EsP Bikol Q1

7/21/2019 EsP Bikol Q1

1/61

Yunit I

Obligasyon Ko sa Sakuyang Sadiri saka sa

Pamilya

1


2/61

Leksyon 1Kaya Ko, Kaya Mabali Ako!

May kakayahan an lambang tawo. Bilang sarong

aking nag-aadal, dikit-dikit mong nanunudan sakanaaaraman an mga kakayahang ini. Importante namapauswag mo an saimong kakayahan. Aramonkun pano mo ini gigibohon.

Gibohon 1Hilingon na marhay an mga aking nakadrowing salambang kahon.

Aramon a


3/61

Gusto kong pangarogan an aki na _____________________________________________________________________huli ta ______________________________________________.

Gibohon

Hilingon ta man ngunyan an mga aki sa ritrato.Ipinapahiling ninda an saindang mga naiibang kakayahan.

"


4/61

Tawan nin atensyon an kahon na mayong nakadrowingna aki kundi an tandang pahapot #!. "ara ini sa mgakakayahan mo na dai mo nahiling sa kahon. "ag-adalanmo an saimong sadiri. Isipon mo an saimong naiibangkakayahan.

Isurat o idrowing ini sa saimong notebook. #agan nintitulo na $Ini man an %akuyang &akaibang &akayahan'( okun anong titulo an gusto mo.

%imbagan an mga hapot segun sa mga kakayahangisinurat o idrinowing mo.

). Arin sa mga isinurat mong kakayahan an pirmimong ginigibo*

+. Maogma ka daw pag naipapahiling mo ankakayahan mong ini sa ibang tawo* . Ano an dapat mong gibohon pag medyo

ninerbiyos ka pa sa pagpapahiling kan saimongkakayahan*

$

#

Ini Man an Sakuyang %aiibang Kakayahan!


5/61

Gibohon 1$Ano an mga kayang-kaya kong gibohon dawa ako

solo*( Isurat an saimong simbag sa papel.

Mga kaya kong gibohon). _______________________________________________

+. ________________________________________________

. ________________________________________________

Gibohon Magplano kamo'

Aram na nindo an saindong mga kakayahan. &aya na

nindong magplano nin sarong pagpapahiling sa klase kansaindong kakaibang kakayahan.

Mairibanan an gabos na matitibay magdrowingpara mag-isip saka maggibo nin mga likhang-siningna pwedeng ipaskil sa lanob kan klasrum.

Mairibanan man an mga matitibay magkanta, magbayle, magtula, saka mag-arte para magplano

man kan saindang palabas o presentasyon.

Mairibanan man sa sarong grupo kun dai nasambit

sa duwang enot na grupo an saindong kakayahan.

Mag-isip nin sarong gibohon na mapahiling kan naiibangkakayahan para sa sarong palabas o presentasyon.

Gibohon "

&

Gibohon a


6/61

An Alda' nin Presentasyon

Ipahiling an napagkasurunduan nindong palabaso presentasyon saka simbagan an minasunod nakahapotan.

). Ano an masasabi nindo sa mga idrinowing kansaindong mga kaklase* Tawan nin kinakaipohanna hararom na pag-adal.

+. Hilingon ta man an mga nagkanta, nagtula,

nagbayle, saka nag-arte. aipahiling man dawkan saindong mga kaklase an saindang kusog-boot*"atunayan.

. Ano man an ipinahiling kan ikatolong grupo*"ag-adalan man an saindang pagpapahiling nintibay.

/.Tano daw ta igwa kamong kusog-boot na ipahilingan saindong naiibang kakayahan*

(


7/61

"angaran __________________

Ako si____________________________________.

asa _______________________________________________ grado!kan_________________________________________________. eskwelahan!

&aya kong________________________________________

________________________________________________________________________________ _______________________________________

_______________________________________

Ihihiras ko an sakuyang kakayahan kun may_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

.

"anuon an kard sa ibaba. Gibohon ini sa sarong malinigna papel.

)

Isa*uso a

ritrat


8/61

"ag-isipan mo an hapot na ini.$"ano ko mapapauswag saka magagamit an

sakuyang sadiring kakayahan*(

+

andaan a Gabos kita may kanya-kanyang kakayahan.An iba sa mga ini iyo an tibay sa pagkanta,

pag-arte, pagbayle, pagtula, pagsurat,pagdrowing, isport, saka iba pa. %arong biyaya na gikan sa 0iyos ankakayahan kan lambang tawo. Ini dapat tanggamiton saka pauswagon nin huli ta nakakatao inisatuya nin pagkakabisto.0akul na bistadong tawoan nagsikat huli sa saindang kakayahan. "ira samga halimbawa kaini sinda #i1a Ma2u3a, sarongbistadong parabayle, #eah %alonga bistadong

parakanta, 4ulian 5elipe, bistadong kompositor, siManny "a26uio bistadong boksingero, saka si"residente 7ora1on A6uino, bistadongdemokratikong lider.

Importante na maaraman mo an saimongmga kakayahan bilang sarong aki. Ini dapat napinapauswag saka padagos na pinapadanay paramagkaigwa ka nin tiwala sa sadiri. Importante naini gamiton ta bako sana para sa satuyang

sadiring interes kundi maging sa kapakanan mankan ibang tawo."irmi mong tatandaan na dapat ipinapahiling

an ano man na kakayahan na igwa ka para ini maslalo pang mapauswag.

Isabuhay


9/61

Magsurat nin sarong halipot na talata manungod sabagay na ini.

_________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________.

A. #agan nin tsek ! an numero kan mga kakayahan na

kaya mo nang gibohon saka ekis 8! kun dai mo paini kayang gibohon o dai mo pa ini nagigibo. Isurat ansaindong simbag sa papel.

