Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

Wizja biblioteki wirtualnej w strategii biblioteki uniwersytetu technicznego

Ewa KoEwa Kołłodziodzińńska, Halina Ganiska, Halina Ganińńskaska

Biblioteka GBiblioteka Głłówna ówna

Politechniki PoznaPolitechniki Poznańńskiejskiej

I. Definicja terminu biblioteka wirtualna

Dyskusja wokół pojęcia „biblioteka wirtualna”

w Polsce z końca lat 90. wieku 20.

• Biblioteka wirtualna to zasób informacji i dokumentów istniejących w sieci, nie jest to jednak instytucja, ponieważ nie posiada ścian ani dyrektora ani organizacji w takim znaczeniu, jakie odnosimy do tradycyjnej czy klasycznej biblioteki (W. Pindlowa, 1998).

• Nie ma wątpliwości, że biblioteka wirtualna jest nierozerwalnie związana z sieciami komputerowymi [...] skłonny byłbym uznać, że jednym ze znaczeń terminu „biblioteka wirtualna” jest spis połączeń do zasobów sieciowych […] Jednym słowem biblioteka wirtualna to biblioteka cyfrowa jutra (A. Radwański, 1999).

• Pojawianie się nowych publikacji elektronicznych zmienia więc rolę biblioteki. Wyłaniająca się z tych przemian wizja biblioteki przyszłości – biblioteki wirtualnej – to wizja biblioteki oferującej dostęp do całości wiedzy ludzkiej, z której zasobów korzystanie jest proste i wygodne, niezależne od czasu, przestrzeni i miejsca na kuli ziemskiej (A. Łozowska, 1998).

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

I. Definicja terminu biblioteka wirtualna (2)

Encyclopaedia Britannica

virtual museum – a collection of digitally recorded images. Sound files, text documents, and other

data of historical, scientific, or cultural interest that are accessed through electronic media. A

virtual museum does not house actual objects and therefore lacks the permanence and unique

qualities of a museum in the institutional definition of the term. In fact, most virtual museums…

[etc.] http://britannica.com [odczyt 14.06.2006]

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

I. Definicja terminu biblioteka wirtualna (3)

Przykłady bibliotek wirtualnych

• The www Virtual Library - http://www.vli.org/admin/AboutVL

• Virtuelle Fachbibliothek Technik ViFaTec / Enginnering Subject Gateway ViFaTec - http://www.vifatec.de

Początki bibliotek wirtualnych w Polsce • Biblioteka Wirtualna Nauki

Kolekcja Nauk Przyrodniczych - http://przyrbwn.icm.edu.pl/

Kolekcja matematyczno-fizyczna - http://matwbn.icm.edu.pl/

• Technika online – informator o zasobach internetowych dla nauk technicznych - http://www.ml.put.poznan.pl/TOL/

• EBIB - zestawienie polskich 28 projektów bibliotek cyfrowych wyższych uczelni i bibliotek,

http://ebib.oss.wroc.pl/linki/wirtua.php?projekty

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódż, 19-21 czerwca 2006 r.

I. Definicja terminu biblioteka wirtualna (4)

Typy bibliotek wg stopnia i zakresu wykorzystania techniki komputerowej

• biblioteka polimedialna – dokumenty papierowe, audiowizualne i elektroniczne

• biblioteka elektroniczna – zautomatyzowane procesy biblioteczne

• biblioteka cyfrowa – zbiory tylko w formie elektronicznej

• biblioteka wirtualna – biblioteka „bez ścian”

Źródło: Chmielewska-Gorczyca E.: Ku bibliotece wirtualnej. Zagadnienia Informacji Naukowej, 1996, nr 1, s. 3.

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

II. Elementy biblioteki wirtualnej

1. Sieć

2. Infrastruktura ICT

3. OPAC

4. Dostęp do zasobów własnych

5. Dostęp do zasobów rozproszonych

6. Usługi online (serwisy dla użytkownika końcowego)

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

II. Elementy biblioteki wirtualnej

1. Sieć(Internet oraz intranety)

• dostęp do katalogów bibliotecznych

• dostęp do zasobów rozproszonych (bibliograficznych i pełnotekstowych)

• dostęp do zbiorów i usług bibliotecznych

• komunikacja i pomoc online

• e-learning

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

II. Elementy biblioteki wirtualnej

2. Infrastruktura ICT

• infrastruktura dostępu do Internetu w domu, akademiku, uczelni w bibliotece: podłączenie własnego laptopa, dostęp bezprzewodowy umiejętność posługiwania się teleinformatyką wolny dostęp do zasobów informacji i wiedzy – idea Open Access

• oprogramowanie podstawowe: system operacyjny, przeglądarka www, program pocztowy biblioteczne: zsb, portal, metawyszukiwarka, program linkujący, menadżer bibliografii

• świadczone usługi transmisja danych: protokoły komunikacyjne, formaty danych poczta elektroniczna bramki SMS płatności elektroniczne

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy? Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

II. Elementy biblioteki wirtualnej

3. OPAC - rozszerzenie funkcjonalności(zintegrowany dostęp do informacji)

• wyszukiwanie symultaniczne – źródła wewnętrzne i zewnętrzne

• integracja zasobów – system odnośników

• pomoc - na każdym etapie wyszukiwania

• punkt dostępu do usług – wypożyczenia międzybiblioteczne,

różne formy dostarczania dokumentów

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?

Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

II. Elementy biblioteki wirtualnej

4. Dostęp do zasobów własnych

• drukowanych zamawianie online

do czytelni do domu (z dostawą)

dostarczanie w formie cyfrowej na adres e-mail z serwera ftp poprzez platformę biblioteki cyfrowej

• cyfrowych kolekcje zdigitalizowane (dokumenty wtórne)

repozytoria dydaktyczo-naukowe (dokumenty pierwotne)

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

II. Elementy biblioteki wirtualnej

5. Dostęp do zasobów rozproszonych(publikacje elektroniczne)

• bibliograficzne bazy danych

• serwisy czasopism elektronicznych

• książki elektroniczne (ebook’s)

• wolnodostępne zasoby Internetu

Warunek: współpraca z producentami, dostawcami, innymi

bibliotekami (licencje, porozumienia, konsorcja)

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

II. Elementy biblioteki wirtualnej

6. Usługi online(serwisy dla użytkownika końcowego)

• zamówienia, rezerwacje, prolongaty

• zapisy, aktywacja konta

• alerty, monity, powiadomienia

• wypożyczenia międzybiblioteczne

• dostarczanie dokumentów

• płatności elektroniczne

• wyszukiwania wieloaspektowe, konsultacje, pomoc

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

III. Otoczenie biblioteki wirtualnejźródło: Magnussen A.:

The Development of Virtual Libraries in Commonwealth Libraries in Australia, 2002 [dok. elektr.] http://e-rints.alia.org.au/archive/00000021/01/Magnussen-thesis.pdf [odczyt 2.06.2006].

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?

Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

IV. Portal biblioteczny centrum biblioteki wirtualnej

• integracja zasobów własnych i rozproszonych

• komunikacja

• dystrybucja informacji

• zdalny dostęp do zasobów i usług

• kastomizacja oferty informacyjnej

• personalizacja interfejsu

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

Źródło: Maloney K.: Library Technology and Planning for Change. [W:] Pre-Conference – Portals in Libraries - A Symposium. American Library Association, Library and Information Technology Association, 2004[dok. elektr.] http://www.ala.org/ala/lita/litamembership/litaigs/internetportals/symposium.htm [odczyt 21.03.2005].

IV. Portal biblioteczny

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?

Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

V. Działania strategiczne

Kształtowanie modelu informacyjnego w bibliotece uniwersytetu technicznego

Cel: umocnienie i postęp w zakresie wszelkich możliwych atrybutów informacji

naukowo-technicznej (int) :

• int traktowanej jako bazy wiedzy i

• int przybliżającej gwarancję przetrwania i sprostania zadaniom stawianym w

dynamicznie zmieniającym się środowisku: informacyjnym i edukacyjno-

badawczym uniwersytetu technicznego w kierunku społeczeństwa wiedzy

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

V. Działania strategiczneetapy

1. Rezygnacja ze struktury funkcjonalnej biblioteki opartej o oddziały i podział funkcji w oddziałach ze zbiorami drukowanym i elektronicznymi /ebiblioteką

2. Umacnianie struktury macierzowej opartej na decentralizacji i elastyczności działania w zespołach

zadaniowych; ze zbiorami drukowanymi, bazami pełnotekstowymi i pełnotekstową

biblioteką cyfrową oraz zautomatyzowanym zintegrowanym systemem bibliotecznym

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

V. Działania strategiczneetapy

3. Przekształcanie w strukturę (bibliotekę) hybrydową łączącą dwa światy:

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?

Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

Struktura (biblioteka) hybrydowa

Biblioteka rzeczywista

- przestrzeń fizyczna- usługi tradycyjne- zasoby drukowane i elektroniczne

elementy biblioteki wirtualnej

Biblioteka wirtualna

- wirtualna organizacja działań- wielofunkcyjny portal biblioteczny- wszechzasoby- usługi dedykowane- społeczna komunikacja naukowa

SPOŁECZEŃSTWO WIEDZY

V. Działania strategiczne

4. Edukacja

bibliotekarz wirtualny i wirtualny specjalista informacji uczący się i nauczający (umiejętności informacyjne, modele

programowe)

5. Efektywne zarządzanie usługami informacyjnymi i ocena ekonomicznej efektywności w procesie podejmowania decyzji jakościowej

z zastosowaniem badań operacyjnych (ang. „operational research”, ameryk. “operations research”)

Biblioteki XXI wieku. Czy przetrwamy?Łódź, 19-21 czerwca 2006 r.

D Z I ĘK U J Ę

Z A U W A G Ę

Kontakt: Halina.Ganinska@ml.put.poznan.pl

Ewa.Kolodzinska@ml.put.poznan.pl