Ev Aletleri Kitabi

1. Elektrikli ısıtıcı (ocak)Besleme kablosu, krom-nikel (Cr-Ni) ala şımından

üretilmiş rezistans (ısı yayan direnç), ısıya dayanıklıtuğla (altlık, kaide), termostat (ısı ayar aygıtı), kademekomütatörü (farkl ı ısı değerleri elde etmeyi sağlayandüğme grubu) gibi parçalar ın birleşiminden oluşmuşalettir. Uygulamada 1000, 1500 ve 2000 watt gücesahip olan türleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Şekil1’de elektrikli ısıtıcı örnekleri verilmiştir.

Elektrikli ısıtıcıların mutlaka topraklı priz ilebeslenmesi gereklidir.

Not: Elektrik enerjisi çok pahal ı olduğunda günlükyaşamda ve endüstriyel sistemlerde elektrikli ısıtıcılarpek tercih edilmez.

2. Elektrikli sobaYapı olarak elektrikli ısıtıcıya benzer. Baz ı

türlerinde ısıyı çabuk yaymak için üfleyici fan(pervane) ve devrilme durumunda cihaz ın enerjisinikesen güvenlik sivici (switch’i, düğmesi, butonu,anahtarı) bulunur.

Elektrikli sobaların kalörifer peteği görünümlütipleri de uygulamada tercih edilmektedir. Bu türlerdepeteğin içinde ısı tutma özelliği yüksek yağ mevcuttur.Rezistansın yaydığı ısı enerjisi yağa geçer. Yağ bu ısıenerjisini uzun süre muhafaza ederek iyi bir ısınmatemin eder.

Şekil 2’de elektrikli soban ın örnekleri verilmiştir.Elektrikli sobaların mutlaka topraklı priz ile

beslenmesi gereklidir.Not: Elektrik enerjisi çok pahal ı olduğunda günlük

yaşamda ve endüstriyel sistemlerde elektrikli sobalarpek tercih edilmez.

3. Elektrikli ekmek k ızartma makinesiEkmek dilimlerini ısıtmak ya da kızartmak için

kullanılan, küçük boyutlu (portatif, taşınabilir) aygıttır.Ekmek dilimi hazne içine konulduğunda ısıtma işlemi

başlar. Ayarlanan süre ya da ısı değerine ulaşıldığındaenerji kesilir.

Bazı ekmek kızartma makinelerinde yayl ı düzeneksayesinde kızaran ekmek otomatik olarak yukar ıyadoğru itilir.

Isı ayarı bazı türlerde bimetalli termostat ile

1

Şekil 1: Elektrikli ısıtıcı örnekleri

rezistans

ısıyadayanıklıkaide

Şekil 2: Elektrikli soba örnekleri

Basit soba devresi Fanlı ve güvenlikkontaklı soba devresi

rezistans

rezistans

anahtar

220 V

fan

devrilme anahtar ı

neon lamba

termostat

220 V

kademe anahtar ırezistans

ısıya dayanıklı,yalıtkan boncuklar

rezistans

devrilme anahtar ı

rezistans

rezistans

yağlı radyatörlü ısıtıcılar

Elektrikli, elektronik ve gazl ı ev aletleri

yansıtıcı levha

anah

tar

fan

220 V

yansıtıcı levha

devrilme anahtar ı

term

osta

t

220 V

M

PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com

http://www.fineprint.com

a


yapılırken bazılarında ise NTC, PTC ya da yarı iletkentemelli sensör ve elektronik devre ile yap ılır.

Elektrikli ekmek k ızartma makinelerinin mutlakatopraklı priz ile beslenmesi gereklidir.

4. Elektrikli mini f ırınIsıtıcı rezistans, kademeli anahtar (komütatör), ısı

kontrol termostatı (bimetalli ya da gazlı) vb. gibiparçaların birleşiminden oluşmuş aygıttır.

Ucuz modelleri alüminyum ya da çinko sacdan

üretilir. Bunlar ın ısıyı muhafaza etme özelliği yoktur.Halk arasında davul fırın olarak adland ırılır.

Şekil 4’te mini fırınların elektrik devre şemalarınailişkin örnekler verilmiştir.

Elektrikli mini fırının mutlaka topraklı priz ilebeslenmesi gereklidir.

5. Elektrikli büyük boy f ırınMini fırından biraz daha büyük yapılıdır. Fırın

içinde rezistans tarafından oluşturulan ısı pervane(fan) tarafından yayıldığından bunlara turbo f ırın dadenilmektedir.. Isının üflenerek yayılması daha dengelibir pişirme sağlamaktadır.

Turbo fırınların bazı modellerinin üst kısmındaLPG’li ve elektrikli ocaklar da vard ır.

Şekil 5’te elektrikli büyük boy fırının elektrik devreşemalarına ilişkin örnek şekiller verilmiştir.

6. Mikro dalga (micro wave) f ırınGörünüm olarak mini f ırına benzer. Gövde içinde

oluşan ısı rezistans taraf ından değil magnetron adıverilen aygıt tarafından üretilir.

2

Şekil 3: Elektrikli ekmek k ızartmamakinesinin devre şeması

rezistans

rezistansyay

nüveli bobin220 V

ısıya duyarlı devre

diyot

Şekil 5: Büyük boy f ırının devre şemaları

termostat

rezistans

üfleyicimotor

piliççevirmemotoru

220 Vneon lamba

zaman ayardüğmesi

anahtar

Şekil 4: Mini fırınların devre şemaları

zaman ayar düğmesitermostat

neon lamba rezi

stan

sre

zist

ans

220 V

neon lamba

rezistans

rezistans

220

V

neon lamba

termostat

zaman ayar düğmesi

ocak ocak

termostat

rezistans

lamba

anah

tar

rezistans

anahtar

rezistans

220 V

zaman saati

fan

lamba

zaman saati

termostat

çakmak

M



a


Magnetron yüksek frekansl ı elektromanyetik alanüretir. Bu alan pişirilecek gıdanın içindeki elektronlarıçok hızlı biçimde titreştirir. Titreşen elektronlargıdanın çok hızlı bir biçimde ısınmasını sağlar. Başkabir deyişle bu fırında ısı gıdanın içinde oluşur.

Mikro dalga fırında pişirme süresi rezistanslıfırınlardan yaklaşık üç kat daha kısadır.

Bu tip fırının kapağı açıkken çalışma olmaz.Magnetronun yaydığı yüksek elektromanyetik alançocuklara, hamile kad ınlara son derece zararl ıdır. Onedenle fırın çalışırken mümkün olduğu kadar uzakdurulmalıdır.

Magnetronun girişi 220 V, çıkışı ise 4000 Vkadardır. 4000 V’luk gerilim bir trafo aracılığıyla eldeedilir. Daha sonra AC 4000 V’luk gerilim yüksekvoltajlı diyotlarla DC’ye çevrilir. Elde edilen DCkondansatörlerle tam düzgün (filtreli) hâle getirilir.

Mikro dalga fırında gıdanın çabuk pişmesi içinmotorlu döner tabla üzerine konulan kabın ısıyadayanıklı cam olması gerekir.

Mikro dalga f ırınların onarımının yapılması kolaydeğildir. Yetkili servis olanlara ilgili firma taraf ındankurs verilmektedir. Yeterli bilgi sahibi olmayanlar ınbu tip fırınların onarımına girişmemesi gerekir.

7. Elektrikli tost makinesiYapı olarak elektrikli ocağa benzer. Bazı

modellerinde ısıtma işlemi sıvılaştırılmış petrol gazı(LPG) tüpü ile yap ılır. Evlerde kullan ılan modellerise elektriklidir.

Makinenin alt ve üst k ısmında yer alan iki rezistansısıtma işlemini yapar.

Yeterli ısı oluştuğunda bimetalli ya da gazl ı(kuyruklu) termostat enerjiyi keser.

8. Elektrikli fritözGıdaların (patates, balık, tavuk vb.) yağda

kızartılmasını sağlayan makinedir. Bir ısıtıcı rezistans,açma-kapama anahtar ı ve termostattan oluşur.

9. Elektrikli su ısıtıcısıSu ısıtmak için kullanılan makinedir. Rezistans,

anahtar ve termostattan oluşur. Gelişmiş (kaliteli)modelleri su yokken çalışmay ı engelleyeceközelliktedir.

Su ısıtıcısı çalışırken suya el sürmemek gerekir. Zirarezistanstan kaynaklanabilecek bir elektrik kaçağıölüme yol açabilir.

10. Elektrikli şofbenYüksek güçlü ısıtıcı rezistans ve küçük hazneli bir

deposu olan su ısıtıcısıdır (şekil 10). Çok çabuk olaraksıcak su elde etmeyi sağlar.

Bu tür aygıtların çalışabilmesi için gelen suyunbasıncının en az 3 Bar olmal ıdır. Düşük basınçlı suşofben içinde bulunan ve basınçla kontaklarını kapatandiyaframlı anahtarı kontrol edemez.

Uygulamada kullanılan elektrikli şofbenlerin güçleri4000-7000 W aras ında değişmektedir.

220 V’luk bir tesisatta 7000 W’lık bir şofben,I = P/V = 7000/220 = 31,81 A’lik ak ım çeker. Budeğer son derece yüksektir. Bir de şofben çalışırkenevde bulunan ütü, fırın, çamaşır makinesi, bulaşıkmakinesi gibi aygıtlarda çalışırsa ana kolon, kolon,linye ya da sorti hatlarında aşırı ısınma, izolasyonerimesi, yangın olabilir. O nedenle ana kolon hatt ınınkesitinin en az 6 mm 2, kolon hattının kesitinin en az 4

3

Şekil 6: Mikro dalga f ırın

Şekil 7: Elektrikli tost makinesi devre şemaları

rezistans

rezistans

rezistans

rezistans

neonlamba

neon lamba

220 V

220 V

termostat

termostat

Şekil 8: Fritöz devre şeması

rezistansneonlamba220 V

termostat

Şekil 9: Elektrikli su ısıtıcı



a


mm2 olmadığı, tesisatı 20-30 yıl önce yapılmış evlereelektrikli şofben bağlamamalıdır.