1 Magkawat nin -hess

Magbali sa patiribayan sa pagdrowing

" Magtula sa sarong programa

$ Magbali sa .eld demonstration

& Magbali sa inter/ie'

( Magbali sa paririkasan magdalagan

) Magkanta sa koro nin simbahan

+ Magbali sa paggibo nin poster

0 Magbayle nin solo sa programa

1 Makibali sa s2rabble -om*etition11 Magdakop nin sira

0

Purbaran a


10/61

1 Magkawat nin sipa

1" Magkawat nin tumbang preso

1$ Mag-esplikar sa paggibo nin myural

1& Mag-arte sa sarong pan-entabladongpresentasyon

&un dai an saimong kakayahan sa mga nakasurat saitaas, isurat mo ini sa saimong notebook.

Inoomaw taka huli ta naipahiling mo an saimongnaiibang kakayahan. Giraray, isipon mo an mga naginibomo manungod sa mga naipahiling saka isinurat nakakayahan. Iprayoridad an mga nagigibo mo nin solo."adagos mo ining pauswagon. "wede mo ining ihiras sakapwa na may tiwala sa sadiri.

in huli ta natapos mo nin may tiwala sa sadiri anleksyon na ini, pwede ka nang magpadagos sa masunodna leksyon.

Leksyon Iniatang na Gibohon, Kusa Kong 2utobon

May mga gibohon na iniaatang sa kada miyembrokan pamilya maging sa arog mong aki. &airiba digdi anmga aksyon na dapat isagibo sa laog kan saimongeskwelahan.

An pagkukusa sarong napakaimportanteng pag-uugali na dapat mong maisagibo.

1


11/61

). Isipon an mga gibohon mo sa saindong harong.+. Gigiyahan kamo sa pagbilog nin sarong Talahanayan

manungod sa mga gibohon na nakaatang sa saindo.. %a ipapaskil na talahanayan kan saimong paratukdo,

makua ka nin sarong korte sa kahon saka iniidudukot sa kataid kan gibohon na nakaatang saimosa harong.

Mga Gibohon Mga Ilalaag na sha*e okorte

aghuhugas nin plato

agpapakakan ninataman na hayop

agpupunas nin mga

kasangkapan

agsasaray ninhinigdaan

ag-aapon nin basura

agsasaray nin gamit satamang laagan

%imbagan an hapot

Ano an gustong ipakahulugan kan Talahanayan*

11

Aramon a


12/61

Gibohon 1Basahon an tula.

&usa &ong Gigibohon

%a samuyang harong may mga obligasyona dapat gampanan, miyembrong mabootonMagian, magabat, kusa kong gigibohon

Tiwala saka tibay sakuyang papaurogon."aglinig nin harong, an natad kaibanan"aghuhugas nin plato, pagpadangat sa ataman"agpupunas nin alpog, pagsaray kan hinigdaan&usang boot na gigibohon, pano ninkaogmahan.

%imbagan an mga kahapotan

). Ano an mensahe kan binasa mong tula*

+. Ano an namatian mo pagkatapos mong basahon antula*

. Ano pa an mga gibohon na pwedeng itao saimopwera kan mga nasambitan sa tula*

/. "ano mo maipapahiling na tinatawan mo ninimportansya an mga gibohon na itinao saimo*

9. Ipaliwanag an saimong namamatian kun ginigibomo an mga gibohon na itinao saimo.

Gibohon

Gibohon na "anggrupo : "aggibo nin Poster

Ipapahiling ta ngunyan an satuyang mga gibohon saeskwelahan sa paagi kan paggibo nin *oster.

An minasunod an mga dapat sunudon sa paggibo

1

Gibohon a


13/61

). Maging marhay saka matuninong sa paggibo.#ikayan an pagribok.

+. #ikayan an pagbaro-balyo sa ibang grupo.

. #ikayan an pagsasayang nin gamit./. Imantenir an kalinigan kan gibo.9. &un tapos na an gibohon, isaray an mga

gamit saka linigan an lugar na pinaggibohan.

Hilingon an mga *osterna nakapaskil.). Ilista an mga obligasyon na mahihiling sa *oster.+. Ano an sinasabi sa mga poster*. Ano an saimong namamatian mantang ginigibomo an mga iniatang na gibohon hali sa saimong

pamilya*

%a saimong eskwelahan* Ipaliwanag./. 0apat daw na an arog nindong mga akimagkaigwa nin obligasyon sa saindong sadiri*sa istaran* sa eskwelahan* Magtao nin rason.

1"

An %amuyang mga Gibohon sa ;skwelahan

Mga kaipohan na kagamitan

manila paper


14/61

andaan a

An pagiging miyembro nin pamilya,eskwelahan, simbahan, o ano man na organisasyonbakong suba-suba nin huli ta ini nangangaipohannin responsibilidad saka paninimbagan.

Bilang sarong miyembro, may mga gibohonna naiatang saimo na dapat mong utubon sakatawan importansya. 0apat mong isapuso an mgagibohon na itinao saimo arog kan paglilinig,

paghuhugas nin plato, pagbaribi nin tinanom,pagsasamhod, saka iba pa. Gibohon mo ini ninkusa na dai naghahalat nin karibay o kabayadan.

agpapahiling nin dakulang tiwala sa saimongkakayahan an mga naiatang na gibohon saimobilang miyembro nin pamilya, eskwelahan, o anoman na organisasyon kaya dapat mo ining

ipag-urgulyo dawa kiisay man.

Maggibo nin sarong panuga o pangako manungod samga gibohon na itinao saimo na nagpapahiling nintamang paggibo nin obligasyon.

1$

Isa*uso a

An %akuyang "anuga

Ako, si ____________________________________

nangangako na ________________________________________________________________________________________________________________. __________ "irma


15/61

Gibohon 1

Magpahiling nin dula-dulaan manungod sa hinahagadsa kada grupo.

