Savo Lausevic Visnja I(osovic

FILOZOFIJAza cetvrti razred gimnazije

[]Zavod za udzbenike i nastavna sredstva

Podgorica, 2010.

NAGOVOR NA FILOZOFIJU 7

I UVODENJE U FILOZOFIJU 9

1. ODREDENJE FILOZOFIJE 10

Zasto jilozojija svoj predmet saznanja traii? 10Specificnost metoda u jilozofskom saznanju 11Dejinisati ili ne dejinisati jilozojiju? 12Sa kim poiinje i odakle izvire jilozojija? 13

2. ISTORIJSKI I SISTEMSKI PRISTUP FILOZOFIJI 17

Zasto je istorija jilozojije vaina za jilozojiju? 17Osnovne discipline jilozojije 17

3. FILOZOFIJA U ODNOSU 23Sta znaii biti u odnosu? .: 23Filozojija i mit ····· 23Filozojija i umjetnost 24Filozojija i religija 25Filozojija i pozitivna nauka (e) 26Filozojija u savremenom svijetu 27

11ONTOLOSKO TRAGANJE ZA BIVSTVOVANJEM 31

1. ZASTO JE METAFIZIKA (ONTOLOGIJA) OSNOVNI OBLIK FILOZOFIJE? 32

Uvod 32Put u ontoloska pitanja 33Kategorijalno-ontoloske razlike 33Po cemu su razlikuju ontoloske teorije? 34KlasiCna i moderna paradigma ontologije (metajizike) 36

2. U CEMU JE POSEBNOST ANTICKE ONTOLOGIJE?. 39Miletska skola 39Elejska skola: Problem /ednog 40Heraklit: Problem logosa _., ~U:.. ...Empedokle i Anaksagora ;:.;: ,,·,..4'1, " .; ;.<.; 0',., .

Atomisti ;;'!.. :::::''42',''' ,: ::Platonova teorija ideja :::::.'~42.:., ,; -Aristotel: Sinteza metajiziCkih ucenja ·43Plotin: Emanacija svijeta iz /ednog 45

3. SREDNJOVJEKOVNA METAFIZIKA ·48Uvod 48Kako su se susreli grlko-helenistiCki i judeo-hriScanski svijet? 49PatristiCka tumacenja i odbrana hriScanstva 50Pojam stvaranja kod sv. Vasilija Velikog 50Ontologija licnosti: Sveta Trojica i lienost covjeka 51Sv. Avgustin: Razumijevaj da bi vjerovao, vjeruj da bi razumio!.. 52Vrijeme je u dusi 52Vjera i razum, komplementarnost jilozojije i teologije 53Toma Akvinski: Bog, boije stvaranje i tvorevina 53Dokazi 0 boijem postojanju (egzistenciji) 54

4· MODERNA METAFIZIKA I NOVOVJEKOVNO UZDIZANJE SUBJEKTA 57Raaanje duha novog vijeka 57time zapolinje jilozojija novog vijeka? 57Dekartova obnova metajizike 58Dekartov ontoloski dokaz 0 postojanju Boga 58Dekartov dokaz 0 postojanju svijeta 58Traganje za supstancijom 59Spinozino rjeSenje dualizma supstancija 59Lajbnicov metajiziCki odgovor na pitanje 0 supstanciji 60Sta obuhvata prosvjetiteljstvo? 60Sta ontoloski novo donosi prosvjetiteljstvo? 61

5· NJEMACKI KLASICNI IDEALIZAM 64Uvod 64Kantova kritika metajizike 64Kopernikanski obrt ujilozojiji 65Culnost - razum - um 66Hegelova metajizika apsolutnog subjekta 66Sta je cilj jilozoJskog traganja za apsolutnim? 67Panlogizam i dijalektika - parmenidovsko i heraklitovsko kod Hegela 68Sistem apsolutnog idealizma 68Filozojija duha 69

6. SAVREMENA ONTOLOGIJA 71Kratak uvod u savremenu jilozojiju 71Sopenhauer: Svijet kao volja i predstava 71NiCeova kritika metajizike 72Kjerkegor: Od istina svijeta prema istini egzistencije 73Jaspers: Bivstvovanje i egzistencija 73Sartr: Egzistencija prethodi esenciji 74Martin Hajdeger ili kritiCka destrukcija metajizike 75Na remu Hajdeger zasniva ontologiju? 76Sta je cilj Jundamentalne ontologije? 76

