Upload
trinhcong
View
231
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Función y aplicabilidad del control estadísticode la calidad en los servicios sociales
The funct¡on and applicabi¡ty statisticalmeasurement of quality in social services
JosÉ Luis PALACIOS
Universidad Complutense de MadridDepartamento de Sociología IV (Métodos de Investigación y Teoría de la Comunicación)
Z Este articulo presenta la técnica conocida como occontrol estadístico de la calidaduu comomu• un instrumento aplicable al control de la calidad en los servicios sociales, Si bien el con-
trol estadistico de la calidad tiene su origen y sus principales aplicaciones en la produc-ción industrial, creemos que es posible y conveniente implementarlo en la producción deservicios sociales, donde puede llevarse a cabo a nivel de atributo y también, teniendo encuenta ciertas limitaciones, a nivel de variable. El uso de esta técnica en la producción deservicios sociales supone un avance en la gestión de estos servicios y una importanteherramienta para meiorar su calidad,
~ Thus artucle pnesents the statistical quality cononol asan applicable instrument to the socialu4 services quality control Although statistical quality control has its origin and main appli-i— cations un the industrial production, we tlíink its possible and suitaisle to implement it toa the production of social seu-vices, where it can be carried out atan atribute level and, con-
sidening a number of imitations, ata variable level. The use of thistechnique inthe socialservices production means an advanee for tisese services management and an importanttoool to improve their quality.
SUMARIO 1 El concepto de calidad y su medición en las organizaciones productivas.2. Tipos de productos y tipos de control estadístico de la calidad; la medida de la cali-dad en los servicios, 3. Pnocedimieotos de control estadístico de la calidad en la pro-ducción de bienes y su aplicabilidad en la producción (prestación) de servicios socia-les, 4, A modo de conclusión 5. Referencias bibliográficas.
Cuadernsccde Fo-abajíí Ssssicrl 0835 0-2<4-03<4
VoL 6 (2003>529-48‘29
/ss’oco555.5> l0’scS:os-s~ss-s Joooss-¿cioss- so¡sScosc!sil¿oIosclcío:] s-ssnrsscSo-osisonsís~-siss-sisois- Éso sosolisI-soosÍsas Sss> secs’rs-sssssscs-oeoíes
í. lo] souíeos-plodec;didaíi y stomediciónenlasor~núzacionesproductivas
i)ú-silc Isis Jiuirnoo-cca-sO isorrípí sos bol ros-onsoo:ícessotsoo ooioiciiiis:ci cito ¿os ecu-g¿ccoJ/acoiíscio——s ícoousiuícol vas,
1 ¿ss o: cn1cCotsas ini ci ustuiaicts i clip le: cric: nttorsu ci si sIsoreíassito c:oscooto-sal sosLucí íst i sots cíe: la o oalisiad de 1 css
<císolíuit/sas cosania[cjeohcc cíe- gar-¿uííh ioz¿cr la aeisoc:cc¿os-isscí cistitis coac-as:/:ctu-isc:ic¿os sic e-sl lis a cie-t¡:o-niina<las
-
5i~~ o -i lis oasois cci os ¿oc:ni i ro¿:os- Seo ru-oíl a l~ca ¿tos cl sc col i ni iríar el ini corecríenutcc sic[oscoosfrssie preadusocióniíic[cislos a la i tcíouiliíboíi tíO Izo> luis-zasoleo le-cohosccs¿osY LOS tsíosiiconolcsele:1 o i(rni[ctc oros—olisí sic’ puecoltuc-o-oni
La caSi lucís ríos cus e-s o-sanos-c-lci l sodios líccbsí osínsícolct-ocoifosuciíiol íd ddiiili siscí mii Oit Miii lis isic,ri
[uicoolohUiuilOOcucis[iSiO cl oielssituiloi nilsucle tisc OsOs [cio¡i¡lo(ocdlclicecrics[locolcioo muís cío luí cmíscu]cc
si los poscelod Sois so 1 clii us iii Oes cl os ucisí tun e Ni osoírco<o sIc iulcci ele ¡cusísrdidrgcnoe4cío:¿íroc¡ítulsuluel-isl crslsoosliic
1sus’-c-c-s—-ílc-,-olioiris 1ciscii¡íotuccnisleealudcd((¡sí [ix it) 5)) cXelcc¿cl -
mictoruto mío cccii o ciscdit o lucí si lis iris lco[iccmaolii ocios’ is oso po ¡ocois suche<ciioicl iseicní loto ilicl<dtoti
del [cucldlicOsuccsoOo1stihiocl¡uiu lo lc<sdcstuiitioouaciuc(Icui crí us)90)5-scccili ¡tIc ocie rilolciCodocnoluOoci¿c
cocí (cosí is lis ¡¡e u— cíe lío <ripie sto (l)soruíocíiníuc <o)sd» Síu enítcírsccu es osLivisí s1ííeo lccíiix i [ion -c ¡¿o
<o Is ¡ccoo mssc c{ue el 1cuiadcic:tti seo faiirui1cce cuaco oSo /0 u ciiucuci¿cs cacao:Oooristic as ocb1e1 u-as
(clcsíac¡ocio re noíií rocio-ni/oc 5i0esr¿sctirciueos.solo ) pues suri esase ,uu,ce:teouistieotcslas d[Ot tul <sorziní
rríeoeiioi cío sos ¡oc1ís socolo ni i¿solcc{ssac-Icíscicrusiimuíssicuics.su 1cocre1eocn1íleí.uro: Lcsírcílcoliícítuliietc-
ca [¡ss-osic masis Ose O¡O[sOi cielo oceo1íríimnse-osloa,50 ma sicscsFu icia [rerote c ostia c{us: si sc [ciro F ccc comí--
y i oscilo 1iiocoo olio-u síus so Icícto] sosc-¡c:usssc1¡cc acctualoissiotelíe c[isl¿coi ríos jiusto o oolo ricierseso/scs-iiroui sc acSsoo-oO¿ut-¡siui¿Sorianl sC¡ru¿ceclojoliva risc ros cric SOlí5ccc o leí c¡u<eo tdz,osSss-o’rolizo cisccocícsonocio-m--
se:sosicucoi ¿cl tlcleeooau:ioloo,
~ dcc izo soalistucí desde—la ec[sO:tozl rico lzi ateoSoo,ii ¡Oslo a uucu íissi—ma(coccniFscu-mioizítl)crí ¿u1siiceltitooiocosmYl¿ssiv¿sotiLe, 5 505. col ísceiii[ccti¿o dcl escruto-sil uro ocarucíi u cuico de- lzcs ecspsociliooasoismnes. yc
dpv: si sic-ii cts las-sle:scmii[cceilsar íí~O. [cciicjeocopiec. urc¿u icccoiolc<il l luce y- d]cctt lumícoie¡ii¿l icíccíiecruno
[uioiLoeisc:rlo(<clii OLí cutt’ mil líooc m¿us, ictsoílt¿í mííccs-Fuoí ccii s c:tccziplus ocicí x colono u luis 0ic51tos i noao:ctjitalulese:oineu1cicablO uicío o síos,u s~soc cusí uííiilc,ni oleo lisciiilssllas lii ¡ciscsi 1 u 1icoeiiicotoio<i nl,isix-a tít [iic nes
55 Viti 500 1 u 0500 s<ii íd sic is scilx-eto e-tío> ¡iiccmihiicit. izuFcicic , e tocruocnoli¿oeso: [iCcililooni,u ‘5 Ii ilisí cíni~u
cuiocíeoscíooído sssiuoc ccci c nc c 1 o cerneo-sil es!erc/sssic-ese/e’ ¿ci e-sslor/socsI ‘ints íi itnniecilciOicl ccl rco-<o’i-,,/,—
Colindo ¡u diLí uoíu cciii sicncs ¡ci osi sic-O occisísy tozíoitc ccii, c dc: Isis pi ocoitus Isis olsmiso¿ucloas, sos sic sic sic Ir star
lesticas ls-< t-lscuiociosis sic ducid ¡ucclsl¿ot:ión ele prcieiíucotsss aríhs srio sunnuuuolstr¿oílscs a Isis tíos ioto 5/t tirO
souoeiuolscri--so so- ‘c1clus ¡cocí —sote iticizir ticca noícjststc-a ele: Itos ouicsuuiscs sucbcíetiíoemo-riíc <5 [lOt so mit iii
o soi— si o culto csu ¡loa c ¡loo sus o ibis o sui oso hice si u lic sícídíccí dcl:, eo¿ílisi¿uoi se o:csniX-eC
loa aso o-ss -sísící ¡isusibis cro lis iiO[coc cmab Ip> ricos sic luís 55 ,cl<i doleo ¿i cinisMo eoosícs zuscinciibisos.
G1itcrc¡cmu usOsso soso osiosnures míos ¡¡u cus c ga<-aniloz¿ili¿cmi ofus coíccipl<comctisi tic’teto—mosmi¿iclas cosicitii—
uoioicseslo osíí c—, sí oois¡c ¡sari ob ccsrulocmouíuoloíl cíe sucio oc Lcuuí<cuíoo rilo- 1sc:o1cís-íi¿íeozciitstiaíi sito ~io-oa—
íiuísoccosco usíílcsuo cisc ¡iamagocíicalu,am lcssossoullíciccsciclo cris1coscoccro¿tltsc/¿olois’l:c¡cuilai¿cttionte-
sslaje:teís oc ccíiuuí ¡cisuso u i ciii 0 5 l sí ‘¡clic <<‘ ccc sic os mclii ci ccli cs sIc mu] mss cies uucíí isí i crí i líos siso <-eco Lii
¡¿o y tu ci col-o ¡«o-ns tic-— t,—ooCOOiC[iCiili ¿osisas Así sc: c:staliis—c:sc,5o¡¡ Isis s:ouapCesas¡ccsioicicoloii-¿oscíe: iuisocícossol
soeuuititcl ¡le la coalisiasíy Lis: 5 miro ccsisulílo:e-seloc,¿sí íiieosocíse-ii lic [ile st: robe-ni-¿í bus c¿ouzíuoheoruslcro¿csy
¡cm-eojaco-sltctls-ssic- Isis ccoisniecs.lIst¿s /sas—sn¿oele: e:suiuírsslsic- Li c-¿íliol¿udsc tletnuííonoiro¿i ttSc:o¿io;cieísrctetec
3051 sssssoíiii555> 5/O? /rss]555¡ss ¿sssis5]
~:s55 si:
/-ssosc/oios - apíiicoccIsu edaddel eoccnrnoííeseoetiiscicode lo- con!isloíd enlos sen’i-t-icus socialesJoseLosci Fo (acocil>
estac/sstilecsde latalieIcn¡í- u1iatOtiene cornoscbjetivesprinucipalla reducciónsistemálicadelavaría-
bílidad enlas caraeoteorislisoasy propicodadesclavestisol productoy quesclleva acabomediante
dosincscrumcntcíspri muooi hales:nnuesto-coparo-la accptae:iónycontrolestadísticode procesos.A estos
habría queañadirlalécouíis:aconocidacomodéseñodecoxjierini-entos.quetratadeaislarlosfacto—
resinas iníporíantesc-¡ouoc¿ofeoctana la calidaddeuní pcoduutte.anícesdecomenzarsufabricación
propiarrientedicha,síu- nruecdoaqueel controilen el procesode producciónsesoentreendichos
Iactcio-scs.Enrealidael.otuianotomásm¿cduiaesunaorganizaciónproductivaemí supráctictadease—
gurarmuisonto telacal ioi¿uui. rsíenecsseusael nínestreesparalaaceptacióny niásseutilizaeí dise-
ño cíe: eoxperimentccsy sol coc~ntrolestadiscicode prcscesos(Montgomery. i991: ca). La razón es
quesol pí-inceroseajíliio¿o coonrío unaforníade inspeccióndcl productoterminado(o de alguno
de suscornponeníte-s).mientrasqicelos segundoslograncombinarel control estadísticodel
diseñescon ei contrecí esc¿írIislicode ciertosparámetrosfiunídanientalesdel obje/o durantela
prodocoeobosn.cons/itciyemic]oo¿csitun mecciesmásperfectesy avanzadodeceintrolde la calidad,que
evit¿cson níayormeclid¿i ¡cuscuastesdela río calidad,
[‘eeuu,entoadocases,ctsel uso de ciertastécnicasestadisticaslo quepermitedeterminare1
nivel de la calidadde Isis ~>rccoluc/osy. engranpacte.garantizarlo(Galgano,1995: 67). Comola
calidad, segáníestactecíieoeo¡uciónde la misnía.dependede la variabilidaddel objetoproducido
con respecto a una cos1cccoifieación,cualquieraqueseal¿ctécnicaestadísticadecontroldela cali-
