UNIVERZITET CRNE GORE

FAKULTET POLITICKIH NAUKA PODGORICA

Studijski program:medjunarodni odnosi

Evropski srednji vijek :

Vestfalski sistem medjunarodnih odnosa

-seminarski rad-

Studenti:

Jankovic Svetlana 82/11

Radulovic Lela 38/11 Mentor:

Novosel Jelica 59/11 mr Nenad Koprivica

Podgorica,18 februar 2013

Sadrzaj:

Uvod………………………………………………………………………………3Evropski srednji vijek…………………………………………………………..…3Uslovi nastanka ravnoteze snaga:akteri,nacini funkcionisanja i izazovi......................................................................................................................3

Vestfalski mir:rezultati i znacaj...............................................................................7Moderni pogledi......................................................................................................11

Zakljucak.................................................................................................................11

2

Uvod

Tokom svoje istorije,Stari kontinent prolazio je kroz burne periode.Heterogena vjerska i nacionalna struktura bila je izvor dugih i krvavih ratova,koji su vjekovima potresali evropsko tlo.Zato se i njegova geopoliticka karta radikalno mijenjala.Svi ovi ratovi,koji su najvise pogadjali siromasno stanovnistvo,uglavnom su pokretale ekspanzionisticke teznje i zelja za sirenjem uticaja i nametanjem vlasti.Propast Zapadnog Rimskog carstva predstavlja pocetak borbi za prevlast i uvod u splet medjudrzavnih nestabilnosti.Srednji vijek je obiljezila teznja ka univerzalnosti.Radi se o konceptu cija je osnova poredak zasnovan na postojanju jednog centra,koji ce kao hegemon upravljati sto vecim prostorom i po mogucnosti ostvrivati presudan uticaj na citav svijet.Evropski univerzalizam se temeljio na potrebi ujedinjenja dvije tradicije-srusenog Rimskog carstva i katolicke crkve.Na taj nacin bi zemljom ovladao bozanski princip:papa bi upravljao univerzalnom crkvom,a car kao hegemon bi bio na celu svjetskog carstva,isto kao sto jedan bog upravlja nebesima i svim ovozemaljskim zivotima. Medjutim Reformacija nanosi tezak udarac tim teznjama.Srednjom Evropom zapocece brutalni vjerski sukobi,ciji ce rezultat biti novo geopoliticko uredjenje.Kao suprotnost univerzalizmu nametnuce se princip ravnoteze snaga,a ovim obrtom rukovodice izuzetna istorijska licnost-francuski kardinal Riselje.

Evropski srednji vijek

-Uslovi nastanka ravnoteze snaga:akteri,nacini funkcionisanja i izazovi

Nakon pada Zapadnog Rimskog carstva u zapadnom dijelu Evrope nastaje dugo razdoblje nemira,ratova i opste nestabilnosti.Germani,Huni,Avari,Sloveni,Madjari,Vikinzi i Arapi bore se za svoja mjesta u bivsoj rimskoj imperiji stvarajuci pritom razlicite nove cjeline koje nijesu bile nijesu dugog vijeka.Osnovna snaga koja je ujedinjavala narode na tom prostoru postaje rimska crkva koja je ujedno i naslednica rimske kulture,obrazovanja i hriscanstva medju novim narodima.Velike ekonomske,vjerske i politicke nesuglasice uzrok su Tridesetogodisnjeg rata(1618-1648) koji predstavlja prekretnicu u dotadasnjem medjudrzavnom uredjenju.Sveto Rimsko carstvo bilo je pokusaj ostvarivanja principa univerzalnosti,i na neki nacin ozivljavanje nekada mocnog Rimskog carstva.Pod njegovom vlascu nasle su se ogromne teritorije,a medju njima feudalne drzave u Njemackoj i sjevernoj Italiji.Rimski carevi nijesu uspijevali da uspostave cvrstu centralnu vlast,tj. da u potpunost ovladaju prostorom u okviru granica Carstva,a za to su odgovorni mnogi faktori.Prvo,komunikacija na tako velikom