Grupo ):"agpapahiling nin pagtatao ninimportansya sa mga gibohon sa laog kanharong paglilinig, paghuhugas nin plato,pagsasaray nin bado, pagsakdo, pagbakalkan mga kinakaipohan sa pagluluto nianay o Tatay o iba pa na marumdoman

nindo.Grupo + : "agpapahiling nin pagtataongimportansya

sa mga gibohon sa eskwelahan pagtseknin papel, paglilista nin maribok sa klase,paglilinig sa klasrum, pagbura sa mganakasurat sa pisara, pagtitinda sa kantinpag rises o iba pa na marumdomannindong gibohon.

"agkatapos kan presentasyon, simbagan an mgahapot.

Ano an ipinapasabot kan kada dula-dulaan*

Arin na grupo an mas nagustuhan nindo* Tano*

1&

Isabuhay a


16/61

Maggibo nin sarong tsart sa saimong notebookarogkan nasa ibaba. Bayaan na an saimong mga kaklase nanakakahiling kan saimong hiro-hiro an magsurat digdi."anuon an tsart para sa sarong semana saka ipasa saparatukdo.

Leksyon "

1(

Purbaran a


17/61

Ka*ot Ko3 Kusog kan Sakuyang 4oot

$%a sarong aking arog mo, kusog nin boot an dapatdara mo'(

Bilang aki, ano an mga pagmati saka palatandaan anmakakapagpahiling nin saimong kusog- boot*"ag-adalan an mga gibohon sa leksyon na ini paramaaraman saka magamit an kusog kan saimong boot.

Gibohon 1

"ag-adalan mo an minasunod na ritrato. Magpili ninsaro na pwede mong pangarugan. Ano daw an pwedengmamatian kan sarong aking arog mo kun ini ginigibo mosa atubangan kan dakul na tawo*

1)

Aramon a

A4

5 6


18/61

Isurat sa meta-ardan saimong simbag.

"agkatapos, ipaskil ini sa kataid kan pinadakulang ritratona idinukot sa lanob kan saindong paratukdo. Ihanda ansadiri para maipaliwanag kun tano ta ini an saimongsimbag.

Gibohon 1"ag-adalan nin marhay saka simbagan an minasunod

na sitwasyon gamit an mga pananda. Gibohon ini sasaindong papel.

P- "irming ginigiboM- Minsan lang ginigibo4- Bihirang gibohon6- 0ai ginigibo

). Inaako ko an sakuyang kadaogan nin nakangirit.+. agbabali ako sa mga programa saka patiribayan.. ag-iiwas ako sa pakikiiwal.

1+

Gibohon a


19/61

/. Mahinahon ako sa pakikipag-ulay sa nakakulogan konin boot.

9. Masabi ako nin totoo dawa ako maanggotan.=. aghahagad ako nin patawad sa mga naginibo kong

kasalan.>. "inupugolan ko an sakuyang sadiri na magsunod sa

maraot na tentasyon kan iba.?. Inaako ko nin magian sa boot an mga tuyaw kan

sakuyang mga kaamigo


20/61

%imbagan an minasunod na hapot manungod sakomik-istrip na saimong binasa.

).Ano an pinag-uulayan ninda Tom saka 4uan*

+.Tano ta pinag-uulayan ninda si Allan*.Tama daw an ginibo sainda ni Allan* Tano*/.Ano kaya an namamatian ninda Tom saka 4uan

sa sitwasyon*9.%iisay sainda an may mas makusog na boot* Tano*=.&un kamo an nasa kamugtakan ninda Tom saka 4uan,

ano an saindong gigibohon* Tano*>. Masasabi mo daw na an pagpupugol kan

namamatian tanda nin makusog na boot*

Isa*uso a


21/61

ibaynin4oot

Ano an mga nanudan mo sa komik-istrip?%airisay samga aki an may makusog na boot*

Gibohon 1

"ag-urulayan an mga simbag kan grupo. Isipon nindoan mga pagmating pwedeng ikonekta sa pagigingmakusog an boot. Magdrowing nin bilog saka isurat digdian saindong simbag. Gibohon ini sa saindong notebook.Magpili nin lider na mareport sa klase.

Gibohon

gunyan, solo ka nang maggibo nin sarong gra*hi-organi7er. Gibohon na giya an sitwasyon sa ibaba.

%itwasyonMagkakaigwa nin patiribayan sa pagtula.

apili ka na magrepresentar kan saindongeskwelahan. Ano-ano an mga aksyon na pwedemong gibohon para maipahiling mo na makusogan saimong boot*

Isurat an mga simbag sa gra*hi- organi7er.Gibohon ini sa saindong notebook.

1

Mga Pagmati na %ag*a*ahiling kan Kusog nin

4oot


22/61

"wede mo man dagdagan an mga kahon.

andaan a

May mga tanda na nagpapahiling kan kusog nin boot."ira sa mga ini an pagkakaigwa nin tiwala sa sadiri na

maipahiling an kakayahan, pag-iisip bago maggibo ninaksyon, pagkakaigwa nin kontrol sa kapwa, saka iba pa.

Bilang sarong estudyante, mas makakarahay kuntatawan mo nin atensyon an mga bagay na matao saimonin kusog nin boot tanganing magibo an sarongimportanteng aksyon. %arong klase nin pagpapahalaga ankusog-boot na dapat isabuhay kan lambang tawo.

An sarong pagpapahiling kaini an pagiging positibosa gabos na bagay na magigibo mo. Magigibo moandipisil na bagay kun iisipon mong kaya mo. "wede manmaghagad nin tabang sa iba kun kinakaipohan.

%a saimong paghuna, makusog daw an saimongboot*

Basahon an sitwasyon saka isurat an simbag sapapel na simbagan.

Isabuhay a


23/61

&amugtakan


24/61

in huli ta matibay mong naginibo an leksyon na ini,purbaran mo nang aramon an masunod na leksyon.

Leksyon $Pusog Ako 8 Kaya Kong Maggibo!