dadoítiliz¿cdac-eqoiec-e¡oac-lir dcl estudiodela distribuciónde lascaracoteristicasdel preiducto;
escioccoio-, comuportaoicsconilsirla variabilidadapartircje unaejisto-Usuciónde¡hcci¿concias.obtenida,
corno)líemeissefialasic,.míceoclianíteun métododeencuesto-coapropiado.detal maneraquesoncier--
tan<e-tnihcestastos nucccoillioescsteucoástieas(muíeostreoydistrihucióndefrecuencias)la basesobre
laqueoseerigeeí edilio-icídelcontrolestadisticodela calidad.Ceimoessabido,unadis/ribución
defs-cccuenciases¡crí íscríc-cnamíentodelos tiatois detina ovariascaracterísticascje uníobjetoque
heníuusobtenidomccciizo ci] eel recuentodetocelosloscaseasdc unapoblacióno porunaconcreta
modalidaddemues/cs:ciprusbalailistico.La ciistrisucióndefrecuencias,además,puedeexpre-
sarsenoueodiaotecmhisísigiama, representacióngráficadeaqíiéllaquepermitepercibirsustres
pro¡aioociadesmásini¡uoucl¿cntes:forma,tendeoniciacentraly dispersión.Enfuncióndecómosean
estastu-esvariablescuí la ¡aráctica,espeusiblesabersi lascoaracteristicasdeunobjetoseale¡ano
se aster-cana un cle/enmniiriadeavalor y en quémedida lo hacen.La forma del his/ogramanos
infor-roirorádeltipo ole cl istribuciónde la cau-acteríslicadelproductoregistrada.indicando,por
ejemples.si ésítcesuuríiuuioíclaio plurimodal; la- cendenciacentralyladispersión,nosinforman
dc si icís datostela oo;ur-tutotcristicasehallanmásomenosagrupadosrespectode un estadístico
eomcli la mediaTnidiesír¿ul- hIn urcamuestraalealoriadebombillasfabricadasporun¿cempresaen
un tíernípodeterminialidí, su distribuciónoleo frecuencias,o e] histogramadela misma,permite
ver sí tiria caracteoisOicozí comcusu vida útil se agupaentorno a uno o variosvaloresmAs Fre-
cuenteos(¿los deseo¿uíulits?)y sí la variabilidadde esacaraeteristícaesgrandeo pequeña.Eví-
denuíemnentoo,estaulísí <lis comolamediaarc/méticaolavaríanzamuestralesnosinformaránde
igual incido,peronicumnéricameníte,sobreesosmismosparámetros
3’ Cuczdemn-osde To-alcojoSocialVos] <6 51-4003)549-403
jo-séLisis O5ssísísoiscs ¡sic i<’si u supl sc ís]siliei susi cli:] sossouoesc]e ssssdnsi/sssno O-o roco¿ssisoslsic ¡sss soií’osissssescícs/os
Asíennás,encci esin/ru 1 estit usO<<sitie ¡ u calidadesnccssai¡ote cccC crí cucrorasi la variableque
so- nicisie sc- tMSCo:sos u liria sse,il o oniduocciati con cuei¿ies-uitclise reto te- niocití qliec son este:~ltinnci
ezíse,izo1arícbzclcilisi ¡cl cíe que ¡iii cicleo rl<ioi ocios valor sito ti aí¡alilo ole atssrizu(¡asarejeonrc1ilcc.nuuníe—
‘sí cisc pisoz¿usoie-le’c /¡íccsos) so u el ¡u (xl: rius: rocíasqcíe crisol <asti cíe: olía cl sco-ilscccoi u
cccn/ nula. la po-ribalciisci¿oelde quiso izo variabísoalezotocciay (risco- cojc¡ííplst pescícesnereluícíe- ¡¿o unii--
dad cíe- 1srtcsiuc-siocn)seecnc-tcs:mocd-coo:íc el intetc—x-¿uloe-ii] rs- deisvalccretsesíí~ -c __ x <uY - f/(x) dx.
l)istribuciccncsosti iso-c-cotaste: [criullabtlitaeianl[sliaciuetcics:uustcclascrí cocinO u-ecl tostaelístitosític-la cotí1
¡izoci sucmí 1 a iii pe-o-go síuno<: t ciea- izo Bici sun a¡ tilto sic- ¡cosisscímc. e ci larucoí e-luco ti istri líos: i cintos cccnutini uas
cíe’ rimoslczolsilieiaci i¿-í¡nilciesadcc lusos d:150ícoluc Ci~ soecsuirccl tcst¿ioils itocí sic: ¡ti s-¿ilseiadsonla Nccmni¿il caía
Lxjuoscistcocoizil. Los s¿cicio]eíepuco. ii¿s¡sccoictrozuseocírísiic:iíanue-se’sczísiisoisozus.algoinuasciisuribocc:iecroc’ssus—
soistí tus se peso ele nc arco-casi reíar s 1 u N irni cí iii cosí¿ci supeinsc o oca ci noeicito secuila¡ accpcorasticiríal lucío- la
s¡ccc so ca¡ct clic ocio rito ocio uíoe lasco ccci ci Lctiii. aniibiémi tos fccecoiseítiistznigcuireonotí-csosariiruaie:otari~s—
lisos>ele loe lucí od li-ii acrlso/asctsi-í —s rau a s orící!c/e:soc<sí si cocñol u-sal p¿io-a¿otrsluio/eís,¡sí í~ seo mn¡ís]etes ¡¿u
iczuioeo solís’ cciii ¡rulos cío los— pu uocloseisis ¡ ¡ oiuicrieu-occíe: pneiciusococsoiistoorilsuc-nuttstilas uiisc-surilor-
nriiti¿ooleslisio unuscí cci sir jícoscí sc luí rucio imito-sai1a¿ur-¿íx-zcrizuicieos.c:spoisilíle nícelir la x-aniabilít¿íti
oled pi ¡ccc 5d5 ,í par tic sic esouciosius¡is e sícrití la eictsvi¿ce:ióuitillica tu cl cecosírcidessí amplitud. Cianio
Vetu—e:eicecs.c050¿otlisliuic iocru rs so<ln¿otos¡sotsoialrritoni]so oi1ícsrl~lnuaeouticisiesoocsnteníjclamíicus¡¿u poisilcilidad
rico
1 e:eicutrcslctSiticlisl ¡<sí Ole 1 al tíasi sic: Isis seo-x-seoítissrao:iaiecs.va c¡ue-.cori izí untcyciC vii-st: cío: l¿is
5c5ttí su ocmies- cori sito-’ u e it c ¡‘sí so í ii-es/ti zí ser nc-u socii cita comí teto-reíinicios sic: vtoni ablesicísí cl st zúu-i líut<i -
2. Tiposdepecídmnbis ., tiposdecon/rol esladisÉiceidelacalidad:
la moodidade lacal~d~denlos st’rvic [cm
Ce cito itanius cus sc ecco ic rucio: jitír «prruiiuc-tcc»cl rescuitzotissele un1írutocseadeprtsdoucttoióci.huí
izo rois o pi o Lcd 001rO ¡csut s leí te miii risc col prsicio<sccacm cuncdsis)ecri. ílgti etorpóseox’ t¿unigible. lleíy seo
remitís -u s críe e buc c ciuncí 1scsisiosoltí ccci scul¿cmenOs el Ii tstcí te suri tCabajtc1Abril smi> l¿cni¡isiéncoua¡--
e;uiccc-síoS¡cosio~¡ue se o u <coisco cíenei¿~ ele:cínzí tus mmiii iii sí tiscsjunosccíe: aeotivieitodesen’ col seohiode lumia
osrgaeuizui¡cío’ /ioeieiose/sss psis o oansiguuicnítst,sesmo lan/siun nsctuidll¿í/ieoísc unas:¿uleuuitocieirruciarnoslina
¿csesscu5,0 ¡sic <tus ¡os ion osiris ile [i50S(loSun ioiclew rcsculo-iolrsscíe ciii precotescí~sr-ossit<ottivui.nito niecoesa—
noancoconotooimciccstr-ial seuo-oIi chíemc nos ii sic o¡uue croe ¡ ¡ci iníeo casrícl 1crecdiuootcscts c¿uiígibley cmi ci
seoircuntlec ccci Li distine1010< nc ¡clic ¡curial e ¡il u e luís roe sy seu~vic-iois. [leant¿intci. es ni<civ pe-rtírícuíle.
[>OiC5Isis [cicoroes-sesel1crcceioícluís clialcí u uíc 5’ Isis so m%ucosí secropreiducoceasionrzcteco-ialets(sin íser¡ui—
coisí cito o1iuot seiscoccuosocuje mss ¡<cs ccc te olías su ¡scsc<umí) E ¡cmix icuieeorosendcoo-esamu-cc,prticlcuesosstzcntoIcís
bisouísoscocconícíIsissecx ¡o ¡cís poes uncísx eclosussocio ‘estilo osiris uso ¡crí pí-ocesoscito 1io-eidustsoiórísenníco-1 1 -
¡anuOs:<<<<¡o cuses dOjIO ccucs.c ca go si coco’ ccc caoaci¡uatc crí ,inncrasisoozts-siscaníibtehylciscsisis ir¿cdaclcsto03tierieicteu¿o coeiritscnsa[cl cmlii msí¡uí—cntzseoiecode ii-rl u ilsiscifí u icíría }cr¿itotisotide ¡¿u e-alicizicionlorla enrípo-so-
Sa cocau no sc umc í rocíile-muíti ci rgezcciscar:i cícual. busca s u ccles [u u u utti i rocíepetuicíirrite siel seeOcio- cíe: ¿íd ividticl
5:0 sol c[ciet l¿c ocrn1c¡i sisesítoí (M¿orebx- Siííuscmu uy 1 Pcrrcuw, s’~¡9o¿ Slczoxy-. uc3s3u ¿ Totnia. <991)
Sin e’ mlí¿uo-gros. es star-usu o[uíe- omisa allátic lasanalosn<aos ¡sí-o$íouíz¿c/was.loas Iaienrosx los seuwiciscs
ríno:ssooitanorícíceco-uzoschis ci cío o is, Esn¿íselifetro río ¡as 1 río reootitis. sonejus’ isis híconisos,¿cl soco-tangi-
Ciussucis’s-cienssiso frsu ¡sccjcn Ssssu~srO
LíO >6]; so’-> vsi
Fisrsci si o- y a¡sliealu¡iidad del cooo-ccnoleseadiOseicodela calidad ero losserviciossocialesJoséLocos Psutacios
bIes, poseencaracoleo-esquese puedenmediry cuantificarcon muchaprecisión:y queson
esbjecoscuyosconsunoidíarespodríandevolveral fabricanteoproveedorencasodedisconfor-
níidad.Los serviciuss.poir el contrario.alserintangibles,ofrecenconsiderablesdificultadesde
niedicióríy cuantifistacoióny susconsumidoresno puedendevolverlosencasodedisconformi-
dad.su’sio interrumpirsc’ disfrute- Desdela ópticadelcontrolestadísticodelacalidad,estasdos
diferenciasentrebisocíesy serviciossoníbndamentales,puesafectanala naturalezamismadel
tipo> dc controlquesejsiuedeefectocar.Así, casila total daddelascaracterísticasdeun bienpue-
densermedidaseíbjecivamente,duranteel procesodeprodueciónyal final delmismo,eínclu—
sotiempo despuésdc-síu entuegaal consumidor:enlosservicios,porel contrario,sólo se pue-
den mediralgunas tic- sosdimensionesobjetivamente(tiempos de entrega,de facturación,
etc.).ucíentras(loela nucayoríade suscaracterísticasbásicassólo sonevaluablesenfunciónde
la salisfacciónsubjeOivaqueproducenensusconsumidores.La satisfacciónparaconel bien
consumidoporpartesiso1 consumidordel unismel es.enelcontroldela calidaddelproducto,
una¡rientemásde ol¿ul cusaregiscrar(aunquedc decisivaímportancia).alladodelosdatosreía-
tivcssasu confornucitacícosan la especificaciónOécnieacorrespondiente:encambio,enelcontrol
de la coalidadde:losservisoios,la satisfaccióndelclienteparaconel serviciorecibidoseconvier-
te casoene1únicoiníclicoadordela calidaddel produetus.Dichode otro modo.mientrasqueen
laproducciónde biencosla calidadpuedemedirseantes(conformidaddesuministros),duran-
te(cte¡nformidadene1proscoeso)y después(etonformidaddelbieny satisfaccióndelcliente),en
la produccióndeseuvicoiosl¿c calidadpuedemedirsecasisolamentedespués(satisfaccióndel
clienule)y apenasan/ocosy durantela producción.Algo coherente,porotraparte,conelhechode
quelacreatoíóuidev¿ciccrenla produecciónde serviciostienelugarsobretodo enel interjhee.en
la inleracciónprodcucoíccr-eiiente(Shaw, lbíd: 5o). entanto queenla producciónde bienesel
valo)r secreaenníaycírgí-adoenotroscomponentes(suministrosy fabricación).