III STA MOGU ZNATI: TEORIJA SAZNANJA 81

1. STA JE PREDMET INTERESOVANJA TEORIJE SAZNANJA? 82

Uvod 82Pojam znanja 82Bitne kategorije i relacije teorije saznanja 83Znanje i vjera 84Saznanje i istina 85Uloga jezika u saznanju 85Izvori saznanja 86Ontologija i teorija saznanja 87Teorija saznanja i logika 87Teorija saznanja i nauka 88

2. ANTICKO POIMANJE SAZNANJA 91Parmenid i Heraklit: Logosno saznanje 91Sojisti i Sokrat:Ljudski karakter saznanja 92Platonovo poimanje saznanja 95Aristotelova podjela saznanja 96

3. SAZNANTE U SREDNTOVTEKOVNOT FILOZOFITI 100

Opste i posebno u saznanju 100Problem univerzalija 101

4. MODERNO ZASNIVANTE TEORITE SAZNANTA 104

Uvod 104Problem metode 105RacionalistiCki koncept saznanja 105Dekartovo zasnivanje metode 106Dekartova matematika 107Spinoza 108Lajbnicova teorija saznanja 110Lajbnicove matematiCke ifizikalne ideje 111EmpiristiCka teorija saznanja 111Bekonovo shvatanje saznanja 112Lokovo zasnivanje teorijt: saznanja 113Berklijev solipsizam 115Hjumova teorija saznanja 115Kantova kritiCka teorija saznanja 116

5. SAVREMENE TEORITE SAZNANTA 122Uvod 122Pozitivizam 122Pragmatizam 124Fenomenologija 125Strukturalizam 126

IV PRAKTICKA FILOZOFIJA 131

1. STA SAZNATE FILOZOFSKA ANTROPOLOGITA? 132

Razlika izmedu teorijske i praktiCke filozofije (uvod) 132Sta je filozofska antropologija? 132Covjek: BUe prirode i bUe istorije? 133Zasto covjek ima posebno mjesto u svijetu? 134Plesnerovo razumijevanje covjeka kao bUa mogucnosti 135Gelenovo odredenje covjekove sustine 136Sartrovo poimanje slobode 136

2. FILOZOFITA ISTORITE 139Sta je to istorija? 139Odakle dolazi ideja istorije? 139Hegelovo tumacenje svjetske istorije 140Marksovo razumijevanje istorije 141Diltaj, ili kako razumjeti istorijski svijet? 141Gadamerova filozofska hermeneutika 142

3. AKSIOLOGITA I ETIKA 144Aksiologija ili teorija vrijednosti 144Kako odrediti etiku kao filozofsku disciplinu? 146Koje su osnovne etiCke kategorije? 147

Moral 147Pojam dobra ···· ..···..···..148Pojam slobode 149

Gdje je osnovni izvor morala i moralnog djelovanja? 149Sofisti i Sokrat 149

Platonovo eticko ucenje 150Aristotelova etika vrline 152

Kantova etika duinosti 153UtilitaristiCka etika 154Levinasova etika odgovornosti 155

4· FILOZOFIJA POLITIKE 15 8Odredenje filozofije politike 158AntiCki pojmovi polisa i politike 159Platon: Traganje za pravednoscu je smisao politike 160U eemu Aristotel kritikuje Platonovu teoriju politiker 161Aristotel: Odnos driave i gradanina 161Od polisa do megapolisa 162Srednji vijek i hriScansko razumijevanje politike 162Moderna filozofija politike 163Teorije drustvenogugovora kao odgovor na pitanje kako je nastala driava? 164Sta politiCki novo donosi gradansko drustvo? 164Sta je to ideologija? 165Sta je to liberalizam? 165Sta je to konzervativizam? 166Sta je to socijalizam? 167Kritika totalitarnih poredaka 167Sta je to demokratija? 169Sta je to narod, i kako narod moie da vlada? 169

V IZABRANA TEMA: FILOZOFIJA NAUKE 173

1. OD NAUKE PREMA FILOZOFIJI NAUKE 174

Filozofija i nauka 174Pojam nauene teorije i nauena metode 175Predmet filozofije nauke 176

2.0SNOVNE STRUJE U FILOZOFIJI NAUKE 177

Uvod 177LogiCki empirizam 177Naueni realizam 177Kunov pojam nauene revolucije 178Poperova teorija opovrgljivosti 179

3· NAucNo ISTRAiIVANJE 181

Verner Karl Hajzenberg : 182Paul Fajerabend 183

VI RJECNIK FILOZOFSKIH POJMOVA 187

VIII HRO N0 LOGIJA 210

VII IZABRANA LITERATURA(PREVODI) 214