55
fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15- 1 fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, fdVd’kkL= foHkkx] Department of Entomology, MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk&444 104 Dr. Panjabrao Deshmukh Krishi Vidyapeeth, Akola-444 104 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- fonHkkZrhy fidkaojhy fdMhaph xq:fdYyh Pest Guide on Crops of Vidarbha Region fid / Crop v- dz- / Sr. No. fdM /Pest izknqHkkZokph y{k.ks / Damage symptoms ,dkfRed O;oLFkki.k / Integrated Management izknqHkkZo dkyko/kh / Incidence period egRre izknqHkkZo dkyko/kh / Peak incidence period fLFkrh / Status 1 2 3 4 5 6 7 9 1- dkiwl Cotton 1 Ekkok] Aphid, Aphis Gossypii Glover ekok o R;kph fiYys ikukaP;k [kkyP;k cktwus o dksoG;k MgkGhoj leqgkus jkgwu R;krhy jl 'kks"k.k djrkr- v'kh ikus dksdMrkr- >kMkph ok< [kqaVrs- fMlsacj tkusokjh efgU;kr ;k fdMhpk izknwHkkZo ok<Y;kl cksa Ms pkaxyh meyr ukgh o meyysyh cksa Ms fpdV o dkGlj gksrkr R;keqGs mRiknuke/;s ?kV ;smu dkilkP;k izfrojgh vfu"V ifj.kke gksrkr dik’khps fid gaxkekckgsj ?ks.;kps VkGkos- dkiwl fidkph ;ksX; QsjikyV djkoh- ikukoj yo vlysY;k chVh dik’khP;k ladjhr tkrhph fuoM djkoh- e`n ifj{k.kkP;k vk/kkjkoj [kr ek=spk voyac d:u nksu vksGhrhy o nksu >kMkrhy varj ;ksX; rsp Bsokos- tkLrhpk u= [krkpk okij VkGkok dik’khr poGhps va krjfid ?;kos- osGsoj vkarje’kkxr d:u fid ru fojghr Bsokos- cka/kkojhy i;kZ;h [kkn; ouLirh osGksosGh u”V djkO;kr- ‘kD;rksoj Hksa Mhps fid dik’kh ‘kstkjh ?ksÅ u;s- 5 VDds fuacks Gh vdZ fdaok ,d VDdk dPps fuacksGh rsykph Qkokj.kh djkoh- nzko.kkr ,d xzWe fMVtsZV ikoMj fdaok lkcukpk pqjk izfr fyVj ik.kh ;k izek.kkr ,dtho d:u twyS vkWxLV u®Ogsacj fMlsacj twyS vkWxLV u®Ogsacj fMlsacj eq[; fdM Major pest

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

  • Upload
    buidang

  • View
    245

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz]

Plant Protection and Surveillance Unit,

fdVd’kkL= foHkkx]

Department of Entomology,

MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk&444 104

Dr. Panjabrao Deshmukh Krishi Vidyapeeth, Akola-444 104 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------

fonHkkZrhy fidkaojhy fdMhaph xq:fdYyh

Pest Guide on Crops of Vidarbha Region

fid / Crop v-

dz-

/

Sr.

No.

fdM /Pest izknqHkkZokph y{k.ks /

Damage symptoms

,dkfRed O;oLFkki.k /

Integrated Management

izknqHkkZo

dkyko/kh /

Incidence

period

egRre

izknqHkkZo

dkyko/kh /

Peak

incidence

period

fLFkrh / Status

1 2 3 4 5 6 7 9

1- dkiwl

Cotton

1

Ekkok] Aphid,

Aphis Gossypii Glover

ekok o R;kph fiYys

ikukaP;k [kkyP;k cktwus o

dksoG;k MgkGhoj leqgkus

jkgwu R;krhy jl 'kks"k.k

djrkr- v'kh ikus

dksdMrkr- >kMkph ok<

[kqaVrs- fMlsacj tkusokjh

efgU;kr ;k fdMhpk

izknwHkkZo ok<Y;kl cksaMs

pkaxyh meyr ukgh o

meyysyh cksaMs fpdV o

dkGlj gksrkr R;keqGs

mRiknuke/;s ?kV ;smu

dkilkP;k izfrojgh vfu"V

ifj.kke gksrkr

dik’khps fid gaxkekckgsj

?ks.;kps VkGkos-

dkiwl fidkph ;ksX; QsjikyV

djkoh-

ikukoj yo vlysY;k chVh

dik’khP;k ladjhr tkrhph

fuoM djkoh-

e`n ifj{k.kkP;k vk/kkjkoj [kr

ek=spk voyac d:u nksu

vksGhrhy o nksu >kMkrhy varj

;ksX; rsp Bsokos- tkLrhpk u=

[krkpk okij VkGkok

dik’khr poGhps vakrjfid

?;kos-

osGsoj vkarje’kkxr d:u fid

ru fojghr Bsokos-

cka/kkojhy i;kZ;h [kkn;

ouLirh osGksosGh u”V

djkO;kr-

‘kD;rksoj HksaMhps fid dik’kh

‘kstkjh ?ksÅ u;s-

5 VDds fuacksGh vdZ fdaok ,d

VDdk dPps fuacksGh rsykph

Qkokj.kh djkoh- nzko.kkr ,d

xzWe fMVtsZV ikoMj fdaok

lkcukpk pqjk izfr fyVj ik.kh ;k

izek.kkr ,dtho d:u

twyS

vkWxLV

u®Ogsacj

fMlsacj

twyS

vkWxLV u®Ogsacj

fMlsacj

eq[;

fdM

Major pest

Page 2: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

2

felGkok-

;k uarjgh fdMhaus vkFkhZd

uqdlku ladsr ikrGh ¼10

ekok izfr iku½ xkByhp rj

iq<hyiSdh dks.kR;kgh ,dk

f’kQkj’khr fdVduk’kdkaph 10

fyVj ik.;kr felGwu Qokj.kh

djkoh- vW>kfMjWDVhu 300

ihih,e 50 feyh fdaok

vWlhVkehizhM 20 VDds 1 xWze

fdaok bfeMkDyksizhM & 17-8

VDds 2-5 feyh] 70 VDds

nkusnkj 1 xzWe o 30-5 VDds 1-

5 feyh fdaok Fkk;kseFkksD>ke

25 VDds nkusnkj 2 xzWe fdaok

feFkhy MsesVkWu 25 VDds izokgh

24 feyh fdaok Mk;feFkks,V 13

VDds izokgh 33 feyh- fdaok

eksuksdksVksQkWl 36 VDds izokgh

8-75 fe-yh- vko’;drk

HkklY;kl ijr nqljh Qokj.kh

10&12 fnolkps varjkus djkoh-

2

rqMrqMs, Jassids,

Amrasca biguttula

biguttula

izkS< o fiYys ikukaP;k

[kkyP;k cktwus jkgwu

R;krhy jl 'ksk"k.k djrkr-

v'kh ikus yky&rkacMh

gksmu R;kaP;k dMk

eqjxGrkr- ifj.kkeh

>kMkph ok< [kqaVrs o v'kk

>kMkauk ikR;k] Qqys vkf.k

cksaMs Qkjp deh izek.kkr

ykxrkr-

dik’khps fid gaxkekckgsj

?ks.;kps VkGkos-

dkiwl fidkph ;ksX; QsjikyV

djkoh-

ikukoj yo vlysY;k chVh

dik’khP;k ladjhr tkrhph

fuoM djkoh-

e`n ifj{k.kkP;k vk/kkjkoj [kr

ek=spk voyac d:u nksu

vksGhrhy o nksu >kMkrhy varj

;ksX; rsp Bsokos- tkLrhpk u=

[krkpk okij VkGkok

osGsoj vkarje’kkxr d:u fid

ru fojghr Bsokos-

cka/kkojhy i;kZ;h [kkn;

ouLirh osGksosGh u”V

djkO;kr-

‘kD;rksoj HksaMhps fid dik’kh

‘kstkjh ?ksÅ u;s-

5 VDds fuacksGh vdZ fdaok ,d

VDdk dPps fuacksGh rsykph

Qkokj.kh djkoh- nzko.kkr ,d

xzWe fMVtsZV ikoMj fdaok

lkcukpk pqjk izfr fyVj ik.kh ;k

izek.kkr ,dtho d:u

felGkok-

;k uarjgh fdMhaus vkFkhZd

uqdlku ladsr ikrGh ¼2 rs 3

rqMrqMs izfr iku½ xkByhp rj

iq<hyiSdh dks.kR;kgh ,dk

f’kQkj’khr fdVduk’kdkaph 10

fyVj ik.;kr felGwu Qokj.kh

djkoh- vWlhVkehizhM 20 VDds

1 xWze fdaok Fkk;kseFkksD>ke 25

VDds nkusnkj 2 xzWe fdaok

vWlhQsV 75 VDds 7-8 xWze

bfeMkDyksizhM & 17-8 VDds 2-

5 feyh] 70 VDds nkusnkj 1

xzWe o 30-5 VDds 1-5 feyh

fdaok feFkhy MsesVkWu 25 VDds

izokgh 24 feyh fdaok

Mk;feFkks,V 13 VDds izokgh

33 feyh- fdaok eksuksdksVksQkWl

twyS rs fMlsacj

vkWxLV rs

lIVsacj eq[;

fdM

Major pest

Page 3: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

3

36 VDds izokgh 8-75 fe-yh-

vko’;drk HkklY;kl ijr

nqljh Qokj.kh 10&12 fnolkps

varjkus djkoh-

3

QqyfdMs, Thrips,

Thrips Tabaci L.

izkS< o fiYys ikus o fgjoh

cksaMs [kjMwu R;krwu

fu?k.kkjk jl 'kks"k.k djrkr

R;kewGs >kMs fuLrst

fnlrkr] ikukoj ika<wjds o

uarj rifdjh pVVs vk<Gwu

;srkr o >kMkaph ok< [kqaVrs-

,-fd-O; % oj izek.ks

;k uarjgh fdMhaus vkFkhZd

uqdlku ladsr ikrGh ¼10

QqyfdMs izfr iku½ xkByhp rj

iq<hyiSdh dks.kR;kgh ,dk

f’kQkj’khr fdVduk’kdkaph 10

fyVj ik.;kr felGwu Qokj.kh

djkoh- bfeMkDyksizhM & 17-8

VDds 2-5 feyh] 70 VDds

nkusnkj 1 xzWe o 30-5 VDds 1-

5 feyh fdaok Fkk;kseFkksD>ke

25 VDds nkusnkj 2 xzWe fdaok

feFkhy MsesVkWu 25 VDds izokgh

24 feyh fdaok Mk;feFkks,V 13

VDds izokgh 33 feyh- fdaok

eksuksdksVksQkWl 36 VDds izokgh

8-75 fe-yh- vko’;drk

HkklY;kl ijr nqljh Qokj.kh

10&12 fnolkps varjkus djkoh-

vkWxLV rs

lIVsacj lIVsacjPkk

ighyk

ia/kjokMk

eq[;

fdM

Major pest

4

Ikka<jh ek’kh, White fly

Bemisia tabacci

ika<&;k ek'khph

fiYysikukaP;k ekxP;k

cktwus ,dk fBdk.kh fLFkj

jkgwu R;krhy jl 'kks"k.k

djrkr- v'kh ikus

dksestrkr- rhoz Lo:ikpk

izknwHkkZo vlY;kl ikus

ykylj fBlqG gksmu

okGrkr- ;k f'kok; ika<&;k

ek'khph fiYys 'kjhjkrwu

fpdV nzo ckgsj Vkdrkr

dkykarjkus R;koj dkGh

cqj'kh ok<rs- vls

izknwHkkZoxzLr >kM fpdV o

dkGlj gksrs- >kMkph ok<

[kqaVrs vkf.k R;kpk

mRiknukoj vfu"V ifj.kke

gksrks-

1- dkiql fidkph ospuh osGsoj

djkoh-

2- dkiql fidkph QsjikyV ika<&;k

ek'khph [kkn;sfids ulYksY;k

fidkcjkscj djkoh-

3- u=;qDr [krkph vkf.k

vksyhrkpk vko';drsis{kk

tkLrhpk okij VkGkok- vkf.k

dik'khps fid nkV.kkj ukgh ;kph

dkGth ?;koh-

4- fioG;k i=;kps fpdV lkiGs

12 rs 15 lkiGs @gsDVjh

;kizek.ks dik'khP;k 'ksrkr v/kkZ

rs ,d QqV maphoj ykokos-

i=;kP;k fioG;k jaxkeqGs

ika<&;k ek'kk R;koj vkdf"kZr

gksrhy- vkf.k R;koj ykoYksY;k

rsykeqGs R;koj fpidrhy R;k

njjksr iqlqu ?ksoqu fioG;k

i=;kauk rsy ykokos-

5- OgVhZlhyh;e ysdWuh 1-15

VDds HkqdVh 50 xzWe izrh 10

yhVj ik.;kr ?ksowu Qokj.kh

djkoh ¼ldkGh@lak;dkGh½

6- flaFksfVd ikljsFkkbZMl ;k

oxkZrhy fdVduk'kdkapk okij

d# u;s R;keqGs ika<&;k

ek'khP;k mnzsd gks.;kph 'kD;rk

vlrs-

7- ojhy loZ mik; ;kstuk

d:ugh losZ{k.kkvarh ;jkljh

8&10 izkS< ek'kh fdaok 20

fiYys izrh iku vk<Gqu

vkY;kl fu;a=.kklkBh

vW>kfMjsfDVu 1500 ihih,e

50 fe-yh- fdaok vWlhVkfeizhM

20 VDds HkqdVh 2 xzWe

Fkk;ksEksFkksD>ke 25 VDds

HkqdVh 4 xzWe fdaok Vªk;>ksQkWl

40 b- lh 20 fe-yh- fdaok

MsYVkesFzkhu 1 VDds +

Vªk;>ksQkWl 35 VDds 20 fe-

yh- 10 yhVj ik.;kr felGwu

twyS rs fMlsacj

lIVsacj rs

u®Ogsacj eq[;

fdM

Major pest

Page 4: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

4

Qokj.kh djkoh-

5

ehyhcx, Mealy bug

phenacoccus solenopsis

Tinsley

g;k dhMhph izkS< o fiYya

ikukrhy] dksoG;k

'ksM;karhy] Qkanh e/kwu jl

'kks"k.k djrkr- jl 'kks"k.k

djrkauk ikukar fo"kkjh ykG

felGyh tkrs-R;keqGs ikus

pqjxGrkr- izknqHkkZoxzLr

>kMkps 'ksaMs >qiD;klkj[kh

fnlrkr- tkLr izknwHkkZo

>kY;kl izknwHkkZoxzLr

'ksaMk@ikus iw.kZr% okGrkr-

rlsp gh dhM vkiY;k

'kjhjkOnkjs lk[kjsP;k ikdk

lkj[kk xksM o fpdV inkFkZ

ckgsr Vkdrs R;koj dkGh

cqj'kh ok<rs o laiw.kZ >kM

fpdV o dkGs fnlrs-

ifj.kkeh ikukP;k vUu

r;kj dj.;kP;k izfdz;sr

ck/kk mRiUu gksrs- tkLr

izknqHkkZo vlY;kl >kMkph

ok< [kqaVrs] cksaMs vijhiDo

voLFksr meyrkr R;keqGs

dkilkph izr [kkykors

vkf.k mRiknukr ?kV ;srs-

1- ekxhy gaxkekrhy izknwHkkZoxzLr

ijkV;k Rojhr tkGwu u"V

djkO;kr

2- 'ksr cka/kkojhy o{kkpk NkV

dk<wu 'ksrkr o`{kkph dehr deh

lkoyh vlkoh

3- ekUlquP;k ikolkuarj

mxoysY;k i;kZ;h [kk?k

[email protected] ;kapk Rojhr

uk;ukV djkok

4- dik'khph izknqHkkZoxzLr

ikus@ikR;k cksaMs@Qka?kk @ 'ksMk bZ

rksMwu u"V djkosr

5- osGksosGh dik'kh fidkaph [kqji.kh

o Moj.kh d:u fid r.kfojghr

Bsokos

6- fiB;k<sd.kkoj miftohdk

dj.kkjs uSlfxZd fdVd mnk-

<kyfdMs] dzk;lksik] vWuWl;hl

iztkrhpk ijksithoh fdVd bZ

la[;k iwjs'kh vk<Gwu vkY;kl

jklk;fud fdVduk'kdkapk

okij VkGkok

7- ;k uarj lq/nk izknqHkkZo

vkVksD;kr u vkY;kl

izk/kkU;kus uqdR;kp tUeysY;k

fiykaP;k voLFksoj f’kQkjlhr

jklk;fud fdVdukÓkdkaph

Qokj.kh djkoh

laiw.kZ fid

gax«e

twyS u®Ogsacj

fMlsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

6

(Damage leaf)

dksGh Mites,

Tetranychus bioculatus

Woodmason

gh fdM vkdkjkus lq{e

vlqu dksGh ikukrhy jl

'kks"k.k djrkr- yky

dksGhaauh jl 'kks"k.k dsysyh

ikus ykylj rkacMh gksrkr

rj yksdjh dksGhuh jl

'kks"kysY;k ikukoj ika<qjds

dslkG pVVs iMrkr-

,-fd-O; dz- 2 izek.ks

;k uarjgh fidkps uqdlku gksr

vlY;kl iq<hyiSdh dks.kR;kgh

,dk f’kQkj’khr fdVduk’kdkaph

10 fyVj ik.;kr felGwu Qokj.kh

djkoh- Mk;dksQkWy 18-5 VDds

54 fe-yh- fdaok Lik;jkseslhQsu

22-9 VDds 12 fe-yh- fdaok

QkstsykWu 35 VDds 35 fe-yh-

vkWxLV u®Ogsacj

lIVsacj

vkWDV®cj fdjd®G

fdM

Minor

pest

7

fgjoh cksaM vGh

American boll worm,

Helicoverpa armigera

Hubner

ygku vG;k ikR;k]

dG;k o Qwykauk fNnz ikMwu

vkrhy Hkkx [kkmu

uqdlku iksgpforkr eksB;k

vG;k fgjO;k cksaMkauk fNnz

ikMwu vkrhy Hkkx iks[k:u

[kkrkr- ;k vGhuh dsysyh

fNnz vfu;fer xksy o brj

cksaM vG;kauh dsysY;k

fNnzkP;k ekukus eksBh

vlrkr- cjspnk vGhpk

leksjpk v/kkZ Hkkx cksaMkr

vkf.k ikVhekxpk v/kkZ Hkkx

ckgsj vlrks izknwHkkZoxzLr

ikR;k o ygku cksams xGwu

iMrkr- izknwHkkZoxzLr eksBh

cksaMs th >kMkoj jkgrkr rh

ikolkP;k ik.;kewGs

lMrkr o R;krhy :bZph

izr [kkykors-

‘ksrkph LoPNrk Eksghe o

ekpZ@,fizy e/ks tfeuhph [kksy

ukaxj.kh

dik’khP;k lkscr edk] poGh]

>saMw] o ,jaMh ;k feJ lkiGk

fidkph ,d vksG

fid mxo.kh uarj 105 fnolkauh

5 VDds fuacksGh vdkZph

Qokj.kh

fid mxo.kh uarj 115 fnolkauh

Vªk;dkxWekVkW;Mh;k CWkDVªh ;k

ijksithoh fdVdkph 1-5 y{k

vaMh ;kizek.kkr izlkj.k

fid mxo.kh uarj 125 fnolkauh

ika<&;k ek'kkP;k fu;a=.kklkBh

gsDVjh 10rs 12 fioG;k fpdV

lkiG;kapk okij

fid mxo.kh uarj 140 fnolkauh

Fkk;ksfMdkcZ 75 VDds 1 fdyks

500 fy- ik.kh ;kizek.kkr

Qokj.kh

cksaM vG;k o fdMxzLr Hkkxkpk

uk;ukV

fdMhauh vkfFkZd uqdlkuhph

ladsr ikrGh xkBrkap

twyS rs vkWDV®cj

lIVsacj rs

vkWDV®cj eq[;

fdM

Major pest

Page 5: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

5

f’kQkj’khizek.ks jklk;fud

fdVduk’kdkapk okij

8

fBiD;kph cksaM vGh

Spotted bollworm

Earias vitella Stoll. &

E. Insualna Boisd.

dik'khps fid lk/kkj.ki.ks

1 efgU;kps >kY;kuarj

Eg.kts R;kyk ikR;k

ykx.;kiwohZ gh vGh

dksoG;k 'ksM;kauk fNnz

ikMwu vkrhy Hkkx iks[k:u

[kkrs- vls izknwHkkZoxzLr 'ksaMs

eywy gksmu okGrkr-

uqdrsp lqdr vlysys 'ksaMs

fp:u ikfgY;kl vkr

fBiD;kph cksaM vGh fnlqu

;srs dik'khyk ikR;k

vkY;kuarj vkf.k

R;kuarjP;k dkGkr vGh

>kMkaojhy ikR;k dG;k

Qwys vkf.k fgjO;k cksaMkauk

fNnz ikMwu vkrhy Hkkx

[kkrs R;kewGs R;kph ykG

gksrs izknwHkkZoxzLr eksBh cksaMs

th >kMkoj jkgrkr rh

vijhiDo voLFksrp

QqVrkr R;keqGs dkilkph

izr [kkykors

oj izek.ks

twyS rs fMlsacj

twyS

vkWxLV u®Ogsacj

fMlsacj

eq[;

fdM

Major pest

9

xqykch cksaM vGh]

Pink boll worm

Pectinophora

gossypiella Saunders

dksjMokgw dkiwl fiadkoj

xqykch cksaM vGhpk izknwHkkZo

vkWDVksacjP;k 1 Y;k

vkBoM;kiklwu fgjO;k

cksaMke/;s vk<Gwu ;srks-

ijarw vyhdMs ekalquiwoZ

isj.kh dsysY;k dik'khoj ;k

vGhpk izknwHkkZo twySP;k

'ksoVP;k fdaok vkWxLVP;k

1 Y;k vkBoM;kiklqup

ikR;k vkf.k Qqys ;koj

fnlwu ;sr vkgs- izknwHkkZo

>kysyh Qwys v/kZoV

meyysY;k xqykckP;k

dkGhlkj[kh fnlrkr

;kykp MksedGh Eg.krkr

;k cksaMvGhpk izknwHkkZo

fgjO;k cksaMke/;s tkLr

izek.kkr vk<Gwu ;srks-

,dnk dk vGh cksaMke/;s

f'kjyh dh cksaMkojhy fNnz

can gksr vlY;kus cksaMkps

o:u fujh{k.k dsY;k ;k

vGhpk izknwHkkZo fnlwu ;sr

ukgh- ijarw fgjoh cksaMs

QksMwu ikfgY;kuarj

izknwHkkZoxzLr cksams ifjiDo

u gksrkp meyrkr- R;keqGs

dik'khph izr fc?kMrs-

cksaMkrhy vG;k :bZe/kqu

fNnz d:u ljdh [kkrkr-

R;keqGs :bZph izr

[kkykors- ljdhrhy rsykps

izek.k [kkykors vkf.k

fc;k.;kph mxo.k'kDrh

deh gksrs-

oj izek.ks

vkWxLV rs fMlsacj

vkWDV®cj rs fMlsacj

eq[;

fdM

Major pest

Page 6: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

6

10

rack[kqph ikus [kk.kkjh vGh,

Tobacco leaf eating

caterpillar, Spodoptera

litura

ygku vG;k leksgkus

ikukrhy gjhr nzO; QLr

djrkr R;kewGs ikukP;k

f'kjk f'kYyd jkgwu iku

tkMhnkj fnlrs o

dkykrajkus okGrs-eksB;k

>kysY;k vG;k ‘ksrkr

iljrkr o di’khph ikus

[kkrkr-

i{kkauk cl.;klkBh ‘ksrkr i{kh

Fkkacs ykokosr Eg.kts i{kh

‘ksrkrhy vG;k fViwu [kkrhy-

‘ksrke/;s ^dkexa/k lkiGs*

gsDVjh 10 lkiGs ;k izek.ks

ykokosr- R;ke/;s ;k fdMhps uj

irax vkd”khZr gksrhy] rs dk<qu

u”V djkosr-

Ikkuk[kkyh ?kkrysyh vaMhiqat o

ygku vG;kapk leqg ;kaps

fujh{k.k d#u rs ikuklg u”V

djkosr-

eksB;k vG;k gkrkus xksGk

d#u u”V djkO;kr-

rjh lq/nk fidkps uqdlku

gks.;kph laHkkouk vlY;kl

Dyksjksik;jhQkWl 50 VDds +

lk;ijesFzkhu 5 VDds 20 feyh

10 fyVj ik.;kr felGqu

Qokj.kh djkoh-

twyS rs vkWDV®cj

twyS rs

vkWxLV

fdjd®G

fdM

Minor

pest

11

maVvGh

Cotton semilooper,

Tarachae spp.

vGh dik’khps ikus dqjrMrs

R;keqGs ikukyk vfu;her

fNnzs iMrkr-

tkLr izknqZHkko vlY;kl

laiw.kZ >kM i.kZghu gksrs-

eksB;k vG;k ospwu u”V djkO;k-

f’kQkj’khr fdVduk’kdkph

Qokj.kh djkoh

twyS rs lIVsacj

twyS rs

vkWxLV

fdjd®G

fdM

Minor

pest

12

Hkwjds lksaMs] ek;y¨l¢jl l¨aMs

Grey weevils

Myllocerus maculosus

Desbr.

lksaMs fidkaph ikus dMsus

dqjrMwu [kkrkr R;kewGs

ikukyk ukxeksMh vkdkj

;smu ikus daxksjs;qDr

u{khnkj fnlrkr- izkS<

dik’khP;k ikR;k] Qqys o

dksoG;k cksaM;kauk lq/nk

uqdlku djrkr- rj

vG;k tfeuh e/ks jkgwu

[kkn; ouLirhP;k eqGkoj

gYyk d:u eqG;k [kkrkr-

,d vGh dik’khP;k 10

jksiV;kauk uqdlku d:

‘kdrs- dik’khe/ks vG;kapk

izknqHkkZo >kY;kl >kMs

okGrkr- vrh cGh

iM.kk&;k dik’khP;k tkrh

e/ks lk/kkj.k 40% >kMkauk

uqdlku gksÅ ‘kdrs- ijarw

vkiY;k Hkkxkr vG;kapk

izknwHkkZo Lkn;krjh nzq”Vhikr

ukgh-

1- izkS< xksGkd:u u”V djkos-

2- fu;fer izknqHkkZo {ks=kr

isj.khiwohZ dkcksZ¶;wjkWu 3 VDds

nk.ksnkj 33-30 fdyks @ gsDVj

tfeuhe/ks felGwu n;kos

3- fu;fer izknqHkkZo {ks=kr

jksikoLFksr fdVduk’kdkps

nzko.k Mªasphx djkos

4- [kkyhy fdVduk’kdkph

Qokj.kh djkoh

• Mk;esFkks,V 30 VDds izokgh

19-8 fe-yh @10 fyVj ik.kh

fdaok•eksuksdzksVksQkWl 36 VDds

izokgh 25 fe-yh @10 fyVj

ik.kh

twyS rs vkWDV®cj

¼jksivoLFks

iklwu rs

fid

Qwykoj ;bZ

i;Zr½

twyS rs

vkWxLV

fdjd®G

fdM

Minor

pest

13

[«®M fdMk ,Stem borer,

Sphenoptera gossypii

tfeuhP;koj [kksMkoj xkB

;srs- ufou >kMkphikus

dksestwu >kM ejrs-

twus >kMkph ok< [kqaVrs]

tkse deh gksrks] cjsp osGk

gosus >kMs [kkyh

dksyeMrkr

izknwHkkZoxzLr OkkGysY;k >kMkapk

vGhlghr uk’k djkok- f’kQkj’khr

fdVduk’kdkapk okij djkok

twyS rs vkWDV®cj

twyS rs lIVsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 7: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

7

Cotes

14

ikus i®[kj.k«jh vGh

Leaf Minor

vGh ikukpk Hkkx iks[k:u

ukxeksMh vkdkjkPkk cksxnk

r;kj d:u vkre/ks

miftfodk djrs- R;keqGs

ikukoj ukxeksMh ika<Ú;k

jaxkP;k js”kk fnlrkr-

f’kQkj’khr fdVduk’kdkph

Qokj.kh djkoh

twyS rs lIVsacj

twyS rs

vkWxLV

fdjd®G

fdM

Minor

pest

15

Òqjd¢ <sdw.k] Dusky cotton

bug, Oxycarenus laetus

Kby.

ikS< o fiYys cgqla[;sus

ijhiDo o v/kZoV

meyysY;k cksMkrhy dP;k

ljdhrhy jl firkr-v’kh

ljdh ijhiDo gksr ukgh

f’kok; ftuhx izdzh;se/;s

<sd.ks jxMys xsY;kus :bZoj

Mkd iMrkr o :bZph izr

[kkykors-

1-mUgkG;kr tfeuhph ukaxj.kh

dsY;kus ;k fdMhph vaMh oj ;sÅu

u”V gksbZy

2-fu;a=.klkBh f’kQkj’khr

fdVduk’kdkapk okij djkok-

vkWDV®cj

rs fMlsacj

u®Ogsacj rs fMlsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

16

yky <sdw.k] Red cotton

bug, Dysdercus

cingulatus F.

izkS< o fiYys ikus o

dksoG;k ‘ksaM;krhy jl

‘kks”ku djrkr rlsp rs

cksaMkuklq/kk uqdlku

iksgporkr- dP;k

ljdhrhy jl ‘kks”ku

dsY;keqGs v’kh cksMs cjkscj

meyr ukgh- R;keqGs

dkiklkph izr [kkykors o

R;krhy rsykps izek.klq/nk

?kVrs- f’kok; ftuhx

izdzh;se/;s <sd.ks jxMys

xsY;kus :bZoj Mkd iMrkr

o :bZph izr [kkykors-

1-fdMhph vaMh uk’k gks.;klkBh

tfeuhph ukaxj.kh djk-

2-f’kQkj’khr fdVduk’kdkaph

Qokj.kh djkoh-

vkWDV®cj

rs fMlsacj

u®Ogsacj rs fMlsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

17

ikus xaqMkG.k«jh vGh] Leaf

folder, Sylepta derogate

Fab.

vGh ikus xqaMkGrs-

vGh dMsus ikus [kkrs-

tkLr izknqZHkko >kY;kl

>kM i.kZfgu gksrs-

1-xGysyh izknqZHkkoxzLr ikus vGh

lghr u”V djkoh-

2-eksB;k vG;k ospwu u”V djkO;k-

3-vko’;Drk HkklY;kl

f’kQkj’khr fdVduk’kdkph

Qokj.kh djkoh-

4-dkckZjhy 50 VDds HkwdVh 40

xzWe izrh 10 fyVj ik.kh-

twyS rs lIVsacj

vkWxLV rs lIVsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

2-lks;kchu

Soybean

1

[kksM ek’kh, Stem fly

Melanagromyza sojae

;k fdMhph ek’kh pdkdhr

dkGh p 2 eheh vkdkjkph

vlrs- vGh ika<jV o ik;

ulysyh vlwu] ikukP;k

e/kY;k f’kjsrwu fdaok

nsBkrwu vkr f’kjrs o uarj

[kksMkr f’k:u [kksM

iks[kjrs-

isj.kh tqySps nqlÚ;k

vkBoM;ki;Zar laiokoh-

ihd r.keqDr Bsokos- cka/kkoj

vl.kkÚ;k fdMhP;k iqjd

ouLirhpk uk’k djkok-

[kksMek’khP;k izknqHkkZokeqGs

fdMxzLr ikus] Qka|k okGrkr-

v’kh fdMxzLr >kMs] ikus] Qka|k

;kapk vkrhy fdMhlg uk;ukV

djkok-

,o<s d:u lq/nk fdMhus

vkfFkZd uqdlku ikrGh

xk<Y;kl [kkyhy iSdh

dq<Y;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

bfFkvkWu 50 bZlh30

feyh@10fy-

twu rs twyS vkWxLV fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 8: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

8

Vªk;>ksQkWl 40 bZlh12-5

feyh@10fy-

izksQsuksQkWl 50bZlh20

feyh@10fy-

2

pdzHkaqxk, Girdle beetle,

Obereopsis brevis

(Swed.)