Cocí todo. ¿espcísi ¡íleo elcoonírolestadls/boudela calidadenlos serviciosengeneralyenlos
servíctiosalaspersdsni¿oscori particular?Másprecisamente.¿esposiblellevaracaboenelámbi-
to de leus serviciosuní musidode controldela calidadqueoriginariamenteestápensadoparala
industriadebienes?Poisiemosresponderqciesta condicióndetenerencuentaciertosrequi-
sitosy limitacionesdediversaíndole Enprimerlugar. hayqueconsiderarqueno sólo ocurre
quela(calidaddeIcísso-o-viciossemide sobretodo apartir de lasatisfaccióndelos clientes(Den-
ton, <99t Hayes,1995; Maragal.u99~Seníle.o993;Walker.i99o). sinoqueademásesamedi-
da se u-calizasubí-er-aucgoasvalosrativosdenaturalezanoestrictamentearitméticasí noes ensu
versícalídicotónncicamutis síníple(corno,porejemplo,serviciorecibido/norecibido)- La calidad
enIsis bienes,encaccihioí.puedeníedirseno solamenleapartirde la valoracióndelcliente(con
semejantesprobleno¿usy limitacionesqueene1casodelos servicios)sinotambiénapartir de
suscaracterísticasolsjecoivasydescí rendimiento(peso,duración,fiabilidad. etc.).Lacalidaden
losIsienessepuedeuu¡c’elir anivel devariabley anivel deatributo, perola calidadenlos servi-
ciosseclaunentesepuedemedir,enpuridad,anivel deatributoy no anivel devariable.Igual-
menoto:.lasposiblescosezulasdemedidaempleadasencontrolestadísticodela calidadenbienes
33 Cuadernosoleo TrabajoSocial
Vol <6 c-;ooBY 49-40
¡osco Lssss hYíOsÉstrsa- síji] ssss]>>!ss/iicol s/so! <ortos rs-sil sosisssíísooí-sso/so tos s-ss]islsosísos ]sss scotsús-slsssíissotc;!i’í
scan o muíscío os¡uís íiisc <cosi csiolcdu susnutinouuci chic nitrasujois los ese sí os siuíe ocsult o to1io-cupizceiciuu5¿mm
cori cosníl cccl cíe ¡ so cliii col ecu s lisis isis sosos cosíssslsusíx,oouíonOs tu rujísí cliso ce/ti Pos> leí eiecmtcs.
[ittnlsacuoocsluí’ cdc ótít,oi/ e shhs/cítsísí de ¡ssoaloe/cidcuí la 1ursoucl-iccocsoíde sc-;x-oso-ossseses/ge>per/¿cs-cenntecto-rce
¡cometí/o a o/sss dc oiOo/mous 5 s/scs/osísisos i/o ¡sc iu~slodauosos/osjiisocdíss50(105 o/e hoc’osss nos ssaleicemecí refttreosate-eno-
s-t’ptos-ss! cusíoJo-síu 5 sss’le-s-íuosíi sido-sí ~ssoo¡ceutí ¡Sí 0500 cholose/o ¡ci s cotos/sudcrí /sis ser’oc isis.
.L Proce si<niceritosoit o ontrol o sí cdistoeo cíe la e d~dcd en¡ u prodiaeIon ele hícues
y smi aphcabilid <d o ci u pnudlucocosoro<pusstcejóní) deoser’-iciocssuc¡ajes
<Ácciíuoo iíc—muuccs sc iíílaslo onu ¡5 ¿ireslizo,el cocuctíccl e st iOliStitOoc tela calitiasítní Ití puocicceoe-ióntío’
Suie-níecs-¡austoSo’ o-e’zulc¡ao so pico o circo-salcíeatrilucuocis‘¡poco e csnuoíscicíe-vzorittble:s. Mouslí¿oscío: ¡tus ooturzuco
leodíccl isozís cíe- lzs cozil ¡ci cci cío su>> lisecíseo ~stuoociemii ‘Pío suc cuí uc:u-íííu deisniurroerucsse-¿.iic~íipistsitueicssiso
¡toso ccli jstosís e-cirrosa- cl [co*1 Ii Icinugitucí. col s cíluuccísci ¡ í oo:sislrtnuc-i¿í niiccoílnoít:¿c.cOco.. siclo ti[iiíttis
c-:¡soniu¡ílccstít- so-tío-toste o síus us cíe ¡¿u oo¿cliiiadl 01010 55 [105 slsccí orícoelir cocanhu¡sv;oritcFcleos. (jiíasiíica ccnc¿o
5-a iludí o’m-i’-tis-í lo- Lo so cliii oíl u Oíl la e mo ci ¡cíe o 5 cusís 1 escocOcccl un o 1 ¡ucd sois e ¡lucí ¡ci 1ii sirole cliii.
5iOi[llOOiOOloliiinicllilulcsOcciosocscsmcicoSuc ioulíiuetíos iumcoioosncs~ioisuiil<occiíiccaloml¡tilicl¿ocl
sítol ¡uitíuisicioc ri-gocstrouuoloí u’ ucuulíuluclaíl oc ius[i o Ocluí del 1cicicusicíio [imcioiiiícucinioniediounute
soícts’s-ízcs-uci>íu-sOcmíoi-ccosinuOdiciloiuc lo iiiu1ciuluoil sic ¡cisc iíccis seis lcd 10<00 leí osi<c <o oíd Sic ¡lucí cci c¡ííeo
550 qu; ci ci cecoil oscIlo ¡ 05 ¡uOiiS¡5 scsi Jisil <5 ccli ¡O mcclii ¡sc ilící cci cíc suri 1omscsi¡íc luí ocie oso si os stoss¡cosí
soeosisosuue-cscccso—o psii O moloc i¡uuc ]otom ‘cito islid ocio lío lucí iii o-ls--oci use [>1<0cío síus sicí o cureisis:
issuíilertcles-- - oce-o-c ¡os 55 lisis ¡ití oe-gostc—¿oe-eccumnus otO —loros ¡oteo. ¡acososso)lsc tcsi sos cecssicio is uii,am itis
oJieoO-Lco-oíiisc-os¿ciii mccc ocas ciuce o csneu¡acsrt¿orccl usos¡lo lo nicocí izc, l¿u tidsci¿ie:iocitfíiieOti ‘5 cl ~tc oíl> ¡oídalisio-cío subo 00 ¡sí o itOnlelcí liso iCzíeots:nisIsc-¿usle lío lucí ccl sic- ccci ¡luíseicuc-lconusí seo poco cíe o o ‘1ios szir
uooíníx—eorcuc culo cío río. osuno nucuoííc oías- cosínmucí ~auocsic ¡osoriosleiscccsisciaclsic ouní¿í piezaccli íd í~l íluuli—
sic sucio luucocí í st- í,’t-uuí-o-o- -u [iroseorcO¿oo-¡ti callo1 ¡ci sic 5 ¡uiílsicuooOscOOui Ocmcíoimiocs¡loo tsinulíuu ¡joccí silos
cliscorinluí mo íd-íd seuolucío -‘o cmoslao.sos sle’o-iu—, u uit mmcc isis elco sstsitisítsu.Leí costesozíscí modiosíisísulileo
citil~Lo¿oí 1 si uolostuícs-,socroirc lo omcesii 1 ouicouiujic sí Ii dlesxiauicsolli¡sic ciclo> csimi/cíclsí lis ilisí ¡si,
pune-ccsi isoxo ¡cío cosí <loo cccii uoesosarící oiamí usaobisosu ¡ mcííomue oc oc <x oc ¡ohuios) x oso o u’’, cumuloson-
olic-iííno silo cusí pcust’c’,s e-ii so-mo síu> e sOí ¡cocí ¡ s símil suosís sol-sois ci lo que sí oc Lisis síu ice ciii ni -
‘ci ciii o oc u,i >0 ¡is<i sic mioc síus ¡ u o soso ¡sí iii u lo1uo osoisosoluís dl>sc síu cci ches (5 ciuhicí sc [bid cío>
reoctito ps-u- ojs-nr]fciei 5 muoomíoeccc sic ¡ otoclícoíssíu sirio ~iscicisc oscos) 1ccnic noei el ¡incírnossiosídc ¡ u rius-
o:ssnifeui onoscí oíl ti cunuocí noii sc íooos cío e soalílecci lo nuuc ciii sic o ulíílocusrccsícíe cono’ pulí1 os ¡cutí) En
uuíslsislico ¡sois] ¡ríe Lis siclo usalc¿coso-sí es~ ¡<liii, sí ciii Loos/uiomhis:nctoser-Mit-su sois so mulo ccl0í0 I¿í
eoslo cueuusíosí ls/scus’osíorssss/r’eccoííosul s¡íocsonco oonuosccrisol t:assct~c-variableoso-scmí-ísccrío ¡dc clii—
Iscílí cocoí O cl dc i1u lo 1í 00 íoíos lucí— sic ¡u ¡lucí osí so loo ¡cus Ls[iccijus¿0010c5[i¿oo-:c uncí¡u sí/celouscí
(cíe o lis muís liso miuclos 1 ííuoíooíí<o u ioolhícusiiíscsclistis:ciuisolzct¿clicíaiie:siunírcrocsolumcomi--
/0> cx clii ciuxis ¡ce nísa,ieícli sic—~ru os cusís osco [ssmosc o u~cius coicí e-ro ¡¿u ícuííelcc-s-iccc tic: [sustíos 0101 105
-‘e <cuí cís ¡ rs o ¡ícscuiruc5 idiOl sic luís míos sc luís sic o scnllriíl¿uc izo to¿olsei¿oclttíniccs lioso- vio-u cicles 5 dorio>
¡coco- tul >ilitítccs. cío Fiiuiuosc,oo. rc051550cloiVaouoeoí,te-,tic si ¡¿o ootcnatteorss]stozocío: Izo íotulisizo<i cío5 luis-ii prtcsiuu
coicicí is coleos1 [íleorico usucoíisozírcsu-nouc-ca cisco sso [ciseosieo:císicpoi/¿iu-c—l nisinuison—tí sIso rcciliutus:t isis <¡cl ciizísaie -
o u! 1 s
‘5 5
/osc% lisis Palro-eios Loo oc-soisOou-y sopi/soaluiliel-su-i/ sic] csioscosilecdeoch¿sO<co deloe soco!/t-c-d-ero lesos serviciossoci-cnles
tro deulla pieza (vari¿ulílc)o sepuederegis/:rarsiunabombilla luce ci no(atributsu),Peroenel
casoele los servicoicis. la siluiación se comjiletjiza. Iauessu intangibilidad no permiterealizar
cómptotosde la nlismri¿u inoclole deleus apuntadeasparalos Isienes,ya que. enprincipio, no se
puco-leccsntarlaccrnti-dcoc/dc amabilidado proifesionalidad.porejemplo,conqueun servccose
pres/:¿o.Si acasos.pocicomíícísregisicarsi el seo-viciose hapuesladoo no sehaprestado,deforma
scnnc¡antea su udí biecí sos conformeo no conunadeterminadaespecificación.y establecerla
freetiisonciadc cucuri-enieoiaele la prestacióndelserviciocoomoseestablecelafrecuenciadecon-
feironí uladenlos Faiemies.Ercprimerainstaristia.pcírtaníco,elúniconivel de medicióndelacali—
dad sic: un servicio cts cl de atributo,peroestopuedeserya suficiente1sararealizarun control
est¿ociistcode la e:aiiiiaclen Isis servicios.Ccsmo veremos,tambiénexistenalgunaspropuestas
teórictasy algunosnosucielcísempíricosquepromuevenla consideracióndecieclascaracterísti-
castic Isis servicioslíe] so scu puesiación<tomosi fuesenvaoiablesenovezdeatributeis.contodaslas
vent¿oI¿cs arctníetce:asc¡ cíeeossucocínlíeva,perosele nnic)nientovameusaatenernosalanocióndepar-
cidaeje:quela calidas]cío: los servicisíssólo puedesermedidaanivel deatributo,
El coontroiestasiisliu-cctic la calidad, antsípan-tuacributoscomoparavariables.selleva acabo,
prínsoipalntnente.rnecii¿orcict dos tipos de técnicoas:control ele aceptación,quetiene comofin
ga<-antizarlaealidtceisicl ¡so-oduetoensí.yc:onto-o/dcprocesos,quetienecomoobjetogarantizarel
funictiuunoamientoc:sirue-ctcatic: los prsscesos[Irodurotivos(Montgome¡y,Ibid.: 8~ss).Esteúltimo
coníslíluye un 1ircuooeoii muí icuito másrápidcay eficienteparadetectarlasdesviacionesconrespec-
to al nivel cíe calidadsico ion proelutotoquesedeseaob/:eneryeselquevamosaconsideraraquí
pacadeterminarsu a5cl icoabi¡ dadene1comítcolcíe calidaddelos servicios,dejandoel estudiodel
conílueuídeacoeplacióuoy su aplicalsilidada leus serviciosparaotro momentoy lugar.
