energetyka wiatrowa w kontekście ochrony krajobrazu

1

ENERGETYKA WIATROWA W KONTEKŚCIE OCHRONY KRAJOBRAZU

PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-

POMORSKIM

Ekspertyza wykonana przez Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im.

Stanisława Leszczyckiego, Polskiej Akademii Nauk w Warszawie

na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu

pod kierunkiem

prof. dr hab. Marka Degórskiego

Warszawa styczeń 2012

2

Zespół realizujący projekt z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania

im. Stanisława Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk:

prof. dr hab. Marek Degórski – kierownik projektu

dr Jarosław Baranowski

dr hab. Mirosław Błaszkiewicz

prof. dr hab. Krzysztof Błażejczyk

dr Dariusz Brykała

dr Bożena Degórska

dr Piotr Gierszewski

mgr Marta Jarzębowska

dr Halina Kaczmarek

mgr Michał Kaszubski

dr hab. Tomasz Komornicki

dr Jarosław Kordowski

dr Piotr Lamparski

mgr Paweł Milewski

dr Piotr Rosik

mgr Michał Słowiński

dr Dariusz Świątek

mgr Sebastian Tyszkowski

dr Rafał Wiśniewski

Eksperci zewnętrzni:

mgr Wojciech Błażejczyk, Uniwersytet Muzyczny im. F. Chopina w Warszawie

dr inż. Sylwester Borowski, Zakład Techniki Rolniczej, Wydział Inżynierii Mechanicznej Uniwersytet

Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

dr Przemysław Chylarecki, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków

prof. dr hab. inż. Edmund Dulcet, Zakład Techniki Rolniczej, Wydział Inżynierii Mechanicznej Uniwersytet

Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

mgr Arkadiusz Gawroński , firma „Frugile” w Poznaniu

dr Karolina Karpus, Katedra Prawa Ochrony Środowiska, Wydział Prawa i Administracji UMK w Toruniu

mgr Robert Kola, Narodowy Instytut Dziedzictwa w Toruniu

dr inż. Piotr Kolber, Zakład Sterowania, Wydział Inżynierii Mechanicznej, Uniwersytet Technologiczno-

Przyrodniczego w Bydgoszczy

mgr Leszek Kotlewski, Narodowy Instytut Dziedzictwa w Toruniu

dr Kamila Kwaśnicka, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

mgr Krzysztof Lewandowski, Narodowy Instytut Dziedzictwa w Toruniu

mgr Katarzyna Lew-Gliniecka, Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna

prof. dr hab. inż. Jan Mikołajczak, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

dr inż. Adam Mroziński, Zakład Systemów Technicznych i Ochrony Środowiska, Wydział Inżynierii Mechanicznej,

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

prof. dr hab. Zbigniew Podgórski, Instytut Geografii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Dipl. Geoökol. Ansgar Quinkenstein, Brandenburgische Technische Universität w Cottbus

prof. dr hab. Bartosz Rakoczy, Katedra Prawa Ochrony Środowiska, Wydział Prawa i Administracji UMK w

Toruniu

mgr Łukasz Sarnowski, Instytut Geografii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

mgr Zbigniew Strzelecki, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

dr Karolina Szuma, Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Warszawie

3

SPIS TREŚCI

ENERGETYKA WIATROWA W KONTEKŚCIE OCHRONY KRAJOBRAZU

PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-

POMORSKIM .................................................................................................................................. 1

Wstęp ................................................................................................................................................ 6

STRESZCZENIE ........................................................................................................................... 10

MODUŁ A ..................................................................................................................................... 26

1. Uwarunkowania fizjograficzne i przyrodnicze województwa, które mają znaczący wpływ na

rozwój energetyki wiatrowej .......................................................................................................... 27

1.1. Warunki anemologiczne ...................................................................................................... 27

1.2. Rzeźba terenu ...................................................................................................................... 30

1.3. Użytkowanie i pokrycie terenu ........................................................................................... 35

1.4. Zasoby glebowe .................................................................................................................. 37

1.5. Uwarunkowania geologiczne w aspekcie występowania złóż kopalin stałych ................... 40

1.6. Potencjał energetyczny wiatru. ........................................................................................... 42

1.6.1. Dotychczasowy stan rozpoznania zasobów energii wiatru w województwie kujawsko-

pomorskim .............................................................................................................................. 42

1.6.2. Metoda zastosowana do określenia potencjalnej energii wiatru .................................. 44

1.6.3. Przestrzenne zróżnicowanie potencjalnej energii wiatru na wysokości 30, 60 i 90 m

nad gruntem ............................................................................................................................ 46

1.6.4. Zróżnicowanie potencjału energetycznego wiatru w różnych typach rzeźby

użytkowania i pokrycia terenu ............................................................................................... 51

1.7. Bodźce klimatyczne i ich oddziaływanie na organizm człowieka, z uwzględnieniem

wpływu farm wiatrowych ........................................................................................................... 54

4

1.7.1. Podstawy wydzielenia obszarów o różnych cechach bioklimatu ................................ 57

1.7.2. Obszary o różnej uciążliwości bioklimatycznej ........................................................... 59

1.8. Uwarunkowania wynikające z ochrony przyrody ............................................................... 63

1.8.1. Obszary objęte formami ochrony przyrody ................................................................. 63

1.8.2. Uwarunkowania lokalizacji elektrowni wiatrowych w aspekcie występowania i

ochrony nietoperzy (Chiroptera) .......................................................................................... 77

1.8.3. Uwarunkowania lokalizacji elektrowni wiatrowych w aspekcie ochrony ptaków i ich

ostoi ........................................................................................................................................ 82

1.8.4. Energetyka wiatrowa a problem zagrożeń dla nietoperzy i ptaków ............................. 90

1.9. Uwarunkowania kulturowe .............................................................................................. 94

1.9.1. Dziedzictwo i zasoby kulturowe województwa ........................................................... 94

2. Opracowanie typologii i waloryzacji krajobrazów województwa ........................................... 103

2.1. Typologia i waloryzacja krajobrazu z uwagi na rzeźbę terenu ......................................... 103

2.2. Waloryzacja krajobrazu kulturowego województwa kujawsko-pomorskiego z uwagi na

lokalizację elektrowni wiatrowych ........................................................................................... 109

2.3. Identyfikacja terenów, w których lokalizacja wiatraków ze względów krajobrazowych

może być dopuszczona ............................................................................................................. 115

2.4. Analiza wpływu farm wiatrowych na estetykę krajobrazu na podstawie oceny ich

widoczności oraz wartości indeksu oddziaływania wizualnego obliczonego według metody

hiszpańskiej (Hurtado i in. 2003) dla wybranych lokalizacji. .................................................. 115

2.5. Wnioski uwzględniające zalecenia Europejskiej Konwencji Krajobrazowej ................... 121

3. Identyfikacja regionalnych i ponadregionalnych struktur ekologicznych istotnych z punktu

widzenia funkcjonowania systemu przyrodniczego ze szczególnym uwzględnieniem korytarzy

dolinnych ...................................................................................................................................... 123

5

4. Ocena ładu przestrzennego pod kątem rozwoju energetyki wiatrowej .................................... 127

4.1. Ochrona jakości życia mieszkańców w aspekcie wpływu elektrowni wiatrowych na

zdrowie ..................................................................................................................................... 129

4.2. Lokalizacja siłowni wiatrowych w aspekcie ochrony gleb i wpływu na produkcję rolną.

.................................................................................................................................................. 133

4.3. Ochrona najcenniejszych zasobów środowiska przyrodniczego i spójności sieci

ekologicznej ze szczególnym uwzględnieniem powietrznych korytarzy ekologicznych ........ 134

4.4. Wyróżnienie obszarów o różnych predyspozycjach dla rozwoju energetyki wiatrowej .. 140

Literatura dotycząca modułu A .................................................................................................... 142

6

Wstęp

We współczesnym świecie, jako jedno z głównych wyzwań cywilizacyjnych przyjmuje się

zmianę struktury wykorzystania źródeł energii. Zmniejszanie się zasobów nieodnawialnych

surowców energetycznych i widmo ich całkowitego wyczerpania sprawia, że człowiek zmuszony

jest do poszukiwania rozwiązań alternatywnych w pozyskiwaniu energii, ukierunkowanych

głownie na szerokie wykorzystanie jej odnawialnych źródeł. W działania te włączyły się bardzo

aktywnie państwa wspólnoty europejskiej, które już w latach dziewięćdziesiątych XX wieku w

„Białej Księdze Unii Europejskiej” założyły wzrost udziału odnawialnych źródeł energii do 12%

ogółu energii produkowanej w państwach Unii w 2010 roku i 20% w roku 2020. Polska, jako

nowy członek wspólnoty europejskiej o określonych uwarunkowaniach środowiskowo-

gospodarczych przyjęła plan nieco skromniejszy, jednak i tak bardzo ambitny. „Polityka

energetyczna Polski do 2030 roku” oraz „Strategia rozwoju energetyki odnawialnej”, zakładała

zwiększenie udziału energii opartej o źródła odnawialne do 15% w 2020 roku.

Energetyka wiatrowa, obok energii geotermalnej i energii wód, jest jedną z podstawowych

form pozyskania energii z odnawialnych źródeł środowiska geograficznego. Do jej głównych

zalet należy przede wszystkim łatwy dostęp do źródła energii odnawialnej czyli wiatru, zaś do

największych mankamentów nierównomierny dostęp do źródła energii wiatru w czasie, co

powodowane jest różną prędkością wiatru lub nawet jego brakiem w pewnych okresach roku.

Pomimo tych uwarunkowań, rozwija się ona bardzo dynamicznie. Najwięcej energii z wiatru

produkuje się obecnie w Stanach Zjednoczonych, a w Europie w Danii, Niemczech, Wielkiej

Brytanii, Holandii. W Niemczech znajduje się elektrownia o mocy największej w świecie - 3

MW. Aeolus II pracuje w farmie wiatrowej Wilhelmshaven i produkuje rocznie około 7 mln kWh

energii, zaopatrując ok. 2000 gospodarstw domowych. Łącznie na całym świecie pracuje już

ponad 20 tys. elektrowni wiatrowych. W większości państw Unii Europejskiej, w tym również i

w Polsce, pozyskiwanie energii tą drogą jest w fazie silnego rozwoju i będzie rozwijać się bardzo

dynamicznie, co wynika między innymi z bardzo małego ograniczenia lokalizacji elektrowni

wiatrowych warunkami naturalnymi i ogólną dostępnością źródła pozyskania energii. Przyjmuje

się, że siłownie wiatrowe mogą powstawać na obszarach gdzie prędkości wiatru osiąga już

prędkość powyżej 4,5 m/s, co jest dość powszechne w Polsce. Ponad to, elektrownie wiatrowe

mogą współpracować z siecią energetyki zawodowej lub być układami autonomicznymi. Można

zatem stwierdzić, że ograniczenia związane z lokalizacja elektrowni wiatrowych mają zatem

głównie charakter regulacyjny i związane są z ochroną jakości życia człowieka, ochroną

przyrody, środowiska i krajobrazu zarówno w kontekście przyrodniczym jak i kulturowym,

ochroną dziedzictwa kulturowego, ochroną ładu przestrzennego, czy też zachowaniem

sprawności obronnej kraju. Dlatego też bardzo istotne jest opracowywanie dokumentacji

planistycznej, zawierającej w swojej treści wskazania lokalizacyjne dla elektrowni wiatrowych,

uwzględniającej z jednej strony potencjalne możliwości rozwoju, z drugiej zaś wskazujące

ograniczenia wynikające z aktów normatywnych oraz uwarunkowań przyrodniczo-kulturowych

regionu.