3

prostoru,u nedostatku danasnje tehnologije,predstavljala je veliki problem.Informacije su putovale sporo,a centar cesto nije imao uvid u ono sto se desavalo na periferiji.Osim toga,znacajna smetnja sprovodjenju centralizacije bilo je i razdvajanje svjetovne od duhovne vlasti,odnosno postojanje dualnog autoriteta:car- svjetovnog vladara i pape-duhovnog vodje.Upravo je sukob ovih institucija podrivao snagu Carstva.Povremeni sukobi izmedju pape i cara,kao i stalna mogucnost da do njih dodje,stvorili su u Zapadnoj Evropi uslove za kasniju pojavu konstitucionalizma i podjelu vlasti kao temelja savremene demokratije.To je mnogim feudalcima omogucilo da se cjenkaju sa sukobljenim stranama i tako osvare vecu samostalnost,zbog cega se u tom dijelu Evrope pojaviljuje veliki broj vojvodstava,grofovija,slobodnih gradova i biskupija. Ta cjelina koja se nekad naziva-Res publica Christiana-cinila je u osnovi decentralizovanu imperiju u kome je,uprkos brojnim razlicitostima zajednicka religija i latinska kultura bila temelj zajednickog zivota.Upravo je to bio izvor legitimiteta iz koga su svi akteri crpjeli svoju idejnu i drustvenu snagu.Iako su feudalci teorijski bili obavezani na vjernost caru,u praksi su se samovoljno ponasali.Centralna vlast skoro da nije postojala,a pravo na carsku krunu su polagale mnoge dinastije.Carevi su se trudili odrzati staru sliku univerzalne vlasti koju uopste nisu posjedovali.Zemlje na periferiji-Francuska,Engleska i Spanija-nisu priznavale vlast Svetog Rimskog carstva,iako su pripadale univerzalnoj crkvi.Tek pojavom dinastije Habsburga univerzalisticke teznje pocinju dobijati oblika u realnosti.Caru Karlu Petom polazi za rukom da ojaca centralnu vlast, a uz veliko bogatstvo koje je stekao dinastickim vezama,da ucini izglednim sanse za uspostavljanje srednjoevropske hegemonije. Kada je Karlo Veliki krunisan za rimskog biskupa,odnosno papu,spojena je svjetovna i crkvena vlast i time je nastalo Sveto Rimsko carstvo.Iako neki autori tvrde da niti je to carstvo bilo sveto,niti rimsko,niti je ono bilo carstvo ipak je cinjenica da je za jedno dugo razdoblje stabilizovan evropski prostor-izgradjena je svjetovna vlast na celu sa carem i duhovna na celu sa papom.Nakon smrti Karla Velikog nastupa ponovo razdoblje sukoba i pokusaja osamostaljenja razlicitih cjelina.Istovremeno jaca i borba izmedju svjetovne i crkvene vlasti.Tek ce Oto I za jedno vrijme ojacati zapadno carstvo.U njemu se nalaze sada podrucja danasnje Njemacke,istocna Francuska,Svajcarska,Austrija,Italija,Ceska i Poljska.U zapadnoj Evropi kao samostalne zemlje nastaju Francuska i Engleska,zatim Danska i Svedska,a na jugu Kastilja i Portugal.Medjutim dolazi do Reformacije-religijskog osvjescivanja.Zbog sve vise sumnjivih i nelogicnih pojava u katolicanstvu,papa pocinje gubiti podrsku sto slabi njegov uticaj i vlast.Tako ideja obnove Carstva biva ozbiljno ugrozena.Vladari Svetog Rimskog Carstva sebe su dozivljavali kao bozije poslanike,odabrane da sire zemaljsku verziju nebeskog carstva.Medjutim,njihovu pravu ulogu sve vise otkrivaju protestantski vladari.Oni su sada pobornici jedne drugacije vjere,koja umnogome demistifikuje nedodirljiv papski dvor i njegovu raskalasnu svitu.Osim toga,veliki broj dotada vjernih feudalaca pocinje voditi samostalnu politiku,jer shvataju da u licnosti habsburskog cara nema niceg svetog.Tako koncept univerzalnosti ubrzano gubi potporu.Princip univerzalnog morala postaje prevazidjen,a na njegovo mjesto stupaju ideje koje ce obnoviti evropsku spoljnu politiku i izgraditi nove postulate medjudrzavnih odnosa.Rijec je o

