TEİAŞ­2010 

ÖNEMLİ ENERJİ İLETİM HATTI ATLAMALARI

Ersen ÇAPANGİL 

Md.Yrd. 

TEİAŞ İŞİB DAİ. BŞK. 

İH İŞL.BAK.KOOR.MD. 

19.04.2010 

ÖNSÖZ Yüksek ve çok yüksek gerilimli enerji iletim hatlarının tesisinde, seçilen güzergahın büyük vadi, nehir, göl, körfez, fiyort gibi doğal engellerin aşılmasını gerektirmesi durumunda bu engeller özel projelerle aşılmaktadır. Üzerinde trafik olan nehir (Yangtze-Çin), körfez (Cadiz-İspanya), boğaz (Messina-İtalya, Boğaz-Türkiye), fiyort (Amelik-Grönland, Sogne-Norveç) gibi engellerin iletim hattıyla atlanabilmesi için ana hattın direklerinden, iletkenlerinden farklı özel atlama direkleri ve iletkenler kullanılmaktadır. Burada dünyadaki önemli atlamalar hakkında tanıtıcı bilgiler verilmektedir. Atlama hatlarının önce coğrafi konumu kısaca belirtilmiş, sonra atlamanın teknik özelliklerinden bahsedilmiştir. Esas itibariyle iletken sehiminin atlama direklerinden küçük olduğu, devasa atlama direklerinin, özel iletkenler ve temellerin kullanıldığı projeler tanıtılmaya çalışılmıştır. Dağların tepesine yerleştirilen, çok büyük açıklıkları daha farklı iletkenlerle atlayan, direkleri normal direkler boyunda ve iletken sehiminden küçük olan yukarıda belirtilen iki fiyort atlaması ile bunlardan farklı olan bir göl geçişinden de karşılaştırma yapılabilmesi için bahsedilmiştir. Atlama hatları konusuna yer veren sınırlı kaynakların belirttikleri atlama açıklığı, direk yüksekliği, tesis yılı gibi verilerde birbirlerinden faklılıklar bulunmakta olup, kaynaklardaki veriler karşılaştırılarak konulmuş, atlama hattını yapan yüklenici firmaların verdiği bilgilerden de yararlanılmıştır. 154 kV Boğaz Atlama I’in 50. yılında bu teknik magazinin iletim ve atlama hatlarıyla ilgilenenler için yararlı olacağını ümit ederim. İÇİNDEKİLER

DÜNYADAKİ ÖNEMLİ BOĞAZ, NEHİR, KÖRFEZ ATLAMALARI 1- 220 kV MESSİNA BOĞAZI ATLAMASI (İTALYA) 2- 154 kV BOĞAZ ATLAMA I (TÜRKİYE) 3- 132 kV CADİZ KÖRFEZİ ATLAMASI (İSPANYA) 4- 220 kV ELBE NEHRİ ATLAMASI I (ALMANYA) 5- 220 kV CHUSİ ATLAMASI (JAPONYA) 6- 380 kV THAMES NEHRİ ATLAMASI (İNGİLTERE) 7- 380 kV ELBE NEHRİ ATLAMASI II (ALMANYA) 8- 380 kV BOĞAZ ATLAMA II (TÜRKİYE) 9- 500 kV PEARL NEHRİ ATLAMASI (ÇİN) 10- 500 kV YANGTZE NEHRİ ATLAMASI (ÇİN) 11- 500 kV YANGTZE NEHRİ ATLAMASI (ÇİN) 12- 220kV ORİNOCO NEHRİ ATLAMASI (VENEZÜELLA) 13- 230 kV GESHM BOĞAZI ATLAMASI (İRAN) 14- 500 kV SUEZ (SÜVEYŞ) KANALI ATLAMASI (MISIR) 15- 380 kV BOĞAZ ATLAMA III (TÜRKİYE) 16- 400 kV ARANİTA ADASI ATLAMASI (MEKSİKA) 17- 330 kV NİGER NEHRİ ATLAMASI (NİJERYA) 18- 275 kV AUST SEVERN (SEVERN NEHRİ) ATLAMASI (İNGİLTERE) 19- 380 kV EMS NEHRİ ATLAMASI (ALMANYA)

DÜNYADAKİ ÖNEMLİ FİYORT ATLAMALARI

20- 132 kV AMERALİK FİYORDU ATLAMASI (DANİMARKA) 21- SOGNE FİYORDU ATLAMASI (NORVEÇ)

ÖNEMLİ BİR GÖL GEÇİŞİ 22- MARACAİBO GÖLÜ GEÇİŞİ (VENEZÜELLA)

DİĞER PROJELER Düz alanda yüksek direklerle iletim hattı açıklıkları/atlamaları (tablolar) Dağlık alanlarda daha kısa direkler gerektiren iletim hattı açıklıkları/atlamaları (tablolar)

DÜNYADAKİ ÖNEMLİ BOĞAZ, NEHİR, KÖRFEZ ATLAMALARI

1- 220 kV MESSİNA BOĞAZI ATLAMASI (İTALYA) Messina Boğazı Sicilya adasını İtalya'nın güneyindeki Calabria bölgesinde ayıran boğazdır. En dar noktasında genişliği 3,3 kilometredir. 220 kV çift devre, 300 MW güç taşıma kapasitesindeki Messina Boğazı Atlaması, Sicilya adasını İtalya enterkonnekte sisteminden beslemek için ana karada Calabria’daki Rizziconi TM ile Sicilya’daki Sorgente TM arasında, ENEL (İtalya Elektrik Şirketi) için SAE (İtalya) Firmasınca 1955 yılında tesis edilmiştir. Atlama açıklığı 3653 m, taşıyıcı direklerin yüksekliği 225 m, direklerin her birinin ağırlığı 550 ton, deniz üzerinde düşey klerans 70 m’dir. Buradaki direkler Elbe Atlaması I için model ve Elbe Atlaması II tamamlanıncaya kadar dünyanın en yüksek iletim hattı direği olmuştur. Atlamada Ercole alüminyum özlü çelik iletken kullanılmıştır. Bu iletkenin alüminyum kesiti 45 mm2, çelik kesiti 305 mm2, toplam kesiti 350 mm2, çapı 26,8 mm, alüminyum tel adedi 19, çelik tel adedi 120, kopma mukavemeti 55 ton’dur.