11. Elektrikli termosifonIsıtıcı rezistans, termostat ve belirli hacimde (5, 15,

30, 80, 120 litre) depodan oluşan makinedir (şekil 11).Isınan suyun ısısının uzun süre muhafaza edilmesinisağlamak için su haznesi ısı yalıtımı yüksek olanmaddeyle kaplanm ıştır.

Suyun sıcaklığı resiztans tarafından ayarlananseviyeye kadar ısıtıldığında termostat ak ımı keser.

12. Elektrikli ütüUygulamada basit, otomatik ve buharlı olmak üzere

üç çeşit ütü kullanılmaktadır.Eski yıllarda üretilmiş basit ütüler ısıtıcı rezistans

ve açma kapama anahtar ından oluşur.Otomatik ütülerde ısı istenilen seviyeye ulaştığında

bimetalli termostat ile enerji kesilir ( şekil 12). Buharlıütülerde ise ek olarak 0,1-0,2 litre hacimli mini birsaf (arıtılmış) su deposu vardır. Depo içinde bulunansu kızgın taban tarafından buhara çevrilmekte bu daütülenen eşyaların nemli hâle gelmesini sağlamaktadır.

Buharlı tip ütülere kireçsiz, tortusuz sukonulmalıdır. Bu su temizlik ürünü satıcılarından

4

Şekil 10: Elektrikli şofben devre şemaları

rezistans

neon lambalar

termostat

subasıncıylaçalışanşalter

su girişisu çıkışı

220 V

rezistansneonlamba

termostat

220 V

Şekil 11: Elektrikli termosifon

Şekil 12: Ütü devresi ve iç yap ısı

rezistansneonlamba

bimetalli termostat220 V 47

-100

kdi

renç

sıcaklık ayardüğmesi

220 Vsinyallambaları

su akışanahtarı

musluk

soğuk su girişisıcak suçıkışı

rezi

stan

slar

kademeanahtarı

termostat

rezistans

termostat termometre

su kabı

buharlı ütünün iç yap ısı

ısı ayar düğmesi

bimetalli termostat

su koyma deliği

buhar püskürtme düğmesi

bimetalli termostat

ütü tabanı

ısı yalıtımıyüksekdeğerlimadde(izolasyon)

su girişisu çıkışı



a


alınabileceği gibi buzdolabının buzluk kısmındakibuzlar eritilerek de elde edil ebilir.

13. Saç kurutma makinesiRezistans, DC ile çal ışan mini motor, ısı kontrol

termostatı, açma kapama anahtarı, AC giriş gerilimininpozitif ya da negatif alternansını kırparak(geçirmeyerek) 220 V’u 110 V düzeyine indiren diyot(1N4007 vb.) gibi elemanlar ın birleşiminden oluşmuşmakinedir.

Saçları çabuk kurutmak ya da biçimlendirmek içinkullanılır.

Tuvaletlerde kullan ılan el kurutma ayg ıtları da saçkurutma makinesi gibidir.

Saç kurutma makinesinin içinde bulunan üflememotoru DC 12 V ile çalışır. 220 V ile beslenenmakinede DC 12 V ısıtıcı resiztansın küçük birkısmından iki uç çıkartıldıktan sonra köprü diyotla

5

elde edilir. Başka bir deyişle DC 12 V elde etmek içinek olarak düşürücü trafo kullan ılmaz.

Makine uzun süre kullan ıldığı zaman gövdenin yada diğer elemanlar ın zarar görmemesi için bimetallitermostat enerjiyi keser. Gövde yeterince soğuduğundabimetal kontaklar ı eski hâline gelir ve ayg ıt yenidençalışır.

Makinenin çalıştırma anahtarı birinci konumaalındığında 220 V’luk enerji diyot üzerinden geçer.Diyot bir yönde akım geçirip diğer yöndegeçirmediğinden pozitif ya da negatif alternansdevreden dolaşamaz (kırpılır). Bu sayede rezistansayaklaşık 110 V’luk bir gerilim gider. Dü şük gerilimmakineden ılık hava alınmasını sağlar.

14. Elektrikli battaniyeDiyotlu açma kapama anahtar ı, düşük güçlü ısıtıcı

rezistans ve koruyucu termostatın birleşimindenoluşmuş eşyadır. Kontrol anahtarı birincikademedeyken şebeke gerilimi diyot üzerindengeçerken kırpılma nedeniyle 110 V’a iner. 110 V azısı üretir. Anahtar ikinci konuma al ındığında eldeedilen ısı artar. Devredeki termostat aşırı ısı sözkonusu olduğunda akımı keser.

Elektrik akımı sağlığa zararlı manyetik alanyaydığından bu makinenin uyurken çalıştırılmasısağlığa zararlıdır. Ayrıca küçük çocuklar uyurkenidrarını kaçırabildiğinden elektrik çarpması da sözkonusu olabilmektedir.

Mümkünse bu cihazın hiç kullanılmaması iyi olur.Eğer kullanmak mecburiyeti varsa yata ğa girilmedenönce fişin prizden mutlaka çekilmesi gereklidir.

15. Elektrikli havyaRezistanslı ve trafolu olmak üzere iki çe şit havya

vardır. Lehimi eriterek iki elemanı birbirine bağlamakiçin kullanılır.

Rezistanslı havyalarda 30-40-60 ... W gücündekrom-nikel teli vard ır. Bunlar çok uzun süreçalıştırılabilir.

Trafolu havyalar görünüm olarak tabancaya benzer.220 V giriş gerilimi trafo taraf ından 1-2 V’luk ancak30-40 A’lik seviyeye düşürülür. Yüksek sekonderakımı havyanın ucunun aşırı ısınmasını sağlar. Trafoluhavyalar uzun süre çalıştırmaya uygun değildir.

Şekil 14: Elektrikli battaniye devresibimetalli termostat

doğrultmaç diyodu rezistans

220 V

220 V

doğrultmaç diyodu

rezistans

rezistans

üflememotoru

açma-kapama ve ısıayar anahtar ı

açma-kapamave ısı ayaranahtarı

üfleme motoru rezistans

Şekil 13: Saç kurutma makinesi

üflememotoru

bimetalli termostat

bimetalli termostat

rezistans

üflememotoru

220 V

doğrultmaç diyodu

ısıya dayanıklı madde (amyant)

köprüdiyot

köprüdiyot

M

M



a


6

Günümüzde kullanım alanından kalkmak üzeredir.Profesyonel amaçlı üretim ya da onarım yapan

kişiler tarafından kullanılan, mükemmel bir lehimyapma ve sökme aracı olan indüksiyon esaslı havyalarda uygulamada görülmeye ba şlamıştır. Bu havyalarelektronik devre taraf ından üretilen yüksek frekansl ıAC ile çalışmaktadır. Sadece lehim yapılan kısmıistenilen seviyede ısıtan bu cihazlar özellikle çokayaklı, hassas yongalar ın (çip, chip, entegre, IC, inte-grated circuit) sökülüp takılmasında kullanılmaktadır.

16. Elektrikli mini süpürge220 V’u 3-6 V’a düşüren bir trafo, doğrultmaç

devresi, pil şarj devresi, şarj edilebilir pil, DC ileçalışan mini motor ve toz torbas ından oluşan plastikgövdeli küçük araçt ır. Genellikle mutfaklarda ya dalokantalarda masa üzerindeki ekmek kırıntılarınınhızlıca temizlenmesi için kullanılır. Birkaç y ılkullanıldığında piller şarj olmaz hale gelir. Budurumda pillerin değiştirilmesi gerekir.

17. Elektrikli süpürgeAC ile çalışan seri sargılı (üniversal) motor, açma

kapama anahtarı, motor hız kontrol düğmesi (bazımodellerde vardır), tozları tutan bez ya da kâğıtlı hazneve gövdeden oluşan basit elektrikli makinedir ( şekil

17). Seri sargılı motor fırça, kolektör düzeneğine sahipolduğundan belli bir süre sonra motorun sesi art ışgösterir. Bu durumda büyük bir olas ılıkla fırçalarınaşınıp bittiği yani değiştirilmesinin gerektiği anlaşılır.

Süpürgenin motorunun istenilen h ızda dönmesinisağlamak için pot, direnç, kondansatör, diyak vetriyaktan oluşan dimmer (kısıcı) devresi konulmuştur(şekil 18).

Not: Triyaklı dimmer’ler hakk ında ek bilgi almakiçin endüstriyel elektronikle ilgili kitaplarabakılmalıdır.

Şekil 15: Elektrikli havya

rezistans

220 V

trafolu havyakrom-nikel alaşımındanüretilmiş rezistanslıhavya

Şekil 16: Elektrikli mini süpürge

Şekil 17: Elektrikli süpürge

AC seri motor

pil

motor

açma-kapama düğmesi

toz haznesi

motor

filtre

toz haznesi

Şekil 18: Dimmer (k ısıcı) devresi örneği

açma kapama anahtar ı elektronik hızkontrol devresi

pot

C

220 V

Mindüktör indüktör



a


7

18. Elektrikli hal ı yıkama makinesiYapı olarak elektrikli süpürgeye benzer ( şekil 19).

Bu aygıt hazneye konulan deterjanl ı suyu önce dışarıpompalar. Pompalanan su ikinci bir sıvı kanalıyla içeriçekilir. Su haznesine su konulmadığı zaman cihazelektrik süpürgesi olarak kullan ılabilir. (Bu durumdamakineye toz tutma torbasının takılmış olmasıgerekir.)

19. Fırın üstü aspiratörElektrikli motor, hız ayarını sağlayan kademeli

direnç, açma kapama anahtar ı, hız kademesi anahtar ı,aydınlatma lambası gibi parçaların birleşimiyleüretilmiş basit makinedir (şekil 20).

Mutfakta pişirilen yemeklerin buhar ve kokusununhızlı bir biçimde bacadan atılarak temiz bir ortam eldeedilmesini sağlar.

Bazı fırın üstü aspiratörlerde pamuklu özellikteparçacık tutucu filtre mevcuttur. Bu filtrelerin belirliperiyotlarda değiştirilmesi gerekir. Alüminyumdanyapılmış filtreler ise değiştirilmez sadece s ıcak suylayıkanır.