3. o. Ccsntrol estadésO¿cosí s/c¡srocesuspcsroemtrcliotios
Pci col ceunirol cstaoiíslicodc la calidadparaatributosquetradicionalmentese aplicaen el
procososotela proticícocoióníde bienes,la práctisahabitualesrealizarel con/roldeconformidael
utili-¡¿cndoun etiagrtnroeocíe csíntro/-. El diagramade conorolesunasuerteded agramacariesiano
ccuyuuele deabscisassoícríespesndcal númerodeorelendelos elementosinspeccionadosycuyo
eje sic ordenatitiscooco-rc’speantiea la cantidaddedisconformidades,detal maneraquecadavez
que sc inspeceieunu¿uun conjuntode elementossc apuntala cantidaddc disconformidades
enceucioradaseuíla irís1uo-cción(enusoalidad.ícu usualesquese ti-abajecomí muestrasdeelemen-
teís po-sadmisoidsusycjcce- so- ¿onusíteenel diagnannala fracciónde disconformesoc1númerodedis-
corítcinoidadcsjuocrímu¡usostra).de maneraepeeel resultadográficode operarasíesunasenede
puol/osque.unitisís,socumistituvttnlunalíneasouyaleso/urapermitesabersi el procesosehalladen-
trcí sc fuerade contucul comí virtud de si sou trazadose encuentraasimismodentrcío friera deunos
límiles. superiorso inulerior, queeomprenu]enlavcnhabc/odadnaluraldelprocesoparaun con-
co-cíesnivel decoemnfi¿inisoae~uresadoennúmero)dc desviacionestípicasrespectodelvalor pro-
mcccl ¡su enccsntradccsrm col nucuestreo.Enel eliagramadeconírol, pon tanto, t¿cníbiénsedihu¡aun
límuotto soentralqueo-co¡sc-eosentael valor promediode calidaddel presductocorrespondienteal
Csí-aderoroíde TeseluajoSociesíVosO s6 (noo3)s4940
¡siso] éssisPro]sss-isss Fssccsoiuioo -y os [sicsosíjsihs!oc]siso! soscosorsos] uvesoosíssuís-sc sIc ¡o cutos] sos] ccc (sss sec-s-oooocss ssssisslos
Línea superior do control Línea superior de control
Liolea cerotnai Línea con
Línea interior de control Línea inferior de control
—o———-r-- u——-- ——r--——u——¡— ————o———
Muestraso toempos Muestraso tiempos
figura
eso¿ccioc Lía¡sí cocínotuícl - Si cci p o-cío-sosou ss]ábzojo stouitnol , o esticasIsis ~uunt:os de:la gráii cotí cicolícorí po-e
so:o-nt¿uococí [ial u ursc senci oírnos níle alto¿otoai-isi.~3u055si tíos esasi colicí es ineiieoaíir-ss dcc i1uc el preco-soses
sc etuoscnt oit ca luco sois coccii mccl (¿sunojueleus puoíl:cus ioaigasocleonítríacíe: Isis íimi/cs icííotricir’¡ supe-
nicau sIc— ¡-u seo-o lío-o)
Frs isis ciii c ocioscíe e ccciii oíl p¿crac’aii¿iluiets Inc lioíe’¿í censOo-a] c-iecneteterirczn<adapsi> col vaicau-cie
la mnceoslí o oc uicmociuod\ luís locuiolsts50c¡cuscioio-so ircferieir1ccin col ‘¡ozíloco- ole- e-sto rnoc’c]i:í ±k xoeoe:scsla cies—
ritme:<sin Ii pus a [leílii it 0000 cl ti5 i a¡ ruccilcítitos: sol-u sol mí sisielo gc:níe:ra¡ (II anuzcelosoleS/c-eípon4) - ci clic
gozonní¿oci e: e-ccsato-sil- sos:cielsu -st ti-mi es asísstiesí51iue ccii sic’ cocíaezou-asoleo-isí loa ti sol ¿o calid tít delu u-su u i u 5-
Osos sc’ sosiiístchívetu ~c¿írtiu coito bis sigocis-omíuesc¿closrcso
Lionoiteo ¡ie (~iiniciuil Suqueo-iiui-— ~t — kalirio tu Ccnucral = ¡4
Linsiutí cío ( eícííouíl ¡oífs-u-icíu- ¡1 - ka
[~~~5¡si O c-aisa¡¿uuisccstociní ¿cto-itsoíicusei~’ ec]iolasiy no c:soííc x-¿urialclesrisc slispsuoieonulosdeo tino v¿ulou-
¡cosunuce:riicutc: it sinsícisc oír’ vtí]oai lo oioss íícílscrínsisi¿coi.aoci s:¡e-in1ilcctela lo-zus-etióntisstcunitoensocc,[a,
leasVtilcíres ¡sao-ticosucisío-ocio- sol slitico:dnnu¿ccíe— otonulccli cosocoeos¡ccsnusiiemíocsi’m¿iiu
Ii crí sos de ( sorsomeulScífiscrioie p ka¡ ono ¿u (ic:ootntui
liomuoto sic 51 cuí/ud ¡ uíiecrisaí-—- [5 — ka
Asi - si sc: cocamícís:i eí-zi ¡ a veou-ti ¿ídso ozí fo¿ocosoisino cii setonícíci¡sc- í etul 00 ¡ ¡a ocie-escscíe í?i[iris-acióncíe un
bison.cusíl¿u toelni¡cíístn-acoíómíhuíais-seocos¡ícccoilot-¿ccics iii c-aicio-clsoji eosoánud¿ui-.col tiiagi-am¿osicetísnol o-oil
eocuc-m-s:s1ceíriel cro leset oooamosOm-cncutí coscno¡sus x—aicoic-s:s sim$iieiilo~so
MCcCsiecsíerous.os oto- ?íso!ssoujos t=,ssoíso/
José¡ ojos Palaciuus Fooncicisay- o¡síirocn-bilicl-ss-el- del ecuno-omolesoadtíoéccude lescalidad-en losneo-viciossocialnc
timnite deControl Superior= p + kÑ [p(’ - p) ¡piLíneaCentral=p
limite deControl Inferior p —kV [p(’ - p)¡n]
Además,comolo babituales desconocerla fracción disconformep delproceso,hayque
estimarlatomanticaunoaseriedemuestraspreviasm, detamañon cadauna(generalmente,se
consiulcraqííemhacic-serigual,al menos,a20 ó25).Si, comoresultadodelmuestreo,encon-
tramos D productosdisconfeirmesen la muestrai, enteuncesla fracción disconformede la
muesínai-ésimaes:
p=D/ni=u.2 m
y launeodiadeestasfiauoc-ionesdisconformesmuesco-alesindividualeses:
¡4=X Dimn = Y p/m
El estadístico~Ées cmestimador dela fracción disconformedesconocidap, demodoquelos
valoresparala coostrucc:iónídeldiagramadecontrolserán:
LCS = p + kV[pÓ g)]LC = -
LCI = - k V[pjo ¡4)]
Si, porejemples,observameusuní procesodeproduccióndebombillasy setoman25 mues-
trascíe n = 3o cada20 oninutosduranteun determinadolapsodetiempoy hallamosquelas 25
muestraspresentanen’ /eital n~o bombillasdefectuosas,entoncesla fraccióndisconformeesti-
mataes:p =g —-Y D/onni = i$o/25 * 3o ogo.El diagramadecontrolcorrespondiente(figu-
ra2).conk = 3. tiene ¡ci valor de la LíneaCentralde o,2oyunosvaloresdelas LíneasdeCon-
Fraccióndisconforme
0,60 -
0,55- LCS=O4190,40 - ___________
0.35 -
0,30 -
0,25- LC=Oi,200,200,15-0,10-0,05- LCO=0,0190.00 -L___ ______________________________________________________
Fiptía 2
37 CuadernosdeTrabajoSocialVol <6 (-;oo3> 49 -40
/oí-ss¡ Ls;is !~oo!sns-isocs ¡ icsss ¡sino y sn¡s(is-s;bo(os]ooo¡sic] osssosocíl s-sreíilsksrss-sssic (so u-cc(sclcss] sss osus- cees’isoo?sssssssosoo(c’c
/ísíl S¡í[ís:o-ioío- e¡ jonIo ¡ocio cl o oea±3N<[0,2o(i - 0401/30] o,oo±3* o.í633 = 0,20 10 0.2<5)~
II> ~l90) it ¡ 000)
T?icuíiii¿¡i es ¡isísílulo e xjimesao col oii¿íueo-zonuízí íleo t-canitrscl pzíuaatribcincsssc pzinOic sic:l rioniscceccus0
0n0 vs-y cío ¡ o 1 u ccc un eiisc:síeotoco-cííc-.Eco e-seoe-toser leus ja¿íi-ziovneiceissiel els¿sueo-toio¿ocíe- e-coro—00
lisil sc c:¿uls:icl¿isstu ¡sacho ele> itos sigícze’ntccse’coou¿scussuie:so
lOiti — njs k ‘ss[ni1c (u-—p)I
1C~ o-i[i
LCI — cora k xi mijo (c j~) 1
¡ Itt igiuzcí muííisic, tos otonicluis<rs soiccilcle’ o o-¿ílíajzíc-olic-s-c-ozon-uc-míce:cocanel cíúm¡otncccíe dietfs-eotcussí olios—
o-cíoíicconouioi ocies ¡cisc ¡imocoitis cío oc xc ¡sic e ciro ¡ i li so c ieccí sc u—I micunícs:rcsolissoecmílsocn-rrno:.LnoOssnísoeos.sol
‘¡ozclouí cii lo ¡ unid i 51 cciii ile ¡e míe 1 ocluí ¡i5i0 0001 iaucnuuo/051 i]íie st: muot¿o etoinicí e:. ssami-c:spuuoíoiie-nulc:tul
czco-¿collo O oc Oid lirio Ohosor¡lucís sin sIc 1 uui—,sccri cObOl O sOuuuc¿oolssn- e Ex/ni, ele cusí miitonlt:o¿l 5] tic> Seis
[itO<YcuiiiOccuscioleii¿lgi-amutcsio-e-ssooccccltciciss[¡cuoociucrulo setozimí:
151> u k\s
III
Kl e ko,s
32. 51 sostslooi/ eslos/oloecío/o /uí u/ssisos/e/e /cís sc vos ooss soísoculeosson co-cv! e/eectoo-lioííc
¿¡no ojois moducía <5 ¡pIsealiic- cos/zo nnsuui¿olisi¿sdcíe s-cínítrcul es/¿oelistieocccíe- ¡¿o calicisid e-ru ¡te proc—
cicucosoisculsic luís nc s uit ciclo mocil stzítiistio-sí íleo luí e-ti1 islací e-ii la jcrsislccc:eoionsic> setnvje-icís,cori gs—nsou-¿ol.
y d:on ¡a ~ursislisio cliii
51¡uío sí e ucíní) ti it ssonoicicassacís-izcícos.cii ~itcosit-id¿oi-?Paisococoo’vitecriceo que> cuí
toitisí uum-s so scííisucls 0 ocluís titos: isis senviooiesspuocociconu cox¿oluouso-so a r¡ivstl sic uitiiiaculcus soinisí setiví -
cci ii [ao-esO cliii - 55 cx- u c iii no po-esttísico ci sososo-roes e-lic’mí Oso stooisfe-clísí/roo satisfeclucí e:í sos~í¡u ecuí¿u cosrco:s:fc--
Oshis e- cíjie uativic 515-1 socímuluísl uit: ¡ o clocí ci so ¡
5-0c0- slo li--íes ucd iluso siu¡lcsiníe sí cl muuiuyie-isi dc: cus -
o-ariCou-iuissl-isO o u O O ¡s<oeuic¡co u u.u ¡ci-íoe~ouo--scic-ceo sic
osoosíscusis sí - suooíiutoions sic: ~íí>eocusíscocí sinuis> cisc-ox seuo-ocírosís 00] 1ssscsc~os \ uosc seuuuísí curo ícooitícísossi
finuzok ‘\—ou si jíuír- eietuíiíilcc[iue/ccicle orídís o íuuuOoeci 00 esO oílust¡í sons milo u c lot col siso curo scoix-icoiic cíe:
¿ovciciuc,o ulo-ínuucslííc [i¿O0¿-<soccoizoncuistisumuo ~coililicoscmicío ¡uboousccieccumolccmuocicloclpcísooicosei-sus-l
500 cisc sc 1 c[uio síaciossi miii. sc ,i so lo i 1sio stasioi ci miii 500 Isis os c rliiiiccs o síalilo e ucicis (jcericcsiieoi-
sl¿usi. íiouo,ou i¿cío sos) oc si sal colie <cíe (¡tos suc icu¡uss qiii oc coilas-oí li jiososo os ecu) so líailto ci risc suilis
Ictiojocí coco,, Iseox cisc
Veo¿onoisis oso’ e ¡snro¡¡lcí. Scijiccccg¿sriicssocie sos ¡u ¡sos so;ís-ióoo (procelocí ¡suri) sicol Scomx—isoiua cíe:
¡Nr-ocluí a Dsíuuuusolieí ¡sao-ti uuizí 1ccclii os cuico dc croco osícus sic uní mscciuc u~ooci o ¡oc iumílm¿uomcois c1oío:.