Mimo seryjnej produkcji, koszt budowy nowoczesnej elektrowni wiatrowej jest nadal duży.

Należy jednak podkreślić, że znikomy jest koszt jej eksploatacji. Rachunek ekonomiczny

7

uwzględniać zatem musi nie tylko nakłady na inwestycje i zyski z generowanej energii, ale

również oddziaływanie elektrowni wiatrowej na kształtowanie się kosztów środowiskowych,

wartości gruntów, kosztów technicznych, itd. Wymaga to dodatkowej szczegółowej i

kompleksowej analizy aspektów ekonomicznych i technicznych lokalizacji elektrowni

wiatrowych.

Energetyka wiatrowa spełnia wszystkie warunki konieczne do zakwalifikowania jej do

ekologicznie czystych metod wytwarzania energii. Fakt ten znajduje coraz szerszy oddźwięk

społeczny. Niemniej jednak w społecznościach lokalnych, jak dotychczas, nie ukształtował się

bardzo wyraźny kierunek postrzegania lokalizacji wiatraków. Opinie wyrażane przez

poszczególnych respondentów w czasie badań percepcji energetyki wiatrowej różnią się

pomiędzy sobą w sposób bardzo istotny, od traktowania masztów wiatraków jako elementu

wzbogacającego krajobraz po skrajne odmienne, w których elektrownie wiatrowe nie sa do

zaakceptowania w krajobrazie.

Dodatkowo jeszcze brak aktów normatywnych, które regulowałyby warunki lokalizacji

elektrowni wiatrowych generuje szereg kontrowersji wokół zagadnień rozmieszczenia elektrowni

wiatrowych i jest przyczyną niekontrolowanego z punktu ładu przestrzennego rozlewania się

wież wiatraków w środowisku. Z jednej strony Komisja Europejska i Parlament Europejski

nakłada na państwa członkowskie obowiązek zmiany struktury wykorzystania źródeł energii, co

znajduje wyraz w takich dokumentach jak:

Białą Księgę, Energia dla przyszłości – odnawialne źródła energii, z 1997 r.;

Dyrektywę 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania

energii ze źródeł odnawialnych;

Zieloną Księgę, Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i

bezpiecznej energii, z 2006 r.;

Pakiet klimatyczno-energetyczny (tzw. pakiet 3×20) – przyjęty przez Parlament

Europejski w 2008 r.,

z drugiej zaś w polskim prawodawstwie brakuje jednoznacznych przepisów regulujących

zasady lokalizacji elektrowni wiatrowych. Akty prawne odnoszące się do energetyki

wiatrowej w Polsce mają również raczej charakter strategiczny, ukierunkowany na ogólne

zasady rozwoju , wśród których wymienić można:

Strategię rozwoju energetyki odnawialnej; dokument przyjęty przez Sejm RP 23 sierpnia

2001 r.;

Politykę Klimatyczną Polski - Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do

roku 2020; dokument przyjęty przez Radę Ministrów 4 listopada 2003 r.;

Program dla elektroenergetyki; dokument przyjęty przez Radę Ministrów 27 marca 2006

r.;

Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016;

dokument przyjęty przez Sejm RP 22 maja 2009 r.;

Polityka energetyczna Polski do 2030 roku; dokument przyjęty przez Radę Ministrów 10

listopada 2009 r.;

Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, dokument przyjęty

przez Radę Ministrów 7 grudnia 2010 r.

Wszystkie zasygnalizowane tu problemy związane z lokalizacją elektrowni wiatrowych

stanowiły przesłanki do sformułowania celu niniejszego opracowania, którym jest

wielokierunkowa ocena uwarunkowań przyrodniczych, krajobrazowych, społecznych,

8

ekonomicznych, technicznych i prawnych rozwoju energetyki wiatrowej w województwie

kujawsko-pomorskim.

Cele szczegółowe ujęte zostały w sześć grup tematycznych:

Moduł A: Badania ładu przestrzennego w województwie w kontekście rozwoju

energetyki wiatrowej, który obejmował następujące zadania :

1. Ocena uwarunkowań fizjograficzno-przyrodniczych województwa, które mają znaczący

wpływ na lokalizację elektrowni wiatrowych:

uwarunkowań fizycznogeograficznych i pokrycia terenu w kontekście możliwości

rozwoju energetyki wiatrowej, identyfikacja obszarów o różnym potencjale przydatności

dla energetyki wiatrowej oraz różnej bodźcowości bioklimatycznej jak i wskazanie

uwarunkowań wynikających z ochrony przyrody, z uwzględnieniem istniejących form

objętych ochroną, jak i miejsc wymagających szczególnej ochrony (np. kolonie

nietoperzy, obszary gniazdowania ptaków).

uwarunkowań kulturowych.

2. Opracowanie typologii i waloryzacji krajobrazów województwa:

wykonanie typologii krajobrazów, ze wskazaniem charakterystycznych typów krajobrazu

oraz miejsc unikatowych, ze wskazaniem terenów, których ze względów ochrony

krajobrazu kulturowego i/lub przyrodniczego nie należy obejmować inwestycjami

elektrowni wiatrowych,

identyfikacja terenów, w których lokalizacja wiatraków ze względów krajobrazowych

może być dopuszczona,

ocena wpływu farm wiatrowych na estetykę krajobrazu, wyliczenie wartości indeksu

oddziaływania wizualnego według metody hiszpańskiej (Hurtado i in. 2004) oraz

zastosowania innych metod analiz krajobrazowych dla wybranych lokalizacji

istniejących w obszarach konfliktowych, to jest w otoczeniu dominant krajobrazowych

(m.in. zabytków architektury, punktów widokowych) – wybrane studia przypadku,

wnioski uwzględniające zalecenia Europejskiej Konwencji Krajobrazowej.

3. Identyfikacja regionalnych i ponadregionalnych struktur ekologicznych istotnych z punktu

widzenia funkcjonowania systemu przyrodniczego ze szczególnym uwzględnieniem powiązań

przyrodniczych (korytarzy ekologicznych) w tym także szlaków wędrówek ptaków).

4. Ocena ładu przestrzennego pod kątem rozwoju energetyki wiatrowej:

uwarunkowań wynikających z polityki przestrzennej województwa, stanu

zagospodarowania przestrzennego; osadnictwa (m.in. koncentracji zabudowy, stopnia

rozproszenia, itd) oraz ochrony potencjału dla rozwoju turystyki i rolnictwa z

uwzględnieniem ochrony gleb oraz fragmentacji struktur przyrodniczych).

identyfikacja terenów, w których ład przestrzenny jest już tak zaburzony, że ewentualna

lokalizacja wiatraków nie wywoła większych zmian jakościowych,

identyfikacja terenów, w których ochrona ładu przestrzennego jest szczególnie istotna,

wskazanych do wyłączenia z lokalizacji siłowni wiatrowych,

rozmieszczenia, koncentracji oraz wysokości siłowni wiatrowych z uwagi na

kształtowanie ładu przestrzennego wraz z próbą wskazania optymalnych parametrów

w kontekście uwarunkowań środowiskowych,

9

wnioski dla kształtowania ładu przestrzennego w kontekście rozwoju energetyki

wiatrowej uwzględniające zasady trwałego i zróżnicowanego rozwoju województwa

kujawsko-pomorskiego.

Moduł B. Badania społeczno-ekonomiczne wykorzystania energetyki wiatrowej,

który obejmował następujące zadania:

1. Analiza kosztów uzyskania energii:

ekonomiczna analiza kosztów pozyskiwania energii z siłowni wiatrowych w porównaniu

do tradycyjnych źródeł energii.

2. Analiza społecznego postrzegania rozwoju energetyki wiatrowej.

3. Analiza zdolności sieci przesyłowych.

4. Ocena wpływu elektrowni wiatrowych na zdrowie człowieka oraz środowisko przyrodnicze.

Moduł C. Badania technologiczne rozwiązań stosowanych w energetyce wiatrowej.

Moduł D. Analiza prawa w zakresie energetyki wiatrowej.

Moduł E. Regionalne badania środowiskowo-lokalizacyjne możliwości

wykorzystania energetyki wiatrowej w województwie, który obejmował następujące

zadania:

1. Opracowanie map tematycznych i wynikowych uwarunkowań i kierunków rozwoju

energetyki wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim, zawierające warstwy tematyczne.

2. Syntezę wyników badań przeprowadzonych we wszystkich modułach tematycznych

uwzględniającą rekomendacje dla Strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego oraz

Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego.

Opracowanie jest studium eksperckim wykonanym na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu, a opracowanym głównie przez specjalistów z

Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie. Uczestniczyli w nim

również pracownicy Uniwersytetu im Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu im.

Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w

Bydgoszczy.

10

STRESZCZENIE

Według dokumentów strategicznych jak: „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku”

oraz „Strategia rozwoju energetyki odnawialnej”, nasz kraj zakładała zwiększenie udziału energii

opartej o źródła odnawialne do 15% w 2020 roku. Energetyka wiatrowa, obok energii

geotermalnej i energii wód, jest jedną z podstawowych form pozyskania energii z odnawialnych

źródeł środowiska geograficznego. Celem niniejszego opracowania jest wielokierunkowa ocena

uwarunkowań przyrodniczych, krajobrazowych, społecznych, ekonomicznych, technicznych i

prawnych rozwoju energetyki wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim. Brak regulacji

prawnych odnoszących się do warunków lokalizacji elektrowni wiatrowych w Polsce sprawia, że

toczy się dyskusja pomiędzy różnymi grupami osób zarówno z kręgów inwestorów, decydentów

jak i organizacji pozarządowych w kontekście prawidłowości lokalizowania elektrowni

wiatrowych.

Niniejsze opracowanie przedstawia wyniki badań jakie prowadzone były przez Instytut

Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie przy udziale ekspertów

zewnętrznych reprezentujących różne specjalności naukowe i jednostki badawcze. W sumie nad

przygotowaniem niniejszego dzieła pracowało ponad czterdziestu ekspertów.

Województwo kujawsko-pomorskie plasuje się na pierwszym miejscu w kraju pod

względem liczby zainstalowanych turbin wiatrowych i na trzecim jeżeli chodzi o wielkość mocy

wytwarzanej w elektrowniach wiatrowych. Jednocześnie moc zainstalowana pojedynczej

elektrowni wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim wynosi 1,08 MW, co daje jeden z

najniższych wyników w kraju.

Warunki fizycznogeograficzne województwa kujawsko-pomorskiego nie tworzą barier

dla rozwoju energetyki wiatrowej. Warunki wietrzne w regionie, struktura użytkowania ziemi z

dużym udziałem gruntów ornych charakteryzujących się niskim wskaźnikiem szorstkości

podłoża, oraz rzeźba terenu są czynnikiem sprzyjającym rozwojowi energetyki wiatrowej.

