problemy, jakie rodzą się przy podejmowaniu

ważnych decyzji mających wpływ na nich samych, angażuje ich w sprawy lokalne oraz buduje

świadomość omawianej tematyki. Dlatego pozytywnie należy ocenić fakt, że inicjatywa

budżetu obywatelskiego już zaczęła funkcjonować w Polsce. Daje to szansę zaistnienia innym,

ważnym zagadnieniom, mającym wpływ na życie mieszkańców. Tym samym, pozytywne

doświadczenia partycypacji społecznej mogą zostać przeniesione również na sektor

energetyczny, gdzie każdy obywatel będzie miał wpływ na podejmowanie decyzji

energetycznych oraz na współtworzenie energetyki. Nowy sposób funkcjonowania systemu

elektroenergetycznego stawia bowiem producentów energii, samorządy oraz samych klientów

w całkowicie innym położeniu niż dotychczas. W nowo powstałej strukturze systemu

elektroenergetycznego ważną rolę będzie odgrywać nowatorskie łączenie idei energetyki

obywatelskiej oraz partycypacyjnego zarządzania publicznego. Współistnienie obu

rozwiązań będzie miało największy wpływ na proces zarządzanie energią w jednostkach

samorządu terytorialnego, jak również budowało będzie ideę społeczeństwa

obywatelskiego w Polsce.

Tworzenie nowego podejścia w polskiej energetyce wymuszone jest nie tylko

problemami, z jakimi boryka się ten sektor, ale również światowymi trendami w produkcji

energii elektrycznej oraz eksploatacją krajowych zasobów energii odnawialnej. Podstawowym

postulatem koncepcji energetyki obywatelskiej jest transformacja systemu energetycznego – z

energetyki wielkoskalowej w energetykę rozproszoną. Energetyka obywatelska zatem

powinna być przede wszystkim własnością lokalnych społeczności, przynosząc tym

samym obywatelom korzyści z zielonych inwestycji. Inicjatywa ta nastawiona jest również

na jak największe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, takich jak słońce czy wiatr.

Istotnym argumentem za energetyką obywatelską jest całkowita zmiana modelu

biznesowego tworzącego nowe podejście do wytwarzania energii.

24

Ważne:

Zmieniony zostaje podmiot wytwarzający energię elektryczną – z dużej firmy

energetycznej na pojedynczego obywatela bądź spółdzielnię tworzoną przez grupę

obywateli. W wyniku tych przemian, bierni konsumenci stają się prosumentami –

osobami fizycznymi wytwarzającymi energię elektryczną na własny użytek.

Obywatele zainteresowani taką formą zaspokajania potrzeb energetycznych mogą sami

zainwestować w urządzenia i wykorzystywać energię do własnych celów. Istnieją również inne

formy uczestniczenia w decydowaniu o lokalizacji i rodzaju inwestycji oraz wytwarzaniu

energii elektrycznej. Przykładowo, popularną inicjatywą w Niemczech są inwestycje

samorządowe, gdzie władze gminy w oparciu o postulaty swoich mieszkańców, podejmują

decyzję o zielonej inwestycji i później nią zarządzają. Funkcjonuje również współwłasność

polegająca na współpracy lokalnej społeczności z zewnętrznym inwestorem. Inną jeszcze

możliwością jest kooperatywa energetyczna, zwana inaczej spółdzielnią energetyczną,

tworzona przez przedsiębiorstwa lub osoby fizyczne produkujące energię elektryczną na użytek

własny lub w celu odsprzedaży. Duńskie, belgijskie i niemieckie gminy nakładają również

obowiązek na dużych inwestorów energetycznych, wymuszający obligatoryjny udział

mieszkańców we własności inwestycji.34 Wymienione rodzaje działań energetyki

obywatelskiej, przynosząc wymierne korzyści wytwórcom energii, zwiększają akceptację

społeczną i rozwój tej idei, jak również uniezależniają odbiorców prądu od energetyki

wielkoskalowej. Należy zwrócić szczególną uwagę na korelację popytu, podaży i ceny

systemów odnawialnych źródeł energii. Zwiększające się zainteresowanie, które można już

nazwać modą na urządzenia wytwarzające energię ze słońca czy wiatru, stają się coraz tańsze,

konkurując tym samym z energią nieodnawialną.

Rys. 1. Formy partycypacji społecznej w gminnych inwestycjach energetycznych

34 Roberts J., Bodman F., Rybski R., Energetyka obywatelska, modelowe rozwiązania prawne promujące

obywatelską własność odnawialnych źródeł energii, Warszawa 2015.

•Spółdzielnia energetyczna

•Klastry enrgii

•Społeczności energetyczne

•Prosumeryzm

•Inwestycje gminne z udziałem mieszkańców

•Współwłasność lokalnej społeczności z zewnętrznym inwestorem

25

Wzrastające zużycie energii elektrycznej oraz przestarzała infrastruktura obecnego

systemu energetycznego powodują wiele problemów natury technicznej, jak również stwarzają

zagrożenie wystąpienia przerw w dostawie prądu. Jest to kolejny przykład, kiedy energetyka

obywatelska potrafi sprostać pojawiającym się trudnościom. Energetyka rozproszona oparta na

odnawialnych źródłach energii jest w stanie zapewnić usługi energetyczne dla całego kraju.

Koncepcja ta jest remedium na występujące rozległe awarie sieciowe, powodujące przerwy w

dostawach energii dla wielu tysięcy odbiorców.35 Rozwiązany zostanie również, podniesiony

wcześniej problem mocy wytwórczych, który pojawił się w okresie letnim 2015 roku oraz jest

przewidywany w latach kolejnych.36 Długie i kapitałochłonne inwestycje, np. w bloki węglowe,

które mają zostać oddane przed rokiem 2020, mogą być zastąpione instalacjami

fotowoltaicznymi bądź farmami wiatrowymi, charakteryzującymi się krótkim okresem

inwestycyjnym.

Problemy, z którymi boryka się obecnie energetyka konwencjonalna, mają wpływ na

rozwój gospodarczy i społeczny kraju. Rozwiązanie impasu branży energetycznej tkwi

w promowaniu i stwarzaniu odpowiednich warunków rozwijających energetykę obywatelską.

Koncepcja ta idealnie wpisuje się w cele polskiej polityki energetycznej, narzuconej przez Unię

Europejską. Dzięki energetyce obywatelskiej mogłyby zostać spełnione wszystkie wymogi

pakietu klimatyczno-energetycznego, jak i zaspokojony wzrastający popyt na energię

elektryczną oraz spowolni się proces uzależniania polskiej gospodarki od importu paliw

kopalnych.

Potwierdzeniem dostrzegania przez krajowe władze ważności energetyki obywatelskiej

jest wydanie w 2013 roku przez Ministerstwo Cyfryzacji i Administracji zaleceń do

propagowania partycypacji społecznej i obywatelskiej poprzez docenianie ludzi

zaangażowanych w działalność społeczną, kampanie społeczne, wykorzystywanie

nowoczesnych technologii, wprowadzanie nowych technik głosowań oraz komunikowanie się

administracji z obywatelami.37

Energetyka obywatelska w znaczącym stopniu ograniczy negatywny wpływ paliw

kopalnych na środowisko poprzez wspieranie odnawialnych źródeł energii.

Za sprawą stosowania różnych technologii wytwarzania energii elektrycznej

spełniony zostanie cel polskich władz – dywersyfikacja struktur wytwarzania energii oraz

rozwinięcie konkurencyjnych rynków energii. Opierając branżę energetyczną na

energetyce odnawialnej, wymuszony zostanie proces zmiany technologii poboru

i wykorzystania prądu przez gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa – nastąpi

poprawa efektywności energetycznej.

Podsumowując, należy podkreślić, że warunkiem, by koncepcja partycypacyjnego

zarządzania publicznego mogła sprawnie funkcjonować w odniesieniu do energetyki na

35 Popczyk, J., Energetyka rozproszona, Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki, Warszawa 2011. 36 Najwyższa Izba Kontroli, Funkcjonowanie i bezpieczeństwo. Elektroenergetycznych sieci przesyłowych.

Warszawa 2014. 37 Ministerstwo Cyfryzacji i Administracji, Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju - Polska 2030. Trzecia fala

nowoczesności, Warszawa 2013r. s. 125.

26

poziomie lokalnym, a w konsekwencji również krajowym, jest udział społeczeństwa

w budowie systemu zarządzania energią. W tym celu społeczeństwo musi stać się partnerem

do rozmów z rządem nad przyszłością krajowego systemu energetycznego. Impulsem

inicjującym proces współdecydowania jest edukacja ekologiczna i energetyczna, jak i

budowanie świadomości obywateli w aspekcie energetyki. Budowa świadomego

energetycznie społeczeństwa oznacza przede wszystkim zmianę zachowań ludzi, coraz

lepiej rozumiejących istotę własnego bezpieczeństwa energetycznego.38 Należy spojrzeć

na siebie jako na element środowiska naturalnego, któremu nie powinno się szkodzić.

Tego typu nastawianie i zmiana postrzegania natury sprawią, że decyzje podejmowane

przez jednostki będą współtworzyć zrównoważoną energetykę obywatelską oraz całą

gospodarkę.

38 Popczyk, J., Energetyka rozproszona, Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki, Warszawa 2011.

27

Bariery we wdrażaniu energetyki obywatelskie w gminach

Finansowe:

Strukturalne:

Niewystarczająca ilość środków własnych

Trudność z uzyskaniem dotacji, środków unijnych, kredytów, itp.

Brak pomysłu na finansowanie

Brak energetyka gminnego (brak wiedzy fachowej)

Brak wystarczającej pomocy ze strony samorządu województwa i instytucji

rządowych

Brak zachęt i gratyfikacji dla gminaktywnych

28

Prawne:

Kadrowe:

Zadania własne gminy z zakresu gospodarki energetycznej

Celem działania każdej gminy jest zaspakajanie zbiorowych potrzeb społeczności

oraz tworzenie warunków dla pełnego uczestnictwa mieszkańców w jej życiu. Konstytucja

Rzeczypospolitej Polskiej jasno stanowi o powinnościach samorządu w stosunku do

mieszkańców będących członkami jej wspólnoty oraz o decentralizacji władzy publicznej.

Przejawem tego procesu jest zobowiązanie samorządów terytorialnych do uczestniczenia

w sprawowaniu władzy publicznej poprzez wykonywanie części zadań publicznych w imieniu

Rozbudowane oraz skomplikowane procedury i wymogi

Zawiłość i niejednoznaczność przepisów

Częste zmiany uregulowań prawnych

Brak na rynku pracy odpowiednich specjalistów chętnych do pracy za niekonkurencyjne pobory

Ograniczenia etatowe związane z brakiem środków na wynagrodzenia, odchodzenie z pracy w urzędach pracowników o dużym

doświadczeniu itp.)

29

własnym i na własną odpowiedzialność.39 Realizowane przez gminę zadania własne, o których

mowa powyżej, muszą być zgodne z polityką energetyczną państwa, miejscowymi planami

zagospodarowania przestrzennego albo ustaleniami zawartymi w studium uwarunkowań i

kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Dodatkowo respektowane powinny być

polityka społeczna oraz polityka ochrony środowiska. Wachlarz ustaw, które należy brać pod

uwagę podczas opracowywania polityki energetycznej gminy, zawiera tab. 1.

Zadaniem gminy, jako podstawowej jednostki samorządu terytorialnego, jest

zaspokajanie wszystkich podstawowych potrzeb mieszkańców – członków gminnej wspólnoty.

