FILM:MASMEDIJ I MEDIJSKI SADRŽAJ

KOMUNIKOLOGIJA II

9. PREDAVANJE

POJAM I TEORIJSKO ODREĐENJE

Izraz ’film’ u srpskom jeziku je, slično kao i strip – homonim.

Njime se istovremeno denotira:

1. medij masovnog komuniciranja i

2. sadržaj koji se posreduje tim, ali i nekim drugim, medijem.

PRETEČE FILMSKOG MEDIJA ’Stroboskopski efekat’ (zadržavanja opaženog prizora od 1/30 do 1/10

sekunde u retini ljudskog oka i kasnije registrovanje opaženog u mozgu): 1824.

Prethodili su mu, tokom XIX veka, brojni pokušaji u Evropi i SAD da se crteži i fotografije ’ožive’.

Tako je traka sa 16 crteža montirana unutar valjka i kada se gledalo kroz prorez na prednjoj strani ovakvog valjka likovi na crtežima su se pokretali.

Složeniji uređaj – praksinoskop – patentirao je francuski pronalazač Šarl Emil Rejno. Sadržao je rotirajući valjak sa kružno postavljenim ogledalima u centru i fotografijama na zidovima valjka. Kada se valjak okretao izgledalo je da slike oživljavaju.

1861. godine američki pronalazač Kolimen Seleres patentirao je kinematoskop, rotirajući uređaj koji je pokretao fotografije montirane na padajućim klapnama. Ovaj uređaj je zanimljiv i po tome što je njegovo korišćenje podrazumevalo svetlu površinu, odnosno platno na kojem su projektovane brzo smenjujuće fotografije.

U međuvremenu je unapređena i fotografska kamera – 1877. godine američki fotograf Edvard Majbridž snima 24 fotografije koje beleže sve faze konja u galopu – pa je iluzija pokreta u ovakvim uređajima bivala sve ubedljivija.

FILM

NASTANAK

Film kao medij masovnog komuniciranja postao je moguć kada je krajem XIX veka otkriven kinematograf, uređaj koji je istovremeno bio kamera i aparat za projekciju.

Istorijski trenutak u nastanku filmskog medija desio se 28. decembar 1895. godine, kada su braća Luj i Ogist Limijer u Grand kafeu u Parizu organizovali prvu javnu filmsku predstavu, prikazujući svojim kinematografom kratke dokumentarne storije Ulazak voza u stanicu Siota, Iskrcavanje učesnika kongresa za fotografiju u Lionu, Izlazak radnika iz fabrike...

Edisonov kinetograf 1891.

STRUKTURA

Strukturu filmskog medija, prvog audiovizuelnog medija masovnog komuniciranja, čine:

1. filmska traka – fizički nosilac poruke,

2. uređaji za snimanje,

3. uređaji za reprodukciju, kao i

4. situacioni okvir recepcije, denotiran brojnim izrazima: filmska/ bioskopska/projekciona dvorana, bioskop, kino.

RAZVOJ FLMSKOG MEDIJA

Najpre samo vizuelni medij: NEMI FILM Prvi zvučni film, Kroslandov Džez pevač (The

Jazz Singer), prikazan je 1927. godine u Njujorku. Njegove ekspresivne i estetske mogućnosti bitno

se povećavaju otkrićem filma u boji 1935. godine – Beki Šarp (Becky Sharp) – zatim specijalnog objektiva koji omogućava oštrinu u svim planovima 1941. godine – Građanin Kejn (Citizen Kane) – kao i raznih sistema za projekciju (sinemaskop, superskop, sinerama...), koji formatom i konkavnošću velikog ekrana stvaraju iluziju treće dimenzije.

MEDIJSKI VRHUNAC

Filmski medij vrhunac dostiže polovonim prošlog veka.

Tako je 1949. godine u Holivudu proizvedeno 411 filmova, a u amerčkim biskopima prodavano je 90 miliona ulaznica sedmično.

TELEVIZIJA

FILM KAO MEDIJSKI SADRŽAJ Sadržaji koji se posreduju filmskim

medijem, film komunikološki shvaćen kao poruka, mogu biti:

1.dokumentarni – dokumentarni film, 2. informativni – filmski žurnal, 3.performativni – igrani film (sa mnoštvom

žanrova: komedija, drama, vestern, istorijski spektakl, naučna fantstika, horor, akcioni, mjuzikl, triler…) i

4.animirani – crtani film i lutka-film.