Region charakteryzuje się natomiast dużym potencjałem przyrodniczym środowiska, zasobami

krajobrazu kulturowego co generuje określone konsekwencje dla lokalizacji elektrowni

wiatrowych. Przez jego obszar przebiegają korytarze ekologiczne o randze ponad krajowej, do

których należą doliny Wisły, Drwęcy oraz korytarze o randze krajowej Brdy i Noteci. Kotlina

Toruńska stanowi natomiast bardzo ważny węzeł ekologiczny, który stanowi między innymi

miejsce ostoi w czasie przelotów jesiennych ptaków, migrujących z północy i wschodu Europy

na zachód i południe kontynentu. Na obszarze województwa znajdują się m.in. cztery obszary

mające znaczenia dla Wspólnoty będące ostojami nietoperzy (Cytadela w Grudziądzu, Forty w

Toruniu, Zamek w Świeciu, Kościół w Śliwicach) oraz 8 obszarów specjalnej ochrony ptaków

będących elementami europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Wymagają one stref ochronny

w kontekście lokalizowania inwestycji energii wiatrowej.

Realizując założenia polityki ekologicznej kraju należy w działaniach operacyjnych i

inwestycyjnych w kontekście rozwoju energetyki wiatrowej z jednej strony dążyć do zwiększania

się udziału energii wytwarzanej z OZE w ogólnym bilansie energetycznym kraju z drugiej zaś

chronić najcenniejsze zasoby środowiska przyrodniczego. Działania te mają na celu przede

wszystkim poprawę jakości życia mieszkańców oraz zoptymalizować korzystanie człowieka z

zasobów środowiska przyrodniczego. Dlatego też, na podstawie przeprowadzonej analizy należy

11

rekomendować o wyłączenie z lokalizacji elektrowni wiatrowych sieci ekologicznej o znaczeniu

regionalnym i ponadregionalnym.

Wielofunkcyjność krajobrazu i jego ewolucyjny rozwój ukształtował dzisiejsze zasoby

przyrodniczo-kulturowe danego regionu. W przypadku województwa kujawsko-pomorskiego, z

uwagi na wielokierunkowość różnych wpływów kulturowych potencjał zasobów krajobrazu jest

bardzo wysoki. Dziedzictwo kulturowe województwa było kształtowane przez kilka grup

etnicznych jak: Borowiaków, Kociewiaków, Krajniaków, Chełminiaków, Pałuczan,

Wielkopolan, Kujawiaków czy Dobrzyniaków, a następnie wzbogacone przez osadnictwo

krzyżackie, czy olenderskie i wytwory kultury materialnej tych grup społecznych. Efektem

działalności człowieka na terenie województwa jest zatem szereg specyficznych i tożsamych z

kulturą regionu obiektów, z których część ma ogromną wartość, nawet ponad krajową.

Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego powołano cztery parki kulturowe:

Park Kulturowy Wietrzychowice powołany w 2006 roku,

Park Kulturowy Kalwaria Pakoska powołany w 2008 roku,

Park Kulturowy „Kościół p. w. Św. Oswalda” w Płonkowie powołany w 2009 roku,

Park Kulturowy Sarnowo powołany w 2010 roku,

a trzy obiekty uzyskały status pomnika historii, są to:

Biskupin – rezerwat archeologiczny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994),

Toruń – zespół staromiejski (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruiny zamku krzyżackiego) -

(Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994), wpisany na Listę Światowego

Dziedzictwa Kultury UNESCO,

Chełmno – zespół staromiejski (Stare Miasto) - (Rozporządzeniem Prezydenta RP z

13.04.2005).

Bardzo istotna dla ochrony krajobrazu jest również zachowanie jego otwartości na

szczególnie cenne panoramy swoistych układów urbanistycznych i ruralistycznych. Przykładowo

w województwie kujawsko-pomorskim czytelny jest krajobraz gotycki w panoramach ośrodków,

które lokowano na krawędziach zbiorników wodnych lub na wzgórzach morenowych. Do

najcenniejszych należą panoramy: Grudziądza, Torunia, Chełmna, Nowego. Nieco inny charakter

posiadają panoramy Brodnicy od strony południowo-zachodniej, Włocławka ze wzgórz na

prawym brzegu Wisły, Koronowa z Góry Łokietka, Kamienia Krajeńskiego oraz Brześcia

Kujawskiego i Radziejowa, jako dominanty usytuowane na wzniesieniach ponad równiną

kujawską.

Kolejnym typem krajobrazu kulturowego, który z mocy prawa musi być chroniony to

krajobraz uzdrowiskowy, szczególnie w strefie ochrony uzdrowiskowej. Na obszarze

województwa kujawsko-pomorskiego są trzy uzdrowiska:

Ciechocinek, największe polskie uzdrowisko nizinne, położone w pradolinie Wisły,

Inowrocław, położone na wzniesieniu, w środkowej części Wysoczyzny Kujawskiej.

Uzdrowisko Wieniec, położone w pradolinie Wisły koło Włocławka.

Na podstawie przeprowadzonej analizy należy rekomendować o wyłączenie z lokalizacji

elektrowni wiatrowych obiekty mające status pomnika historii z buforem 5000 metrów, parku

kulturowego oraz strefy ochronnej uzdrowisk, zaś wprowadzić ograniczenia na obszarach

chronionego krajobrazu poza dolinami rzecznymi oraz w regionach turystycznych wyznaczonych

przez Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku.

Na walory krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego składają się swoiste cechy

środowiska przyrodniczego i kulturowego, które kształtują makroprzestrzenne jednostki regionu

zawierające mikroprzestrzenne elementy przyrodnicze i kulturowe urozmaicające i podnoszące

12

wartość krajobrazu. Do podstawowych elementów kreujących walory krajobrazowe należy

rzeźba (ukształtowanie) terenu, pokrycie terenu, jak i bogactwo dziedzictwa kulturowego.

Walory krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego pozwalają na wydzielenie

kilku typów krajobrazu o cechach typowych dla regionu, stanowiących o jego tożsamości. Są one

jednak na tyle zróżnicowane, że pozwalają również na przypisanie im wartości od mało istotnych

dla dziedzictwa krajobrazowego do znaczenia ponad krajowego. Należą do nich:

Doliny rzek o harmonijnym krajobrazie naturalnym - wydzielenie to obejmuje: dolinę

Brdy, dolinę Drwęcy.

Doliny rzek o harmonijnie rozwiniętym krajobrazie naturalno-kulturowym – wydzielenie

to obejmuje dolinę Wisły, dolinę Noteci i dolinę Mieni.

Wysoczyzny morenowe faliste o harmonijnie rozwiniętym krajobrazie kulturowo-

naturalnym z licznymi obiektami kultury materialnej - wydzielenie to obejmuje

południową część Wysoczyzn Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Wysoczyzną Krajeńską,

Wysoczyznę Dobrzyńską, Pojezierze Brodnickie i Wysoczyznę Chełmińską.

Obszar wysoczyzn i sandrów o charakterze równinnym i krajobrazie kulturowo-

naturalnym z licznymi obiektami kultury materialnej w różnym stanie zachowania substancji,

kompozycji czy układzie zabudowy. W obrębie tego wydzielenia znajduje się północna część

Wysoczyzny Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Wysoczyzna Kłodawska, Równina Inowrocławska

i Wysoczyzna Świecka.

W kontekście ochrony walorów krajobrazowych województwa wykonano również

badania dotyczące wizualnego oddziaływanie turbin wiatrowych na krajobraz województwa,

wykorzystując analizę widoczności oraz metodę hiszpańską. Widoczność turbin wiatrowych w

krajobrazie uwarunkowana jest topografią terenu, występowaniem przeszkód terenowych np. w

postaci lasów i zabudowy, refrakcji oraz wielu innych subiektywnych czynników

indywidualnych dla każdego patrzącego. Na obszarze województwa przeważają miejsca z

których turbiny wiatrowe są widoczne. Ich powierzchnia stanowi aż 61,5% jego powierzchni.

Obszary, z których turbin wiatrowych nie widać to przede wszystkim tereny leśne oraz

niewielkie obszary położone w „cieniu” najbardziej eksponowanych wysokościowo form rzeźby

np. fragmenty den dolinnych w cieniu stoków dolinnych, dna rynien subglacjalnych,

zróżnicowane wysokościowo obszary stref marginalnych.

Widzialność pojedynczej siłowni lub farmy wiatrowej, a co za tym idzie również jej

negatywny wpływ na otaczający krajobraz, maleje wraz ze wzrostem odległości od danego

obiektu. W istniejących opracowaniach podawane są różne odległości z których widoczne są

turbiny wiatrowe. Shang i Bishop (2000) przyjmują, że jest to wartość równa 150 wysokościom

turbiny. Większe wartości promienia do wyznaczenia tak zwanej strefy teoretycznej widzialności

– ZTV (Zone of Theoretical Visibility) przyjęto w instrukcji Visual Assessment of Windfarms:

Best Practice (2002). W zależności od wysokości turbiny wartość promienia wynosi od 15 do 35

km. W tym samym opracowaniu przyjęto, że maksymalny zasięg ZTV wyznacza promień

zatoczony w odległości 30 km (20 km przyjmują Stryjecki i Mielniczuk 2011) od turbiny

wiatrowej niezależnie od jej wysokości. Taką wartość promienia przyjęto też dla turbin

wiatrowych na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego. Wyznaczony w ten sposób obszar

teoretycznej widzialności obejmuje powierzchnię 11017 km2, co stanowi 61,4% powierzchni

województwa. W rzeczywistości turbiny oddalone od obserwatora do granicy strefy ZTV są

praktycznie niezauważalne. Do tej pory nie opracowano jednak spójnego, pełnego i powszechnie

obowiązującego systemu oceny oddziaływania widzialności turbin wiatrowych na krajobraz.

13

Próbę takiej oceny przedstawiono w opracowaniu „Wytyczne w zakresie prognozowania

oddziaływań na środowisko farm wiatrowych” (Stryjecki i Mielniczuk 2011). Dla terenów

nizinnych wyróżniono tam cztery strefy oddziaływania farm wiatrowych na krajobraz.

- Strefa I położona w promieniu do 2 km od farmy wiatrowej: farma wiatrowa jest tutaj

elementem dominującym w krajobrazie. Obrotowy ruch wirnika jest wyraźnie widoczny i

dostrzegany przez człowieka.

- Strefa II położona w odległości 2-4,5 km od farmy wiatrowej: turbiny wiatrowe wyróżniają się

w krajobrazie, łatwo jest je dostrzec ale nie są elementem dominującym. Obrotowy ruch wirnika

jest widoczny i przyciąga wzrok człowieka.

- Strefa III położona jest w odległości 4,5-7 km od farmy wiatrowej: elektrownie wiatrowe są

widoczne, ale nie są „narzucającym się” elementem w krajobrazie. W warunkach dobrej

widoczności można dostrzec obracający się wirnik, ale na tle otoczenia turbiny wydają się być

stosunkowo niewielkich rozmiarów.

- Strefa IV położona w odległości większej niż 7 km od farmy wiatrowej: elektrownie wiatrowe

wydają się być niewielkich rozmiarów i nie wyróżniają się znacząco w otaczającym je

krajobrazie. Obrotowy ruch wirnika z takiej odległości jest właściwie niedostrzegalny.

Z przedstawionego podziału wynika, że farmy wiatrowe położone pierwszej i drugiej

strefie w istotnym stopniu oddziałują na walory estetyczne krajobrazu. W województwie

kujawsko-pomorskim w I strefie położone jest 10,3% powierzchni województwa, w II strefie

19,3%, III – 12,8%, a w IV strefie tj. w promieniu od 7 do 30 km od wiatraka – 19% powierzchni

województwa. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że aż na 29,6% powierzchni województwa

elektrownie wiatrowe wyraźnie zaznaczają się w krajobrazie (I i II strefa oddziaływania

wizualnego). Szczególnie silnie zdominowany obecnością elektrowni wiatrowych jest krajobraz

południowej i wschodniej części województwa.