Sicilya ile İtalya arasındaki Messina Boğazı Atlama direğinin günümüzdeki durumu

Messina Atlaması profili

Tepedeki atlama direği Sahildeki atlama direği İletken çekimi

Modern işletme koşullarını sağlamayan ve ihtiyaca cevap veremeyen atlama hattı 1994 yılında 380 kV denizaltı kablo hattıyla değiştirilmiştir. Direkler günümüzde kurtarma eğitimleri, meteorolojik ölçümler ve telekomünikasyon için kullanılan tarihi eser olarak koruma altındadır. 2- 154 kV BOĞAZ ATLAMA I (TÜRKİYE) İstanbul Boğazı Karadeniz ile Marmara Denizi'ni birbirine bağlayan, uluslararası deniz taşımacılığının yapılabildiği en dar geçittir. Genel olarak kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanır ve İstanbul şehrini Avrupa ve Anadolu yakası olmak üzere ikiye böler. Kuzeyde Anadolu-Rumeli Fenerleri ile güneyde Sarayburnu-Kızkulesi arasında boğazın uzunluğu, boğazın tam ortasından geçen bir çizgi boyunca 29,9 km’dir. Boğazın genişliği ise kuzeyde anılan fenerler arasında 3600 m, Yenimahalle-Sütlüce arasında 1000 m’nin altında, orta kesimde Emirgan-Kanlıca arasında 790 m, en dar yeri olan Anadolu-Rumeli Hisarları arasında 698 m, Kandilli Burnu-Bebek arasında 720 m’dir. İstanbul Boğazı TEİAŞ’a ait olan 1 adet 154 kV, 2 adet 380 kV atlama hattıyla geçilmiştir.

İstanbul Boğazı 1. Atlama hattının güzergahı

154 kV çift devre 360 MVA (termik) taşıma kapasitesinde Boğaz Atlama I Hattı Anadolu ve Trakya enterkonnekte sistemlerinin irtibatı için 1957-1959 yıllarında Etibank tarafından tesis edilen ülkemizin ilk boğaz atlama hattıdır. Avrupa yakasında Bebek sırtlarına, Anadolu yakasında Kandilli tepesine dikilen durdurucu direklerle 1599 m’lik açıklık atlanmıştır. Her iki yakada atlama direği olarak SAE (Societa Anonima Elettrificazione S.p.A.)’nin 113 m yüksekliğinde, 180 ton ağırlığındaki durdurucu direkleri ile bu direklerin arkalarında ankraj sistemleri kullanılmıştır. Bu sistemler klasik direk şeklinde olmayan durdurucu özel konstrüksiyondur.

Boğaz Atlama I profili

İletkeni çelik oranı yüksek özel 795 MCM iletkendir. Bu iletkenin alüminyum kesiti 402,83 mm2, çelik kesiti 140,65 mm2, toplam kesiti 543,48 mm2, çapı 33,53 mm, alüminyum tel adedi 54, çelik tel adedi 37, kopma mukavemeti 38,3 ton’dur. İstanbul Boğazı üzerindeki düşey klerans 69 m’dir.

Atlama direği montaj safhası Atlama direğinin Arnavutköy ve Vaniköy’den görünüşü

Atlama direğinin konsol tertibi Durdurucu konstrüksiyonun Etiler ve Vaniköy’den görünüşü

1964 yılında detaylı bir tadilat projesi hazırlanarak Anadolu atlama direğinin toprak kulesi ve konsolundaki hasarlı elemanlar ile hasarlı bir iletkeni işletme ekiplerince değiştirilmiştir. Direğin gergi takımlarında kullanılan özel hırdavatlarda arızalar çıkması nedeniyle, 2003 yılında da her iki atlama direğinin tüm gergi takımları ile ankraj direklerinin boğaza bakan tarafındaki gergi takımları değiştirilmiş, 2 ankraj direğinde pasa karşı soğuk galvaniz kaplama yapılmıştır. Boğazatlama I büyük sorunlar olmadan 50 yıldır hizmet vermektedir. 3- 132 kV CADİZ KÖRFEZİ ATLAMASI (İSPANYA) İspanya’nın güneyinde, Atlantik Okyanusu kıyısında, Andalusia’da Kadiz Körfezini atlayan 132 kV çift devre hattın anakarada Puerta Real’deki direği Matagorda’da, Kadiz yarımadasındaki direği de Fort Puntales yakınındadır. Direkler 158 m yüksekliğinde olup Kadiz Kuleleri olarak da anılmaktadır. Direkler İtalyan mühendis Alberto Toscano tarafından dizayn edilmiş olup çelik kafes direk geleneklerine uymayan çok özel bir konstrüksiyondur. 1957-1960 yılları arasında inşa edilmiştir. Atlama açıklığı 1635 m’dir.

Kadiz Körfezi Kadiz direğinin görünüşü

Cadiz atlama direğinin Fort Puntales’den görünüşü

4- 220 kV ELBE NEHRİ ATLAMASI I (ALMANYA) Orta Avrupa'nın en büyük nehirlerinden biri olan Elbe Nehri Çek Cumhuriyeti-Polonya sınırına yakın 1400 m yüksekliğindeki Krkonoše (Giant) Dağı'ndan doğar, Almanya topraklarından geçtikten sonra Hamburg'u yüzlerce parçaya ayırarak Kuzey Denizi'ne dökülür.

Elbe Nehri haritası ve nehirden bir görünüş

Elbe Atlaması I, 1959-1962 yılları arasında Hamburg yakınlarında 220 kV çift devre olarak tesis edilmiştir. Atlama açıklığı 1140 m’dir. Dört direkten oluşmaktadır. Taşıyıcı atlama direklerinin her biri 189 m yükseklikte ve 330 ton ağırlığındadır. Direklerin biri Lühesand Adasında, diğeri Buhnenfeld içinde Schleswig-Holstein tarafındadır. Atlama direklerinin arkasındaki durdurucu portal direkler ise 50 m yükseklikte ve 33 ton ağırlığındadır. Elbe Nehri üzerinde düşey klerans 75 m’dir. Direkler bataklık arazi nedeniyle kazık (fore) temel üzerine inşa edilmiştir. İletkeninin alüminyum (aldrey) kesiti 340 mm2, çelik kesiti 110 mm2, çapı 28,1 mm’dir.