Art. 7.1 ustawy o samorządzie gminnym określa zadania własne gminy, które finansowane są

z jej własnych środków.40 Jedną z kategorii potrzeb gminy jest budowa i eksploatacja

infrastruktury technicznej, do której zaliczamy: budowę i utrzymanie dróg, kanalizację, wywóz

śmieci, prowadzenie wysypisk, transport publiczny oraz dostarczanie wody, elektryczności,

gazu i ciepła.

Tabela 1. Ustawy mające wpływ na gospodarkę energetyczną w gminie Lp. Rodzaj ustawy Rok uchwalenia

1. Ustawa o samorządzie gminnym 1990

2. Ustawa o gospodarce komunalnej 1996

3. Ustawa Prawo energetyczne 1997

4. Ustawa o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych 1998

5. Ustawa Prawo ochrony środowiska 2001

6. Ustawa o odpadach 2001

7. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 2003

8. Ustawa o partnerstwie publiczno – prywatnym 2005

Źródło: Opracowanie własne.

Dostarczanie elektryczności oraz ciepła jako jedno z zadań gospodarki komunalnej

gminy, rozpatruje się w dwóch kategoriach – planowania i organizowania. Za planowanie

zaopatrzenia gminy w nośniki energii odpowiedzialny jest wójt/burmistrz lub prezydent miasta.

Prawo energetyczne zobowiązuje radę gminy do sporządzenia założeń do planu zaopatrzenia

w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.41 Zatwierdzenie założeń do planu przez

samorząd województwa oraz mieszkańców gminy obliguje gminę do jego realizacji. Należy

podkreślić, że ustawodawca tworząc nowe wymagania dla gmin, nie określił żadnych sankcji

za brak wypełnienia nałożonego obowiązku. Prowadzi to najczęściej do nieprzestrzegania przez

gminę wymogów ustawy.

Ważne:

39 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Tekst uchwalony w dniu 2 kwietnia 1997 r. przez Zgromadzenie

Narodowe, art. 16 ust. 2. 40 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95. 41 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne, Dz.U. 1997 nr 54 poz. 348, art. 19.

30

Założenia do planów powinny powstawać we współpracy z przedsiębiorstwami

energetycznymi. Przedsiębiorstwa zobligowane są zaś do udostępnienia gminie

własnych planów rozwoju w zakresie zaspokojenia zapotrzebowania na paliwa lub

energię.

Urzeczywistnienie planu przez gminę może odbywać się w dwojaki sposób. Po

pierwsze, gmina może prowadzić działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu,

przesyłaniu oraz dystrybucji paliw gazowych, energii elektrycznej i cieplnej.

Ważne:

Gmina może realizować powierzone zadania angażując w to własne środki finansowe.

Może również powołać odrębną osobę prawną z udziałem gminy bądź powierzyć

zadania osobie trzeciej na podstawie zawartej umowy. Inną formą prowadzenia

działalności w zakresie organizowania zaopatrzenia mieszkańców w nośniki energii jest

uczestnictwo gmin w kapitałowych spółkach prawa handlowego.42

Gmina staje się wówczas podmiotem czynnie uczestniczącym w handlu energią. Gmina

może również obrać drogę regulatora lokalnego rynku, wskutek czego reprezentuje interes

publiczny w tworzeniu bezpiecznego, przyjaznego dla środowiska przyrodniczego i możliwego

do zaakceptowania przez społeczność lokalną systemu zaopatrzenia w ciepło i energię

elektryczną.43

Do zadań, które gmina realizuje w dziedzinie gospodarki energetycznej, należą:44

1. Zapewnienie niezawodnego i pełnego zaspokojenia potrzeb energetycznych

odbiorców poprzez:

• zróżnicowanie źródeł zaopatrzenia w paliwa i energię,

• utrzymanie zapasów strategicznych i programu działań awaryjnych,

• stworzenie producentom energii optymalnych warunków rozwoju,

• zapewnienie perspektywicznych dostaw i dostępności do zróżnicowanych

nośników energii.

2. Minimalizacja kosztów zaspokajania potrzeb energetycznych odbiorców poprzez:

• stworzenie rynku i możliwości konkurencji producentów paliw i energii,

• wprowadzenie w życie antymonopolistycznych regulacji warunków i cen

dostawy paliw i energii,

• realizację strategii zaspokajania potrzeb według zasady najmniejszych kosztów.

42 Domagała M., Bezpieczeństwo energetyczne, aspekty administracyjno-prawne, Wydawnictwo Kul, Lublin

2008. 43 Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, Planowanie zaopatrzenia w ciepło, energię

elektryczną i paliwa gazowe w małych i średnich gminach, Katowice 2001. 44 Tamże.

31

3. Zmniejszenie obciążenia środowiska przyrodniczego związanego z produkcją

i użytkowaniem energii poprzez:

• restrukturyzację zakładów przemysłowych znajdujących się na terenie gminy

pod kątem zwiększenia zatrudnienia i ekologicznej struktury produkcji,

• rozwijanie systemów paliwowo-energetycznych i infrastruktury mniej

uciążliwych dla środowiska nośników energii - gaz, energia elektryczna itp.,

• uwzględnienie zasady najmniejszych kosztów społecznych, ograniczenie emisji

zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby - w celu zmniejszenia zagrożeń dla

życia mieszkańców gminy.

4. Uzyskanie społecznego przyzwolenia i poparcia dla realizacji zintegrowanych

programów ekonomicznych, energetycznych i ekologicznych poprzez:

• upowszechnienie wśród mieszkańców gminy i podmiotów gospodarczych

informacji i decyzji odnoszących się do gospodarki energetycznej gminy

i regionu,

• preferowanie kierunków i rozwiązań w zintegrowanej gospodarce energetycznej

tworzących nowe miejsca pracy (poprzez podaż energii i popyt na energię),

• rozwijanie systemów paliwowo-energetycznych i ich infrastruktury, zwłaszcza

w odniesieniu do ogrzewania pomieszczeń i ciepłej wody użytkowej

z uwzględnieniem wymogów i możliwości finansowych mieszkańców oraz

niezbędnego poziomu pomocy socjalnej,

• rozwijanie świadomości w zakresie ekonomizacji energii oraz edukacji

ekologicznej.

Ustawodawca dał gminom szeroki wachlarz możliwości wypełniania zadań własnych

polegających na tworzeniu i realizacji lokalnych strategii energetycznych. Wysoki stopień

skomplikowania norm prawnych oraz brak czynników motywujących do angażowania się

w realizację efektywnej gospodarki energetycznej gminy może utrudniać zaangażowanie

lokalnych włodarzy. Niemniej jednak jest podstawa prawna, która daje możliwości tworzenia

gminnych systemów zarządzania energią opartych na partycypacji społecznej

i wykorzystujących koncepcję zarządzania publicznego.

Planowanie energetyczne w gminie

Jedną z funkcji procesu zarządzania jest planowanie i podejmowanie decyzji,

polegające na „świadomym ustalaniu kierunków działania oraz podejmowaniu decyzji opartych

na celach, faktach i dobrze przemyślanych ocenach.”45 Biorąc pod uwagę zarządzanie energią

gminie, planowanie energetyczne jest podstawową jego funkcją, którą narzuca ustawodawca.

Ważne:

Wyznacznikami zarządzania energią w gminie są:

• nieprzerwanych dostaw energii,

45 Koźmiński A. K., Piotrowski W., Zarządzanie – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2000, s. 179.

32

• dostępu do energii dla użytkowników indywidualnych oraz przedsiębiorców,

• niedopuszczenie do nadmiernego wzrostu cen energii,

• dobrej jakości środowiska oraz jego ochrony.

Pomimo konkretnych powinności w tym zakresie, planowanie energetyczne jest

bagatelizowaną problematyką, zarówno przez władze lokalne, jak i obywateli. Radni gminni

nie doceniają roli, jaką w rozwoju danego obszaru mogą odegrać energetyczne dokumenty

planistyczne. Idea społeczeństwa obywatelskiego, słabo rozwinięta jeszcze w Polsce sprawia,

że mieszkańcy nie czują obowiązku, by włączać się w stanowienie prawa lokalnego.

Implikacją planowania jest decydowanie, czyli dokonywanie świadomego wyboru

w oparciu o wcześniejszą analizę przedmiotu decyzji. Bazując na stworzonym już planie

energetycznym, włodarze gminy podejmują decyzje energetyczne, posiłkując się:46

• ustaleniami lokalnych priorytetów z zakresu planowania energetycznego w gminie,

• potrzebami energetycznymi gminy,

• włączaniem lokalnej społeczności w proces planowania energetycznego,

• zidentyfikowanym zapotrzebowaniem na energię,

• wskazanymi możliwościami zmniejszenia zapotrzebowania na energię,

• możliwością wykorzystania lokalnego potencjału energetycznego,

• kierunkami działań w zakresie wdrożeń przy uwzględnieniu uwarunkowań lokalnych,

w tym w szczególności możliwości finansowych i technicznych gminy.

Ważne:

Rzetelnie skonstruowany plan energetyczny gminy oraz późniejsza jego realizacja, są

w stanie zmienić warunki, w jakich funkcjonuje gmina oraz żyją jej obywatele. Obszar,

objęty energetycznymi dokumentami planistycznymi, staje się konkurencyjny dla

inwestorów, gdyż posiada szczegółowo określone priorytety rozwoju gospodarczego.

By jednak trafnie je zdefiniować, planiści muszą przeprowadzić skrupulatną

inwentaryzację dostępnych zasobów oraz trafnie określić przyszłe potrzeby gminy,

w tym te energetyczne.

Znowelizowana w 2010 r. ustawa Prawo Energetyczne nakłada na gminy obowiązek

sporządzania dokumentu mającego na celu zoptymalizowanie wymagań, jakie stawia przed

gminą rynek energii, prawo, infrastruktura techniczna oraz społeczeństwo. Warunki te musi

pogodzić dokument strategiczny – „Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię

elektryczną i paliwa gazowe” (ZPZC) oraz „Plan zaopatrzenia w ciepło, energię

elektryczną i paliwa gazowe” (PZC). Drugi dokument może zostać pominięty w przypadku,

gdy plany przedsiębiorstw energetycznych zapewniają realizację założeń. Procedurę tworzenia

46 Rechul H., Planowanie energetyczne gminy, - praca doktorska, AE w Katowicach, Katowice 2010.

33

obu dokumentów przedstawiono na rys. 2.1 i 2.2. Ustawa przewiduje długoterminowy

charakter tych dokumentów – tworzone są na okres 15 lat, a co 3 lata powinny być

aktualizowane. Przybierają one tym samym kształt ładu energetycznego na terenie gminy.

Ważną, jednak nierozstrzygniętą przez ustawodawcę kwestią, jest brak jednoznacznego

określenia, czy ZPZC powinien odnosić się do wszystkich trzech nośników energii łącznie, czy

powinny powstawać odrębne plany dla każdego nośnika z osobna. Wydaje się, że wybór

sposobu opracowania planu lub planów powinien zależeć od indywidualnych uwarunkowań i

potrzeb gminy.47

Obowiązek tworzenia ZPZC jak i samego PZC niesie za sobą szereg korzyści, zarówno

dla gminy, mieszkańców, jak i przedsiębiorców działającym na terenie gminy. Najważniejsze

z nich przedstawiono w tab. 2.3.