Do oceny wizualnego oddziaływania konkretnych farm wiatrowych na krajobraz

zastosowano metodę hiszpańską (Hurtado i in., 2003). Metoda ta pozwala ocenić wizualne

oddziaływanie zarówno farm już istniejących jak i projektowanych. Ze względu na specyfikę

zabudowy wiejskiej w Polsce dokonano modyfikacji i adaptacji niektórych współczynników do

warunków polskich. Metoda hiszpańska obejmuje trzy zasadnicze etapy: (i) przygotowanie

modelu DTM z naniesioną siecią osadniczą oraz powierzchniami leśnymi i drogami; (ii)

obliczenie pięciu współczynników na podstawie których dokonano dokonywana jest ocena

wpływu efektu wizualnego; (iii) końcowa ocena efektu wizualnego.

Analizie poddano 9 farm wiatrowych w których zlokalizowanych było od 3 do 13 turbin

wiatrowych. W przeprowadzonej analizie ocena wizualnego oddziaływania nie dotyczy jak to

jest w oryginalnej metodzie jednej miejscowości, czy gospodarstwa wiejskiego ale jest średnią

oceną wizualnego oddziaływania farmy wiatrowej na mieszkańców zamieszkujących w strefie

ograniczonej promieniem 5 km od centralnego punktu farmy wiatrowej. Przyjęta wartość 5 km

odpowiada I i II strefie oddziaływania wizualnego, gdzie turbiny wiatrowe są wyraźnymi

dominantami w krajobrazie. W ograniczonych buforem 5 km strefach określono obszary z

których nie widać zadanej turbiny wiatrowej. Kolejnym etapem analizy było wyliczenie wartości

6 współczynników cząstkowych, które przyjmują wartości od 0 do 1. Współczynnik „a”

(współczynnik widoczności farmy wiatrowej z miejscowości) – średnia wartość ilorazu liczby

wiatraków widocznych z poszczególnych miejscowości i pojedynczych gospodarstw do łącznej

liczby wiatraków w farmie (wartości współczynnika 0,0 – 1,0). Współczynnik „b” (współczynnik

widoczności miejscowości z farmy wiatrowej) – średnia wartość ilorazu liczby domów które

widać z farmy wiatrowej do ogólnej liczby domów na analizowanym obszarze (wartości

współczynnika 0,0 – 1,0). Współczynnik „c” – współczynnik widoczności farmy wiatrowej

14

wpisanej w prostopadłościan. Farmę wiatrową można wizualizować wewnątrz prostopadłościanu

o regularnych kształtach. Tak przedstawioną farmę wiatrową możemy widzieć z przodu, po

skosie lub wzdłużnie. Poszczególnym widokom przypisujemy wartość współczynnika „v”, która

wynosi 1, 0 - widok frontalny; 0,5 -widok diagonalny; 0,2 - widok boczny. Wizualne

oddziaływanie parku wiatrowego zależy także od ilości wiatraków, które go tworzą. W tym celu

wprowadzono współczynnik korygujący „n”, którego wartości wynoszą od 0,5 dla 1-3 wiatraków

do 1,1 dla więcej niż 30 wiatraków w farmie. Wartość współczynnika „c” stanowi iloczyn

współczynników „v” i „n”. Współczynnik „d” – średnia wartość współczynnika wyliczonego w

oparciu o odległość (x) między farmą wiatrową a daną miejscowością. Wielkość zmian w

krajobrazie spowodowanych obecnością farmy wiatrowej jest proporcjonalna do jej odległość od

poszczególnych miejscowości. Wielkość promienia oddziaływania wizualnego jak również

odpowiadająca jemu wartość współczynnika „d” określana jest dla każdego wiatraka. Wartości

współczynnika „d”: dla: x < 500 m – 1,0; 500<x<6000 m wyliczamy ze wzoru: 1,05-0,002x;

x>6000 m 0,1. Współczynnik „e” – ludnościowy. Efekt wizualny farmy wiatrowej zwiększa się,

gdy zwiększa się liczba mieszkańców widzących farmę wiatrową. Wartości współczynnika od 0

– brak osób widzących farmę wiatrową do 1,0 – więcej niż 300 widzących farmę wiatrową.

Ostatnim etapem analizy było wyliczenie wartości współczynnika końcowej oceny efektu

wizualnego wywoływanego przez farmę wiatrową (PA), który jest iloczynem współczynników

cząstkowych i przypisanie jednego z sześciu poziomów oddziaływania wizualnego farmy

wiatrowej na miejscowości położone w obszarze ograniczonym buforem 5 km od centrum farmy

wiatrowej. Wartości współczynnika PA wynoszące 0,0-0,1 oznaczają oddziaływanie minimalne,

0,1-0,3 – słabe, 0,3-0,5 – średnie, 0,5-0,7 – poważne, 0,7-0,9 – bardzo poważne, 0,9-1,0 –

głębokie.

Uzyskane wyniki oceny końcowej wskazują, że 5 farm wykazuje najniższy, minimalny

poziom (0,0 – 0,10) oddziaływania wizualnego na krajobraz i mieszkańców. Trzy farmy:

Zagajewice, Głażewo i Sułkowo charakteryzują się słabym stopniem oddziaływania wizualnego

(0,11- 0,20). Poprzez zasłonięcie drzewami widoków na farmę z niektórych zabudowań można

zmniejszyć poziom oddziaływania wizualnego do minimalnego. Poziom wizualnego

oddziaływania farmy wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą jest nieco większy. Wartość

współczynnika oceny końcowej nieznacznie przekroczyła tutaj dolną granicę wyznaczoną dla

średniego poziomu oddziaływania wizualnego. W przypadku tej farmy obniżenie poziomu

oddziaływania wizualnego można osiągnąć zmieniając lokalizację turbin wiatrowych położonych

najbliżej zabudowań mieszkalnych.

Wyniki analizy oddziaływania wizualnego farm wiatrowych określone zmodyfikowaną

metodą „hiszpańską” wykazały że badane farmy wiatrowe w niewielkim stopniu wpływają na

negatywne postrzeganie krajobrazu przez ludzi zamieszkujących strefę oddziaływania

wizualnego wyznaczoną promieniem 5 km od farmy wiatrowej. Na taki wynik analizy wpłynęły

następujące przyczyny: niewielka, z wyjątkiem farmy w Dobrzyniu, ilość turbin wiatrowych

tworzących farmę, relatywnie duże, istotnie większe od 500 m, odległości między

zabudowaniami a poszczególnymi turbinami wiatrowymi oraz uśrednienie wartości wskaźników

cząstkowych dla obszaru ograniczonego buforem 5 km.

Należy sobie jednak zdawać sprawę, że oceny wpływu wizualnego obliczane tą metodą

dla pojedynczych gospodarstw rolnych, czy bardziej skoncentrowanych obszarowo

miejscowości, dałyby w wielu przypadkach dużo gorsze wyniki. Dlatego ocena wizualnego

wpływu obecności elektrowni wiatrowych w krajobrazie powinna być koniecznym elementem

oceny oddziaływania takich inwestycji na środowisko (OOŚ).

15

Wyniki przeprowadzonej analizy wpływu farm wiatrowych na estetykę krajobrazu

wykazały że:

rozczłonkowanie rzeźby województwa nie ogranicza widoczności siłowni wiatrowych w

krajobrazie, co wyraża się tym, że farmy wiatrowe i pojedyncze turbiny są istotnymi

dominantami w krajobrazie 30% powierzchni województwa,

ważnym czynnikiem ograniczającym widoczność elektrowni wiatrowych w

województwie są przede wszystkim duże kompleksy leśne,

pomimo dobrej widoczności, turbiny wiatrowe w bardzo dużej części województwa w

ograniczonym stopniu zniekształcają charakter rzeźby jako czynnika

krajobrazotwórczego,

w południowo-zachodniej, a w dużym stopniu również w południowo-wschodniej i

wschodniej części województwa osiągnięty został już optymalny poziom nasycenie

przestrzeni turbinami wiatrowymi,

z punktu widzenia konieczności ochrony walorów krajobrazowych i kulturowych

ekwidystanta 2 km, w granicach której turbiny wiatrowe są dominantami, jest wartością

minimalną dla lokalizacji siłowni wiatrowych, w przypadku szczególnie cennych

panoram widokowych powinna być to odległość co najmniej 5 km,

z punktu widzenia percepcji krajobrazu przez ludność odległość między zabudowaniami a

turbinami wiatrowymi nie powinna być mniejsza od 500 m,

optymalna jest budowa farm wiatrowych składających się z jak najmniejszej ilości turbin,

maksymalnie do 10 obiektów.

Oceniając ład przestrzenny w kontekście lokalizowania energetyki wiatrowej zwrócono

uwagę na specyfikę osadniczą województwa kujawsko-pomorskiego jaką jest silne rozproszenie

zabudowy. W zakresie podnoszenia, a przynajmniej niepogarszania jakości życia szczególnie

istotne są relacje przestrzenne pomiędzy lokalizacją zabudowy wiejskiej a lokalizacją siłowni

wiatrowych (ryc. A41). Zachowane bezpiecznej odległości pomiędzy budynkami

mieszkaniowymi oraz innymi podlegającymi specjalnej ochronie wykluczają lub zmniejszają

negatywny wpływ elektrowni wiatrowych na zdrowie. Na podstawie przeprowadzonych badań

oraz analizy literatury przyjęto, że wynosi ona 500 m. Biorąc pod uwagę bardzo duży stopień

rozproszenia zabudowy na obszarach wiejskich przy niskiej jej koncentracji w osiedlach o

charakterze zwartym, fakt ten należy ocenić jako bardzo niekorzystny dla dalszego rozwoju

energetyki wiatrowej. Duża gęstość zabudowy rozproszonej nawiązuje do obszarów

występowania żyznych gleb, a także do dużego nasycenia elektrowniami wiatrowymi. Zjawisko

żywiołowego rozpraszania zabudowy z jednoczesnym słabo kontrolowanym przestrzennie

rozwojem elektrowni wiatrowych nie prowadzi do uzyskania ładu przestrzennego oraz

zrównoważonego rozwoju, obniżając m.in. jakość życia i walory wizualne, a ponadto

uszczuplając przestrzeń dla ewentualnych lokalizacji dużych farm wiatrowych.

Jedna z przeszkód na która zwrócono uwagę w opracowaniu jest bardzo słaba wykonalność

planów miejscowych w województwie co utrudnia działania idące w kierunku uzyskania ładu

przestrzennego. Kujawsko-pomorskie jest województwem o najniższym pokryciu planami

miejscowymi w skali kraju (patrz tabele X1 i X2). W roku 2010 obowiązujące dokumenty

obejmowały jedynie 3,8% powierzchni regionu (średnio w kraju ponad 26%), zaś dokumenty w

opracowaniu kolejne 4,1% (w kraju blisko 8%). Niski poziom pokrycia planistycznego jest po

części pochodną znacznego rozdrobnienia terenów objętych planami miejscowymi.