Oocrísoscl os e ocios sioiueos/r-zos 1~- c - - ~O
1l ¡cío o ¡ci izuc-gía siso ciii cío seoolio’ cliii ¡iunicicicc. izo
lo-aoo-iccnu sosoícmílocruníco <aneoiuinososs]cuo roso u su ccc ulíucieí 0-1 soouisoiti) o siclO o Si o-O, 0 c:eiOeíru -
e-sosisis ¡iii cocos O ocios uls’i ti i¿ígozooti¿cdcl coosuctocaie-sczítiistisoscsiso i¿c otuulisluosí. scan kw— 1, sosní Isis
sossc¡uccslc-s-00
fOs;ocs!esesoss si> (sso]iss¡ss Ssss-¡sot 313‘sosí si’> os> ,5 5
JciséLos ss Poí(cccocoss hísncicioc y apíccioiiiíidasi do’! control esoodismieo dela cahdaden- los secc’icicss sociales
Fracción disconforme
0,35 LCS =0,280300,250,200,15 LC =0,10o-lo0,05 LCO =00,00 so—¡ss’ssuc>>’•>~~
1 2 3 4 5 6 7 8 9101112131415 o Muestras
Figura3
LCS -- ji-o- ji O - ¡4)1 = o,o0 -3V[0,00(0—0,00)/251 = o,28
LC-41= oto
LCi - ji LJ[p(~ ¡4)1 = o.co - 34[o.io(1—o.Io)/25] = - o.o8
Si Isis datosde la fcacciónidisconformemedidaenperiódicosregistrosmuestralesdelpro-
cesode:prestacióndcci seo-vicio,en virlud dc si ésteseprestao no. arrojanvaloresqueoscilan
enio-co048 yo (ya quiso ncc pcuedentonníarseencuentavaloresruegativosy —o,o8seigualaacero).
ello significaríaqííet sol [uccicesOlcostá bajesetonirol ceinarregloal criteriode calidaddeunafrac-
ción disetonformecole o.uo (figura 3).
Eviclenlemente, ¿u rubiónsc:podriansoesusiruirIsis diagramasdecontroldcl númerodiscon-
forme su delnúnncc:rcucíe- disconformidadespeurproductoparael ServiciodeAyudaaDomútiio
paua ¿cuocianos.pues luascacoro aplicar las fórmulas señaladasparacalcularsusparámetros
couoetspcsndientes.En’ col casesdel númerodc disceinformnes.simplementehayqueceinsiderar
p = fí-acetiónclisceunñor¡uícy ni- lamañeomuestral¿ycruel casodeloúmerodedisconformidades
por producto. sealaníeiioebayc~ue tenercon cuentaquecadaunidad de Serviciode Ayudaa
Domnuisoilio puedepress:niOardiversosaspectos(pcontualidad.duración,eficacia.etc:.), cadauno
deIsis coccalespuedev¿o¡uíc-¿uo-secomoconformeci no ecínforme.
¡Jet igcíal modo ac-iui¿iciamossi el crileriesdc la calidaddel servicio fuesesi el usuariodel
seu-vcoo<oseenucuenítu¿os¿ííisfechcuo no conel mismos,ya queel estimadordela fracetióndiscon-
forrnueseríala propslicoieincmediamuesco-aldeusuariosdotí servicioqueestáninsatisfechoscon
éslo’. Peir lo olencás,sol ¡uí-cusoediníicntodeconutrovulesexactamenteigual alexplicadoene1ejemplo
ante<-‘<ir,
¡hay queresaltarcítiso eí hecohode c¡ueuní procesodeprestación(producción)deserviciosse
encuíeonutrc«bajoccamítcssi’>noquieredecirquesehayaalcanzadoun nivel de calidaddelservi-
cio adecuados,sino quío- sol1urocesodeproduccióndel serviciosellevaacabodentrodelos lío-antes
de vsc-oialsdídodn-es-tuu-ou-í u:1 misnuoconunaticíerminadaprobabilidad(Peña,2001:538539).
Ensol sojenoploaníteoriuur,cl limite decontrol superioresdeo,~8, lo cualsignificaqueel proceso
estarábajocontrol níic:oulíasla presloacióndcl serviciose lleve acaboparael 7-2~/o tela pobla-
Cuadernos de Tral¡crjo SocialVol. <6(2003) 29-40
39
lisié [sosOs(050]sis-/sus Euímscoisiss e su;s(isosn]ui(cOs/scsoí ele] eeccOrss(essoo!sososoi-ssdo’ ¡so soolssiu,sIsoss (soss cccoo-s-sicoísusis)ei-soujsoos
sois cci cl o -urosi coícusti u> cciisfrostasic- ¡ unísmcc. coi fr¿cqí¡ecouízc¡qolicí adni i ni stuzcci ó ni ¡a úlciieo¿u (y loasci u
eizít¿onocís)¡cuts,eouuc tic- Ociciuí [uuimi5ccinoscoiisoicoculco[iturtí¡acuciso-¿<firmarque. e-ii coscoaspe’coocc(¿ulsoanc-e-
cíe: la rico sosís mciii seiLiresol tonal te’100-esotcoarieas).sol seu-v-is-ieo tos «siceo¿oiie]atist Peucocol subjetivosdccl
cocinOo ¡ 0 culo síue sí e-leo ¡so-sicososcí5 sos cocarol ~aociluzcO s i ti ¡cotísintoe:is) 01 pi-o rOiti risO 0050(0 ¡leS ¿ccl o cíe: cocíuit o-o ¡ -
risc su e 5 pmosolo it te u o-si ti si cntu-ls cío: sss 1 i mi Scos cisc u-calcoo-ti-rietitusos¡setcoíl¡<oaolsís- Si seocíoitt-reo nxe¡sai¿cr
cozul icízocí ile iseo‘¡¡siso uní Lízosozícocumo uiícel¿rsosíu 1uu-ccc-sos-cscíe 1iueitccs-stiiiucseccuícocecrutrabojeoscunutuoíl.
suuisu t{us Ii íy quid ¡it ‘etc sc. cícoc ‘cris seosí<stcecí is te occieoooteosa sol iuuincar si ¿inuiinloirao-lose s¿is
ersseíssoiilulsscsic ¡u ncc c,oloel si FI cejo-ii mcii e sO-iulo-<o¡cci ole— [ureicoeososssosantuíiacix-t:¿o 1sis:jtiiau los ulítizicí.
~ccom-su¡ociessos1 coco rite licuo su socicírcora,ulc rumí oíl ¡ ¡oc \si. psicosis:eost¿ululeo-e-rse-uníatu ces suri dis
coianufsauríos cío icohíso ¡caía u so ocio ¡oc síu <viuulo u cícauuuusolios0ií- 005 tosumuocí ii-asos-iciio iluso cinílsorosie
presnoiscutí ¡so ¡scsi ross sc mealozonart cunescíe ríos ¡síu o del ociisnicí. cl cl i;cgo-¿onízo cíe esurolmeul crí ¡¿osniusocuse suncius¡carie scsí oíl ust¡u assic c¡c mp¡cc rOlo ¡oc í celia, sólsí[ocomidiacío- nooanuificscuus¡cue el fío-cc—
cocoscíssdi uOla ¡roe cíeuíte iris rice tíos: ¿¡motes« lcuc-rzu cje socírcí¡sil» ¡csirc¡¡uco Izo fracoctióní ciiscocauífoírmyueo
onlsociia oc-tul sU4ioe sicoiiioi cío ci ¡o.
33. 51 oníOes/etctos do siseossic’ ¡ir>,s-esssoss¡sao-e,s’o-cieo/ites
Li escocoo síío st o cii st oesc ole ¡ i sozcí icizos] e-ro sol julo ce-escícíe 1a~uOdiO iucosoi ó mi de loieorí sossso ue¿oliza. cooníca
seoLs toeloca o uuxib<c oc ¡cara‘¡-ao-<alalsos, l/-u la nrc¿cvoiriasic-leus co¿ussus.leasbisonespsiseoetrie:arastcetrcsti—
coaso-¿onilo lesc¡cíe ¡cuísodcomí eecnosicíe o-teosecoesulísu v¿imviii leos.sic: ncucuslscc~oueci toesn/ouoal soscoatí i 5/lcd siso ¡¿o
co¿uI isizid sc ¡¡ex ca sozolusí/sciicomucisssolí socíe-cíizc cosaso<ocot<ncsttcr<ct<¿i.sotinisuderalole-mo-nuuemásecnutajes—
Sa al ~scuncíciii cusco-¡uocícecíinri ecíteissic: con]rol ope-sonociascli ci sontesy quelírorícímd: ituc<tcn más
mncleurnoiaeceinsouíuícocol proicoctssosic> procsiuooeoisiuidfO05 ¡ti cjoe pros[uticcoionia col cocínto-cíl 1aar¿oatí-iiinucess.
Ceuoicio o,í incuse o ¡o:unutieísol rok-el te unooeiicieaodr: izo coalisitocíescíe y-¿crialalessol cutiOo-sil cítolavaria--
ls~iclaci ~ sic ¡oc 1 izartiag-rtoomi¿osliasadeasenla cíicoii¿u. son lav¿oci¿ínz¿osí cono ¡¿u ¿implituid su oec:ocrr-i -
eisa: suri icís cii 5oc1 oonízoo=cíe: cosuuic<-cil socin<eocoidcassosaui-cciti iago-¿¡ucu¿osxli 5. Si sc sieoeoo-rnioí¿usicus Izo
totcctssoOsrisiud ocieczol¿ei¿ucicíe: un ¡s¡sciicic-toc leuruoa etnieco-sosx - ‘e ‘e - de cuicaci ci qcue ñccooo¿ici un
cii sIni [suso mo musco fIcto1 - soscio nocdi ¿u 511 y- ci 505v i ¿oeoióntiroi cotí Co~oOn- luís uí¿co-ánie/<os o] 501 ti la cro-ti nrit< ele
ecunsícuí ssíni leus sigcíoonbstso
[LS= ¡1 UY Vn
LC - ji
I{1=¡J ko/Vn
[~ecdíeconidí¡sí lialsitual cts t~síco st: cie-sc-cuouui,e-an¡ix O, io¿oe— e{ueo csti nnu¿url ¿osa ~ rlio cíe nntuesto-as
pu-co lic-tui nareos cono co¿cníti ci ucl stuficico no loso (ecu iiv istríe: cxtíacu ¿ti uIu5U <05 20 ¿i 25 mnoue:scroS) Ope o arícicí
ti so costeo nl si u] sc ~ ccliii cloros- u ola oto cocí izí nc¡u cosí itt qosce-os sol oostiunacisco-ti ela pob ¡acoicínalypuedecssau -
sso ceoncocívzuicir ciso la licícotí Cccii n¿ol tirol cii¿cgrarcozuciso cocido cusí Hooelg¿ccxl o- nelerneusticestis p igl—
ocas551breo leus pu-sss-<-ti i crí i so niteusjia iii esíirrito o- lías esta,]isti coasnc octeostoo-bis jia rtu s:onst mosí¡ los el ita -
gr-tímn¿oscíe ctun<toscl fatuo-a ‘¡-¿oo-iaLilo-s, de- onescísíquesiryc¡alo:rnieníosoIsis c-esouoíciii-isis ¿u eouíríiuoíncacucímí, ¿u
sicíol sí i ostraO ‘¡-o - enoso cu¿sdro opie mdciye ‘¡-arias cccnstauítes(A. U. B~ cíe ) suvi us ‘e tiecreses
Csssosísoosnssss/so ]Yso]íio¡~sSsss-isoui
ci’ (-4ooscí<o~s-‘-o
(-coro coiii o-s y oplceah<lidasidelcornrooíescadisricodela calidad enlos seo-viciossocialesJoseLoo o s Polucooc
Fórmulasparaci cMeulodelosparámetrosdeldiagramadecontrolparavariables
úiandoseconocenlos valorespob!aceonales
Gozandosólo seconocoen.losvaloresmuesto-ales
x(usandofl) x 5EocoAR
x(usando5>
11
x x±X0S
R LCS=D1BLCI=D3R
5 5 LCS43S~LCLl30S
posilíleencontrarsino 1 ificultad enlastablasestandarizadasdedistintaspublicacionesestadís-
ticas (Montgomeoy,tule).; CrantyLeavenworth.0989; Duncan,1986; Peña,~O0i: 546)
Mi, paraconstruiruno diagramadecontrolx-R lo comúnes empezarporel de II, ya quelos
límitesde control de ¿o gráficaapartir de la mediamuestraldependendela variabilidaddel
procesoy no tiene sccoíticlocalcularestoslimites a menosquela variabilidaddelprocesose
encuoontrebajoconíu-<ui. Veamosun ejemplo:enlaproduccióndecilindros metálicosen una
fabrica setoman25 rcícsestrasdetamañon = 5yse observa queY? = 0.405 mm, demodo)que
los parámetrosdel gráficcísonlos siguientes:
LCS = lID = 0,01722,015 = o.o3~4LC=l1=XR/n = 0,415/25 = 0.017
LCI = Bt~ = o.oo7xo = o
Si ahorasuponemosquelosvaloresquetomanlasz~ muestrascaendentrodeloslímitesde
control o-o.o35 y henícusobservadoquela sumade lasmediasonuestralestomadases,v.g..