;k fdMhapk eknh ikukP;k

nsBkoj]Qkanhoj fdaok eq[;

[kksMkoj lk/kkj.kr%

,desdkaiklwu 1 rs 1-5 ls-

eh- varjkoj ,desdkl

lekarj nksu xksy ¼pdz½

dki r;kj d:u R;ke/;s

vaMh Vkdrs- R;kewGs

pdzdkikpk ojpk Hkkx

lqdrks- vaM;krwu fu?kkysyh

vGh ikukps nsV vf.k

Qkanhrwu vkr tkrs] eq[;

[kksMkpk Hkkx iks[kjrs- fdM

xzLr >kMkl deh ‘ksaxk

ykxrkr ifj.kkeh

mRiknukr ?kV ;srs-

ihd r.keqDr Bsokos- cka/kkoj

vl.kkÚ;k fdMhP;k iqjd

ouLirhpk uk’k djkok-

pØhHkqaxk P;k izknqHkkZokeqGs

fdMxzLr ikus] Qka|k okGrkr-

v’kh fdMxzLr >kMs] ikus] Qka|k

;kapk vkrhy fdMhlg uk;ukV

djkok-

fidkaph QsjikyV djkoh-

T;k Hkkxke/ks pØhHkqaX;kpk

izknqHkkZo fu;fer eksB;k

izek.kkr fnlwu ;srks rsFks isj.kh

twu v[ksj i;Zar laiokoh-

,o<s d:u lq/nk fdMhus

vkfFkZd uqdlku ikrGh

xk<Y;kl [kkyhy iSdh

dq<Y;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

bfFkvkWu 50 bZlh30

feyh@10fy-

Vªk;>ksQkWl 40 bZlh12-5

feyh@10fy-

izksQsuksQkWl 50bZlh20

feyh@10fy-

twyS rs lIVsacj

vkWxLV rs lIVsacj

eq[;

fdM

Major pest

3

maVvGh, Semilooper,

Thysanoplusia

orichalcea

vaM;karwu fu?kkysY;k maV

vG;k izFke ikukpk fgjok

Hkkx [kjMwu [kkrkr rj

eksB;k vG;k ikus dqjrMwu

[kkrkr o ikuakuk fNnzs

ikMrkr- izknqHkkZo eksB;k

izek.kkoj vlY;kl ikus

t«Ghnkj g«Åu okGr«r-

isj.kh tqySps nqlÚ;k

vkBoM;ki;Zar laiokoh-

ihd r.keqDr Bsokos- cka/kkoj

vl.kkÚ;k fdMhP;k iqjd

ouLirhpk uk’k djkok-

fidkaph QsjikyV djkoh-

,o<s d:u lq/nk fdMhus

vkfFkZd uqdlku ikrGh

xk<Y;kl [kkyhy iSdh

dq<Y;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

jk;uksD>hikj3feyh@10 fy-

izksQsuksQkWl 50bZlh20

feyh@10fy-

twyS rs lIVsacj

vkWxLV rs lIVsacj

eq[;

fdM

Major pest

4

rack[kqph ikus [kk.kkjh vGh,

Tobacco eating

caterpillar, Spodoptera

litura(Farb.) & S

exigua (Hb.)

vGh lks;kchuph ikus

[kkrs] izknqHkkZo eksB;k

izek.kkoj vlY;kl

ikukP;k QDr f’kjkp

f’kYyd jkgrkr

eq[; fidkHkksorh ,jaMh vkf.k

lq;ZQqy ;k lkiGk fidkph ,d

vksG ykokoh vkf.k R;koj

rack[kqojhy ikus [kk.kkjh vGh

;kaph izknqHkkZoxzLr ikus

vG;klghr u”V djkohr-

ihd r.keqDr Bsokos- cka/kkoj

vl.kkÚ;k fdMhP;k iqjd

ouLirhpk uk’k djkok-

rack[kqph ikus [kk.kkjh vGh]

,dkp ikukoj iqatD;kus vaMh

?kkyrkr o v’kh vaMh o

vGhxzLr ikus vyxn rksMwu

fdMhlg u”V djkohr-

LiksMksIVsjk ;k fdMhaps izknqHkkZokps

losZ{k.kkdjhrk izR;sdh gsDVjh 5

dkexa/k lkiGs ‘ksrkr ykokosr-

twyS rs lIVsacj

vkWxLV rs lIVsacj

eq[;

fdM

Major pest

Page 9: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

9

,o<s d:u lq/nk fdMhus

vkfFkZd uqdlku ikrGh

xk<Y;kl [kkyhy iSdh

dq<Y;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

5

dslkG vGh, Hairy

caterpillar Spilosoma

obliqua(Wlk.)

vaM;krqu ygku vG;k

ckgsj iMwu lq:okrhl

iqatD;krp vk<Gwu ;srkr-

;k vG;k ygku vlrkauk

fgjok Hkkx [kkrkr- R;keqGs

ikus tkGhnkj fnlrkr-

eksB;k vG;k >ikV;kus

ikus dqjrMwu [kkrkr-

eq[; fidkHkksorh ,jaMh vkf.k

lq;ZQqy ;k lkiGk fidkph ,d

vksG ykokoh vkf.k R;koj

dslkG vGh ;kaph izknqHkkZoxzLr

ikus vG;klghr u”V djkohr-

ihd r.keqDr Bsokos- cka/kkoj

vl.kkÚ;k fdMhP;k iqjd

ouLirhpk uk’k djkok-

dslkG vGh ,dkp ikukoj

iqatD;kus vaMh ?kkyrkr o v’kh

vaMh o vGhxzLr ikus vyxn

rksMwu fdMhlg u”V djkohr-

,o<s d:u lq/nk fdMhus

vkfFkZd uqdlku ikrGh

xk<Y;kl [kkyhy iSdh

dq<Y;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

laiw.kZ fid

gax«e fdjd®G

fdM

Minor

pest

6

'®ax¢ vGh American

bollworm

Helicoverpa armigera

Hubner

lq#okrhl vaMhrqu ckgsj

iMysyh ygku vGh

lks;kchuph dksoGh ikus

[kkrs- ihd Qqyksjkoj

vkY;kuarj dG;k] Qqys

;kapk QTtk mMfors- uarj

‘ksaxkauk vfu;ehr

vkdkjkps eksBs fNnz ikMwu

‘ksaxsrhy vifjiDo rlsp

ifjiDo >kysys nk.ks [kkÅu

Vkdrs-

ihd r.keqDr Bsokos- cka/kkoj

vl.kkÚ;k fdMhP;k iqjd

ouLirhpk uk’k djkok-

fidkaph QsjikyV djkoh-

fgjoh ?kkVs vGh ;k fdMhaps

izknqHkkZokps losZ{k.kkdjhrk

izR;sdh gsDVjh 5 dkexa/k

lkiGs ‘ksrkr ykokosr-

,o<s d:u lq/nk fdMhus

vkfFkZd uqdlku ikrGh

xk<Y;kl [kkyhy iSdh

dq<Y;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

,p,,uihOgh500&750

,ybZ@gs-

eksuksØksVksQkWl 36

,l,y20&25 feyh@ 10fy

vkWxLV rs lIVsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

7

ikus i®[kj.k«jh vGh ] Leaf

Miner, Bilobata

subsecivella Zell

izkS< irax fioGlj jaxkpk

o ygku vlwu vGh 6 rs 8

eheh ykac o eGdV

ika<Ú;k jaxkph vlrs- vGh

ikukauk fNnz d:u vkr

iks[k:u [kkrs R;keqGs

ikukoj ukxeksMh ika<js iês

fnlrkr-

Vªk;>ksQkWl 40 bZlh 12-5

feyh@10fy-

twyS&vkWx

”V fdjd®G

fdM

Minor

pest

8 ;k fdMhph izkS< ek’kh 1&2

eheh ykac gyD;k fioG;k

jaxkph o ika<js ia[k

vlysyh vlrs- fiYys

vaMkd`rh] piVs o eGdV

ika<js vlwu ikukP;k

[kkyP;k cktwyk jkgwu

ikukojhy jl ‘kks”ku

f’kQkjl dsysY;k varjkizek.ksp

ykokosr nkV ykxoM d: u;s-

u=kpk larqfyr okij djkok- iksVW’k

tkLr okijY;kl Qk;nk gksrks-

fioG;k fpdV lkiG;kpk okij

djkok-

vkWx”V rs

lIVsacj fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 10: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

10

Ikka<jh ek’kh White fly,

Bemisia tabasi Genn.

djrkr R;keqGs ikus

dksdMrkr o fioGh iMwu

okGrkr-

9

rqMrqM¢] Jassids,

Empoasca terminalis

Dist.

lks;kchuoj rwMrwM;kapk

izknqHkkZo ux.; vlrks- izkS<

fgjok o ikpjhP;k

vkdkjkpk vlwu ikukrhy

jl ‘kks”ku djrks- R;keqGs

ikus fioGh iMwu tkLr

izknqHkkZo vlY;kl

okGrkr-

behMkDyksizhM 48 VDds ,Qlh 1-

2 xWe izfr fdyks fc;k.ks

fctizfdz;k

twyS rs lIVsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

10

(Damage leaf)

dksGh Mites,

Tetranychus sp.

lks;kchuoj dksGh ;k

fdMhpk izknqHkkZo uxU;

vlrks- fg dhM vxnh

ygku] yky jaxkph vlwu]

ikukP;k [kkyh jkgwu

ikukrhy jl ‘kks”ku

djrkr- tkLr izknqHkkZo

vlY;kl >kMkph ok<

[kqaVrs-

f’Qkjlhr fdVduk’kdkpk okij

djkok

vkWxLV rs vkWDV®cj

lIVsacj rs vkWDV®cj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

3- Tokjh

Sorghum

1

[kksM ek’kh, Stem fly

Atherigona soccata

Rondani

vaM;krqu fu?kkysyh vGh

[kksMkr ‘kh:u vkrhy Hkkx

iks[kjrs R;keqGs ok<.kkjk

iksaxk ejrks- R;kyk xkHksej

vls Eg.krkr-vls iksaxs

lgt i.ks milqu ;srkr-

iksaX;kpk [kkyhy Hkkx

lMysyk vlrks o R;kpk

?kk.k okl ;srks- R;keqGs

izknqHkkZoxzLr >kMakuk QqVos

;srkr o R;kojgh ;k

fdMhpk izknqHkkZo gksrks

[kksM ek’kh pk izknqZHkko

VkG.;klkBh Tokjhph ykxoM 7

tqySP;k vxksnj djkoh-

Tokjhph ykxoMhyk m’khj

>kY;kl fc;k.;kps izek.k

isj.khyk tkLr okijkos

Fkk;ksfeFkksD>ke 30 ,Q,l @

3 xzWe izrh fdyks fc;k.;kl

ykokos-

isj.khP;k osGsl QksjsV 10 VDds

nk.ksnkj @ 15 fdyks izrh gsDVj

tfeuhrwu |kos-

DohukWyQkWl 25 VDds bZlh @

20 feyh 10 fyVj ik.;kr

felGwu Qokj.kh djkoh-

twyS rs

vkWxLV

twyS eq[;

fdM

Major pest

2

[kksM fdMk, Stem borer,

Chilo

partellus, Swinhoe

vaM;krqu fu?kkysY;k

vG;k izFke ikus

dqjrGrkr o uarj

iksaX;ke/khy lqjGhyk

fNnzsikMwu vkr f’kjrkr-

lqjGhrhy ikus meyY;koj

R;koj ,dk ljG js”ksr

ckjhd xksy fNnzs fnlrkr-

vGh [kksMkr f’k:u vkrhy

xkHkk [kkrs-fid ygku

vlrkauk izknqHkkZo >kY;kl

iksaxs ejrkr- ;kykp

xkHksej Eg.krkr-;k

fdMhpk izknqHkkZo d.kls

ckgsj iMY;koj

nk.ksHkj.;kP;k voLFksr

lq/nk vk<Gqu ;srks-v’;k

d.klkP;k nsVkoj fNanzs

fnlrkr-o dful lqdq

[kksM fdMk izknqZHkko jks[k.;klkBh

tfeuhrhy dkMh dpjk tkGwu

u”V djkok-

ijksithoh fdMh Vªk;dksxzkek

fpyksuhl nksu osGk TokjhP;k

‘ksrkr 30 vkf.k 40 fnolkauh

fid vlrkuk lksMkos-

dkckZjhy 10 VDds @ 20 fdyks

izrh gsDVj okijkos-

dkckZjhy 50 MCY;qih @ 20 xzWe

izrh 10 fyVj ik.;kr Vkdwu

Qokj.kh djkoh-

twyS rs lIVsacj

vkWx”V eq[;

fdM

Major pest

Page 11: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

11

ykxrs-vkf.k dkgh osGk nsB

eksGrs

3

ekok, Aphids,

Rhophalosiphum maidis

Fith

izkS< o fiYys ikukrhy jl

‘kks”k.k djrkr rlsp

vkiY;k ‘kjhjke/kqu

e/kklkj[kk xksM inkFkZ ckgsj

Vkdrkr-R;koj dkG;k

cqj’khph ok< gksrs-R;keqGs

vUu r;kj dj.;kP;k

izdzh;sr ck/kk fuekZ.k gksrs-

R;keqGs >kMkP;k ok<hoj

foijhr ifj.kke gksmu

mRiknuke/;s ?kV ;srs-;k

fdMhpk izknqHkkZo ikukoj o

iksaX;ke/;s tkLr izek.kke/ks

vk<Gwu ;srs-

ysMh cMZ fcVy] Øk;lksik]

fljfQM ek’kk bR;knh ijHk{kh

fdVdkaps laj{k.k djkos-

dkckZjhy 50 VDds MCY;qih 20

xzWe @ izrh 10 fyVj ik.;kr

Vkdwu Qokj.kh djkoh-

laiw.kZ fid

gax«e j®i voLF««

rs nk.®

Òj.;«p«

d«y«oË«h

eq[;

fdM

Major pest

4

rqMrqM¢] Jassids,

Perigrinus maidis

Ashmed.

izkS< o fiYys >kMkP;k

iksaX;kr rlsp ikukoj

leqgkus jkgqu jl ‘kks”k.k

djrkr- rlsp vkiY;k

‘kkjhjkrqu xksMfpdV nzo

ckgsj Vkdrkr o uarj

R;koj dkG;k cqj’khph ok<

gksrs-izknqHkkZokeqGs >kMkph

ok< [kaqVrs o mRiknukoj

vuh”V ifj.kke gksrks-

rqqMrqM;keqGs fyVy fyQ

;k fo”kk.kw jksxkpk

izlkj@izknqZHkko eksB;k

izek.kkoj gksrks-

1jksxV>kMs miVwu tkGwu Vkdkoh-

2-jklk;fud Qokj.kh-

fDoukWyQkWl 25 bZlh @ 1000

feyh izrh gsDVj fdaok

MsYVkesfFkzu 1 VDds $ Vªk;>ksQkWl

35 bZlh @ 1000 feyh izrh gsDVj

fdaok

Mk;esFkks,V 30 bZlh @ 1980 feyh

izrh gsDVj

laiw.kZ fid

gax«e fdjd®G

fdM

Minor

pest

5

ukdrksMs, Grass hopper,

Hieroglyphus

nigrorepletus

fiYys o izkS< ukdrksMs

Tokjhps ikus dqjrMwu

[kkrkr vkf.k QDr eq[;

[kksMp f’kYyd Bsorkr

vkf.k >kMkph ok< [kqaVrs-

laiw.kZ fid

gax«e fdjd®G

fdM

Minor

pest

6

eqjek'kh , Earhead midge

fly

Contarinia sorghicola

conquillette

eknh Qqyks&;kr vaMh

?kkyrs-vaM;krqu ckgsj

iMysyh vGh

chtkaMdks”kkoj miftohdk

djrs-R;keqGs d.klkr nk.ks

Hkjr ukgh-ifj.kkeh

mRiknukr ?kV ;srs-

Tokjhph isj.kh foHkkxkr ,dkp

osGsl djkoh o teY;kl ,dkp

ok.kkph djkoh-

oSj.khph Tokjh u”V djkoh-

fdM izrhdkj {kersph Tokjhps

ok.k isjkos-

Mk;feFkks,V 30 VDds bZlh @

30 feyh izrh 10 fyVj ik.;kr

Vkdwu Qokj.kh djkoh-

vkWxLV rs

u¨Og¢acj

v«DV®cj &

u¨Og¢acj eq[;

fdM

Major pest

Page 12: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

12

7

tfeuhojhy ukdr®M¢ ¼[kqjiMh½

Surface grasshopper,

Crotogonus sp.

[kqjiMh ¼ukdrksMs½ jksikapk

tfeuhyxrpk Hkkx

dqjrMwu [kkrs- R;keqGs jksis

ejrkr- jksis vxnh

tfefuP;k i`”B Hkkxkiklwu

djiyh xsY;keqGs izknqHkkZo

lgt y{kkr ;sr ukgh-

rlsp [kqjiMh jksikaph ikus

dqjrMwu [kkrs- R;keqGs

jksikaph la[;k deh gksrs-

laiw.kZ fid

gax«e fdjd®G

fdM

Minor

pest

8

o«.kh] Millipede,

Ktenostreptus sp.

gh fdM tfeuhrhy fc;k.ks]

R;kps vadwj] eqGs o

tfeuhyxr jksis

dqjrGrkr o v’kh jksis

dksyeMrkr o tfefuP;k

i`”B Hkkxkiklwu djiyh

xsY;keqGs izknqHkkZo lgt

y{kkr ;sr ukgh- ;keqGs

,djh >kM la[;k deh

gksÅu mRiknuke/ks ?kV ;srs-

twyS rs

vkWxLV

fdjd®G

fdM

Minor

pest

9

d.«lkrhy t«Gs dj.k«jh vGh

Web

worm,Cryptoblabes

gridiella Milliere

;k fdMhP;k vG;k

d.klkrhy nk.ks [kkÅu

uqdlku djrkr- rlsp

d.klkr tkGs d:u

jkgrkr-

Li’kZ tU; fdVduk’kdkpk okij

djkok

vkWxLV rs

u¨Og¢acj

v«DV®cj &

u¨Og¢acj eq[;

fdM

Major pest

10

d.klkrhy dslkG vGh] Euproctis subnotata Walker

dslkG vG;k TokjhP;k

d.klke/;s jkgwu Hkjr

vlysyh nq/kkG nk.ks

dqjrMwu [kkrkr- izknqHkkZOk

tkLr vlY;kl d.kls nk.ks

fojghr gksrkr-

izknqHkkZoxzLr >kMk[kkyh

nk.;kps ika<wjds ckjhd d.k

o vG;kaph fo”Vk fnlwu

;srs

vaMhiqat o tkGhnkj ikus

vG;klghr dk<wu u”V

djkohr-

lk;ijesFkzhu 10 bZlh] 10

feyh izrh 10 fyVj ik.kh-

vkWxLV rs

u¨Og¢acj

v«DV®cj &

u¨Og¢acj eq[;

fdM

Major pest

11

d.klkrhy ?kkVs vGh] Helicoverpa armigera Hubner

?kkVs vGh TokjhP;k

d.klke/;s jkgwu Hkjr

vlysyh nq/kkG nk.ks

dqjrMwu [kkrkr- izknqHkkZOk

tkLr vlY;kl d.kls nk.ks

fojghr gksrkr-

izknqHkkZoxzLr >kMk[kkyh

nk.;kps ika<wjds ckjhd d.k

o vG;kaph fo”Vk fnlwu

;srs

ijftoh o ijHk{kh fdMhps

laj{k.k djkos-

i{kh Fkkacs 25 izrh gsDVj

ykokosr-

vG;k xksGk d:u uk’k djkok

vkWxLV rs

u¨Og¢acj

v«DV®cj &

u¨Og¢acj eq[;

fdM

Major pest

12

;k fdMhaP;k vG;k fnolk

iksaX;ke/;s fdaok tfeuhr

<sdGk[kkyh vFkok

tehuhP;k Hksxkae/ks yiwu

clrkr vkf.k jk=h ckgsj

iMwu R;k ikus [kkrkr-

izknqHkkZo tkLr izek.kkr

vlY;kl ikukP;k

e/;f’kjkp f’kYyd

jkgrkr-

;k fdMhP;k vGhoj

uSlfxZdfjR;k vWisUVsyhl

:fQdl] ,DLkksfj”Bk IyWDl]

bQsflV;k Lisflt]

gk;kesiksckW>uhu bR;knh fdVd

miftfodk djrkauk vk<Gwu

vkysr-

vkWxLV rs

u¨Og¢acj

v«DV®cj &

u¨Og¢acj eq[;

fdM

Major pest

Page 13: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

13

y”djh vGh] Army

worm, Mythimna

separata Walker

13

dksGh Mite,

dksGh fQDdV fioGlj

fgjO;k jaxkps vlrkr o rs

ikukrhy [kkyhy cktwus

jl ‘kks”kwu djrkr- dksGh

ikukPks [kkyhy cktql tkGs

r;kj djrkr- ;k

tkG;k[kkyh yky

dksG;kaph vaMh o fiys

vlrkr- yky dksG;kaP;k

izknqHkkZokeqGs lqjokrhl

ikukpk Hkkx pV;kiV;kus

yky gksÅu dkgh

dkGkuarj laiw.kZ iku yky

gksrs-

;k fdMhpk izknqHkkZo vk<Grkp

xa/kd 300 es’k HkqdVh izrh

gsDVjh 20 fdyks izek.ks

/kqjGkoh-

vkWxLV rs

v«DV®cj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

4 edk

Maize

1

[kksM fdMk Stem borer, Chilo partellus

vGh e/kyh f’kjk

iks[k:u dk<rs vkf.k

ikuke/kys nzO; [kkrs-

e/; [kksM lqdwu tkrs o

[kksM ej gksrs-

izFke vGh voLFkk

ikukoj ckjhd fNnzs

djrs-

[kksMkP;k vkre/khy

Hkkx iks[kjysyk fnlrks-

cjcVhps vkarj fid eD;k e/;s

ykokos

esysys iksax miVwu u”V djkos-

Vªk;dksxzkek fpyksuhl 1 yk[k

vaMh izrh gsDVjh lksMkos-

Mk;feFkks,V 30 VDds bZlh @

12 feyh 10 fyVj ik.;kr

Vkdwu Qokjkos-

twyS rs lIVsacj

vkWx”V eq[;

fdM

Major pest

2

xqykch [kksM fdMk Pink stem borer, Sesamia inferens

vGh voLFkk ikuke/ks

fNnz d:u ikukrhy

ojph ikrGh [kkrs-

uarj vGh [kksMke/ks fNnz

d:u eq[; [kksM

iks[k:u ok<>kysyh

fidkr [kksM ej gksrs-

uarj vGh ,dk

>kMko:u nqlÚ;k

>kMkdMs oGrs-

cjcVhps vkarj fid eD;k e/;s

ykokos

esysys iksax miVwu u”V djkos-

Vªk;dksxzkek fpyksuhl 1 yk[k

vaMh izrh gsDVjh lksMkos-

Mk;feFkks,V 30 VDds bZlh @

12 feyh 10 fyVj ik.;kr

Vkdwu Qokjkos-

twyS rs lIVsacj

vkWx”V eq[;

fdM

Major pest

3

[kksMek’kh Stem fly, Aherigona orientalis

[kksMek’kh eD;kP;k

ygku jksikoj izknqHkkZo

djrs-

[kksMek’kh eq[; [kksMoj

miftohdk djrs R;keqGs

>kMkph ok< [kaqVrs o

[kksM ej gksrs-

>kM tj eksBs vlsy rj

T;kyk QqVos QqVrkr

[kksMek’kh pk izknqZHkko deh

dj.;klkBh isj.kh 7 tqySP;k

ifgys djkoh-

eklGhps lkiGs [kksMek’khP;k

izkS< idM.;kdjhrk okijkos-

cka/kkr ik.kh u lkpw ns.ks-

QksjsV 10 VDds th @ 15 fdyks

izrh gsDVjh isj.kh vxksnj

okijkos-

Mk;esFkks,V 30 VDds bZlh @ 12

feyh izrh 10 fyVj ik.;kr

Vkdwu Qokjkos-

twyS rs lIVsacj

twyS eq[;

fdM

Major pest

Page 14: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

14

5- /kku

Paddy

1

[kksM fdMk, Stem borer,

Scirpophaga incertulas

Waker

vGh [kksM iks[kjrs R;keqGs

jksikpk xkHkk ejrks o QqVok

lqdrks- ;kykp fdMxzLr

QqVok@xkHksej@MsMgkVZ

Eg.krkr- gk QqVok

vks<Y;kl lgt fu?kwu

;srks-v’kk QqVO;kl nk.ks u

HkjysY;k ika<&;k vksaC;k

vlrkr-

1- ihd dki.khuarj ukaxj.kh d:u

/kLdVs vG;klghr xksGk djkoh

u”V djkoh ‘kD; vlY;kl fidkph

QsjikyV djkoh

2-[kksM fdMk izfrdkjd Hkkr

fidkP;k tkrh mnk- lkdksyh&8]

jRuk] lL;Jh] fodkl bR;knh-

3-jkso.khiwohZ jksikaph ‘ksaMs rksMwu

ckacwP;k Vksiyhr ?ksmu Vksiyh oj

Vkaxkoh Eg.kts ‘ksaM;koj vl.kkjh

[kksM fdMhph vaMh u”V gksÅu

R;ke/kwu ijftoh fe= fdVd

;Fkkodk’k ckgsj iMrhy-

4-Vªk;dksxzkek tkiksuhde ;k

ijthoh fdMhP;k 50]000 vaMh

izrh gsDVjh 10&10 fnolkP;k

varjkus ‘ksrkr lksMkohr gs ijthoh

[kksM fdMhP;k vaM;kaoj vkiyh

miftfodk djrkr ifj.kkeh [kksM

fdMhapk izknqZHkko dehrdeh

jk[k.;kr enr gksbZy-

5- QksjsV 10 VDds nk.ksnkj 10

fdyks fdaok fQizksuhy 0-3 VDds

nkusnkj 25 fdyks izrh gsDVjh

Ckka/khe/ks iqjslk vksykok vlrkauk

tfeuhr felGkos-

6-Dyksjik;kjhQkWl 20 VDds

izokghP;k nzko.kkr jksikph eqGs 12

rkl fHktr Bsokohr ¼500

feyh@500 fyVj ik.;kr

7- fu;a=.kklkBh vW>kfMjsfDVu

1500 ihih,e 30 fe-yh- fdaok

Vªk;>ksQkWl 40@20 VDds 12-5 &

25 fe-yh- fdaok bFkksQsuizkWDl 10

VDds izokghs 15 feyh fdaok

fQizksuhy 5 VDds izokgh 30 feyh

fdaok fQizksuhy 80 VDds nkusnkj

1-25 xzWe fdaok ¶Y;wcsaMkekbM 20

VDds nkusnkj 2-5 xzWe fdaok

DyksjWaVWªfuyhizksy 18-50 VDds @ 3

feyh fdaok ¶Y;wcsaMkekbM 39-35

VDds izokgh 1-0 fe-yh- 10 fyVj

ik.;kr felGwu Qokj.kh djkoh-

twyS rs lIVsacj

lIVsacjPkk

frljk

vkBoMk

rs

vkWDVksacj

pk nqljk

vkBoM«

eq[;

fdM

Major pest

2

Xkknek’kh, Gall midge,

Orseolia oryzae Wood-

Mason

vaM;krqu ckgsj iMysyh

ygku vGh /kkukP;k eq[;

[kksMkr f’k:u cqa/;ktoG

fLFkjkors o R;kP;koj

miftfodk djhr vlrs-

R;keqGs eq[; [kksMkph ok<

u gksrk uGh vFkok pansjh

iksaxk r;kj gksrks v’kk

iksaX;kuk yksach /kjhr ukgh-

rlsp caq/;kP;k cktqyk

vusd QqVos QqVysys

fnlrkr-

1-cka/kkojhy nso/kku u”V djkos-

2-dki.kh uarj ‘ksrkr ukaxj.kh

d:u /kLdVs u”V djkohr-

3-xkn izfrca/kd tkrhpk okij

djkok-

4- jkso.kh djrkauk xknek’kh eqDr

jksikaph yko.kh djkoh-

5-fu;a=.kklkBh QksjsV 10 VDds

nkusnkj 10 fdyks fdaok dkcksZQqjkWu

3 VDds nk.ksnkj 25-00 fdyks fdaok

fQizksuhy 0-3 VDds nkusnkj 25

fdyks izfr gsDVj Ckka/khe/ks felGwu

n;kos- Dyksjik;jhQkWl 20 VDds

izokgh 25-00 feyh fdaok

bFkksQsuizkWDl 10 VDds izokghs 15

feyh fdaok fQizksuhy 5 VDds

izokgh 30 feyh fdaok yWaCMk

lk;gWyksFkzhu 5 VDds izokghs 5

feyh fdaok Fkk;kseFkksD>ke 25

VDds nkusnkj 1 xzWe 10 fyVj

ik.;kr felGwu Qokj.kh djkoh

twyS rs lIVsacj

vkWxLV rs lIVsacj

eq[;

fdM

Major pest

Page 15: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

15

3

fgjos rqMrqMs ] Green leaf

hoper(GLH),

Nephotettix virescens

Distant and N.