16

W celu zachowania równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów

przyrodniczych jak i kształtowania ładu przestrzennego poprzez integrowanie potrzeb przyrody i

człowieka w aspekcie planowania rozwoju energetyki wiatrowej wskazuje się na wymóg

wyłączenia sieci ekologicznej spod lokalizacją elektrowni wiatrowych, w tym także obszarów

niechronionych ustanowionymi formami ochrony przyrody. Ochronie przed budową elektrowni

wiatrowych podlegać powinny nie tylko zidentyfikowane najważniejsze biocentra i główne

korytarze ekologiczne (zał. A33), ale także lokalne biocentra i korytarze ekologiczne,

wymagające szczegółowej inwentaryzacji przyrodniczej.

Oceniając przydatność gleb dla rozwoju produkcji roślinnej należy stwierdzić, że

województwo posiada przeciętne w skali kraju warunki dla prowadzenia tego typu działalności

gospodarczej. Według POŚ (2011) największy odsetek zajmują gleby IV klasy bonitacyjnej

(ponad 40% w ogólnej powierzchni użytków rolnych) a około 30% gleb województwa stanowią

gleby III klasy bonitacyjnej. Niewielki jest udział gleb I i II klasy (około 5%), które pod

względem przydatności dla rolnictwa są najlepsze i powinny być bezwzględnie chronione z

uwagi na wartość produkcyjną. Najsłabsze gleby klas V, VI i VIz – stanowią około 25% ogólnej

powierzchni użytków rolnych (ryc. A9, zał. A5).

Na podstawie przeprowadzonych badań zaleca się, aby pod lokalizację elektrowni

wiatrowych w pierwszej kolejności wykorzystywane były gleby niższych klas bonitacyjnych.

Należałoby dążyć do maksymalnego ograniczania możliwości lokalizowania elektrowni

wiatrowych na glebach najżyźniejszych od I do III klasy bonitacyjnej, traktując je jako potencjał

żywicielski dla regionu.

Kolejnym problemem wpływu lokalizowania elektrowni w obszarach wiejskich jest

fragmentacja ekosystemów. Konieczność budowania infrastruktury dojazdowej do

poszczególnych turbin w celu dostępu w czasie realizacji inwestycji, a następnie konserwacji i w

konsekwencji rozbiórki i utylizacji, prowadzi do nadmiernego tracenia przestrzeni produkcyjnej

na cele nie rolnicze. Problemem jest gęstość lokalizowanych wiatraków. Najczęściej inwestorzy

lokalizują turbiny liniowo, z ukierunkowaniem zgodnym z najczęstszym występowaniem wiatru.

Tego typu układ przestrzenny wymaga jednej drogi, ale gdy inwestycja ma charakter

rozproszony, drogi dojazdowe mogą tworzyć istotny element struktury przestrzennej. Przy

dużych farmach liczących kilkadziesiąt siłowni, stopień przekształcenia funkcjonalnego

obszarów rolniczych może już w sposób bardzo istotny ograniczać możliwość prowadzenia

działalności rolniczej, jakkolwiek rozproszony system lokalizowania siłowni jest korzystniejszy

dla awifauny.

Analizowano również aspekty prawne rozwoju elektrowni wiatrowych i ch

funkcjonowania w środowisku w kontekście prawa krajowego jak i uwarunkowań

międzynarodowych. Prawo Unijne nie rozstrzyga bezpośrednio kwestii dotyczących możliwości

lokowania elektrowni wiatrowych. Trybunał Sprawiedliwości UE w jednym ze swych wyroków,

dopuścił jednak możliwość rozstrzygnięcia konfliktu na linii wspieranie energetyki wiatrowej –

ochrona przyrody, na rzecz ochrony przyrody. Władze państwa członkowskiego mają możliwość

ustanowienia odpowiednich zakazów, dotyczących lokalizacji wiatraków, w pobliżu terenów

cennych przyrodniczo i krajobrazowo o ile zakazy takie ustanawiane byłyby w sposób

obiektywny, uzasadniony danymi naukowymi i mieszczący się w granicach zasady

proporcjonalności, oraz nie naruszałyby przepisów dyrektyw z zakresu ochrony przyrody, czy też

dyrektywy 2009/28/WE.

Zgodnie z polskim prawem, prowadzenie polityki przestrzennej w województwie należy do

zadań samorządu województwa. Samorządy województw mogą prowadzić politykę dotyczącą

skoordynowanej lokalizacji elektrowni wiatrowych poprzez wprowadzenie odpowiednich

17

rozwiązań do planu zagospodarowania przestrzennego, które z kolei muszą być uwzględnione w

miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uchwalanym przez samorządy gminne.

Przeprowadzono również analizy technologiczne w kontekście elektrowni wiatrowych.

Aktualne możliwości technologiczne energetyki wiatrowej umożliwiają efektywne

zagospodarowanie obszarów o prędkościach wiatru powyżej 5 m/s oraz gęstości energii powyżej

200 W/m2. Najczęściej stosowanymi typami turbin wiatrowych są obecnie szybkobieżne

konstrukcje o poziomej osi obrotu typu up-wind posiadające wirniki trójłopatowe.

Charakteryzują się one małym momentem rozruchu oraz dużą sprawnością aerodynamiczną.

Postęp technologiczny w energetyce wiatrowej zmierza obecnie do opracowania konstrukcji

charakteryzujących się dużą efektywnością działania, co zostanie osiągnięte przez zastosowanie

specjalnych generatorów wolnoobrotowych. Zwiększenie średnic wirników i wysokości wież

prowadzi natomiast do osiągania coraz większych mocy elektrowni wiatrowych. Nowym

trendem jest integracja małych elektrowni wiatrowych z układami urbanistycznymi dzięki czemu

możliwe jest wykorzystanie wymuszonego budynkami przepływu powietrza o zwiększonej

prędkości. Prace konstrukcyjne zmierzają również do opracowania siłowni emitujących jak

najmniej hałasu oraz wykorzystujących jak najszerszy zakres prędkości wiatru. Doskonalone są

również konstrukcje hybrydowe, które łączą małe elektrownie wiatrowe z instalacjami

fotowoltaicznymi.

Przeprowadzono również ocenę ekonomiczna opłacalności ocena funkcjonowania

elektrowni wiatrowych na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego. Na jej podstawie

można stwierdzić, że jest bardzo pozytywna. Elektrownie wiatrowe mają neutralny wpływy na

ceny oraz rynek nieruchomości. Nie zaobserwowano by powodowały spadek ilości transakcji na

lokalnych rynkach. Nie zachodzi również konflikt między lokalizacją elektrowni wiatrowych a

blokowaniem terenów pod inne inwestycje. Jedynym ograniczeniem jest 500-metrowy bufor

wokół turbiny. Jedną z największych korzyści dla gminy są duże dochody z tytułu podatku od

nieruchomości rzędu 2-3 mln zł dla elektrowni 30-40 MW, a przy bardzo dużych elektrowniach

dochody te mogą być nawet wyższe i stanowić nawet do 10% łącznych dochodów gminy.

Dodatkową korzyścią jest możliwość dzierżawy gruntów stanowiących własność gminy,

względnie pozyskanie dodatkowych dochodów z tytułu podatku PIT od rolników, którzy

wydzierżawiają pole pod elektrownie wiatrowe. Władze gmin województwa kujawsko-

pomorskiego są generalnie bardzo przychylne rozwojowi elektrowni wiatrowych, chociaż widzą

również pewne zagrożenia. Ogólny bilans ekonomiczny pozyskiwania energii z wiatru jest

również jak najbardziej pozytywny. Energia ta jest relatywnie tania w porównaniu do innych

odnawialnych źródeł energii, a przy założeniu wysokich cen paliw kopalnych oraz wysokich

kosztów emisji CO2 elektrownie wiatrowe stają się rozsądną alternatywą nawet dla

konwencjonalnych form pozyskiwania energii. W województwie kujawsko-pomorskim

największy potencjał siły wiatru (ponad 1500 kWh) zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuż

obecnych koryt Wisły i środkowej Noteci. Z kolei obszary o niskim potencjale wiatru i słabej

dostępności sieci w dużej części pokrywają się. Biorąc to pod uwagę, jako najważniejsze z

punktu widzenia energetyki wiatrowej wydają się być inwestycje w linie przesyłowe na tych

obszarach, gdzie dostępność do sieci jest słabsza, a warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to

doliny Wisły w regionie jeziora Włocławskiego oraz strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-

Toruń-Inowrocław). Przeprowadzone wnioskowanie dotyczy wyłącznie opłacalności

ekonomicznej.

Badając percepcję społeczeństwa w wybranych gminach wskazuje, iż mieszkańcy

województwa kujawsko-pomorskiego deklarują się jako zwolennicy energii pochodzącej ze

18

źródeł odnawialnych (ponad 78% respondentów wspiera tego rodzaju źródła w pozyskiwaniu

energii), przeciwnicy OZE to zaledwie 2% badanej grupy. Energia wiatrowa na tle innych źródeł

energii odnawialnej posiada jedną z największych grup zwolenników 69,2% respondentów

‘opowiedziało się’ za lub ‘raczej za’. Jedynie zwolennicy energii słonecznej stanowili liczniejszą

grupę (69,9%). Energia wiatrowa posiada największą grupę przeciwników z wszystkich rodzajów

energii odnawialnej– łącznie ‘zdecydowanie przeciw’ i ‘raczej przeciw’ było 7,3% badanych.

Zwolennicy energii wiatrowej są skłonni do wykorzystywania jej w gospodarstwach domowych

(65%).

Ponad połowa (58%), aczkolwiek nieco mniej niż grupa zwolenników energii wiatrowej

jest skłonna zaakceptować siłownię wiatrową na terenie swojej gminy, występuje tu, aczkolwiek

w stosunkowo niewielkiej skali tzw. efekt NIMBY, gdzie respondenci skłonni są do akceptacji

nowych inwestycji o ile zlokalizowane są one z dala od ich miejsca zamieszkania.

Zdeklarowani przeciwnicy budowy nowych elektrowni wiatrowych na terenie badanych

gmin to zaledwie 6% respondentów, podczas gdy osoby niezdecydowane stanowią aż 25% (mogą

one w zasilić zarówno zwolenników, jak i przeciwników nowych siłowni).

Ocena uciążliwości związanych z funkcjonowaniem elektrowni wiatrowych wypada

wyraźnie pozytywnie, przeważająca część respondentów w gminach, w których funkcjonują

elektrownie wiatrowe oceniała takie zmienne jak: hałas, migotanie łopat, miganie świateł

ostrzegawczych, jako uciążliwe w małym stopniu lub zupełnie nie uciążliwe (niezależnie do

odległości w jakiej znajdują się siłownie wiatrowe od ich miejsca zamieszkania).

Na podstawie badań ankietowych można stwierdzić, że akceptowalna społecznie

odległość elektrowni wiatrowej w stosunku do najbliższej zabudowy powinna wynosić minimum

500 m; doświadczenia respondentów w gminach, w których zlokalizowane są elektrownie

wiatrowe wskazują na przedział 500-1000 m. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że prawie 8%

respondentów w miejscowościach gdzie funkcjonują elektrownie wiatrowe odpowiedziało, że

wiatraki zlokalizowane są mniej niż 500 m od ich zabudowy.

Widoczna jest różnica w wartości akceptowalnej odległości od elektrowni wiatrowych w

zależności od typu badanych miejscowości. Osoby zamieszkujące gminy, w których planowana

jest budowa wiatraków, są skłonne zaakceptować mniejsze odległości między elektrowniami

wiatrowymi a zabudową mieszkaniową niż mieszkańcy miejscowości gdzie funkcjonują już

elektrownie wiatrowe. W przypadku mieszkańców pierwszej grupy miejscowości może to

wynikać z rachunku ekonomicznego (potencjalne wpływy do budżetu domowego związane z

lokalizacją elektrowni wiatrowej na terenie należącym do respondenta), prawie 20%

respondentów tych miejscowości zgodziłoby się na lokalizację wiatraków w odległości mniejszej

niż 500 m.