Tabela 2. Korzyści wynikające z wdrożenia ZPZC

Korzyści Gmina Przedsiębiorcy Mieszkańcy

Kształtowanie gospodarki energetycznej gminy w

sposób optymalny i uporządkowany X X X

Harmonizacja działań w zakresie zaopatrzenia w

energię, podejmowanych bezpośrednio przez organy

gminy z odpowiednimi przedsiębiorstwami

energetycznymi

X X

Uzgadnianie kierunków działań gmin i przedsiębiorstw

energetycznych w zakresie rozwoju infrastruktury, w

tym lokalizacji nowych źródeł wytwórczych X X X

Uzgadnianie kierunków działań gmin

i przedsiębiorstw energetycznych z interesami

i potrzebami społeczności lokalnej X X X

Łatwiejszy dostęp do środków unijnych oraz innych

środków publicznych X

Uzyskanie społecznej akceptacji dla rozwoju

systemów energetycznych X X X

Lepszy wizerunek i promocja gminy poprzez plany

energetyczne zorientowane na zrównoważony rozwój X X

Zapewnienie ładu energetycznego X X X

Przyciągnięcie inwestorów X X X

47 Domagała M., Bezpieczeństwo energetyczne, aspekty administracyjno – prawne, Wydawnictwo KUL, Lublin

2008.

34

Podniesienie konkurencyjności X X X

Dodatkowe dochody dla mieszkańców i większe

wpływy z podatków X X

Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego X X X

Lepszy dostęp odbiorców do usług energetycznych X X X

Inwentaryzacja i ocena stanu obecnego

i przewidywanych zmian infrastruktury energetycznej X X

Zapewnienie modernizacji i budowy infrastruktury

energetycznej gminy X X X

Zmniejszenie kosztów odbiorców za przyłączenie się

do sieci energetycznych X X X

Uzasadniony i możliwie najniższy koszt zaopatrzenia

w energię X X X

Stymulowanie rozwoju lokalnego rynku pracy

i zwiększenie zatrudnienia w branży energetycznej X X X

Polepszenie jakości powietrza X X

Wzrost świadomości energetycznej mieszkańców X X X

Wzrost zaangażowania mieszkańców w podejmowanie

decyzji energetycznych X X

Źródło: Opracowanie własne.

Ważne:

Zgodnie z art. 19 p. 3 Prawa Energetycznego, projekt ZPZC powinien

określać:48

1. ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło,

energię elektryczną i paliwa gazowe,

2. przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw

gazowych,

3. możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw

i energii z uwzględnieniem skojarzonego wytwarzania ciepła i energii

elektrycznej oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji

przemysłowych,

4. zakres współpracy z innymi gminami.”

48 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (DzU z 1997 r., nr 54, poz. 348 ze zm.).

35

Należy dodać, że plany energetyczne gminy nie stanowią prawa normatywnego oraz nie

należą do aktów prawa miejscowego49,50. Dodatkowo, pomimo konkretnych zagadnień

uwzględnionych w ustawie, plany nie zawierają norm generalnych, które mogłyby być

powielane i wdrażane we wszystkich gminach w kraju. Niesie to za sobą konsekwencje

odmiennej interpretacji wymagań ustawy oraz nierespektowania wytycznych uchwalonych

w planach energetycznych.

Rys. 2. Procedura uchwalania założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną

i paliwa gazowe

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Niedziela K., Kukla P., Wawer M., Jak planować

zaopatrzenie w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe w gminach, FEWE, Katowice

2000.

49 Aktami prawa miejscowego są akty adresowane do wszystkich mieszkańców gminy lub jej określonego

terytorium. Prawem miejscowym są jedynie te akty prawne, które zawierają przepisy powszechnie

obowiązujące, wydawane na podstawie upoważnień zawartych w ustawach szczególnych lub w ustawie o

samorządzie gminnym (art. 40 ust. 1). 50 Kulesza M., Administracyjnoprawne uwarunkowania polityki przestrzennej, Warszawa 1987, s. 193.

Opracowanie przez zarząd gminy projektu ZPZC

Opiniowanie przez marszałka województwa zgodności projektu z polityką energetyczną państwa

Wyłożenie projektu do publicznego wglądu na okres 21 dni

Złożenie zastrzeżeń i uwag do projektu oraz uwzględnienie ich w projekcie

Uchwalenie przez radę gminy ZPZC

36

Rys. 3. Procedura uchwalania Planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Niedziela K., Kukla P., Wawer M., Jak planować

zaopatrzenie w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe w gminach, FEWE, Katowice

2000.

Powyższymi sposobami ustawodawca zobowiązał gminy do planowania

energetycznego. Należy jednak docenić również zaangażowanie gmin w nadprogramowe

porozumienia, takie jak Porozumienie Burmistrzów (Covenant of Mayors), które jest

oddolnym ruchem europejskim skupiającym władze lokalne i regionalne, które

dobrowolnie zobowiązują się do podniesienia efektywności energetycznej oraz

zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii na swoim terenie. Celem

przyświecającym sygnatariuszom porozumienia jest wykroczenie poza przyjęty na szczeblu

unijnym cel redukcji emisji gazów cieplarnianych o 40% do 2030 roku. Cel ten realizowany

jest poprzez sporządzenie bazowej inwentaryzacji emisji (BEI), opracowanie

i wdrożenie Planu Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii i Klimatu (SECAP) oraz

angażowanie mieszkańców i lokalnych interesariuszy w proenergetyczne

działania. Członkostwo w Porozumieniu daje możliwość dzielenia się wiedzą

i doświadczeniami zdobytymi w trakcie realizacji projektu ze wszystkimi zainteresowanymi

miastami i gminami.51 Oprócz CoM gminy mogą zrzeszać się w polskich agendach

europejskich organizacji, takich jak Energy Cities52 lub w krajowym Stowarzyszeniu Gmin

Przyjaznych Energii Odnawialnej53. Uczestnictwo w dobrowolnych organizacjach, które

pozwalają na tworzenie ambitniejszych zadań aniżeli tych wypływających z polskiego

prawodawstwa, świadczy o gotowości władz jednostek samorządowych do podejmowania

trudnych działań na rzecz transformacji energetycznej, odnawialnych źródeł energii oraz

partycypacji społecznej.

51 http://energyformayors.eu/pl/covenant-of-mayors [dostęp: 27.07.2017]. 52 http://www.energy-cities.eu [dostęp: 27.07.2017]. 53 http://sgpeo.pl [dostęp: 27.07.2017].

Plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji ZPZC

Zastrzeżenie przez radę gminy w drodze uchwały części planu jako obligatoryjnego dla przedsiębiorstw energetycznych

Opracowanie projektu do planu dla obszaru gminy lub jej części

Uchwalenie planu przez radę gminy

37

Dobre praktyki

„Gmina, która sama się nie rozwija i nie wspiera inicjatyw rozwojowych swoich

mieszkańców nie ma szans przetrwania w dzisiejszej gospodarce.[…]. Taka postawa

bowiem zapewni jej odpowiednie tempo rozwoju i stworzy mieszkańcom oczekiwany

przez nich standard życia. […] Gminy w Polsce powinny być nastawione na zmiany

w dotychczasowej działalności, gdyż tylko to pozwoli im sprawnie i efektywnie

funkcjonować w społeczności lokalnej.”54 Słowa te w sposób jednoznaczny świadczą o tym,

że siła sprawcza transformacji energetycznej leży w rękach samorządów, które do zarządzania

energią na swoim terenie są prawodawstwem zobligowane.

Najlepsze praktyki w procesie tworzenia modelu systemu zarządzania energią w Polsce

bazują na duńskich doświadczeniach. Dania bowiem konsekwentnie realizuje ambitne

założenia dotyczące efektywności energetycznej, odnawialnych źródeł energii oraz polityki

środowiskowej. Dania staje się tym samym europejskim liderem zmian, zarówno w gospodarce

energetycznej, jak i w podejściu do planowania energetycznego opartego na partycypacji

społecznej. Dostrzegając wagę zmian, jakich dokonała Dania na przestrzeni kilkudziesięciu lat

w gospodarce (również energetycznej), wydaje się być najlepszym benchmarkiem, z którego

przykład mogą brać inne kraje, w tym również Polska.

Dania należy do rodziny państw, gdzie stosuje się demokrację konsensualną. Jest to

model demokracji opisany przez Lijpharta, gdzie podstawą podejmowania decyzji na

każdym szczeblu władzy państwowej są szerokie koalicje polityczne (współpraca

w procesie rządzenia wszystkich liderów politycznych wszystkich znaczących segmentów

społeczeństwa), zasada wzajemnego weta (dodatkowa ochrona istotnych interesów

mniejszości), proporcjonalność (standard politycznej reprezentacji, nominacji na

stanowiska państwowe i alokacji funduszy publicznych) oraz wysoki poziom niezależności

dla każdego segmentu w prowadzeniu ich własnych spraw wewnętrznych.55 Opierając się

na konsensualizmie, Dania stała się liderem wśród europejskich krajów we wdrażaniu

nowoczesnej koncepcji zarządzania publicznego, nie tylko w energetyce. Dokonywane liczne

zmiany w sposobie rządzenia i zarządzania państwem duńskim, opierały się na 4 filarach:

1. Wspieranie liderów politycznych oraz kształtowanie misji organizacji sektora

publicznego w celu realizacji przez nie ważnych, aktualnych i jasno określonych celów.

2. Zapewnienie dobrych wyników organizacji sektora publicznego w celu odpowiedniego

wsparcia dla realizacji różnych polityk z jednej strony, z drugiej zaś w celu oceny (także

krytycznej) działań rządu.

3. Współpraca z opinią publiczną w celu budowy skutecznej i uczciwej komunikacji

z obywatelami, jak i współdziałania różnych beneficjentów polityki rządu

i administracji publicznej.

54 Fedan R., Zarządzanie publiczne w procesie kreowania rozwoju lokalnego i regionalnego,

http://www.ur.edu.pl/nauka/czasopisma-uniwersytetu-rzeszowskiego-punktowane-przez-

ministerstwo/nierownosci-spoleczne-a-wzrost-gospodarczy/zeszyt-nr-20 [dostęp: 5.05.2017].

55 Lijpart A., Patterns of Democracy. Government Forms and Performance in Thirty-Six Countries, New Haven

and London: Yale University Press 1999, s. 31-33.

38

4. Poprawa administracji publicznej, obejmująca opracowanie strategii wyprzedzających,

mających na celu odpowiednie przygotowanie do istotnych zmian w zarządzaniu

i osiąganie wyników odpowiadających najwyższym standardom etycznym.56

W Danii planowanie energetyczne oparte jest na koncepcji partycypacyjnego

zarządzania publicznego. Mieszkańcy Danii od ponad 60 lat z sukcesem współpracują

z władzami zarówno krajowymi, jak i samorządowymi, w różnym zakresach gospodarczych.

Dzięki tym działaniom zarówno mieszkańcy kraju, jak i przedstawiciele władz, zaznajomieni

są z procedurami partycypacji, z których odnoszą obopólne korzyści. Tym samym obywatelskie

inwestycje w technologie odnawialne i zwiększenie efektywności energetycznej, stanowią

istotny element budowy społeczeństwa o wysokiej świadomości energetycznej i ekologicznej.

Mnogość duńskich form partycypacji społecznej pozwala na zaangażowanie zarówno

rolników, właścicieli podmiejskich domów jednorodzinnych, jak i mieszkańców budynków

wielorodzinnych w miastach, a także przedsiębiorców, co przenosi się również na efektywną

walkę z ubóstwem energetycznym.