nigropictus Stal

izkS< o fiYys ikukrhy jl

‘kks”k.k djrkr R;keqGs ikus

fioGh iGrkr-jksikaph ok<

[kqVrs-fg fdM ?kkrd ylh

eqGs Vqaxzks ;k fo”k.kqtU;

jksxkpk izlkj djrs -

1- izrhdkjd tkrhapk okij djkok-

2-jksis f’kQkjl dsysY;k

varjkizek.ksp ykokosr nkV ykxoM

d: u;s-

3-u=kpk larqfyr okij djkok-

ik sVW’k tkLr okijY;kl Qk;nk

gksrks-

[kkyhy fdVduk’kdkpk okij

djkok

fQizksuhy 0-3 VDds nkusnkj 16 rs

25 fdyks izfr gsDVj cka/khr

felG.ks fdaok Vªk;>ksQkWl 20 bZlh

25 feyh fdaok ¶yksdWfeM 50

VDds nkusnkj 3 feyh fdaok

dkcksZlYQku 25 VDds 16 feyh

izrh 10 fyVj ik.kh ?ksmu Qokj.kh

djkoh

twyS rs fMlsacj

vkWxLV rs lIVsacj

eq[;

fdM

Major pest

4

ridhjh rqMrqMs (BPH),

Brown plant hopper

Nilaparvasta lugens

Stal

izkS< o fiYys /kkukP;k

Cakq/;krqu o [kksMkrqu lrr

jl ‘kks”k.k djrkr- R;keqGs

ikus fioGh iMqu >kM

fuLrst gksmu] lqdwu

okGrs- izknqHkkZo ‘ksrkP;k

e/; Hkkxkrqu xksykdkj

[kG;kizekus lq: gkmu

‘ksr tGkY;klkj[ks fnlrs-

1- izrhdkjd tkrhapk okij djkok-

2-jksis f’kQkjl dsysY;k

varjkizek.ksp ykokosr nkV ykxoM

d: u;s-

3-u=kpk larqfyr okij djkok-

iksVW’k tkLr okijY;kl Qk;nk

gksrks-

[kkyhy fdVduk’kdkpk okij

djkok

fQizksuhy 0-3 VDds nkusnkj 16 rs

25 fdyks izfr gsDVj cka/khr

felG.ks fdaok Vªk;>ksQkWl 20 bZlh

25 feyh fdaok ¶yksdWfeM 50

VDds nkusnkj 3 feyh fdaok

dkcksZlYQku 25 VDds 16 feyh

izrh 10 fyVj ik.kh ?ksmu Qokj.kh

djkoh

twyS rs fMlsacj

vkWxLV rs lIVsacj

eq[;

fdM

Major pest

5

ika<Ú;k i«Bhps rqMrqMs

White backed plant

hopper (WBPH),

Cnaphalocrocis

medinalis Guenee

izkS< o fiYys /kkukP;k

Cakq/;krqu o [kksMkrqu lrr

jl ‘kks”k.k djrkr- R;keqGs

ikus fioGh iMqu >kM

fuLrst gksmu] lqdwu

okGrs- izknqHkkZo ‘ksrkP;k

e/; Hkkxkrqu xksykdkj

[kG;kizekus lq: gkmu

‘ksr tGkY;klkj[ks fnlrs-

1- izrhdkjd tkrhapk okij djkok-

2-jksis f’kQkjl dsysY;k

varjkizek.ksp ykokosr nkV ykxoM

d: u;s-

3-u=kpk larqfyr okij djkok-

iksVW’k tkLr okijY;kl Qk;nk

gksrks-

[kkyhy fdVduk’kdkpk okij

djkok

fQizksuhy 0-3 VDds nkusnkj 16 rs

25 fdyks izfr gsDVj cka/khr

felG.ks fdaok Vªk;>ksQkWl 20 bZlh

25 feyh fdaok ¶yksdWfeM 50

VDds nkusnkj 3 feyh fdaok

dkcksZlYQku 25 VDds 16 feyh

izrh 10 fyVj ik.kh ?ksmu Qokj.kh

djkoh

twyS rs fMlsacj

vkWxLV rs lIVsacj

eq[;

fdM

Major pest

6

Ykksachojhy <sdw.k] Gundhi

bug, Leptocorisa acuta

Thunberg,

L. varicournis Fabricius

& L. chinensis Dallas

gh dhMs ‘kkjhjkrqu

Lolaj{k.kklkVh fof’k”V

izdkjpk ?kk.kokl lksMrkr

Eg.kqu ;kauk xa/khcx

Eg.krkr-izkS< o fiYys

ikukrqu jl ‘kks”k.k djrkr

o R;kuarj nq/kkG

voLFksrhy yksC;krhy nq/k

‘kks”k.k djrkr-R;keqGs nk.ks

Hkjr ukgh-/kku ikspV

jkgrkr- otukr ?kV ;srs-

ykasch ridhjh dkGlj

iMrs-

/kkukph isj.kh v’kki/nrhus

djkoh ts.ksd:u fidkph nk.ks

Hkj.;kpk vo/kh ,dkp osGh

vlkok-

osGksosGh fid r.k fojfgr BsÅu

cka/kkojhy iwjd ouLirhpk

uk;ukV djkok-

‘ksrke/ks /kwj djkok o izknqHkkZo

tkLr vlY;kl izkS< o fiYys

ospwu u”V djkos-

f'kQkjlhr fdVduk’kdkapk

okij djkok-

vkWxLV rs

uksOgsacj

UkksOgascj

¼y®aC;k

iDo

g¨.;«ph

voLF«k½

fdjd®G

fdM

Minor

pest

7 ik.kh ulsy rj jk=hps osGh

ck/khr fQjrkr o >kMkP;k

eqGkauk dkirkr o btk

okGohps ok:GktoG /kwj

djkok-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

Page 16: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

16

o«Goh@mË«Gh] Termites,

Odentoermes obesus

Rambur

iksgporkr R;keqGs >kMs

ejrkr-

miyC/k vlY;kl izfrdkjd

tkrhpk okij djkok-

f’kQkj’khr fdVduk’kdkapk

okij djkok-

pest

8

fiBÓ« <sdw.k] Mealy bug,

Brevennia rehi

Lindinger

izkS< fiYys ikukrhy

ikukrhy @ dksoG;k

’ksaM;krhy jl ’kks”k.k

djrkr R;keqGs ikus fioGh

iMrkr- >kMkph ok< [kqaVrs-

IzkknwHkkZoxzLr Hkkx okGrks-

fdMhus lksMysY;k fpdV o

xksM nzokoj dkGh cqj’khph

ok< gksrs-R;keqGs ikukrhy

vUu r;kj dj.;kP;k

izdzh;sr ck/kk ;srs-

mRiknukr ?kV ;srs-

ijs.khiwohZ cka/kkojhy ouLirhapk

uk;ukV djkok

fdMxzLr fdVdukdkapk okij

djkok-

f’kQkj’khr fdVduk’kdkapk

okij djkok-

cka/khr fu;fer ik.kh Hkjkos-

fe= fdVd ysMh chVy o brj

ijksithoh fdVdkaps lao/kZu

djkos-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

9

i®axs vGh] Case worm,

Nymphula depunctalis

Stagnalis

vGh ikusps ygku rqdMs

d:u lqjGh r;kj d:u

R;kr jkgrs o jk=hps osGh

ikus [kkrs lqjGhrhy

vGhpk izknqHkkZo eksV;k

izek.kkoj >kY;kl

ck/khrhy ik.;koj

lqjG;k@iqaxG;k rjaxrkauk

fnlrkr- ikus dSphus

dkiY;klkj[ks fnlr vlqu

ika<&;k rqVd js”kk ikukoj

fnlrkr-

cka/khr ik.kh Hk:u fidko:u

nksj fQjokok

cka/khrhy ik.kh dk<wu Vkdkos-

f’kQkj’khr fdVduk’kdkapk

okij djkok-

10 dkckZjhy 10 VDds HwkdVh

25 fdyks izfr gsDVj /kqjG.kh

djkoh fdaok QsaFkks,V 50 VDds

izokgh 10 feyh 10 fyVj

ik.;kr felGwu Qokj.kh

djkoh-

twyS rs lIVsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

10

fgLik] Rice hispa,

Dicladispa armigera

Oliver

izkS< Hkaqxs ikukrhy gjhr

nzO; [kkrkr R;keqGs ikukoj

ika<js lekarj pês iMrkr-

1- /kkukps fid nkVw nsÅ u;s-

2- cka/khojhy i;kZ;h xoroxhZ;

r.kkapk osGksosGh uk;uk;V

djkok-

3- [krkapk fo”ks’kr% u= [krkpk

vokLro okij VkGkok-

4- izknqHkkZokr fidkyk uqdlkuhph

laHkkouk vlY;kl

fu;a=.kklkBh eWyWfFh;kWu 5

VDds HwkdVh 25 fdyks izfr

gsDVj /kqjG.kh djkoh fdaok

eWyWfFh;kWu 50 VDds izokgh 23

feyh 10 fyVj ik.;kr felGwu

Qokj.kh djkoh-

vkWxLV rs v«DV¨cj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 17: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

17

11

QqyfdMs] Thrips,

Stenchaetothrips

biformis Bagnall

ik.kkP;k [kkyh jkgwu izkS< o

fiYys fgjok ikiwnzk [kjMrkr

R;krwu jl ‘kk”krkr-

R;keqGs ika<wjds pês iMrkr-

ikus ‘ksaM;kdMwu xaMkgY;k

tkrkr dkykarjkus fioGh

iMwu okGrkr-

f’kQkj’khr fdVduk’kdkapk okij

djkok-

v>kfMjsDVhu 0-15 VDds 30

feyh fdaok ykacMk lk;gsyksFkzhu 5

bZlh 5 feyh izrh 10 fyVj ik.kh

/ksmu Qokj.kh djkoh

vkWxLV rs v«DV¨cj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

12

y{djh vGh, Armyworm

Spodoptera mauritia

g;k vG;k y”dkjkizek.ks

gYyk djrkr o ‘ksr QLr

djrkr- vG;k jk=h

dk;Z{ke vlqu fnolk

/kkukP;k cspD;kr o

cka/kkojhy xorkr yiwu

clrkr- vG;k ikus

dMsdMwu dqjrMrkr

R;keqGs /kkukps fid fu”i.kZ

gksrs- rlsp ihd yksach

voLFksr vlrkauk ;k

fdMhpk izknqHkkZo >kY;kl

/kkukP;k yksaC;k

dqjrMY;keqGs ‘ksrkr

yksaC;kapk lMk iMysyk

vk<Grks-

y”djh vGhP;k losZ{k.kklkBh

Izkdk’k lkiG;kapk okij djkok-

y”djh vGhpk izknwHkkZo >kY;kl

cka/khr ik.kh Hkjkos- fidko:u nksj

fdaok >kMkP;k Qkan;k vkMO;k

fQjowu ikus xqaMkG.kk&;k o y”djh

vG;k ikMkO;kr- csMdkaps lao/kZu

djkos- dkj.k csMwd vG;k [kkrkr-

/kkukojhy y”djh vGhps

fu;a=.kklkBh Mk;DYkkjsOgkl 76

VDds izokgh 13-0 fe-yh- 10

fyVj ik.;kr felGwu Qokj.kh

djkoh-

laiw.kZ fid

gaxke laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

13

Ikkus xaqMG.kkjh vGh] Leaf

folder / roller

Cnaphalocerocis

mainsails

vGh ikukph xqMkaGh d:u

vkr jkgrs o ikus

[kkrs@iks[kjrs-

vGhpk izknqHkkZo vk<Gqu ;srkp

¼,d izknqHkkZo xzLr iku izfr pqMk ½

fu;a=.kklkBh dkjVWi

gk;MªksDyksjkbZM 4 th 18 fdyks

izrh gsDVj cka/khe/ks Vkdkos fdaok

v>kfMjsDVhu 0-15 VDds 30

feyh fdaok DyksjWuVªfuyhizksy 18-

5 ,llh 3 feyh fdaok

Dyksjik;kjhQkWl 50 bZlh 15

feyh fdaok Vªk;>ksQkWl 40 bZlh

13 feyh ;k iSdh dks.krsgh ,d

fdVuk’kd izfr 10 fyVj ik.;kr

felGqu Qokj.kh djkoh

laiw.kZ fid

g axke

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

14

fuGs Hkaqxs ] Blue beetle

izkS< Hkaqxs ikukrhy gjhr

nzO; [kkrkr R;keqGs ikukoj

ika<js lekarj pês iMrkr-

vko’;Drk HkklY;kl f’kQkj’khr

fdVduk’kdkph Qokj.kh djkoh-

6- Ål

Sugarcane

1

[kksM fdMk, Sugarcane

stem borer

Chilo infuscatllus

lqjokrhyk vGh ikukoj

Qh:u lqjGhrqu fdaok

tehuhyxr [kksMkr f’kjrs-

vkrhy Hkkxkoj miftfodk

djrs R;keqGs mlkps iksaxs

okGrkr o eqG ml ejrks-

mlkyk QqVos vkY;kuarjgh

vGh QqVO;koj miftohdk

djrs-

mxo.khuarj Ål nksu efgU;kpk

>kY;koj ckGcka/k.kh djkoh-

2-okGysY;k lqjG;k@iksaxs

vk<GY;kl tfeuhyxr dkiwu

vGhlg tkGwu VkdkO;kr-

3-[kksMfdMpk izknqHkkZo fnlwu

vkY;kl vaM;kojhy ijksithoh

fdVd ¼Vªk;dksxzek fpyksful½

gsDVjh 50]000 izek.ks nj 10

fnolkaps varjkus 4 rs 6 osGk

lksMkosr-

4-jklk;fud Qokjk-&

eksuksØksVksQkWl 36 ,l,y @

1875 feyh izrh gsDVj-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

Page 18: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

18

Snellen

2

'¨aMk i®[«j.k«j vGh] Top

shoot borer,

Scirpophaga nivella F.

vaM;krqu ckgsjiMysyh

vGh e/;f’kjsrqu mlkP;k

iksaX;kr f’kjrs-ikukoj

ygku ygku fNnzs iMysyh

fnlrkr- mlkph ok< [kqaVrs-

ygku voLFskr izknqHkkZo

>kY;kl mRiknukr [kqip

?kV ;srs-rlsp izknqHkkZo xzLr

mlkl MksGs QqVrkr R;keqGs

ml [kjkV;k lkj[kk fnlrks-

-‘kasMs iks[kj.kkÚ;k vGh ;k fdMhph

vaMh o irax xksGk d:u u”V

djkosr-

2-okGysY;k lqjG;k dk<wu vGhpk

uk’k djkok-

3-jk=h fotsjh jkiG;kpk mi;ksx

d:u iraxkpk uk’k djkok-

4- jklk;fud fdVduk’kd Qokjk-

eksuksØksVksQkWl 36 ,l,y @

1500 feyh izrh gsDVj fdaok

fDoukWyQkWl 25 bZlh @ 2000

feyh izrh gsDVj fdaok

DyksjWuVªfuyhizksy 18-5 ,llh @

375 feyh izrh gsDVj fdaok

lk;ijesfFkzu 10 bZlh @ 650

feyh izrh gsDVj-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

3

dkaM¢ i®[«j.k«j vGh

Internode borer,

Sesamia inferens Wlk.

dkaMk ¼baVjuksM½ NksVk gksrks

o R;koj fdMhus dsysys fNnzs

vk<Gwu ;srkr- izknqHkkZo

xzLr Hkkx ykylj gksrks o

MsM gVZ ph y{k.ks

vk<Grkr-

Vªk;dksxzkek fpyksuhl gk ijksithoh

fdVd @ 2-5 lhlh izrh gsDVj

lksMkok-

;k ijksithoh fdVdkps ,dwu lgk

osGk ia/kjk fnolkP;k varjkus Ål

ykxoMhuarj pkSF;k ekfg.;kiklwu

lksM.;kl lq:okr dkjkoh-

Ål ykxoMhuarj 150 o 210

fnolkauh Ålkph fMVª;k’k djkos

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

4

ik;jhy«] Sugarcane

pyrilla , Pyrilla

perpusilla Wlk.

fiYys o izkS< ikukrhy jl

’kks”ku djrkr R;keqGs ikus

fuLrst o fioGh iMrkr-

rlsp gh fdM ikukoj fpdV

xksM inkFkZ lksMrs- R;koj

dkG;k cqj’khpk izknqHkkZo

gksmu ikus fpdV o dkGh

iMrkr- R;keqGs ikukrhy

vUur;kj dj.;kP;k

izdzh;sr ck/kk ;srs v’kh

ikus uarj ok<rkr-

ikus vaM;klg dk<wu u”V djkoh-

2-izdk’k lkiG;kapk mi;ksx

djkok-

3-^bfijhdWuh;k esyWuksY;qdk* g;k

ckg; ijksithoh fdVdkps ,d yk[k

maMh izrh gsDVj ÅlkP;k ikukP;k

rqdM;klg mH;k Ålkr LVsiy

djkoh-

4- fdaok 1000 Hkjho dks”k izrh

gsDVjh tqyS o lIVsacj efgU;kr

ÅlkP;k ikukP;k ekxs

10 fBdk.kh LVsiy djkosr-

5- jklk;fud Qokj.kh-

Dyksjik;kjhQkWl 20 bZlh @ 1500

feyh izrh gsDVj fdaok

eksuksØksVksQkWl 36 ,l,y @ 500

feyh izrh gsDVj fdaok

Mk;DyksjOgkl 76 bZlh @ 376

feyh izrh gsDVj-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

5

ukdr®Ms] Sugarcane

grasshopper,

Hieriglyphus banian Fb.

Var.elongata

izkS< o fiYys ?kksGD;kus

jkgqu eksB;k izek.kkr

mlkph ikus dqjrGrkr

R;keqGs ikukP;k f’kjkp

QDr f’kYyd jkgrkr

R;keqGs mRiknukr ?kV gksrs-

ukdrksM;kpk izknqHkkZo >kysY;k

‘ksrkr cka/kktoG ukaxjV djkoh-

‘kD; vlY;kl cka/kgh 10 lseh

i;Zar HkqlHkqlhr djkok- R;keqGs

ukdrksM;kph vaMh u”V gksrhy-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

6 ika<jh ek’khph fiYys

ikukP;k [kkyP;k cktqus

,dk fBdk.kh fLFkjkmu jl

’kks”k.k djrkr R;keqGs ikus

fioGh iMrkr-

[krkaph ek=k f’kQkj’kh izek.ksp

|kO;kr-

2-Ålkph ikus vaMh o dks”kklg

tfeuhr iqjkohr-

3-fdMxzLr ‘ksrkr fioGk jax

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 19: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

19

Ikka<jh ek’kh, White fly,

Aleurolobus barodensis

Mask.

mRiknuke/;s ?kV ;srs fnysys i«;kps fdaok dkVZcksMZps xzhl

ykoysys fpdV lkiGs okÚ;kP;k

fn’ksus ykokosr-

4-Ål rqVY;kuarj ikpj tkGkos-

7

fiBÓ« <sdw.k] Mealy bug , Saccharicoccus

sacchari

izkS< fiYys ikukrhy

ikukrhy @ dksoG;k

’ksaM;krhy jl ’kks”k.k

djrkr R;keqGs ikus fioGh

iMrkr-mlkph ok< [kqaVrs-

fdMhus lksMysY;k fpdV o

xksM nzokoj dkGh cqj’khph

ok< gksrs-R;keqGs ikukrhy

vUu r;kj dj.;kP;k

izdzh;sr ck/kk ;srs-

mRiknukr ?kV ;srs-

Ålkps fMVª;k’k djkos-

‘ksrkr tek >kysys ik.kh ckgsj

dk<kos

eksuksØksVksQkWl 36 VDds ,llh @

1500 feyh izrh 500 fyVj ik.kh

Qokj.kh djkoh-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

8

[koy¢fdMs] Scale insects,

Melanaspis glomerata

Green

izkS< o fiYys dkaaM;krhy

jl ’kks”k.k djrkr R;keqGs

fid fulLrst gksrs]ok<

[kqaVrs ] izknqHkkZo tkLr

vlY;kl ml okGrks-

izknqZHkkoxzLr cs.;kph ykxoMhlkBh

mi;ksx d: u;s-

2-mUgkG;kr Ålkyk ik.;kpk rk.k

iMw nsÅ u;s-

3-izknqZHkkoxzLr mlkph yodj

rksM.kh d:u ikpV tkGwu ukaxj.kh

d:u [kksMD;k tek d:u tkGwu

VkdkO;kr-

4- jklk;fud Qokjk

&eksuksØksVksQkWl 36 ,l,y @

1500 feyh izrh gsDVj-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

9

o«Goh@mË«Gh] Termites,

Odontotermes sp.

ikolkG;kr okGoh mlkP;k

okGysY;k fVijhyk

uqdlku iksgpors- okGoh

fVijhP;k MksG;koj gYyk

djrs R;keqGs mxo.khoj

vfu”V ifjuke gksrks- QqVos

o mlkojgh ;k fdMhpk

minzo fnlqu ;srks- mxo.kh

uarj yxsp izknqHkkZo

>kY;kl ml ejrks- eksB;k

>kysY;k mlkr okGoh

dkM;koj [kkrs R;keqGs

mlkph ikus fioGh iMrkr

o ml ejrks-

Tkfeuhr ok:Gkoj e/;Hkkxh ,d

fNnz ikMkos o R;kr fo”kkjh /kqjhtU;

fdVduk’kd ik.;kr nzko.k d:u

ok:Gkr Vkdkos- R;keqGs

ok:Gkrhy jk.kh o brj okGoh u”V

gksrhy-

DyksjWUVª;kfuyhizksy 18-5 VDds

,l lh @ 500 feyh izrh 1000

fyVj ik.kh

DyksfFk;kfuMhu 50 VDds

MCY;qMhth @ 250 xzWe izrh 1000

fyVj ik.kh ekrhr felG.ks-

laiw.kZ fid

gaxke vkDVkscj rs

tkusokjh fdjd®G

fdM

Minor

pest

10 eqGs i®[«j.k«jh vGh

Root borer,

Emmalocera depresella

Swin.

vG;k tfeuhr jkgwu Ål

fidkP;k eqGk [kkrkr

R;keqGs Ålkph ok< [kqaVrs-

2-ikus fuLrst o fioGh

iMrkr o uarj okGw

ykxrkr-

3-tkLr izknqZHkko vlY;kl

Ålkph csVs okGrkr-

ysMh cMZ fcVy]

Øk;lksik] fljfQM

ek’kk bR;knh ijHk{kh

fdVdkaps laj{k.k

djkos-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 20: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

20

11

Ekkok] Aphids, Aphis

sacchari Z.

;k fdMhps fiYys o izkS<

ikukrwu jl ‘kks”ku djrkr

R;keqGs ikus fioGh iMrkr

u= [krkpk okij f’kQkj’kh uqlkjp

djkok-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

12

manhj] Rat, Rattus rattus

Linn. And R.norvegicus

Berk.

manhaj mlkP;k dkaM;k

dqjrqMqu uqdlku djrkr

Ålke/ks manhj gksÅ u;sr Eg.kwu

Ålk ‘kstkjps cka/k LoPN djkosr-

fiatÚ;kpk okij djkok-

ftoar fcGke/ks FkksMs xksMs rsy

ykoysyk 49 Hkkx /kkU;kpk HkjMk o

,d Hkkx czkseWfMvkWykWu 0-25

VDds ?kkywu vkfe”k dkxnkP;k

iqMhr cka/kwu izR;sd fcGkr vankts

20 xzWe ?kkykos o fcG can djkos-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

13

y®djh Ekkok] Wooly aphids

izkS< o fiYys lksaMsOnkjs

ikukP;k [kkyh jkgqu jl

’kks”k.k djrkr o rs

lk[kjsP;k ikdklkj[kk

inkFkZ ckgsj lksMrkr- gk

inkFkZ >kMkoj lOkZ=

iljY;keqGs R;koj dkGh

cqj’kh ok<rs] laiw.kZ >kM

dkGs iMr rlsp ikukph

vUu r;kj dj.;kph fdz;k

eankors] ikukP;k eq[;

f’kjsP;k nksUgh cktwyk

fioGlj fBids fnlrkr]

ikus fBlwG gksrkr] ikukP;k

dMk djM;k gksrkr o uarj

laiw.kZ ikus djMh iMwu

okGrkr- jl ’kks”kY;keqGs

Ål dedwor gksrks]

>kMkph ok< [kqaMrs] Ål

mRiknu o lk[kj mrk&;kr

?kV ;srs-

Ålkph iêzk vFkok :an ljh i/nrhus

ykx.k djkoh R;keqGs fu;a=.kkps

mik; ;kstus lksbZps gksbZy-

2-fdMxzLr cs.ks oki: u;s-

3-Ål ykxoMhiwohZ cs.ks izfØ;k

djkoh-

4-jklk;fud [krkapk larqyhr okij

djkok-

5-fMQk vWfQMhOgksjk ;k ijHk{kh

fe= fdVdkP;k 1000

vG;k@dks”k izrh gsDVjh

izknqZHkkoxzLr ‘ksrkr lksMkO;kr-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

14

gqe.kh ]White

grub,Holotrichia

serrata

vG;k tehuhr jkgqu ml

fidkP;k eqG;k [kkrkr

R;keqGs mlkph ok< [kqVrs-

lqjokrhyk mlkph ikus

fuLrst o fioGh iMrkr-

uarj okGq ykxrkr izknqHkkZo

tkLr vlY;kl laiq.kZ

mlkph csVs okGqu tkrkr

vlh csVs gkrkus lgt

miVyh tkrkr ]tehuhoj

yksGrkr o dkykrajkus lqdq

ykxrkr

[kjhi gaxkekP;k Lkqjokrhyk ikÅl

iMY;koj jk=h dMwfuac] cksj]

ckHkqG g;k >kMkoj teysys Hkqaxsjs

xksGk d:u uk’k djkok-

2-mlkph rksMuh >kY;kcjkscj

tfeuhph [kksy ukxj.kh djkoh-

3-jklk;fud Qokj.kh

QksjsV 10 VDds lhth @ 25 fdyks

izrh gsDVj fdaok

fQizksuhy 40 VDds $

bfeMkDyksizhM 40 VDds MCY;qth @

500 xzWe izrh gsDVj-

laiw.kZ fid

gaxke

fdjd®G

fdM

Minor

pest

7- rqj

Pigeonpea

1

‘ksaxk iks[kj.kkjh vGh,

Pod Borer,

lqjokrhyk vG;k rqjhP;k

dG;k vkf.k Qqys [kkÅu

uqdlku djrkr- R;keqGs

Qy/kkj.ksps izek.k deh

gksrs- rlsp eksB;k vG;k

‘ksaxkauk fNnz d:u vkrhy

nk.ks iks[k:u [kkrkr-

R;keqGs rqj fidkps eksB;k

izek.kkr uqdlku gksrs-

mUgkG;kr tfeuhph [kksy

ukaxjV djkoh-

f’kQkjl dsysY;k ok.khphp ;ksX;

varjkoj isj.kh djkoh-

lyx ijs.khlkBh rqjhP;k

fc;k.;kr 1 VDdk Tokjh vFkok

cktjhps ch felGwu isj.kh

djkoh- rqjhcjkscj Tokjh]

cktjh] edk vFkok lks;kchu gh

vkarjfids ?;kohr-

vkWDV®cj

rs fMlsacj

vkWDV®cj rs fMlsacj

eq[;

fdM

Major pest

Page 21: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

21

Helicoverpa armigera

Hubner. cka/kkojhy rqjhP;k ‘kasxk

iks[kj.kkÚ;k vGhph i;kZ;h

[kk|r.ks mnk- dksG’kh] jkuHksaMh]

isVkjh gh r.ks osGksosGh dk<wu

u”V djkohr-

iw.kZ ok< >kysY;k vG;k ospwu

R;kapk uk’k djkok-

i{kkauk cl.;klkBh gsDVjh 50

rs 60 i{kh Fkakcs ‘ksrkr ykokosr-

‘ksaxk iks[kj.kkÚ;k fgjO;k

vGhlkBh ihd dGh voLFksr

vkY;kiklwu gsDVjh 5 dkexa/k

lkiGs ykokosr-

ihd dGh voLFksr vlrkuk

fuacksGh vdZ 5 VDds ph Qokj.kh

djkoh-

‘ksaxk iks[kj.kkjh fgjOkh vGhlkBh

ygku voLFksr vlrkuk ,p-,-

,u-ih-Ogh- fo”kk.kqph 500 ,y-

bZ- izrh gsDVj izek.ks Qokj.kh

lk;adkGh djkoh-

rqjhP;k >kMk[kkyh iksrs Vkdwu

>kM gyokos vkf.k iksR;koj

iMysY;k vG;k osGksosGh xksGk

d:u u”V djkO;kr-

,o<s d:u lq/nk fdMhus

vkfFkZd uqdlku ikrGh

xk<Y;kl [kkyhy iSdh

dqBY;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

v>kfMjsDVhau ¼300ihih,e½

50 feyh@10 fy-

bekesDVhu csaU>ks,V 5 ,lth

4-4 feyh@10 fy-

jk;ukfDlik;j

¼DyksjkuVªfuyhizksys½ 18-5

,llh 2&3feyh@10 fy-

2

filkjh irax] Tur plume

moth, Exelastis atomosa

W.

vGh ‘ksaxkojhy lky

[kjMwu fNnz djrs- o ckgsj

jkgwu nkus iks[kjrs-

mUgkG;kr tfeuhph [kksy

ukaxjV djkoh-

f’kQkjl dsysY;k ok.khphp ;ksX;

varjkoj isj.kh djkoh-

lyx ijs.khlkBh rqjhP;k

fc;k.;kr 1 VDdk Tokjh vFkok

cktjhps ch felGwu isj.kh

djkoh- rqjhcjkscj Tokjh]

cktjh] edk vFkok lks;kchu gh

vkarjfids ?;kohr-

cka/kkojhy rqjhP;k ‘kasxk

iks[kj.kkÚ;k vGhph i;kZ;h

[kk|r.ks mnk- dksG’kh] jkuHksaMh]

isVkjh gh r.ks osGksosGh dk<wu

u”V djkohr-

iw.kZ ok< >kysY;k vG;k ospwu

R;kapk uk’k djkok-

i{kkauk cl.;klkBh gsDVjh 50

rs 60 i{kh Fkakcs ‘ksrkr ykokosr-

ihd dGh voLFksr vlrkuk

fuacksGh vdZ 5 VDds ph Qokj.kh

djkoh-

rqjhP;k >kMk[kkyh iksrs Vkdwu

>kM gyokos vkf.k iksR;koj

vkWDV®cj

rs fMlsacj

vkWDV®cj rs fMlsacj

eq[;

fdM

Major pest

Page 22: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

22

iMysY;k vG;k osGksosGh xksGk

d:u u”V djkO;kr-

,o<s d:u lq/nk fdMhus

vkfFkZd uqdlku ikrGh

xk<Y;kl [kkyhy iSdh

dqBY;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

v>kfMjsDVhau ¼300ihih,e½

50 feyh@10 fy-

bekesDVhu csaU>ks,V 5 ,lth

4-4 feyh@10 fy-

jk;ukfDlik;j

¼DyksjkuVªfuyhizksys½ 18-5

,llh 2&3feyh@10 fy-

3

'¨ax¢ e«'«h] Tur pod fly,

Melanagromyza obtusa

gh vGh ‘ksaxkrhy nkus

v/kZoV dqjrMwu [kkrs o

R;keqGs nk.;kph eqduh

gksrs- vGhpk ckgs:u

ikznqHkkZo fnlr ukgh-

f’kQkjl dsysY;k ok.khphp ;ksX;

varjkoj isj.kh djkoh-

cka/kkojhy ‘kasxk iks[kj.kkÚ;k

vGhph i;kZ;h [kk|r.ks r.ks

osGksosGh dk<wu u”V djkohr-

,o<s d:u lq/nk fdMhus

vkfFkZd uqdlku ikrGh

xk<Y;kl [kkyhy iSdh

dqBY;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

v>kfMjsDVhau ¼300ihih,e½

50 feyh@10 fy-

bekesDVhu csaU>ks,V 5 ,lth

4-4 feyh@10 fy-

jk;ukfDlik;j

¼DyksjkuVªfuyhizksys½ 18-5

,llh 2&3feyh@10 fy-

vkWDV®cj

rs fMlsacj

vkWDV®cj rs fMlsacj

eq[;

fdM

Major pest

4

‘kasxsojhy <sd.;k]

Podbug,Clavigralla

gibbosa Spinola.