4

medjuzavisnim doktrinama,koje u stvarnosti cine jedinstveni spoj:doktrine drzavnog razloga i ravnoteze snaga.Doktrina drzavnog razloga se temelji na Makijavelijevoj maksimi:Cilj opravdava sredstva.Slijedi da je dobrobit drzave najvisi i neprikosnoveni autoritet,cilj prema kome se treba upravljati.Za drzavnu bezbjednost,opstanak i prosperitet treba uciniti sve,pa cak i zanemarivati neke eticke prepreke.Univerzalni moral je u stvari zastarjela ideja,a samu ideju univerzalizma smijenjuje je princip ravnoteze snaga,koji se zasniva na partikularnim interesima-tj. ukoliko svaka drzava slijedi iskljucivo vlastite interese moguce je ostvariti kakav-takav suzivot u nekoj zamrsenoj evropskoj mrezi.Kolijevka ovih ideja je Francuska,drzava koja je vijek i po nakon zavrsetka Tridesetogodisnjeg rata prva zbacila apsolutisticke okove i pokazala gradjanski duh.Bezbjednost Francuske direktno je zavisila od jacanja Svetog Rimskog carstva,jer se granicila sa Carstvom i uvijek bila u pripravnosti zbog moguceg napada na njene istocne teritorije.Zato se kao njen primarni spoljnopoliticki cilj nametnula potreba podrivanja i slabljenja Carstva,i uravo to je drzavni razlog,zbog kojeg je ova zapadnoevropska drzava podrzavala neprijatelje svojih neprijatelja,kako bi se sacuvala i po mogucnosti prosirila na istok. Glavni kreator francuske politike drzavnog razloga bio je kardinal Riselje,prvi ministar Francuske od 1624-1642 godine.Uz mnoge mudre i takticne poteze,Francuska je uspjesno sprovodila nacionalni intares u dijelo.Moze se reci da je Riselje otac suverene drzave,jer se po njegovom vidjenju svijet morao temeljiti na sistemu nezavisnih drzava koje ce upravljati sopstvenim interesima-kasnije ce ovaj sistem zazivjeti nakon Vestfalskog mira. Riselje staje na celo izvrsne vlasti 1624.godine.Tada njegov glavni protivnik,rimsko njemacki car Ferdinand II Habsburski pokrece Kontrareformaciju.Njen cij je bio ublazavanje ucinaka Reformacije,ukidanje protestantizma-predstavljenog kao jeres i uspostavljanje katolicke univerzalnosti.Ona je ujedno i bila glavni povod za Tridesetogodisnji rat.Rat pocinje u Ceskoj,a zatim zahvata citavu Njemacku,gdje su glavni suprotstavljeni tabori bili upravo nosioci dva sukobljena pokreta-Reformacije i Kontrareformacije-protestanti i katolici.Rat se brzo siri njemackim knjazevinama,i upravo su one bile poprista najzescih sukoba protestanata i katolika i tako razorene postajale lak plijen za strane osvajace.U rat ce se vremenom ukljuciti Svedska,Danska i Francuska.Upravo je Francuskoj najvise pogodovala oslabljena Njemacka-tako je jacala njena bezbjednost.Francuskoj je konstantno prijetila opasnost od habsburske agresije,a toj mogucnosti je pogodovala strateska zamka u kojoj se ona nalazila.Na jugu se granicila sa Spanijom,kojom su vladali Habsburgovci,kao i drzavama kojima su vladali Spanci:na jugoistoku sa italijanskim gradovima-drzavama,na istoku sa Frans-Konteom,i na sjeveru sa Holandijom,koja je u tada bila pod spanskom upravom.Ona je zvanicno pripadala katolickoj crkvi,ali to nije smetalo Riseljeu da stane uz protestante.Iako je djelovalo nemoguce da jedan katolicki kardinal stane na stranu svojih vjerskih protivnika,on je imao u vidu mnogo znacajnije kalkulacije-drzavni razlog,nacionalni interes-i tom neprikosnovenom cilju je bio u stanju sve da podredi,pa i svoja vjerska uvjerenja.Odlucio je da iskoristi pometnju u vlastitoj crkvi i ucini sve kako bi sprijecio Kontrareformaciju,jer bi njen uspjeh imao direktne posledice po francusku bezbjednost.Nasuprot njemu,habsburski vladari bili su vezani svojim cvrstim principima,pa nijesu ni donosili odluke koje bi pratile duh vremena.Istrajavanje na jedinstvenosti katolicke vjere nije ih odvelo

5

univerzalnom carstvu vec je bilo kontrareproduktivno.Ferdinand II Habsburski,rimsko-njemacki vladar,bio je pretjerano religiozan vladar.Uvijek je isticao da je on sveti rimski car,a u zanemarivanju bozanskih ciljeva vidio je samo nemoral i bogohuljenje.Sa tako krutim stavom nije se moglo doci do kompromisa.Vjerski fanatik na celu jednog carstva sve vise je gubio iz vida njegove stvarne interese.I Riselje je bio vjernik,ali umjereni,koji je razdvajao duhovni zivot od drzavne funkcije.Prvenstvo je davao ministarskoj funkciji i vodio se uvjerenjem da sekularnim duznostima nista ne smije stajti na putu,cak ni religiozna uvjerenja,a to je za tadasnje prilike bilo hrabro i prkosno stanoviste.