Wskazówka:

Inną formą, która umożliwia rozwój duńskiej energetyki obywatelskiej, jest obowiązek

współposiadania przez obywateli udziałów w dużych inwestycjach energetycznych. Może

to nastąpić w formie zaoferowania określonej liczby udziałów w projekcie lokalnej

społeczności.57

----------------

Działania Danii w zakresie zarządzania energią w gminie opartego na partycypacji społecznej

wykazują, że ambitne założenia energetyczne poparte korzystnymi rozwiązaniami prawnymi

i ekonomicznymi, przyniosą pewność inwestycyjną i stworzą długoterminową perspektywę dla

rozwoju energetyki obywatelskiej w danym regionie. Jednym z przejawów angażowania

obywateli w tworzenie energii elektrycznej jest ponad 1300 producentów energii w kraju –

najwięcej w Europie.58

Polska posiada niewielkie doświadczenia, zarówno w sprawnym planowaniu

energetycznym na terenie gminy, jak i w wykorzystywaniu współzarządzania. Prawodawca

zobowiązał władze samorządowe do współpracy z mieszkańcami jedynie podczas tworzenia

strategii z zakresu planowania przestrzennego. Doświadczenia Danii oraz polskiego procesu

planowania przestrzennego można przełożyć na rodzącą się w Polsce partycypację obywatelską

w planowaniu energetycznym jako przejaw wdrażania partycypacyjnego zarządzania

publicznego.

56 Kettl D., Pollitt C., Svara J., Towards A Danish Concept Of Public Governance: An International Perspective

Report To The Danish Forum For Top Executive Management, Copenhagen: Forum Public Service, 2004

http://www.publicgovernance.dk/docs/0408260903.pdf [dostęp: 25.08.2017].

57 Ropenus S., A Snapshot of the Danish Energy Transition, Agora Energiewende and DTU Management

Engineering, Berlin 2015.

58 European Union , EU Energy Markets In 2014, Publications Office of the European Union, 2014.

39

Wskazówka:

Badania wykazały, że większe zaangażowanie społeczności lokalnej w projekty

energetyki odnawialnej i niskoemisyjnej zwiększają świadomość społeczną i akceptację

projektów.59 Tym samym wsparcie władz publicznych dla różnych form pomocy przy

tego typu inwestycjach (tworzenie spółdzielni energetycznych, obowiązkowe udziały

mieszkańców w inwestycjach energetycznych, ścisła współpraca mieszkańców gminy

z przedsiębiorstwami i władzami) buduje zarówno siłę gospodarczą gminy, jak

i umacnia wspólnotowość jej mieszkańców.

Zarówno duński krajowy, jak i lokalne systemy energetyczne, są światowym liderem w

tworzeniu zrównoważonego sektora energetycznego, współzarządzanego przez mieszkańców

kraju. Należy dodać, że duńska struktura źródeł energii jeszcze w latach 80. XX wieku opierała

się na paliwach kopalnych, a transformacja, jaką przechodzi obecnie, nie ma sobie równych.

Polska może czerpać z doświadczenia, które wypracowała Dania na drodze przejścia z

energetyki węglowej do tej opartej na źródłach odnawialnych oraz tworzenia strategii

energetycznych opartych na partycypacji społecznej. Należy dodać, że Polska wprowadziła gro

z praktyk stosowanych w Danii, jednak wiele z nich jest bardzo rzadko lub nie są w ogóle

wykorzystane. Przykładami niewykorzystanych możliwości w rozwoju energetyki

obywatelskiej w Polsce są: rzadkie stosowanie partnerstwa publiczno-prywatnego,

niewywiązywanie się z wymaganego ustawowo gminnego planowania energetycznego,

propagowanie energetyki węglowej przez władze krajowe i inne.

Chcąc wykorzystać duński model do budowy systemu zarządzania energią na poziomie

gminy w Polsce, należy zwrócić szczególną uwagę na następujące jego cechy, których

charakterystykę przedstawiono poniżej.

Wskazówka:

1. Dostępność różnych form prawnych współpracy gminy z mieszkańcami

i firmami. Łatwość nawiązywania kontaktów między różnymi podmiotami

gospodarki energetycznej jest kluczowym elementem współpracy. Dlatego też

rozwiązania prawne regulujące wzajemne relacje między gminą, mieszkańcami

i przedsiębiorstwami, stanowią podstawę tworzenia gminnych strategii

energetycznych (tab. 3).

59 Musall F., Kuik O., Local Acceptance of Renewable Energy – A Case Study from Southeast Germany, Local

Environment, 2012.

40

Tabela 3. Formy współpracy między gminą, przedsiębiorstwami i mieszkańcami w Danii

Rodzaj relacji Przykłady form współpracy

Gmina – gmina związek międzygminny,

porozumienie komunalne,

stowarzyszenie JST,

spółka prawa handlowego,

lokalna grupa działania.60

Gmina –

przedsiębiorstwo

partnerstwo publiczno-prywatne,

uczestnictwo w spółkach praca handlowego.

Przedsiębiorstwo –

przedsiębiorstwo

spółki prawa handlowego,

spółki cywilne.

Przedsiębiorstwo –

mieszkańcy gminy

obowiązkowy udział mieszkańców (mieszkających najbliżej inwestycji)

w inwestycji energetycznej.

Mieszkańcy –

mieszkańcy

spółki osobowe,

spółki cywilne,

spółdzielnie,

organizacje charytatywne,

prosumeryzm.

Mieszkańcy gminy

– gmina

społeczne fundusze powiernicze,

fundusze obywatelskie.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Roberts J., Bodman F., Rybski R., Energetyka

obywatelska: modelowe rozwiązania prawne promujące obywatelską własność źródeł energii,

Warszawa 2015.

2. Krajowe zaangażowanie w energetykę odnawialną i dekarbonizację dla gmin.

Wskazówka:

Kluczowe dla realizacji ambitnych celów energetycznych w kraju jest rzetelne

zaangażowanie zarówno włodarzy samorządowych, jak i władz krajowych. Dlatego też na

60 Są to porozumienia o strukturze współpracy dobrowolnej umożliwiające wyraźne przekazanie realizacji zadań

publicznych wyodrębnionemu pod względem organizacyjnym, prawnym i finansowym podmiotowi, ------którego

głównym celem ma być realizowanie tychże zadań

41

każdym szczeblu decyzyjnym należy określać i realizować zamierzone cele, do których

mogą należeć np.:

• cele regionalne – oprócz celów krajowych związanych z energetyką odnawialną,

Dania pozostawiła wolną rękę dla regionalnych władz, by te mogły stawiać przed

sobą bardziej ambitne zadania,

• gminne plany działania w zakresie energii – zobowiązanie gmin do tworzenia

lokalnych strategii energetycznych,

• zamówienia publiczne na energię elektryczną – możliwość stworzenia zapisu

w dokumentach przetargowych o wielkości udziału energii odnawialnej bądź

zaleceniach dedykowanych podmiotom współpracującym,

• zobligowanie władzy lokalnej do tworzenia wytycznych dla obywateli oraz firm

w sprawie inwestycji w odnawiane i niskoemisyjne źródła energii – świadomie

tworzona gospodarka energetyczna w gminie ujmuje w swym zakresie współpracę

z mieszkańcami poprzez ułatwianie im dostępu do: sposobów na sprawne

zarządzanie energią w domach, nowoczesnych technologii oraz wiedzy na ich

temat,

• tworzenie biur doradztwa energetycznego prowadzonych przez zatrudnionych

w gminie specjalistów lub przez organizacje obywatelskie – zarówno władze

duńskie jak i polskie zdają sobie sprawę, że dobrze stworzona oraz wdrożona

polityka energetyczna gminy opiera się na pracy specjalistów w tej dziedzinie.

Dodatkowo też jednostki te służą swoją wiedzą i doświadczeniem mieszkańcom

gminy.

3. Różne formy wsparcia finansowego dla energetyki obywatelskiej:

• taryfy gwarantowane (Feed-In Tariff) – wsparcie gwarantujące cenę energii

elektrycznej wytwarzanej i dostarczanej do sieci w określonym przedziale czasu,

• ilościowe systemy wsparcia rynku – zobowiązanie uczestników rynku

energetycznego do pokrywania części popytu i podaży energii z odnawialnych

źródeł w sposób określony przez prawo – „zielone certyfikaty”61,

• opomiarowanie netto (net metering) – energia elektryczna wytwarzana przez

prosumenta we własnej mikroinstalacji i dostarczana do lokalnej sieci dystrybucji

61 Roberts J., Bodman F., Rybski R., Energetyka obywatelska: modelowe rozwiązania prawne promujące

obywatelską własność źródeł energii, Warszawa 2015.

42

jest rozliczana poprzez odejmowanie jej od ilości zużytej energii z sieci

elektroenergetycznej,

• ulgi podatkowe dla inwestycji obywatelskich na zakup urządzeń,

• programy dotacji i pożyczek na projektowanie, zakup i montaż inwestycji

obywatelskich,

• gwarancje kredytowe oraz niskie oprocentowanie pożyczek dla gmin

inwestujących w energetykę obywatelską oraz większe instalacje oparte na

odnawialnych źródłach energii.

4. Integracja planowania przestrzennego w gminie:

• stworzenie na terenie gminy stref priorytetowych dla inwestycji energetyki

odnawialnej,

• obowiązek instalowania urządzeń wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych

w nowobudowanych oraz remontowanych budynkach,

• pozytywny wpływ inicjatyw obywatelskich na otrzymanie decyzji o warunkach

zabudowy i zagospodarowania terenu,

• mniejsza skala wymagań przy decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania

terenu dla instalacji energetyki odnawialnej,

• uproszczenia dla małych wytwórców energetyki odnawialnej,

• udział społeczeństwa lokalnego w tworzeniu Miejscowego Planu

Zagospodarowania Przestrzennego.

5. Sieć elektroenergetyczna:

• zapewnienie mocy przyłączeniowych dla energetyki odnawialnej,

• zapewnienie, że koszty dostępu do sieci ponosi zakład energetyczny lub ponoszone

są przez właściciela instalacji i operatora sieci,

• uproszczenie zasad przyłączenia do sieci.62

------------------

62 Roberts J., Bodman F., Rybski R., Energetyka obywatelska: modelowe rozwiązania prawne promujące

obywatelską własność źródeł energii, Warszawa 2015.

43

Niniejsze rozwiązania od lat funkcjonują w Danii i skutkują wzrostem niezależności

energetycznej, bezpieczeństwa energetycznego kraju i poszczególnych regionów oraz

wzrostem zaangażowania mieszkańców w prace energetyczne na danym terenie.

AUTORSKI MODEL SYSTEMU ZARZĄDZANIA ENERGIĄ W GMINIE

OPARTY NA PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ

Mimo, że proponowane w opracowaniu zarządzanie energią w gminach oparte na

partycypacyjnym zarządzaniu publicznym nie było dotychczas szerzej stosowane, sama

partycypacja społeczna wykorzystywana jest w polskim ustawodawstwie od wielu lat.

Czynnego udziału mieszkańców w podejmowaniu decyzji na terenie gmin wymaga m.in.

ustawa o planowaniu przestrzennym.63 Doświadczenia lokalnej administracji publicznej w tej

dziedzinie dają podstawę do zastosowania wypracowanych rozwiązań w zakresie udziału

społeczeństwa w planowaniu energetycznym. Innym sposobem wspierania swoich działań

może być korzystanie z doświadczeń Danii, która od kilkudziesięciu lat wykorzystuje udział

społeczeństwa w lokalnym planowaniu energetycznym.

Autorski model systemu zarządzania energią w gminie wpisuje się w ideę włączenia

mieszkańców w klasyczny proces tworzenia gminnych planów energetycznych. Wykorzystanie

narzędzi, które pozwalają na współrządzenie obywateli, wymaga przemyślenia celu udziału

mieszkańców oraz podjęcia działań w tym obszarze już w momencie decydowania o kreowaniu

takiego dokumentu. Choć forma tworzenia autorskiego systemu zarządzania energią włącza w

proces decyzyjny mieszkańców i przedsiębiorców, sfera energetyczna przedsięwzięcia opiera

się na schemacie funkcjonowania systemu zarządzania energią, zaczerpniętego z normy PN-

EN ISO 50001: 2012 oraz modelu stałego doskonalenia Deminga-Ishikawy (rys. 1).

63 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717,

art. 1. s. 1.