;k fdMhpk izknqHkkZo

izkeq[;kus ‘ksaxkoj

vlykrjh izkS< o fiYys

ikus]dG;k]Qqys o uktqd

[kksMkrhy jl ‘kks”ku

djrkr- ‘ksaxkrhy jl

‘kks”ku dsY;keqGs ‘ksaxk

lqjokrhyk fQDdV fioGs

pês iMrkr o uarj vls

‘ksaxk vkdlrkr o

okGrkr-

‘ksaxk iks[kj.kkÚ;k vG;akP;k

fu;a=.kklkBh dj.;kr ;s.kkÚ;k

mik; ;kstuseqGs ;k fdMhps

O;oLFkkiu gksÅ ‘kdr

twyS rs fMlsacj

‘ksaxsr nk.ks

HkjY;kiklw

u-

fdjd®G

fdM

Minor

pest

5

Ekkok] Aphids,

Aphis medicaginis

Green.

izkS< o fiYys Qka|k] Qqy]

‘ksaxkoj leqgkus jl ’kks”k.k

djrkr- ekO;kpk izknqHkkZo

jksikoLFksr >kY;kl ikus

vkdlrkr- v’kk osGh

ik.;kpk rk.k ikMY;kl jksis

okGrkr-

;k fdMhoj tx.kkjs ysMhcMZ fcVy]

Øk;lksik] fljfQM ek’khph vGh

;k fe= fdVdkaps laxksiu o lao/kZu

djkos-

tqyS&

vkWx”V fdjd®G

fdM

Minor

pest

6

e¨B¢ rqMrqMs] Membracid,

;k fdMhpk izkS< okGysY;k

xorkP;k jaxkpk] ikpjhP;k

vkdkjkpk o MksD;koj nksu

tkM dkVs vlysyk vlrks-

izkS< o fiYys rqjhP;k

Qkan;krhy o [kksMkrhy jl

‘kks”ku djrkr- R;keqGs

>kMkph ok< [kqaVrs]

ifj.kkeh mRiknukr ?kV ;srs-

‘ksaxk iks[kj.kkÚ;k vG;akP;k

fu;a=.kklkBh dj.;kr ;s.kkÚ;k

mik; ;kstuseqGs ;k fdMhps

O;oLFkkiu gksÅ ‘kdr

lIVsacj rs

vkWDVksacj-

fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 23: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

23

Otinotus oneratus W.

7

fuGs Qqyik[k:] Blue

butterfly, Lampides

boeticus L.

;k fdMhps Qqyik[k:

fuG;k jaxkps vlwu] vGh

fgjoh o [kkyP;k cktwus

piVh vlrs- vGhph ykach

12 eheh vlwu etcwr

cka/kk vlrks- vGh rqjhph

ikus] Qqys] dG;k o ‘ksaxk

dqjrMwu [kkrs R;keqGs

fidkps mRiknukr ?kV ;srs

‘ksaxk iks[kj.kkÚ;k vG;akP;k

fu;a=.kklkBh dj.;kr ;s.kkÚ;k

mik; ;kstuseqGs ;k fdMhps

O;oLFkkiu gksÅ ‘kdr

vkWDV®cj

rs fMlsacj

¼dG;k

vkY;kuar

j nk.ks

ifjiDo

gksbZi;Zar½

fdjd®G

fdM

Minor

pest

8 ikusi¨[«j.k«jh vGh] Leaf

minor, Liriomyza Sp.

izkS< irax fioGlj jaxkpk

o ygku vlwu vGh 6 rs 8

eheh ykac o eGdV

ika<Ú;k jaxkph vlrs- vGh

ikukauk fNnz d:u vkr

iks[k:u [kkrs R;keqGs

ikukoj ukxeksMh ika<js iês

fnlrkr

fdjd®G fdM Minor pest twyS&vkW

x”V

fdjd®G

fdM

Minor

pest

9

Ikkus xaqMG.kkjh vGh] Leaf

roller, Eucosma critica

Conayr.

vGh ikukaph xaqMkGh d:u

jkgrs o ikus iks[kjrss-

R;keqGs ikukaph vUu

fuekZ.k dj.;kph ‘kDrh

deh gksrs o >kM tksenkj

ok<r ukgh- fid Qqyksjkoj

vkY;kuarj vGh dG;k]

Qqys o ‘ksaxke/khy

vifjiDo nk.ks QLr djrs-

‘ksaxk iks[kj.kkÚ;k vG;akP;k

fu;a=.kklkBh dj.;kr ;s.kkÚ;k

mik; ;kstuseqGs ;k fdMhps

O;oLFkkiu gksÅ ‘kdr

twyS rs fMlsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

10

fgjO;« l¨aM¢ p¢ <¢dw.«] Green

sting bug, Nezara

viridula

gk f’kYMP;k vkdkjkpk o

fgjO;k jaxkpk vlwu R;kph

fiYys o izkS< ikukrhy jl

‘kks”ku djrkr- R;keqGs

>kMkps ok<hoj ifj.kke

gksÅu i;kZ;kus mRiknukr

?kV ;srs-

‘ksaxk iks[kj.kkÚ;k vG;akP;k

fu;a=.kklkBh dj.;kr ;s.kkÚ;k

mik; ;kstuseqGs ;k fdMhps

O;oLFkkiu gksÅ ‘kdr

tqyS rs

vkWDVksacj fdjd®G

fdM

Minor

pest

11

Òaqx¢js] Blister beetle,

Mylabris phalerata

izkS< Hkqaxsjs QqydGh o Qqys

v/kk’khi.ks [kkrkr- ,dk

fnolkr ,d Hkqaxk 20 rs 30

Qqykauk gkuh iksgkspforks-

ikolkG;kr gh fdM mxz

Lo#i /kkj.k djrs-

1- mUgkG;ke/ks tfeuhph [kksy

ukaxjV djkoh dkj.k ;k

fdMhps vaMh o vGh voLFkk

tfeuhe/ksp vlrs-

2- fidkoj fdMhpk izknqHkkZo

fnlrkp gkrkus fdaok fdM

idM.;kP;k tkGh}kjs izkS<

idMwu jkWdsy fefJr ik.;kr

Vkdwu u”V djkos-

Qqys

vkY;kuar

j ‘ksaxk

Hkjsi;Zar-

fdjd®G

fdM

Minor

pest

12

QqyfdMs] Thrips,

izkS< vkf.k fiYys ikukP;k

[kkyP;k vFkok ojP;k

cktql jkgwu ikus [kjMrkr

o R;krqu L=o.kk&;k jlkoj

miftohdk djrkr-

izknqHkkZohr ikus fuLrst

gksÅu pansjh ika<&;k jaxkps

fBids ikukoj iMrkr vkf.k

ikus vkrhy cktql oGrkr-

dksjM;k gokekukr R;kaph

ok< >ikV;kus gksrs-

Mk;eksFkks,V 30 bZlh 600feyh $

500 fy ¼13&14 feyh@10fy½

vkWxLV rs lIVsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

13 ‘kasxsrhy vGh ;k fdMhph vGh fQDdV

fioGlj jaxkph o vaxkoj

dkGs fBids vlysyh vlwu

rh rqjhP;k >kMkps

1- fidkaoj dGh voLFksrp fuacksGh

vdZ 5 VDds ;kph Qokj.kh

djkoh Eg.ktsp fdM vaMh

dG;k

ykxY;k

iklwu

fu;fe

r i.k

fdjd®G

fdM

Page 24: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

24

QqyksjktoGhy ikus

Qqyksjklg ,d= xqaMkG.ks o

vkr jkgwu dG;k] Qqys]

ckjhd ‘ksaxk ;koj txrs-

?kky.;kiklwu ijko`Rr gksbZy-

vGhus xqaMkGysys ‘ksaMs

vGhldV rksMwu u”V djkosr

‘ksaxk

Hkjsi;Zar

Minor

pest

8-gjHkjk

Chickpea

1

?kkVsvGh, Pod borer

Helicoverpa armigera

Hubner

vGh lqjokrhyk iku

[kjpVwu fgjook inkFkZ

[kkrs- tkLr izknqHkkZo

>kY;kl] laiw.kZ ikus

dqjrMwu [kkYY;keqGs

>kMkoj QDr Qka|kp

f’kYyd jkgY;kps fnlrs-

gjHk&;kl ?kkVs

ykxY;kuarj ;k fdMhP;k

vG;k ?kkV;kauk fNnz ikMwu

vkrhy nkus [krkr-

-[kksy ukaxj.kh djkoh-

2-1 rs 15 vkWDVksacj i;Zar ijs.kh

djkoh-

3-;ksX; varjkoj isj.kh-

4-xgw] eksgjh] tol] fidkaph

gjHkÚ;klkscr vkarjfid Eg.kwu

isj.kh djkoh-

5-fe= fdVdkaP;k lao/kZuklkBh

gjHkÚ;klkscr dksFkhachj isjkoh-

6-i{kh Fkkacs mHkkjkos-

7-eksB;k vG;k ospwu u”V

djkO;kr-

8-Qsjkseksu lkiG;kapk okij

djkok-

9-ouLirhtU; fdVduk’kdkapk

okij djkok-

10-tSfod fdVduk’kdkapk okij

mnk-

v-,p , ,u ih Ogh 2-0 VDds

¼Strain GBS/HaNPV-01½

o ¼ch,y@,pOgh & 9½

250&500 feyh ¼500&750

yh- ik.kh izrh gsDVjh½

c-C;qOgsjh;k cWlh;kuk 1VDds

MCY; ih 3000 xzWe ¼500

yhVj ik.kh izrh gsDVjh½-

11-jklk;fud fdVduk’kdkapk

okij djkok-

DyksjWuVªfuyhizksy 18-5 ,llh

125 feyh ¼500 yhVj ik.kh

izrh gsDVjh ½ fdaok

bZekesDVhu cas>ks,V 5 VDds

,lth 220 feyh ¼500 yhVj

ik.kh izrh gsDVjh ½ fdaok

bZFkhvkWu 50 VDds bZlh

1000&1500 feyh ¼500

&1000yhVj ik.kh izrh gsDVjh ½

fdaok

eksuksØksVksQkWl 36 VDds

,l,y 1250 feyh ¼500

&1000yhVj ik.kh izrh gsDVjh ½

fdaok

uksOgkyqjkWu 10 bZlh 750 feyh

¼500 yhVj ik.kh izrh gsDVjh½

fdaok

DohukWyQkWl 25 bZlh 1000

feyh ¼500 &1000yhVj ik.kh

izrh gsDVjh ½ fdaok

MsYVkesFkzhu 2-5 bZlh

400&500 feyh ¼400

&600yhVj ik.kh izrh gsDVjh ½-

lIVsacj rs fMlsacj

vkWDV®cj eq[;

fdM

Major pest

2

Ekkok] Aphid,

Macrosiphum pisi Kalt.

izkS< o fiYys ikukP;k

ekxhy cktql jkgqu jl

‘kks”ku djrkr R;keqGs ikus

vkdlrkr- >kMkpk tkse

deh gksmu ok< [kqaVrs-

lIVsacj rs fMlsacj

lIVsacj fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 25: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

25

3

ikusi¨[«j.k«jh vGh] Leaf

Minor, liriomyza spp.

vGh ikus iks[k:u [kkrs

R;keqGs ikukoj ukxeksMh

ika<js iês fnlrkr-

lIVsacj rs fMlsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

4

x®u®l¢Qsye Òaqx¢]

Gonocephalum spp.

ygku vG;k nq/kkojhy

lkbZP;k jaxkP;k vlrkr-

eksB;k vG;k pednkj

fioG;k vlrkr- vG;k

nk.ks iks[kjrkr- R;keqGs

nk.;kph mxo.k gksr ukgh o

uqdlku gksrs- izknqHkkZo

tkLr vlY;kl nqckjk

isj.kh djko;kph ikGh ;srs-

vWkDVksacj eghU;kr tksjkr

ikÅl vkY;kl gh fdM

tfeuhr ncwu u”V gksrs-

[kksy ukaxj.kh-

iw.kZ dqtysys lasnzh; [krkpk

‘ksrke/ks okij-

fid QsjikyV

yodj isj.kh ¼vkWDVkscjpk

‘ksoVpk vkBoMk½-

mxo.kh rs

j®Ikk

voLF«k

mxo.kh rs

j®Ikk

voLF«k

eq[;

fdM

Major pest

5

maV vGh

Semilooper

vGh ikukojhy gfjr

ikiwnzk [kkÅu ikukph

pkG.kh gksrs R;keqGs ikus

ika<wjdh fnlrkr-

rlsp vGh dG;k]

Qwys] dPps o Hkj.kkjs

?kkV;koj miftfodk

djrs-

izknqZHkkoxzLr ?kkV;kauk

vfu;her vkdkjkph

vkscM/kkscM fNnzs

fnlrkr-

fdMhaP;k dks”kkP;k fueqZyuklkBh

2 rs 3 o”kkZrwu ,dnk [kksy

ukaxj.kh djkoh-

nkV ijs.kh VkGkoh

yodj ijs.kh o deh dkyko/khps

ok.k ?;kos-

eksB;k vG;k ospwu u”V djkO;k

i{kh Fkkacs mHkkjkos-

izdk’k lkiG;kapk okij djkok-

fe= fdVdkaps lao/kZu djkos-

f’kQkj’khr fdVduk’kdkapk

okij djkok

twyS rs lIVsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

6

jksis dqjrM.kkjh vGh ]

Agrotis ipsilon Cut worm

vG;k 2 rs 4 bZap

tfeuhr [kksy jkgwu

dksoGh jksis] Qkan;k o

[kksM tfeuhyxr

dkirkr- vG;k

dkiysyk Hkkx tfeuhr

usÅu [kkrkr- v’kh

y{k.ks tfeuhr fnlsy

v’kk fBdk.kh ge[kkl

vG;k yiysY;k

vk<Grkr-

mUgkG;kr [kksy ukaxj.kh

djkoh-

2-iw.kZ dqtysY;k lsanzh; [krkapk

okij djkok-

3-fidph QsjikyV djkoh-

4-yodj ijs.kh ¼vkWDVkscjpk

‘ksoVpk vkBoMk½-

5-xgw] tol] eksgjh ;kapk vkarj

fid Eg.kwu okij djkok-

6-lq:okrhP;k voLFksr vG;k

ospwu u”V djkO;k-

7-;k fidklkscr yxrP;k

‘ksrke/ks VekVj fdaok HksaMh

ykxoM VkGkoh-

8-/kwÚ;koj >saMwph ykxoM

djkoh-

9-izdk’k lkiG;kapk okij

djkok-

10-jklk;fud fdVduk’kdkaph

Qokj.kh djkoh-

Dyksjik;jhQkWl 20 bZlh] 2-5

fyVj izrh gsDVj

twyS rs

vkWx”V

fdjd®G

fdM

Minor

pest

9-eqax @ mMhn

Green gram

/ black

gram

1

Ekkok] Aphid,

izkS< o fiYys ikukP;k

ekxhy cktql jkgqu jl

‘kks”ku djrkr R;keqGs ikus

vkdlrkr- >kMkpk tkse

deh gksmu ok< [kqaVrs-rlsp

gh dhM ‘kjhjk}kjs fpdV

xksM inkFkZ ckgsj lksMrs-rks

>kMkoj il:u R;koj

dkG;k cqj’khph ok< gksrs-

vktwcktwP;k cka/kkojhy

f}nyoxhZ; r.kkapk uk’k djkok-

f’kQkjl dsysY;k varjkojp

ykxoM djkoh-

fdMhus vkfFkZd uqdlku ikrGh

xkBY;kl [kkyhy iSdh

dqBY;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

twyS rs

v«WxLV twyS rs

v«WxLV eq[;

fdM

Major pest

Page 26: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

26

Aphis craccivora Koch. ikukph izdk’kla’ys”k.kkph

fdz;k eankors-gk xksM L=ko

[kk.;kl ekdksGs cgqla[;sus

izknqHkkZoxzLr >kMkoj

vk<Grkr-

2

fCyLVj Òaqx¢] Blister bettle,

Mylabris phalerata

izkS< Hkqaxsjs QqydGh o Qqys

v/kk’khi.ks [kkrkr- ,dk

fnolkr ,d Hkqaxk 20 rs 30

Qqykauk gkuh iksgkspforks-

ikolkG;kr gh fdM mxz

Lo#i /kkj.k djrs-

mUgkG;ke/ks tfeuhph [kksy

ukaxjV djkoh dkj.k ;k fdMhps

vaMh o vGh voLFkk

tfeuhe/ksp vlrs-

fidkoj fdMhpk izknqHkkZo

fnlrkp gkrkus fdaok fdM

idM.;kP;k tkGh}kjs izkS<

idMwu jkWdsy fefJr ik.;kr

Vkdwu u”V djkos-

Qqys

vkY;kuar

j ‘ksaxk

Hkjsi;Zar-

v«DV¨cj fdjd®G

fdM

Minor

pest

3

rqMrqMs] Leaf hopper,

Empoasca kerri

izkS< o fiYys ikukrqu jl

‘kks”k.k djrkr R;kosGh

fo”kkjh ykG ikukP;k is’khr

lksMrkr-R;keqGs ikus

fQDdV fioGh iMqu

lqdrkr o rkacMh iMrkr-

fdMxzLr ikus [kkyP;k

cktqus vkdlrkr- d/kh

d/kh okGqu xGrkr-

>kMkph ok< [akqVwu

mRiknuke/;s ?kV ;srs-

vktwcktwP;k cka/kkojhy

f}nyoxhZ; r.kkapk uk’k djkok-

f’kQkjl dsysY;k varjkojp

ykxoM djkoh-

uqdlku ikrGh xkBY;kl

[kkyhy iSdh dqBY;kgh

fdVduk’kdkph [kkyhy

izek.kkr fidkoj Qokj.kh

djkoh-

twyS rs

v«WxLV fdjd®G

fdM

Minor

pest

4

ikus [kk.kkjh fLiathM vGh ]

Spingid larva,

Acherontia styx

Weotwood.

vG;k v/kklh i.ks ikus

dqjrGqu [kkrkr R;keqGs

>kM i.kZfgu gksmu fidkph

vrksukar uklkGh gksrs-

eksuksØksVksQkWl 36 ,l-,y-13

feyh@10 fy-

twyS rs

v«DV¨cj fdjd®G

fdM

Minor

pest

5

fBiD;kph '¨ax vGh

Maruca testuadis

irax e/;e vkdkjkpk o

xnZ rkacM;k jaxkpk vlwu

vGh dkGiV jaxkph o

dkGs pês vlysyh vlrs-

vGh ikus tkGs d:u

xaMkGrs o R;ke/ks Qqykaps

rwjs lq/nk xaqMkGrs o vkr

jkgwu R;koj [kkrs R;keqGs

mRiUukr ?kV ;srs-

dG;k

vkY;k

iklwu

iq<s-

fdjd®G

fdM

Minor

pest

6

'¨axs vGh] American

bollworm,

Helicoverpa armigera

Hubner

‘ksaxk ykxY;kuarj vG;k

‘ksaxkauk fNnz ikMwu vkrhy

nkus [krkr-

Ikhd dk<.khuarj [kksy ukaxjV

djkoh-

Ikhdkaps vo’ks”k@/kldVs xksGk

d:Uk u”V djkohr-

vktwcktwP;k cka/kkojhy

f}nyoxhZ; r.kkapk uk’k djkok-

f’kQkjl dsysY;k varjkojp

ykxoM djkoh-

eqx mMhnkP;k pkj vksGhuarj

,d vksG Tokjhph isj.kh djkoh-

ts.ks d:u R;kapk i{kh Fkkacs

Eg.kwu mi;ksx gksbZy-

fdMhus vkfFkZd uqdlku ikrGh

xkBY;kl [kkyhy iSdh

vkWxLV rs v«DV¨cj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 27: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

27

dqBY;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

dYkksjWUVªkWfyizky 18-5 ,l-lh-

2 feyh@10

fy-¶Y;qcsaMWekbZM 39-35 ,l-

lh-2 feyh@10 fy-

eksuksØksVksQkWl 36 ,l-,y-13

feyh@10 fy-

7

fgjoh maV vGh] Green

semilooper,

Thysanoplusia

orichalcea

vG;k ikukpk fgjok Hkkx

[kkmu QLr djrkr

R;keqGs ikukyk vfu;her

xksy vkdkjkps fNnzs iMrkr-

eksB;k izek.kkoj izknqHkkZo

vlY;kl ikukP;k f’kjk

QDr f’kYyd jkgrkr-

Ikhd dk<.khuarj [kksy ukaxjV

djkoh-

vktwcktwP;k cka/kkojhy

f}nyoxhZ; r.kkapk uk’k djkok-

f’kQkjl dsysY;k varjkojp

ykxoM djkoh-

eqx mMhnkP;k pkj vksGhuarj

,d vksG Tokjhph isj.kh djkoh-

ts.ks d:u R;kapk i{kh Fkkacs

Eg.kwu mi;ksx gksbZy-

fdMhus vkfFkZd uqdlku ikrGh

xkBY;kl [kkyhy iSdh

dqBY;kgh fdVduk’kdkph

[kkyhy izek.kkr fidkoj

Qokj.kh djkoh-

twyS rs

v«DV¨cj twyS rs

v«Wx”V fdjd®G

fdM

Minor

pest

8

Ikak<jh ek’kh] White fly,

Bemisia tabaci G.

izkS< o fiYys ikukrhy jl

‘kks”k.k djhr vlY;keqGs

>kMkpk tkse deh gksrks-

rlsp vkiY;k ‘kjhjkokVs

ikukoj xksM fpdV inkFkZ

lksMrs R;koj dkGh cqj’khph

ok< gksmu

izdk’kla’ys”k.kkph fdz;k

eankors- >kMkph ok< [kqaVrs-

eqaxke/;s fg fdM fioG;k

pê;kps fo”kk.kq ¼YMV ½ ;k

jksxkpk izlkj djrs-R;keqGs

eqxkph ikus fioGh iMqu

okGrkr o mRiknuk e/ks ?kV

;srs-

QksjsV 10 th 10 fdyks@gs- vkWx”V&l

”Vsacj-

fdjd®G

fdM

Minor

pest

9

QqyfdMs] Thrips,

QqyfdMs Qqyke/ks jkgqu

i`”VHkkx [kjMrkr o R;krqu

fu?k.kkjk jl ‘kks”k.k djrks

R;keqGs Qqys xGqu iMrkr-

izknqHkkZoxzLr Qqykoj ‘k saxk

/kjY;krjh R;krhy nk.ks

vkdlysys o ygku

vkdkjkps vlrkr->kMkph

ok< [kqaVrs o mRiknuke/;s

?kV ;srs-

twyS&vkWx

”V&laIVsac

j

fdjd®G

fdM

Minor

pest

10

[kksM ek’kh] Stemfly,

Melanagromyza phaeoli

Tryor

vGh ikus iks[k:u nsVkokVs

[kksMkr ‘khjrs-jksikoLFksr

fidkps [kqi uqdlku gksrs-

lqjokrhl ikus fioGh iMqu

>qdrkr o okGqu xGqu

iMrkr-nsBkr vFkok [kksMkr

tsFks vGh vlrs rks Hkkx

Qqxhj fnlrks o lMrks-

>kMkph ok< [kqVqu

mRiknukr ?kV ;srs-

1- fdVduk’kdkaph fct izfØ;k

djkoh-

2- egkjk”Vªke/ks deh

uqdlkudkjd-

3- QksjsV 10 th 10 fdyks@gs-

twyS rs vkWx”V

fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 28: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

28

11

dksGh] Mite,

Polyphagotarsonemus

latus (Banks)

izkS< o fiYys ikukrhy jl

‘kks”k.k djrkr ikus [kkyhy

cktql vkdlrkr gh ikus

lqjokrhyk fQDdV ridhjh

o ‘ksoVh ykylj rifdjh

gksmu okGrkr-

vkWxLV rs lIVsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

12

fcgkj dslkG vGh ] Bihar

hairy caterpillar,

Spilosoma (Diacrisia)

obliqua (Walker)

vG;k ikukP;k [kkyP;k

cktqus leqgkus jkgqu

ikukpk fgjok Hkkx QLr

djrkr R;keqGs ikukP;k

f’kjk o nsB f’kYyd jkgrs-

eksB;k vG;k ‘ksrkr

iljrkr o v/kkL;k lkj[ks

ikus [kkrkr-

QsaUFkks,V & 50 bZlh 15 feyh@10

fy-

laiw.kZ fid

gaxke

fdjd®G

fdM

Minor

pest

13

yky dslkG vGh ] Red

hairy caterpillar,

Amsacta moorei Bulter

ygku vG;k >kMkph

dksoGh ‘ksaMs [kkrkr- rlsp

ygku vG;k leqgkus jkgqu

ikus [kkrkr R;keqGs ikukph

pkG.kh gksrs- rj iq.kZ

ok<ysY;k vG;k laiw.kZ

>kMkph ikus [kkmu QLr

djrkr-gh fdM ‘ksrk ekxqu

‘ksr QLr djhr fQjr

vlrs-

QsaUFkks,V & 50 bZlh 15 feyh@10

fy-

laiw.kZ fid

gaxke

fdjd®G

fdM

Minor

pest

10-la=k

Citurs

1

Ikkus [kk.kkjh vGh, Papilio

demoleus Linn.

vGh jksiakph ikus [kkrkr

v’kh jksiVs ok< [kqaVY;keqGs

MksGs ck/k.;kl osGsoj

r;kj gksr ukgh rlsp

dyekph ok< [kqaVY;keqGs

r ykxoGhl r;kj gksr

ukgh- ;k vGhpk izknqHkkZo

eksB;kizek.kkr vlY;kl

eksBh >kMs rlsp laiq.kZ

jksiVs i.kZfgu gksrkr-

lk/kkj.k i.ks jksiokVhdk o

ygku >kMakoj ;k vGhpk

tkLr izknqHkkZo vlrks-

Hkkjh tfeuhoj la=kph ykxoM

d: u;s] izknqZHkko ok<rks-

vksfyr o jklk;fud [krkapk

ekQd okij-

ikus [kk.kkÚ;k vG;k

jksiokfVdsr dke djrkauk

ekjkO;kr-

‘ksrkrhy o cka/kkojhy ^ckoph*

r.kkpk uk’k djkok-

jksiokVhdsr i{kh FkkaC;kapk okij

djkok-

mUgkG;kr ifjljkyxrP;k

MksaxjkG Hkkxkr ^Hksjk* >kMkaps

fujh{k.k}kjs izknqZHkkokpk laHkkO;

vankt ?ksrk ;srks-

Vªk;dksxzkek fpyksuhl 500 izkS<

izfr >kM lksMkosr-

fDoukWyQkWl 25 bZlh] 20

feyh izrh 10 fyVj ik.kh-

vach;«@gL

r cgkj

Ok”kZHkj eq[;

fdM

Major pest

2

Ikkus iks[kj.kkjh vGh, Leaf

vaM;krwu fu?kkysY;k ygku

vG;k ljG ikukP;k vkr

f’k:u] ojhy ikiqnzk lyx

Bsowu vkrhy gjhrnzO; [kkr

ukxeksMh ekxkZus iq<s

ljdrkr- izknqHkkZoxzLr

ikus nq:u pedrkr- ikus

okdMh frdMh gksrkr vkf.k

jksi okfVdsr ok¶;koj ch

isj.khiwohZ QksjsV 10 lhth] 15

fdyks@gsDVj fdaok dkcksZ¶;qjkWu

3 lhth] 50 fdyks izrh gsDVj

ekrhr felGwu ch isjkos-

Qsczqokjh o vkWxLVe/ks

jksiokVhdkps o eksB;k >kMkaps

fujh{k.k djkos- ekpZ o lIVsacj

e/ks tkLr izknqZHkko vlrks-

vach;«@gL

r cgkj

eq[;

fdM

Major pest

Page 29: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

29

minor, Phyllocnstis

citrella S.

okGrkr- ifj.kkeh vUu

r;kj dj.;kP;k izdzh;sr

vMFkGk fuekZ.k gksrks o

R;keqGs >kMkph ok<hoj

QGkaP;k izrhoj foijhr

ifj.kke gksrks- jksiokVhdsr

;k dhMhps uwdlku froz

Lo:ikps vlrs- ;k

dhMhP;k jksiokVhdsrhy

izknqHkkZokeqGs jksis MksGs

cka/k.khl r;kj gksr ukghr]

rlsp dyek ykxoMhl

osGsoj r;kj gksr ukghr-

cjsposGk jksis lq/nk

okGrkr-

rhoz izknqHkkZo vlY;kl

izknqZHkkoxzLr Hkkx fgokG;kr

dk<wu Vkdkok-

fuacksGh rsy 100 feyh $ 10

xzWe fMVtZaV ikoMj izrh 10 fy

ik.kh-

fdaok bfeMWDykssfizM 17-8

,l,y 1 feyh izrh 10 fy-

fdaok ijesfFkzu 25 bZlh] 4

feyh izrh 10 fy-

3

Lkk;yk, Citrus psylla,

Diaphorina citri

Kuwayama.