Elbe Atlaması I ve II’nin güzergahı Elbe Atlaması I

Elbe Atlaması I’in iki konsollu taşıyıcı Elbe Atlaması kuzey taşıyıcı direkleri, ön landa p atlama direği 2. Atlama, arka planda 1. Atlama

Elbe Atlaması I’in atlama direkleri Elbe Atlaması I’in portal durdurucu direği 5- 220 kV CHUSİ ATLAMASI (JAPONYA) Resmi adıyla Seto Inland Denizi Japonya’nın güneybatısında bir iç denizdir. Japonya’nın üç ana adası Honshū, Shikoku ve Kyūshū’yu ayıran, Japon Denizi ile Pasifik Okyanusunu birleştiren uluslararası bir suyoludur.

Seto Inland Denizi Honshū, Shikoku, Kyūshū Adaları Miyajima Adasından Inland Denizi görünüşü

1962 yılında inşa edilen Chusi Atlaması Inland Denizini geçen 220 kV çift devre iletim hattının bir parçasıdır. 226 metre yüksekliğindeki iki atlama direğinden biri Honshu (Tadanoumi) kıyısında, diğeri Okino-shima adasındadır. Taşıyıcı direklerin arkasındaki durdurucu direkler 142 m yüksekliğindedir. Taşıyıcı direkler Japonya’daki en yüksek iletim hattı direkleri olup 6 iletkeni 3 konsolla taşımaktadır. İki direk arasındaki atlama açıklığı 2357 metre, deniz üzerinde düşey klerans 42 metre, iletkenin kesiti 170 mm2 *, çapı 35,2 mm (çapı TEİAŞ’ın Pheasant iletkenine yakın bir iletken), maksimum akım kapasitesi 645 Amper’dir.

*(muhtemelen çelik nüve kesiti E.Ç.) Chusi atlama direği

6- 380 kV THAMES NEHRİ ATLAMASI (İNGİLTERE) Güney İngiltere'deki Thames Nehri Londra'nın içinden geçerek Manş Denizi'ne dökülür. İsmi Keltçe Tamesa (karanlık olan) kelimesinden gelmektedir. Thames Nehri İngiltere'de çok önemli bir nehirdir, çoğu zaman sadece "Nehir" olarak anılır. Uzunluğu 338 km, yüzölçümü 13.000 km², ortalama debisi 65,8 m³/s’dir.

Güney İngiltere ve Thames Nehri

1965 yılında inşa edilen 380 kV çift devre Thames Nehri Atlaması Swanscombe-Kent’te Greenhithe bataklığındadır. Atlama direkleri İngiltere’deki en yüksek iletim hattı direkleridir. Thames’in her iki yakasındaki kafes direklerin yüksekliği 190 metre, atlama açıklığı 1372 metre, nehir üzerinde minimum düşey klerans 76 metredir. İletkeninin alüminyum (aldrey) kesiti 1300 mm2, çelik kesiti 680 mm2, çapı 56,1 mm’dir.

Kent direğinin uzaktan görünüşü Essex direği detayı Kent direği detayı

7- 380 kV ELBE NEHRİ ATLAMASI II (ALMANYA)

İskandinav ülkeleri ile Elbe Nehrinin güneyindeki Avrupa ülkeleri arasında enterkonnekte sistemin oluşturulması için 1976-1978 yıllarında tesis edilmiştir. Her bir devresi 3000 MVA taşıma kapasitesinde 4 devreli, yaklaşık 3 km’lik 4 direkten oluşan bir atlama hattıdır. Atlama açıklığı 1200 m’dir. 76 m yüksekliğindeki durdurucu direk Aşağı Saksonya’da Elbe’nin güney kısmında, 62 m yüksekliğindeki durdurucu direk de Schleswig-Holstein tarafındadır. İki taşıyıcı direk 227 m yüksekliğindedir, biri Lühesand Adasında, diğeri Hetlingen yakınında Schleswig-Holstein içinde, kuzey kıyısındadır. Temel genişliği 45 m x 45 m’dir. Bu direkler Avrupa’nın en uzun, dünyanın 6. uzun direkleridir. Taşıyıcı direklerin ağırlığı 980 ton, durdurucu direklerin ağırlığı 264 ton ve 196 ton’dur. Nehir üzerinde düşey klerans 80 m’dir. Atlamada Finch (aldrey/çelik) iletken kullanılmıştır. Bu iletkenin aldrey (alüminyum alaşımı) kesiti 564 mm2, çelik kesiti 71,5 mm2, toplam kesiti 635,5 mm2, çapı 32,85 mm, alüminyum tel adedi 54, çelik tel adedi 19, kopma mukavemeti 26 ton’dur.

Elbe Atlaması II profili

2. Elbe Atlamasının iki taşıyıcı direği Atlama direğinin konsol tertibi

Atlama direği Konstrüksiyonun yakın görünüşü Elbe Atlaması II’nin durdurucu direği

Elbe Atlaması II’nin üç konsollu taşıyıcı atlama direğinin görünüşleri Taşıyıcı direk ölçüleri 8- 380 kV BOĞAZ ATLAMA II (TÜRKİYE) İstanbul Boğazı üzerindeki ikinci atlama hattıdır. Toplam taşıma kapasitesi 2800 MVA olup, Siemens AG - MİTAŞ Konsorsiyumu tarafından tesis edilmiş, 1983 yılında tamamlanmıştır. 380 kV çift devre, atlama direkleri arası 1801,1 mm2 AACSR (aldrey)/226,2 mm2 AW (alumoweld), toplam kesiti 2027,30 mm2, çapı 58,63 mm özel iletkenli olan Boğaz Atlama II projesinde Anadolu Kavağı ve Rumeli Kavağı’na yerleştirilen taşıyıcı direklerle 1757 m’lik açıklık atlanmıştır. Atlama direklerinin yüksekliği 124 m, ağırlığı 230 ton’dur. Atlama direklerinin arkasındaki durdurucu direklerden Avrupa yakasındaki 28 m, Anadolu yakasındaki 38 m yüksekliğindedir. Boğaz üzerinde klerans 70 m’dir.