Maipapahiling sa manlain-lain na pagkakataon ankakusogan nin boot kan sarong aking arog mo. Alagadpano mo man inaako an tuyaw kan ibang tawo sa salamong gibo* Makulog daw an boot mo huli kan mga tuyawo itatama mo an mga ini*

Gibohon 1

Basahon an mga pangungusap. Isipon kun arin saminasunod an nangangaipo nin kusog nin boot. Isurat sapapel an saimong simbag.

). "ig-aangat ka nin iwal kan saimong kaklase.

+. Mapabakuna ka laban sa sarong epidemya ohelang.

. Masighid ka nin natad.

$

Aramon a


25/61

/. Masimbag ka sa masakit na hapot kan saimongparatukdo.

9. Maataman ka nin tinanom.

=. %asawayon mo an mga salang gibo kan iba.

>. Makawat ka sa luwas nin harong dawa nag-uuran.

?. Maturog ka nin solo pagbanggi dawa dai ka ninkataid.

@. Makikipag-ulay ka sa prinsipal manungod sa sarongpatiribayan sa luwas nin eskwelahan.

). Makikikawat ka sa saimong mga kaedad.

Gibohon 1

Basahon an diyalogo.

Tamang Tuyaw, agpapabago

Dras na nin rises kaya pinaluwas na kan saindangparatukdo an mga aki sa seksyon Cosas. akapila na angabos pwera ki 4ames saka Cobert. ag-eenotan sindapaluwas.

4ames 0ali na Cobert' Maeenotan na kita kaniba na magpila sa kantin'

Cobert %ige, sabay kita' Baka kita maubusan.

&

Gibohon a


26/61

%aka sinda nag-enotan padalagan sakantin.!

Cobert Ano an babakalon mo*4ames "ansit saka sago an gusto ko. Ika*

Cobert 4anana -uesaka9ui-e.0ai ninda narisa si Gng. Gon1ales kaya nabunggo ninda ini. Tulos sindang pinugolan ni Gng. Gon1ales!Gng. Gon1ales Mga aki, pundo muna kamo. 0ai nindo

nabasa an pagirumdom na nakapaskil salanob*Bawal magdalagan sa mga pasilyo kaneskwelahan.Baka kamo mapahalnas saka

maaksidente. 0apat nindo ining sunodonnganing maiwasan an aksidente sakamakakulog nin ibang tawo.

4ames atCobert%upogon namarhay!

%ori po, MaEam. agdadali-dali po kayakami. 0ai na po talaga kami mautro.

"uon kaidto, pirmi nang nagpipila an duwa pagmaluwas nin klasrum kaiba an saindang mga kaklase.%inusunod na ninda an gabos na regulasyon sa saindangeskwelahan.

%imbagan an mga hapot.

). %iisay an nagtuyaw sa salang gawi ninda Cobert

saka 4ames*

+. Anong mga katangiananipinahiling kan duwangaki na mapatunay kan kakusugan kan saindangboot lalo na kan kinaulay sinda kan saindangparatukdo*

(


27/61

. "atunayan na naging epektibo an pagtuyaw nasinabi sa duwang aki kan saindang paratukdo.

/. Tano ta importante an pagtatama sa mga sala

mong ugali saka gawi*

9. &un ika an saro sa mga eskwela, ano anmamamatian mo kun itinatama ka kan saimongparatukdo* Ipaliwanag.

Gibohon

Magbilog nin grupo na may =-? miyembro. Magpilikamo nin lider. "ag-adalan saka pag-urulayan ansitwasyon.

)


28/61

May proyekto an mga aki manungod sa paggibo nina--essory arog kan kulintas o purselas. Gagamiton saproyekto an mga bagay o gamit na mahihiling sa saindangmga banwaan arog kan kabibe saka mga pisog nin prutas

o gulay. akasubaybay sainda si Gng. Magbuhat. agtataosiya nin mga suhestyon. %inunod kan mga aki an sinabikan saindang paratukdo.

0awa dipisil gibohon, dai nagkulog an saindang boothuli ta aram nindang ini an tama. Aram man kan mga akina ini para sa mas ikakagayon kan saindang proyekto.0awa naghali na an paratukdo, padagos nindang sinunodan saiyang tugon. atapos ninda an proyekto kaya

nakakua sinda nin halangkaw na marka.

%imbagan an minasunod na hapot.

). Anong proyekto an ipinapagibo ni Gng. Magbuhat*

+. Tano ta tinatawan importansya kan mga kaakian anmga tuyaw saka suhestyon kan saindang paratukdo*

. %a saimong opinyon, nagpapahiling daw ninkapusogan


29/61

abayaan nindang nakawarak an mga kawatan.agdalan naman si Ana nin pasali sa telebisyon. ag-abotan kuya ni Ana saka pinagsabihan siya. Ipinaliwanag kainian saiyang dapat gibohon kun tapos na an saindangpagkarawat.

%imbagan an minasunod na kahapotan

0

%itwasyon

ag-arabotan an mga kaklase ni Ana sasaindang harong. Iniluwas niya an kahon nin mga

kawatan saka nagkarawat sinda. "agkatapos

magkarawat, nagpuruli na an saiyang mga kaklase.


30/61

). Tano ta pinagsabihan kan matua niyang tugang siAna*

+. Tama daw na pabayaan ni Ana saka mga kakawat

niya na nakawarak an mga kawatan* Tano*

. Ano an dapat na ginibo ni Ana bago nagdalan nintelebisyon*

"

andaan a

apupurbaran an kakusogan nin satuyang boot sapaagi nin

Fpag-ako sa tuyaw kan ibang tawo sakapagtatama sa mga salang gibo o gawi bilang tawo

Fpagtatama sa mga salang naginibo saka paggibokan mga pagbabago hali sa mga suhestyon paralalo ining mapagayon saka mapakarhay.