20. Elektrikli aspiratör ve vantilatörlerOrtamın havasını temizlemek ya da hava akımı

sağlamak için kullanılan makinedir (şekil 21).Bunların dönüş hızının ayarlanması için kademeliçıkışlı bobin ya da triyakl ı dimmer (kısıcı) devresikullanılır.

21. Mutfakta kullanılan kesme, doğrama,karıştırma amaçl ı aygıtlar (mikser, blender,meyve suyu sıkacağı mutfak robotu vb.)

Mutfakta yapılan işlerin çoğu makineler taraf ındanyapılabilmektedir. Son y ıllarda her mutfağa robot adıverilen çok işlevli (fonksiyonlu, görevli) elektriklimakineler girmeye başlamıştır. Yapı olarak, küçükgüçlü elektrikli bir motor, açma kapama anahtar ı vegüvenlik sivicinin (anahtar ı, switch’i) birleşimindenoluşan bu araçların onarımı yedek parçası teminedilebildiği zaman kolaydır. Tüketici haklar ıyasalarına uymayan firmalar tarafından sunulan, TSE,ISO, CE gibi kalite belgelerine sahip olmayan, yetkiliservis ağını kurmamış ürünler tercih edilmemelidir.Çünkü bu tip aygıtlar iş kazalarına yol açabilmekte,arızalandığında ise onarılamamaktad ır.

Şekil 22: Mutfakta kullan ılan elektrikli ayg ıtlar

Şekil 19: Elektrikli hal ı yıkama makinesi

Şekil 21: Aspiratör ve vantilatör

motor

tem

iz s

uka

bı

kirli su kab ı

temiz suhortumu

emici hortum

kademeli direnç

220 V

motor

aydınlatma lambalar ı

kademe anahtarı

kademeli direnç örneği

motor

aydınlatma lambalar ı

220

V

Şekil 20: Fırın üstü aspiratör devresi

mini anahtar

mutfak aygıtlarındakullanılan AC seri motor



a


8

22. SoğutucularBir bölgedeki ısı enerjisinin başka bir bölgeye

aktarılması soğutmayı sağlar.-273,16 °C’lık sıcaklık derecesine mutlak sıfır

noktası denir. Bu değeri elde etmek son derece güçtür.Soğutucuların gövdesi ısıyı çok zor geçiren yal ıtıcı

maddelerle izole edilir.Cihazın iç kısmındaki ısı dış ortama aktarıldığı

zaman iç kısım soğur.+18 °C ila 23 °C’l ık sıcaklık değerleri normal oda

sıcaklığı olarak tanımlanır. Soğutucu yaklaşık olarak-15 ° ile +5 °C’lik bir ortam s ıcaklığı elde edilmesinisağlar.

Gıdaların biyolojik ve kimyasal yapısının uzun sürekorunması (muhafaza edilmesi) için soğutma yöntemikullanılır.

Herhangi bir sıvının buharlaşabilmesi için ısıyamaruz kalması gerekir. Örneğin suyun buhar hâlinedönüşebilmesi için dışarıdan ısı enerjisi alması gerekir.

İçindeki ısı enerjisi alınan (soğutulan) buhar (gaz)ise sıvı hâline dönüşür.

Sıvıların kaynama derecesi basınçla doğrudanilgilidir. Sıvıya uygulanan basınç azaldığında kaynamaderecesi de düşer. Örneğin açık havada 100 °C’lıksıcaklıkta kaynayan su havas ı alınmış kazan içindedaha düşük bir sıcaklıkta kaynamaya başlar.

Her maddenin kaynayıp buharlaşmaya başlamasıcaklığı farklıdır.

Bazı sıvıların kaynama noktası şu şekildesıralanabilir:

Yukarıda verilen kaynama noktalar ı basınçsız yaninormal koşullardaki değerlerdir. Basınç azaltıldığındakaynama sıcaklığı düşer.

Soğutucularda gaz ın ısısı alınarak sıvı hâle gelmesisağlanır. Sonra sıvı düşük basınçlı bölüme aktarılarak

buhar (gaz) hâline dönü şme sağlanır. Buharlaşmayabaşlayan gaz çevresindeki ısıyı alarak soğutmaişlemini başlatır (şekil 23).

Günlük yaşamda kullanılan buzdolaplar ında kılcalsıkıştırmalı soğutma yöntemi kullan ılır.

Bazı soğuk hava depoları ve büyük boyutlusoğutucularda ise kılcal sıkıştırma yerine ekspansiyon(expansion: genişleme, genleşme, büyüme, yayılma)valfi kullanılır.

Soğutma sistemini oluşturan parçaların görevlerişunlardır:

a. Ekovat (sıkıştırıcı)Soğutmada kullanılan sıvıyı sıkıştıran kompresör

ve onu hareket ettiren elektrikli motordan oluşur (şekil24).

Kompresör emme basma tulumbaya benzer. Pistonaşağıya inerken sıvı giriş borusundan emilir. Pistonyukarı çıkarken ise çıkış borusundan gönderilir.

Evlerde kullan ılan küçük boyutlu buzdolaplar ınınekovatında bir fazlı (220 V’luk), yardımcı sargılıasenkron motor vardır. Bu tip motorların statoroyuklarında kalın kesitli, az sarımlı (sipirli) ana (main)sargı, ince kesitli çok sarımlı yardımcı (seconder) sargıvardır.

Motora enerji verildiğinde ilk önce sadece anasargının üzerinden alternatif akım (AC) dolaşır.Sadece ana sargıdan geçen AC’nin oluşturduğumanyetik alan motorun rotorunun dönmesinisağlayamaz.

Şekil 24: Ekovatın kesiti

emişborusu

basınçborusu

piston

emme valfi

basma valfi

Şekil 23: Soğutma çevrimi

ısı emiliyor

evaparatör

termostatkurutucu(drayer)

kılc

al b

oru

eşan

jör

kompesörbasınç borusu

kondenser

ısı a

tılıy

or

emmevalfipiston

biyelkolu

krankmili stator

stator sargılarıyalıtkan (presbant)

basmavalfi

üst yatakana yatak

yağkanalı



a


9

Rotor dönmeye başlayamayınca ana sargının çektiğiakım daha yüksek bir değere çıkar. Bu esnada anasargıya seri bağlı olan yol verme rölesinin (YVR)bobinin oluşturduğu manyetik alan artar. YVR’ninakımının artması bu elemanın içinde bulunan nüveninmıknatıslanma nedeniyle hareket etmesine yol açar.Hareket eden nüvenin ucuna bağlı olan kontaklarkapanarak yardımcı sargının da devreye girmesinisağlar. Yardımcı sargıdan geçen akımın oluşturduğuikinci değişken manyetik alan motorun rotorunundönmeye başlamasını sağlar.

Rotor dönmeye başlayınca ana sargı üzerindengeçen akım düşer. Ana sargının akımının düşmesiYVR’nin kontağını açmasını sağlar. YVR’nin kontağıaçılınca yardımcı sargı devreden çıkar. Yardımcı sargıdevreden çıkmasına rağmen motorun rotoru dönmeyedevam eder. Uygulamada kullanılan bir fazlı yardımcısargılı ekovat motorlarının farklı modelleri vardır.Şekil 25-a’da verilen bağlantı şamasında yardımcı

sargıya seri olarak kondansatör ba ğlı değildir. Şekil24-b’de yardımcı sargıya seri olarak bağlanmış olankondansatör ana sargı ile yardımcı sargı arasındaoluşan faz farkının 90° olmasını sağlayarak dönüşünbaşlamasını kolaylaştırır. Şekil 24-c’de verilen şemadaise iki adet kondansatör kullanılmıştır. C1kondansatörü sadece YVR kontakların kapatıncadevreye girerken C2 kondansatörü sürekli olarakdevrede kalmaktadır. İki kondansatörlü bir fazlıyardımcı sargılı motorlar genellikle 2 BG (HP)’yekadar güce sahip olan klima motorlarındakullanılmaktadır.

Buzdolaplarında kullanılan bimetalli ve ısıtıcılıtermostat motoru aşırı yüklenmelere ve kısa devrelerekarşı koruma görevi yapmaktadır. Motor normal olarakçalışırken koruyucunun içindeki rezistans yeterinceısınamadığından bimetaller bükülüp ak ımı kesemez.Herhangi bir anormallik oldu ğunda rezistans ısınarakbimetal düzeneğini büker ve motorun akımı kesilir.

Belirli bir süre sonra bimetal so ğuyacağından eskihaline gelir ve motora tekrar ak ım gider. Eğer arızayıoluşturan etken ortadan kalkmam ışsa termik yenidenakımı keser.

b. Kondenser (yoğunlaştırıcı)Ekovattan gelen yüksek basınçlı gazı soğutarak sıvı

hâle dönüştüren parçadır (şekil 26).Evlerde kullan ılan soğutucuların kondenseri ortam

havasıyla soğutulur. Büyük boyutlu (ticari)soğutucularda ise kondenser bir fan (pervane) ile

Şekil 25: Bir fazlı yardımcı sargılı asenkronmotorun yol verme röleli bağlantı şeması

a

b

c

anasargı

yardımcısargı

anasargı

yardımcısargı

anasargı

yardımcısargı

bimetalli ve ısıtıcılıtermostat (motorkoruyucu)

yol vermerölesi(YVR)



220 V

220 V

220 V

kondansatör (C)

C1C2



Şekil 26: Kondenser

ekovat

telli

kon

dens

erka

natcık

lı ko

nden

ser

soğutma kanatcıkları

soğutma kanatcıkları

kondenser borusu



a


soğutulur.Soğutucuların kondenserinin duvara çok yakın

olmaması ve güneş ışınlarına maruz kalmamasısoğutma verimini art ırır.

c. Drayer (dryer, süzgeç, kurutucu)Sıvı hâlindeki gazın içinde bulunan tozları,

parçacıkları, asitleri süzerek tutan parçad ır (şekil 27).Bu eleman soğutma görevi yapan s ıvının atıksız yanitemiz olmasını sağlar.