44

Rys. 5. Przygotowanie i wdrożenie partycypacji obywatelskiej w gminie

Źródło: Opracowanie własne.

Przedmiotem systemu zarządzania energią w gminie opartego na koncepcji Public

Governance jest:

• ciągłość i jakość dostaw energii,

• ceny energii,

• zużycie energii,

• modernizacja infrastruktury majątku gminnego,

• ewentualnie produkcja energii (gdy gmina jest właścicielem elektrowni),

• implementacja rozwiązań wykorzystujących odnawialne źródła energii,

• proces angażowania mieszkańców w zakresie energetyki obywatelskiej i partycypacji

publicznej.

Cele systemu zarządzania energią w gminie opartego na PG stanowią scalenie

celów klasycznego systemu zarządzania energią (efektywne gospodarowanie energią,

bezpieczeństwo energetyczne gminy, ograniczenie emisji), gdzie partycypacja społeczna

niemal nie występuje, oraz celu, jakim jest pobudzanie i integracja środowisk lokalnych

wokół idei bezpiecznej, taniej i przyjaznej środowisku energii. Wdrażanie zarządzania

Public Governance tworzy sieć współpracy między władzami gminy, mieszkańcami,

przedsiębiorstwami energetycznymi oraz przedsiębiorstwami spoza branży energetycznej.

W zależności od uwarunkowań zaistniałych na danym terenie, kooperacja ta może przybierać

formy współpracy o równomiernej sile oddziaływania, bądź obowiązki strony organizującej

przejmować będą władze gminne.

45

Kompilacja niniejszych elementów wyłania następujące wspólne cele autorskiego

modelu zarządzania gminną energią:

• efektywne wykorzystanie energii elektrycznej i cieplnej,

• poprawa bezpieczeństwa energetycznego gminy,

• ograniczenie niskiej emisji,

• ograniczenie emisji gazów cieplarnianych,

• poprawa jakości przesyłanej energii (sieci wewnętrzne),

• taniość energii,

• inspirowanie mieszkańców do współtworzenia gminnej gospodarki energetycznej,

• wzrost świadomości energetycznej mieszkańców gminy,

• wzrost zaangażowania mieszkańców gminy w życie publiczne,

• stymulowanie rozwoju lokalnej gospodarki poprzez wykorzystanie lokalnych zasobów

energetycznych.

Wskazówka:

Dla sprawnego funkcjonowania systemu zarządzania energią należy wykorzystać

narzędzia umożliwiające stworzenie planowania energetycznego przy współpracy władz

gminnych, mieszkańców oraz sektora prywatnego. Są nimi:

• gminny system zarządzania energią wymuszający współpracę ze stronami

zainteresowanymi,

• regulacje prawne lokalne i ogólnokrajowe umożliwiające powyższą współpracę,

• zasady funkcjonowania gminnej jednostki organizacyjnej ds. energii,

• zasady funkcjonowania gminnej jednostki organizacyjnej ds. partycypacji

społecznej,

• gminna baza danych infrastrukturalnych,

• gminna baza danych o zużyciu energii,

• gminna baza danych o emisjach gazów cieplarnianych,

• plan działania w sytuacjach awaryjnych,

• umowy partnerstwa publiczno-prywatnego,

• bodźce finansowe, upowszechniające wykorzystanie nowoczesnych technologii

energetycznych,

• wskaźniki oceniające system zarządzania energią,

• instrumenty partycypacji społecznej,

• wskaźniki oceniające partycypację społeczną,

• przejrzysty i łatwy sposób pozyskiwania środków na nowoczesne technologie

energetyczne dla mieszkańców gminy.

46

---------------------

Etapy tworzenia systemu zarządzania energią w gminie opartego na

partycypacji społecznej:

• Planowanie

• Realizację i wdrożenie

• Kontrolę/monitoring

• Działania korygujące.

Etap 1: Planowanie

Pierwszą fazą tworzenia systemu zarządzania energią w gminie opartego na

partycypacji społecznej jest opracowanie planów energetycznych wynikających z priorytetów

gminy. Na tym etapie powinno się określić zarówno cele zarządzania energią w gminie, jak

i cele partycypacji. Następnie należy podjąć decyzje związane ze sposobami i zakresem

współpracy z mieszkańcami i przedsiębiorcami oraz wybrać instrumenty warunkujące sukces

w realizacji zamierzonych celów. Tworzenie całego systemu wymaga czasu i wiedzy

specjalistów z zakresu zarządzania energią i partycypacji społecznej. Dla ułatwienia

opracowania planu, wdrożenia oraz przeciwdziałania błędom i ich naprawiania, należy

utworzyć jednostkę ds. zarządzania energią, której kompetencją będzie opieka merytoryczna

i zarządcza nad całym procesem. Jednostka ta może zrzeszać specjalistów z obu dziedzin

(tj. energetyki i zarządzania publicznego opartego na partycypacji) bądź integrować pracę

oddzielnie działających zespołów (zajmujących się energetyką i partycypacją społeczną).

Jednym z obowiązków jednostki będzie opracowanie wymaganej dokumentacji,

umożliwiającej wdrożenie oraz ewaluację całego procesu. Jednostka ds. zarządzania energią w

gminie odpowiedzialna powinna być również za komunikację zainteresowanych stron.

Wskazówka:

Cele współpracy gminy z mieszkańcami i podmiotami gospodarczymi mogą być

następujące:64, 65, 66

• poprawa jakości rządzenia w gminie,

• tworzenie prawa (energetycznego) spełniającego potrzeby stron,

zainteresowanych,

64 Warburton D., Wilson R., Rainbow E., Wprowadzanie zmiany, przewodnik po partycypacji obywatelskiej na

poziomie centralnym, Pracowania badań i innowacji społecznych, STOCZNIA.

65 Jak prowadzić konsultacje społeczne w samorządach, Praca zbiorowa pod redakcją merytoryczną Ekspertów

Polskiego Instytutu Dekoracji Lokalnej, Warszawa 2010.

66 Brackertz N., Zwart I., Meredyth D., Ralston L., Community Consultation and the ‘Hard to Reach’: Concepts

and Practice in Victorian Local Government, Institute for Social Research, Swinburne University of Technology,

Victoria 2005.

47

• inwestycja w kapitał społeczny i sprawiedliwość społeczną poprzez

przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu (w tym ubóstwu energetycznemu)

oraz działanie na rzecz równości, silniejszych więzi czy rozbudowy sieci

społecznych,

• poprawa jakości usług, projektów i programów publicznych poprzez poprawę

efektywności ich realizacji oraz dostosowanie do społecznych potrzeb i wartości,

• budowanie potencjału obywatelskiego poprzez rozpowszechnienie określonych

umiejętności, wypracowywanie porozumienia, lepszą świadomość badanego

problemu, pogłębienie wiedzy.

Kolejnym obszarem, który należy wziąć pod uwagę planując wszelkie działania

partycypacyjne, jest przygotowanie konkretnych scenariuszy, nad którymi będą prowadzone

prace. Można opracowywać je we własnym zakresie, jak i przy wykorzystaniu ekspertów

zewnętrznych. Absolutnie kluczowym elementem są beneficjenci całego procesu, których

należy zidentyfikować i określić sposób ich zaangażowania w partycypację (rys). Następnym

etapem realizacji działań partycypacyjnych jest zaplanowanie procesu współpracy. W tym

momencie należy zastanowić się, w jaki sposób takie kroki przeprowadzić, jaką wybrać

technikę partycypacji (debata obywatelska, warsztaty, narada obywatelska, ocena

partycypacyjna, sondaż, spacery badawcze67) oraz wyznaczyć osoby i organizacje, z którymi

gmina będzie współpracować. Trzeba pamiętać również o sposobach informowania

mieszkańców o planowanych działaniach. Kolejnym krokiem podejmowanym przez władze

samorządu jest zaproszenie wszystkich zainteresowanych do prac nad tworzeniem gminnego

planowania energetycznego.

67 http://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/techniki/ [dostęp: 5.05.2017].

48

Rys. Interesariusze procesu partycypacyjnego zarządzania energią w gminie

Etap planowania procesu partycypacyjnego, szczególnie, kiedy przeprowadzany jest po

raz pierwszy, wymaga poświęcenia uwagi projektowaniu jego ewaluacji. Na samym początku

należy jasno opisać kryteria osiągnięcia celu oraz zaprojektować narzędzia, którymi uda się

rozwiązać zaistniałe w toku pracy nieprzewidziane sytuacje. Kluczowe jest, aby projektowana

ewaluacja obejmowała wszystkie etapy procesu partycypacyjnego. Do dokonania oceny

diagnostycznej sytuacji energetycznej w gminie zaleca się analizę przepisów oraz strategii

krajowych, jak i tych obowiązujących w gminie. Należy zestawić ze sobą te dokumenty

i ustalić, czy posiadają zbieżne dla gminy cele. Następnie należy dokonać charakterystyki stanu

istniejącego oraz obszarów problemowych. Pomocne będą sporządzenie bilansu

energetycznego gminy, oszacowanie wartości potrzeb inwestycyjnych oraz stworzenie gminnej

bazy zawierającej informacje o zużyciu energii oraz wytwarzanych emisjach we wszystkich

obiektach należących do samorządu. Na tym etapie ważne jest podjęcie decyzji o sposobach

finansowania inwestycji. Samorząd może posłużyć się środkami pochodzącymi z oszczędności

gminnych lub wykorzystać szeroki wachlarz finansowania zewnętrznego (ESCO68, kredyty,

leasingi, PPP69).

Na etapie planowania należy podjąć decyzję, czy samorząd jest otwarty na tworzenie

nowego prawa lokalnego opartego na dobrych praktykach energetycznej partycypacji

społecznej, wykorzystywanych w innych krajach, np. w Danii. Mogą to być zarówno elementy

gminnych zamówień publicznych, obowiązkowego udziału mieszkańców w tworzeniu

planowania energetycznego czy współudziału mieszkańców we własności infrastruktury

68 ESCO – Energy Service Company oznacza firmę oferującą usługi energetyczne. Podmiot tego typu inwestuje

swoje środki finansowe wdrażając rozwiązania energooszczędne u klienta i przeprowadza niezbędne prace

w obiektach. Dzięki wprowadzonym rozwiązaniom klient uzyskuje oszczędności, które z kolei pozwalają mu na

spłatę kosztów tejże inwestycji. Po całkowitej „spłacie” kosztów projektu, oszczędności pozostają na rachunku

klienta. http://www.escowpolsce.pl/vademecum/czym-jest-esco.html [dostęp: 5.05.2017].

69 PPP – partnerstwo publiczno-prywatne.

Włodarze gminy

Przedsiębiorcy

MieszkańcyNGO

Firmy energetyczne

49

energetycznej na terenie gminy. Powyższe działania stanowią podstawę do stworzenia

dokumentu, który w dalszej kolejności powinien zostać zatwierdzony przez władze gminy.