%aro ini sa mga kasabihan kan mga gurang $Anpinakamagayon na kwarto sa kinaban iyo an kwartonin pagbabago saka pag-uswag(. An kakusogan ninboot maipapahiling kan sarong tawo sa paagi nin pag-ako nin mga tuyaw saka pag-omaw.An tawong tataongmag-ako nin pag-omaw dapat tatao man mag-ako nintuyaw para makua an tunay na pagbabago.


31/61

&aya mo daw akuon an tuyaw kan ibang tawo samga salang hiro, gibo o gawi na saimong ipinapahiling*Maghanap ka nin kapadis saka pag-ulayan an minasunodna sitwasyon.

"wede man na idrowing an saimong gigibohon kunpano mo aakuon an manlain-lain na tuyaw. Gibohon ini sasaimong notebook.

). "inagsabihan ka kan saimong kaamigo


32/61

%imbagan sa saindong papel. #agan nin tsek !an hanay kan saimong simbag.

Ginigibo mo daw an

mga ini* "irmi Bihira 0ai

). Inaako nin udok saboot an tuyaw ninibang tawomanungod sa mganatapos na gibohon.

+. Inaako nin udok saboot an tuyaw sasaimong naginggawi.

. agkakaigwa ninpagbabago sa gibosaka gawi nin huli satuyaw.

/. Binabago an saronggibo kunpigsasabihan na dainakakasunod sapamantayan.

9. agmamawotnamas mapamarhay an

anuman na gibo ogawi.

Matibay mong naginibo an katatapos pa sanangleksyon. Hilingon mo naman an sunod na leksyon para

"


33/61

lalo mo pang mapakusog an saimong kaaraman sakapagpapahalaga.

Leksyon &:a'ak, Pagmati saka Kaisi*an3

Pangatamanan

Importante an marhay na salud kan lambang sarosatuya. Mangyayari ini kun magigibo an mga tamanghiro saka gawi para mapadanay an marhay na salud sakaligtas na hawak sa ano man na kamatian.

May kasabihan kita na $&ayamanan an Marhay na%alud(. Tubod ka man digdi* agigirumdoman mo pa dawan iba-ibang paagi na ginibo mo para mapadanay ansaimong marhay na salud*

&antahon an ginibong kanta sa tono nin $ %itsiritsit

Alibangbang(. "agkatapos, basahon ini nin pa- rap.

Mga aking arog koAn salud ingatan nindo

Kaligtasan kan isip koTamang gawi an alay ko.

""

Aramon a


34/61

Masustansiyang pagkakanEhersisyo dai mo lingawanAn tawo kun mapasensya

Marhay na buhay, makukua

%imbagan an mga hapot sa saindong notebook.

). Manungod sa ano an kanta*+. Anong mga tamang hiro saka gawi an nasambitan

sa kanta manungod sa pangangataman nin saludsaka kaligtasan kan hawak sa ano man nakamatian*

. Ipaliwanag kun tano an pagiging mapagpasensya

saka pagkamahinahon saro man na paagi ninpagpadanay nin marhay na salud*

/. Igwa ka man nin mga gawi na dai nasambitan sakanta


35/61

Ako, si ____________ nangangakong _____________________________________ _____________________________________ _________________________________.

___________

Maggibo ka nin sarong pangako sa laog kan sarongdakulang puso manungod sa pangangataman kansaimong salud saka kaligtasan.

"agkatapos mo ining gibohon, makiribay ka sasaimong mga kaklase saka papirmahon mo sinda sa laogkan puso tanda nin pagiging testigo ninda sa pangako nasaimong isinurat.

May bistado ka man nin grupo na pirmingnagtatabang sa mga may helang* %a saimong paghuna,tano daw ta ginigibo ninda ini*

"&

Isa*uso a

Isabuhay a


36/61

Magsurat ka sa tawo o grupong ini nin%urat- "asalamat manungod sa saindang ginigibongpagtabang.

Isurat mo sa laog kan kada

lobo an naadalan mongmga gawi sa pangangatamankan saimong salud saka kaligtasan.Gibohon mo ini sa sarongmalinig na papel.

Inoomaw taka' "wede ka

"(

andaan a%egun sa 6e*artamento nin Salud, sarong

makatotohanan na kaisipan na dapat tubudan ankasabihan na ;&ayamanan an Marhay na %alud(.

Madaling makagibo nin dakul saka matitibay nabagay an sarong aking marhay an salud. &ahanga-hanga an paagi nin saiyang pag-iisip. Masasabi man

na marhay an salud kan aki kun naipapahiling niyanin tama an saiyang boot o emosyon. Magigin ligtas sa ano man na kamatian ansatuyang hawak kun nagigibo ta an mga tamanghiro-hiro, gibo o ugali arog kan pagiging malinig kanhawak, tamang oras nin pagturog, tamangpag-eehersisyo saka pagkakaigwa nin positibongpagkabisto sa sadiri, pagiging maogma, lalo na anpagkakan nin tamang kakanon sa tamang oras.

Purbaran a


37/61

nang magpadagos sa masunodna leksyon.

Aralin (Mag


38/61

Gibohon

Hilingon mo an ritrato. Isipon mo na ika an nasatahaw kaini. Isurat mo sa ibaba kan ritrato an pangarankan mga tawo na gusto mong makaiba ngani namagkaigwa nin marhay na salud saka ligtas na hawak.

%imbagan an mga hapot. Isurat an simbag sasaimong papel.

). %iisay an mga tawong gusto mong makaibananngani na magkaigwa nin marhay na salud*

+. Tano ta inaagda mo sinda* Ano an saimong mgarason*

. "ano mo ginigibo an pag-agda sainda* Ilista anmga paaging naisip mo.