Opinie respondentów w odniesieniu do sposobu zagospodarowania przestrzeni

elektrowniami wiatrowymi wskazują na większą skłonność do akceptacji rozwiązań związanych

z rozproszoną lokalizacją elektrowni wiatrowych niż skoncentrowanych ich skupisk.

Najwięcej przeciwników energii wiatrowej pochodziło z miejscowości, w których

planowane są inwestycje w siłownie wiatrowe, co wiąże się zapewne z obawami przed

oddziaływaniem elektrowni wiatrowych na otoczenie, w tym człowieka. W tym przypadku

można zaobserwować zjawisko obawy przed nieznanym i nowym elementem, który trwale

wpisze się w otaczający krajobraz, oraz lęku przed ewentualnymi uciążliwościami związanymi z

funkcjonowaniem turbin wiatrowych.

Wysokości elektrowni wiatrowej miała najmniejsze znaczenie spośród analizowanych

zmiennych – ponad 40% pytanych stwierdziło, iż wysokość wiatraków nie ma dla nich

19

większego znaczenia. Dlatego też można przyjąć, iż wartością graniczną wydaje się być pułap

150 m, który odpowiadał ponad połowie respondentów w każdej z badanych miejscowości.

Na podstawie oceny uwarunkowań przyrodniczych, krajobrazowych, społecznych,

kulturowych, gospodarczych oraz ładu przestrzennego, wyróżniono trzy główne kategorie

obszarów (A, B, C) o zróżnicowanych możliwościach realizowania inwestycji związanych z

energetyka wiatrową.

Kategoria A – Ochrona krajobrazu przyrodniczego i kulturowego, tereny wyłączone z

inwestycji energetyki wiatrowej, o łącznej powierzchni 13130 km2, co stanowi 73,1%

powierzchni województwa.

Kategoria B. Ograniczona ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, o łącznej

powierzchni 2651 km2 , co stanowi 14,8% powierzchni województwa.

Kategoria C. Brak strefowej ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, o

łącznej powierzchni 2189 km2 , co stanowi 12,2% powierzchni województwa, w tym strefa

C2 o dopuszczonej lokalizacji dużych farm wiatrowych o powierzchni 317 km2

(1,8%

powierzchni województwa)

Charakteryzując poszczególne kategorie obszaru wygenerowano poniższe rekomendacje:

Kategoria A – Ochrona krajobrazu przyrodniczego i kulturowego, tereny wyłączone z

inwestycji energetyki wiatrowej. Rekomenduje się wyłączenie spod inwestycji energetyki

wiatrowej następujących obszarów:

tereny położone w odległości mniejszej niż 500 m od zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej,

sanatoryjnej, szkół, żłobków, szpitali, domów opieki,

miasta w granicach administracyjnych,

rezerwaty przyrody,

obszary Natura 2000,

parki krajobrazowe,

obszary chronionego krajobrazu położone w korytarzach ekologicznych o dużym znaczeniu dla

awifauny,

użytki ekologiczne,

zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,

stanowiska dokumentacyjne.

korytarze ekologiczne o istotne dla awifauny.

strefy ochronne ustanawiane dla określonych gatunków,

kompleksy leśne i zadrzewienia ze strefą 200 m. (ryc. 39),

jeziora, stawy, bagna, starorzecza, torfowiska zadrzewienia i, zakrzaczenia i łąki nadrzeczne

oraz inne obszary hydrogeniczne i semihydrogeniczne ze strefą około 500 m w ich otoczeniu,

zwarte kompleksy gleb I-III klasy bonitacyjnej,

obszary szczególnego zagrożenia powodzią i strefa 50 m od wałów przeciwpowodziowych (na

zewnątrz),

parki kulturowe,

pomniki historii i zagłady ze strefami ochronnymi,

strefy ochrony uzdrowiskowej,

strefa o promieniu 5000 m od miejsca planowanej lokalizacji radioteleskopu Hevelius w

miejscowości Dębowiec, gmina Osie,

20

tereny, na których udokumentowano złoża kopalin stałych,

tereny narażone na osuwanie się mas ziemnych (dotyczy zwłaszcza stromych odcinków strefy

krawędziowej nad Jeziorem Włocławskim,

obszary ograniczonego użytkowania związane z funkcjonowaniem lotnisk wraz ze strefami

nalotów,

tereny wzdłuż dróg z torowisk, gdzie odległość zależna jest od wysokości masztu i zasięgu

rotora,

strefy ochronne dla terenów zamkniętych.

Typy A1 i A2 obejmują obszary, w których nie powinny być realizowane inwestycje w

energetyce wiatrowej, poza elektrowniami przydomowymi o wysokości do 30 metrów. Należy

zwrócić uwagę, że zakres typu A2 może ulegać zmianom wraz z rozwojem zabudowy. Dlatego

na podobnych zasadach powinny być traktowane obszary w buforze 500 metrów od trenów

przewidzianych pod zabudowę zwartą i rozproszoną w miejscowych planach zagospodarowania

przestrzennego.

Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego Typ A1 obejmuje zwarte tereny

wzdłuż głównych dolin rzecznych, w terenie kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol

Bydgoszczy z Toruniem) oraz w Borach Tucholskich i na Pojezierzu Krajeńskim. Na pozostałym

obszarze strefy wyłączone z inwestycji w energetykę wiatrową mają charakter wyspowy z

zauważalna koncentracja na krańcach wschodnich regionu. Typ A2 występuje w rozproszeniu

nawiązując do układu sieci osadniczej. Nieco mniejsza gęstość występuje we wschodniej i

południowej części województwa.

Kategoria B. Ograniczona ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego

Rekomenduje się wprowadzenie ograniczonej ochrony w obrębie następującej kategorii

obszarów:

strefa ograniczona ekwidystantą 500 i 1000 m od z zabudowy mieszkaniowej,

zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, żłobków, szpitali, domów opieki itp.,

strefa 5 km od granic obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO)

europejskiej sieci Natura 2000 – ryc. A51;

strefa 5 km od granic ważnych dla ochrony ptaków OZW, europejskiej sieci

ekologicznej Natura 2000 - ryc. A49,

strefa 5 km od ostoi nietoperzy w sieci Natura 2000 (OZW) ,

strefa 5 km od ważnych dla ochrony ptaków i ich siedlisk rezerwatów

faunistycznych,

obszary chronionego krajobrazu poza korytarzami ekologicznymi istotnymi

dla awifauny,

regiony turystyczne i strefy wzdłuż szlaków turystycznych,

tereny kierunkowo przeznaczone na rozwój funkcji mieszkaniowej, a

zwłaszcza teren kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy

z Toruniem) i innych ośrodków o znaczeniu ponadlokalnych.

potencjalne tereny kształtowania zielonego pierścienia, lub zielonych

pierścieni wokół Bydgoszczy i Torunia, ewentualnie Włocławka,

Strefy ekspozycji krajobrazowej (np. wzdłuż szlaków histotyczno-

kulturowych, turystycznych, krawędzie wysoczyznowe, strefa

przykrawędziowa nad Jeziorem Włocławskim),

21

osie widokowe, płaszczyzny widokowe, panoramy i otwarcia widokowe.

otoczenie atrakcyjnych lub historycznych dominant krajobrazowych oraz

sylwety miasta.

Bufor 3000 metrów od parków kulturowych

Rekomendacje dla typu B1. W strefie objętej typem B1 rozwój energetyki wiatrowej odbywa

się warunkowo. Musza być spełnione wymagania związane z poszczególnymi wymogami

określonymi wyżej (kategoria B). W szczególności dotyczy to obligatoryjnych: a) wizualizacji w

rejonie parków kulturowych, pomników historii, b) analiz faunistycznych w otulinie ostoi ptasich

i ostoi nietoperzy, c) oceny waloryzacyjnej zasobów turystycznych; d) odniesienia do

planowanego rozwoju zabudowy i ewentualnych zalesień w obrębie terenu kształtowania się

obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem). Z uwagi na obecność zabudowy

rozproszonej w odległości mniejszej niż 500 metrów od elektrowni wiatrowych realizacja

nowych inwestycji możliwa jest wyłącznie w przypadku: a) wykupu, b) indywidualnych umów

między inwestorem a właścicielem nieruchomości, dotyczących rekompensat za powstałe

uciążliwości. Ponadto, w drugim przypadku, na kierunkach i w odległościach zasięgu migotania

cienia rekomenduje się zatrzymanie pracy turbiny w dniach pogodnych w odpowiednich

przedziałach czasu.

Na terenach typu B1 nie powinny powstawać skupiska turbin wiatrowych.

Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi

planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym powierzchnia konkretnego planu nie

powinna być mniejsza niż 1 km2, a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niższa

niż 500 metrów.

Rekomendacje dla typu B2. W strefie objętej typem B2 rozwój energetyki wiatrowej odbywa

się warunkowo. Muszą być spełnione wymagania związane z poszczególnymi wymogami

określonymi wyżej (kategoria B). W szczególności dotyczy to obligatoryjnych: a) wizualizacji w

rejonie parków kulturowych, pomników historii, b) analiz faunistycznych w otoczeniu ostoi

ptasich i ostoi nietoperzy, c) oceny waloryzacyjnej zasobów turystycznych; d) odniesienia do

planowanego rozwoju zabudowy i ewentualnych zalesień w obrębie terenu kształtowania się

obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem). Odległość od zabudowy (ponad 500

metrów od zwartej i rozproszonej) nie ogranicza zasadniczo rozwoju energetyki wiatrowej.

Mimo to, biorąc pod uwagę jednoczesne ograniczenia ze strony środowiska i zasobów

kulturowych, na tym obszarze nie powinny powstawać duże skupiska wysokich elektrowni

(ponad 10 turbin o wysokości powyżej 100 metrów) Elektrownie wiatrowe mogą być

realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania

przestrzennego, przy czym powierzchnia konkretnego planu nie powinna być mniejsza niż 1 km2,

a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niższa niż 500 metrów.

Rekomendacje dla typu B3. Z uwagi na obecność zabudowy rozproszonej w odległości

mniejszej niż 500 metrów od elektrowni wiatrowych realizacja nowych inwestycji możliwa jest

wyłącznie w przypadku: a) wykupu, b) indywidualnych umów między inwestorem a

właścicielem nieruchomości, dotyczących rekompensat za powstałe uciążliwości. Ponadto, w

drugim przypadku, na kierunkach i w odległościach zasięgu migotania cienia rekomenduje się

zatrzymanie pracy turbiny w dniach pogodnych w odpowiednich przedziałach czasu.

Na terenach typu B3 nie powinny powstawać skupiska turbin wiatrowych.

Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi

planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym powierzchnia konkretnego planu nie

22

powinna być mniejsza niż 1 km2, a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niższa

niż 500 metrów.

Kategoria C. Brak strefowej ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego

Rekomendacje dla typu C1. Odległość od zabudowy (ponad 500 metrów od zwartej i

rozproszonej) nie ogranicza zasadniczo rozwoju energetyki wiatrowej. Mimo to ponieważ

odległość ta jest mniejsza od 1000 metrów każdorazowa lokalizacja dużych skupisk turbin

(ponad 10 turbin o wysokości powyżej 100 metrów) powinna być poprzedzona dodatkową a)

wizualizacją, b) analizą faunistyczną. Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na

terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym dla

dużych skupisk turbin powierzchnia konkretnego planu nie powinna być mniejsza niż 1 km2, a

odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niższa niż 500 metrów.