Hat güzergahı Atlama planı

Atlama profili

Direğin Telli Baba’dan görünüşü Atlama detayı Taşıyıcı (askı) izolatör takımları

Durdurucu direğin Anadolu Taşıyıcı direkte montaj ve tel çekimi çalışmaları Kavağından görünüşü Aşağıdaki resimlerde Boğaz Atlama II’de kullanılan 850 kN (86 ton) mukavemetindeki AACSR iletkenin askı klempleri ile 414 kN (42 ton) mukavemetindeki toprak telinin gergi klempi görülmektedir.

RIBE firmasının askı klempleri ve gergi klempi 380 kV Boğaz Atlama II Hattıyla ilgili detaylı bilgi e-bülten’in makaleler bölümünde Mart 2010’da yayınlanan Ersin SOYBERK’in sunumunda verilmiştir. 9- 500 kV PEARL NEHRİ ATLAMASI (ÇİN) Hong Kong ile Macau arasında Güney Çin Denizi’ne dökülen Pearl (inci) Nehri 2200 km uzunluğuyla Yangtze ve Yellow Nehirlerinden sonra Çin’in üçüncü uzun, hacim olarak Yangtze’den sonra ikinci büyük nehridir. Nehir ismini nehrin ortasında bulunan, deniz incisi denilen kumlu-taşlı bir adadan almıştır. En kirli su yollarından biridir.

Güney Çin Denizinde Pearl Nehri ve deltası

500 kV DC, çift devre Pearl Nehri Atlaması Guangdong General Power Company (Çin) için Güney Çin’de Guangdong’da Jiangmen ve Sha Jiao arasında, ağız kısmında nehri atlamak üzere, 1986-1988 yıllarında SAE Firmasınca tesis edilmiştir. 100 km’lik iletim hattının bir parçasıdır. Her devresinin iletim kapasitesi 1600 MW’dır. Atlama üç adet taşıyıcı direkle gerçekleştirilmiş olup, direkler 240 m, 253 m ve 80 m yüksekliktedir. 253 m’lik direk nehir içindeki yapay bir ada üzerinde ve derin beton dubalar kullanılarak inşa edilmiştir, dünyanın o tarihteki en yüksek iletim hattı direğidir. 240 m’lik direk nehrin doğu tarafında, 80 m’lik direk nehrin batı tarafında konumlanmıştır. 253 ve 240 m’lik direkler arasındaki atlama açıklığı 1547 m, 253 ve 80 m’lik direkler arasındaki atlama açıklığı 931 m’dir. 1547 m’lik açıklıkta nehir üstündeki klerans 70 m’dir. Bir taşıyıcı direğin ağırlığı 1040 ton’dur.

Pearl Nehri Atlaması profili

Ada üzerindeki direğin alt montajı

10- 500 kV YANGTZE NEHRİ ATLAMASI (ÇİN) Yangtze Nehri (Uzun Nehir) Asya ve Çin’in en uzun, dünyanın üçüncü uzun nehridir. Nehir 6300 km uzunluğunda olup, Qinghai eyaletindeki kaynağından doğuya, Doğu Çin Denizi’ne doğru akar. Nehrin modern Çince adı Chang Jiang olup, tam anlamıyla uzun nehir anlamına gelmektedir. Yangtze bazen Altın Su Yolu olarak adlandırılır. Nehrin üzerindeki Three Gorges (üç boğaz) Barajı dünyanın en büyük hidro elektrik santralıdır.

Yangtze Nehri Pearl River, Yangtze River,Yellow River-Çin (İnci Nehri, Yang-Çe Nehri, Sarı Nehir) SAE (İtalya) Firmasınca anahtar teslimi proje olarak East China Electric Power Administration (Çin) için 1987-1988 yıllarında tesis edilen 500 kV çift devre bu atlama hattı Yangtze Nehri Atlamalarından biri olup, her devresinin iletim kapasitesi 2250 MW’dır. Atlama direklerinin yüksekliği 180 m, atlama açıklığı 1820 m, bir direğin ağırlığı 540 ton, nehir üzerindeki, düşey klerans 48 m’dir.

Atlama profili Atlama direği

11- 500 kV YANGTZE NEHRİ ATLAMASI (ÇİN) 500 kV çift devre Yangtze Nehri Atlaması Çin’in Jiangsu Eyaletinde Jiangyin’dedir. Atlama hattı Yan Chen santralinden Dou Shan TM’ye giden hattın bir parçasıdır. Direkler Cleveland Bridge & Balfour Beatty Power Networks Ortak Girişimi tarafından inşa edilmiştir. Hattın yapımı 2002-2004 yılları arasında tamamlanmıştır. 346,5 m yüksekliğindeki taşıyıcı direkler 13 Nisan 2004 tarihinden itibaren dünyadaki en yüksek iletim hattı direkleridir. Atlama açıklığı 2303 m, her bir çelik kafes direğin ağırlığı 4192 ton, direğin zemindeki genişliği 68 m x 68 m’dir. Nehir üzerindeki düşey klerans 56 m’dir. Direklerin içinde özel bir asansör sistemi bulunmaktadır. Her iki yakadaki taşıyıcı direklerin arkasında 55 m yüksekliğinde ve 110 ton ağırlığında durdurucu direkler yer almaktadır.

346,5 m yüksekliğinde taşıyıcı atlama direği Konstrüksiyon detayı alt görünüş

Atlama direğinin nehirden görünüşü Nehrin atlanması

Jiangsu Eyaletinde Nanjing’de 1992 yılında inşa edilen 500 kV çift devre bir başka Yangtze Nehri Atlaması’nda güçlendirilmiş betondan yapılmış iki adet 257 m yüksekliğinde direk kullanılmıştır. Bu kategoride dünyadaki en yüksek direklerdir. Atlama açıklığı 2053 m’dir. Bu açıklık için kullanılan toprak teli 418,2 kN (42 ton) mukavemetinde OPGW ACS 325 iletkendir.