FILMSKI SPEKTAKL

Bez obzira o kojoj vrsti filma da je reč, poruka se uvek organizuje u formi koja je svojstvena ovom mediju – filmskom spektaklu.

Filmski spektakl predstavlja različitim kreativnim postupcima i tehnikama, u toku snimanja filma i montaže, izvedenu ikoničko-auditivnu rekonstrukciju stvarnosti.

Faktografski aspekt stvarnosti uvek se pojavljuje kao predložak filmskog spektakla, koji mu obezbeđuje denotativno značenje.

FILMSKI SPEKTAKL

Međutim, rediteljskom zamisli, različitim izražajnim mogućnostima ’filmskog jezika’ i sve sofisticiranijim tehničkim uređajima za snimanje, montažu i projekciju filma stvarnost se u filmskom spektaklu nadrasta i transformiše u filmsku stvarnost – proces u kome nastaje i obitava filmska umetnost.

Događaj se interpretira u prostorno-vremenskoj ravni u kojoj ga je u realnom životu nemoguće sagledati, a simbolički spektar koji se u procesu stvaranja filmskog spektakla koristi obogaćuje njegovo semantičko polje i čini da film bude prvenstveno estetska poruka, dakle otvorena ikoničko-auditivna simbolička struktura sa mnoštvom mogućih konotativnih značenja.

’JEZIK’ FILMA

Ekspresivne mogućnosti filma definsane su specifičnim semiotičkim sistemom koji se naziva – ’jezik filma’.

Filmski jezik je nastao i razvija se determinisan:1. fizičkom činjenicom da se u filmskom mediju

dvodimenzionalno prezentira trodimenzionalna stvarnost 2. biloškom činjenicom da njegovu sintaktičku, semantičku i

pragmatičku strukturu mogu da čine, dominantno, oni simboli i izražajna sredstva koji su dostupni kameri, tj. ljudskom oku.

Morfologija i sintaksa filmskog jezika može se prikazati analogijom sa usmenim/pisanim jezikom.

Ako je fotogram, kao osnovna jedinica pokreta, analogna fonemi u usmenom ili grafemi u pisanom jeziku/govoru, onda kadar u filmskom jeziku predstavlja ekvivalent – reči, scena – sintagmi, a sekvenca – rečenici.

JEZIK FILMA

Kadar je sve ono što se vidi i čuje u neprekinutom činu snimanja, od uključivanja do isključivanja kamere.

Više kadrova oformljuje scenu, više scena – sekvencu, a niz sekvenci – kratkometražni ili dugometražni/celovečernji film.

Kadar je, kao osnovna ekspresivna jedinica filmskog jezika, određen prostorno – svime što se vidi (ali i ne vidi, nego implicira) u kadru, i vremenski – svim dešavanjima u jedinici vremena u kadru.

U prvom slučaju reč je o okviru kadra, a u drugom o vremenu trajanju kadra, čiji zbir rezultira tzv. filmskim prostorom (enterijer, eksterijer; vidljivo, nevidljivo) i filmskim vremenom (vreme projekcije, dramsko vre-me).

JEZIK FILMA

To šta će se videti u kadru, koliko će trajati i kakav će kadar biti određeno je relacijom: kamera – objekat snimanja.

Udaljenošću kamere od objekta definiše se filmski plan, koji može biti: detalj (oko na licu čoveka), krupni plan (lice čoveka), srednji plan (figura čoveka), tzv. ameriken (figura čoveka presečena negde oko kolena, sa delićem okolnog prostora) i total (veliki prostor sa ili bez figura u njemu), pri čemu svaki od ovih planova ima po nekoliko varijacija.

Položaj kamere u odnosu na objekat određuje ugao snimanja: gornji rakurs (ptičija perspektiva), srednji/horizontalni rakurs (frontalna perspektiva) i donji rakurs (žablja perspektiva).

JEZIK FILMA

Kadar, dalje, određuju stanje kamere i objekta, kao i kretanja kamere u odnosu na objekat.

Kamera može biti nepokretna, a objekat u pokretu; zatim pokretna, a objekat nepokretan; i, najzad, u pokretu mogu biti i kamera i objekat.