;k fdMhaph fiYys rlsp izkS<

dksoGh ikus] dG;k vkf.k

dksoG;k Qkan;k vkfn

Hkkxkrhy jl ‘kks”k.k

djrkr] R;keqGs dksoGh

uorh djiwu tkrs- dG;kaps

QGkar :ikarj u gksrk R;k

xGwu iMrkr- ifj.kkeh

>kMkoj QG/kkj.kk deh

gksrs- izknqHkkZo xzLr >kMkaph

ok< [kqaVrs- fdMhapk izknqHkkZo

rhoz Lo:ikpk vlY;kl

laiw.kZ ihd gkrkps tk.;kph

‘kD;rk vlrs-

fxzfuax jksxkpk izlkj gksr

vlY;keqGs fujksxh o pkaxys

jksi ykxoMhdfjrk okijkos-

uorh vkY;kuarj izknqZHkkokoj

y{k Bsokos-

vkarjfid vkf.k tkLrhps vksyhr

rlsp vfrfjDr u= [krkpk

okij VkGkok

d<hiRrk ;k i;kZ;h [kk|

ouLirhpk uk’k djkok-

ijHk{kh ysMh cMZ Hkaqxsjs]

Øk;lksik vkf.k fljfQM

lkj[;k fdMhps laj{k.k djkos-

Qscqzokjh vkf.k

vkWDVkascj&uksOgsacj efg.;kr

eWykMk ijHk{kh ;kstkosr-

fuacksGh rsy 100 feyh $ 10

xzWe fMVtZaV ikoMj fdaok

bfeMkWDyksfizM 17-8 ,l,y 1

feyh izrh 10 fyVj ik.kh fdaok

Fkk;ksfeFkksD>ke 25 MCY;qth

izrh 1 xzWe izrh 10 fyVj-

vach;«@gL

r cgkj

eq[;

fdM

Major pest

4

dkGh e«'«h] Citrus black

fly, Aleucanthus

woglumi Ashm.

izkS< ek’;k ikukrqu jl

‘kks”ku djrkr- rj uqdrsp

vaM;krqu fu?kkysyhs fiYys

ikukP;k [kkyhy cktql

,dk fBdk.kh fFkjkorkr o

leqgkus lrr jl ‘kks”k.k

djhr vlrkr- fiYys

vkiY;k ‘kjhjkrqu fpdV

xksM inkFkZ lksMrkr-R;koj

dkG;kcqj’khph ok< gksmu

ikus]QGs o Qkn;k lghr

loZ >kM dkGs iMrs-;kykp

dksG’kh vls Eg.krkr-

dksG’kh eqGs ikukP;k vUu

r;kj dj.;kP;k izfdz;sr

ck/kk ;srs-R;keqGs >kMs

fuLrst fnlrkr] ok<

[kaqVrs]la=kpk mRiknukoj o

xq.koRrsoj foijhr ifj.kke

gksrks-

fdMxzLr dyek@jksis brj

Hkkxkr ykxoMhlkBh oki: u;s-

dkGh ek’kh vaMh ?kky.;kP;k

visf{kr osGsiwohZ lky dk<.;kps

VkGkos-

dkGh ek’kh] ikus [kk.kkjh vGh]

fiBs <sdwu fdMhpk izknqZHkko

VkG.;klkBh QGs ;sr vlysY;k

ckxsr vkarjfids ?ks.;kps VkGkos-

f’kQkj’khr varjkojp la«;kph

ykxoM djkoh-

vfrfjDr u= [krkpk okij o

ik.kh lap; VkGkok-

gLr cgkjkps osGh vksyhr mf’kjk

lq: djkos ¼ekslach@fyacw½-

vaMh ?kky.;kP;k njE;ku

¼uorhP;k osGh½fuacksGh fdaok

djat rsykph 100 feyh izrh

10 fyVj $ 10 xzWe fMVtZaV

ikoMj ¼1%10 izek.kkr½

felGwu Qokj.kh dsY;kl

dkG;k ek’khph vaMh deh

?kkryh tkrkr-

¼ekslach@fyacw½ vkf.k 50 VDds

fiYys fu?kkY;kojp

vach;«@gL

r cgkj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 30: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

30

fdVduk’kdkph Qokj.kh djkoh-

‘kD; vlsy rsFks gh izfØ;k brj

cgkjkps osGh lq/nk djkoh-

vfr’k; izknqZHkkoxzLr ckxse/khy

tkLr izknqZHkkoxzLr Qkan;k

dk<wu u”V djkO;kr-

dkG;k@ ika<Ú;k ek’khP;k

O;oLFkkiuklkBh fdMhPkh

izFkekoLFkk fuoMkoh-

dkG;k ek’khps izkS< dks”kkrwu

ckgsj fu?k.;kP;k voLFksr

cxhp;kr v/kwu&e/kwu ,jaMh

rsy fdaok xzhl ykoysys fioGs

fpdV lkiGs mHkkjkosr-

dkG;k@ika<Ú;k ek’khps

O;oLFkkiuklkBh eWykMk

cksfuusUlhlP;k 4 & 6

vG;k@dksoGh Qkanh nksu osGk

gLr cgkjkps osGh lksMkO;kr-

izFke fiYykoLFksr Qokj.kh

lk/k.;klkBh 50 VDds fiYys

ckgsj iM.;kps osGh ifgyh

Qokj.kh [kkyh fnysY;k osGh

djkoh-

e`x cgkj & tqyS ‘ksoVP;k rs

vkWxLV ifgyk vkBoMk-

gLr cgkj & fMlsacj nqljk rs

frljk vkBoMk-

vafc;k cgkj & ekpZ ‘ksoVpk rs

,fizy ifgyk vkBoMk-

e`x cgkjkps Qokj.khr dkWij

vkWDlhDyksjkbZM 30 xzWe fdaok

dkcZsUMkf>e 10 xzWe

cqj’khuk’kd izrh 10 fyVj

ik.;kr felGkoh-

ifgyh Qokj.kh ifgY;k

fiYykoLFksrhy dkGh@ika<jh

ek’kh ¼ex cgkjkoj 30&35

fnolkauh½ gLr cgkjkuarj

55&60 fnolkuh o vkach;k

cgkjkuarj 40&45 fnolkauh

djkoh-

eWykMk cksuhusUlhl] Øk;lksik]

ysMh cMZ fcVy] dWVu fcVy ;k

ijHk{kh o ,udkflZ;k ;k

ijksithoh fdMhps laj{k.k o

lao/kZu djkos-

ifgyh Qokj.kh fuacksGh rsy

100 feyh fdaok djat rsy o

nqljh Qokj.kh QDr fuacksGh rsy

125 feyh $ 12-5 xzWe

fMVtZaV ikoMj fadaok 12-5

feyh fVikWy felGkos-

fuacksGh vdZ 5 VDds fdaok

fuersy 1 VDdk fdaok djat

rsy 1 VDdkph Qokj.kh djkoh-

izFke o f}rh; voLFksrhy

fiYykojhy Qokjk VkGY;kl

iq<hy ;s.kkÚ;k voLFksoj ghp

fdVduk’kds nqIiV izek.kkr

okijkoh-

vkWfDlfMesVkWu feFkkbZy 25

bZlh] 10 feyh izrh 10 fyVj

ik.kh-

Page 31: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

31

5

Ikka<jh ek’kh] Citrus white

fly,

Dialeurodes citri

(Ashmead)

izkS< ek’;k ikukrqu jl

‘kks”ku djrkr- rj uqdrsp

vaM;krqu fu?kkysyhs fiYys

ikukP;k [kkyhy cktql

,dk fBdk.kh fFkjkorkr o

leqgkus lrr jl ‘kks”k.k

djhr vlrkr- fiYys

vkiY;k ‘kjhjkrqu fpdV

xksM inkFkZ lksMrkr-R;koj

dkG;kcqj’khph ok< gksmu

ikus]QGs o Qkn;k lghr

loZ >kM dkGs iMrs-;kykp

dksG’kh vls Eg.krkr-

dksG’kh eqGs ikukP;k vUu

r;kj dj.;kP;k izfdz;sr

ck/kk ;srs-R;keqGs >kMs

fuLrst fnlrkr] ok<

[kaqVrs]la=kpk mRiknukoj o

xq.koRrsoj foijhr ifj.kke

gksrks-

oj izek.ks vach;«@gL

r cgkj fdjd®G

fdM

Minor

pest

6

QGkrhy jl ‘kks”k.k dj.kkjk

irax

Fruit sucking moth,

Othreis fullonica C. &

O. materna L

irax vkiyh lksaM QGkr

[kqilqu QGkrwu jl ‘kks”k.k

djrkr- R;k fBdk.kh lwbZP;k

tkMhps fNnz r;kj gksrs-

R;krqu QGkr jksx tarq

izos’k djrkr R;keqGs QGs

lMrkr- 3 rs 4 fnolkkr

QGkaph xG gksrs- [kkyh

iMysys QG gGwp

nkcY;koj fNnzkrqu jl

ckgsj ;srks- v’kk QGkauk

?kk.k okl ;srks-

la=kckxsHkksorh vlysY;k

xqGosy] okluosy o pkanosy

bR;knh r.kkapk uk’k djkok-

la«;kP;k >kMk[kkyhy xGkysyh

QGs tek d:u u”V djkohr-

izdk’k lkiG;kpk okij ¼lka; 7

rs 11-00½-

jk= gksrkauk lq;kZLrkps 30

fefuVs iwohZiklwu rhu rklki;Zar

ckxsr vksylj dpjk tkGwu

fdaok brj lk/kukauh /kwj djkok-

ckxsr lMysyh QGs ospwu

[kM;kr iq:u ckx LoPN Bsokoh-

fuacksGh 5VDds fdaok fue rsy

1 VDdk fdaok djat rsy 1

VDdkph Qokj.kh djkoh-

fo”kkjh vkfe”ks 10 feyh

vkWfDlfMesVkWu fefFky $100

xzWe xqG $100 feyh la=k@

ekslach jl ,d fyVj ik.;kr

felGwu r;kj d:u :an

rksMkP;k HkkaM;kr nzko.k Vkdwu

nj ngk >kMkekxs ,dk >kMkoj

Vkaxkosr-

v«DV¨cj

rs u¨Ogscaj

]Qsczqokjh rs

ekpZ

eq[;

fdM

Major pest

7

lky [«k.k«jh vGh

Bark eating caterpillar,

Inderbella quadrinotata

W.

lqjokrhyk Qaknh][kksM o

fo’ks”krk [kksMkiklqu Qkanh

fu?k.;kP;k tksMkoj ;k

vGhpk izknqHkkZo fnlqu ;srks-

izknqHkkZo xzLr Hkkxkoj

dqjrMysyh lky o fo”Bsps

tkGss fnlrs-vGh lkyhpk

Hkqxk]fo”Bk o ykG ;kiklqu

tkGs r;kj djrs-gh >kMs

vkrqu Hkq;kjh vlqu R;kr

jkgqu vGh lky [kkrs o

[kksMkr fNnz djrs- fnolk

vGh fNnzkps vkr rj jk=h

vGh fNnzkckgsj ;smu iajrq

tkG;kP;k vkr jkgqu lky

[kkmu iq<s ljdrs- vGhus

Qkanhph lky [kkY;kl

vUujl ogu dj.;kph

izfdz;k Fkkcqu Qaknh okGrs-

izknqHkkZo tkLr vlY;kl

vusd Qkn;k okGq

izFke fdMxzLr Qkan;kojhy

vGhP;k fo”Bsph tkGh dk<wu

lky iks[kj.kkÚ;k vGhps fNnz

eksdGs djkos-

Vksdnkj rkj fNnzkr [kqilwu 4 &

5 osGk oj[kkyh djkok- R;keqGs

vkrhy vGh ejsy-

uarj R;ke/ks isVªksypk cksGk ¼7

feyh isVªksy½fipdkjhP;k

lgk¸;kus fNnzke/ks Vkdwu vksY;k

ekrhus can djkos- gh

mik;;kstuk lIVascj & vkWDVksacj

efgU;ke/;s o tkusokjh &

Qscqzokjhe/;s djkoh-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

Page 32: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

32

’kdrkr-rlsp [kksMke/;s

fNnz vlY;k >kM ok<.;kph

izfdz;k yodj gksrs-

8

Ekkok] Aphids, Toxoptera

citricidus(vector of

tristeza)

izkS< o fiYys leqgkus jkgqu

ikukrqu lrr jl ‘kks”ku

djrkr-R;keqGs ikus

dksdMrkr-rlsp gh fdM

‘kjhjkokVs fpdV o xksM

inkFkZ ckgsj Vkdrkr R;koj

dkG;k cqj’khph ok< gksmu

ikukph vUu r;kj

dj.;kP;k izfdz;se/;s ck/kk

;srs-R;keqGs >kMkP;k

ok<hoj o mRiknukoj

foijhr ifj.kke gksrs-;k

f’kok; fg iztkrh fVªLVs>k

;k fo”kk.kqP;k jksxkpk Qsyko

djrs-

Øk;lksik ysMhcMZ fcVy]

fljfdM ¶yk; ;k ijHk{kh fdMh

Qkj eksB;k izek.kkoj

vk<GY;kl fdVduk’kdkaph

Qokj.kh VkGkoh

fpyksfeust lsDleWD;qYW;kVk

¼ijHk{kh fdMh½ uSlfxZd

fdMhP;k xSjgtsjhr 50 izrh

>kM ;kizek.ks lksMkosr-

Mk;esFkks,V 30 bZlh] 10 feyh

izrh 10 fyVj fdaok

vkWDlhfMesVkWu feFkkbZy 25

bZlh] 8 feyh izrh 10 fy fdaok

Dyksjik;jhQkWl 20 bZlh] 10

feyh izrh 10 fy ik.kh-

vkach;«@gL

r cgkj fdjd®G

fdM

Minor

pest

9

dksGh, Mites

Schizotetranychus

hindustanicus H.

izkS< o ihYys ikukP;k

[kkyP;k Hkkxkyk jkgwu

ikukrhy o QGkrhy

is’khae/kqu jl ’kks"k.k

djrkr- R;keqGs ikukaP;k @

QGkaP;k is’kh er gksmu rsFks

Vkp.khP;k Vksdk,o<s

QhDdV@ ika<qjds fBids

iMrkr- gh y{k.ks vf/kd

izknqHkkZo vlysY;k ikukP;k

i`"BHkkxkaoj vk<Gwu

;srkr- dksGhpk eksB;k

izek.kkoj izknqHkkZo

vklY;kl ikuxG gksrs]

QGkaoj eksBs pansjh djM;k

jaxkps pVVss iMrkr R;keqGs

QGkaph izr fc?kMrs

ifj.kkeh QGkauk cktkjkr

;ksX; Hkko feGr ukgh- ;k

dhMhpk izknqHkkZo izFke

>kMkP;k [kkyP;k Hkkxkrhy

ikukaoj o QGkaoj fnlwu

;srks-

fdMhP;k ok<hlkBh dksjMs

okrkoj.k iks”kd vlY;keqGs

ckxsyk iqjsls vksyhr djkos-

ijHk{kh ;qflvl fgfcLdh fg

lokZr egRokph uSlfxZd ‘k=w

fdM vkgs-

fuacksGh vdZ 5 VDds fdaok

Mk;dksQkWy 18-5 bZlh] 2-7

feyh izrh 10fy fdaok

eksuksØksVksQkWl 7 feyh izrh 10

fy ik.kh-

vach;«@gL

r cgkj fdjd®G

fdM

Minor

pest

10

[koy¢fdMs] Scale insets,

Red scale Aonidiella

aurantii M.

gh fdM fiB;k <sd.kkis{kk

vkdkjus eksBh vlwu

,d,dVh fnlwu ;srs-

ikukps [kkyhy cktwl jkgwu

jl ‘kks”k.k djrkr- ikus

fioGh iMwu xGrkr- rlsp

fdMh QGs o [kksMkrwu jl

‘kks”k.k djrkr R;keqGs QGs

vdkyh xGrkr

fDoukWyQkWl 25 bZlh 2-8 & 5-6

feyh izrh 10 fyVj ik.kh-

vkach;«@gL

r cgkj fdjd®G

fdM

Minor

pest

11

fiBÓ« <sdw.k] Mealy bug,

Planociccus citri.

Qkan;kP;k tksMkoj rlsp

QGkP;k nsBkoj ika<js

dkilk lkj[ks fBids

vk<Gqu vkY;kl fiB;k

<sd.kkpk izknqHkkZo letkok -

dkilklkj[kk Hkkx gGqokj

cktqyk dsY;kl fQDdV

dF;k jaxkph <sd.ks fLFkj

>kysys vk<Gqu ;srs-izzkS< o

fiYys leqgkus dksoG;k

Qkan;krqu] ikukrqu lrr

jl ‘kks”ku djhr vlrkr-

fg fdM ‘kjhjkrqu ika<jk

inkFkZ ckgsj Vkdqu vkiY;k

lk/kkj.kr% QscqzokjhP;k

‘ksoVh@ekpZP;k lq:okrhl

[kksMkauk fxzlpk iêk ykokok-

eksB;k >kMkoj QGktoG

izknqZHkko lq: gksr vlY;kps

fnlrkp lacaf/kr Hkkx dkiwu

u”V djkok-

fØIVksfyel ekWaVªksmf>jh o

eWykMk cksfuusfUll lkj[ks

ijHk{kh fdVd eksB;k izek.kkoj

vlY;kl fdVduk’kdkph

Qokj.kh VkGkoh-

miyC/k vlY;kl

vakch;«@gL

r cgkj fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 33: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

33

Hkksorh laj{kd vkoj.k

fuekZ.k djrs-jksi okVhdsr

izknqHkkZo >kY;kl ikus o

Qkan;k osGsokdM;k o fiG

clY;k lkj[;k gksrkr-

R;keqGs jksiVs ykxoMhl

fdaok MksGs ck/k.khl r;kj

gksr ukghr-gk izknqHkkZo

eksB;k >kMkoj >kyk

vlY;kl QGkph ok<

Fkkcrs o dkykrajkus R;kph

xG gksrs-i;kZb >kMkP;k

ok<hoj o mRiknukoj

foifjr ifj.kke gksrks-

fØIVksfyelP;k 5 vG;k fdaok

Hkqaxsjs izrh >kM fdaok

OgVhZflfy;e ysdWuh 40 xzWe

izrh 10 fy ik.kh pk okij

djkok-

12

QqyfdMs]Thrips,

Scirtothrips spp

izkS< o fiYys dG;k] Qqys o

ikus rlsp QGkpk i`”BHkkx

[kjMqu jl ‘kks”k.k djrkr-

dG;k o Qqykrqu jl

‘kks”k.k dsY;keqGs

QG/kkj.ksoj foijhr

ifj.kke gksrsk- izknqHkkZoxzLr

ikus ojP;k cktwyk

vkdlrkr rj eq[;

‘khjsP;k nksUgh cktqyk

ika<qjD;k tkMlj js”kk

iMrkr- okVk.;kP;k

vkdkjkP;k QGkaoj

[kjMY;keqGs R;koj

ika<qjD;k fdaok fQDdV

ridhjh [kjcMhr pês

iMrkr- rlsp nsBkP;k

Hkksorkyh orqZGkdkj

ika<qjdh [kjcMhr js”kk

iMrs- R;keqGs QGkP;k

ok<hoj o xq.koRrsoj

vfu”V ifj.kke gksrs-

ijHk{kh dksGh]dkr.kh]yslfoax]

fijsV <sdw.k ;klkj[;k uSlfxZd ‘k=w

fdMhps lao/kZu djkos- f’kQkj’khr

fdVduk’kdkaph Qokj.kh djkoh-

vakch;«@gL

r cgkj fdjd®G

fdM

Minor

pest

13

‘ka[kh o ‘ksacMh

‘ka[kh FkaM jDrkps izk.kh

vlwu rs foijhr gokekukr

>ksiysY;k voLFkke/;s

‘ka[kkP;k vkar iw.kZ ‘kjhj

vkdqafpr d: jkgrkr

vkf.k gokeku vuqdwy

>kY;kcjkscj >ksisrwu ijr

lpsru voLFkse/;s

ijrrkr- iq”dG ‘ka[kh

fnolk dsGhP;k ikuk[kkyh

xGwu iMysY;k ikuk[kkyh

eÅ HkqlHkqlhr tfeuhe/ks

fdaok >qMwike/ks yiysY;k

fnlrkr- la=kP;k >kMkoj

p<wu ikus [kkrkr o

uqdlku djrkr-

gkrkus xksGk d:u dsjkslhu

fefJr ik.;kr cwMowu

ekjkO;kr-

2-5 VDds esVkYMhgkbZM

HkqdVhph /kqjG.kh djkoh-

esVWMsDl 5 VDds ikoMjph

jksikoj@>kMkoj /kqjG.kh dsY;kus

‘ka[khps fu;a=.k gksrs-

NksV;k vkdkjkP;k ‘ka[khlkBh

feBkph Qokj.kh fdaok dWY’kh;e

DyksjkbZMpk lq/nk okij djrk

;srks-

‘ka[kh izd”kkZus iibZph jksis rlsp

>saMwP;k >kMkdMs vkdf”kZr

gksrkr Eg.kwu esVkYMhgkbZMP;k

xksG;k iibZP;k fioG;k

ikuktoG Bsorkr T;keqGs R;k

eksB;k izek.kkr ejrkr-

vaMh ¼[kksMktoG@xork[kkyh½

xksGk d:u u”V djkoh-

xks.kikV xqGkP;k nzko.kkr

fHktowu ‘ksrkr vkaFkj.ks] ;kdMs

‘ka[kh vkdf”kZr gksrkr rs xksGk

d:u u”V djkohr-

rack[kqph HkqdVh fdaok pqU;kph

HkqdVh ;kapk pkj bap :anhpk iêk

cka/kkps ‘kstkjh Vkdkok-

vakch;«@gL

r cgkj fdjd®G

fdM

Minor

pest

14

;k lq=d`ehpk izknqZHkko

fMlsacj] tkusokjh o

la=h] ekslach vkf.k fyacw ;kph

ykxoM djrkauk lq=d`ehpk

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Page 34: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

34

lq=d`eh] Nematode

Qscqzokjh efgU;kr tkLr

fnlwu ;srks uj vkf.k eknh

vG;kaph ok< pkj

voLFkke/ks iw.kZ gksrs- nqlÚ;k

voLFksrhy eknh vGh

fidkauk minzoh vlrs gh

vGh vaM;kiklwu ckgsj

vkY;kuarj rksaMkrhy

lqbZlkj[;k rh{.k vo;okus

eqGkojhy lkyhauk t[ke

djrs vkf.k eqGkaP;k vkarj

Hkkxkr vkiY;k iksVkrhy

fof’k”V izdkjpk fo”kkjh jl

lksMrs- R;keqGs eqGkrhy

is’kh ekjY;k tkÅu uarj

;k eqGkaps {ks= rifdjh

dkGlj iMrkr R;keqGs

vUu ‘kks”k.k dk;kZr

vMFkGk fuekZ.k gksowu

ifj.kkeh >kMkaph ok< [kqaVrs

o ikus fioGh iMwu

xGrkr-

;k lq=d`ehus

eqGkoj t[ke dsY;kaurj

R;kpsoj cqj’kh vkf.k fo”kk.kw

gYyk djrkr vkf.k Eg.kwu

fyacw oxhZ; ouLirh

‘ksaM;kdMwu [kksMkdMs lqdr

tkrkr ifj.kkeh ikus

xGrkr ;kykp vkjksV

¼flV~l Mk;cWd½ vls

Eg.krkr-

izknqHkkZo ulysY;k jksiokfVdsrwu

jksis vk.kkohr-

jksis ykorkauk ch lq=d`ehyk

izrhdkjd vlysY;k

¼Vªk;Qksyh,V la=h½ >kMkiklwu

r;kj dsysyh vkgsr ;kph [kk=h

d:u |koh-

ykxoMhP;k vxksnj jksikph eqGs

xje ik.;kr ¼450 lsa½ lqekus

25 fefuVs cqMokohr

>saMwlkj[kh fids ok¶;kr

ykoY;kl lq=d`ehP;k

fu;a=.kkps nf”Vus Qk;n;kps

Bjrs-

lq=d`ehP;k fu;a=.kkcjkscjp

mRre izrhps [kr Eg.kwu fuacksGh

fdaok djathP;k isaMhpk pkaxyk

mi;ksx gksrks-

lq=d`ehps izek.k tkusokjh &

Qscqzokjh efgU;kr tfeuhr

[kqip vlrs v’kkosGh 3 VDds

nk.ksnkj dkckZs¶;qjkWu 120 fdyks

izrh gsDVjh >kMkP;k ok¶;kr

15 lseh [kksyhoj Vkdkos o uarj

ekrhus >kdwu ?;kos o uarj

fidkyk ik.kh |kos-

Minor

pest

11- fephZ

Chilli

1

QqyfdMs] Thrips,

Scirtothrips dorsalis

Hood & Thrips tabaci

Lind

izkS< o fiYys ikukpk

i`”BHkkx [kjMqu R;krqu

fu?k.kkjk j”k ’kks”k.k djrkr

R;keqGs ikukoj fo’ks”krk

f’kjsP;k vktq cktqyk

ika<qjds pês iMrkr-ikus

nzks.kklkj[ks fnlrkr-rlsp

izknqHkkZo eksB;k izek.kkoj

vlY;kl ikus o >kMkph

’ksaMs pqjMrkr-v’kk >kMkph

ok< [kqaVrs-

behMkDyksizhM 70 VDds

MCY;q,l @ 7 xzWke izrh fdyks

fc;k.;kl isj.khP;k osGsl

ykokos-

vflVkfeizhM 20 VDds ,lih @

2 rs 4 xzWke izrh 10 fyVj

bekesDVhu csaU>ks,V 5 VDds

,lth @ 4 xzkWe izrh 10 fyVj

laiw.kZ fid

gaxke laIVscj rs

vkWDVkscj eq[;

fdM

Major pest

2

dksGh] Mites

Tetarnychus spp. &

Polyphagotarsonemus

latus Banks

dksGh v”Vinh vlqu

vaR;r lq{e vkgs-rs

ikukP;k ekxP;k cktql

jkgqu is’khrhy jl ’kks”k.k

djrkr-v’kk ikukP;k dMk

[kkyP;k cktql eqMiY;k

tkrkr >kMkP;k [kkyP;k

cktqph ikus vkdkjkus

eksBh] xnZ fgjoh] jB o

dksdMysyh vlrkr-loZ

lk/kkj.k ikukps nsB ykcysys

vk<Grs->kMkph ok< [kqaVrs-

Qqys eksB;k izek.kkoj xGqu

iMrkr-QGkpk vkdkj

ygku o fonzzqi gksrks o

mRiknuke/;s y{k.kh; ?kV

;srs-

DyksjksQsuikj 10 VDds ,llh @

15 feyh 10 fyVj

bekesDVhu csU>ks,V 5 VDds

,lth @ 4 xzkWe 10 fyVj

ik.;kr Vkdwu Qokjkos-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

Page 35: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

35

3

Ekkok] Aphids,

Aphis gossypii Glover.