"+


39/61

&opyahon an tseklist. Itao ini saka pasimbagansa mga napili mong agdahon ngani na maaraman mo kunnuarin ninda ini ginigibo. #agan ninda nin tsek ! an

saindang simbag.Mga Gibohon "irmi Bihira 0ai

). agkakakan nintamang kakanon satamang oras

+. akikibali sa mgakawat

. akikibali sa mgabayle

/. agkakakan nin mgagulay saka prutas

9. ag-iinom nin daikukulangon sa walongbasong tubig kadaaldaw

=. aglilikay sa paglakawsaka pagbalyo satinampo

>. Isinasaray an mgakagamitang pwedengmakadisgrasya

?. akikisumaro sa mgaamigong may marhayna gibo saka gawi

@. #ikayan anpagpamatanga

). angangadyi bilangpasasalamat sa mgabiyayang nakukua

"0

Gibohon a


40/61

Gibohon an minasunod

). Ilista mo an mga simbag sa tseklist.+. Ano an gigibohon mo sa mga simbag na bihira

saka dai*Isurat an mga suwestyon sa saimongnotebook.

. "ag-ulayan an mga suwestyon. "apirmahon sindasa notebook bilang patunay kan saindang pag-uyon.

/. Magkaigwa nin pagbareta manungod sanapagkauyonan na suwestyon. Gibohon ini saatubangan kan klase.

May ideya ka daw kun ano annetworking*

Madya' Magnetworkingkita'

1. Magbilog nin limang grupo. Gikan sa mga simbag nabihira saka dai, gumibo nin sarong programa sa

paagi nin networking.

. "umili nin lider sa grupo. &aulayon an mgamiyembro ngani na makaagda pa nin ibangmiyembro hanggang sa maaraman kan mga tawo anpangangataman sa salud saka kaligtasan laban samga kahelangan.

Halimbawa Dplan along Basong Tubig &adaAldaw!

!. "ag-urulayan nindo kun nuarin kamo mahirilinganngani na maipahiling an listahan kan mga tawongsaindong naagda saka kun ano an paaging ginibonindo ngani na makaagda pa nin iba.

$

Isa*uso a


41/61

andaan a

An kaaraman sa mga tamang gibo sa

pagkakaigwa nin marhay na salud saka ankaligtasan sa mga helang dapat na ihiras sa iba.

%aro sa mga magiginibo kan mga aking arogmo, iyo an pagbali sa mga programangpambarangay. "wede mong maging advocacyanpagmantiner kan kalinigan sa kapalibotan ngani naligtas an mga tawo sa mga helang na dara kan mgahayop, maati na tubig saka duros. "wede namagkasararo kamong magkakabarkada sa paglinigkan kanal sa aldaw na dai kamo nin eskwela .

An simpleng gibong ini makakatabang nganina maging malinig saka ligtas sa mga kahelanganan saindong komunidad.

Minamawot kan &agawaran ng ;dukasyonsaka Kaga'aran ng Kalusuganna an lambangeskwela maging kaparte sa pagpapasabot kan mgakaaraman manungod sa kalinigan saka salud.

%a Brigada ;skwela na ginigibo kada taon,mahihiling na an duwang ahensyang ini

$1

%uwestyon

%a pag-urulay, pwede kamong mag-imbitar nin mga resource speakersna

mataram manungod sa importansya kansaindong napagkauruyonan.


42/61

nagtatabangan ngani na maging malinig sakamagayon an lambang klasrum sa eskwelahan parasa marikas saka epektibong pagkanuod kan mgaeskwela.

Magpaskil nin sarong manila *a*ersa lanob kaneskwelahan na may islogan na $&ampanya %alud saka

&aligtasan, Madya Bali a' &un gusto nindong mag-iba,isurat an pangaran saka magpirma.(

Mapirma saka malaag nin halipot na pahayag,pangungusap o pangako an gabos na masuporta sakampanya. Aapudon mo sindang mga tagapagtaguyod ninpagmawot sa marhay na salud saka kaligtasan.

%a tabang kan saindong prinsipal, mga paratukdo

saka mga eskwela sa saindong eskwelahan,magkakaigwa kamo nin sarong pag-urulay-ulaymanungod sa gigibohon na proyekto para sa salud sakakaligtasan sa saindong eskwelahan o komunidad.

Mag-isip o magtukoy nin mga tawong an ad/o-a-ymanungod sa kaligtasan saka salud kan hawak.

$

Isabuhay a

Purbaran a


43/61

%iisay siya?Isurat an pangaran sa =rame. "wede moman ipaskil an ritrato niya sa=rame kun igwa ka. #agan nin

sarong halipot na paliwanag kunpano mo siya naging inspirasyon.Ihiras ini sa saimong klase.

&ahanga-hanga an saimong ginibo' Inoomaw takahuli sa natapos mong leksyon. gunyan , pwede ka nangmagpadagos sa masunod na leksyon.

Leksyon )Gana Ako! Sa Isi*, Sa ataramon, Sa Gibo

&umusta na an salud mo, kaamigo< kaamiga ko*

Aram ko, okey na okey ka' %a mga naadalan mo

manungod sa marhay na salud, diskubrehon mo an mgamagagayon na bunga kan pagkakaigwa sakapagpapadagos kan mga maray-rahay na gawi pasiring sapangangataman kan saimong sadiring salud.

May pipilion na A-) 5hildsa eskwelahan. Hilingonna marhay saka pag-adalan an ritrato kan duwang aki.

$"

Aramon a

A 4


44/61

A

%imbagan an mga hapot. Isurat ini sa saindongnotebook.

). &un ika an hurado,siisay an pipilion mo na magbalisa patiribayan*

+. Tano ta siya an pinili mo*

. &un ika an mapipiling kandidato sa A-) 5hild, anoan mamamatian mo* Tano*

/. Ilista an magagayon na resulta kan pirmingpangangataman sa sadiring salud saka kaligtasan.

Gibohon 1Isagibo an mga gibohon na itinao sa saimong grupo.

$$

Gibohon a


45/61


46/61

agplano nin Bun ?unan saindong eskwelahan.Inimbitaran an gabos na magbali sa nasambitan naaktibidad. "ano mo ipapahiling an pakikisumaro saaktibidad na ini*

Maglista nin ) : 9 na paagi sa saindong notebook.

andaan a

Makakamarhay sa satuyang hawak an padagosna pangangataman sa sadiring salud saka kaligtasan.Makakamarhay man ini sa satuyang aspektongpansaboot o emosyon.