ç. Kılcal boru (kapileri, bas ınç ayarlayıcı)Sıvı durumdaki gazın geçiş miktarını ve basıncını

ayarlayan küçük çaplı borudur (şekil 28). Çapınınküçük olmasından ötürü kılcal boru olaraktanımlanmıştır.

Kılcal boru gazın basıncını ayarlamanın yanısıraekovat durduğunda kondenser ile soğutucu arasındakigazın dengelenmesini sağlar. Ekovat yeniden çalıştığızaman büyük bir yükle kar şılaşmaz. Büyük (ticari)soğutucularda bu görevi ayar ventili (ekspansiyonvalfi) yapar.

d. Evaparatör (buzluk, so ğutucu)Kılcal borudan gelen basıncı yüksek sıvı (soğutkan)

buzluk kısmında geniş hacimli borudan geçerkendüşük basınç nedeniyle gaz hâline dönü şür vedışarıdan ısı çeker.

Buzluk (evaparatör) yüzeyi -10 °C ila -18 °C’yedek soğur. İçerideki ısıyı almış olan gaz ekovattarafından dışarıya çekilir. Dışarı çekilen gaz dışortamda sıkıştırılarak üzerindeki ısıyı dışarıya atmasısağlanır.

Şekil 29’da borulu ve petek tipi evaparatör örnekleriverilmiştir.

e. EşanjörKılcal boru ile dönüş borusunun birbirine

birleştirilerek lehimlendiği kısımdır (şekil 30). Burasıbazen plastik bir bant ile sar ılır. Bu sayede kılcal boruiçerisinde kalan F12 gazı zerrecikleri sıvı hâlegeçerken, dönüş borusu içierinde kalan sıvı F12zerrecikleri de gaz hâline geçer. Bu i şlem yardımıyladönüş borusunun terleme (nem) yapmas ı engellenir.

Dönüş borusunun sıcaklığı oda sıcaklığından düşükolduğu için hava içindeki su buharı boruların üzerindeyoğunlaşarak terleme yapar. S ıcaklık çok düştüğündeterleme karlanmaya dönü şür.

f. AkümülatörEvaparatör çıkışındaki soğutucu akışkanın tamamı

gaz hâline geçmediği takdirde kompresör içindekaynamaya neden olur. Bu sebeple avaparatördençıkan soğutucu akışkan akümülatörden geçirilerektamamen gaza dönüşmesi sağlanır. Akümülatör içi boşalüminyum tüp şeklindedir (şekil 31). Hacim artt ığıiçin basınç daha da düşeceğinden sıvı hâldeki F12zerrecikleri akümülatör içinde kaynar.

g. Dönüş borusuSoğutucuda buhar hâline dönüşen gaz ekovat

tarafından dönüş borusu ile emilir. Sistemin alçak

10

Şekil 27: Drayer kesitleri

süzgeç süzgeç

asit ve nem emici kimyasal madde

asit ve nem emici kimyasal madde

süzgeç süzgeç

Şekil 28: Kılcal boru

Şekil 30: Eşanjör

gaz hâldekiF12

sıvı hâldekiF12 gazı(Isı alarakgaz hâlinedönüşür.)

dönüşborusu

kılcal boru

gaz hâldekiF12 gazı(Isı verereksıvı hâlinedönüşür.)

sıvı hâldekiF12

Şekil 29: Evaparatör çeşitleri

dönüşborusu kılcal

borupetekevaparatör

Şekil 31: Akümülatör

girişçıkış

gaz hâldekisoğutucu ak ışkan

sıvı hâldekisoğutucu ak ışkan



a


11

basınçlı kısmı burasıdır. Alüminyum ya da bakırborudan yapılır.

ğ. Gaz (soğutkan, soğutucu akışkan)Buzdolaplarında kolayca sıvılaşıp buharlaşabilme

özelliğine sahip CHF2CL2, ticari adıyla freon 12 (R-12), freon 22 (R-22), 134A, 404 ve 502 adl ı gazlarkullanılmaktadır.

Not: R harfi İngilizce soğutucu akışkan anlamınagelen “refrigerant” sözcü ğünün kısaltılmış hâlidir.

Freon 12 gazı -29,7 °C’de kaynar. 5-6 kg/cm2 basınçaltında, 20 °C’da s ıvı hâle dönüşür.

Soğutucu gazları yanıcı, zehirleyici, aşındırıcıözellikler taşımazlar.

Tek kapılı buzdolaplarında 120-210 gram, çift kapılıve no-frost (buz yapmayan) buz dolaplar ında ise 250-400 gram gaz bulunur.

h. Gazlı (kuyruklu) termostatBuzdolabının iç sıcaklığı istenilen değere indiğinde

ekovatın elektrik motorunun kendiliğindendurdurulmas ını ve iç sıcaklık artt ığında iseçalıştırılmasını sağlamak için gazlı (kuyruklu)termostat kullan ılır. Bu eleman bir gaz haznesi, körükve kontaklardan oluşur. Hazne içindeki gaz ısındığındagenleşerek körüğün diyaframını itip kontaklarınkonum değiştirmesini sağlar.

Termostatın üst kısmında bulunan ayar düğmesisıcaklık değerini belirlemeye yarar. Düğme çevrildikçekörük ile kontaklar aras ında bulunan yaylar ın baskıkuvveti değişir.

Termostat üzerinde bulunan defrost düğmesievaparatör içindeki buzlar eritilmek istendiğinde,termostat kontaklarını açık tutarak kompresörün devredışı bırakılmasını sağlar.

Şekil 33-a’da verilen düğmeden defrostlutermostatta kontak akımı körük tarafından kontroledilmektedir. Evaparatör içindeki buzlar eritilmekistendiğinde termostatın ortasında yer alan defrostdüğmesine basılarak termostat kontakları açılır.Dolabın sıcaklığı +2,5 C°’ın üzerine çıktığında de-frost düğmesi dışarı çıkar. Kontaklar tekrar körüktarafından kontrol edilmeye ba şlanır.

Şekil 33-b’de verilen çift kapılı buzdolab ıtermostatında iki kontak bulunur. Kontakların birikörük ile kontrol edilir. Di ğeri ise sadece termostat ınkapalı olduğu konumda açılır. Diğer zamanlardasürekli olarak kapal ı konumda bekler.

3-4 nolu kontaklar körük kontrolünde, 3-6 nolukontaklar ise termostatın kapalı konumunda açılır.Diğer durumlarda kapal ıdır.

3-4 nolu kontaklar aras ına bağlanan ısıtıcı körükiçerisindeki gazın sıcaklığını belirli oranda sabittutarak, körüğün büzülmesini önler.

Şekil 33-c’de görülen damperli termostat no-frost(buz yapmayan) dolaplarda kullanılır. Yapı olarakkörüklü (gazl ı, kuyruklu) termostata benzer. Körüktarafından kontrol edilen damper biçimli bir kapakvardır. Bu kapak aracılığıyla havalandırma kanalıdaralıp genişletilir.

ı. Yol verme rölesi (YVR)Bir fazlı yardımcı sargılı asenkron motorun yardımcı

sargısını devreye sokup çıkarmaya yarayan, mini

gaz haznesi

gazhaznesi

körük

kontaklar

Şekil 32: Evaparatör (buzluk)

gaz haznesi(bulb)

kontaklar

körük

gaz haznesi (bulb) gaz haznesi(bulb)

gaz haznesi(bulb)

kontaklar

motor

evaparatör(buzluk)

gaz haznesi (bulb)

kontaklar

ısı ayardüğmesi

ısı ayardüğmesi

ısı ayardüğmesi

ısı ayardüğmesi

Şekil 33: Termostat çeşitleri

a. Düğmeden defrostlutermostatın yapısı

b. İki kapılı buzdolabıtermostatın yapısı

c. Damperli termos-tatın yapısı

V V

3 4

4 3 6

Rkörük ısıtıcısı



a

kontaklar

a


12

gövdeli röledir (şekil 34). Motorun ana sargısınınakımı ilk kalkış anında çok yüksek olacağı için bobinmıknatıs hâline gelerek nüveyi iterek kontaklarıkapatır ve yardımcı sargı devreye girer. Rotor dönmeyebaşlayınca ana sargının akımı düşer ve röle eskikonumuna dönerek yardımcı sargıyı devreden çıkartır.

i. Termik koruyucuMotora seri bağlıdır. Alıcı aşırı akım çektiğinde ya

da gövde sıcaklığı çok arttığında bimetal bükülerekkontakları açık hâle getirir (şekil 35).

Bir süre sonra kontaklar eski hâline gelir.Motoru aşırı akımdan ve yüksek sıcaklıktan

korumak için kullanılan termik sık sık atıyorsamotorda bir arıza olduğu anlaşılır.

j. Ara bölme ısıtıcısı (rezistans)Çift kapılı buzdolaplarında üst evaparatörün

sıcaklığı, alt kısıma göre daha düşük olacağı için aradakalan bölmede terleme olmaması için ısıtıcı kullanılır.Bu ısıtıcı dış görünüm olarak bir kabloya benzer. İçkısımda 4400 Ω’luk ve 11 W’lık mini bir rezistansmevcuttur. Kompresör devrede olsun ya da olmas ınara bölme rezistansı sürekli olarak devreden akımçekerek ısıtma yapar.

k. Kuyruk evaparatör rezistans ıÇift kapılı buzdolaplarında kompresör çal ışırken

kuyruk evaparatörü karlanma yapar. Bunu engellemekiçin evaparatör üzerine ısıtıcı konur. Kompresör

devreden çıktığında rezistans devreye girerek olu şankarlanmayı engeller. Kompresör devreye girdi ğindeısıtıcıdan akım geçmez olur (şekil 37).

l. Evaparatör fan motoruNo-frost (buz yapmayan) dolaplarda evaparatörün

arka yüzünde yer alan küçük güçlü motordur.Evaparatör içinde hava dolaşımı sağlayarak ısıyıdengeli (homojen) olarak dağıtır.