Jedanaesta godina ratovanja donosi priliku da se on okonca,pa 1629. godine rimsko-njemacki car donosi Edikt o restituciji,kojim je pokazao rijesenost da u borbi s protestantima ide do kraja.Ovim ediktom svi protestantski vladari imali su obavezu da vrate crkvenu zemlju zaposjednutu nakon 1555. godine-nakon Reformacije.Bio je to jos jedan los takticki potez Ferdinanda II.Protestantski vladar su bili spremni na istorijski kompromis:zahtijevali su slobodu izrazavanja svoje vjere i zadrzavanja crkvenog zemljista,a zauzvrat su prihvatali da se podvrgnu habsburskoj vlasti.Medjutim,Ferdinand II Ediktom proglasava sve vjerske promjene nakon 1555. god. nevazecim cime je samo podstakao dalje sukobe.,,Edikt obezvredjuje posjed zemlje koju uzivaju protestanski knezevi.Luterani mogu da uzivaju pravo u skladu sa nacelom cuius regio,eius religio,dok se kalvinistima to pravo ne priznaje.Svi koji se nalaze pod vlascu katolickih vladara moraju da promijene vjeru ili da napuste zemlju.U pitanju su krupni interesi:promjena edikta dovela bi do povratka mnogih biskupija,gradova i drugih oblasti u krilo katolicanstva.“-(Zivojinovic:prema Nikolic,2012)

Riselje je odgovorio u vidu Aleskog edikta iste,1629.godine.Ovim aktom se hugenotima-francuski protestanti garantuje sloboda vjeroispovijesti.Tako je Riselje postigao dvojaki cilj:s jedne strane umirio vjerske sukobe,a s druge zadao udarac svom protivniku.Nakon toga on staje na stranu njemackih protestantskih vladara,a 1635. uspijeva da ubijedi svog kralja Luja XIII da je za Francusku direktan ulazak u rat od presudne vaznosti.Riselje je cekajuci najpogodniji trenutak za akciju nadogradjivao spoljnopoliticki uspjeh i jacao poziciju spostvene zemlje.Vrhunac njegove strategije bila je odluka o saradnji sa Svedskom u borbi protiv Habsburga.

Svedski kralj Gustav Adolf- protestant,odlucio je da stane na kraj jacanju Svetog Rimskog carstva i nedopustivim posledicama Edikta o restituciji.Oslanjajuci se na najbolju evropsku vojsku,odlucio je da se nametne kao zastitnik njemackih protestanata i da uspostavi svedsku dominaciju na Baltiku.Godine 1630. svedska armija krece u pohod na Njemacku,sto je zabrinulo Riseljea.U bici kod Licena Svedjani odnose pobjedu nad katolickim snagama,ali njihov kralj gine-i to dovodi zaracene strane nakratko u pat poziciju.Slijedi poraz svedskih snaga kod Nordlingena,kao i konacan ulazak Francuske u rat.Riselje formira mocnu armiju koju salje na njemacko ratiste i istovremeno zakljucuje vise sporazuma o saveznistvu sa:Svedskom,Nizozemskom,Savojom,Svajcarskom i Saks-Vajmarom.Zelja Francuske je da sprijeci sirenje Spanije,osvoji okolne oblasti i osujeti osvajacke planove Habsburgovaca i s tom

6

namjerom on objavljuje rat Spaniji 1653. dok spanska vojska napreduje ka Parizu.Kako bi ujednaceno sprovodile ratne operacije,Francuska i Svedska potpisuju sporazum u Hamburgu,i rat se polako preokrece u njihovu korist.Francuzi vracaju neke svoje gradove izgubljene u spanskom pohodu,a 1643. su tesko porazili juzne osvajace u bici kod Rokroa.Oslabljena bunama u Portugalu i Kataloniiji,Spanija posustaje u Nizozemskoj a Riselje odbija njene tajne ponude za sklapanje mira.Svedjani prodiru do Praga ,a zatim nastavljaju ka Austriji.Ferdinand III koji je nasledio Ferdinanda II okuplja hitan sabor u Regensburgu,na kojem se pokusava pronaci izlaz iz situacije.Presudna ce biti odluka Fridriha Vilhelma,brandenburskog kneza da sklopi primirje sa Skandinavcima.Poraz Svetog Rimskog carstva postaje realnost,a konacni slom carskih snaga u bitkama kod Fajburga 1644. godine i Nordlingena godinu dana kasnije, a pohod Francuza i Svedjana na Bec koji je iz toga proistekao primorace Ferdinanda III da inicira zakljucenje mira.Riselje uspijeva u svojoj zamisli-slijedi Vestfalski mir nakon koga prijetnja u vidu srednjeevropskog mocnog carstva vise ne postoji.Riseljeov uspjeh se ogleda u sposobnost da procijeni odnos snaga,i bas na tome se zasniva politika na kojoj pociva nacelo ravnoteze snaga.Na mirovnoj konferenciji koja je odrzana povodom okoncanja rata njegove vizije su dobile punu afirmaciju.(Nikolic,2012:3-12)