Kroki wdrażania energetyki obywatelskiej

LISTA KONTROLNA

1. wyznaczenie celu zarządzania energią w gminie,

2. wyznaczenie celu partycypacji,

3. określenie sposobów i zakresu współpracy z mieszkańcami ,

4. określenie sposobów i zakresu współpracy z przedsiębiorcami oraz

5. wybranie instrumentów realizacji zamierzonych celów,

6. utworzenie jednostki/zespołu ds. partycypacyjnego zarządzania energią,

7. przygotowanie konkretnych scenariuszy rozwoju gminnej energetyki,

8. zidentyfikowanie beneficjentów całego procesu,

9. określenie sposobu zaangażowania beneficjentów w partycypację,

10. zaplanowanie procesu współpracy - wybranie odpowiedniej techniki partycypacji,

11. określenie sposobu komunikacji z beneficjentami

12. zaproszenie zainteresowanych stron do prac nad tworzeniem gminnego planowania

energetycznego

13. zaprojektowanie procesu ewaluacji

14. dokonanie charakterystyki stanu istniejącego gminnej energetyki

15. długoterminowe pomiary i ocena gospodarowania energią w budynkach,

16. zgłoszenie zapotrzebowania na małe inwestycje energetyczne,

17. podjęcie decyzji o sposobach finansowania inwestycji

18. podjęcie decyzji o tworzeniu nowego prawa lokalnego

Etap 2: Realizacja/wdrożenie

Wdrożenie systemu zarządzania energią w gminie wymaga zarówno czasu, wysiłku, jak

i środków finansowych. W trakcie realizacji tego kroku niezbędna jest obecność wszystkich

interesariuszy systemu. Czynnikiem warunkującym powodzenie operacji jest dobra

komunikacja pomiędzy gminą, mieszkańcami, lokalnymi zarządcami budynków oraz

innymi zainteresowanymi stronami. Elementami podnoszącymi wiarygodność

i skuteczność przedsięwzięcia są kontrola terminów, kontrola finansowa czy analiza

poszczególnych działań i odpowiedzialności oraz ich raportowanie. Nadzór nad realizacją

strategii obejmują władze samorządu poprzez jednostkę ds. zarządzania energią w gminie.

Niezmiernie ważnym elementem wdrażania systemu jest wprowadzenie w życie kampanii

informacyjnej i programów szkoleniowych zarówno dla administracji, jak i dla mieszkańców

oraz przedsiębiorców. Poniżej przedstawiono autorski przykład przeprowadzenia procesu

partycypacji społecznej oparty na duńskich doświadczeniach w tworzeniu miejskiego planu

adaptacji do zmian klimatycznych oraz na polskim pilotażowym programie „Włącz się

Kociewie”.

PRZYKŁAD:

50

Technika jaka została wybrana w procesie partycypacji, to narada obywatelska.

Pierwowzorem dla tej formy partycypacji obywatelskiej była narada przeprowadzona

w Kalundborgu w Danii oraz w Polsce w 4 gminach powiatu starogardzkiego. Narada

obywatelska pełni funkcję zarówno edukacyjną, jak i pozwala na wypracowanie

konkretnych rozwiązań w badanym zakresie. Narada obywatelska pozwala rozwijać

wiedzę i umiejętności mieszkańców zarówno z zakresu energetyki, jak i kompetencji

obywatelskich.

Kroki:

1. Podczas prac nad naradą należy przeznaczyć odpowiednią ilość czasu na jej

projektowanie i wdrożenie. Ze względu na długi czas realizacji oraz wymóg

uczestnictwa mieszkańców w kilku spotkaniach, należy również dołożyć wielu starań

w angażowanie obywateli do uczestnictwa w projekcie.70

2. Na podstawie analizy zasobów energetycznych, jakimi dysponuje gmina, oraz budżetu,

jakim rozporządza, należy stworzyć kilka alternatywnych scenariuszy związanych z

planowaniem energetycznym. Mogą dotyczyć one np. podejmowania ambitnych celów

związanych z ochroną środowiska, planowanych wydatków czy horyzontu czasowego,

jaki będzie przewidziany na realizację celów.

3. Do procesu partycypacji należy zastosować różnego rodzaju narzędzia, np. warsztaty

i naradę obywatelską.

4. Do przygotowywanego projektu partycypacji dostosowywana jest jego ewaluacja.

5. Mając przygotowane różne wizje planowania energetycznego, władze gminy powinny

zorganizować i przeprowadzić dwudniowe warsztaty przybliżające funkcjonowanie

systemu zarządzania energią w gminie.

6. Do udziału można zaprosić osoby reprezentujące lokalne grupy interesów: polityków,

urzędników lokalnych i regionalnych, rolników, stowarzyszenie właścicieli domów,

organizacje ekologiczne i przyrodnicze, przedsiębiorców, młodzież licealną,

organizacje biznesowe, firmy z branży energetycznej.

7. Przed spotkaniem, wszystkim uczestnikom należy dostarczyć materiały omawiające

problem, stanowiące podstawę dyskusji w czasie warsztatów. Materiały powinny mieć

formę ułatwiającą zrozumienie tematu dla różnych odbiorców.

8. Uczestników warsztatu należy podzielić na grupy popierające daną wizję. Jednocześnie

co jakiś czas uczestnicy wspólnie powinni omówić wypracowane pomysły.

70 Fundacja Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Włącz się Kociewie. Energetyczne narady obywatelskie na Pomorzu.,

Warszawa 2015.

51

9. Warsztaty mogłyby być podzielone na następujące etapy:

Etap krytyki: uczestnicy oceniają pozytywnie i negatywnie scenariusze działania poprzez

wyrażanie opinii i wątpliwości w oparciu o własne doświadczenie i wiedzę.

Etap wizji: na podstawie wiedzy zebranej w pierwszym etapie, uczestnicy przygotowują listę

idei oraz pomysłów na działania.

Etap konkretu: pomysły z drugiego etapu przekuwane są na możliwe do zrealizowania

rozwiązania.

Ważnym elementem procesu jest przerwa czasowa między pierwszym a drugim dniem

warsztatów, która wykorzystana zostanie na przemyślenie krytyki oraz przygotowanie dalszych

pomysłów do dyskusji.

10. Warsztaty stanowią wstęp do kolejnego punktu procesu – jednodniowej narady

obywatelskiej, w której weźmie udział kilkaset losowo wybranych mieszkańców gminy.

Narada ta zorganizowana może być w oparciu o formułę stolików i rund tematycznych.

Wszyscy uczestnicy otrzymują wcześniej materiały, które stanowią podstawę do

dyskusji. Każda runda trwa około godziny i przebiega według identycznego planu:

• Przedstawienie tematu danej rundy i pytania uczestników.

• Dyskusja przy stolikach wspomagana przez moderatorów z urzędu bądź firmę

współtworzącą proces partycypacji.

• Głosowanie nad poszczególnymi pomysłami.

• Przedstawienie wyników.

Można przeprowadzić kilka tur głosowań, które będą służyły np. poznaniu reprezentacji

mieszkańców, opinii uczestników o różnych scenariuszach energetycznych, odpowiedzialności

finansowej i planistycznej za poszczególne scenariusze, terminu ustalonych działań oraz

sposobów angażowania obywateli w procesy decyzyjne w gminie.

11. Opisany wyżej proces partycypacji społecznej w tworzeniu gminnego systemu

zarządzania energią należy później poddawać monitoringowi oraz ewaluacji wraz

z innymi elementami systemu zarządzania energią.

------------------------

Etap 3: Kontrola/monitoring

Proces sprawnego wdrażania systemu zarządzania energią opartego na partycypacji

społecznej wymaga regularnego i rzetelnego monitorowania. Raportowanie wdrażania dotyczy

zarówno:

• inwentaryzacji emisji,

• zużycia energii,

52

• skali wdrażanego systemu oraz efektów partycypacji społecznej,

• kontrola poziomu współpracy mieszkańców,

• analiza problemów i nieprawidłowości,

• naniesienie poprawek.

Odbiór mieszkańców gminy oraz ich zaangażowanie budzą największe obawy z punktu

widzenia poprawnego wdrożenia, dlatego też kontrola poziomu współpracy oraz zestawienie

wyników z oczekiwaniami stanowi kluczowy element monitoringu. Problemy

i nieprawidłowości, które mogą wyniknąć podczas tworzenia procesu partycypacji, należy

szczegółowo przeanalizować i nanieść poprawki. Dotyczyć one mogą: 71

• poprawności i trafności postawionych celów,

• doboru i poziomu zaangażowania osób biorących udział w warsztacie oraz w naradzie

obywatelskiej,

• zmian prawnych zachodzących podczas funkcjonowania procesu partycypacji,

• doboru ekspertów przygotowujących proces partycypacji,

• narzędzi, które mogą zostać wykorzystane podczas kolejnych edycji współpracy

z obywatelami,

• zaprojektowanego budżetu oraz faktycznie poniesionych kosztów,

• rezultatów procesu partycypacji obywatelskiej dotyczących gminnej energetyki.

W celu poprawnej kontroli wdrażania systemu zarządzania energią opartego na partycypacji

społecznej najlepiej posiłkować się zestawem wskaźników, które opisują aktualny stan

wdrożenia poszczególnych elementów systemu.

Wskazówka:

Wskaźniki te (przykładowe w tabeli 1.) powinny zostać opracowane w trakcie

planowania, a gdy zajdzie potrzeba, systematycznie uzupełniane i poprawiane. Ważne

również jest, aby kontrola przeprowadzana była w sposób wiarygodny, elastyczny oraz

by skupiała się na punktach strategicznych systemu.

Tabela 1. Wskaźniki ewaluacji procesu partycypacji w gminie

Obszar Wskaźnik ilościowy/

opis jakościowy

Dane

Jakość rządzenia w gminie Poziom zaangażowania

obywateli (liczba osób lub

odsetek populacji

mieszkańców)

Frekwencja mieszkańców

podczas tworzenia

energetycznej strategii gminy

71 http://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/przyklady-dzialan/transport-i-srodowisko/miejski-plan-

adaptacji-do-zmian-klimatycznych-w-kalundborgu-dania-2/ [dostęp: 5.05.2017].

53

Obszar Wskaźnik ilościowy/

opis jakościowy

Dane

Ocena uczestników

dotycząca władzy oraz

prowadzonej przez nią

polityki

Sondaże, wywiady, ankiety,

grupy fokusowe

Kapitał społeczny Trafność doboru grupy

poddanej procesowi

partycypacji

Zbieranie danych na temat

uczestników

Poziom nawiązywania

nowych kontaktów

biznesowych i społecznych

między uczestnikami

Kwestionariusze po

głównych wydarzeniach

partycypacji

Wyrównanie różnic

w dostępie do władzy

politycznej lub usług

publicznych

Kwestionariusze po

głównych wydarzeniach

partycypacji

Jakość usług i projektów

gminnych

Oszczędności finansowe

dzięki lepszemu

dopasowaniu usług do

potrzeb mieszkańców

(wyrażone

w wartościach pieniężnych

lub odpowiednimi

wskaźnikami finansowymi)

Wywiady, analizy

finansowe, raporty

Czasochłonność

rozwiązywania konfliktów

społecznych związanych

z inwestycjami

energetycznymi w gminie

(mierzona czasem)

Porównanie informacji

z rozwiązywania konfliktów

społecznych przed i po

wdrożeniu partycypacji

Budowanie potencjału

obywatelskiego

Zwiększenie udziału

mieszkańców w innych

formach współpracy

z gminą ( liczba osób lub

odsetek populacji

mieszkańców)

Wywiady, kwestionariusze

Zwiększenie kompetencji

jednostki ds. zarządzania

energią w gminie w zakresie

energetyki i partycypacji

Badania kompetencji

w jednostce ds. zarządzania

energią w gminie

Poziom wiedzy i

świadomości obywateli

gminy w zakresie zagadnień

energetycznych i słuszności

angażowania się we

współzarządzanie

Wywiady, ankiety

54

Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Warburton D., Wilson R., Rainbow E.,

Wprowadzanie zmiany, przewodnik po partycypacji obywatelskiej na poziomie centralnym,

Pracowania badań i innowacji społecznych STOCZNIA.

Wskazówka:

Działania monitorujące oparte na zestawie wskaźników należy zastosować również

w części dotyczącej gospodarowania energią. W tym celu należy stworzyć schemat

zbierania i selekcjonowania informacji oraz ich oceny i interpretacji. Zestaw

wskaźników należy dopasować do celów, jakie zostały ustalone w trakcie tworzenia

systemu zarządzania energią.