Rekomendacje dla typu C2. Warunki środowiskowe oraz odległość od zabudowy (1000

metrów od zwartej i rozproszonej) nie ograniczają rozwoju energetyki wiatrowej. Obszary typu

C2 można uznać za szczególnie predestynowane do powstawania dużych skupisk turbin

wiatrowych. Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych

miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego.

Na podstawie przeprowadzonych badań sformułowano założenia rekomendacji dla

województwa kujawsko-pomorskiego, jak i zdefiniowano zadania dla władz regionu. Uwarunkowania makroekonomiczne o wymiarze globalnym powodują, że rozwój

energetyki opartej na źródłach odnawialnych stał się w Polsce koniecznością. Przemawiają za

tym względy związane z: a) polityką klimatyczną Unii Europejskiej, b) ochroną wewnętrzną

środowiska naturalnego, c) wzrostem kosztów paliw energetycznych oraz d) potrzebą

dywersyfikacji źródeł energii. Wymienione względy oraz niepewność odnośnie przyszłej polityki

energetyczno-klimatycznej UE, nakazują traktowanie rozwoju OZE jako istotnego elementu

bezpieczeństwa energetycznego kraju. Jednocześnie należy mieć świadomość, że rozwój

energetyki odnawialnej także nie jest obojętny dla szeroko rozumianego środowiska (w tym dla

krajobrazu). Decyzje lokalizacyjne w zakresie poszczególnych rodzajów elektrowni powinny być

zatem wypadkową wymienionych czynników. Polityka lokalizacyjna musi być komplementarnie

prowadzona na rożnych szczeblach administracji i systemu planowania. Wydaje się, że główna

rolę regulacyjną w tym zakresie ma do spełnienia szczebel centralny, zaś role lokalizacyjną –

szczebel lokalny. Na poziomie regionalnym ustalane powinny być natomiast przede wszystkim

twarde ograniczenia oraz mocne wskazania lokalizacyjne. W pozostałych przypadkach

ostateczne decyzje związane z powstawaniem konkretnych obiektów powinny pozostawać w

gestii władz lokalnych (wyłącznie na podstawie odpowiednio rozległych przestrzennie

miejscowych planów przestrzennego zagospodarowania). Liczba ograniczeń i wskazań szczebla

regionalnego powinna pozostawać ograniczona, ale za to ich przełożenie na studia uwarunkowań

oraz plany miejscowe powinno być „twarde” i silnie umocowane prawnie.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania oraz wyniki badań zebranych w niniejszym raporcie,

należy przyjąć, że energetyka wiatrowa może i powinna być rozwijana w województwie

kujawsko-pomorskim. Rozwój ten nie powinien się jednak odbywać w żywiołowy i mało

skoordynowany sposób, tak jak to ma miejsce dotychczas. Zmiana obecnego stanu rzeczy

wymaga działań ze strony wszystkich szczebli administracji rządowej i samorządowej. Rolą

szczebla regionalnego jest przede wszystkim wprowadzenie odpowiednich zapisów do planu

wojewódzkiego. Zapisy te mogą opierać się na wypracowanej w rozdziale E2 Synteza wyników

typologii. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa powinien wydzielać obszary na

których (z różnych powodów) rozwój energetyki wiatrowej powinien być ograniczony jedynie do

23

małych instalacji przydomowych (Typ A1 i A2). Jednocześnie powinien on precyzyjnie

wskazywać te tereny, które uznane zostały za optymalne lokalizacje dla dużych farm wiatrowych

(Typ C2). W drugim przypadku można nawet przyjąć, że plan wojewódzki powinien chronić te

obszary (obejmujące zaledwie niecałe 1,8% powierzchni województwa!) przed innymi formami

zagospodarowania, w tym zwłaszcza przed zabudową mieszkaniową Tereny takie stanowią

bowiem swego rodzaju „strategiczne wiatrowe zasoby energetyczne” (podobnie jak

nieeksploatowane złoża kopalin), które w określonych warunkach makroekonomicznych i/lub

geopolitycznych mogą stać się potrzebne gospodarce narodowej. W przypadku wszystkich

pozostałych typów zapisy planu wojewódzkiego nie powinny być jednoznacznie wiążące.

Decyzja w zakresie realizacji poszczególnych inwestycji powinna pozostawać w gestii władz

samorządowych, przy jednoczesnym przyjęciu dwóch podstawowych zastrzeżeń:

elektrownie wiatrowe powstają tylko na terenach objętych odpowiednio dużymi

miejscowymi planami przestrzennego zagospodarowania;

decyzje lokalizacyjne poprzedzone są szczegółowymi badaniami, zgodnie z

zastrzeżeniami przyjętymi dla wszystkich wydzielonych typów (B1, B2, B3 i C1).

Zastosowanie się do proponowanych zasad spowoduje, że energetyka wiatrowa będzie sprzyjać

rozwojowi społeczno-gospodarczemu województwa kujawsko-pomorskiego, przy jednoczesnej

minimalizacji kosztów zewnętrznych jej funkcjonowania. Na obszarach nie objętych przyjętymi

ograniczeniami (w szczególności w obrębie typów C1 i C2) energetyka wiatrowa stanowi bez

wątpienia jedną z form lokalnego potencjału endogenicznego. Przeprowadzone badania dowodzą

także, że nie istnieją znaczące konflikty z ewentualnym jednoczesnym wykorzystaniem innych

potencjałów endogenicznych o podłożu społeczno-gospodarczym. Podstawowym ograniczeniem

przestrzennym dla rozwoju energetyki wiatrowej, są w tym kontekście elementy ochrony

środowiska naturalnego i krajobrazu oraz problemy związane z jakością życia mieszkańców

(odległość od zabudowy). Na terenach gdzie konflikty tego typu nie występują rozwój energetyki

nie koliduje z rozwojem innych funkcji gospodarczych. Jedynym wyjątkiem mogą być niektóre

gminy turystyczne oraz strefy ochronne wokół wybranych obiektów (np. komunikacyjnych -

lotniska). Prawidłowo prowadzona polityka przestrzenna szczebla lokalnego może całkowicie

wykluczyć ewentualny konflikt z rozwojem funkcji rolniczych.

Biorąc pod uwagę przedstawione założenia rekomendujemy dla władz województwa

następujące działania szczegółowe:

1. Zgodnie z zapisami Polityki Energetycznej Kraju do roku 2030 oraz Koncepcji

Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2030 istotne jest zwiększanie udziału

odnawialnych źródeł energii (OZE) w ogólnym bilansie energetycznym kraju oraz

dywersyfikacja źródeł pozyskania energii. W tym kontekście województwo powinno

prowadzić racjonalną politykę gospodarczą, rozwijając wszystkie możliwe formy pozyskania

energii ze źródeł odnawialnych.

2. Problem lokalizacji elektrowni wiatrowych wymaga rozwiązań ustawowych. Niezbędne jest

ustanowienie prawa w zakresie warunków, jakie powinny być uwzględniane przy lokalizacji

przedsięwzięć energetyki wiatrowej, w tym głównie z uwagi na podnoszenia ładu

przestrzennego i jakości życia oraz ochronę awifauny, chiropterofauny i krajobrazu.

3. Rekomenduje się, aby władze województwa, na podstawie posiadanych ekspertyz

opracowały dokumenty istotne dla rozwoju odnawialnych źródeł energii, w tym energetyki

24

wiatrowej, a głównie strategię rozwoju energetyki odnawialnej oraz przestrzenne studium

rozwoju energetyki wiatrowej dla obszaru województwa, które następnie powinny być

przyjęte w formie uchwały.

4. Rekomenduje się wykonanie dla obszaru województwa studium ochrony krajobrazu ze

szczególnym uwzględnieniem rozwoju energetyki wiatrowej.

5. Powinien zostać wprowadzony obligatoryjny obowiązek wykonania wizualizacji jako

integralnej części procedury oceny oddziaływania na środowisko przy każdorazowym

opracowywaniu dokumentacji.

6. Celem nadrzędnym władz województwa powinna być dbałość o zachowanie potencjału

środowiskowego regionu dla rozwoju rolnictwa – ochrony potencjału glebowego, zwłaszcza

najżyźniejszych gleb (I – III klasa bonitacyjna gleb) oraz ograniczania fragmentacji i

wyłączania z użytkowania rolniczego.

7. Rekomenduje się dalsze prowadzenie badań mających na celu szczegółową delimitację sieci

ekologicznej województwa, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów ważnych dla ptaków

i nietoperzy oraz obszarów wrażliwych, również w kontekście wyznaczania stref ochrony

gatunkowej.

8. W zakresie rozwoju energetyki wiatrowej władze województwa powinny zadbać o

zachowanie ładu przestrzennego i ochronę środowiska na obszarze województwa oraz

najwyższych parametrów jakości życia dla swoich mieszkańców. W tym celu rekomenduje

się:

lokalizowanie elektrowni wiatrowych, a zwłaszcza dużych farm wiatrowych przede

wszystkim w obszarach o najmniejszych uciążliwościach dla środowiska i jakości życia

człowieka - typ C2 (1,8% powierzchni województwa) obejmujący tereny w których

lokalizacje farm wiatrowych można uznać jako najmniej konfliktowe, z zachowaniem ich

potencjału na przyszłość jako zasobu dla energetyki wiatrowej województwa,

wyłączenie z lokalizacji elektrowni wiatrowych obszarów o najcenniejszych walorach

środowiskowo-krajobrazowych oraz stref ograniczonych ekwidystantą 500 m wokół

zabudowy, zakwalifikowanych w opracowaniu do kategorii A (stanowią one ponad 73%

ogólnej powierzchni województwa) objętych zakazem lokalizacji na podstawie przepisów

odrębnych lub na których nie wskazana jest lokalizacja farm wiatrowych,

z uwagi na zły stan techniczny licznych instalacji elektrowni wiatrowych monitorowanie

funkcjonowania elektrowni w fazie eksploatacji i wypracowanie działań zaradczych w

przypadku rozpoznania niezidentyfikowanych w stadium projektowym zagrożeń,

odchodzenie od pojedynczych siłowni na rzecz większych farm wiatrowych, z zachowaniem

znacznych odległości pomiędzy dużymi farmami,

preferowanie jako korzystniejsze lokalizowanie siłowni w grupach a niżeli w długich układach

liniowych,

z uwagi na ochronę krajobrazu, w sporządzanych planach ochrony dla parków

krajobrazowych wskazuje się wprowadzenie twardych zakazów lokalizowania elektrowni

wiatrowych, kwalifikowanych jako inwestycje znacząco oddziałujące na środowisko zgodnie

25

z Ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w

ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (z 3 października 2008)

z uwagi na ochronę obiektów zabytkowych i krajobrazu wskazuje się na konieczność

sporządzania dla każdej planowanej lokalizacji elektrowni wiatrowej studiów ochrony

krajobrazu oraz analiz wizualizacyjnych,

z uwagi na zapewnienie jakości życia jako niezbędne dla każdej, nowo planowanej lokalizacji

przeprowadzanie analizy propagacji dźwięku z uwzględnieniem warunków wilgotnościowych

podłoża i przygruntowej warstwy powietrza oraz rozkładu kierunków i prędkości wiatru.