Tek kapılı, ekovatlı buzdolabıŞekil 38’de verilen şemalar incelendiğinde ekovatın

Şekil 34: Yol verme rölesi

sabit kontak

hareketli kontak

bobin

Şekil 35: Termik koruyucu

bimetal

bağlantıuçları

ısıtıcı direnç

kontaklar

Şekil 36: Ara bölme ısıtıcısı

Şekil 37: Kuyruk evaparatör rezistans ı

Şekil 38: Tek kap ılı buzdolabının yapısı

evaparatör

kondenser

kompresör

kılcal boru

drayer

eşan

jör

servis borusu

dönüş borusu

evaparatör

kondenser

kompresör

drayer

eşan

jör

termostat

220 V

lamba

kılc

al b

oru

dönüş borusu

şebeke kompresörtermostat

kuyruk evaparatör rezistans ı



a


13

bir sıvıyı ince ve kalın borular içinde dolaştıraraksoğutma işlemini yaptığı görülür.

Kompresör soğutucu akışkanı (gazı) kondenserebasarak buhar hâlden sıvı hâle dönüştürür. Sıvı hâldekisoğutucu akışkan drayer üzerinden geçerek içindekiyabancı (istenmeyen) maddelerden arındırılır. Drayerçıkışında ince kılcal borudan geçirilen sıvının basıncıartar. Kılcal boru dönüş borusu üzerine sarılaraklehimlenir ve eşanjör bölümü oluşturulur. Burada kılcalboru içerisinde kalan buhar zerrecikleri s ıvı hâledönüştürülür.

Basıncı artan soğutucu sıvı evaparatör içindekiborulardan dolaşırken hacim arttığı için basınç düşerve alçak basınç altında soğutucu akışkan kaynayarakbuhar hâline dönüşür. Buhar hâline dönüşen akışkanevaparatör etrafından bir miktar ısı emer (alır). Isı almış,buhar hâlindeki akışkan kompresör tarafından yenidenemilerek kondensere basılır. Bu işlem (çevrim) motorçalıştıkça sürer.

Dolabın buzluk (evaparatör) bölümündeki havasoğudukça aşağıya doğru çökerken, alt kısımdaki sıcakhava yukarıya doğru yükselir. Yukarı yükselen sıcakhava dolaşan akışkan ile soğutulur.

Gövdenin içi yeterince soğuduğunda gazlı (kuyruklu)termostat ekovatın içindeki motoru durdurur.

Dolabın kapağı açıldığında buton kapalı hâle gelerekaydınlatma lambasını yakar.

İki kapılı, derin donduruculu (defrost)buzdolabı

İki kapılı soğutucularda birbirinden bağımsız ikibölüm vardır. Üst bölüm daha çok soğutulur.

Şekil 40’ta verildiği gibi sistemde iki evaparatör veiki kondenser vardır. Üst kondenser kompresör içindekiyağın ısısını ortama verirken, alt kondenser normalsoğutma işlemini yapar.

Alt kondenserden dolaşan soğutucu akışkandrayerden (kurutucudan) geçtikten sonra kılcalborularla üst evaparatöre gelir. Buranın hacmi küçükolduğu için ısı alma (emme) işlemi çok hızlı bir şekildegerçekleşir.

Üst evaparatörden dolaşan akışkan alt bölümün arka

Şekil 39: Tek kap ılı buzdolabının elektrik devresi

termostat yol verme rölesikapakkontrollübuton

lamba

Rtoprak


anasargı

yardımcısargı

Şekil 40: İki kapılı buzdolabının yapısı

üst kondenser

alt kondenser

soğutucuserpantin

kompresördrayer

aküm

ülat

ör

üst evaparatör

kuyruk evaparatör

kuyruk evaparatörısıtıcısı

ara bölme ısıtıcısı

üst evaparatör

kuyruk evaparatör

termostat

yol verme rölesi

toprak


anasargı

yardımcısargı

kuyruk evaparatör ısıtıcısı

arabölmeısıtıcısı

motora

0

R0

Şekil 41: İki kapılı buzdolabının elektrik devresi

şebeke kompresörtermostat

kuyruk evaparatör rezistans ı



a


14

kapağına dikey olarak monte edilmiş olan kuyrukevaparatörüne gelir. Akışkan sıvının bir kısmı da buradabuharlaşarak bu bölümün de soğutulması sağlanır.

Soğutma işlemi biten akışkan akümülatör içindengeçirilerek tamamen buhar hâline dönüştürülür. Buharhâlindeki akışkan kompresör tarafından yenidenkondensere basılarak soğutma çevrimi yenidenbaşlatılır.

Üst bölüm alt bölüme göre daha soğuk olduğundanterleme olayı ortaya çıkar. Bunu engellemek için ikibölüm arasına ara bölme ısıtıcı konmuştur. Bu ısıtıcısürekli olarak düşük bir ısı yayarak terlemeyi önler.Bu ısıtıcının bir benzeri de kuyruk evaparatörününüzerine yerleştirilmiştir.

Ara bölme ısıtıcısı sürekli olarak devrede olmasınakarşın, kuyruk evaparatör ısıtıcısı kompresördurduğunda devreye girerek alt evaparatör bölümündeoluşan karlanmayı önler.

Kuyruk evaparatör ısıtıcısı kompresöre seri,termostata paralel bağlıdır. Direnci 4400 Ω, gücü 11W’tır. Bu ısıtıcının direnci çok olduğu için üzerindengeçen akım da az (0,05 A, 50 mA) olur. Bu nedenletermostat açıkken ısıtıcı üzerinden geçen düşük değerliakım motorun dönmesini sağlayamaz.

Bazı derin donduruculu (iki kapılı) dolaplarda iseısıtıcı kullanılmadan kurutma işlemini gerçekleştirmekiçin dolaşım hâlindeki sıvının sıkıştırıldığı borunun birkısmı ara bölmeden geçirilir. Soğutkan gaz sıkışıncaüzerindeki ısı enerjisini verdiğinden kuru bir ortam eldeedilir.

No-frost buzdolabıSoğutma ilkesi iki kapılı dolaplara benzer. Soğutucu

gazın yüksek basınç altında yoğunlaşarak sıvı hâlegelmesi, alçak basınç altında kaynayarak buharlaşmasıyoluyla soğtma yapılmış olur.

Derin dondurucu ve soğutucunun arka tarafınayerleştirilmiş olan petek evaparatörün arkasında yeralan fan motoru evaparatörün soğutmuş olduğu havayıemer. Emdiği havanın büyük bir kısmını dondurucubölüm olan üst göze, diğer kısmını da alt soğutucubölüme basar. İki bölüm arasındaki kanal mekanikolarak damperli termostat adı verilen aygıt ile kontroledilir. Alt bölümün sıcaklığı ayarlanan değereulaşıncaya kadar termostat ara bölmeyi açık tutar.Ortam sıcaklığı ayarlanan seviyeye geldiğinde termostatdamper ile ara bölmeyi kapatır.

No-frost buzdolabında rezistanslar ve fan motorusensörlerle (algılayıcı) kontrol edilmektedir. Sensörlermikroişlemci ya da mikrodenetleyici kullanılanelektronik devreleri etkileyerek çalışma sağlamaktadır.

İleri düzeyde dijital elektronik ve mikroişlemci/mikrodenetleyici bilgisi olmayan kişilerin no-frostbuzdolabının elektronik devre kartlarını onarmayaçalışmaması gerekir.

No-frost buzdolabının elektrikli motorunun yardımcı

Şekil 42: No-frost buzdolab ının yapısı

alt kondenser

yan duvarkondenserikılcal

boru

kompresör

dray

er

evaparatörarka duvarkondenseri

fan termostat

kompresör

dray

er

zamanlayıcı(timer)

Şekil 43: No-frost buzdolab ının elektrik devresi

termostat

fan motoru

ekovat

zam

anla

yıcı

(tim

er)

220 V

ısıtıcı

lamba

evaparatör



a


15

sargısının akımı PTC (ısındıkça direnci artan eleman)ile çalışan röleyle kontrol edilmektedir.

Not: PTC’li ve röleli devrelerin çal ışma ilkesiniöğrenmek için endüstriyel elektronik kitaplarınabakılmalıdır.

No-frost esaslı dolabın içinde yer alan zamanlayıcı(timer) devresi evaparatör içinde oluşan buzuneritilmesi için belirli aralıklarla ısıtıcıları devreye sokupçıkarır. Zamanlayıcı bimetalli termostatla birliktekullanılır. Bimetalli termostat evaparatörün dönüşborusu üzerine monte edilir. Zamanlay ıcı ısıtıcılarıdevreye alır. Buzların erimesiyle birlikte kompresörübir süre çalıştırıp evaparatör bölgesini soğutacakkontrolü sağlar. Buna fan gecikmesi denir.

Evaparatör üzerinde yer alan defrost ısıtıcısı, defrostzamanında devreye girerek evaparatör üzerinde birikenbuzları eritir. Bu eleman zamanlayıcı tarafından kontroledilir.

Defrost ısıtıcısının eritmiş olduğu buzlarevaparatörün altında bulunan su tahliye kutusuna akar.Burada biriken buz parçalarını eritmek için su tahliyeısıtıcısı kullanılır. Bu eleman defrost ısıtıcısına paralelbağlıdır.

Soğutucudan gelen nemli havanın kanal içerisindebirikerek kanalı kapatmasını engellemek için havadönüş kanalı ısıtıcısı kullanılır. Bu eleman kompresöründevrede olmadığı süre zarfında çalışır.

Evaparatörün arka kapağına monte edilen bir fazlıyardımcı sargılı, küçük güçlü asenkron motor dolapiçinde hava dolaşımı (sirkülasyonu) sağlar.Kompresörle aynı anda devreye girip çıkar.

No-frost dolabın içinde iki adet buton vardır.Dondurucu (üst) kısımda bulunan buton kapakaçıldığında fan motorunu durdurur. Bu işlemin amacısoğuk havanın dışarı kaçmasını önlemektir. Dolabınalt kapağı açıldığında konum değiştiren ikinci butonise yine fan motorunu durdurur ve iç aydınlatmalambasını yakar.

Kapaklar kapatıldığında fan motoru çalışır,aydınlatma lambası söner.

Derin dondurucuGıdaları çok uzun süreli olarak muhafaza etmek için

kullanılan soğutucudur. Soğutma sistemi normalbuzdolaplarında olduğu gibi çalışır.