Vestfalski mir:rezultati i znacaj

Vestfalski mir iz 1648. se najcesce navodi kao pocetak modernog doba medjunarodnih odnosa.Dotadasnje veze na starom kontinentu su bile nesredjene i bez vecih regulacija,a onda ce se Riseljeova doktrina drzavnog razloga postaviti kao osnovna odrednica evropske spoljne politike. On predstavlja seriju sporazuma, kojima je završen Tridestogodišnji rat. Vestfalski mir je potpisan 24. oktobra 1648. između cara Ferdinanda III , nemačkih kneževa , predstavnika Holandije, Francuske i Švedske.Španski sporazum, kojim je završen Osamdesetogodišnji rat potpisan je 30. januara 1648. Ugovorom su priznate nezavisnost Holandije i Švajcarske konfederacije. Ugovor o Pirinejima iz 1659. smatra se delom Vestfalskog sporazuma, a potpisale su ga Francuska i Španija.Godina 1624. odredjena je normalnom godinom,prema kojoj ce se odrediti vjersko i imovinsko stanje.Duhovno ogranicenje je nestalo iz Njemacke ustavne istorije.Svi podanici njemackih zemalja,uz izuzetak stanovnika habsburskih naslednih zemalja i gornje Falacke,nijesu vise trebali mijenjati svoju vjeroispovijest u slucaju moguce promjene vjere svoga vladara.To je znacilo nista drugo do da je princip Augsburskog vjerskog mira iz 1555.-cuisus regio,eius religio,djelimicno stavljen izvan snage.Kalvinisti,mjerodavna predratna stranka u pokretu-dobili su sad isti drzavnopravni polozaj,kao priznata vjeroispovijest,poput Luterovaca.Vestfalski mir je sankcionisao dalekoseznu ustavnopoliticku samostalnost njemackih drzava,carskih staleza.Tim sto su carske objave rata i mirovni zakljuci,kao i saveznicke odluke bile povezane s njihovim pristankom na drzavnom saboru,oni su osvojili znatnu spoljnopoliticku slobodu djelovanja,cak

7

su dobili pravo da sklapaju spoljnopoliticke saveze,koji ipak nijesu smjeli biti usmjereni protiv cara.Za razliku od srednjevjekovnog sistema medjunarodnih odnosa Vestfalski sistem novih odnosa ogleda se u :

-odvajanju crkvene od svjetovne vlasti-carska moc je znatno oslabljena-sistem se temelji iskljucivo na suverenim drzavama koje su jedini akteri medjunarodnih odnosa.

Nekih najava sklapanja mira bilo je jos tokom 1639. i 1641. godine da bi potom doslo do zakljucivanja preliminarnog mira koji je nalagao da se istovremeno odrze dvije mirovne konferencije, u gradovima Minstru i Osnabrik. To su dva grada udaljena 50 kilometara i nalaze se u današnjoj Severnoj Rajni-Vestfaliji i Donjoj Saksoniji. Švedska je željela Minster i Osnabrik, dok je Francuska predlagala Hamburg i Keln. Pregovori su zahtevali dva mesta, jer su protestantske i katoličke vođe odbijale da se međusobno sastanu. Katolici su koristili Minster,a protestanti Osnabrik. U prvom je potpisan mirovni ugovor izmedju Svetog Rimskog carstva i Francuske, dok je u drugom Ferdinand III zakljucio mir sa Svedjanima i protestanstkim knezevima.Sukobljene strane konacno potpisuju Vestfalski mir u oktobru 1648.godine. Ovim sporazumom nije obuhvacen sukob izmedju Francuske i Spanije, koji ce se nastaviti sve do 1659. Vestfalski sporazum sadrži 4 osnovna principa:-princip suvereniteta nacija-država i fundamentalno pravo samoopredeljenja-princip pravne jednakosti među nacijama-državama-princip obavezujućih međunarodnih ugovora meću državama, dakle vezujućih ugovora-princip neintervencije jedne države u unutrasnja pitanja druge države.Zbog tih principa Vestfalski ugovor iz 1648. je izuzetno značajan za međunarodne odnose. Tim ugovorom stvorena je baza modernog međunarodnog sistema nezavisnih nacija-država. U stvari, to je bio početak zakona među suverenim državama., po kome jedna drugoj garantuje nezavisnost i pravo naroda na samoopredeljenjenje.Sporazum je definisao principe suvereniteta i jednakosti država, da bi se uspostavio trajni mir i prijateljstvo među državama, sa uzajamno prihvatljivim sistemom međunarodnog prava, baziranog na međunarodno vezujućim ugovorima. Po prvi put je uspostavljen sistem, koji je poštovao ljudska prava i bio je baziran na međunarodnom pravu, umesto na gruboj sili i pravu jačeg da određuje odnose među državama.Bio je prisutan i -peti princip- ideja da pobednik treba da da ustupke i da sarađuje sa ciljem da se postigne trajni mir.Vestfalski mir je označio početak modernih nacionalnih država ("vestfalskih država"), čime je započela i moderna diplomatija. Po prvi put je priznat suverenitet svake države. Ratovi posle toga ne vode se oko vere, nego oko države. To je omogućilo katolicima i protestantima da postanu saveznici unutar svojih država. Vestfalski mir je zacementirao i podelu Nemačke, sprečavajući je da se ujedini u jednu nacionalnu državu.