Przykładowe wskaźniki odzwierciedlające realizację systemu zawarte zostały w tabeli 2.

Tabela. 2. Wskaźniki poziomu sprawności systemu zarządzania energią w gminie

Obszar Wskaźnik Rodzaj działania

Mieszkalnictwo

Sektor publiczny

Usługi

Sumaryczna powierzchnia użytkowa

zmodernizowanych budynków [m2]

Kompleksowa termomodernizacja

budynku w zakresie i standardzie

zbliżonym do ustawy

termomodernizacyjnej

Mieszkalnictwo

Sektor publiczny

Usługi

Sumaryczna powierzchnia użytkowa

budynków, w których wymieniono

źródło ciepła [m2]

Modernizacja sposobu dostawy

ciepła (np. wymiana lokalnego

źródła ciepła na źródło o wyższej

sprawności)

Sektor publiczny Poziom zużycia energii na oświetlenie

gminne [kWh/rok]

Modernizacja oświetlenia ulicznego

i zewnętrznego

Budownictwo Sumaryczna powierzchnia użytkowa

powstałych budynków [m2]

Budowa domu pasywnego

Budownictwo Sumaryczna powierzchnia użytkowa

powstałych budynków [m2]

Budowa domu niskoenergetycznego

Budownictwo

Sumaryczna powierzchnia użytkowa

powstałych budynków [m2]

Budowa domu energooszczędnego

Przesył i

dystrybucja energii

Długość zmodernizowanych sieci

cieplnych oraz wskaźnik strat ciepła

sieci dystrybucyjnej [%]

Modernizacja sieci cieplnej

Wytwarzanie

energii

Wskaźnik roczny zainstalowanej mocy

[kW]

Zastosowanie kolektorów

słonecznych

Wytwarzanie

energii

Wskaźnik roczny zainstalowanej mocy

[kW]

Zastosowanie paneli

fotowoltaicznych

Wytwarzanie

energii

Wskaźnik roczny zainstalowanej mocy

[kW]

Zastosowanie mikrogeneracji

Wytwarzanie

energii

Wskaźnik roczny zainstalowanej mocy

[kW]

Zastosowanie pomp ciepła

Wytwarzanie

energii

Wskaźnik roczny zainstalowanej mocy

[kW]

Zastosowanie kotłów na biomasę

55

Dystrybucja

energii

elektrycznej/ciepła

sieciowego

Ilość sprzedanej energii elektrycznej /

ciepła dla gminy [MWh/rok]

Modernizacja sieci

elektroenergetycznej

i ciepłowniczej

Dystrybucja gazu

ziemnego

Ilość sprzedanej energii w gazie dla

gminy [MWh/rok]

Modernizacja sieci gazowej

Źródło: Opracowanie na podstawie „Plan działań na rzecz zrównoważonego zużycia energii

dla Warszawy w perspektywie do 2020”, Warszawa 2011.

Wskazówka:

W procesie tworzenia systemu zarządzania energię w gminie opartego na partycypacji

społecznej można też oprzeć się na konkretnym benchmarku w postaci jednostki

podziału terytorialnego tego samego poziomu, czyli konkretnej gminy (np. duńskiej,

jako przedstawiciela benchmarku na poziomie krajowym), która przeszła podobny

proces na swoim terenie. Istotne jest by założenia systemu oraz sposoby monitorowania

były poprawnie dostosowane do warunków występujących w gminie (prawo,

uwarunkowania lokalne, liczba mieszkańców, charakter zabudowy, itp.).

Jedną z przykładowych gmin może być Sonderborg72 w południowej Danii. Stworzyła

ona ambitny system zarządzania energią na swoim terenie wykorzystujący partycypację

mieszkańców.

Etap 4: Działania korygujące

Wszystkie działania podjęte podczas etapu wdrożenia, powinny zostać poddane

kontroli, a później udoskonalone. Kluczową zmienną w tym wypadku jest czas. Im szybciej

zostanie wykryty element utrudniający funkcjonowanie systemu zarządzania energią

w gminie, tym prędzej będzie można wdrożyć ulepszenie. Kluczowymi działaniami są

systematyczne prowadzenie przeglądów wskaźników i porównywanie ich do założonych

celów. W sytuacji, gdy pojawią się rozbieżności w oczekiwanych wynikach, należy ustalić ich

przyczyny. Następnie zaś określić i wprowadzić potrzebne i odpowiednie działania. Istotne jest

również monitorowanie skuteczności korygujących i zapobiegawczych działań.

Wskazówka:

Działania korygujące na szczeblu lokalnym oparte będą o systematyczną analizę

sprawności systemu, bazującą na planowanych/prognozowanych efektach jego

wdrażania, jak i na porównaniach z benchmarkiem, czyli z inną gminą w Polsce lub za

granicą.

72 Projekt Zero, Masterplan 2029 – for a CO2-neutral Sonderborg – region, SRC International, Sondenborg 2009.

56

PODSUMOWANIE Wdrożenie systemu zarządzania energią w gminie opartym na partycypacji społecznej

– energetyki obywatelskiej, niesie za sobą wiele korzyści, które można podzielić na trzy

wymiary:

Wymiar społeczny:

• obniżenia ceny energii

• poprawa efektywności energetycznej gospodarstw domowych

• włączenie się gminy w ogólnoświatową walkę ze zmianami klimatycznymi oraz

zademonstrowanie swojego zaangażowania w ochronę środowiska oraz efektywną

gospodarkę zasobami.

• umocnienie lokalnej demokracji

• ożywienie poczucia wspólnoty wokół danego projektu (gminny system zarządzania

energią)

• poprawa wizerunku gminy.

Wymiar gospodarczy:

• poprawa dobrobytu mieszkańców

• ograniczenie zjawiska ubóstwa energetycznego

• zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego gminy

• poprawa efektywności wykorzystania energii, a tym samym zmniejszenie rachunków

za energię

• jasny, rzetelny i kompletny obraz wydatków budżetowych związanych

z wykorzystaniem energii

• ułatwiony dostęp do krajowych i europejskich funduszy na cele energetyczne.

Wymiar środowiskowy:

• zmniejszona emisyjność gazów cieplarnianych

• minimalizowanie degradacji środowiska

• świadome energetycznie i ekologicznie społeczeństwo chętnie realizuje ambitne cele

poprawiające zarówno stan środowiska, jak i zwiększające udział energetyki

odnawialnej.

System zarządzania energią w gminie oparty na partycypacji społecznej jest słusznym

kierunkiem w reformowaniu sektora energetycznego w celu podnoszenia sprawności jego

działania, zarówno na poziomie gminnym, jak i krajowym. Jednak by partycypacja społeczna

w przedsięwzięciach energetycznych miała pozytywny i rzeczowy charakter, konieczna jest

edukacja ekologiczna i energetyczna, jak i budowanie świadomości obywateli w aspekcie

energetyki, jej wpływu na społeczeństwo i środowisko naturalne. Niezmiernie istotne jest

mobilizowanie sił oraz aktywizacja środowisk sprzyjających energetyce obywatelskiej. Należy

spojrzeć na siebie jako na element środowiska naturalnego, któremu nie powinno się szkodzić.

Tego typu nastawianie i zmiana postrzegania natury sprawią, że decyzje i działania

podejmowane przez jednostki mogą sprzyjać tworzeniu zrównoważonej energetyki

obywatelskiej, a w konsekwencji zrównoważonemu rozwojowi gospodarczemu. Podjęte

w pracy rozważania i wyniki zrealizowanych badań dostarczają wielu argumentów

57

wspierających ideę wykorzystania koncepcji Public Governance i charakterystycznej dla niej

partycypacji społecznej w budowie modelu zarządzania energią na poziomie gminy.

Wskazówki:

Nisko- i beznakładowe środki oszczędzania energii73:

LISTA KONTROLNA

1. Wykorzystanie światła dziennego do ogrzewania pomieszczeń – czyste okna bez

zasłaniania dużymi przedmiotami czy zasłonami.

2. Maksymalizacja wykorzystania światła dziennego do świetlenia pomieszczeń –

odpowiednia alokacja stanowisk pracy.

3. Zamykanie drzwi, okien innych elementów otwieranych, przez które ucieka ciepło.

4. Regularna i prawidłowa konserwacja instalacji c.o., w tym palników, kotłów,

wymienników ciepła, rur, grzejników.

5. Pilnowanie by w wymiennikach ciepła nie osadzał się kamień.

6. Regularne odpowietrzanie i czyszczenie grzejników.

7. Pilnowanie by grzejniki nie były zasłonięte meblami czy zasłonami.

8. Wykorzystanie zasłon, rolet czy żaluzji do ograniczenia ucieczki ciepła.

9. Wyłączanie oświetlenie w pomieszczeniach, z których nikt w danym momencie nie

korzysta.

10. Korzystanie z oświetlenia miejscowego.

11. Regularne czyszczenie lamp i opraw świetlnych.

12. Kupowanie urządzeń z najwyższą klasą energetyczną (A+++).

13. Intensywniejsze korzystanie z urządzeń elektrycznych i elektronicznych w czasie

obowiązywania niższych taryf.

14. Całkowite wyłączanie nieużywanych urządzeń i unikanie pozostawiania ich w trybie

czuwania.

15. Racjonalne korzystanie z wody.

16. Częste czyszczenie filtrów w systemie klimatyzacji.

17. Racjonalna regulacja temperatury w pomieszczeniach.

18. Korzystanie z urządzeń i instalacji w sposób zgodny z ich przeznaczeniem.

19. Regularne audyty i serwisowanie zainstalowanego sprzętu w celu jak najszybszego

wyeliminowania usterek u awarii.

Wskazówki:

73 Razem w drodze do efektywności energetycznej poprzez ograniczenie zużycia energii, Interreg Together

Zagrzeb 2017.

58

Metody i narzędzia komunikacji i współpracy z dziećmi:

1. Interaktywne wydarzenia np. eksperymenty i pokazy dot. energii.

2. Kreatywne warsztaty np. stworzenie przez młodzież własnej kampanii na temat

oszczędzania energii czy wody.

3. Dzień bez… np. urządzeń elektrycznych.

4. Wycieczki edukacyjne np. w lokalnej elektrowni.

5. Aplikacje na różne urządzenia i sieci społecznościowe.

Metody i narzędzia komunikacji i współpracy z dorosłymi:

1. Media np. lokalna telewizja, radio czy gazeta a w nich teksty i audycje podnoszące

świadomość energetyczną i ekologiczną mieszkańców.

2. Punkty informacyjne, wystawy, ulotki, banery w często odwiedzanych instytucjach.

3. Dni drzwi otwartych np. w biogazowi, ciepłowni czy na instalacji fotowoltaicznej.

4. Edukacyjne warsztaty.

5. Internet.

Wskazówki:

Organizacje wspomagające energetykę obywatelską:

1. Fundacja Czyste powietrze

https://fundacjaczystepowietrze.pl/

2. Instytut Energetyki Odnawialnej

https://www.ieo.pl/pl/

3. PNEC

http://pnec.org.pl/pl/

4. Porozumienie Burmistrzów

https://www.eumayors.eu/

5. Więcej niż Energia

https://wiecejnizenergia.pl/

6. Polska Zielona Sieć

http://zielonasiec.pl/

Słowniczek:

59

RED II – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018

r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, potocznie zwana

dyrektywą RED II.

Prosument – odbiorca końcowy dokonujący zakupu energii elektrycznej na podstawie umowy

kompleksowej, jednocześnie wytwarzającego energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych

źródeł energii w mikroinstalacji, w celu jej zużycia na potrzeby własne.