Bazı derin dondurucularda termostata paralel bağlıolarak bir anahtar bulunur. Buna süper soğutmaanahtarı adı verilir. Bu anahtar kapatıldığında termostatdevreden çıkar. Motor sürekli olarak çalışır. Bu sayede

çok düşük sıcaklık seviyeleri elde edilebilir.

Not: Türkiye gibi dört iklimin aynı anda yaşandığı,her gıdanın her zaman makul fiyatlı olarakbulunabildiği bir ülkede derin dondurucu alarakgıdaları uzun vadeli olarak saklamak kârlı değildir.Çünkü derin dondurucular normal soğutucuların 2-5katı fazla elektrik enerjisi harcamaktadırlar.

Ticarî amaçlı büyük boyutlu bozdolabıUygulamada farklı biçim ve boyutlarda soğutucular

kullanılmaktadır. Bunların çalışma ilkesi öncekisayfalarda açıklandığı gibidir.

Ticari buzdolabında kondenser ve evaparatör petekşeklindedir (şekil 45).

Çok büyük boyutlu dolaplarda soğutma sistemindesoğutucu akışkan dolaştıran ekovatın motoru 3 fazlıolmaktadır.

Dolabın motorunun gücü 1 BG’nin üzerinde olduğuzaman kılcal boru yerine ekspansiyon (expansion:genişleme, genleşme, büyüme, yay ılma) valfikullanılmaktadır.

Büyük alışveriş merkezlerinde gıdaların korunmasıiçin büyük bir kompresör kullanılarak soğutma işlemiyapılmaktadır.

Şekil 44: Derin dondurucunun iç yap ısı

evaparatör

ekovat

kondenser (petek)

drayer

fan

akümülatör

süper soğutmaanahtarı

M neonlamba

yardımcısargı

ana

sargı

yol verme rölesi

C

termostat

termik

R

0



a


16

Otomatik eritmeli soğutma sisteminin prensip şemasışekil 46’da verildiği gibidir. Valf kapal ıyken dolapsoğutma işlemi yapar. Valf açıldığında sıvılaşmış sıcakgaz hiç zorlanmadan (basınca maruz kalmadan) dolaşır.Bu sayede soğutucudaki düşük sıcaklık ekovat vekondensere taşınarak hem otomatik eritme hem deçalışırken ısınan ekovatı soğutmayı sağlar.

23. KlimaYapı olarak buzdolabına benzer. Yazın ortamı

soğutma, kışın ise ortamı ısıtma görevi yapar.Klimada buzdolabında bulunmayan dört yollu vana

vardır. Bu vana sayesinde gazın dolaşım yönü

değiştirilerek ısıtma ve soğutma işlemigerçekleştirilmektedir.

Klimanın soğutma işlemini yapış şekliŞekil 47-a’da görüldüğü gibi ekovat soğutucudan

aldığı gazı dört yollu vana üzerinden kondensere basar.Gaz kondenserde sıvılaşır. Sıvı gaz kılcal borudangeçerek soğutucuya ulaşır. Sıvı soğutkanın hacmievapta (buzluk) genişlediği için basıncı düşer vebuharlaşarak etrafındaki ısıyı alır (emer). Buzluk (evap)kısmında bulunan fan (pervane) ortama soğutulmuşhava üfler.

Klimalara eklenen filtre (süzgeç) sayesinde odaiçinde bulunan havadaki zararlı parçacıklar toplanır.Öte yandan ortamdaki nem azaltılır. İçeriye temiz birhava salınır.

Klimanın ısıtma işlemini yapış şekliŞekil 47-b’de görüldüğü gibi dört yollu vana ile

sıvının akış yönü değiştirilir. Bu sayede evaparatörkondenser, kondenser ise evaparatör gibi görevyapmaya başlar. Soğutucu dışarıda (açık alanda),kondenser ise oda içindedir.

Ekovat soğutucudan emdiği gazı kondensere basar.

Şekil 45: Ticari buzdolab ının yapısı

R

0

evaparatör (petek)

kondenser (petek) drayer

fan

aküm

ülat

ör

kılc

al b

oru

eşanjör

M

yardımcısargı

ana

sargı

yol verme rölesi

C

termostat

termik

lamba

Şekil 46: Otomatik eritmeli so ğutmasisteminin gaz yolu şeması

a. Klimanın soğutma yapmasının gaz yolu şeması

Şekil 47: Kliman ın çalışma ilkesine ilişkin şekiller

b. Klimanın ısıtma yapmasının gaz yolu şeması

kondenser fan ı

oda

soğuk hava

oda

kondenser fan ı

evaparatör fan ı

evaparatör fan ı

ekovat

ekovat

dört yollu vana

dört yollu vana

kılcal boru

fan

valf

ekovat

ekovat



a


17

Kondenserde basıncı ve sıcaklığı artan soğutkan fan(pervane) ile soğutularak sıvı hâle dönüştürülür.Kondenserdeki ısının fan ile odaya üflenmesiyle içmekan ısıtılmış olur.

Kondenser içinde bulunan sıvı hâldeki soğutkan dışmekânda bulunan soğutucuya ulaştığında düşükbasınçta buharlaşmak suretiyle ısıyı alır. Ekovattarafından döngü sürdürülerek ısıtma işlemigerçekleştirilir.

Klimalar çeşitli soğutma kapasitesi değerlerinde(9000 BTU, 18000 BTU vb.) üretilmektedir. Seçimyapılırken montajın yapılacağı mekânın büyüklüğü gözönüne alınarak hareket edilir.

Elektronik alanında ortaya çıkan gelişmelersayesinde uzaktan kumandalı klimalar oldukçayaygınlaşmıştır.

Klimayla ısıtma ve soğutma yapılırken dış ortamınsıcaklığı çok önem arz eder. D ışarının hava sıcaklığıarttıkça klima soğutma işlemini daha uzun süredegerçekleştirir. Dışarının hava sıcaklığı azaldığında iseiçerinin ısıtılması daha uzun süre al ır.

Klimada kullanılan akışkan F 12 (freon 12) ya da F22 (freon 22) olabilmektedir. F 12, zehirli patlay ıcıve yanıcı değildir. Rengi beyazd ır. F 22 daha çokderin soğutma uygulamalarında kullanılır. Normalatmosfer basıncı koşullarında -40,8 °C’de kaynar.Rengi açık yeşildir.

24. Otomatik çamaşır makinesiTüm işlemleri otomatik olarak yaparak yıkama

işlemini gerçekleştiren makinedir.Otomatik çamaşır makinesi kazan ı çeviren motor,

su boşaltma motoru, su seviye şalteri, ısıtıcı rezistans,kuyruklu termostat, programlama aygıtı, selenoid(bobinli) valf, kap ının gecikmeli aç ılmasını sağlayanbimetalli kilit düzeneği vb. gibi unsurlar ınbirleşiminden oluşur (şekil 48).

Makinenin çalışma biçimini ayarlayan programlamaaygıtı elektromekanik ya da elektronik devre elemanlıolarak üretilmektedir.

Elektromekanik programlama aygıtı 220 V’luk minibir senkron motor tarafından çevrilen, üzerinde girintive çıkıntılar bulunan silindirik plakalardan(disklerden, dilimlerden) olu şur.

Disklerin üzerindeki girinti ve çıkıntılar farklızamanlarda farklı alıcıların (selenoid valf, ısıtıcı, kazanmotoru, su boşaltma motoru vb.) devreye giripçıkmasını sağlayan kontaklara kumanda eder.

Şekil 49-a ve b’de bir disk ile motorun sargılarındangeçen akımın yönünün değiştirilerek dönüş yönününkontrolüne ilişkin bir çizimler görülmektedir.Silindirik özellikli disk döndükçe üst ve alt k ısımdaki

kontaklar açılıp kapanarak motorun dönüş yönüdeğiştirilebilmektedir.

Şekil 48: Otomatik çamaşır makinesinin yap ısı

1. Parazit önleyici kondansatör 7. Hız kontrol kartı2. Açma-kapama anhtar ı 8. Yıkama motoru3. Program ayg ıtı 9. Termostat4. Kapak emniyet kilidi 10. Isıtıcı5. Su seviye anahtar ı 11. Pompa motoru6. Selenoid valf

710

11

220 V

1

2

3

4

5

9

8

6

7

11

10

kayış

kasn

ak

su

a. Mini çamaşır makinesinin bir fazl ı yardımcısargılı asenkron motorunun devir yönünündeğiştirilmesi

b. Mini çamaşır makinesinin bir fazl ı AC seri(üniversal) motorunun devir yönünündeğiştirilmesi

Şekil 49

atık su

disk

disk

endüvi

C

220 V

220

V

su ısıtıcı

termostat

kontaklar

kontaklar

kontaklar



a


Mekanik yapılı program aygıtı sadece eski modelçamaşır makinelerinde bulunmaktadır. 2000’liyıllardan itibaren üretilen makinelerin programlamaünitesi dijital elektronik yap ılıdır. Mikrodenetleyicive mikroişlemci yongalarının (entegrelerinin) ve diğerparçaların fiyatının iyice düşmesinden dolay ı üreticifirmalar elektronik program ayg ıtlarını tercih etmeyebaşlamıştır.

Örneğin fiyatı 2 ABD Doları dolayında olan bir16F84 adlı mikrodenetleyiciyle 13 ayrı alıcıçalıştırılabilmekte ya da 13 ayrı giriş (input)ünitesinden bilgi alınıp işlem yapılabilmektedir.16F84’ün 13 ayağına (port) 74164, 74165, 7447 vb.gibi entegreler bağlayarak port sayısını daha daartırmak da mümkün olmaktad ır.

Mikrodenetleyicilerin kendilerine kaydedilen dijital(hex) kodları yıllarca tutabilmesi, program kaydetmeişlemlerinin (Assembler, Basic, C, Pascal vb.) gibiöğrenmesi kolay programlarla yapılabilmesi elektronikdevreleri iyice basitle ştirmiştir.

Otomatik çamaşır makinesinin baz ı parçalarınınişlevleri şunlardır:

a. Parazitik sinyalleri önleyen kondansatörKondansatör DC sinyalleri geçirmez (bloke eder).