igual au .756, entoncesseopuederealizare1diagramadecontroldey (figura 4). cuyosparáme-
trosseran:
LCS -Ñ-AR= Xi/n*AR= 70.24 + 0,577 X 0.017 = 70.25
LC = Yiz/n = 1.756/25 = 70.24
LCi - k - A,?> Ei/n + AR= 70.24- 0.577 X 0.017 = 70.23
El controlde calidadparavariablestambiénpuederealizarseusandola desviacióntípica
umescral,5. Estooresosínaespecialmenteapropiadocuandoel tamañomuestralesrelativamen-
CuadernosdeTrabajoSocialVol <6 (zoo3)s 2940
4<
¡sisé toss-sI5sn]lsco¿sss i?ooss:isios o sc¡i(ss-ou]ssissoiscs!siso] cossmo5rso(stsosos/ísoís-cssic— (so uso(os]soslsos (sss so’ esos-us055sosssss]cs
-1
H 5 LCS=O125
LC=0.124
LCI = 0,723
~=0=
Diaejeamade contee]deR Diagrama de couosroide x
Figura~
so gu-¿ouuusle.sos sle’eoic, nc> <o cli <-a. [ci e-sic: o:¿ísou. rs-subamiiás seiolx-conuicouuteousar¡tos go-abc-tossic socios -
O red basadase no ltc miieoíiizo e- ¡¿o ci cosejo usoi ciii Ci [5icta oh ojeos o-tul sos son eej de: 1¿oslatísacítos cocí la crocos] izo y sol
oo-ocouorritioínosucoslo-¿sleos.Si. lisio- ejemplos,cori lun ¡ureis-tostoele iaLirit-tic:ióci cío- tonilicus cíispolciccnnossssic
cío’ ezoicco- eosozioislarube- It> v¿cnoaocto¡ssubcl.oeicuucal (1< — ojio¡6 reoní etiitcliuoncas muicostrtos tío ir auailloss-ccozísizo lío nnoisscuuoassicuntunuteo s¡cuuucce bou o-, (caí --So). Isis ¡izuioiocietueis del diizigo-¿onhia ele: sossuínu—oil
soccorc-s¡isiuucíiconutc:. p¿cr-zi Iz — 1. so
¡LS P~ o o 541’ o.oouó- oo(sso
lI s 53 0 9&u4 x \0.oo ¡6 0039
¡Ci Lo- 04si x Ñoooíó = 0Oi-
y5~ scsi o- o-ti col cozísossic e1 ¡sso ciii clis1ccamícoooíeísde Izo vto ri¿onz-a psibí¿ceicantil , y licomuis te- nidcoi ej tuco
sosOcuiacia cosí mo ioam-ásotei-pscliuui¡moar[sOso-mootuestreocc,sientoesízíS~= ocio¡:3. cocan ¡¿o clíísnoo¿í cozcuíl.i
s]¿-ioí sic oníuoe-som-¿os(ni = So), corlo esmís-esloas ¡utio;i nicol osus oled ci agotí omití ele: cosononuc¡lssori¿-oni:
11% FIS u 7c ‘e <o oout-3 -
IC 8 No 00< 3 0~042¡51 [ ¡ u~ f
8\ \0 050u73 - o.oc8
- (beseocal soscsnslnssossoci/o /eí ochos!¿sicíe los se - ‘¡Oes Cus so 550 ci 1Cs st o o cccl síu, «¡00 estile
Mccicts cotíliso ¡aceogusci]aose- si o sOcas pi sus csi míe císcísoleo ecuco/roil 5>st;ssiistisoecsiso izí soalishosífiacto
vzo<-i;oLslcos, tjosso costámo¡utostsaciiasusí igocía>csunemiic <1 ¡<cii lisie: luís [io-tcc-eeiiciiisonutoiscíe: soesmotrecí[izoo-tc
a ic-iííeu/sís Fi <O u ¡u íacluocotoas quico secos laie:musos(sosisas), sííuu tija1 ic:zciílc-s cori ¿ciguníauoíediil¿í1s¿irtcel cocan--
Oiccl sost sel ‘—,io cci tic ¡ tu coto1i ciad como los seo<—elso i cus- cono gecíe:u-tui - y- so mí Isis seou-e>i citasseseoial es. comí [Izomiletí u
Izo o, itno ¡co-uní u ¡u si Oescisc ii¿oro:coco incci ocotí o- que’ Li síu rito ejuse usosjíescíoi cou ii s:gzílic-anostulte:- [Occososseo [uiotodle
(isssícis,rssss’5/e /ssoobo¡ss~bsoss-osoo(
5-sc. sOs> s-)sy jo,
42
i-ionrcisin o- oopíicaiui]idosi d.c-O s:sío-o-ocoiesoadoscicodela caloeiodeco O-os seo-c’ieioasocialesbisé/ooos Pc</ocioso
establecerla conuicui-iuíioiaddc las caracteoristicasde los serviciosperoexpresándosecomola
frasociónoc1númercísic- ti isecanformesy no entérminoscíepromediodelvalor numéricodc su
earaco/:erisi¡catecalicl¿ísiy scuvariabilidad,leí cual implica,comosabemos,el cálculodeestadis—
ticteosquicopoecisanniel1 sión anivel de intervaloo derazón.Podemosdeterminarsounservícoo
scFía prestadosu ríos. scsiseohaprestadoono segúnun criteriopreestablecido,o si unousuariesdel
musmucaestacoroo sa/oisle-o-lioeconcl mísmou,perono podemosdeternoinarsi la prestacióndeun
servistucíse desvía,rucar e¡emplo.0,734 del estándarespecificado.Es decir, la in/angilsilidade
incoeíu-po¡-eidaddelssom-vi<oiscno peronitesu medicióncomose midelalongitud deunabaroaoc1
peo-casicunobote olareosusteoncsaelécotrícadeuncabledimensionesfísicasquesonnnoemsurables
con Isis instrumenlos¿i1ii-capiadosy expresablesení las eocouuespondieniesunidades(centíme--
tros.gramos.ol/micos)
Aroto-s hemosluceoliosal cisiónadeterminadasestrategiasteóricasy procedimientosqueper-
siguen considerarcis-riascaracterísticasde los serviciosos desu prestacióncomosi fuesen
varialulesenvezcíe ¿otiiloulos,ya qsseal hacerloasísealcanzaun nivel demediciónaritmético
que resultamáspíecoiscíy quepermiteutilizar estadísticosmáspotentes.comesla mediaola
desviactiónítípieta, son cl cocsmhirolestadístictocíe la calidad-Un casotípico escontemplarla satis—
faccióndelos usuaricus cíe un seuviciouo comounjuicio en/redosposibilidades,satisfecho/no
satisiesohes.siclo etdi~ii ccci juicio qsle scpuedegradardemenosamásconunaescaladeinterva-
los igualesceinlimo valuo- mínimo (o, por elemplo)y un valor máximo (7. por ejemplo).de tal
modos quela salisfae-s:ioimídel usuaniopuedamedio-se cosmosse miden lasdimensionesdel
muuido físico (el peseo, la lesngitud,etc.) y se puedaestablecer,porejemplo,quela medíade
satisfaccióndeunajscul¡lae:iónode usuarioscori respectoaunaspectodelservicio(la simpatíaen
la aceonuciónalusuíaríco.o] gamos)esde~-~-< enlaescalai -~, lo cualesmuchomásprecisoyope-
rativosquesaberque:.verbigracia.e] c~0/o dclos usuariosseencuentrasatisfechocoroel servicio
recibidosyel350/s ncs.Si mí embargo.estasoluciónalproblemadelarestringidamensurabilidad
de lascaracterísticasele: un servicio,no es científicamentedel todo satisfactoriay eocanstituyso
desdesiempreun cam[uoí deceontroversiaparalos metodólogosdelascienciassociales,queson
los quesehanoccupauisío madictionalmentedelproblemadelamedicióndelasactitudesylaopí-
nióuí publica(Boculauígior-Balleyguier.197< 97-1OI¿ Blalock. 1984: (so-63 Cíconrel,1982:36
41; Calíung.u96b0h78 8~; Mayntz etal,, <980: 5053; Scheuch,5973:39643í;Sierra.0984:90
9i). Conviene,por síu meolevarociaparael controlescadisticode la calidaddelos servicios,que
neusextendamosalgeacío la consideracióndeesieasunto
Fin sentidoestrisoloc.curia esetulade opinióno deactitudes,comoseriaunaescaladesatísfae-
coouí deusuarios,es¡sriaescalacuezfjncal,no unaescaladeinocervalosiguales.Se puedepreguntar
al usuariodeun sem-vie-iucsocialeouái essu guadoelesatisfacciónconundeterminadoaspectodel
onisnio.preserítárídouloosi istintasopciones(grados)paraqueelíjauna-Así, podemossolicitaral
usuarioqueescojasociO -elasopcionesMuysatisjécho.Bastantesatisfrcho.Algo saíísfrcho,Ni satis-
frAísc ni insatisfreohnÁ/gci ¿nsecisfecho,Bastanteinsatisfechoy Muyinsatisfecho.El usuarioordena
su gradesdesatisfaceoiscnucon la escala,eligiendola categoríaconla quesehallamásde acuerdo.