8

Francuska i Svedska, pobjednice u ratu, ojacale su i prosirile svoje teritorije.Svajcarska i Holandija priznate su kao nezavisne drzave, a isto je ucinjeno i sa njemackim knezevinama, koje su doskoro bile dio rimsko-njemacke imperije. Francuska ponovo vraca kontrolu nad gradovima Mecom, Tulom, Verdenom kao i biskupije Verden i Bremen. Bavarska dobija djelove Palatinata, Brandenburgu ce pripasti Magdeburg, biskupije Mindenm Kamin i Halberstat kao i istocni dio Pomeranije.Na prostoru nekadasnjeg Carstva stvoren je labavi savez nezavisnih drzavica,sjenka nekadasnje imperije.Kada se na Vestfalskom kongresu odlucivalo o sudbini habsburskog carstva,rijeseno je da se upotrijebi formula koja bi na duze vrijeme garantovala stabilnost.Stvorena je drzava koja je bila dovoljno stabilna da se odbrani od eventualnih agresija,ali nije imala moci da sama ugrozi drugu drzavu.Kljuc ostvarenja ideje u realnosti,bio je nedostatak bilo kakvog vida jake centralne vlasti:car je postao nista drugo do ceremonijalni vladar na celu raznolikih njemackih drzava.To je bila jednu od glavnih predpostavki evropske ravnoteze snaga-glavna opasnost u vidu nadmocnog carstva je bila eliminisana,i tako je ovaj princip u medjunarodnim odnosima mogao u potpunosti da zazivi.Nakon Kongresa Francuska postaje najznacajnija drzava u Evropi,dok je Svedska uz nju garant Vestfalskog mira.Opada znacaj Spanije i Austrije,u kojima opada moc Habsburgovaca,a za evropsku politiku postaju znacajne Engleska i Nizozemska.Doktrina drzavnog razloga,zaceta u Francuskoj,postaje glavna odrednica diplomatije u drugoj polovini XVII vijeka i tokom citavog XVIII vijeka.Zahvaljujuci ravnotezi snaga,ujedinjenje Njemacke odlozice se za vise od dvjesta godina.

Vestfalski mirovni ugovor svakoj suverenoj drzavi garantuje pravo da unutar vlastitih granica vodi potpuno autonomnu politiku,kao i da u skladu sa svojim interesima kreira spoljnu politiku.Drzavna suverenost nedodirljiv je princip,a priznata je i ugovornim odredbama- zagarantovana jednakost svih drzava.Evropski sistem postao je decentralizovan,a njegovo krsenje bilo bi se smatralo kao udar na suverenost. Autoritet novog sistema nije se vise temeljio na crkvi vec je postavljen na dogovoru najvaznijih drzava.Takodje,vremenom ce se ustaliti praksa okupljanja najvecih evropskih sila na povremenim kongresima,koji postaju novi izvor legitimnosti i na kojima ce se raspravljati o bezbjedonosnoj situaciji na kontinentu. ,,Od Vestfalskog mira diplomacija dobiva cvrsce i stalne oblike.Ona je institucionalizovana djelatnost,a nakon osnivanja francuskog ministarstva vanjskih poslova osnivaju se srodna ministarstva i u drugim europskim zemljama.Isto tako,moze se tvrditi da je u prvim kongresima zapocela zivot i multilateralna diplomacija,koja je upravo u tim sastancima pokazala konkretne mogucnosti visestranog pregovaranja i postizanja politickih rezultata.Odnosi europskih zemalja s izvaneuropskim drzavama do kraja 17. stoljeca su uglavnom vrlo rijetki i tek poneko izaslanstvo dolazi u Europu ili se Europljani pojavlju u Iranu,Indiji,Cejlonu i Burmi.Pokusaji uspostavljanja odnosa sa Kinom i Japanom nijesu uspjeli i jedino sto se razvija to su trgovinski kontakti.”(Vukadinovic,2004:16) Evropa se znacajno mijenja u odnosu na period prije Rata.,,Model apsolutne drzave odgovarao je Francuskoj,Engleskoj i sjevernim drzavama koje su u teritorijalnoj suverenost i snaznim vladarima dobile mogucnost svog razvoja.Carstvo je,s druge strane,bilo usitnjeno na 300 drzava,Francuska se mogla mijesati u unutrasnja pitanja Carstva,a