AC sinyalleri ise üzerinden geçirir. Öte yandankondansatör yüksek frekanslı sinyallere düşükkapasitif reaktans (XC) gösterir. Çamaşır makinesininiçinde bulunan röle, motor bobini, açılıp-kapanankontaklar çal ışma anında kısa süreli de olsa yüksekfrekanslı elektrik sinyalleri (parazitik sinyaller)üretirler. Örneğin bir rölenin kontaklarının kapanmasıya da açılması anında kontak sıçraması nedeniyle çokkısa süreli olmak kayd ıyla yüksek frekansl ı elektrikakımları oluşur. Yüksek frekansl ı sinyallerin yakınçevrede bulunan TV, radyo, CD çalar, bilgisayar vb.gibi hassas yapılı elektronik cihazlara zarar vermesiniönlemek için parazitik sinyalleri önleyen kondansatörkullanılır.

b. Kapı emniyet kilidiÇamaşır makinesinin çalışma anında kapağının

açılmaması için bimetalli ve PTC’li kilit sistemikullanılmaktadır. Bu düzenek makinede su varken(yani çalışma anında) dalg ınlıkla kapağınaçılabilmesini önlemektedir. Makine durdurulduktan2-3 dakika sonra bimetal soğuyup eski hâlinedöndüğünden kapak kilidi işlevini yerinegetirebilmektedir.

Kapı kilit sistemi 220 V ile çal ışmaktadır. 220 V

18

Şekil 50: Parazitik sinyalleri önleyen kondansatör

Şekil 51: Kapı emniyet kilidinin prensip şeması

bimetal

kontak

bakalit

dil

PTC

a. Kazanda su yokken su seviye anahtar ının konumu

b. Kazanda su varken su seviye anahtar ının konumu

Şekil 52: Su seviye anahtar ının prensip şeması

selenoidvalf

selenoidvalf

R

0

diyafram

hava cebi

pompa motorukirli su çıkışı

su seviye anahtar ı

pompa motoru

hava cebi


diyafram

R

0

su

kirli su çıkışı

selenoid valfdeterjankoymaçekmecesi


kirli su çıkışı

pompamotoru

tambur

hava cebi



a


19

PTC üzerinden geçtiğinden bu eleman ısınmakta vedirenci yükselmektedir. PTC’ye yap ışık hâlde monteedilmiş olan bimetal bükülerek kilitleme i şini yapar(şekil 51).

PTC’nin akımı kesilince soğuma başlar. Bimetalsoğuyunca eski konumuna döner ve yayl ı dilmekanizması kapağın açılabilmesini sağlar.

c. Su seviye anahtar ı (presostat)Selenoid valf makineye d ışarıdan su almayı sağlar.

Kazan içindeki su yeterli seviyeye ulaştığında suseviye anahtarının diyaframı kontakların konumunudeğiştirerek selenoid valfin ak ımının kesilmesinisağlar.

Şekil 52’de su seviye anahtarının çalışmasışekillerle gösterilmi ştir.

ç. Selenoid valfler (elektrikli vana)Uygulamada tek ve çift su girişli çamaşır makineleri

kullanılmaktadır. İki girişli tiplerde sıcak ve soğuk sugirişini sağlayan iki elektrikli vana vard ır.

Selenoid valf yapı olarak röleye (kontaktöre) benzer(şekil 53). Bobin enerjilendiğinde içindeki nüveyiçekerek sıvı geçişini sağlar.

d. Hız kontrol ünitesiProgram aygıtı ve yıkama motorunun milinde

bulunan takojeneratör bobininden ald ığı sinyallerleçalışır. Yıkama - sıkma motorunun devir sayısını,dönüş yönünü elektronik devreli kartlarayarlamaktadır.

e. Yıkama - sıkma motoruÇamaşır makinelerinde bir fazl ı yardımcı sargılı

asenkron ya da AC seri (üniversal) motorkullanılmaktadır (şekil 54).

Makinede kullanılan motor bir fazlı yardımcı sargılıtipteyse bu çoğunlukla çift sargılı olmaktadır. Statordabulunan çift sarg ı iki ayrı kutup sayısının meydanagelmesini sağlamaktadır.

Bilindiği gibi bir elektrikli motorda kutup say ısının2 olması dakikadaki devir say ısını 3000 d/d, 4 olmas ı1500 d/d, 6 olması 1000 d/d, 8 olması ise 750 d/dyapmaktadır.

Çamaşır makinesi yıkama işlemini yaparken çokkutuplu birinci sarg ılardan akım geçer ve rotor yavaşdöner. Sıkma işlemi anında ise iki kutuplu ikincisargılardan akım geçer ve rotor hızlı (2800-2950 d/d)döner.

Şekil 55’te bir fazlı, yardımcı sargılı, iki devirliasenkron motorun iç elektriksel yap ısı basit olarakgösterilmiştir.

Şekil 53: Selenoid valf

bobin bağlanrıuçları

su girişi su çıkışı

bağlantıuçları

su girişi su çıkışı

bobin bobin Şekil 54: Çamaşır makinelerindekullanılan motor çeşitleri

a. Bir fazlı yardımcı sargılı asenkron motor

b. AC seri (üniversal) motor

yıkamasargıları

sıkmasargıları

C

takojeneratörsargısı

indüktörsargısı

endüvisargısı



a


20

Çamaşır makinesindeki büyük güçlü motorunmekanik enerjisi bir V kayış ile tambura (kazana)aktarılır (şekil 56).

Not: Koç Holding’in Arçelik / Beko / Aygazfirmaları tarafından geliştirilen ve “direct-drive (direktsürme)” olarak tanımlanan sistemde ise motor ilekazan arasında kayış yoktur. Motor direkt olarakkazanı döndürecek biçimde monte edilmi ştir.

Çamaşır makinelerinin baz ı modellerinde AC seri(üniversal) motor kullanılmaktadır. Bu motorlarendüvi, kolektör, fırça ve indüktör (kutup) sargılarınınbirleşiminden oluşmaktadır.

AC seri (üniversal) motorlar ın uçlarına uygulanangerilim arttıkça devir sayısı artmaktadır. İşte buözellikleri nedeniyle elektronik yap ılı sürücü (dim-mer, kısıcı) devrsi kullanılarak motorun istenilen hızdadöndürülmesi mümkün olmaktad ır.

Şekil 57’de çeşitli AC seri (üniversal) motorlar ıniç elektriksel yap ısı gösterilmiştir.

AC seri motorun klemens kutusunda (terminalinde)6 adet kablo vardır. Bunların ikisi endüvinin, ikisiindüktörün (kutup sargılarının), ikisi detakojeneratöründür.

Şekil 55: Bir fazlı, yardımcı sargılı, ikidevirli asenkron motorun yap ısı

Şekil 56: Motorun gücünün Vkayışıyla kazana aktarılması

yıkama sargıları

termik ya da PTC

sıkma sargıları

C220 V

yay yay

kasnak

motor

Şekil 57: AC seri motorlar ın iç yapısı

f. TermostatOtomatik çamaşır makinesinde sabit değerli ve

ayarlanabilen olmak üzere iki adet termostat vard ır.Bu elemanlar rezistansı devreye alarak yıkamasuyunun istenilen sıcaklığa kadar ısınmasını sağlarlar.Su sıcaklığı yeterli seviyeye ulaştığında termostatınkuyruk kısmında yer alan gaz geneleşerek diyaframı

indüktörsargısı

endüvisargısı



indüktörsargısı

endüvisargısı

220 V

220 V

25 V

25 V

3 1 5 4 2 6

1 2 4 5 3 6 7 8



a


21

itip kontakların konum değiştirmesini sağlar.Sabit değerli termostat ön yıkama ve yünlü

çamaşırların yıkanması anında gereken 30-40 °C’l ıksıcaklığa sahip suyu temin etme i şleminde görev al ır.

Ayarlı termostat ise suyun s ıcaklığının 30-100 °Caralığında bir değere getirilmesini sağlamak içinkullanılır.

g. Pompa (atık su boşaltma) motoruAC 220 V beslemeli, 85-125 W güce sahip küçük

boyutlu motordur. Kazandaki kirli suyun dışarıatılmasını sağlar. Şekil 52’ye bakınız.

ğ. RöleÇamaşır makinesinin içinde bulunan motor,

selenoid valf, ısıtıcı vb. gibi elemanlar rölelertarafından çalıştırılıp durdurulur. Rölelerinbobinlerinin mıknatıs hâline gelmesini sağlayanakımlar ise program ayg ıtından alınır.

Not: Rölelerin özelliklerini ö ğrenmek içinendüstriyel elektronik kitaplarına bakılmalıdır.

h. TakojeneratörMotorun mekanik enerjisini 25-35 V aras ı gerilime

sahip, küçük akımlı bir elektrik enerjisine çevirenelemandır. Takojeneratör AC seri motor ile birle şikhâldedir. Bu motorun klemens kutusunda(terminalinde) 6 adet kablo vard ır. Bunların ikisiendüvinin, ikisi indüktörün (kutup sarg ılarının), ikiside takojeneratöründür. Takojeneratörün ürettiğigerilim AC seri (üniversal) motorun h ızını kontroleden elektronik devre kart ına gider. Bu karttakojeneratörden gelen gerilimin değerine göremotorun hızının hangi seviyede olduğunu algılar.

25. Çamaşır kurutma makinesiGörünüm olarak çamaşır makinesine benzer.

Yıkanmış, nemli haldeki çamaşırların hızlıcakurutulmasını sağlar. Gövde, kazan (tambur), rezistans(yaklaşık 2000 W), üfleyici fan motoru, termostat,timer (zamanlayıcı) vb. gibi parçaların birleşmesindenoluşur.

Şekil 59’da çamaşır kurutma makinesinin elektrikselbağlantı şeması basit olarak verilmiştir.

26. Otomatik bulaşık makinesiYapı olarak otomatik çamaşır makinesine çok

benzer (şekil 60).Kirli mutfak gereçleri makinenin içindeki raflara

kullanma kılavuzunda belirtildiği şekilde yerleştirilir.Temizlik deterjanı, parlatıcı, tuz (suyu yumuşatanreçineyi temizleyen sodyumdan üretilmi ş kimyasalmadde) uygun gözlere konulduktan ön kapak kapatılır.Program düğmesi ayarlandıktan sonra çalıştırmadüğmesine basılır.