&

Myzus persicae Suzler

fg fdM ikukP;k [kkyP;k

cktql]dG;k o Qqykoj

rlsp >kMkP;k dksoG;k

Hkkxkoj leqgkus jkgqu

lrr jl ’kks”k.k djrs

R;keqGs ikus dksdMrkr-

rlsp gh dhM ’kjkhjk ckgsj

e/kk lkj[kk fpDdV inkFkZ

lksMrs R;koj dkG;k

cqj’khph ok< gksmu ikukP;k

vUu r;kj dj.;kP;k

izfdz;sr ck/kk ;srs-ijh.kkeh

>kMkph ok< [kqaVrs o

mRiknukr ?kV ;srs-

ekO;k dfjrk fc;k.;kl

behMkDyksizhM 70 VDds

MCY;q,l @ 7 xzkWe izrh 10

fyVj ik.;kr Vkdwu ykokos-

Qokj.khlkBh fQ¶jksuhy 5

VDds ,llh @ 16 feyh 10

fyVj ik.;kr Vkdwu Qokj.kh

djkoh-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

4

QG¢ iks[kj.kkjh vGh, Fruit

borer, Helicoverpa

armigera Hubner

lqjokrhyk ygku vG;k

ikus VkdoY;k izek.ks

dqjrMqu [kkrkr o laiq.kZ

ikus [kkrkr-QGs ykxrkp

R;kl fNnz ikMwu R;krhy

vijhiDo ch [kkrkr

rlsp QGs iks[kjrkr-

QY;wcsuMkekbZM 39-35 VDds

,llh @ 2 feyh izrh 10 fyVj

ik.;kr Vkdwu Qokjkos fdaok

baMkvkWDlhdkcZ 14-5 VDds

,llh @ 10 feyh 10fyVj

ik.;kr Vkdwu Qokjkos fdaok

uksokyqjkWu 10 VDds bZlh @ 7-5

feyh 10 fyVj ik.;kr Vkdwu

Qokjkos-

QG Ëk«j.k

voLF«k

Fruiting

stage

fdjd®G

fdM

Minor

pest

5

Ikka<jh ek’kh] White fly,

Bemisia tabaci G.

izkS< o fiYys ikukrhy jl

’kks”k.k djrkr R;keqGs ikus

pqjMyh tkrkr o

mRiknuke/;s ?kV ;srs- ;k

ek’kh eqGs fejph e/;s

fo”kk.kq jksxkpk izlkj gksrks-

QsuiksisFkzhu 30 VDds bZlh @ 3-3

feyh 10 fyVj ik.;kr Vkdwu

Qokjkos-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

6

dV oeZ] Cut worm,

Agrotis ipsilon Rott

vG;k 2 rs 4 bZap tfeuhr

[kksy jkgwu dksoGh jksis]

Qkan;k o [kksM tfeuhyxr

dkirkr- vG;k dkiysyk

Hkkx tfeuhr usÅu

[kkrkr- v’kh y{k.ks

tfeuhr fnlsy v’kk

fBdk.kh ge[kkl vG;k

yiysY;k vk<Grkr

fidkl osGksosGh [kqji.kh djkoh

Eg.kts tfeuhr nMwu clysY;k

vG;k ckgsj ;srhy rlsp ‘ksrkr

iljV vksyhr fnY;kus lq/nk

vG;k ckgsj ;sÅu i{kkaps Hk{k

cuwu u”V gksrhy-

izknqHkkZo xzLr ‘ksrkr lk;adkGh

xorkps iqatds Bsokos o nqljs

fno’kh ldkGh iqatD;k[kkyh

nMysY;k vG;kalg uk’k djkok-

1-mUgkG;kr [kksy ukaxj.kh djkoh-

2-iw.kZ dqtysY;k lsanzh; [krkapk

okij djkok-

3-fidph QsjikyV djkoh-

4-lq:okrhP;k voLFksr vG;k

ospwu u”V djkO;k-

5-;k fidklkscr yxrP;k ‘ksrke/ks

VekVj fdaok HksaMh ykxoM VkGkoh-

6-/kwÚ;koj>saMwph ykxoM djkoh-

7-izdk’k lkiG;kapk okij djkok-

8-jklk;fud fdVduk’kdkaph

Qokj.kh djkoh- Dyksjik;jhQkWl

20 bZlh] 25 feyh izrh 10 fyVj

ik.kh-

j®ikoLFk«

j®ikoLFk«

fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 36: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

36

7

o«Goh@mË«Gh] Termites,

Odontotermes obesus R.

okGoh fg dhM tfeuhr

jkgwu fejphP;k eq[;

eqGk o [kksM [kkrkr

T;keqGs jksi o >kM

eqGk iklqu u”V gksrs

vkf.k okGwu tkrs-

okGysys >kM vyxr

i.ks miVwu ;srs vkf.k

[kksMklkscr ekrh lq/nk

ykxwu ;srs-

fid jksowu >kY;kcjkscj

rs fid fu?ks i;Zar

okGohpk izknqHkkZo

tk.korks-

okGoh pk izknqHkkZo

>kY;kl >kM lksdwu

tkrs o ej.k ikors-

uarjP;k dkGkr >kMs

ika<js gksÅu okGwu

tkrkr-

Tkfeuhr ok:Gkoj e/;Hkkxh ,d

fNnz ikMkos o R;kr fo”kkjh /kqjhtU;

fdVduk’kd ik.;kr nzko.k d:u

ok:Gkr Vkdkos- R;keqGs

ok:Gkrhy jk.kh o brj okGoh u”V

gksrhy-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

8

rack[kqph ikus [kk.kkjh vGh

Tobacco leaf eating

caterpillar, Spodoptera

litura

rack[kqph ikus [kk.kkjh vGh

fejph fidkps dksoGh ikus]

‘ksaMs [kkÅu uqdlku djrs-

;k fdMhaph vGh fejphP;k

dG;k]Qqys [kkrkr o

QGkauk iks[kjrkr R;keqGs

fidkps uqdlku gksrs-

;k vGhps fdMhps ikukoj nsBkoj

;s.kkjh vaMhiqat tek d:u rlsp

vk<G.kkÚ;k vG;k ‘kD;rksoj

ospwu R;kapk uk’k djkok

twyS rs lIVsacj

fdjd®G

fdM

Minor

pest

9 dG;k o Qqys iks[kj.kkjh fdM]

Bud borer

fid Qqykoj vkY;kuarj

g;k fdMhP;k izknqHkkZokph

lq:okr gksrs- izknqHkkZoxzLr

QqydG;k o Qqys Qqxhj

vkdkjkph fnlrkr o

dksoG;k o ygku Qqykaoj

xkBh vkY;klkj[ks o QGs

vfu;fer vkdkjkph

fnlrkr-;k fdMhph vGh

QqydGhP;k fadaok QqykP;k

xHkkZ’k;krhy Hkkx ik s[kjrs

o dksoGs QG iks[k:u

vkrhy is’kh [kkrs R;keqGs

QGkaph fdaok Qqykaph ok<

[kqaVrs o rs xGwu iMrkr-

izknqHkkZoxzLr dG;k] Qqys

rkcMrksc xksGk d:u u”V

djkos-

dG;k o

QqykoLFkk

fdjd®G

fdM

Minor

pest

12- okaxh

Brinjal

1

'®aMk o QG¢ iks[kj.kkjh vGh,

shoot borer and fruit,

Leucinodes orbanalis

Guen.

vGh >kMkP;k dksoG;k

‘ksaM;kr f’kjrs o vkrhy

Hkkx iks[kjrs R;keqGs ‘ksaMk

eywy gksÅu lqdrks-

2- vG;k Qqys o QGs

iks[kjrkr-

eywwy lqdysys ‘ksaMs [kqMwu vGh

ldV u”V djkohr-

2-rksM.khP;k osGh fdMxzLr QGs]

vGh ldV u”V djkohr-

3- Vªk;dksxzkek fpyksuhl g;k

ijksithoh fdVdkaph gsDVjh

50]000 vaMh nj vkBoM;kP;k

varjkus 5 osGk ‘ksrkr lksMkohr-

4- jklk;fud Qokj.kh

Dyksjik;fjQkWl 20 bZlh @ 1000

feyh izrh gsDVj fdaok

fDoukWyQkWl 25 bZlh @ 1500

feyh izrh gsDVj fdaok

DyksjWfVªuhyhizkWy 18-5 ,llh @

200 feyh izrh gsDVj fdaok

Lkk;ijesfFkzu 10 VDds bZlh @

550 feyh izrh gsDVj fdaok

j®i voLFk«

rs

QG Ëk«j.k

voLF«k

j®i voLFk«

rs

QG Ëk«j.k

voLF«k

eq[;

fdM

Major pest

Page 37: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

37

bekesDVhu csa>ks,V 5 ,lth @

200 xzWe izrh gsDVj-

2

rqMrqMs] Jassids ,

Amrasca biguttula

biguttula Ishida.

jl ‘kks”ku djrkr R;keqGs

ikukP;k dMk ykylj

rifdjh jaxkP;k gksrkr o

dkykarjkus lqdrkr-

2-rqqMrqM;keqGs fyVy fyQ

;k fo”kk.kw jksxkpk

izlkj@izknqZHkko eksB;k

izek.kkoj gksrks-

jksxV >kMs miVwu tkGwu Vkdkoh-

2-jklk;fud Qokj.kh-

fDoukWyQkWl 25 bZlh @ 1000

feyh izrh gsDVj fdaok

MsYVkesfFkzu 1 VDds $ Vªk;>ksQkWl

35 bZlh @ 1000 feyh izrh gsDVj

fdaok

Mk;esFkks,V 30 bZlh @ 1980 feyh

izrh gsDVj

laiw.kZ fid

gaxke vkWxLV rs lIVsacj

eq[;

fdM

Major pest

3

ekok] Aphids,

Myzus persicae Sub.

g;k fdMhph fiYys rlsp

izkS< dksoGh ikus o >kMkP;k

dksoG;k HkkxkP;k xzaFkhr

vkiyh lksaM [kqilqu cjsp

fnol i;Zr iMqu jkgrs o

R;krhy jl ‘kks”k.k djrs-

ijh.kker ikus vkdlrkr-

ckjhd gksrkr o fioGh

iMrkr- ;k fdMhaP;k

ikBhojhy ‘khaxklkj[;k

nksu uyhdke/kqu xksM

e/kklkj[kk inkFkZ ckgsj

;srks-R;keqGs ikukoj

dkG;k cqj’khph ok< gksmu

rh dkGh iMrkr-

ysMh cMZ fcVy] Øk;lksik]

fljfQM ek’kk bR;knh ijHk{kh

fdVdkaps laj{k.k djkos-

gs fe= dk;Z{ke vlY;kl

jklk;fud fdVduk’kdkpk

okij VkGkok-

laiw.kZ fid

gaxke twyS rs vkWxLV

eq[;

fdM

Major pest

4

Ikka<jh ek’kh] White fly,

Bemisia tabaci Gell.

fiYys o izkS< ek’kk ikukrhy

jl ‘kks”kqu ?ksrkr- R;keqGs

ikus fioGh iMqu okGrkr-

rlsp ek’kk ‘kjhjkrqu xksM

nzo inkFkZ lksMrkr- ;keqGs

ikukoj dkG;k cqj’khph

ok< gksrs- o ikus dkGh

iMrkr

g;k fdMhpk izknqZHkko fnlrkp

fidkr fioG;k jaxkps fpdV lkiGs

ykokosr- vko’;drk vlY;kl

Mk;QsaFkwWjkWu 50VDds HkwdVh 12

xWe fdaok QsuizksiWFkzhu 30 VDds

3-4 feyh fdaok Fkk;ksesFkksD>ke

25 VDds MCY;qth 4 xzWe izfr 10

yh ik.kh

laiw.kZ fid

gaxke vkWx”V rs

vkDVksacj

eq[;

fdM

Major pest

5

Ikkus xaqMG.kkjh vGh] Leaf

roller, Antoba olivaceea

M.

1-vG;k ikukP;k

Vksdkojhy Hkkx xqaMkGrkr

o i`”VHkkxkps gfjrnzO;

[kjMwu [kkrkr-

2-xaqMkGysyh ikus dksetwu

okGwu tkrkr-

3-vG;k dksoGh ‘ksaMs

iks[kjrkr-

4-laiw.kZ >kM dksetrs o

lqdrs-

xqaMkGysyh ikus vGh vkf.k dks”k

;kaps lghr u”V djkohr-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

6 ÃihysaDuk Òqaxk] Epilachna

beetle Epilachna spp.

gh fdM >kMkP;k ikukrhy

gfjrnzO; [kkrkr vkf.k

ikukph pkG.kh djrkr-

2-mRiknukr ?kV ;srs-

g;k fdMhP;k fu;a=.kklkBh izFke

vaMh gkrkus ospwu u”V djkohr-

2- Hkqaxs dsjkslhu ;qDr ik.;kr

Vkdwu R;kpk uk’k djkok-

3- jklk;fud Qokj.kh &

lk;ijesfFkzu 25 VDds bZlh @

150 feyh izrh gsDVj-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

7 1-ikukrwu jl ‘kks”ku

djrkr-

2-ikus gGw gGw okGwu

tkrkr-

QsaU;k>kfDou 10 VDds bZlh @

1250 feyh izrh gsDVj fdaok

Lik;jksesflQsu 22-9 VDds ,llh

@ 400 feyh izrh gsDVj- ;k

fdVduk’kdkpk okij djkok

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

Page 38: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

38

dksGh] Mites

Tetranychus telariaus

L.

13- ÒsaMh

Okra

1

'®aMk o QG¢ iks[kj.kkjh vGh

Shoot and fruit borer,

Earias vitella Fab.

E.Insulana Boised.

vGh vaM;krwu ckgsj

fu?kkY;kuarj dksoG;k

’ksaM;ke/;s iks[kjrs vkf.k

vkr Hkq;kj r;kj djrs-

izknqHkkZoxzLr iksaxk eywy

gksrks- [kkyP;k fn’ksus

yksacrks o uarj okGrks-

>kMkyk dG;k ;s.;kl

lq:okr >kY;kuarj ghp

vGh iq<s dG;k]Qqys o

QGs g;ke/ks f’k:u

R;krhy is’kh [kkrs-rs ,dk

dGho:u nql&;k dGhoj

o ,dk QGko:u nql&;k

QGkoj tkrkr vkf.k R;kaps

uqdlku djrkr-,d vGh

vusd dGh]Qqys o QGkaps

uqdlku d: ’kdrs-

iks[kjysY;k dG;k o Qqy

okGrkr vkf.k [kkyh

iMrkr rj izknqHkkZo xzLr

QGs fod`r vkdkjkph

gksrkr-QGkaph ok< gksr

ukgh vkf.k v’kh QGs

fod.;kP;k n`”Vhus vi;ksxh

ulrkr-

Ekkxhy fidkps vo’ks”k u”V

djkos-

dkexa/k lkiGs ikp izrh ,sdjh

ykokos-

ijksithoh fdM Vªk;dksxzkek

fpyksuhl 1 yk[k izrh gsDVj

lksMkos-

fuacksGh vdZ 5 VDdsph Qokj.kh

djkoh-

v>kfMjsDVhu 0-03 VDds

¼300 ihih,e½ @ 50 feyh

10 fyVj ik.;kr Vkdwu

Qokj.kh djkoh fdaok

DykjsuVsªuhIyksj 18-5 VDds

,llh @ 2-5 feyh 10 fyVj

ik.;kr Vkdwu Qokjkos fdaok

bekesDVhu csU>ks,V 5 VDds

,lth @ 4 xzkWe izrh 10 fyVj

ik.;kr Vkdwu Qokjkos-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

2

rqMrqMs] Jassids ,

Amrasca biguttula

biguttula Ishida.

izkS< o ihYys ikukarhy jl

'kks"k.k djrs ifj.kkeh >kM

eyqy gksrs ikus pqjxGrkr-

tj izknqHkkZ eksB;k izek.kkr

vlsy rj ikus foVdjh

yky jaxkps dMd vkf.k

pqjMY;k lkj[ks fnlrkr-

>kMkph ok< [kqaVrs o

mRiUUkkr ?kV ;srs-

rwMrwMs o ika<jh ek’khP;k

fu;a=.kklkBh fioGs fpdV

lkiGs 100 lkiGs izrh gsDVjh

15 lseh fidkaP;k maphoj

ykokos-

tSfod fu;a=.kklkBh

OgVhZflyhy;e ysdkWuh 4 xzkWe

izrh fyVj ik.;kr Vkdwu

Qokjkos

fuacksGh vdkZph 5 VDdsph

Qokj.kh djkoh-

cht izfØ;k behMkDyksizhM 3

xzkWe izrh fdyks fc;k.;kl

ykokos-

Fkk;ksesDFkksD>ke 25 VDds

MCY;qth @ 2 xzkWe 10 fyVj

ik.;kr Vkdwu Qokjkos-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

3 gh dhM HkasMhP;k ikukrwu

rlsp dksoG;k Hkkxkrwu

jl ’kks”k.k djrs- ;k f’kok;

gh dhM vkiY;k ’kjhjkrwu

e/kklkj[kk xksM o fpdV

inkFkZ ikukoj lksMr

vlY;keqGs R;koj dkG;k

cqj’khph ok< gksrs o

>kMkP;k vUu r;kj

dj.;kP;k izfdz;soj foijhr

ifj.kke gksrks-R;keqGs

>kMkph ok< [kaqVrs o

ojizek.ks laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

Page 39: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

39

ekok] Aphids,

Aphis gossypii Glover.

mRiUukoj xaHkhj ijh.kke

gksrks-gh dhM fo”kk.kq jksxkpk

izlkj djrs-

4

dksGh] Mites

Tetranychus telariaus L

;k fdMhph fiYys o izkS<

ikukP;k ekxP;k cktql

jkgqu jl ’kks”k.k djrkr-

R;kaP;k vaxkoj ckjhd

js’keh /kkX;kps tkGs vlrs-

R;kaP;k jl ’kks”k.kkeqGs

ikukP;k ojP;k i`”BHkkxkoj

vla[; fioGs fBids

iMrkr-izknqHkkZoxzLr ikus

gGqgGq pqjxGrkr-

vkdlrkr o ’ksoVh

okGrkr- (Crumple)

ijh.kkeh >kMkph ok< [kqaVrs

o QGkps mRiUukr ?kV ;srs-

Ekxhy fidkaps vo’ks”k u”V

djkos-

OgVhZflyh;e ysdkWuh 4 xzWke

izrh yhVj ik.;kr Vkdwu

Qokjkos-

5 VDds fuacksGh vdkZph Qokj.kh

djkoh-

QsuIjksisFkjhu 30 VDds bZlh @

3-33 feyh 10 fyVj ik.;kr

Vkdwu Qokjkos-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

5

QqyfdMs] Thrips,

Thrips tabaci Lind.

Caliothrips indicus B.

;k fdMhps fiYys vkf.k izkS<

vkiY;k rkasMkus >kMkP;k

dksoG;k is’kh fo’ks”kr Qqys

[kjpVrkr- o R;krqu ;s.kkjs

nzo ‘kks”kqqu ?ksrkr- ijh.kkeh

Qqys okGqu tkrkr o xGqu

tkrkr R;keqGs

QG/kkj.ksoj foijhr

ijh.kke gksrks- o mRiknukr

y{k.kh; ?kV ;srs-

behMkDyksizhM 1 7-8 VDds

,l,y @ 2 feyh izrh 10 fyVj

ik.;kr Vkdwu Qokjkos-

lIVsacj rs vkDVksacj

eq[;

fdM

Major pest

6

Ikka<jh ek’kh] White fly,

Bemisia tabaci Gell.

;k fdMhps izkS< ika<Ú;k

jaxkps o ygku vlrkr o

ikukP;k [kkyP;k cktqus

vaMh ?kkyrkr- vaMhrwu

fu?kkysyh fiYys izFke

voLFksr fQjrkr o ;ksX;

tfeuhoj fLFkjkorkr ;kyk

^ØkÅyj* vls Eg.krkr-

;kuarj gh fdM ,dkp

tkxsoj jkgwu ikukrhy jl

‘kks”ku djrs ;k f’kok; gh

fdM ^fioGk eks>kbZd* jksx

ijlfo.;kps dke djrs

R;keqGs fidkps cjsp

uqdlku laHkors-

rwMrwMs o ika<jh ek’khP;k

fu;a=.kklkBh fioGs fpdV

lkiGs 100 lkiGs izrh gsDVjh

15 lseh fidkaP;k maphoj

ykokos-

tSfod fu;a=.kklkBh

OgVhZflyhy;e ysdkWuh 4 xzkWe

izrh fyVj ik.;kr Vkdwu

Qokjkos

fuacksGh vdkZph 5 VDdsph

Qokj.kh djkoh-

cht izfØ;k behMkDyksizhM 3

xzkWe izrh fdyks fc;k.;kl

ykokos-

Fkk;ksesDFkksD>ke 25 VDds

MCY;qth @ 2 xzkWe 10 fyVj

ik.;kr Vkdwu Qokjkos-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

7

vaM;krwu fu?kkysyh vGh 2

fnolkuarj ikukph xqaMkGh

djrs vkf.k R;ke/ks vkr

jkgwu ikukph is’kh [kkrs-

,dk xqaMkGhe/ks ,d fdaok

R;kis{kk vf/kd vG;k

vk<Grkr- ijarq

dkykarjkus g;k vG;k

,dk ikuko:u nql&;k

;k fdMhP;k O;oLFkkiuklkBh

‘ksrkr LoPNrk eksghe jkcfo.ks

vko’;d vkgs R;klkBh

xqaMkGysyh ikus vG;kalghr

u”V djkohr-

izknqHkkZoxzLr ‘ksrkr vksyhr

n;kos fidkP;k gaxkekuarj fid

ukxjkos-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 40: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

40

Ikkus xaqMG.kkjh vGh] Leaf

roller, Sylepta derogata

Fb.

ikukoj tkmu ikus [kkrkr-

8

fiBÓ« <sdw.k] Mealy bug ,

Ferrisia virgata Ckll.

gh dhM cjspnk leqgke/ks

dksoGh ‘ksaMs o dksoGh ikus

;koj vk<Grs o R;ke/kqu

>kMkrhy jl ‘kks”k.k djrs-

>kMkpk izknqHkkZo xzLr Hkkx

fioGlj fuLrst gksrks o

uarj okGwu tkrks-

izknqHkkZo tj dkgh izek.kkr

vlsyrj vls izknqHkkZoxzLr ikus

‘kD; vlsy rj rksMwu Vkdohr

o R;kapk uk’k djkok-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

14- V¨eWV¨

Tomato

1

QG¢ iks[kj.kkjh vGh

Fruit borer,Helicoverpa

armigera Hubner

;k fdMhP;k ygku vG;k

dksoGh ikus v/kk’kkizek.ks

[kkrkr- R;kuarj rs

QqydG;k-Qqys vkf.k QGs

iks[kjrkr o vkrhy Hkkx

[kkrkr-vGh ,dkekxqu

,d vls vusd QGkaps

uqdlku djrs- uqdlku

djrkauk lglk QGkP;k

nsBkdMhy Hkkxkoj jkgwu

QGkP;k iq”BHkkxkoj xksy

fNnz djrs vkf.k ‘kfjjkpk

rksaMkdMhy v/kkZ Hkkx ckgsj

vlrks- v’kk iks[kjysY;k

QGkar ftotarwpk f’kjdko

gksrks vkf.k v’kkh QGs

lMrkr- tkLr izknqHkkZo

vlY;kl QGs

iks[kj.;keqGs rlsp

ftotarq vkr xsY;keqGs

QGs [kkyh iMrkr vkf.k

mRiknukr Hkkjh izek.kkar ?kV

;srs-

g;k fdMhP;k O;oLFkkiuklkBh

fidkoj vG;kapk izknqZHkko vk<Gwu

;srkp ?kkVs vGh fo”kk.kw ¼,p-,u-

ih-Ogh-½ 250 vdkZph ¼,y-bZ-½

Qokj.kh djkoh-

[kkyhy fdVduk’kdkpk okij

djkok-v>WMhjsDVhu 1 VDdk 20 rs

30 feyh fdaok DyksjWaaVªyhuhizksy

18-8 3 feyh fdaok ¶ywcsaMkekbM

20 VDds 2 feyh izrh 10 yhVj

ik.kh

Qqys o

QGkoLFkk

eq[;

fdM

Major pest

2

dV oeZ] Cut worm,

Agritis ipsilon Rott.

g;k fdMhP;k vG;k fnolk

tfeuhr yirkr o jk=hP;k

osGsl ckgsj ;smu fidkps

lqjokrhps dkGkr ygku

jksiVs tehuhyxr

cqMkiklqu dkirkr rlsp

dksoGh ikus [kkrkr vkf.k

,dk >kMko:u nql&;k

>kMkdMs tkmu R;kps

uqdlku djrkr- g;k

vG;k izR;{kkr ikus

[kk.;kis{kk >kMs dkiwu

R;kps eksB;k izek.kkr

uqdlku djrkr

fidkl osGksosGh [kqji.kh djkoh

ts.ksd:u tfeuhr nMwu clysY;k

vG;k ckgsj ;srhy-

2-‘ksrkr vksyhr djkos-

3-izknqZHkkoxzLr ‘ksrkr lka;dkGh

xorkps iqatds Bsokosr o nqljs fno’kh

ldkGh iqatD;k[kkyh nMysY;k

vG;kalg u”V djkos-

j®ikoLFk« j®ikoLFk« fdjd®G

fdM

Minor

pest

3

ikuss [kk.kkjh vGh

Leaf eating caterpillar,

Spodoptera litura Fabb.

vGh vGh fnolk

>kMk[kkyh ;smu ekrhr

yiqu jkgrs o jk=hP;k osGsl

fidkoj vkdze.k djrs-

izknqHkkZo tkLr vlY;kl

laiw.kZ >kM i.kZgh gksm ‘kdrs-

gh vGh jksiokVhdsrhy

jksikoj rlsp ‘ksrkrhy

fidkps dksoGhikus rlsp

‘ksaMs [kkmu QLr djrs-

vaM;krwu vfr’k; ygku

dkGiV jaxkP;k vG;k

ckgsj iMrkr- R;k jk=h

leqgkr ;smu ok¶;krhy

rlsp ykxoM dsysY;k

‘ksrkrhy dksoG;k jkikpk

;k fdMhP;k vaM;kaph iqatds

vlysyh ikus o >kMkpk Hkkx rksMwu

u”V djkos- rlsp vG;kapk lewg

vlysyh ¼izFke voLFkk½ ikus

rksMwu rh vG;kalghr u”V

djkohr- fdMhP;k vG;k tfeuhr

yiwu clr vlY;keqGs ‘ksrkyk

Hkjiwj ik.kh fnY;kl vG;k oj

;srkr o i{kk}kjs R;akpk uk;ukV

gksrks-

fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 41: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

41

QM’kk ikMrkr-tlt’kh

vG;kaph ok< gksrs rlr’kk

g;k vG;k ,desdkiklqu

vyx gksrkr o fnolk

tfeuhrhy Hksxke/ks vFkok

ikykikpksG;k [kkyhy

,d,dV;k yiqu clrkr

jk= gksrkp ijr rs >kMkoj

vkdze.k djrkr-

4

Ikka<jh ek’kh] White fly,

Bemisia tabaci Gell.

fiYys o izkS< ek’kk ikukrhy

jl ‘kks”kqu ?ksrkr- R;keqGs

ikus fioGh iMqu okGrkr-

rlsp ek’kk ‘kjhjkrqu xksM

nzo inkFkZ lksMrkr- ;keqGs

ikukoj dkG;k cqj’khph

ok< gksrs- o ikus dkGh

iMrkr ;kf’kok; gh fdM

ikus pqjG.kk&;k fo”kk.kq

jksxkpk izlkj djrs R;keqGs

VkseWVksP;k mRiknukr ?kV

;srs-

g;k fdMhpk izknqZHkko fnlrkp

fidkr fioG;k jaxkps fpdV lkiGs

ykokosr vko’;drk vlY;kl

v>WMhjsDVhu 5 VDds 5 feyh fdaok

Mk;esFkks,V 30 VDds izokgh 20

feyh izrh 10 fyVj ik.;kr

felGwu Qokjkos -

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

5

fiBÓ« <sdw.k] Mealy bug ,

Ferrisia virgata Ckll.

ika<qjD;k jaxkps fiB;k

<sdw.k ikukaoj o Qkan;koj

rlsp cspD;ke/ks

vk<Grkr o jl ‘kks”k.k

djrkr ifj.kkeh >kMkph

ok< [kqqaVrs-

OgVhZflyh;e 5 xzWe izrh fyVj

ik.;kr felGwu Qokjkos -

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

6

ikuss iks[kj.kkjh vGh] Leaf

Minor, Liriomyza trifoli

Burg.

;k fdMhph vGh ikukP;k

vkrhy Hkkx ukxeksMh

vkdkjkpk ekxZ iks[k:u

[kkrs-R;keqGs ikukpk ojhy

Hkkx rlkp jkgqu R;koj

ukxeksMh ln`”; vkdR;k

fnlrkr R;keqGs [kkYysyk

Hkkx okGqu tkrks-fdMhP;k

eksB;k izek.kkr minzo

>kY;kl ikus okGrkr-

fdMxzLr vlysyh ikus xksGk

d:u vGhldV R;kpk uk’k

djkok-

2-fidkyk O;ofLFkr vksyhr

dsY;kl tfeuhr vl.kkjs dks”k

tfeuhoj m?kMs iMrkr o R;kuarj

R;akpk uk’k djrk ;srks-

j®ikoLFk« eq[;

fdM

Major pest

7

ekok] Aphids,

Aphis gossypii, G.

M. persicae S.

g;k fdMhph fiYys rlsp

izkS< dksoGh ikus o >kMkP;k

dksoG;k HkkxkP;k xzaFkhr

vkiyh lksaM [kqilqu cjsp

fnol i;Zr iMqu jkgrs o

R;krhy jl ‘kks”k.k djrs-

ijh.kker ikus vkdlrkr-

ckjhd gksrkr o fioGh

iMrkr- ;k fdMhaP;k

ikBhojhy ‘khaxklkj[;k

nksu uyhdke/kqu xksM

e/kklkj[kk inkFkZ ckgsj

;srks-R;keqGs ikukoj

dkG;k cqj’khph ok< gksmu

rh dkGh iMrkr-

ysMh cMZ fcVy] Øk;lksik] fljfQM

ek’kk bR;knh ijHk{kh fdVdkaps

laj{k.k djkos-

vko’;drk vlY;kl

v>WMhjsDVhu 5 VDds 5 feyh fdaok

Mk;esFkks,V 30 VDds izokgh 20

feyh fdaok lk;UVªWuhyhizksy 10-

26 VDds vksMh 18 feyh izrh 10

fyVj ik.;kr felGwu Qokjkos

laiw.kZ fid

gaxke

eq[;

fdM

Major pest

8

rqMrqMs] Leaf hopper,

rqMrqM;kaph fiYys o izkS<

ikukP;k is’khe/khy jl

‘kks”kqu ?ksrkr- R;keqGs ikus

fioGh iMrkr o lqdrkr

R;kp izek.ks >kMkph ok<

[kaqVrs- tkLr izknwHkkZo vlsy

rj >kMkph ikus djM;k

jaxkph gksmu okGrkr o

laiw.kZ >kM lqdY;k lkj[ks

Mk;esFkks,V 30 bZlh 20 feyh izrh

10 fyVj ik.kh

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

Page 42: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

42

Amrasca biguttula

biguttula Ishida.

fnlrs-

9

QqyfdMs] Thrips,

Thrips tabaci Lind.

Caliothrips indicus B.