9

unutrasnja podjela na katolicki jug na celu sa Austrijom i protestantski sjever na celu sa Prusijom jos vise je otezavalo mogucnost djelovanja carstva.(Vukadinovic,2004:21-23)Vestfalski mir uzima se kao pocetak evropske ravnoteze snaga.To je sistem medjunarodnih odnosa koji ce trajati vijek i po,do uzdizanja Napoleona i pocetka njegovih ekspanzionistickih pohoda.Na jedan duzi period Evropu ce potresati ratovi manjeg obima,neophodni ratovi koji su vodjeni kako bi se ravnoteza odrzala.Velike sile bili su njeni cuvari i pazljivo su pratile korake svojih protivnika trudeci se da povremeno reaguju i sprijece pokusaj kontinentalne dominacije bilo koje drzave.Ukoliko bi postojale jasne naznake da neka od njih planira sirenje na racun tudjih teritorija,a tim poduhvatima racuna na jacanje u odnosu na suparnike,stvarale bi se koalicije sacinjene od sila koje bi se trudile da u korijenu sasijeku te pokusaje.Koalicije su bile zastitni savezi,mehanizam ocuvanja ravnoteze snaga i sprijecavanje uspostavljanju hegemonije.Veliki znacaj imace i Engleska,ostrvska zemlja koja je prirodom svoje vjekovne izolovanosti donekle sa strane pratila burna desavanja na kontinentu.Engleski vladari dugo su vodili politiku izolacionizma,uvjereni da se ne treba mijesati u komplikovane evropske odnose koji su uglavnom kulminirali dugim,pa i apsurdnim ratovima.Medjutim,Vestfalski mir donosi prekretnicu za njihovu spoljnu politiku.Engleska ce sve vise postajati dio Evrope,neizbjezan cinilac u svim znacajnim politickim i bezbjedonosnim pitanjima.Ova promjena je posledica njenog strahovanja da bi svaki rusilacki pohod sa istoka mogao stici i na ostrvo jer se svakim danom svijet drasticno mijenjao.Pronalasci su umanjuju vremenske i prostorne distance,i tako cine zemlje medjusobno zavisnima,a drzanje po strani vise nije bila privilegija,vec opasnost.Zato ce Engleska, u periodu nakon Tridesetogodisnjeg rata postaviti kao nezamjenljiva karika u sistemu ravnoteze snaga i preuzima ulogu balansera-subjekta medjunarodnih odnosa koji svojom spoljnopoltickom pozicijom opredjeljuje pravac rjesavanja aktuelnih kriza,stajuci uvijek na stranu onih koji nijesu bili dio jacega saveza.Medjutim,ravnoteza snaga se suocila sa sopstvenim nedostacima.To je bio jedan labav medjudrzavni sistem prozet nelogicnostima,koji je uprkos kakvoj-takvoj funkcionalnosti patio od mnogobrojnih slabosti.Iz straha od ozivljavanja nekog novog Svetog Rimskog carstva,evropske sile,sada okrenute iskljucivo sopstvenim nacionalnim interesima,vodjene nacelom drzavnog razloga,kao po precutnoj saglasnosti prezaju od jacanja bilo koje drzave i udruzenim naporom sprecavaju zacetak bilo kakve univerzalisticke zamisli.To je sustina funkcionisanja postvestfalske ravnoteze snaga,koja nije bila nikakav dogovoreni,isplanirani sistem,vec spontani vid odbrane od dominacije i neminovnog ulaska u siri oruzani sukob.Pokazace se,po ko zna koji put do tada,da su protivrijecnosti i medjunarodne nesuglasice nepremostive prepreke nekom trajnijem miru na evropskom podrucju.U prilog se navodi cinjenica da ce upravo kolijevka drzavnog razloga u narednim decenijama biti glavna prijetnja ravnotezi snaga.(Nikolic,2012:12-16) Vestfalskim mirom srednjevjekovni sistem medjunarodnih odnosa dozivio je svoj kraj.Novo priznavnje suverenosti drzava eliminisalo je sredjevjekovne ideje o univerzalnom religijskom autoritetu koji je zamijenjen nacelom cuius regio,eius religio.Intersi drzava postaju vodece pravne i politicke odrednice akcije svih evropskih drzava.Sistem nastao nakon Vestfalskog mira bio je u osnovi hriscanski i evropski.Nacelo neintervencije u unutrasnja pitanja nije vrijedjelo za islam i druge djelove svijeta.