Nanjing’de Yangtze Nehrinin atlanması RİBE firmasının askı takımı Ayrıca Anhui eyaletinde Wuhu yakınında Yangtze Nehri’ni atlayan, 229 m yüksekliğinde çelik tüp direkleri olan, her bir direği iki iletken taşıyan HVDC (yüksek gerilim doğru akım) iletim hattı bulunmaktadır. Hat 2003 yılında inşa edilmiştir. Atlama açıklığı 1910 m olup, direkler HVDC için kullanılan en yüksek direklerdir. 12- 220 kV ORİNOCO NEHRİ ATLAMASI (VENEZÜELLA)

Orinoco Nehri 2140 km uzunluğuyla Güney Amerika'nın en uzun nehirlerinden biri olup, nehir yatağının tümü Venezuela topraklarındadır. Nehrin kaynağı Brezilya sınırı yakınlarında Parima civarında bulunur. Buradan başlayarak geniş ve batıya doğru oluşan bir kavisle kuzeye doğru Atlas Okyanusu'na akar. Deltası 41.000 km²’lik bataklık coğrafyası oluşturur.

Orinoco Nehri

Orinoco Nehrini atlayan ikinci hat olan 220 kV çift devre atlama hattı Venezüella’da Bolivar eyaletinde Caroni’dedir. SAE firmasınca 1992’de tamamlanmıştır. 3 adet atlama direği bulunmakta olup, bunların biri nehirdeki bir ada üzerindedir. Direklerin her biri 240 m yüksekliğinde ve üç konsolludur, V şeklindeki toprak kulesi iki toprak teli taşımaktadır. Bu direkler Güney Amerika’nın en yüksek direkleridir. Üç direk arasındaki atlama açıklıkları 2537 m ve 2161 m’dir.

Orinoco Nehri üzerindeki 800 kV ilk atlama hattı 1981 yılında SAE tarafından yapılmış olup, atlama açıklığı 1200 m, atlama direklerinin yüksekliği 110 m’dir.

13- 230 kV GESHM BOĞAZI ATLAMASI (İRAN) İran’ın güneyindeki Geshm (Quesm-Keşm) Adası Basra Körfezinde Hürmüz Boğazındaki bir adadır. Aynı zamanda İran'ın en büyük adasıdır. 5 adayla birlikte görülür. Yüzölçümü 1,491 km² , tek taraflı uzunluğu ise 135 km.'dir.

Hürmüz Boğazı ve Geshm Adası

Adayı anakaradaki sisteme bağlayan 230 kV çift devre Geshm Boğazı Atlaması KRECO (İran) için 1989-1993 yıllarında SAE Firmasınca tesis edilmiştir. Atlama direkleri 130 m yüksekliğinde ve 125 ton ağırlığındadır. Atlama direklerinden biri Boğazın içinde, prefabrik betonarme temeller boğaza yerleştirilerek inşa edilmiştir. Bu tip bir inşaatın dünyada ilk uygulamasıdır. Direk temeli (30x30x21 m) ebadında olup 6000 ton ağırlığındadır. Bu direğin ön ve arkasındaki direklerle atlama açıklığı 1585 m ve 1016 m’dir.

Direk temelinin yerleştirilmesi Geshm Atlama direği 14- 500 kV SUEZ (SÜVEYŞ) KANALI ATLAMASI (MISIR) Mısır topraklarında bulunan Süveyş Kanalı Akdeniz ile Kızıldeniz'i birbirine bağlayan yapay bir suyoludur, ilk defa 1869'da açılmıştır. Sina Yarımadası'nın batısındadır. Afrika çevresinde dolaşmaya gerek kalmadan Asya ile Avrupa arasında deniz taşımacılığı yapılmasını sağlar. Kanalın uzunluğu 161 km, derinliği 11-12 m’dir. Genişliği 70-125 m arasında değişmektedir.

Kızıldeniz’den Akdeniz’e Suez-Süveyş Kanalı geçişi

Mısır’ın en önemli enerji iletim hatlarından Suez Kanalı Atlaması 1998 yılında, STFA Enerkom A.Ş.- Siemens Konsorsiyumu tarafından Suez Şehrinde inşa edilmiştir. 500 kV çift devre iletim hattıdır. 600 m’lik küçük atlama menziline rağmen yoğun deniz trafiği nedeniyle kanal üzerinde gerekli olan 152 m kleransın sağlanması için her iki taraftaki direk 221 m yüksekliktedir. Direkler dört konsollu olup, üç konsol iletkenlerin tespiti, en alt konsol ise izolatör zinciri arızasında iletkeni tutmak için kullanılmaktadır. Aşağıdaki resimde STFA Enerkom’un mühendis ve ekiplerince inşa edilen direkler görülmektedir.

STFA Enerkom’un inşa ettiği dört RİBE firmasının gergi takımı konsollu taşıyıcı atlama direkleri

15- 380 kV BOĞAZ ATLAMA III (TÜRKİYE) İstanbul Boğazını atlayan, dört devreli üçüncü hattır. İkinci atlama hattının paralelinde ve kuzeyindedir. 380 kV Boğaz Atlama III ve İrtibat hatlarının komple tesisi H.140 referanslı Teklif İsteme Şartnamesiyle TEAŞ İletim Şebekeleri Proje ve Tesis Dairesi Başkanlığınca ihaleye çıkarılarak 10.09.1996 tarihinde teklifler alınmıştır. Bu büyük çaptaki ihale boğaz atlamada kullanılacak taşıyıcı BS ve durdurucu BT direkleriyle birlikte irtibat hatlarında kullanılacak taşıyıcı DS1, DS2 ve durdurucu DT1, DT2 direklerinin proje, test ve tesis işlerini kapsamıştır.

Atlama planı Atlama direğinin Tellibaba’dan görünüşü

İhaleye; Statnet International-Mitaş, Cegelec-Galkon-Electomontaj, ABB SAE Sadelmi - Usluel, Siemens - STFA Enerkom ve Romelectro - Hayrettin Özdil Konsorsiyumları ile SAG Firması olmak üzere Türkiye, Norveç, Fransa, Romanya, İtalya, Almanya’dan firmalar katılmış, yapılan değerlendirmelerden sonra Siemens - STFA Enerkom Konsorsiyumu ile 18.12.1997 tarihinde sözleşme imzalanmıştır. Atlama direklerinin arası AACSR 1801,1 mm2 (aldrey)/AW 226,2 mm2 (alumoweld), toplam kesiti 2027,30 mm2, çapı 58,63 mm özel iletkenli olan hattın koruma teli olarak 2 adet 350,50 mm2 20 fiberli OPGW iletken kullanılmıştır. Direkler 420 kV dört devre için dizayn edilmiş olup, modifikasyonla 800 kV için de kullanılabilecektir. 2000 yılında tamamlanan atlama hattının bu tarihten itibaren iki devresi kullanılmaktadır. Taşıyıcı atlama direklerinin yüksekliği 160 m, ağırlığı 460 ton’dur. Bu direklerin arkasındaki durdurucu direkler 65 m yüksekliğinde olup, her birinin ağırlığı 170 ton’dur. Atlama açıklığı 1882 m, boğaz üzerinde düşey klerans 73 m’dir. Atlama direklerinin dikme ve çaprazlarında tek eleman yerine, dört ana köşebentin örülmesinden oluşan kafes sistemi kullanılmıştır.