Selenoid valf makineye yeteri kadar su alır. İstenilendereceye kadar ısıtılan su ile karışan deterjan kirligereçleri temizler. Y ıkama işleminden sonra kirli suboşaltılır. Rezistans taraf ından üretilen s ıcak hava ilekurutma yapılıp işlem tamamlanır.

Su yumuşatma (kireçten arındırma) kabındakireçinenin etraf ı kalsiyum ile kapland ığı zaman reçinekireci tutamaz hâle gelir. Bunun sonucunda suyunyumuşatılması mümkün olmaz. Reçinenin etrafındakikalsiyumu sodyum maddesi temizler. YıkamaŞekil 58: Rölenin yap ısı

yay

yay

bobin

kontaklar

kontaklar açık

kontaklar kapal ı

palet

nüve

Şekil 59: Çamaşır kurutma makinesininelektriksel bağlantı şeması

kazanıçevirenmotor

C

fan

termostat

ısıtıcı

termostat

220 V

termokupl



a

a

a


işleminin sonuna doğru tuz kabına su dolar ve buradantuz alarak su yumuşatma kabına gider. Tuz kabındanyumuşatma kabına tuz (sodyum) gönderilmeksuretiyle kalsiyum kalıntılarının reçinedenuzaklaştırılması sağlanır. Tuz kabındaki tuz bittiğizaman yeniden ilave yap ılır.

Bulaşık makinelerinde köpüğü az deterjan kullanılır.Hazne içinde bulunan deterjanın suya karışmasınısağlamak için röle kontrollü bir kapak mevcuttur.

Parlatıcı maddesinin konulduğu kutudur. Sondurulama esnasında makine parlatıcıyı suya karıştırarakyıkanan nesneler üzerinde leke kalmamasını sağlar.

27. Gazlı ev aletleriFırın, şofben, ocak gibi aygıtlar yanıcı gaz (LPG ya

da doğal gaz) ile çalıştırılır.Gaz elektrik enerjisinden daha ucuz oldu ğundan

yaygın olarak tercih edilmektedir.Gaz yanarken bir termokupl (İki farklı metalin bir

22

Şekil 60: Bulaşık makinesinin iç yapısı

220 V

1

2

3

4

5

9

8

6

7

11

10

6

12

13

1. Parazit önleyici kondansatör 8. Is ıtıcı2. Açma-kapama anahtar ı 9. Yıkama motoru3. Program ayg ıtı 10. Deterjan rölesi4. Kapak emniyet kilidi 11. Parlat ıcı rölesi5. Su seviye anahtar ı 12. Su boşaltma pompası motoru6. Selenoid valf 13. Tuz kab ı ve su giriş vanası7. Termostat

uçları birleştirilip ısıtıldığında diğer uçlarda küçükdeğerli bir elektromotor kuvvet oluşur.) düzeneğinide ısıtır. Termokupl fırınlarda alevin yanına, şofben vesobalarda ise pilot alevinin uç kısmına monte edilir.

Gaz ateşlenip yanmaya başladığında termokuplun enaz 10-15 saniye ısınması gereklidir.

Isınan termokupl uçlarında doğan küçük değerligerilim (EMK) mini bir bobinden geçirilir (şekil 61).Bobinden geçen akım manyetik alan oluşturarakiçindeki nüvenin mıknatıs olmasını sağlar.

Gaz geçiş butonuna basılı tutulduğunda bu butonunaltına yer alan nüve bobinin nüvesi tarafından kendineçekilir. Açılan yoldan yüksek miktarlı gaz geçişi başlar.El düğmeden çekilmesine rağmen nüve bobininnüvesine yapışık olarak kalır.

Yanan gaz herhangi bir nedenle sönecek olursatermokuplun ürettiği gerilimin 0 V’a inmesine nedenolur. Bu da bobinin mıknatıslığını yok eder. Bobininiçindeki nüve karşısındaki nüveyi çekemez olur. Mininüve eski konumuna döner ve gaz geçişi kesilmiş olur.

a. Gazlı şofbenÇalıştırma düğmesi sıfır konumundan 20-30° kadar

çevrildiğinde tırnak mekanizması manyetoyu (çakmağı)çalıştırır.

Manyeto, yay, bobin ve nüveden oluşabildiği gibielektronik devreli de olabilir. Eski model şofbenlerdegenellikle mekanik yapılı manyeto ile kıvılcım üretilir.

Mekanik yapılı manyetonun yapısı: Bir bobininiçindeki mıknatıs çok sert (hızlı) bir biçimde hareketettirilecek olursa bobinin uçlarında 10000 - 15000 Vdüzeyinde bir gerilim oluşur. Bu gerilim aralarında 4-4,5 mm boşluk bulunan iki elektrot arasından atlayarakgeçerken kıvılcım oluşur.

Elektronik devreli manyetonun yap ısı: Birpilden sağlanan doğru akım elektronik yapılı osilatördevresi ile yüksek gerilime çevrilir. Bu gerilimelektrotlar arasından atlatılarak geçirilirse k ıvılcım

Şekil 61: Termokuplun yap ısı

termokupl

ısı

bobi

n



a


23

oluşur.Pilot adı verilen kısımda başlayan gaz küçük bir alev

oluşturur. Bu alev termokuplu ısıtmaya başlar. 10-15saniye sonra termokuplun ürettiği gerilim mini birbobini mıknatıs haline getirir. Mıknatıs karşısındakinüveyi çekerek yüksek miktarlı gazın brülör (burner,yakıcı) kısmın alt tarafına ulaşmasını sağlar. Basınçlısu musluktan akmaya başladığında diyaframlı düzenekgazın brülörden çıkmasını sağlar. Pilot alevi çıkan gazıtutuşturur.

Şofbenin çalıştığı ortamdaki karbondioksit miktarı% 1,5’lik orana ulaştığında ortamdaki oksijen azalmışolacağından pilotun alevi yukarıya doğru süzülür.Termokupl yeterince ısı alamaz olacağından buelemanın ürettiği gerilim düşer ve bobin karşısındakinüveyi çekemez. Eski haline gelen nüve gaz geçişiniengeller.

Şofbenin üst kısmına yerleştirilmiş olan bimetallitermostat termokupl ile bobin arasına seri olarakbağlanmıştır. Aygıtın gövde sıcaklığı aşırı (yaklaşık 90°C) arttığında bimetal kontakları konum değiştirir vebobine giden akım kesilir. Akımın kesilmesi mıknatısgörevi yapan bobinin enerjisiz kalarak gaz geçişvanasının kapatmasını sağlar.

b. Gazlı kombi (kat kalöriferi ve şofben)Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ya da doğal gaz

kullanarak ısı enerjisi üreten aygıttır (şekil 63).Cihazın ürettiği ısı sirkülasyon (dolaşım) motoru ile

kalorifer peteklerinden dola ştırılarak mekânlarınısıtılması sağlanmaktadır.

Bu cihaz ayrıca konutun sıcak su ihtiyacını dakarşılamaktadır.

Kombilerde gazın yanmasını sağlamak için AC 220 Vgirişli AC 5000 V çıkışlı ateşleme trafosu kullanılır.Çalıştırma düğmesine basıldığında trafonun sekonder

Şekil 62: Gazlı şofbenin iç yapısı

sıcak suçıkışı

gaz girişisoğuk su girişi

termalbobin

sübap

çakmak

brülör

diyafram

pilottermokupl

Şekil 63: Gazlı kombinin yapısı

fan

eşanjör

donmaemniyeti

boşaltmavanası

anti-blokajpompa

düşükbasınçsensörü

A B C D E

A: Isıtmatesistatı suyudönüşüB: Soğuk sugirişiC: Isıtmatesisat suyugidişiD: Sıcak suçıkışıE: Gaz girişi

ateşlemetrafosu

brülörateşlemeelektrodu

presostat

elek

trik

gü-

venl

ik v

anası

sarımına bağlı olan elektrotlar arasında kıvılcım oluşur.Kıvılcım gazı yakar. İç kısımda oluşan alev ısıya duyarlıdirenç (PTC) tarafından algılanır. PTC, ateşlemetrafosunu kontrol eden rölenin kontaklarının konumunudeğiştirir ve kıvılcım üretimi sona erer.

Kombiler bacalı ve hermetik tipte üretilir. Hermetiktip kombiler bacası olmayan mekânlarda kullanılır.

Bazı kombi markalarında bulunan anti blokajpompası sistemi cihaz 24 saat içinde hiç çalıştırılmazsaaygıtın otomatik olarak 30 saniye çalışıp durmasınısağlar.

Düşük basınç sensörü su basıncı çok düştüğündesistemi durdurur.

Presostat basınç farkları yardımıyla fanın çalışıpçalışmadığını kontrol eder. Fan çalışmıyorsa kombiyikapatır.

Elektrik güvenlik vanası akım kesildiği zaman gazıkesmeye yarar.

Su cihazın eşanjör adlı bölümünde ısınır.

c. Katalitik sobaYapı olarak gazlı şofbene benzer. Ortamdaki zehirli

gaz (karbondioksit) oranı % 1,5’e yükseldiğinde yanmaotomatik olarak sona erer.

Sobanın yakılması şofbenlerdeki gibi manyetoluçakmak ile sağlanır. Çalıştırma düğmesine basıldığındadetantördeki (tüp başlığı) gaz pilot memesi ve radyanenjektörüne gelir. Çakmak pilottan çıkan düşük miktarlıgazı ateşler. Pilotun alevi ısıya dayanıklı seramiklerindeliklerinden yayılan gazı da tutuşturur.

Valf düğmesine şofbenlerde olduğu gibi 10-20 saniyebasılı tutulur. Bu süre zarfında yeterince ısınantermokupl elektrik akımı üretir. Bobine ulaşan akım elbasıncıyla yapıştırılan valf sübabını çekik hâlde tutar.



a


Documents

Ev Aletleri Kitabi