Ikkus [kjMqu R;krqu

L=o.kk&;k jlkoj fg fdM

txrs-tsFks gh fdM

vksj[kMrs rks Hkkx ika<qjdk

gksrks o uarj rifdjh gksrks

g;k fdMhP;k [kk.;keqGs

ikus vkdlrkr->kMkph

ok< [kaqVrs-

g;k fdMhpk izknqZHkko fnlrkp

fidkoj Mk;esFkks,V 30 VDds

izokgh 13 feyh izrh 10 fyVj

ik.;kr felGwu Qokjkos-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

10

dksGh] Mites,

Tetranychus

uriticae(Red

spider),Aceria

spp.(Eriophied mite)

dksGh vkiY;k lqbZlkj[kk

eq[ki`”BHkkx ikukP;k

is’khe/;s [kqilqu ikukrhy

is’khnzo ‘kks”k.k djrkr-

R;keqGs ikukoj ika<qjds pês

iMrkr- iq<s gs pês ika<qjlj

gksrkr- dksoG;k ygku

>kMkoj g;k fdMhph izek.k

vlsy rj jksi

pqjMY;klkj[ks fnlrs-

VkseWVksph izknqZHkkoxzLr ikus rksMwu

tek d:u tkGwu Vkdkos fdaok

tfefur [kksy iqjkos- izknqZHkko tkLr

vlY;kl 300 es’k xa/kdkph

HkqdVh gsDVjh 20 fdyks ;k izek.kkr

/kqjGkoh fdaok Qsuk>WDohu 10

VDds 25 feyh fdaok

Lik;jkeslhQsu 22-9 VDds 12-5

feyh izrh 10 fyVj ik.;kr

felGwu Qokj.kh djkoh-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

15- Dksch] Cauliflower/cabbage

1

pkSdksuh fBiD;kpk iarx]

Diamond back moth, Plutella xylostella

fg dhM vkdkjkus ygku

vlwu iq<hy ia[kkP;k

[kkyP;k Vksdkyk ika<jk

pkSdksuh fBidk vlrks-

g;k fdMhph vGh ikukps

[kkyps cktwl jkgwu ikukauk

fNnzs ikMwu R;krhy

gfjrnzO; [kkrkr

g;k fdMhP;k O;oLFkkiuklkBh fid

dk<.khuarj ‘ksrkr vlysys fidkps

vo’ks”k tek d:u tkGwu

Vkdkosr-

DyksjWUVª;kfuyhizksy 18-5 ,llh @

50 feyh izrh 500fyVj ik.kh

fdaok

¶Y;qcsUMkekbZM 39-35 ,llh @

50 feyh izrh 500 fyVj ik.kh

Qokj.kh djkoh

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

2

dkschojhy Qqyik[k:]

Cabbage butterfly,

Pieris rapae

eknh Qqyik[kjkps iq<hy

ia[kkps e/;Hkkxh dkGs Mkx

vlrkr- vGh ikukps

[kkyps cktwl jkgwu ikus

dqjrMwu dqjrMwu [kkrs-

tkLr izknqHkkZo >kY;kl

vG;k iq.kZ ikus [kkÅu

Vkdrkr

;k fdMhP;k O;oLFkkiuklkBh vaMh

o vG;k gkrkus tek d:u ek:u

Vkdkosr-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

3

ekok] Aphids, Brevicoryne brassicae

fg dhM ikukrwu rlsp

>kMkP;k dksoG;k Hkkxkrwu

jl ‘kks”ku djrs- dhM

eksB;k izek.kkr

vk<GY;kl ikus fioGh

gksowu okGrkr- jksikaph ok<

[kqaVrs-

ekok fdMhus fioGh >kysyh

ekokxzLr ikus rksMwu R;kapk uk’k

djkok-

vWlhVWfeizhM 20 VDds ,lih @ 75

feyh izrh 500 fyVj ik.kh Qokj.kh

djkoh-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

Page 43: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

43

16- dkan«

Onion

1

QqyfdMs Thrips,

T.tabaci Lind

ikukpk ckgsjhy i`”VHkkx

[kjMwu ckgsj iMukjk L=ko

‘kks”kwu ?ksrkr- ikukoj pansjh

ika<js pVV~s fnlrkr-

2- dkykarjkus ikus rifdjh

iMrkr o R;kauk osMkokdMk

vkdkj ;srks-

3-mRiknukr ?kV ;srs-

4-dkan;kph izr [kkykors-

jksiokVhdsiklwu dkGth ?ks.ks

vko’;d vkgs-

jklk;fud Qokj.kh&

fDoukWyQkWl 25 bZlh @ 1200

feyh izrh gsDVj fdaok

Mk;esFkks,V 30 VDds bZlh @ 660

feyh izrh gsDVj fdaok

vkWDlhfMesVkWu feFkkbZy 25 VDds

bZlh @ 1200 feyh izrh gsDVj

fdaok

Y;kacMk lk;gsyksfFkzu 5 VDds bZlh

@ 300 feyh izrh gsDVj

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

2

dV oeZ] Cut worm

(Leaf eating caterpillar)

Agritis ipsilon Rodd.

;k fdMhaP;k vG;k

dkan;kph jksiokfVdsrhy

rlsp ‘ksrkrhy jksiVs

tfeuhiklwu dqjrMrkr

rlsp jksikojhy ikus [kkrkr

;k fdMhP;k O;oLFkkiuklkBh

jksiokVhdk rlsp eq[; ‘ksrkr

LoPNrk jk[kus vko’;d vkgs-

‘ksrkr fu;fer Moj.kh vkf.k iljV

vksyhr fnY;kl fdMhpk izknqHkkZo

deh gks.;kl enr gksrs-

j®ikoLFk« fdjd®G

fdM

Minor

pest

3

ikuss [kk.kkjh vGh

Tobacco caterpillar,

S. litura Fabb.

;k fdMhP;k vG;k jk=hP;k

osGsl ckgsj ;sÅu

v/kk’;klkj[kh ikus [kkmu

fidkps uqdlku djrkr

;k fdMhP;k O;oLFkkiuklkBh

jksiokfVdk rlsp eq[; ‘ksrkr

LoPNrk jk[kus vko’;d vkgs-

;k fdMhps vaMh iaqt fdaok ygku

vG;kapk lewg vlysyh ikus tek

d:u u”V djkohr-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

4

Y;qluZ vGh] Lucern

caterpillar S. exigne

Hub.

;k fdMhP;k vG;k

dkan;kph jksiokfVdsrhy

rlsp ‘skrkrrhy jksiVs

tfeuhiklwu dqjrMrkr

rlsp jksikojhy ikus

[kkrkr-

jksiokfVdsr rlsp eq[; ‘ksrkr

LoPNrk jk[k.ks vko’;d vkgs-

2-‘k srkr fu;fer Moj.kh vkf.k

iljV vksyhr fnY;kl fdMhpk

izknqHkkZo deh gks.;kl enr gksrs-

3-rack[kqojhy ikus [kk.kkÚ;k vGhps

vaMh iaqt vkf.k ygku vG;kapk

lewg vlysyh ikus tek d:u

u”V djkosr-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®G

fdM

Minor

pest

5

dkank ek'kh Onion fly,

Delia Antigua

vaM;krwu fu?kkysY;k

vG;k dka|kP;k cqMk’kh

iks[k:u vkr f’kjrkr-

ok<hP;k loZ voLFksr

dksoG;k jksikiklwu rs iDo

dka|koj rqVwu iMrkr-

vG;kauh dakns iks[kjysY;k

t[kesrwu jksxtarq dka|kr

f’kjrkr-ifj.kkeh dkans

lMrkr- o dka|kps vfr’k;

uqdlku gksrs- ;kf’kok;

dkank fc;kps vadwj [kk.kkjh

ek’kh (seed-cornmaggot) mxor

vlysY;k dka|kps fc;kps

vadwj [kkrs rlsp ufou

jksikaps uqdlku djrs-dksGh

lasnzh; [krkpk okij VkGkok-

2-fdMxzLr ‘ksrkrhy dkans

fctksRiknuklkBh oki: u;sr-

3-vGhus dqjrMysys dkans u”V

djkohr-

4-vGhus iks[kjysys dkans fuoMwu rs

tfeuhr [kM;kr [kksy iqjokosr-

5-mUgkG;kr ‘ksrkr ukaxj.kh

djkoh-

6-fidakps vo’ks”k tek d:u

tkGwu Vdkosr-

j®ikoLFk« rs

Qqyksjk

voLFk«

fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 44: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

44

ikukP;k i`”BHkkxkrhy

vUujl ‘kks”k.k djrkr o

jksis fioGlj jksxV

fnlrkr- dkgh izdkjP;k

dk sGh fo”kk.kq jksxkpk lq/nk

izlkj djrkr- dka|kph

ikukaph ok< deh gksrs vkf.k

dkans vkdlrkr okBfoysys

dkans lMrkr o lkjBo.khr

dkasc QqV.;kps izek.k ok<rs-

;k fdMhP;k vG;k dka|kph

jksiokfVdsrhy rlsp

‘ksrkrhy jksiVs

tfeuhiklqu dqjrMrkr

rlsp jksikojhy ikus [kkrkr

6

ekok] Aphids,

Aphis gossypii, G.

M. persicae S.

g;k fdMhph fiYys rlsp

izkS< dksoGh ikus o >kMkP;k

dksoG;k HkkxkP;k xzaFkhr

vkiyh lksaM [kqilqu cjsp

fnol i;Zr iMqu jkgrs o

R;krhy jl ‘kks”k.k djrs-

ijh.kker ikus vkdlrkr-

ckjhd gksrkr o fioGh

iMrkr- ;k fdMhaP;k

ikBhojhy ‘khaxklkj[;k

nksu uyhdke/kqu xksM

e/kklkj[kk inkFkZ ckgsj

;srks-R;keqGs ikukoj

dkG;k cqj’khph ok< gksmu

rh dkGh iMrkr-

ysMh cMZ fcVy] Øk;lksik]

fljfQM ek’kk bR;knh ijHk{kh

fdVdkaps laj{k.k djkos-

u= ;qDr [krkpk okij f’kQkj’kh

uqlkjp djkok

jksikoLFkk eq[;

fdM

Major pest

7

dksGh] Mites,

dksGh ikukP;k [kkyP;k

i`”BHkkxkrhy vUujl

‘kks”k.k djrkr o jksis

fioGlj jksxV fnlrkr-

dkgh izdkjP;k dksGh

fo”kk.kq jksxkpk lq/nk izlkj

djrkr- dka|kph ikukaph

ok< deh gksrs vkf.k dkns

vkdlrkr lkBfoysys dkans

lZMrkr o lkBo.khr dkaasc

QqV.;kps izek.ks ok<rs-

twyS rs lIVsacj

eq[;

fdM

Major pest

8 lq=dzqeh Nematode dka|kP;k jksikph ok< [kqaVrs]

jksis fioGh iMrkr o

osMhokdMh >kysyh fnlrkr-

jksikP;k Qqxhj [kksMkps

i`”BHkkx nqHkxY;k lkj[kh

fnlrkr-cs.;kiklqu r;kj

dsysyh jksiVs fuLrst ok<

[kaqVrs- >kMkph ckgsjhy ikus

yqlyqlhr fpdV]R;kaph

Vksds okGysyh vkf.k

>qdysyh fnlrkr-

T;kosGsl dan Qqxrkr rsOgk

d`eh ikukrwu dankP;k

ckgsjP;k vkoj.kkr

f’kjrkr- ifj.kkeh dkans

iksdG curkr-

fidkaph QsjikyV Laiw.kZ fid

gaaxke

fdjd®G

fdM

Minor

pest

Page 45: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

45

17- lq;ZQwy

Sunflower

1

QqyfdMs Thrips

Scitothrips dorsalis

(Hood)

izkS< o fiYys dksoGh ikus

vkf.k dG;kpk i`”VHkkx

[kjMwu fu?k.kkjk jl ‘kks”k.k

djrkr- R;keqGs

i`”BHkkxkoj pês fnlrkr- gs

QqyfdMs dG;k vkf.k

Qqykaps cjsp uqdlku

djrkr- ;kf’kok; rs

^usØkfll* jksxkpk izlkj

djrkr-

fidkaps lHkksorky eD;kps fdaok

Tokjhps pkj vksGh nkV isjkO;kr

isj.khuarj 15 rs 30 fnolkauh

Qokjkoh-

Hk{kd o ijthoh fdVdkaP;k

laj{k.kklkBh &bfeMWDyksizhM

200 ,l,y 2 feyh izrh 10

fyVj ik.;kr felGwu Qokjkos-

laiw.kZ fid

gaxke j®ikoLFk« rs

Qqyksjk

voLFk«

eq[;

fdM

Major pest

2

Ikka<jh ek’kh] Whitefly

Bemisia tabaci Gemn.

izkS< o fiYys ikukps ekxhy

cktwl jkgwu ikukrwu jl

‘kks”k.k djrkr ifj.kkeh

fidkph ok< [kqaVrs- ikus

fioGh iMwu xGrkr- jl

‘kks”k.kkf’kok; lk[kjs lkj[kk

fpdV inkFkZ ckgsj Vkdrs-

R;koj cqj’kh ok<Y;keqGs

>kMkaps vUu r;kj dj.;kps

izfØ;sr ck/kk ;srs-

fioG;k fpdV lkiG;kpk okij

djkok-

bfeMWDyksizhM 70 MCY;q,l 7

xzWe fdaok bfeMkDyksfizM 48

,Q,l 5&9 feyh izrh 1 fdyks

fc;k.;kl chtizfØ;k fdaok

eWykWfFkvkWu 50 VDds bZlh 10

& 20 feyh izrh 10 fy- fdaok

bfeMWDyksfizM 17-8 bZlh] 2

feyh izrh 10 fyVj-

laiw.kZ fid

gaxke j®ikoLFk« rs

Qqyksjk

voLFk«

eq[;

fdM

Major pest

3

rqMrqMs Leaf hopper,

Amrasca biguttula

bigutulta

rqMrqMs ikukps ekxhy

cktqoj f’kjkaP;k osfpr

vk<Grkr- izkS< rlsp fiYys

ikukrhy jl ‘kks”k.k

djrkr-rs ikuis’khe/;s

R;kaP;k ykGsrhy fo”kkjh

inkFkZ lksMrkr- R;keqGs

ikukP;k dMk fioG;k

iMrkr-tkLr izknqHkkZo

vlY;kl ikus dksdGrkr

vkf.k okGrkr- Qqy vkf.k

ikdG;kojgh fdMhpk

izknqZHkko gksrks- mxo.khiklwu

fdMhpk minzo lq: gksm rs

fid dk<.kh i;Zr jkgrks-

fioG;k fpdV lkiG;kpk okij

djkok-

u=kph ek=k f’kQkj’khizek.ks

|koh-

3 fiYys izrh iku vkfFkZd

uqdlkuhph ikrGh vk<GY;kl

bfeMWDyksfizM 70 MCY;q,l] 7

xzkWe izfr fdyks fc;k.;kl

chtizfØ;k

bfeMWDyksfizM 48 VDds

,Q,l] 5&9 feyh izrh fdyks

fc;k.;kl fctizfØ;k-

bfeMWDyksfizM 17-8 ,l,y] 2

feyh izfr 10 fyVj ik.kh-

laiw.kZ fid

gaxke j®ikoLFk« rs

Qqyksjk

voLFk«

eq[;

fdM

Major pest

4

fiBÓ« <sdw.k] Mealy bug,

Phenacoccus solenopsis

Tinsley

izkS< fiYys ikukrhy

ikukrhy @ dksoG;k

’ksaM;krhy@Qqykrhy

leqgkus jl ’kks”k.k djrkr

R;keqGs ikus fioGh iMrkr-

>kMkph ok< [kqaVrs-fdMhus

lksMys

Y;k fpdV o xksM nzokoj

dkGh cqj’khph ok< gksrs-

R;keqGs ikukrhy vUu

r;kj dj.;kP;k izdzh;sr

ck/kk ;srs- mRiknukr ?kV

;srs-

cak/kkojhy rlsp ‘ksrkP;k

lHkksorky i;kZ;h [kk|

ouLirhojhy fiB;k <sdw.k

fdMhpk osGhp cankscLr djkok-

osGksosGh vkarj e’kkxr d:u

fid r.k fojfgr Bsokos-

ysMhcMZ chVy] Øk;lksik]

fØIVksfyel rslp czqel

lVyWjhl Hkaqxk o ijksithoh

fdVd vWuWf’k;l iztkrh fdMhps

lao/kZu djkos-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®M

fdM

Minor

pest

5

rack[«qph ikuss [kk.kkjh vGh

Tobacco leaf eating

caterpillar, Spodoptera

litura

vaM;krwu fu?kkysY;k

vG;k lkeqfgdfjR;k

ikukrhy fgjok Hkkx

dqjrMwu [kkrkr-R;keqGs

v’kh ikus tkGhnkj gksrkr

vkf.k ykacwup n`”Vhl

iMrkr- eksB;k >kysY;k

vG;k Lora=i.ks fQjrkr

vkf.k ikus [kkm QDr

f’kjkp f’kYyd Bsorkr- R;k

Qqykapsgh uqdlku djrkr-

g;k fdMhP;k froz

izknqHkkZokeqGs ihdkps eksB;k

izek.kkr uqdlku gksrs-

dkexa/k lkiGs 5 rs 6 izfr

gsDVjh ykokosr-

‘ksrkrhy vaMhiwat vlysyh ikus

rlsp tkGhnkj ikus R;kojhy

vla[; vG;kldV xksGk

d:u R;k apkgh uk’k djkok-

Ikzdk’k lkiG;kpk jk=h 7 rs 11

ps njE;ku okij djkok-

Mk;DyksjOgkWl 76 bZlh] 10

feyh izrh 10 fyVj ik.kh-

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

Page 46: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

46

6

gsM cksvjj@vesjhdu cksaM vGh

Head borer,

Helicoverpa armigera

vG;k Qqys ;s.;kvk/kh

lq;ZQqykph dksoGh ikus

[kkrkr- Qqys /kjY;koj

vG;k Qqykrhy

chtakMdks”k [kkrkr- R;k

nq/kkG ch [kkÅugh uqdlku

djrkr R;keqGs Lrcdkoj

iksdG;k vk<Gwu ;srkr o

mRiknukr y{k.kh; ?kV

gksrs-

fyaxkd”kZd lkiG;kpk mi;ksx

djkok ¼10 rs 12 izrh gsDVj-½

fidkph ;ksX; QsjikyV djkoh-

Qqy®jk

voLF«k rs

n«us

iDog®.;k

ph voLF«k

fdjd®M

fdM

Minor

pest

7

fgjoh maV vGh] Semilooper,

Thysanoplusia

orichalcea Hubner

lqjokrhyk ckjhd vG;k

leqgkus ,dkp ikukaoj

[kkrkr R;keqGs ikukph

pkG.kh gksrs- eksB;k vG;k

lOkZ= iljrkr o ikus

[kkrkr R;keqGs ikukoj

vfu;her fNnzs iMrkr-

vG;kpk eksB;k izek.kkr

izknwHkkZo vlY;kl laiw.kZ

>kM i.kZfgu gksrs- R;keqGs

>kMkph ok< [kqVrsa o

mRiknukoj vfu”V ifj.kke

gksrks-

deh rkieku o tkLr ikÅl ;k

fdMhP;k ok<hl vuqdwy vlrks-

dkr.;k] ysMh cMZ fcVy] i{kh

;kaps lao/kZu djkos-

Mk;DyksjOgkl 76 bZlh 10

feyh izrh 10 fy- ik.kh

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

8

dslkG vGh] Bihar hairy caterpillar

ygku vG;k lq:okrhyk

ikukpk i`”BHkkx dqjrMrkr

o tkGhnkj djrkr-eksB;k

vG;k ikus [kkmu QDr

f’kjkp f’kYyd Bsorkr-

rhoz izknqHkkZo vlY;kl >kMs

i.kZfgu gksmu mRiknukr 90

rs 100 VDds ?kV gksrs-

vaMhiqat o tkGhnkj ikus

vG;klghr dk<wu u”V

djkohr-

lk;ijesFkzhu 10 bZlh] 10

feyh izrh 10 fyVj ik.kh-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®M

fdM

Minor

pest

18- ÒqÃeqax

Groundnut

1

ekok] Aphids,

Aphis craccivora Koch.

izkS< o fiYys >kMkP;k

dksoG;k ‘ksaM;koj vkf.k

ikukaoj leqgke/;s jkgwu

dksoG;k Hkxkrwu jl

‘kks”k.k djrkr- R;keqGs ikus

eqMiY;k tkrkr o >kMkaph

ok< [kqaVrs- ;k fdMhaiklwu

fo”kk.kw jksxkpk lq/nk izlkj

gksrks-

Tkksjkpk ikolkP;k ljhuh fdMhph

la[;k deh gksrs-

ysMh cMZ fcVy] Øk;lksik]

fljfQM ek’kk bR;knh ijHk{kh

fdVdkaps laj{k.k djkos-

fuacksGh vdZ 5 VDds fdaok

Dyksjik;jhQkWl 20 bZlh]

10&20 feyh izrh 10 fy-

fdaok bfeMkDyksizhM 17-8

,l,y] 2&2-5 xzkWe izrh 10

fy-

fdaok fefFky iWjkfFkvkWu 2 VDds

HkqdVh] 15 fdyks izrh gs-

fdaok vkWDlhfMesVkWu feFkkbZy

25 bZlh] 10&20 feyh izrh 10

fy-

laiw.kZ fid

gaxke j®ikoLFk«

eq[;

fdM

Major pest

Page 47: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

47

2

ç«nqZÒkoxzLr iku (damage

leaf)

QqyfdMs] Thrips,

Scirtothrips dorsalis

QqyfdMs gs fioGlj fdaok

dkGiV jaxkps lq{e

vkdkjkps o ykacksGds

‘kjhjkps vlrkr- R;kph

fiYys o izkS< ikukaP;k

iq”BHkkxkoj [kjpVwu

R;ke/kwu L=o.kkjk nzo

‘kks”k.k djrkr- R;keqGs ikus

fioGh iMrkr vkf.k

ikukP;k dMk ojP;k Hkkxkus

eqMiY;k tkrkr- ikukoj

fgjoV jaxkps pV~Vs iMrkr-

izknqHkkZokph frozrk tkLr

vlY;kl >kMkph ok<

[kqaVrs vkf.k ikus okGwu

tkrkr-

tkLr rkieku o tkLr

lq;Zizdk’k vlYlkl

QyfdM;kaph la[;k ok<rs-

vksfj;l eWX>hMsjsX> vkf.k

vksfj;l VWafVyl fFkIlP;k

vG;kaoj ijHk{kd vkgsr-

yk;l ,X>VsuksusVyl o

flEul uqchyhl o Øk;lksik

QqyfdM;kaps Hk{kd vkgsr-

R;kps lao/kZu djkos-

eD;kps vkarjfid ?ksrY;kl

QqyfdM;kapk izknqZHkko deh

gksrks-

isj.kh iklwu 40 fnolki;Zar ‘ksr

r.k fojfgr Bsokos-

5 QqyfdMs@’ksaMk@VfeZuy gh

vkfFkZd uqdlku ladsr ikrGh

vk<GY;kl &

fuacksGh vdZ 5 VDds fdaok

fDoukWyQkWl 25 bZlh 20 feyh

izrh 10 fyVj fdaok

yWEcMk lk;gWyksfFkzu 5 bZlh] 5

rs 6 feyh izrh 10 fyVj fdaok

fdoukWyQkWl 1-5 VDds HkqdVh]

23-3 fdyks izrh gsDVj-

laiw.kZ fid

gaxke j®ikoLFk«

eq[;

fdM

Major pest

2

rqMrqMs] Leaf hoppers,

Amrasca biguttula

biguttula

fgjoV jaxkps rqMrqMs

ikukP;k iq”BHkkxkoj jkgwu

is’khrhy jl ‘kks”k.k

djrkr- R;keqGs ikukP;k

f’kjk ika<qjD;k o

pdkd.kk&;k gksrkr-

izknqHkko xzLr >kMs fioGlj

jaxkps fnlrkr-

dkr.kh o yk;tklhM <sdw.kkaps

laj{k.k djkos-

poGh] lks;kchu vkf.k ,jaMh gh

lkiG;kph fids HkqbZeqxkP;k

‘ksrkP;k dkBkus ykokoh-

izR;sd >kMkoj15 rs 20 rwMrwMs

fdaok 20 ikukoj 3 rwMrwMs gh

vkfFkZd uqdlku ikrGh

xkBY;kl jklk;fud fu;a=.k

djkos-

bfeMkDyksizhM 17-8 ,l,y]

2&2-5 feyh izrh 10 fyVj

fdaok yWEcMk lk;gWyksfFkzu 5

bZlh] 5&6 feyh izrh 10 fyVj

fdaok fDoukWyQkWl 25 bZlh]

14&28 feyh izrh 10 fyVj

fdaok fDoukWyQkWl 1-5 VDds

HkqdVh 23-3 fdyks@gs-

Qqyksjk

voLFk« rs

iDo

g¨.;kpk

dkykoËkh

fdjd®M

fdM

Minor

pest

3

gqeuh vGh] White grub

Holotrichia serrata

g;k cgqHk{kh fdMhph vGh

voLFkk tkLr

uqdlkudkjd vkgs rh

fofo/k fidkP;k eqGkaps

Hk{k.k djrs- eqGs

[kkYY;keqGs rkVs ,dk

ikBksikB ,d v’kh m/kGwu

tfeuhoj iMrkr- eqGkaps

Hk{k.k dsysyh rkVs

lgtfjR;k vk<Y;kl oj

;srkr- vaM;krwu ckgsj

iMysyh ckjhd fioGlj

vGh tfeuhrhy xorkaph

dqtysyh eqGs [kkÅu

txrs- vGhph izFkekoLFkk

toGikl 25 rs

40fnolkph jkgrs- dkr

Vkdwu f}rh; voLFksr

xsysyh vGh R;k voLFksr

toGikl 25 rs 35 fnol

jkgrs- ;k voLFksrhy

vG;kauk ftoar >kMkaph

;k fdMhP;k cankscLrklkBh lkaf?kd

iz;Rukph xjt vkgs- oGaokpk

vFkok e`xkpk ifgyk ikÅl

iMY;kuarj ‘ksrdÚ;kauh lka;dkGps

osGh ‘ksrkrhy dMwfyac] cksj vkf.k

ckHkqG ;k >kMkaps fujh{k.k djkos-

gqe.khps Hkqaxs ;k >kMkoj

vk<GY;kl R;kaph lqpuk df”k

[kkR;kP;k vf/kdkÚ;kauk n;koh-

Hkqaxs vk<GY;kl rs xksGk d:u

ekjk;ps dke Rojhr gkrh ?;kos-

R;klkBh xkoikrGhoj lHkk

?ksowu lkaf?kdfjR;k ‘ksrdÚ;kauh

dke dj.ks vko’;d Bjrs-

R;klkBh >kMk[kkyh 4 rs5

danhy vFkok ,d xWl cRrh

Bsokoh-

uarj R;k >kMkP;k Qkan;k

gyoY;kl Hkqaxs [kkyh iMrhy rs

,d= xksGk d:u R;kapk yxsp

uk’k djkok-

j®ikoLFk« fdjd®M

fdM

Minor

pest

Page 48: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

48

eqGs [kk| Eg.kwu ykxrkr-

rh u feGkY;kl gh voLFkk

tkLr dkG fVdrs- r`rh;

voLFkk 80 rs 100 fnol

vlrs iw.kZ ok< >kysyh

vGh 3 rs 5 lseh ykac 1

lseh :an]ekaly] ika<qjdh

vFkok eGdV ika<jh vlqu

frps ‘kjhj baxzth ^c* izek.ks

okdnkj vlrs- frps Mkds

eksBs] [kkyh >qdysys]

V.kd] fioGs vFkok

rkacM;k jaxkps vlwu frpk

etcwr tcMk lgt fnlwu

;srks- vGhps ik; etcwr

vlrkr ijarq pky.;klkBh

R;kpk Qkjlk mi;ksx gksr

ukgh- vGh voLFkk 6 rs 8

efg.;kph vlrs-

,d eknh Hkqaxk ekjY;kl

R;kiklwu r;kj gks.kkÚ;k 40 rs

50 vG;akpk uk’k vki.k djrks

vls letkos-

lkrR;kus fdM ;s.kkÚ;k

Hkkxkdfjrk ifgY;k ikolkuarj

tsOgk Hkqaxs ckgsj ;srkr rsOgk

dMqfyac ckHkqG fdaok cksj ;k

>kMkoj Dyksjik;jhQkWlph

Qokj.kh djkoh-

,fizy&es efgU;kr mHkh mkMoh

ukxj.kh djkoh-

iwoZ e’kkxrhP;k osGh

fdVduk’kd tfeuhe/ks Vkdkos

fdaok daiksLV cjkscj |kos- Tokjh]

cktjh] HkqbZeqax] eqx gh fids

?ks.;k ,soth dkiwl vFkok

lq;ZQqy gh fids ?;koh-

izknqZHkkoxzLr ifjljkrhy

‘ksoVph o[kj.kh vkf.k moj.kh

djrkauk gqe.khP;k vG;k xksGk

d:u R;akpk osGhp uk’k djkok-

gqe.khP;k vG;k [krkP;k

[kM;kr jkgrkr- ‘ks.k[kr ‘ksrkr

us.;kvk/kh R;krhy vG;k ospwu

R;kapk uk’k djkok-

izknqZHkkoxzLr ‘ksrkrhy vG;kaP;k

fu;a=.kklkBh dkcksZ¶;qjkWu

3VDds lhth] 33 fdYkks izrh

gsDVj fdaok Dyksjik;kjhQkWl

22 feyh izrh 10 fy- ik.kh

fdaok QksjsV 10VDds lhth] 25

fdyks izrh gsDVj-

izR;sd >kMkoj ljkljh 20

fdaok R;kis{kk tkLr Hkqaxs

vk<GY;kl fdVduk’kd

tfeuhe/ks pkaxY;k fjrhus

feLkGkos fdaok HkqdVh tfeuhr

isjkoh-

4

ikus i¨[«j.k«jh vGh]

Groundnut leaf Minor,

Stomopteryx subcivella

Z.