%aro nin aktibidad para sa pangangataman ninsalud iyo an pagkakaigwa nin Bun ?un. 0akul na sanasyon an naggigibo kaini "okal na #obyerno, sa$aranggay, sa "okal na %anggunian, sa %angguniang&angkabataan saka iba pa. An pagbali sa mga arogkaining aktibidad nagpapahiling nin pakikisumaro, urogna an pagtao nin atensyon sa pagmantenir kansadiring salud saka marhay na hawak.

ime Out!Magbilog nin apat na grupo sa klase sakamag-isip nin sarong -ommer-ial o patalastas na mayrelasyon sa salud. Ipahiling ini sa klase. "agkatapos kankada presentasyon, pag-urulayan an mga naadalan.

$(

Isa*uso a

Isabuhay a


47/61

Itaram kun ini nagustuhan o dai saka ipaliwanag an mgarason.

Bish 4o'l Game

Magkua ka nin sarong sira sa bowl. Basahon mo annakasurat digdi. %imbagan saka ipaliwanag kun tano taan nakasurat na tataramon nakakatabang sa salud kan

sarong tawo.

Matibay mong nagibo an leksyon na ini. gunyan,pwede ka nang magpadagos sa masunod na leksyon.

Leksyon +Sararong Pamilya, Istaran %a Maogma

Magayonon na marhay an istaran na maogma lalona kun nagkakasararo an kada miyembro kan pamilya.

$)

Purbaran a

Aramon a


48/61

Basahon mo an tula.

0agos "o &amo

Madya na, dagos po kamo%a samuyang istaran

0awa simple sana manIni pakarhay man'

%i anay, si Tatay%aindang mga sugo%amuyang inuutob

in may po saka opo

%i Manay , si ManoyAko, saka si bunso

agpaparadangatanin udok sa puso.

%imbagan an mga hapot.

Manungod sain an tula*

Maglista nin mga piri-pirming pinapagirumdom kansaindong mga magurang.

%inusunod mo daw an mga sugo saka pagirumdomkan saimong mga magurang* Tano*

Anong mga bagay an nagpapahiling nin pagkamootsaka pagkakasurundo sa saindong pamilya*

Ano an saimong namamatian kun an saimongpamilya nagkakasurundo saka nagkakaminuruotan*

Gibohon 1

$+

Gibohon a


49/61

Isurat mo sa meta-ard an sarong regulasyon sasaindong istaran na saimong sinusunod. Idukot ini sapaskilan.

Tano ta ini an napili mong dapat sunudon sa gabosna mga regulasyon na igwa sa saindong istaran*Gibohon

Magbilog nin grupo saka magpili nin lider. %apangingenot kan saindong lider, tiripunon an mga naka-*ostsa meta-ardssegun sa nakasurat . "ag-urulayankun pano saka tano ta kaipohan ining sunudon.

Ire*ortini sa klase.

&oloran nin berdean arro' kun aroaldaw mong ginigiboan nakasurat, yello' kun bihira saka *ulakun dai.Gibohon ini sa papel na simbagan.

$0

0A"AT %JJ0D TA0AA

Isa*uso aMga Pagirumdom sa Sakuya

agpapadagpadag ako pag sinusugo

agsasabi ako nin totoo

agigibo ko an dapat kong gibohon sa

harong

agbabakal ako kun kinakaipohan lang

Malinig ako sa sakuyang hawak


50/61

%imbagan an minasunod na hapot.

). Tano ta importante an pagsunod sa mgaregulasyon*

+. Magiging maogma daw an istaran kun an kadamiyembro kan pamilya sararo sa pagsunod sa mgabagay na ipinapasunod sa laog kan harong*Ipaliwanag an saimong simbag.

&


51/61

andaan a

An pamilya an pinakasadit na yunit kansosyudad. Ini an nagpapaogma sa komunidad lalo

na kun an kada miyembro kaini nag-uutob kanmga gibohon na itinatao saiya.

0apat satuyang sunudon an mga regulasyonna ipinapautob sa istaran pasiring sa mas maogmasaka tultol na iribanan.

An mga regulasyon na ini ipinapautob parasunudon kan kada miyembro kan pamilya pasiring

sa mas marhay saka maogmang pagbuhay.

Bilang estudyante saka miyembro nin pamilya,mas marhay na an mga ginigibo mo makakaogmasa saimong mga magurang. Masirbi ininginspirasyon para mas mapagayon ninda an puturokan saindang mga aki arog mo. in huli kaini,importanteng sinusunod mo an mga regulasyonsaka mga pagirumdom sa laog kan harong lalo na

sa disiplina saka pag-adal.

Mag-isip nin sarong pangyayari sa saimong buhay nanagpapahiling kan dai mo pagsunod sa pagirumdom kansaimong mga magurang. Ano an epektong naidara kaini

&1

Isabuhay a


52/61

saimo* Ano an nanudan mong adal* Gibohon ini sasaimong notebook.

"angyayari

Cesulta

anudan na adal ________________________________________

Hilingon an nakadrowing na kahoy. Isipon mo na inian saimong pamilya. An saimong mga magurang o siisayman na kaibanan sa buhay an mga darakulang ugat.Anong mga pagirumdom an pinapasunod saimo kansaimong mga magurang ngani na maging marhay nabunga* Isurat an mga bagay na isinusugo kan mgamagurang mo sa hawak kan kahoy saka isurat anpangaran mo sa bunga.

&

Purbaran a


53/61

Pamilyang %agkakasararo

%a ipinahiling mong tibay sa leksyon na ini, inoomawtaka' "wede ka nang magpadagos sa masunod naleksyon. "adanayon mo an pagsunod sa mga gibohon.