Boğaz Atlama III profili

Atlama direğinde 420 kV devreleri Atlama direğinde 800 kV- 420 kV devreleri

Boğazdan 380 kV Boğaz Atlama II ve III Hatlarının Kireçburnu’ndan görünümü

Telli baba’dan görünüş, solda 3. Atlama, sağda 2. Atlama Hatları Anadolu Kavağı’ndan 3. ve 2. Atlama durdurucu direklerinin görünüşü

380 kV Boğaz Atlama III Hattıyla ilgili detaylı bilgi e-bülten’in makaleler bölümünde Nisan 2010’da yayınlanan Ersin SOYBERK’in makalesinde verilmiştir.

16- 400 kV ARANİTA ADASI ATLAMASI (MEKSİKA) Commission Federal de Electricidad (CFE) için SAE Firmasınca 2002-2004 yılları arasında Meksika’nın Chiapas Bölgesinde tesis edilen 400 kV çift devre, 120 km’lik iletim hattının bir parçası olan Aranita Adası Atlaması toplam 4500 m’yi dört açıklıkta atlamaktadır (ada atlama açıklıkları 1631 m ve 1408 m’dir).

Aranita Adası Atlaması Atlama direği

17- 330 kV NİGER NEHRİ ATLAMASI (NİJERYA) Uzunluğu 4.184 km, havza alanı 2.261.763 km2 olan Niger (Nijer) Nehri Batı Afrika'daki en büyük nehirdir. Gine, Mali, Nijer ülkelerinden geçerek Benin - Nijerya sınırının bir kısmını oluşturur ve Nijerya topraklarına sokularak bir delta yapar ve Atlas Okyanusu'nun bir kolu olan Gine Körfezi'ne dökülür. Doğduğu kaynaktan döküldüğü yerin doğrultusu bir hilali andırır.

Nijer Nehri ve OVTL (EİH) güzergahı

Nijer Nehri Atlaması, Nigerian Agip Oil Company (NAOC) için SAE Firmasınca 2002-2005 yılları arasında Nijerya’da tesis edilen 330 kV çift devre, 56 km’lik iletim hattının bir parçasıdır.

Atlama direği Nijer Nehri’nden görünüş

18- 275 kV AUST SEVERN (SEVERN NEHRİ) ATLAMASI (İNGİLTERE) Orta Galler’de Cambrian Dağları’ndan çıkan, güneybatı İngiltere’de Bristol Kanalı’ndan Celtic Denizi’ne dökülen Severn Nehri İngiltere’nin en uzun ve debi itibariyle en büyük nehridir. Uzunluğu 354 km, debisi ortalama 107 m³/s, havzası 11,42 km2’dir.

Severn Nehri Nehirden görünüş

275 kV çift devre Aust Severn Atlaması 1618 m atlama açıklığıyla İngiltere’deki en uzun iletim hattı açıklığıdır. Severn Nehrini atlayan hat Aust ile Beacley arasında olup, İngiltere sisteminin bir parçasıdır. Hat Severn köprüsü’nün güneyinde olup, JL Eve&Co tarafından inşa edilmiştir. Atlama direkleri 148,75 m yüksekliğindedir. Nehir üzerindeki düşey klerans 40 m’dir. İletkeninin alüminyum (aldrey) kesiti 515 mm2, çelik kesiti 601 mm2, çapı 43 mm’dir.

Doğuda Aust’daki direk Batıda Beacley’deki direk

19- 380 kV EMS NEHRİ ATLAMASI (ALMANYA)

Kuzeybatı Almanya ve kuzeydoğu Hollanda’da bulunan Ems Nehri Kuzey Ren-Westphalia ve Aşağı Saksonya eyaletlerinden geçer Kuzey Denizi’ne dökülür. Uzunluğu 371 km olup, havzası 17,934 km2’dir.

Lingen yakınında Ems Nehri’nden görünüş Ems Nehri Almanya Güney Weener’deki Ems Nehri’ni atlayan hat 380 kV çift devredir. Her iki taraftaki direkler 84 m boyunda ve iki konsollu olup, atlama menzili 405 m’dir. Aşağıdaki resimde atlama direkleri görülmektedir.

Atlama direkleri

DÜNYADAKİ ÖNEMLİ FİYORT ATLAMALARI

20- 132 kV AMERALİK FİYORDU ATLAMASI (DANİMARKA) Dünyanın en büyük açıklıklı iletim hattı atlamasıdır. Atlama açıklığı 5376 m’dir. Grönland’ın güneybatısında Nuuk yakınında Ameralik fiyordunu atlamaktadır. Yukarıda anılan klasik atlama hatlarından farklı olan bu atlama hattı 1993 yılında Norveç Elektrik Şirketi Statnet tarafından inşa edilmiştir. Bu şirket açılan ihalede Boğazlama III için teklif vermiş, ancak ihaleyi kazanamamıştır. Hat 132 kV tek devre olup, Buksefjord Hidroelektrik Santralından Nuuk’a giden hattın bir parçasıdır. Atlamada 40 mm çapında 4 adet çelik iletken kullanılmıştır. Bunlardan biri yedek iletkendir. Her iki yakadaki direkler birer iletkeni taşımaktadır. Dağdaki direklerden kuzey kıyısındaki 444 m yükseklikte (kotta), güney kıyısındaki 1013 m yüksekliktedir.