ygku vG;k ljG

ikukP;k vkr f’k:u] ojhy

ikiqnzk lyx Bsowu vkrhy

gjhrnzO; [kkr ukxeksMh

ekxkZus iq<s ljdrkr-

izknqHkkZoxzLr ikus nq:u

pedrkr- ikus okdMh

frdMh gksrkr vkf.k

okGrkr-

Tkksjkpk lrr ikÅl o

okrkoj.kkrhy tkLr vknzrseqGs

fdMhaph la[;k deh gksrs

‘ksr 40 fnolki;Zar r.kfojghr

Bsokos-

fidkph ;ksX; QsjikyV djkoh-

‘ksrkr vFkok cka/kkoj ckophph

>kMs vlY;kl rh miVwu R;kpk

uk’k djkok

nksu ftoar vG;k izrh >kM

fdaok ,d vGh izrh feVj vksG

v’kh vkfFkZd uqdlkuhph ladsr

ikrGh vk<Y;kl

Mk;¶Y;qcsU>qjkWu 25 MCY;qih]

izrh 6&8 feyh izrh 10 fyVj

fdaok

yWEcMk lk;gWyksfFkzu 5 bZlh]

izrh 5 rs 6 feyh 10 fyVj

fdaok

vkWDlhfMesVkWu feFkkbZy 25

bZlh] 20 feyh izrh 10 fyVj

fdaok

QksjsV 10 VDds lhth] 15

fdyks izrh gsDVjh fdaok

fDoukWyQkWl 25 bZlh] 20

laiw.kZ fid

gaxke j®ikoLFk« eq[;

fdM

Major pest

Page 49: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

49

feyh izrh 10 fyVj

5

ikus xqaMkG.kkjh vFkok

i¨[«j.k«jh vGh] Leaf folder

or miner Aproaerema

modicella, Deventer

ygku vG;k ikus

iks[kjrkr- iq<s R;k

toGiklph ikus ,d=

d:u fdaok ,dkp ikukP;k

nksu dMk ,d= d:u

xaqMkGh r;kj djrkr- v’kk

xaqMkGhr jkgqu R;k ikus

[kkrkr froz izknqHkkZokus fid

tGkY;klkj[s fnlrs-

fidkps mRiknukr 24 rs 92

VDds ?kV >kY;kph uksan

>kysyh vkgs-gh dhM

lks;kchu]eqx vkf.k yqluZ

g;k fidkpsgh uqdlku

djrs

Tkksjkpk lrr ikÅl o

okrkoj.kkrhy tkLr vknzrseqGs

fdMhaph la[;k deh gksrs

‘ksr 40 fnolki;Zar r.kfojghr

Bsokos-

fidkph ;ksX; QsjikyV djkoh-

‘ksrkr vFkok cka/kkoj ckophph

>kMs vlY;kl rh miVwu R;kpk

uk’k djkok

nksu ftoar vG;k izrh >kM

fdaok ,d vGh izrh feVj vksG

v’kh vkfFkZd uqdlkuhph ladsr

ikrGh vk<Y;kl

Mk;¶Y;qcsU>qjkWu 25 MCY;qih]

izrh 6&8 feyh izrh 10 fyVj

fdaok

yWEcMk lk;gWyksfFkzu 5 bZlh]

izrh 5 rs 6 feyh 10 fyVj

fdaok

eWyWfFkvkWu 50 bZlh] 12-5 rs

25 feyh izrh 10 fyVj fdaok

fefFky iWjkfFkvkWu 2 VDds

HkqdVh] 25 fdyks izrh gsDVjh

fdaok

vkWDlhfMesVkWu feFkkbZy 25

bZlh] 20 feyh izrh 10 fyVj

fdaok

QksjsV 10 VDds lhth] 15

fdyks izrh gsDVjh fdaok

Qks>Wyksu 35 VDds bZlh] 28

feyh izrh 10 fyVj fdaok

Qks>Wyksu 4 VDds HkqdVh] 20

fdyks izrh gsDVjh fdaok

fDoukWyQkWl 25 bZlh] 20

feyh izrh 10 fyVj

laiw.kZ fid

gaxke eq[;

fdM

Major pest

6

ika<jh ek’kh] white fly , Bemisia tabaci

izkS< o fiYys ikukps ekxhy

cktwl jkgwu ikukrwu jl

‘kks”k.k djrkr- ifj.kkeh

fidkph ok< [kqaVrs] ikus

fioGh] eywy gksÅu

xGrkr- izknqZHkko vf/kd

>kY;kl Qqys o ‘ksaxk

xGrkr-

fioG;k fpdV lkiG;kapk okij

djkok-

fid 40 fnolk i;Zar r.k

fojghr Bsokos-

ijHk{kd o ijksithoh fdVdkaps

laj{k.k djkos-

Mk;esFkks,V 30 bZlh] 16 feyh

izrh 10 fyVj-

Qqyksjk

voLFk« rs

iDo

g¨.;kpk

dkykoËkh

fdjd®M

fdM

Minor

pest

7

yky dslkG vGh] vWelWDVk

vYchLVªk;xk o vWeDVk ewjh Amsacta spp.

g;k vGhP;k nksu iztkrh

vWelWDVk vYchLVªk;xk

¼nf{k.k Hkkjrkr½ o vWeDVk

ewjh ¼mRrj Hkkjrkr½

vk<Grkr- vGh

lq:okrhyk fQDdV

rifdjh ijarq ok<hcjkscj rh

ykylj jaxkph gksrs- R;kaP;k

dslkeqGs 5 lsaeh i;Zar ykac

vlY;keqGs rh nq:u

vksG[krk ;srs- R;k ,d=

jkgrkr vkf.k ,dk ‘ksrkrwu

nqlÚ;k ‘skrkr vGh iw.kZ ikus

/oLr dsY;kuarj vUukP;k

‘kks/kkFkZ LFkykarj djrkr-

mUgkG;kr tfeuhph [kksy

ukaxjV djkoh ikolkP;k

vkxeukcjkscj izdk’k lkiGs

lk;a 7 rs 11 ps njE;ku

clokos-

frGkP;k fidkpk lkiGk fid

Eg.kwu mi;ksx djrk ;sbZy-

vaMhiqat vlysyh ikus rlsp

tkGhnkj ikus vla[;

vG;kaldV xksGk d:u R;akpk

dsjkslhu feJhr ik.;kr Vkdwu

uk’k djkok-

eksB;k vG;k etwjkdjoh ospwu

dk<kO;kr o R;kapk uk’k djkok-

eksB;k vG;k ,d ‘ksrkrwu

nqlÚ;k ‘ksrkr tk.;kdjhrk

izfrca/k dj.;klkBh fidkP;k

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®M

fdM

Minor

pest

Page 50: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

50

pkjgh cktwuh ukyh [kksnkoh-

‘ksr vkf.k cak/k LoPN Bsokosr-

Xkorkps f<xkjs ykow u;s-

Mk;DyksjOgkWl 76 VDds] 9

feyh izrh 10 fyVj fdaok

fDoukWyQkWl 1-5 VDds HkqdVh]

25 fdyks izrh gsDVj okijkos-

19- djMh

Safflower

1

ekOkk, Aphids

Dactynotus compositae

Theb

ekok djMbZP;k ‘ksaM;kojhy

Qka|k rlsp ikukP;k

[kkyP;k cktwoj tkLr

izek.kkr fnlwu ;srks- ikS< o

fiYys dksoG;k Qka|k]

ikus] Qqys ;krwu jl ‘kks”k.k

djrkr- rlsp gh dhM

vkiY;k ‘kjhjkrwu

lk[kjslkj[kk fpdV xksM

inkFkZ ikukoj lksMrs] ;koj

dkG;k cqj’khph ok< gksrs-

ifj.kkeh >kMkP;k vUu

r;kj dj.;kP;k izfdz;sr

ck/kk ;srs R;keqGs >kMkP;k

ok<hoj] Qy/kkj.ksoj vkf.k

mRiknukoj vfu”V ifj.kke

gksrks-

yodj isj.kh ¼lIVascj ‘ksoVpk rs

vkWDVksacj ifgyk vkBoMk½-

djMhP;k 30 VDds >kMkoj

ekO;kP;k leqgkpk izknqZHkko fdaok

izR;sd >kMkoj 15 rs 20 ekok

fdVd-

i;kZ;h [kk| r.kkpk ¼xkatj

xor½ nq/kh] Msfy;k ] ‘ksoarh]

yg;kGh o /kks=k ;kapk uk’k

djkok-

‘ksr o cka/k LoPN Bsokosr-

fDoukWyQkWl 1-5 VDds HkqdVh

izrh 20 fdyks izrh gsDVjh fdaok

QsaUFkks,V 2 VDds HkqdVh] izrh

20 fdyks@gsDVjh fdaok

Mk;esFkks,V 30 bZlh] 10 feyh

izrh 10 fy- ik.kh fdaok vWflQsV

75 VDds ,lih] 8 xzkWe izrh

10 fy- ik.kh

laiw.kZ fid

gaxke

j¨Ikk

voLF«k rs

Qkanh

voLF«k

eq[;

fdM

Major pest

2

xqth;k lksaMs,

Guzia weevil

xqf>;k lksaMs Tkfeuhr

vlrkr- lksaMs djMbZ jksikaps

tfeuhyxrpk Hkkx

dqjrMrkr- R;keqGs

fdMxzLr jksis okGrkr-

ifj.kker% rkVkaph la[;k

deh gksowu mRiknukr ?kV

gksrs- iq<s lksaMs ikus lq/nk

dqjrMwu [kkrkr-

la/;kdkGh rlsp ldkGh

lksaMs fidkoj vk<Grkr-

‘ksr o cka/k LoPN Bsokosr-

‘ksrkrhy iwoZ fidkps vo’ks”k u”V

djkos-

j¨Ikk

voLF«k rs

Qkanh

voLF«k

j¨Ikk

voLF«k eq[;

fdM

Major pest

3

?kkVs vGh] Capsule borer,

H. armigera

fIkd ygku vlrkauk

vG;k ikus o ‘kssaMs [kkrkr-

cksasMs ykxY;koj R;k cksaMkps

uqdlku djrkr vG;kaph

dkGh fo”Vk >kMkoj fnlwu

;srs- vG;k ikukauk rlsp

cksaMkP;k fgjO;k ikdG;kauk

fNnz ikMrkr-R;k dG;k

v/kZoV vFkok iw.kZi.ks

[kkrkr vkf.k eksB;k

cksaMkauk fNnz ikMwu nk.ks

[kkrkr- tkLr izknqHkkZo

vlY;kl eksB;k izek.kkr

uqdlku gksrs-

ijftoh o ijHk{kh fdMhps

laj{k.k djkos-

i{kh Fkkacs 25 izrh gsDVj

ykokosr-

gjHkÚ;kps vkarjfid VkGkos-

vG;k xksGk d:u uk’k djkok

Qqyksjk

voLFk« rs

iDo

g¨.;kpk

dkykoËkh

fdjd®M

fdM

Minor

pest

4 maVvGh vG;k djM;k vFkok

jk[kkMh jaxkP;k vlrkr-

vG;k lq:okrhyk ikus o

iq<s dG;k vkf.k ygku cksaMs

[kkÅu uqdlku djrkr

vG;k gkrkus xksGk d:u uk’k

djkok-

fid dk<Y;kuarj [kksy ukaxj.kh

djkoh-

i{kh Fkkacs 25 izrh gsDVj

mHkkjkosr-

laiw.kZ fid

gaxke

fdjd®M

fdM

Minor

pest

Page 51: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

51

5 ikus [kk.kkjh vGh vGh fgjoV jaxkph vlwu

iw.kZ ok< >kysyh vGh xnZ

ridhjh jaxkph vlwu 25

eheh ykac vlrs o frP;k

vaxkoj jaxhr iês vlrkr-

vG;k lq:okrhyk fidkph

ikus dqjrMwu [kkrkr-

R;keqGs ihd ikus fojghr

gksrs Eg.kwu fidkpk tkse

deh gksrks gh fdM dksoG;k

cksaMkps ns[khy uqdlku

djrs ihd ikslY;k uarj ;k

fdMhps izek.k deh gksrs-

xqPNkr vk<GY;k xksGk d:u

R;kapk uk’k djkok-

‘ksr r.k fojghr Bsokos

i{kh Fkkacs 25 izrh gsDVjh

mHkkjkosr-

laiw.kZ fid

gaxke

fdjd®M

fdM

Minor

pest

20- rhG

Sesamum

1

xknek'kh] Gall fly,

Aspondylia sesame Fell

vGh Qqykr xkB r;kj

djrs vkf.k R;kr jgkrs-

vGh dksoG;k QqykaP;k

dG;ke/;s vlrs- frP;k

[kk.;keqGs xkBh r;kj

gksrkr- R;keqGs cksaMs r;kj

gks.;kl vMFkGk gksrks o

dG;k xGqu iMrkr- rhoz

izknqHkkZo vlY;kl fidkps

iw.kZr uqdlku gksrs- ihd

Hkj QqyksjkoLFskr vlrkauk

fdMhpk egRre izknqHkkZo

vk<Grks- tkLr ikml

vlY;kl ;k fdMhpk

eksB;k izek.kkr izknqHkkZo

gksrks-

Qqy®jk rs

iDo

g¨.;kpk

dkykoËkh

Qqyksjk

voLFkk

eq[;

fdM

Major pest

2

Ikkus xqaMkG.kkjh vFkok cksaM vGh

Capsule borer,

Antigastra catalaunalis

Duphonchel

vG;k ‘ksaM;krhy ikus

,d= d:u uqdlku

djrkr- v’kk osGsl jksis

ejrkr- m’khjk izknqHkkZo

>kY;kl vG;k ikus

xaqMkGrkr R;keqGs

minzoxzLr ‘ksaM;kph ok<

[kaqVrs- QqyksjkoLFksrhy

izknqZHkkokeqGs Qqys /kj.ks

Fkkacrs- vG;k cksaMhuk fNnzs

ikMwu vkrhy ch [kkrr-

,d vGh 2rs 3 jksikaps

vkf.k 4 rs 5 Qqykaps

uqdlku djrss-

dkckZjhy 10 VDds 50 xzWe izrh

10 fyVj ik.kh-

fDoukWyQkWl 25 bZlh 40 feyh

izrh 10 fyVj ik.kh-

mxo.k rs

iDo

g¨.;kpk

dkykoËkh

es o

laIVscj rs

vkWDVkscj

eq[;

fdM

Major pest

3

fLiathM vGh] Sphinjid

caterpillar,

Acherontia styx

Westwood

vG;k v/kklh i.ks ikus

dqjrGqu [kkrkr R;keqGs

>kM i.kZfgu gksmu fidkph

vrksukar uklkGh gksrs-

fid dki.khuarj ‘ksrkph [kksy

ukaxj.kh djkoh R;keqGs tfeuhrhy

dks”k u”V

gksrhy-

2- ‘ksrkrhy ikykikpksGk] fidkaps

vo’ks”k xksGk d:u u”V djkosr-

3-fidkojhy vG;k xksGk d:u

u”V djkO;kr-

laiw.kZ fid

gaxke fdjd®M

fdM

Minor

pest

4

gh dhM jl ‘kks”k.kkf’kok;

i.kZxqPN jksxkpk izlkj

djrs- g;k jksxkph ykx.k

ihdkP;k Qqys ykx.;kl

QksjsV 10 VDds th 10 fdyks xzWe

izrh gsDVj

fDoukWyQkWl 25 bZlh 40 feyh

izrh 10 fyVj ik.kh-

jksikoLFkk rs

‘ksaxkoLFkk

fdjd®M

fdM

Minor

Page 52: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

52

rqMrwMs] Orosius albicintus

Distant

lq:okr gksrs osGh

isj.khiklwu 30 rs 35

fnolkauh gksrs- ,dnk tarqpk

ek;dksIykbek lkj[kzs tarw

izos’k >kY;koj rks

>kikV;kus >kMkr iljrks-

g;k jksxkeqGs Qqykaps

ikukP;k xqPNkr :ikarj

gksrs- v’kk >kMkauk cksaMs

ykxr ulY;kewGs mRiUu

feGr ukgh-

pest

21- Tkol

Linseed

1

xkn ek’kh] bud fly

Dasyneura lini Barnes

vG;k QqydG;karhy

iqdslj o fL=dslj [kkmu

Vkdrkr- R;keqGs

QG/kkj.kk gksr ukgh-

fdMxzLr dG;k iksdG

gksrkr- mRiUukrhy ?kV gh

dhMhP;k izknqHkkZokP;k

rhozrsoj voyacwu vlrs-

egkjk”Vªkr g;k fdMhaeqGs

mRiUukr ?kV gksrs- gh dhM

QDr tolkojp vk<Grs-

g;k fdMhP;k ,dhd`r

O;oLFkkiuklkBh tolkph isj.kh

vkWDVksacjP;k ifgY;k vkBoM;kr

djkoh-

dGh rs

QGs iDo

g¨.;kpk

dkykoËkh

dGh

voLFkk

eq[;

fdM

Major pest

22. Polyphagus pests cgwHk{kh

fdM

1

lq=d`eh ] Nematode

gk izk.kh lq{e o

/kkX;klkj[kk ykac vlwu rks

MksG;kus fnlr ukgh- rks

tfeuhr fdaok >kMkP;k

varxZr Hkkxkr jkgwu

fidkps uqdlku djrks-

fidkoj fnl.kkÚ;k

y{k.kko:u R;kaP;k

izknqZHkkokph vksG[k djrk

;srs R;keqGs g;k fdMheqGs

gks.kkÚ;k fidkps

uqdlkukeqGs loZlk/kkj.k

nqyZ{k dsY;k tkrs-

lq=d`ehP;k minzokeqGs

eqGkaoj ygku rs eksB;k

xkBh r;kj gksrkr- izknqZHkko

eksB;k izek.kkr vlY;kl

>kMkph ikus fioGlj

fnlrkr] ok< [kqaVrs] tkse

deh gksrks- izlaxh >kM lqdw

‘kdrs- eqGkoj eksB;k

xkBhph y{k.ks loZlk/kkj.k

dkiwl o Ål fidke/ks

fnlrkr- VkseWVks] HksaMh]

okaxh] fejph] xktj]

okVk.kk] cVkVk] HkwbZeqax]

iibZ] bR;knh fids ;k

fdMhyk cGh iMrkr-

mUgkG;kr [kksy ukaxj.kh djkoh

,dny fidkis{kk f}ny fids ;k

fdMhyk deh cGh iMrkr-

fid QsjikyV djkoh-

>saMwps vkarj fid ?;kos ;kps

eqGke/ks VihZukbZy jlk;u

lq=d`ehauk ekjd vlY;keqGs

R;kaps fu;a=.k gksrs-

jksiokVhdsr f’kQkj’khr nk.ksnkj

fdMuk’kds rlsp fuacksGh <si

tfeuhr felGwu n;koh- Eg.kts

fu;a=.k lksis tkrs-

izfrdkjd tkrhph fuoM djkoh-

laiw.kZ fid

gaxke fu;fer

u ;s.kkjh

fdM

2

‘ksacMh] slug%

;k fdMhyk ik; ulwu

tfeuhoj ljiVr pkyrs o

ekxs ‘ksacMklkj[kk o

pdkd.kkjk fpdVinkFkZ

lksMrs- v’kk pdkd.kkÚ;k

js”kk vkiY;k n`”Vhl

iMrkr- rh vkykO;kP;k

fBdk.kh jkgrs- fnolk

lkoyhr ikuk[kkyh fdaok

tfeuhP;k Hksxke/ks yiwu

clrs o jk=h HkkthikY;kph

ospwu u”V djkO;k-

esVkYMhgkbZM 2-5 VDds HkwdVh

;k fdVduk’kdkph xOgkP;k

dksaM;ke/ks xqGkps ik.kh Vkdwu

vkfe”k r;kj djkos o R;kps

xksGs izknqZHkkoxzLr Hkkxkr

FkksM;k FkksM;k varjkoj Vkdkos

R;keqGs ;k fdMhps izHkkoh

fu;a=.k gksrs fdaok ;kp

fdMuk’kdkP;k HkwdVhph

/kwjG.kh djkoh-

laiw.kZ fid

gaxke fu;fer

u ;s.kkjh

fdM

Page 53: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

53

o bZrj fidkph ikus [kkrs-

R;ke/ks cVkVk] ikyd]

eqGk chV] ‘ksoarh] la=k]

/kku] xgw bR;knhpk lekosr

gksrks- gh fdM mxoysyh jksis

cjsp osGk tfeuhyxr

dkiwu [kkyh ikMrs o

[kkÅu Vkdrs-

3

gqe.kh ] White grub Holotrichia spp.

gqe.kh fdMhP;k fofo/k

iztkrh fidkaoj miftfodk

d:u fidkps uqdlku

djrkr- gqe.kh vGh

eq[;r% tfeuhe/ks jkgwu

fidkaph eqG;k Hk{k.k djrs-

R;keqGs fidkaps vUunzO;

‘kks”k.;kps dkekr fc?kkM

gksÅu R;kph y{k.ks fidkoj

fnlrkr- R;keqGs fidkph

ok< Fkkacrs] tkse deh

gksrks] ikus fioGlj gksrkr

o dksetrkr- v’kh >kMs

lgti.ks miVwu ;srkr o

tksjkph gok vlY;kl

dksyeMwu iMrkr- ;k

fdMheqGs fidkps 30 rs 80

VDds uqdlku gksÅ ‘kdrs-

fg fdM cgwHk{kh vlwu rh

Tokjh] edk] Hkkr] xgw]

Ål] fejph] dkank

lks;kchu] eqax] HkwbZeqax]

lq;ZQqy] dkiwl] cktjh]

rwj bR;knh fidkae/ks

vk<Grs-

1-dkckZs¶;qjkWu 3 VDds nk.ksnkj

HkwbZeqax & 33-30 fdyks@gsDVj

Qzasp chu & 23-30 fdyks@gsDVj

2-QksjsV 10 VDds nk.ksnkj

Ål & 25 fdyks@gsDVj

HkwbZeqax & 25 fdyks@ gsDVj

3-fQizksuhy 40 VDds $

behMkDyksizhM 40 VDds nk.ksnkj

Ål % 4 rs 5 xzWe izfr 10 fyVj

ik.kh gs nzko.k d:u [kksMkP;k

cqMk’kh Mªsaphx dj.ks-

4-Dyksjik;jhQkWl 20 VDds

izokgh &

dkank & 50 feyh izrh 10 fyVj

ik.kh-

laiw.kZ fid

gaxke fu;fer

u ;s.kkjh

fdM

4

okGoh] Termite

okGoh gh

cgwHk{kh fdM vlwu rh

QGfids tls vkack] fpdw]

MkGhac] is:] fuacw] rlsp

dkiwl] Ål] xgw] fejph]

okaxh] HkwbZeqax] lq;ZQqy

bR;knh fidkaps uqdlku

djrs- okf”kZd @ gaxkeh

fidkauk g;k fdMhps

izkFkfed uqdlku gksr

ulwu gh fids izkFkfedr%

cqj’kheqGs gks.kkÚ;k jksxkauk

cGh iMrkr vkf.k R;kuarj

R;kps okGoh ykx.;kus

uqdlku gksrs- okGoh

fgjO;k fidkl ykxr ukgh

ik.;kP;k vHkkokeqGs >kMs

lqdY;kl vFkok vU;

dkj.kkeqGs >kMkph ok<

[kqaVY;kl R;kl okGoh

uqdlku dj.;kl lq:okr

djrs-

Tkfeuhr ok:Gkoj e/;Hkkxh

,d fNnz ikMkos o R;kr fo”kkjh

/kqjhtU; fdVduk’kd ik.;kr

nzko.k d:u ok:Gkr Vkdkos-

R;keqGs ok:Gkrhy jk.kh o brj

okGoh u”V gksrhy-

laiw.kZ fid

gaxke fu;fer

u ;s.kkjh

fdM

5

fg cgwHk{kh fdM vlwu

lq;ZQqy] okaxh] rwj]

VkseWVks] Tokjh] cktjh]

Ål] frG] dkiwl

lks;kchu] HkwbZeqax] cVkVs]

edk] mMhn] Hkqaxk] poGh]

jrkGh okVk.kk] tol]

eksgjh] ,jaMh] iRrkdksch]

Qqydksch bR;knh fidkps

uqdlku djrs- fg fu;fer

izdk’k lkiG;kapk okij djok-

lkiGk fid Eg.wku rhG fidkaoj

gh fdM iqatD;kr vaMh ?kkysy-

R;kaurj R;kapk uk’k djkok-

tkGhnkj ikus ‘kks/kwu R;akpk

vG;klghr uk’k djkok-

/kwjs LoPN BsÅu i;kZ;h

ouLirhpk osGksosgh uk’k djkok-

fu;a=.kklkBh fidkoj

laiw.kZ fid

gaxke fu;fer

u ;s.kkjh

fdM

Page 54: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

54

dslkG vGh] Hairy caterpillar, Spilosoma oblique walker

fdM ulwu] mnszfd; fdM

vkgs- ;k fdMheqGs fidkph

d/kh d/kh 100 VDds

uqdlku gksÅ ‘kdrss- gh 96

[kkn; ouLirhoj txw

‘kdrs- ghykp fgykp

fcgkjph dslkG vGh vls

Eg.krkr-

y{k.ks% vaM;krwu ckgsj

iMysY;k vG;k lkeqfgd

jhR;k vk/kk’khi.ks ,dkp

ikukP;k [kkyhy cktwoj

jkgwu ikukojhy gjhrnzO;

[kkrkr- R;keqGs v’kh ikus

tkGhnkj gksrkr o nq:up

v’kh ika<qjdh ikus utjsl

iMrkr-

eksB;k >kysY;k vG;k

gGwgGw ‘ksrHkj iljrkr o

ikus [kkÅu uqdlku

djrkr- froz izknqZHkko

>kY;kl >kMkps [kksMp

f’kYyd jkgrs- R;kuarj

nqlÚ;k ‘ksrkdMs R;kiz;ku

djrkr-

gh vGh fidkoj ekps rs

,izhy o twyS rs uksOgsacj

i;Zar fØ;’khy vlrs-

f’kQkj’khr fdVduk’kdkapk

okij djkok-

6

Okk.kh Millipede,

Tfeuhojhy ukdrksMs] Crotogonus spp, birds etc

ok;joeZ ¼dkGh EgSl½]

Gonosephalum spp

[kqjiMh%

[kwjiMh Eg.kts fofo/k

izk.;kaP;k ,d=hr izknqZHkko

R;kl [kwjiMh vls

Eg.krkr- ;ke/ks i{kh] [kkj]

ok.kh] ukdrksMs] fØdsV]

ok;joeZ ¼dkGh EgSl½

bR;knhpk lekos’k gksrks-

g;k fdMh cgwHk{kh vlwu

,dny] f}ny] nkGoxhZ;]

rsy ofxZ; fidkauk ;k

fdMhapk izknqZHkko fnlwu

;srks-

isj.kh

>kY;kuarj ;kapk izknqZHkko

vkiY;k

fc;k.;kl@jksiV;kl gksrks-

i{kh fo’ks”kr% dcwrj deh

vksykO;kr] fc;kus

O;ofLFkr [kksyhr u iMrk

oj iMY;kl fdaok

O;ofLFkr u >kdY;k

xsY;kl rs nkus ospwu

[kkrkr- rj [kkj nk.ks

md:u [kkrs- ikolkG;kr

lq:okrhyk ok.khps leqg

‘skrkr fnlrkr- ok.kh

jksiV;kP;k cqa/;k’kh Mksds

[kqilwu vkr f’kYyd

vlysyk nk.kk [kkrkr-

dkyakrjkus v’kh jksis

lqdrkr- ok.kh Tokjhps

eksB;k izek.kkr uqdlku

djrs- tfeuhojhy

ukdrksMs jaxkus dkGs vlwu

rs deh varjkP;k mM;k

i{kkiklwu fid okpo.;klkBh

‘ksrkph jk[k.kh djkoh-

[kkjhP;k fu;a=.klkBh

f’kQkjlhr fdVduk’kdkapk

vfe”kke/ks okij djkok-

ok.khps leqg u”V djkos tkLr

izknqZHkko vlY;kl

fdVduk’kdkph

Qokj.kh@/kqjG.kh djkoh-

ukdrksM;kaP;k fu;a=.kklkBh /kwjs

osGksosGh LoPN Bsokos o rhoz

izknqZHkko vlY;kl

fdVduk’kdkph /kwjG.kh

@Qokj.kh djkoh-

ok;joeZpk izknqZHkko VkG.;klkBh

‘ksrkr u dwtysys

‘ks.k[krkps@fidkps vo’ks”kkaph

gaxkekiwohZ foYgsokV ykokoh o u

dqqtysys ‘ks.k[kr ‘ksrkr oki:

u;s- rhoz izknqZHkko@fu;her

izknqZHkko {ks=kr isj.khiwohZ

tfeuhr nk.ksnkj

fdVduk’kdkapk okij djkok o

jksikvoLFksr fdVduk’kdkps

nzko.k jksiV;kP;k cqMk’kh vksGhus

Vkdkos-

jksikoLFkk fu;fer

u ;s.kkjh

fdM

Page 55: fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] Plant Protection and Surveillance Unit, · fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon kihB] vdksyk] 2014&15-1

fid laj{k.k o losZ{k.k dsanz] fdVd’kkL= foHkkx]MkW-iatkcjko ns’keq[k Ñf”k fon;kihB] vdksyk] 2014&15-

55

ekjrkr o rs tfeuhrhy

nk.ks [kkÅu uqdlku

djrkr- ok;joeZ gh fdM

dksyhvksIVsjk oxkZrhy

vlwu ghP;k vusd iztkrh

vkgsr- ;kaps izkS< ¼dkGh

EgSl½ HkwjdV rs dkG;k

jaxkps vlrkr gh fdM

eq[;r% vG;k ¼ok;joeZ½

vadwjysyh nk.ks [kkrkr rj

izkS< Eg’kh jksiV;kps [kksM

tfeuhyxr dqjrMrkr

R;keqGs fidkps eksBs

uqdlku gksrs-

This Pest Guide is prepared for the benefit of Farmers and Agril. Extension worker in Vidarbha gh fdMhaph xq:fdYyh fonHkkZrhy ‘ksrdjh o d`f”k foLrkj dk;ZdR;kalkBh r;kj dsysyh vkgs-

Prepared by

Dr. A.V. Kolhe Chief Plant Protection Officer Department of Entomology,

Dr. PDKV., Akola

EkksckÃy/Cell : 9922 922 294 Ãesy%[email protected]

Dr. D. B. Undirwade Prof and Head,

Department of Entomology, Dr. PDKV., Akola

EkksckÃy/Cell : 9850 819 992

Ãesy%[email protected]

Under the Guidance of

Dr. R.G. Dani Hon’ble Vice-Chancellor,

Dr. PDKV., Akola

With the esteem help of

1. Dr. S.M. Thakare , Associate Prof. 2. Dr. S.M. Dadmal, Associate Prof.

3. Dr. A.Y. Thakare, Associate Prof. 4. Dr. S.K. Bhalkare, Assistant Prof.

5. Dr. G. K. Lande, Assistant Prof. 6. Dr. P.N. Rakhonde, Res. Associate, CROPSAP

7. Mr. U.H. Borkar, Res. Associate, CROPSAP 8. Mr. K. A. Jamatkar,Computer Operator, CROPSAP

fo|kfiBkrhy loZ fdVd 'k«L=Kkaps R;kaP;k enrhcíy vkÒ«j @We highly acknowledged to all Entomologists in the

university for their help