10

Moderni pogledi

Na simpozijumu koji je održan1998. (350 godina od Vestfalskog mira) o političkoj relevantnosti Vestfalskog mira , Havijer Solana je izjavio da su "humanost i demokratija bili dva principa, koji nisu bili relevantni za originalni vestfalski poredak", i dao kritiku da "vestfalski sistem ima svoje granice. Princip suvereniteta, na kome se zasniva proizveo je bazu za rivalstva umesto saveza država, isključenja umesto integracije ".Tokom 2000. nemački ministar vanjskih poslova Joška Fišer je izjavio da je zastario sistem evropske politike zasnovan na vestfalskom poretku- "Ključni koncept Evrope nakon 1945 bio je i još uvek je odbijanje principa ravnoteže snage i hegemonističkih ambicija individualnih država , što se pojavilo nakon vestfalskog mira 1648. To odbijanje je uzelo oblik mešanja vitalnih interesa i transfer suverenih prava država nacija na supernacionalne evropske institucije".Posle madridskih napada ,Al Kaida je objavila da "međunarodni sistem zapada izgrađen posle Vestfalskog mira će propasti i nastati će novi sistem zasnovan na liderstvu moćne islamske države".

Zakljucak

Kada se govori o evropskoj ravnotezi,navodi se da je u pitanju slucajno nastao sistem,koji ce tek nakon Beckog kongresa zazivjeti kao neophodan cilj evropske spoljne politike.Medjutim, postvestfalska ravnoteza snaga je prije svega proizvod stalnog straha od stvaranja nove mocne evropske imperije.Sistem ravnoteze snaga,zacet na Vestfalskom mirovnom kongresu bio je ,kako se navodi plod dijalektike:sudara protestantizma i katolicanstva,drzavnog razloga i univerzalnog morala,sistema suverenih drzava i dominantnog carstva.Sudar novih i prevazidjenih religijsko-politickih ucenja spontano je vodila novoj etapi u vezama na Starom kontinentu.Iako su neki od vodecih mislilaca XVIII vijeka-u kome je postvestfalski sistem dostigao zenith (kao npr. Volter i Monteskje)evropsku ravnotezu proglasavali svjesnom konstrukcijom njenih glavnih aktera,cinjenica je da tadasnji evropski vladari nijesu mnogo vodili racuna o medjunarodnom uredjenju.Kompleksan niz faktora doveo je do ustolicenja ovog sistema,a jedina zemlja koja ce svjesno odrzavati ravnotezu snaga bice Velika Britanija.Njenim djelovanjem postvestfalski sistem potrajao je vijek i po,a Becki kongres je njegov nastavak utemeljen na cvrscim osnovama i svjesnom djelovanju u cilju obnove ravnoteze.Vestfalski mir je utemeljio poredak evropskih medjudrzavnih odnosa zasnovan na sistemu suverenih zemalja vodjenih doktrinom drzavnog razloga,a izuzev Napoleonovih ratova,ovaj poredak je trajao preko dvjesta pedeset godina,sve do katastrofalnih ratova iz prve polovine XX vijeka.

Literatura:

11

1.Kisindzer,Henri 2011,Diplomatija,Club plus,Beograd.2.Vukadinovic,Radovan 2004,Medjunarodni politicki odnosi,Politicka kultura,Zagreb.

3.Vukadinovic,Radovan 2004,Politika i diplomacija,Politicka kultura,Zagreb.

4.Dirlmeier,Ulf i dr. 1999,Povijest Njemacke,Barbat,Zagreb.

5.Nikolic,Nikola 2012,Postvestfalska ravnoteza snaga u Evropi:nastanak,akteri,nacini funkcionisanja i izazovi,Fakultet politickih nauka,Podgorica.

6.Vikipedija 2013,Vestfalski mir [http://sr.wikipedia.org ]

12

13

14

15