Coadeo-mcosde ToahajoSocialVol <6(2003)29-40
43
(-coceO JosÉ> l~so]sososos íoncssobs-,,oo so/s/sococ!soOos/soosts/c] soosísoirssíoosOsssisÁOooosoco/sotoco u/cslous/sso /sis sooOísciocsosoceoso]es
Guíani dcc os u onunocustositís ¡tos valíac u s u cunes i eun coeínojciato í dc: usuaricisesbte¡sic] cs etccrí u cía escoala
etclico II laauiOc ¡ u u ir cocíse mocosorut o-a <<isiscuíni ci r <¿u disíuibucióní siso t:recoscnccasqos noos clisos: queun ><oo
cosio sccío Fía o p/ despor ¡¿5 c:zotegíí o uc ~doo vestís¡¿‘e -/osc - ccccci ~¼olucí i ¡ a e-aco-cusco-u-i Bessteí-ntet-so-íisfcochcs -
cole. Ccc¡caíríecito c:otoscesicosotitis s,íbercucísquso su ‘as lío-sa[asurcionescíe cusco sc¡cusestán r1i05 satis--
fsociízoscpus oíl c os po ¡sí ncc e ojsleotcs nuizis s¿otisfeso¡itoscostácí.íscus s jiarasabeuescínoteesitzoo-iamcsss1ueo
las-ssocli loco sc cío <noíe-i-e’-olcis <oriitoles sossieocoio, spíecoadzí usníaele lose¿icegcin;oscíe izo nnuisuuafuocosco
col cicílile cccl trí¡sls ccli mcíooáoi coco, ele- ¡¿oscoaic-ogccuitos¿oty-zoo o o/u s esoscracl-oc-uomíe1usc-esole coao-tot-—
ter ¿oritul-os liceo cosi ¡o ¡acusee tirito c:scoalzcsurtí mal La irñc O ¡ca cío os<grvci uu¡uníeiecs¿olasílisiinotzos
etotegílco-oso]e ¡ u esc ob ( o AJos e ssícísfri-[iii, ¿aligo insalmjeeloo e te ) ncc varíacrí ruzocia izo linuisa
00055ti ile mcoc siccí o cii ¡o e sc al sicocí que Izí ciisfu-¿íz¿o Elisianoteos cusotí luesíssoscalcos (l’hiirstone,
LUcero Ctio/nocío eccí co- ¡sos mus cescioseosísís> Fízíní o/críouuio e o sic sito icís añeos Ici cisol sigleo XX.
rcíeociic lis ocnutcuciescomucí so sos uauí uro-o siumsonosióciele:1 nuooooceieu¡csut os. P;ou-¿ocusíliare icicadísdís—
tcnotossíu<susscicmocuOtiisi qus suri ercíliargsusoslosFíaíí c-¡íuosegt¡¡uicí enoel níejecícíe icoseascís.garan—
tizan- ¡ u ouoc<clocuieui ¡esroalisííd u5 ¡ ¡ese cío escleosio-.quiso ¿ostí iciostcuoci-íseslaclinioocusióri (posn-eojconi-
[íleo,u oc <subí) y ncc ¡río luce-a liCuas ¡iuoxucnases síulívtocosomcíe s (155ir yenípí ca, xeríssfsíLuia). y quce a
soscotilzí islí ¡Ido e seise<u quecocucie scscí pmssoisioiuroleí que scs~ueuo ncíedin- y- nucí varíacomí usOin<tas
¿cpliso¿oc cinescíe lo roíiscacto Asi. ostasescozulaseslánítoimu1io<s-slzispeir e’zoriasctzitegcsr-i¿is.A, FI. C..,,
]N. qtoo seurí ¡scou[usisieoie>nietses frzosc-s. cozucizoCinc cii lasouoalesOc:síricanííc-rctedescorilsela mismasoarí—
titací cíe ce hicos1 cítiso ¡¿os cutí-asco¿onegscriasoel soo~sOca sí <¡tic se le nc scsima Izo escalao-es¡íoaocIe Dio
es-e -o o-es-ejo oc irs etc-se,eiseoej.so tc cotícito si ría cío: 1 ¿os p reo [idiSo cusíneos ci bien Vos o cíe’ acooceooio- Beosts:cntetcje:
síeso-ces/o, ib so e no dets-cosoosets-tíeí- so t¿cmlai soso ¡u O ¡cci s osí u o so- e-tuloreS01 udcri ccis ‘. Ii c st-guci
so’ go-zucicí íií -lo cío o dci cocino onoto prea¡ucssicoicccicío cccccliii itt o. Ceirrosí eennscs,el [or¡ibIetnsltlzílouelidcual
¡so-urceoc¡uuoí (u ciescaíossguito uuu go-tic1 icocíle c~cooo íuicia unteatO itiucí te ieuo-m¿cct¡csmx-tulecuosoe-ucílíjs:Ii—
vidacie po-cccsssauo uc ulluco /uca o tcuu gcaciistoítequsoru/de:tirito eiinísonisieíciLaísta). [aersisie.pues¿sos
Izo nuisoo-oOlise cíe tic os ruibicí itiórí sic-1 ezcícco-sí sic [ac-torot¿olaoi¡it- zuigcu la c¡uíeo eosi¿iisícoc:emcusíst-usaroclss
clsou:írhííís 5]UO loO iisiusmo sic tuoii o-cosi solstcttriootl costeog-~ss cosI/toasqoico izo qcuc eosttolalsoeeocrotiscocuaníclcc
iieeoicnioisqsuc 1 ce eno ¡ti oc] cíe is uic:iciec cosumí uso-o sistern¿opouliticocí sos ele 2-22? Cosanciconu:siioíoocsunoa
díiriuo:oo-,iouno cususatío cinc tullís 055 pecciesocodiso-e-ucistrouo-tono las tun ~ torccos¡uooid coitos 50 valor- isbAs-soO
usiiuoisou-ieocucíe: foco-reía silueto ‘vi inicie ¡ce cutí it rulo role cío-o sic s]is si ni Ii níiclzo. ya quesus¡iisc¡sis-ei¿ucies
(¡ueses- Icono gil: cusí, cisure‘a c oc ) noii ssoci fu cíe ¡suri ile 1 u clise ev<osicí o- peceso isamísicu ¡uno i riel vi elíseo ottoni —
ficosizí sosgr-asico ile- tíO lic muisí o cocí ligo leí litio-e s¡ols¡c toe un¡seuios-y cisc eXcstetgz¡c—anl izo zolgcueu¿o ti soc¡usc.
jusír- ojo-mís¡íicc. ssuvalusí os u crío suocucíL/eos/cío/e lo ose oteo-stoes igual cíoxaiciotocoioini coscunsíBsustesnoeode
cnon¡etsciuicíe ccliii osclovucícuso al o siuisn-uc-ísíe~¡uo-o uacícluc [uccoe¡> ucopísí scuuísilo itilsino icostciscuieíotoc.
isis icídlivitiuseus coíicis nc el1ío ssucío ¡sri oslí¡s luí el que doss s¡c¡e teus e ílutiqííc:ru seorcícíBensccoesíc-chUeco
tocía líooluiciti (ca s~cis- lo dcc’ ucíu o ¡otonco-uzcsicíuocic~ eno nioto ess u o síu íl¡sl¡síu) risc inii¡sl coto etuo ¿ulísoicstsí
c~estcsc-alifie-aci,ciossseaulo quiix—aieisOeos (ciso[íecocieo ile les ojois ‘cosa e culo-cc csonosidc-o-enoeccinca/3o-s -
tacos:st o/doc)- nro icní masq os Sr e sosno-oso-isissosjeo ssssescilio mí 5í curca Lía ,cuciti y si síu i ud ictí paratu roel
y cítiso soro ¡í5005í cíe: ¡cg esta000505 ss:gcío-sisdeque:acii Lías psio/uoc Suc¡esccc la esotalado- ¡cesocíe izo
isásetoola scan cxaeoianicrile cgo> lles Iii rigeir, ¡osco-/antsc.las ose¡¡is cío zucoO~tuíic-sciclo: opiníisiuuínel
0 5 505 e
CO 1 ci4-4-
JoséLos-lsPal eoeios flsou-ción y aplicabilidad del- controlesradiscieodela calidad enlos serviciossociales
alcanzanci nivel dc inicervalosi no es cuandoseresponde«si» o «no» aunaseriede propo-
socoesiícsqueformanuno gradientecuyascategoríashapodidodemostrarsedemodoestadístí—
co- matemáticoquesonequidistantes(comose hacecuandoseconstruyenlasescalasLikert.
porejemplo).Y aunasí, cabenseriasdudasno sólo sobresi lascategoríasdelaescalasonper-
fectamenteequidislaoítsos.sinostambiénseulíresi la apreciaciónsemánticade esascategorías
pesrti islintos ¡ ntiividuous—e inclusodelsignificadodeunDeacuerdo,porejemplo—sonexacta-
meríteoequivalentesparatodosellos. Sólocuandolos individuos hacenreferenciaa aspectos
físicosdesuspersonas(susexo,raza,edad,etc,)puededecirsequelasescalasquemidenestos
rasgosposeenlasmismascoaracteristicas(esbjetividad.precisión)quelasescalasquemidenlas
diníensioníesdel ncíuoíclosníacural.Taunbiéuícuandodicen—si no mienten,claro está—sí han
vivido o no un teteumiruadoeventoo si hanrecibidoso no un servicioconcretospuedeenten-
deo-sequeesedatoeseobje/ivosycomputalílearitméticamente,inclusointerpretándolocomoun
o un o delálgebraLcouooieana. Pci-ono cuandolas escalaslo querecogenes simplementela
apreciastiónsubjetiva ele: los individuos respectode dimensionespsicológicaso sociológicas
comola felicidad su la sii:uaciónpolítica. IDe ahíquealgunosmetodólogosdelascienciassocia-
lesllegueninclusoaalio-marqueeneiterrenodeleí psicosociológicolasescalasempleadasen
realidad sonsolauncu¡leuirdinales,enelmejordelos casos,y nominales,enla mayoríadelas
ocasucínes,de tal maneraqueúnicamentepodemosclasificar lasactitudesy lasopiniones,tal
vezdo: mása menos,[ostrono gradarlascomosi fuesenun pesoo unalongitud (Blalock, 1980:
26-~7;Bujeda.1974 <33- o34; Cicosurel,0982:41: Sierra, 1976: 240-246).Todo lo anteriornucoslleva a interrogamosacercadela posibilidadde medirla calidaddeun
servocicssocialapartirsiso suvaloraciónsubjetivaporelusuarioa nivel devaríalíle.Hemosseña-
latís quefrecuentementesepretendemedio-la satisfaccióndelusuarioconel servicio recibido
usanísioescalasniunnérictasqueregistranel gradoenqueaquélsehallasatisfechoo insatisfecho
erín este.Perolíenosus¡uroestoderelievela débil consistenciametodológicayepistemológicaque
tal focí-madeprocceicor¡soasee.Cabriaconcluir, portanto, quelaaplicacióndeescalasnuméricas
partí medirla satisfas-otiónconel seo-vicio escunaprácticaerróneay deltodo inadecuaday que.
sencillamente.no 1iciciotmuíosmedirla calidadde un serviciosocialanivel de variable,si no es,
obviamente,en aq¡seilcusde susaspectos,escasos,queciertamentesondimensionesfísicas,
corneoel tiempoto-anseocuoridodesdequesesolícitaunservicio hastaquese recibe.Perotambién
cabeadoptarunto peis[cooctiva máspragmáticay emplearestetipo de escalasparamedirla actí-
ltd olaopiniónde los ussuaroosconírelaciónalservicioasumiendoel errorquesecometeal con-
sídertorlo queen piurísiadesunaescalaordinal (onominal) comounaescaladeintervalosigua-
les, entendiendoqoscososeoerrorse compensaporlasventajasoperativasqueprocuranestetipo
deescoalas.Estaopeicucí no carecedejustificación.tantoprácticacomológica. Enelordenprác-
tiesí yahemosapuntadoqueespreferiblepodertrabajarconestadísticoscomola mediaquecon
oto-osmenospotenucessosímola mediana,la modao elsimpleporcentaje,porquepermitenope-
racionescomputaciccn¿oiesy analíticasmássofisticadasdelos datos.Eneí ordenlógico,nodeja
deserciertoquela i níruíensamaycsriadelapoblación(al menosla occidental)estámuyfamilia-
Cuadrmo-cosde TrabajoSoeicoíTosO 6 (oooto):5940
45
siOSÚ li5055ssiosvssfo¡sso-soilss]ssoísccísolio] s-ssosso-sslsosOsos/sosossoosssilo los s-solsslssslcro [sso>sc-os‘Os-sOsos. ssss-siss/sos-
ri-,—zotia sismo o scolas¡ííuínueo ca’— euomeosolo c¡cos lo-ile ocie ovo-o¡ízuc—zo sozoiific:zuc-¡a t-tiaiid selsic ciii ascímo
oca. sic. íucí ci us[uuísuo <e-sc sucoo¡ ciclo- uouole¡cuueícumus u-cus-o- sl liste-bescíe qose:¡a ec]titozie:ie3saso Luce- o eodceoni--
ujielcí u o ni bou islas c o¡ias sois ciesloe-coco sil-o Oicnii¡uioosiuio cío- o-ssegu-toclicuieee-alcor uiuvsc Cecino cl
elcuso zo Osídisosse ososFice u]oloe itisí croo ie suscpus) e- [iOiOsic si coeo¡io-soo041000 5005t1l5[OuictrzO «salso5=5]lit 5¡gííi--
curo o dssil<c-os-iuce leí ¡ci ulíle o¡oo-sc¡o¡cisc) ci así u o <e czeosoíeonoíe-.seilics:szulietnooco.uiuue- íuouo suso) cuto
uuumuoso mís¡cos o— cucuy ¡ucoslísíus s¡iuc cs,osculilio ad isuuud so si sncesstas¿ornistuiito ¡asu¡is~uhi~e IS y icos¡isiroci¿ono
auieo100505>moseoIisooi~,cuss5cYocuuo ——Oib¡s/oe--uis> scooso~oosoe ¡cocí tooíící ccoiu¿omíeicisoouoíitlcuurcaolisluní—-
eu,í e so- os- osO u-u i[5iet c-sulie uiic’uois L5 es ocí íd c1cuc usio «3-asno¡o eso--olat¿oi e-co, russo-seanoii (nuusnoto
ccimoSosteido0eociO¡siocsuccro)opus o o iii sudo ocios ouosux soosluololooi1cccsezilítosticits 1iuccsuciis.