Ameralik Atlaması uydudan Grönland’da Nuuk bölgesi Statnet’in Sunndal Fiyordu atlaması 21- SOGNE FİYORDU ATLAMASI (NORVEÇ)

Sogne Fiyordu (Sognefjorden) Grönland'daki Scoresby Sund'dan sonra dünyanın en büyük ikinci, Norveç'in ise en büyük fiyordudur. Kuzey Norveç, Sogn og Fjordane'de bulunan Sogne Fiyordu’nun ağzı 72 km, genişliği ise 203 km’dir. Hermansverk yakınında Sogne Fiyordu’ndaki derin bir vadiyi atlayan hat dünyanın en büyük açıklıklı ikinci atlamasıdır. Klasik atlamalardan farklı olan bu atlamada fiyordun sonundaki direk vadinin derinliği nedeniyle normal bir direkten daha uzun değildir. Her iletken ayrı bir direğe tespit edilmiştir. Atlama açıklığı 4850 m, direklerin yüksekliği 17 m, zemine olan düşey klerans 68 m’dir.

Norveç Sogne Fiyordu

Bu atlamanın yakınında Dünyadaki üçüncü en uzun atlama olan 4520 m açıklığında ikinci bir Sogne fiyordu atlaması ile yine Sogne Fiyordunu atlayan 4500 m’lik üçüncü bir atlama hattı bulunmaktadır.

ÖNEMLİ BİR GÖL GEÇİŞİ

22- MARACAİBO GÖLÜ GEÇİŞİ (VENEZÜELLA) Venezüella’nın kuzeybatısında, Karayip Denizi kıyısında, 13,210 km² yüzölçümüyle Güney Amerika’nın en büyük tabii gölü ve dünyanın en eski göllerinden biri olan Maracaibo Gölü 55 km’lik Tablazo Boğazı ile Venezüella Körfezine bağlanmaktadır. Maracaibo ve Cabimas limanlarına ulaşan büyük bir gemi yoludur.

Maracaibo Gölü Gölü geçen direkler ve gemi trafiği Maracaibo Gölü birbirine paralel iki adet tek devre yüksek gerilim iletim hattıyla geçilmiştir Bu geçiş en büyüğü 1500 m olan 15 açıklık (menzil) ile sağlanmıştır. Toprak teli olarak 199 kN (20 ton) mukavemetinde OPGW ACS 204 ve 234 kN (23,8 ton) mukavemetinde OPGW ACS 197 iletken kullanılmıştır. Konsept olarak karadaki hatlara benzerlik göstermekle birlikte, göl yüzeyine olan düşey kleransların göldeki trafiğe göre ayarlanması ile yukarıdaki iletim hattı atlamalarına da benzemektedir. Direkteki çalışmalar için direğin çevresinde taban seviyesinde tesis edilen özel platform bu hattın özelliğidir. Platform ayakları birbirine bağladığından aynı zamanda statik rijitlik sağlamaktadır.

Direklerin tabanındaki platform Gölü geçen iki tek devre hattın direkleri

DİĞER PROJELER

Yukarıda karakteristiklerinden bahsedilen önemli atlamalar haricinde, aşağıdaki projeler gibi pek çok iletim hattı atlaması bulunmaktadır. Konuyla ilgili sınırlı kaynaklarda bunlarla ilgili detaylı bilgi ve görsel doküman bulunmamakla birlikte, projeleri gerçekleştiren yüklenici firmaların verdiği bilgilere göre kısaca projeler ve yüklenici firmalar belirtilmiştir.

220 kV Nile River Crossing / Nil Nehri Atlaması - Mısır (STFA Enerkom) 230 kV çift devre Panama Channel Crossing / Panama Kanalı Atlaması - Atlama açıklığı

1149 m, atlama direği yüksekliği 146 m - Panama (SAE) 500 kV çift devre Yellow River Crossing / Sarı Nehir Atlaması - Atlama açıklığı 1820 m,

atlama direği yüksekliği 180 m - Çin (SAE) 500 kV Uruguay River Crossing / Uruguay Nehri Atlaması - Brezilya (SAE)

İletim hattı atlamalarından örnekler

Yukarıda tanıtılan iletim hattı atlamaları haricinde çeşitli ülkelerde bulunan atlama hatlarının listesi aşağıda verilmiştir.

Bu tablolar “Wikipedi’den http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_spans” adresinden alınmıştır.

Powerline spans in flat areas with high pylons – Düz alanda yüksek direklerle iletim hattı açıklıkları/atlamaları

(At these spans the sag of the conductors is less than the height of the pylons-Bu açıklıklarda iletkenin sehimi direklerin yüksekliğinden daha azdır)

Crossing Atlama

Country Ülke

City Şehir

Height of pylons

Direk yüksekli

ği

Span width

Açıklık [metre]

Height of conductors over ground

Zemindedüşey

klerans

Year of inaugurat

ion Bitiş tarihi

Remarks Açıklama

Daqi-Channel-Crossing Japan ? 223 m 2145 ? 1997

LingBei-Channel-Crossing Japan ? 214.5 m 1463 ? 1993

Luohe-Crossing China ? 202.5 m 1478 ? 1989 pylons of reinforced concrete

Tracy Saint Lawrence River Powerline Crossing

Canada Tracy 174.6 m tallest electricity pylon in Canada

Churchill River crossing Canada Labrador ? 1463 ? 1971

132kV Thames Crossing UK West Thurrock

148.4 m 76 m 1932 demolished in 1987

Karmsundet Powerline Crossing

Norway Karmsundet 143.5 m ? ?

Limfjorden Overhead powerline crossing 2

Denmark Raerup 141.7 m 797 ? ?

Limfjorden Overhead powerline crossing 2

Denmark Raerup 141.7 m 797 ? ?

Saint Lawrence River HVDC Quebec-New England Overhead Powerline Crossing

Canada Deschambault-Grondines

140 m 1989 dismantled in 1992

Rhine Crossing Voerde Germany Voerde 138 m 516 ? 1926

Köhlbrand Powerline Crossing Germany Hamburg 138 m 597 ? ?

Bremen-Farge Weser Powerline Crossing

Germany Bremen 135 m 648 ? ?

Oka River Crossing Dzerzhinsk

Russia Dzerzhinsk

128 m, 70 m ? 1929

Hyperboloid structure, abandoned

Tarchomin-Lomianki Vistula Powerline Crossing

Poland Tarchomin/Lomianki

127 m (Tarchomin), 121 m

(Lomianki)

963 ? ?