Leksyon 0

&"

Mga pagirumdom

kan sakuyang mga

magurang o siisay

man na kaibanan sa

pamilya. Hal. Mag-

adal nin leksyon

bago magdalan nin

TK

An sakuyang

ina


54/61

Ako, An Puon!

Ako an Puon' Ano an boot sabihon kan mgatataramon na ini* Bilang sarong aki sa ikatolong grado,ano an mga bagay na kaya mong pangenotan o gibohonpasiring sa katoninungan, pagkasararo, tultol, sakamaogmang pag-iribanan bilang miyembro kan saimongpamilya * &un kaya mo ini, Ikurahaw mo. . .Ako an "uon'

Ano an mga obligasyon na ginigibo mo sa aro-aldawsa harong nindo na nakakatabang sa saimong pamilya*Isurat mo ini sa mga bilog saka ipaaram sa saimong mgakaklase. Gibohon ini sa saimong notebook.

An %akuyang &alendaryo nin Gibohon

&$

Aramon a


55/61

%imbagan an mga hapot. Isurat an simbag sasaimong notebook.

). Ano an pwede mong utobon na gibohon* Ilista ini.

___________________________________________________+. Honesto mo daw na ginigibo an saimong mga

obligasyon* "atunayan.______________________________________________

. "atunayan kun gurano kaimportante an naitataomong tibay sa saimong pamilya.

______________________________________________

/. Tano ta may mga pagkakataon na dai mo nagigiboan saimong mga obligasyon*_______________________________________________

9. Makakatabang daw an pagpaplano nin mgagibohon* Tano*

_______________________________________________

Gibohon 1

An pagpagirumdom bulong sa aking malingawon.Mapapatunayan ini sa mga panggrupong gibohon.

Magbilog nin apat na grupo sa klase."agtarabangan na bilogon an -lo-k time organi7erkansaindong takdang oras para sa mga dapat saka kayang

&&

Gibohon a


56/61

gibohon. Gibohon ini sa saindong papel saka ihiras saklase.

%a kada oras na itinalaan, ano an mganapagkauruyonan nindong gibohon*

_______________________________________________________

Gibohon

&(

)

+

9

/

=>

))

?

@

)


57/61

&opyahon sa notebook an dakulang $Tandang"ahapot( na may katampad na mga hapot. %imbagan moini nin honesto. "atunayan an saimong simbag.

?

&)

Isa*uso a

Maasahan dawako sa gabos naoras*

"atunay

Ako dawnagbabakal ninmga kaipohanlang*

"atunay

Ipinapasa kodaw sa iba anmga isinusugosakuya*

"atunay

agtutuboddaw ako samga sugo ninmagaya-gayaan lalawgon*

"atunay

0ai daw ako nag-sasayang nin mgagamit, tubig saka kuryente* __________________

"atunay


58/61

Magsurat nin Pi-k 2* Line nahali sa saimong puso.Ini dapat nagtataong kaogmahan sa sadiri momanungod sa mga naitatabang mo sa saimong pamilya

saka eskwelahan sa laog kan +/ oras. Makipagribayan kanin simbag sa saimong kaklase.

Halimbawa

%amhod ka *

Tano*

Huli ta sinasamhod mo an kapungawan saisip kan anay mo pag tinatabangan mo siya samga gibohon sa harong.

andaan a

Tunay na mahihiling an sarong maogmang pamilyasa paagi nin pakarhay saka marhay na pag-iiribanan.

Maoogma an mga magurang na may mga aking arogmo kun nagsusunod ka sa saindang mga isinusugosaka regulasyon. Halimbawa an minasunod

- Magtagama nin hustong oras para sa pag-adal saka paggibo nin mga takda

- Maging magalang sa gabos na oras sakapagkakataon

- Magtabang sa mga gibohon sa harong sa mga aldaw na daing eskwela -Mag-ekonomiya sa paggamit nin tubig,

kuryente saka iba pang bagay&un may pagtinubod-tubudan sa istaran,

mahihiling mo an tunay na pagkaminuruotan. Anpagsunod nin udok sa boot sa mga ipinapautob na

&+


59/61

mga obligasyon saka gibohon maresulta sakatoninongan, marhay nin pag-iiribanan kan sarongpamilya.

"irmi mong mawoton na maging maogma ansaimong mga magurang. %ugo kan 0iyos sa mga akina padabaon ninda an saindang mga magurang .aoogma an 0iyos sa mga aki na nagpapadaba sasaindang mga magurang.

Maggibo ka nin panuga o pangako na patula, pa-rap opakanta. Ipahiling o basahon mo ini sa atubangan kansaimong mga kaklase.Halimbawa

). Hagadon an tabang kan saimong mga magurangsaka pasimbagan sainda an kopya kan $An %akuyangAki( na isinurat mo sa saimong notebook.

&0

Isabuhay a

An %akuyang "anuga

&un ako susuguon0ai magduwa-duwa"irmi sanang alisto

#alo kun inaapodTulos ako masunod.


60/61

An %akuyang Aki'

"ano ginigibo kan saindong aki an mga

obligasyon niya sa saindong harong*

An aki ko na si___________________________ ginigibo ninmarhay saka udok sa boot an saiyang mgaobligasyon arog kan ____________CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC

"irma______________________

&opyahon sa saimong notebook. #agan nin tsek ansaimong tinutubudan.

Mga gibohon Totoo 0ai totoo). 0ai ako nagpapadag-padag

pag sinusugo kansakuyang mga magurang.

+. agdudulag ako sa paglinig

kan samuyang klasrum kunurolian na.

. aghuhugas ako ninkinakanan sa samuyangharong.

/. Ginigibo ko tulos an

(

Purbaran a


61/61

sakuyang mga takda bagomaglaog sa eskwelahan.

Matibay ka' atapos mo nin tama an mga gibohon."wede ka nang magpadagos sa masunod na leksyon.

Documents

EsP Bikol Q1