Klaster energii – (art. 2 pkt 15a Ustawy o OZE) – Cywilnoprawne porozumienie, w skład

którego mogą wchodzić osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki naukowe, instytuty badawcze

lub jednostki samorządu terytorialnego, dotyczące wytwarzania i równoważenia

zapotrzebowania, dystrybucji lub obrotu energią z odnawialnych źródeł energii lub z innych

źródeł lub paliw, w ramach sieci dystrybucyjnej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV,

na obszarze działania tego klastra nieprzekraczającym granic jednego powiatu lub 5 gmin.

Obszar działania klastra energii ustala się na podstawie miejsc przyłączenia wytwórców i

odbiorców energii będących członkami tego klastra.

Społeczności energetyczne – lokalne zaangażowanie obywateli już nie tylko w produkcję

energii elektrycznej z lokalnych źródeł, ale również w jej sprzedaż, dystrybucję i

magazynowanie (obecność w projektach związanych z zaspokajaniem w ramach grupy

lokalnego zapotrzebowania na ciepło, chłód, czy dbałość o efektywność energetyczną).

Public Governance – zespół rozwiązań w zakresie zarządzania w sektorze publicznym,

nastawionych na duży zakres partycypacji obywateli i innych przedmiotów samorządu

terytorialnego, tworzenie rozwiązań alternatywnych, współdziałanie różnych organizacji,

stowarzyszeń lokalnych i sfery biznesu.

PPA – umowy typu Power Purchase Agreement w zakresie zakupu energii elektrycznej

bezpośrednio od producentów energii ze źródeł odnawialnych (corporate PPA).

ESCO – przedsiębiorstwo świadczące usługi energetyczne lub dostarczające innych środków

poprawy efektywności energetycznej w zakładzie lub w pomieszczeniach użytkownika.

60

Summary:

Civic energy is a very current topic in today's debate on development directions not only for

Polish but also for European energy. In Poland, this is an issue for which the most suitable

model in the existing energy system is still being sought. Global trends in the energy sector,

consisting in its transformation towards a transition to renewable energy sources (RES), result

in the dispersion of the energy production system and an increase in the availability of

technology in this area for previously passive consumers, including them in this area. This

entails an increase in their awareness and a direct sense of responsibility for the environment

and climate.

In a broader sense, civic energy is used to ensure energy security on a local scale. The term

refers to the ability to cover the current and future provision of energy to consumers at

economically acceptable prices and with political independence, as well as taking into account

environmental and climate protection. The sum of local initiatives supporting the energy system

makes up the energy security of the whole country.

The concept of energy transformation is based on society, protecting its natural environment

and maintaining its development and improving the quality of life by, for example, combating

energy poverty. Thus, society is one of the main pillars of energy transformation. Also because

it bears most of the costs associated with financing public investment. The involvement of units

is also crucial for introducing some significant changes in the structure of energy production,

e.g. through the use of renewable energy sources in individual households, or in the structure

of energy consumption through e.g. electromobility or energy saving. Public support and

voluntary involvement is therefore a basic condition for building civic energy.

In view of these trends, it is natural to state that there is a need for changes in the strategic

planning of the future shape of the national energy system. It also involves adapting the

legislation in such a way as to enable the development of this system to meet the requirements

of the present day.

In the process of transforming the energy system one should first of all notice the huge role of

local governments, which are closest to the main keystone of the new energy system model: the

citizens. It is local governments that have the greatest influence on shaping the new type of

society, composed of conscious consumers and prosumers. Their task in this field is also to

reconcile conflicting interests, which represent different social groups at the local level. Since

individuals and social groups are functionally diverse, define their goals independently and

61

strive to achieve them, hence the interests of society are determined by the local authorities'

determination of preferences and actions in the political dimension. For this reason, the

municipalities (gmina) are responsible for a number of tasks related to overcoming barriers to

civic energy, as well as indicating the direction of local energy development, which should

make the most effective use of the existing potential in a given area.

In this way, a bottom-up society is formed, which is formed not only by consumers, but also by

active participants of the whole system with increasing awareness and sensitivity to

environmental issues. An important element of these changes are consumer decisions that relate

to such issues as the type of heating source in a household, the use of energy-efficient equipment

or the type of transport used. Such elements contribute to the civic character of energy, but also

to local environmental policy.

One of the main challenges for citizens is to activate them from the level of passive consumers.

To this end, local governments can stimulate grassroots interest in energy and environmental

issues. Thanks to this, it is possible to promote a new dimension of energy, defined as

prosumer's energy. The assumption of prosumer energy is to include the passive consumer into

the production structures by generating energy for own use in a home micro-installation.

Possible surpluses may be transferred to the public grid. The development of prosumerism is

particularly relevant for the inhabitants of suburban areas, as it is necessary to have a house to

own one's own micro-installation.

The role of local governments in relation to prosumer energy is primarily to educate individuals,

promote values related to environmental protection and support civic activities focused on

caring for the environment. It is pointed out that engaging the inhabitants of gminas in RES

projects increases their awareness and acceptance for actions in the field of energy. For this

purpose, however, it is necessary to support local authorities in various forms of assistance with

RES-related investments. Additionally, in this way the economic strength of the commune is

built up and the community of its inhabitants is strengthened.

Therefore, it means that civic energy is created primarily at the local level. In this aspect it is

necessary to ensure the availability of various legal forms of cooperation between the commune

and its inhabitants. For this reason, it is important to develop an appropriate energy management

system in the municipality. This issue is discussed in the first part of the handbook by Ewa

Gabryelak. The proposal of such a model is based on the Public Governance concept and is in

line with the idea of involving the local community in the process of creating local energy plans.

In the second part of the handbook, written by Sebastian Szklark, particular types of renewable

energy sources, which can be used in municipalities to support the local energy production

62

system, are discussed. Therefore, wind, solar, geothermal and hydroelectric power were taken

into account in terms of their advantages and disadvantages.

The last, third part of the manual, written by Anna Dyląg, presents the definition of civic energy

with emphasis on its source. This concept has been discussed in relation to Polish legislation.

The methods and guidelines concerning the implementation of civic energy were also taken

into account. The author's model of the energy management system in the commune was also

presented. Moreover, this part of the handbook discusses the notion of civic energy, the tasks

of the municipality in the field of energy management including the function of energy planning

and the stages of creating an energy management system in the municipality based on social

participation.

63

O autorach:

Anna Kucharska

Absolwentka Wydziału Nauk Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Polsce oraz

stypendystka Uniwersytetu Duisburg-Essen w Niemczech. Obecnie doktorantka w Instytucie

Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego; członek

Międzynarodowego Stowarzyszenia Nauk Politycznych oraz ekspert Instytutu Polityki

Energetycznej Ignacego Łukasiewicza.

Główne obszary zainteresowań dotyczą polityki energetycznej i bezpieczeństwa krajów

niemieckojęzycznych (Niemcy, Austria, Szwajcaria, Liechtenstein), geoekonomii, polityki

gospodarczej i globalnej transformacji energetycznej.

Adres mailowy: anna.maria.kucharska@doctoral.uj.edu.pl

dr Ewa Gabryelak

od 2005 r. pracuje jako członek zespołu projektowego i kierownik projektu w organizacjach

pozarządowych (Towarzystwo Inicjatyw Europejskich - projekty edukacyjne i społeczne dla

społeczności lokalnych finansowanych w ramach EFS), środowisku akademickim (Uniwersytet

Łódzki, np. UPGEM w 6PR, WS DEBATE w 6.) oraz sektorze publicznym (Miasto Łódź np.

projekty wspierające edukację i kulturę w RPO 2007-2013 i Województwo Łódzkie np.

SCREEN w H2020, I-CARE-SMART – Interreg Europa Środkowa, FINCH - Interreg Europe).

Absolwentka Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politologicznych (2005), specjalizacja

amerykanistyka i mass media na Uniwersytecie Łódzkim. W 2008 r. ukończyła studia

podyplomowe z funduszy Unii Europejskiej w Katedrze Europejskiego Prawa Gospodarczego

i Zbiorowego Prawa Pracy na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego.

W 2017 r. uzyskała tytuł doktora na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu

Łódzkiego w dziedzinie socjologii. Autorka kilku recenzowanych publikacji z zakresu

współpracy samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych w sferze edukacji,

nierówności edukacyjnych na obszarach wiejskich oraz wykorzystania środków unijnych

w latach 2004-2013. W czasie studiów doktoranckich brała udział w realizacji 3 projektów

naukowo-badawczych, realizowanych w Katedrze Socjologii Wsi i Miasta pod kierunkiem

dr hab. Elżbiety Psyk-Piotrowskiej, w tym jeden projekt międzynarodowy.

Od 2005 r. aktywnie działa w III sektorze, w Towarzystwie Inicjatyw Europejskich, od 2009 r.

prezes organizacji. Współautor wielu projektów współfinansowanych z Europejskiego

Funduszu Społecznego przygotowanych i realizowanych przez organizację pozarządową.

Adres mailowy: ewa.gabryelak@gmail.com

dr Sebastian Szklarek

Zawodowo związany z zasobami wody. Absolwent kierunku ochrona środowiska na

Uniwersytecie Łódzkim. Doktorat w zakresie ekologii i ochrony wód. Od 2011 roku

zaangażowany w realizację licznych projektów badawczo-wdrożeniowych w zakresie

monitoringu i poprawy jakości wód. Adiunkt w Europejskim Regionalnym Centrum

Ekohydrologii PAN w Łodzi. Autor popularnonaukowego bloga Świat Wody. Członek zespołu

przygotowującego plany przeciwdziałania skutkom suszy.

Adres mailowy: swiatwodykontakt@gmail.com

64

dr inż. Anna Dyląg

Jestem doktorem nauk ekonomicznych i zajmuję się angażowaniem mieszkańców w procesy

zarządzania energią w gminach. Ukończyłam studia magisterskie z zarządzania i inżynierii

produkcji (PŁ) oraz geografii (UŁ). Szeroko rozumianym doradztwem z zakresu energii

odnawianej i zarządzania energią zajmuję się od 2009 r. Od tego właśnie roku funkcjonuje

nasza firma ABC ENERGIA Sp. z o.o. Obecnie w kilku polskich gminach wdrażam sprawne

zarządzanie energią oparte na partycypacji społecznej w lokalnej energetyce - energetykę

obywatelską.

Jako zewnętrzny ekspert Komisji Europejskiej ds. energii w programie Horyzont 2020,

oceniam spływające z całej Europy wnioski, dzięki czemu wpływam na kształt polityki

energicznej oraz realizowanych projektów w Europie. Aktywnie wspieram rozwój energii

odnawialnej i obywatelskiej poprzez uczestnictwo w licznych konferencjach, ruchach czy

organizacjach działających na rzecz ochrony klimatu (Climate Kic), energii obywatelskiej

(Więcej niż Energia) czy społeczeństwa obywatelskiego (Inspro).

Jestem autorką licznych artykułów publikowanych w periodykach oraz książkach z zakresu

energetyki i zarządzania. Goszczę również w radiu i telewizji a z moim udziałem powstały dwa

odcinki programu „Śmiecińscy” emitowane w TVP INFO. W 2015 r. byłam mówcą podczas

TEDx w Łodzi, gdzie inspirowałam słuchaczy do współtworzenia energetyki obywatelskiej.

Pracuję m.in. z władzami gminnymi, przedsiębiorcami oraz setkami osób, którym doradzam

wdrażanie projektów z zakresu energetyki odnawialnej i zarządzania energią.

Reprezentuję Fundację Czyste Powietrze jako jej Przewodnicząca Rady Naukowej.

Swoje doświadczenia rozwijałam we Włoszech gdzie wraz z urzędnikami departamentu energii

w Bolonii realizowałam wdrożenie regionalnych strategii energetycznych.

Adres mailowy: anna@annadylag.pl