Skolwin-Inoujście Odra Powerline Crossing

Poland Skolwin/Inoujście

126 m ( Skolwin), 125 m (

Inoujście )

664 ? ?

Little Belt Overhead powerline crossing 2

Denmark Middelfart 125.3 m + 119.2 m 927 ? ?

Duisburg-Wanheim Powerline Rhine Crossing Germany Duisburg 122 m 635 ? ?

Little Belt Overhead powerline crossing 1

Denmark Middelfart 119.5 m + 113.1 m 927 ? ?

Rhine Crossing Duisburg-Rheinhausen

Germany Duisburg-Rheinhausen

118.8 m 570 ? 1926

Bullenhausen Elbe Powerline Crossing

Germany Bullenhausen 117 m 666 ? ?

Lubaniew-Bobrowniki Vistula Powerline Crossing

Poland

Lubaniew/Bobrowniki

117 m

960

?

?

Świeże Górne-Rybakow Vistula Powerline Crossing

Poland Świeże Górne/Rybaków

116 m 1025 ? ?

Ostrówek-Tursko Vistula Powerline Crossing

Poland Ostrówek/Tursko

115 m 880 ? ?

Bremen-Industriehafen Weser Powerline Crossing

Germany Bremen 111 m 506 64 m 1972–1974 three phase AC current

Bremen-Industriehafen Weser Powerline Crossing

Germany Bremen 111 m 550 64 m ?

single phase AC current. Tallest pylons for single phase AC

Nowy Bógpomóż-Probostwo Dolne Vistula Powerline Crossing

Poland

Nowy Bógpomóż/Probostwo Dolne

111 m ( Probostwo

Dolne), 109 m ( Nowy

Bógpomóż )

1248 ? ?

Daugava Powerline Crossing Latvia Riga 110 m ? 1975

Regów Gołąb Vistula Powerline Crossing

Poland Regów/Gołąb

108 m 960 ? ?

Orsoy Rhine Crossing Germany Orsoy 105 m 545 ? ?

Emmerich Rhine Crossing Germany Emmerich 102 m 460 ? ?

Limfjorden Overhead powerline crossing 1

Denmark Raerup 101.2 m 723 ? ?

Powerline Crossing Wittower Fähre

Germany Wittower Fähre 95 m 840 ? ?

Reisholz Rhine Powerline Crossing

Germany Düsseldorf ? m 375 ? 1917

Sacramento USA Sacramento ? 1180 43 m ?

Mississippi Crossing USA ? ? 1190 ? ?

Dordogne Crossing France ? ? 1095 32 m ?

Aggersund Crossing of Cross-Skagerak

Denmark Aggersund 70 m 470 ? 1977 HVDC-powerline

Galiano Island - Parker Island HVDC Powerline Span

Canada

Montague Harbour

? m

880

?

1968

Part of HVDC Vancouver-Island

Peene Crossing Karlshagen Germany Karlshagen 75 m 306 50 m ?

Rhine Crossing Düsseldorf/Neuss Germany

Düsseldorf/Neuss

? ? ?

Powerline for traction current (single phase AC, 16.67 Hz, 110 kV)

Powerline spans in mountainous areas requiring shorter pylons – Dağlık alanlarda daha kısa direkler gerektiren iletim hattı açıklıkları/atlamaları

At these spans, the pylons are situated on the tops of mountains, so the topography determines the height of the lines. Because of this it is possible that the span pylons can be lower than the height of the line at point of largest sag.- Bu açıklıklarda, direkler dağların tepesindedir, böylelikle topoğrafya hattın yüksekliğini belirler. Bu nedenle atlama direkleri en büyük sehimin olduğu yerdeki hat yüksekliğinden daha az olabilir.

Crossing Atlama

Country Ülke

City Şehir

Height of pylons

Direk yüksekli

ği

Span width,

leaning straight

line Açıklık[metre]

Height of conductors over ground

Zeminde düşey

klerans

Year of inaugurat

ion Bitiş

tarihi

Remarks Açıklama

Kootenay Lake Crossing Canada

Kootenay Lake

90 m 3248 37 m 1958 dynamited in 1962

Saltery Bay Span Canada

Powell River, British Columbia

? m 3100 ? m ?

Sansum Narrows HVDC Powerline Crossing

Canada

Sansum Narrows

? m

1900

?

1968

Part of HVDC Vancouver Island

Eyachtal Span Germany Höfen 70 m 1444 ? 1992 Longest span of Germany

Enztal Crossing Calmbach Germany Calmbach ? 1372 ? 1992

Carquinez Strait Powerline Crossing

United States Benicia

68 m + 20 m 1350 ? 1901

Nagold Valley Span Germany Bad Liebenzell

? 941 ? ?

Neckar Crossing Sulz Germany Sulz 61 m 891 ? 1976

Powerline for traction current (single phase AC, 16.67 Hz, 110 kV)

Neckar Crossing Weitingen Germany Weitingen 61 m 864 ? 1976

Powerline for traction current (single phase AC, 16.67 Hz, 110 kV)

Rhine Powerline Crossing Hirzenach-Oberkestert Germany Hirzenach/O

berkestert ? m 734 ? ?

Yararlanılan Kaynaklar: - EİHPT Dairesi Başkanlığı dokümanları - İŞİB Dairesi Başkanlığı dokümanları - Siemens-MİTAŞ Konsorsiyumu broşürü-The New 380 kV Bosphorus Crossing of the TEK - SAE Brochure-Power Transmission and Distribution - SAE Presentation April 2009 - The Story of SAE and Its Man-1986 - Enerji Hatları Mühendisliği-H.Dengiz 1991 - Messina Boğazı Atlaması-M.Adnan ŞENYOL - Yangtze Cossing Brings-John Hooper - Alimak lifts at work: Electricity transmission towers, Yangtze River Crossing - RIBE Selected Project References - en.wikipedia.org/wiki/Category:Powerline_river_crossings - en.wikipedia.org/wiki/List_of_spans - en.allexperts.com/e/p/py/pylons_of_pearl_river_crossing.htm - en.structurae.de/structures/ftype/index.cfm?id=2018 - www.stfa.com - www.statnet.no - Google Earth

*****