Peai ee)uisuiuoeuuio- 1 Ossuuule esOs ou[ssccis ossa¡osruoo-souioci¡c lasiOuslcs-coíónuile-isisissouuouccssiu¡nc
sc oece ocio ciii cl inuusuiii fcíuesls- oso ~ulso-=e o cmii, calodicí lualulo ¡comí oso’’ /¡acltos ¡tos u ociOs lis simio Ss-
cío cíe co-ocIo lucilusiosi mcoosuínilíí solonicioc osu se-uoeguirí-otse-aiialule o oae{ooesc:goso-aoioimice uioi [casto
cíe-sso-cori zítrilccítoí o mo —c o-ioitis cosí u-ii—Oso ‘u si sedsine o mcc crí citio-Is sostí misuila szutcgeio-ito.conítesnícocos
Isis ¡uussoos-eliccu¡s niotos jíuo u cl eoesnociciis-siaiiosoiscsdc loo cotoíiciací [¡tiravarialileosetXfilou50005 crOas
zomoilito soro ¿u1oí sotilíl O ¡nOii ¡u co-ti fooísdsctteis 1 os sss o unís, ¡azua pcessitosooccs-soiVicticis e- nosis [ad5tltO
o-cusísseto—e-ii cío- e-Fleos ¡scsicíocuíooí-ocl esooueiiscieíscíe loe ulutitíel en’ bis seu—vicoioisseistialcos
-t.~X mne¡dcosIC 500)1<5 Ins,eouílisomnocis o sucio nec-atico u si os [1igiostos ri—s¿ol/-iiutlcu lo fcsnoe icusí queci e síntucíl esí osfistieooi licoroso cuí e:í
tisoogcim. u ¡ ucb ccli los lucí oíl cro lo lis siigsnuo~aeclonespioscluosOse is A pss,um tic que: ití soaliuiací se
eonousonucio osb¡u¡lnoueoíteocurcosí oIgo> ní<sooso¡oo-ctco<niiplomíiusuoticsic uros nociiauío cíeslomíciar- noocpíscouíe:
o-loogzio-ss o ¡ Luce Líos ti ijois cocí leía
11c5v la o ahí] it tsíso-clusoo-? e <insiste cci cii oic~~uueo e osco. eouí ccuinupiir
olielití o-usumaeí-o Bíssieltoss scnnsueui,sísoiclo cimganco,acotoocíe cotolus isis ¡tutíai¡uie sic u emoipusosa.5t¡ ~~55t
gíuozíuoíiconooouíleo izo eoolichoui se ¡¡e sere¡cío cíe cuso cotasleí noicotís eoso¿utiistieoasp¿irtotianiprsiií ir en spoo1
rííetiitito lcss{criicicscotccs socuoco[clc os cocíacicle uinuuiaul O csJcsc ol¡c¿os¡ocn ciect¿ilmolt<t.Sinoeníaboi1~oi ¡ upu oc—
tu-ti OtcO¿olicltsoi cío: ¡cts sisie rol os cíe- o—ss-o3íoo--írn¡eniisodo líe ulititoei Istmo Oc-oiicici sooícuíscsilgo cocí u ¡imcísiuut:—
citoní icosisusooial. los ¡cm sícíccí Os>’— u1oue secos bocios y mientoos ojos- Isis ¡crcctlníe-octocc¡uco seso’ sc ox-co oes> Fi onu
ieosolumclsccori 5-seose-oíl ¡¡los ciii ‘‘ss--is,o ,its nc iii’ u ¡secí¡aii lo ole lsssespe-o:itoiistas.El tílajtotsisic e sic o-tío ¡u--
leí btu sicico. ¡ioeos-istí;me¡iLe [cuiOl u sic ocioses s¡uoc la e olsol si cono isis sooiv;coieosscic-ituls:st oníLsieni [ooiedeo
scu euií¡eOoccío ¡¡eolo O omuouí nucoso Yací istis sc nuuux sicíuil or 1 quicoseo rooaii-,¿ocosanla t¿u¡iol¿oeicíe- ¡sosbicones
Si secocuuosisio u ¡ce lucí iii cío luís so o-e ¡e usas. s.oco,ols so dínísí olgosc1uc- 1icueciesorucueeiisiccasote-solsiso ¿ctíí—
lííuíua. coseuseusledas u ile ínuoosíc oteo e¡ust s.s peo¡setlíos euíc íícasilclc: lievarzocoalsoscori soontoreuleosttodosoi
00(5 sIdo li cal¡0i osi del so cusccc e lo lic snstlooiic u siniosí 5 sonobsíríne:ci tiistssmifcocnocc:, tItO coariecaíucticocisoa
nusomíccoigual -o cccmnecsc co ¡si itrio lc usuocle leus. [cienoss So se quieto-coc:sunusiclcrant:tsubcsscoueotiulcleoanuiveol
cío: e-aciaNo sí oscuroiii se jioculcio iriso ¡¡o nc lic nísíse iucíelcuiticacpus- etíbsí lanuíLcie#uísos posilí¡e-. guao
uíanciectic-mitos cozucoOc:lzustocieocostpcualsseinisluuííeológisoasc~coot barasiclos ííbje/eídeeoxlsoruszuuefistvíóníacir
¡aturOe siso ¡ sss noueotescila¡ cígsaselooo ¡ as o so u ocíassois otiles- Eno somOto- ac¡cu i Fico miosis q ceo-idii pci nito o- cíe iii ti cii —
lísosiíac¡coso col caímotc-suicsititiisioicoti ele la u uluriacísoro IsisSetre-’icoieasseseitulescts algeodci solo iouoccoísuuaiSiruca
tauííli i ¿o nsjaiisohíe’- rico miosis]os ojí u e: [cciisic u roe os ceo- ¡¿o peri¿u tu-¿ci¿oc sic ion plai otailes cO 0000 ní ¡icetstcsso u castoi:ui —
Cososousísssyssssdeii-ootísoijes >5 40
e--sos. si, C-soo-oiOL os> o~~
jossé Lucís PetOo-ooio-s Foeooci-óso- u- ap!icoabilisl-sosídel coco-Oro!esoadisOieccde la ccmí¿dauietc luís seo-vio-sossocia-íes
cuonsosqueproducenseto-vistiosa laspersonasporcodolo quedeútily provechosotieneenlacon-
sectucoicínídeunessmoicicícesresultadospauaéstasyparasusclienteso usuarios.
5. Referenciasbihliuígmáfieas
BAco AlíE, X.
0992 ¿Ceinno cccíluí-ar programasy seo-viciospúblicos? Madrid: Ministerio para las
Adminis/cacionesPúblicas.
BoácsacK, II .M -
1981 lnto-oduccicina la investigaciónsocial. BuenosAires:Amorrorttu.
5)84 Basic: duermo-as ion socialsciences.SanFrancisco(Cal.) Sage.
Bso¡rocA. j.
<974 Manoojal etc: isÁcnicasdio investigaciónsocial. Madrid: Instituto deEstudiosPolí-
tiecis,
Coesio orí., A.
1982 El métosdecu’ leí medidaen Sociología Madrid: Ed, Nacional.
Cocísíse-.PB.
0979 Quaictyis¡o-ooeotheart of makongqc¿alitycertain-.NewYork: NewAmericanLibrary.
Bcsoj i,eNcJErl—BAosFYo¿oI o o-oo. C.
uo>7i la invescogducoronen cienciashumanas.Madrid: Marova-
DEMe-ooNc. W.F.0989 Calidas!, po-sidosccividadyconopetitívidad.La salida dela co-isis. Madrid: Díazdc
Santos
DEN-csutDK.
‘99’ Calrdoetcío ei seo-vio-ionlos clientes.Madrid: Diazde Santos.
Froc;o-oNoÁc:M, AV
¡986 Concmosltoscoscíde len calideid. M¿odrid: CECSA.
GAIozANos, A.995 Los si-soteiessc;-o±ncentosdela calidod total. Madrid: Diazde Santeos.
C,esTO] NC. j -
¡9(i8 Teoríec -y uouefroclosdela ineestígacconsocial. BuenosAires: Fudeba,
BAyos. BE.
u 995 Cornoo medirla satisfaccióndelcliente. Barcelona:Gestión2.000.
JOSOIAN,j.M.
¡990 juran y len planificaciónde la calidad. Madrid: Díazde San/oos.
JIOOIAN, i.M.y F. M. COoYNA (eds.)0988 Quoíit-r o-sínio-ol handboole.NewYork: McGraw-Hill.
47 Cosaeleonosde Trabajo SocialVeO. <6 (-sooS)s29-40
¡suso> ls,s~s /isuOsso,ssos
MAOOs\sto\o. E.
90) ~4
Poooos-ssioso- ss¡cO¿s-su!ssjioisoosioíoo/ sssoitrsitOtSOsoulsiOssy)sic¡so euc/cs/csdsso /sco ss’,-s-sooissosscu-ssoíios
<o Cali tasi qísis-ce- cíe’ - ir presOao- servio:i cusetonío les deníandael ci u cíaclanes»- En
0<1< AA - - Cedídeisí 5-ss¿co/ o-mr los se>oíoi sisus -o c5es- iii A c/ero in istroco¿oOto PÚ tu lis-co - Ni acío-i cl:
¡ N Al5— Fcsnuoitos-ic:ini Fsso-oí¿oo:ic’sníy Tcococítciesgia
Meosoco,iv II Soeccie
<973 Jeoeuoxezsic ¡su ou~omoízac¿óco.Btu reelcimití o Asico].
MM-No!, It etal00)80 ¡ti O isis] 015 ciii!> su los ersc’tsccísíscíe les seicísíícus»Áueropor/co- M ací o- i ti Al iao sto -
NIeseostoiv ooooo - ¡
<590) u Csoo¡ces/esmsoshsíceeodes íese-euledas]..Méxicoco: Cu-upecíidi/oritul ibcoroameoi-íe:¿o
MOINO>! Ni-ccoo cicsa. A,
<99<) Loa gestión.ele: ¡suCeshelose] to tos-! e-o lo ‘Idos ii0huaso/chi¡lUcí ¿soo,Ni ao] o- isí o Día, oleo Sariseis-
Pi-oK-e 1)
2001 /-iorncícunmcsonu/sss siso Fsíeo-e/oks-roe-cí Mas]cicí : Al i¿onuzzo
Po-ok—e U e-cV PO Ni
0)90 Cohiosí soeoncreoísurleo e-so-í¿cítud Nititricí: ¡ MPI -
0)90 Sesc-sdileugseotíso las sars,o-czruizsíe-o-eso-es- M acliOci: Ni cGiaw II iii -
Soicooososai- 11K.
1973 « ¡+cno isoas sic ese-tu¡ami enteocuí izo i u<vestigación scsciai» - Ero KONI G. [1., Tío —
rocio e/esociculsíguocnopío-icoo- M¿idríd: Teenos-
SvNoooe, A
0993 Cetíisluejtoíec/en /osseo-cois-/eisten ¡esal denciuíisco-steoiónuPsiliíicez- B¿urcoel anta: Gestión
4000.
Sc [LO/oveRos-cv-os. 8.
o 5)76 ¡¿croii-as cíco iro-eestigssciónsoeoia/- Maduicí: Pao-acíírolo-
984 Ciens:¿eíssocissies- E¡cístemsuíogíeo /óo/e-ssnno tisido/-osgioz - Mato-id: Pacao-o i uífo-
ShAw. J.C
90)’ Co-s/¿sin- ele seroie-ios- Ni att riel: 1) íao cíe 5>,nietos -
¡‘rNA Mooohs,O 95) i Pr-gen ízocio)nole íes. errcpo-esss.¿eolo-/co u - oplic-e¿s-oooes- Bao-ccIcoula: Ges/i lan 2.000.
VI—cc ss-co. U
u u) ~<
Zí:rs sse-o,eo..
<993
El s!icori-to es leí ¡ariríieoo-o L-Istsctieogilapareooso serviciodes:ahdcnel.Madrid o 1 )iaz dc: Santos.
\/ A - A. PAco-esoo mOMIAS - y Ib, Brncoy
Calideieliot u/coro!u- gesí¿esn sic- seo-vicios- Csi riso íeaga-sc-r el ecfuií/isnIoentre: los peo-cep—
sos-sso-es4 icns e ¡seetaí¿vasde leus ceco-suíns¿eíoo-sos- Mado-id: Día, de Santos.
4 «—LII so-
e-soL sSs (200-0)0 259 ~5O40