Postoje dva osnovna kretanja kamere: 1. kada je pozicionirana u jednoj tački, ali se pomera (u

rukama kamermana ili na postolju) horizontalno, vertikalno, kružno, brišući, skokovito..., reč je o tzv. panorami ili švenku; i

2. kada se kreće zajedno sa kamermanom (kranom, kolicima po pruzi i sličnim specijalno za potrebe snimanja filma konstruisanim uređajima, raznim prevoznim sredstvima, u rukama kamremanapadobranca itd.) napred/nazad, gore/ dole, uporedno sa objektom snimanja, kružno oko objekta snimanja, ukoso... u pitanju je tzv. vožnja ili far.

JEZIK FILMA

Ekspresivne mogućnosti filmskog jezika takođe čini kretanje unutar kadra (normalno, usporeno, ubrzano, zaustavljeni pokret/’stop-snimak’...) i kompozicija kadra (horizontalna, vertikalna, dijagonalna, geometrijska...).

Svi do sada naznačene ekspresivne mogućnosti filmskog jezika zasnovane su na tzv. sistemu kadriranja koji, sledeći već uspostavljenu analogiju sa usmenim ili pisanim jezikom/govorom, čini sintaksu ovog semiotičkog sistema koji je imanentan filmu.

JEZIK FILMA

Jezik filma takođe ima svoje stilske figure za oblikovanje filma kao poruke i specifičnu interpunkciju u njenoj strukturi.

Najčešće stilske figure u filmskom je-ziku jesu:

1. elipsa, 2. flešbek i 3. metonimija.

JEZIK FILMA

Sve ove stilske figure postižu se sistemom kadriranja, ali i interpunkcijom filmskog jezika koju čine postupci:

1. otamnjenja ili zatamnjenja kadra, 2. rezovi, 3. pretapanje kadrova, 4. dupleks i multipleks pozicije (slike na sliku), 5. geometrizacija kadrova (romboidni,

zvezdasti, okrugli, elipsasti, iskrzani... kadrovi izlaze ili ulaze u kvadratni kadar, na primer), itd.

JEZIK FILMA

Pretpostavka filmskog spektakla su i ekspresivne mogućnosti, tj. jezici svih umetnosti, čiji mu je nastanak istorijski prethodio (muzika, slikarstvo, vajarstvo, arhitektura, teatar i književnost), zbog čega se mataforički naziva ’sedmom umetnošću’, kao i onih umetnosti (fotografija i strip) koje su istovremeno nastajale.

One funkcionišu u svim produkcionim fazam za oblikovanje jednog filmskog spektakla: u scenariju, crtežima/slikama filmskog prostora, muzici, kostimima, scenografiji, glumi...

Zbog toga je filmski spektakl, shvaćen kao estetska poruka/sadržaj, integrišući u odnosu na sve ostale umetnosti i, time, mnogo bliskiji, a prirodom filmskog medija kao masovnog, i mnogo pristupačniji ljudima, nego klasične umetnosti.

RECEPCIJA FILMA

Mentalno-psihički procesi:

1. IDENTIFIKACIJE

2. PROJEKCIJE

INDUSTRIJA FILMA

Od samog nastanka filmskog medija on postao okosnica nove industrije – industrije filma, koja se zasniva na premisi da je i film roba.

Film kao roba zasnovan je na principima:

1. VEDETIZACIJE,2. SKRIVENE EROTIKE,3. HAPPY END-A.

BUDUĆNOST FILMA Film kao medij masovnog komuniciranja lagano nestaje

(poluprazne bioskopske dvorane i smanjivanje njihovog broja), prepuštajući filmski spektakl, film kao poruku, novim audio-vizuelnim medijima.

Najpre se to desilo sa filmskim žurnalima, čiju je bioskopsku sporohodnost televizija apsorbovala dnevnim informativnim emisajama. Na red su, zatim, došli dokumentarni filmovi, koji se danas stvaraju za festivalsku promociju i televizijsko prikazivanje.

Gotovo je sigurno da će sudar filmskog i novih medija i u slučaju igranih filmova, podjednako komercijalnih i umetničkih, rezultirati njihovom pretežno kućnom recepcijom. Posebno ako se imaju u vidu tehničke mogućnosti takozvanih ’telekompjutera’ u audio-vizuelnom dizajniranju filma i tendencija postepenog prevazilaženja do sada postojeće razlike između velikog i malog ekrana, čije se dimenzije povećavaju do veličine celih zidova u stambenom prostoru.

PITANJA

?