Należy także przeprowadzić szczegółową analizę zasięgu migotania cienia przy

uwzględnieniu warunków zachmurzenia sprzyjających temu zjawisku. Należy określić liczbę

osób potencjalnie narażonych na uciążliwe skutki hałasu i efektu stroboskopowego.

9. Warunkiem właściwej polityki w zakresie rozwoju energetyki wiatrowej w województwie

kujawsko-pomorskim jest zasadnicza poprawa pokrycia planami miejscowymi (aktualnie

najgorsza sytuacja w kraju). Inwestycje powinny powstawać tylko na terenie objętym

planami, przy czym w większości przypadków plan ten powinien mieć odpowiednią

powierzchnię (minimum 1km2) oraz turbiny nie powinny znajdować się w pobliżu granicy

terenu pod planem (odległość minimum 500 metrów).

10. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa powinien wyznaczać priorytetowe

obszary dla lokalizacji elektrowni wiatrowych oraz obszary na których inwestycje te nie

powinny być lokalizowane. W tym celu samorząd województwa może wykorzystać wyniki

zamieszczonej typologii.

11. Niezbędne są działania porządkowania ładu przestrzennego, a zwłaszcza ograniczanie

rozlewania się zabudowy. Potrzebne jest pozyskanie dobrej współpracy z samorządami

lokalnymi. Dalsze żywiołowe rozpraszanie zabudowy całkowicie pozbawi region możliwości

rozwoju energetyki wiatrowej.

12. Rozwój elektrowni przydomowych (o wysokości do 30 metrów) nie powinien być

ograniczany administracyjnie (poza standardowymi wymogami prawa budowlanego i

przepisów odrębnych), ale nie dotyczy obszarów chronionych na podstawie przepisów

odrębnych, a w odniesieniu do obszarów Natura 2000 wynika ze stosownej oceny

oddziaływania na środowisko, zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot

Europejskich (wyrok C-66/06 z 20 listopada 2008 r.).

26

MODUŁ A

ŁAD PRZESTRZENNY W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM W

KONTEKŚCIE ROZWOJU ENERGETYKI WIATROWEJ.

DR BOŻENA DEGÓRSKA - koordynator modułu

DR HAB. MIROSŁAW BŁASZKIEWICZ

PROF. DR HAB. KRZYSZTOF BŁAŻEJCZYK

PROF. DR HAB. MAREK DEGÓRSKI

MGR ARKADIUSZ GAWROŃSKI

DR PIOTR GIERSZEWSKI

MGR PAWEŁ MILEWSKI

MGR ZBIGNIEW STRZELECKI

Zespół ds. GIS

DR HALINA KACZMAREK

MGR PAWEŁ MILEWSKI

MGR ŁUKASZ SARNOWSKI

MGR MICHAŁ SŁOWIŃSKI

MGR SEBASTIAN TYSZKOWSKI

MGR MICHAŁ KASZUBSKI

27

1. Uwarunkowania fizjograficzne i przyrodnicze województwa, które mają znaczący wpływ

na rozwój energetyki wiatrowej

Potencjał wietrzny danego obszaru stanowi najważniejszy czynnik decydujący o

możliwościach rozwoju energetyki wiatrowej w regionie. Oprócz ogólnych warunków

wietrznych, przepływ powietrza nad powierzchnią terenu kształtowany jest także pod wpływem

zróżnicowanej szorstkości podłoża, uzależnionej głównie od rzeźby, użytkowania i pokrycia

terenu.

Wśród uwarunkowań fizycznogeograficznych i przyrodniczych mających istotne znaczenie

dla rozwoju energetyki wiatrowej do najważniejszych czynników należą:

warunki anemologiczne, jako główny czynnik determinujący rozwój energetyki

wiatrowej

ukształtowanie powierzchni oraz użytkowanie i pokrycie terenu – ponieważ

decydują one o szorstkości podłoża, wpływając na kształtowanie potencjału

wietrznego, a także z uwagi na atrakcyjność turystyczną warunkowaną urozmaiconą

rzeźbą terenu, występowaniem wód powierzchniowych i lasów,

występowanie najżyźniejszych gleb – z uwagi na zabezpieczenie potencjału

produkcji rolnej;

położenie terenów o szczególnych walorach i funkcjach przyrodniczych z uwagi

na ochronę sieci ekologicznej województwa, w tym biocentrów i korytarzy

ekologicznych, głównie w aspekcie ochrony szlaków przelotów ptaków i spójności

przestrzennej głównie pomiędzy ostojami Natura 2000, pozostałych terenów

podlegających ochronie na podstawie Ustawy o ochronie przyrody.

1.1. Warunki anemologiczne

Do określenia 1charakterystycznych cech warunków wietrznych wykorzystano dane za

okres 2001-2010 z kilkunastu stacji meteorologicznych leżących na terenie województwa

kujawsko-pomorskiego oraz w pobliżu jego granic. Dane zaczerpnięto z bazy danych NOAA.

Rozmieszczenie uwzględnionych stacji meteorologicznych ilustruje rycina 5. W granicach

administracyjnych województwa leżą 4 stacje: Bydgoszcz, Szwederowo, Toruń i Inowrocław.

Pozostałe stacje są zlokalizowane w pobliżu granic województwa i reprezentują różne typy

użytkowania i pokrycia terenu występujące na obszarze województwa (ryc. A1).

28

Ryc. A1. Stacje meteorologiczne wykorzystane do określenia charakterystyk wiatru na obszarze

województwa kujawsko-pomorskiego

Źródło: opracowanie własne

Średnie i maksymalne prędkości wiatru są stosunkowo mało zróżnicowane i wahają się od

2,4 ms-1

w Pile oraz 2,6 ms-1

w Toruniu do około 4 ms-1

w Inowrocławiu, Bydgoszczy i Kole.

Małe prędkości wiatru są związane z położenie stacji. W Toruniu są to przedmieścia miasta, a w

Pile – wąska dolina o przebiegu południkowym, spowalniającym przepływ powietrza. Nieco

inaczej niż wartości średnie układają się uśrednione, maksymalne prędkości wiatru. Najmniejsze

ich prędkości są także w Toruniu i Pile, a wartości największe (powyżej 6 ms-1

na wysokości

wiatromierza) w Malborku, Powidzu, Inowrocławiu, Bydgoszczy, Szwederowie i Kole (ryc. A1).

Stacje te reprezentują znaczne obszary województwa.

29

0

1

2

3

4

5

6

7

Malb

ork

Chojn

ice

Pow

idz

Inow

rocła

w

Bydgoszcz

Piła

Toru

ń

Mła

wa

Pło

ck

Ols

zty

n

Cew

ice

Szw

edero

wo

Koło

śr

max

v (m s-1)

Ryc. A2. Średnie roczne (śr) i uśrednione dla roku maksymalne (max) prędkości wiatru na

wysokości 10 m nad gruntem na badanych stacjach meteorologicznych


Na możliwości gospodarczego wykorzystania energii wiatru poza samymi prędkościami

(ryc. A2) wpływa także czas, w którym wieją wiatry o określonej prędkości. Rycina A3 ilustruje

strukturę wiatru pod względem jego prędkości. Wiatry o prędkości > 4 ms-1

, a więc sprzyjające

wytwarzaniu energii elektrycznej z wiatru, najczęściej wieją w Bydgoszczy i Kole (83-91% czasu

w ciągu roku), a następnie w Szwederowie, Inowrocławiu i Powidzu (74-80% czasu). Stacje te są

zlokalizowane na wyniesionych, odsłoniętych obszarach, które można interpretować jako tereny

o 1 klasie szorstkości podłoża. Na podstawie danych ze stacji w Chojnicach, Malborku i

Cewicach można stwierdzić, że stosunkowo dobra struktura wiatru jest także obserwowana w

północnych częściach województwa. Wyraźnie słabsze warunki panują w jego części wschodniej

i południowo-wschodniej, gdzie sytuacje niedogodne dla energetyki wiatrowej panują przez 32-

48% czasu w ciągu roku.

30

0

25

50

75

100

Malb

ork

Chojn

ice

Pow

idz

Inow

rocła

w

Bydgoszcz

Piła

Toru

ń

Mła

wa

Pło

ck

Ols

zty

n

Cew

ice

Szw

edero

wo

Koło

>10

8_9

6_7

4_5

<4

m/s

częstość (%)

Ryc. A3. Częstość wiatrów o różnej prędkości


1.2. Rzeźba terenu

Obszar województwa kujawsko-pomorskiego charakteryzuje się stosunkową zróżnicowaną

morfologicznie rzeźbą ukształtowaną przede wszystkim w trakcie transgresji i stopniowej recesji,

ostatniego na ziemiach polskich, lądolodu skandynawskiego w czasie tzw. zlodowacenia Wisły.

Tylko niewielki, południowy skrawek należący do mezoregionu Wysoczyzny Kłodawskiej

położony jest na zewnątrz od linii wyznaczającej maksymalny zasięg tego lądolodu, czyli należy

do obszaru staroglacjalnego, utworzonego w czasie zlodowacenia Odry, a w trakcie vistulianu

istotnie przekształconego przez procesy peryglacjalne. Najniższe wysokości na terenie

województwa (około 12,5 m n.p.m.) związane są z równiną zalewową doliny Wisły w rejonie

Nowego, zaś najwyższe (około 189 m n.p.m.) ze Wzgórzami Obkaskimi w gminie Kamień

Krajeński (ryc. A4, zał. A1). Największe deniwelacje związane są ze strefą krawędziowa doliny

Wisły (ryc.). Poniżej Grudziądza i w okolicach Szpetala Górnego deniwelacje pomiędzy

wysoczyzną a dnem doliny dochodzą do około 60-70 m (Rozdz. 2.1, ryc. A.36.).

Najbardziej charakterystycznym elementem rzeźby województwa jest jej koncentryczny

układ stworzony przez szeroką, dominującą w krajobrazie dolinę Wisły wraz z dolinami

Drwęcy Brdy i Wdy. Centralną częścią tego układu jest Kotlina Toruńsko-Bydgoska będąca

jednym z większych rozszerzeń Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Pomiędzy wskazanymi

dolinami występują rozległe obszary wysoczyzn morenowych z licznymi formami

polodowcowymi oraz szlaki sandrowe znaczące drogi odpływu wód roztopowych w trakcie

recesji lądolodu.

W południowo-wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, pomiędzy doliną

Wisły a doliną Drwęcy znajduje się Wysoczyzna Dobrzyńska, w rzeźbie której dominują

31

płaskie i faliste powierzchnie morenowe. Znaczącym ich urozmaiceniem są wzgórza morenowe o

wysokościach dochodzących do 170 m n.p.m., które od okolic Chrostkowa poprzez rejon Rypina

w kierunku Górzna wyznaczają strefę marginalną fazy kujawsko-dobrzyńskiej. Na przedpolu tej

strefy ukształtował się m. innymi sandr dobrzyński, którego duże fragmenty znajdują się we

wschodniej i południowo-wschodniej części województwa.

Na powierzchniach morenowych Wysoczyzny Dobrzyńskiej występują liczne formy rzeźby

fluwioglacjalnej i limnoglacjalnej, m. innymi ozy w postaci długich, krętych wałów oraz pagórki

i wzgórza kemów. Jednak największym urozmaiceniem krajobrazu wysoczyznowego są liczne,

głęboko wcięte rynny subglacjalne. Część z nich została w znacznym stopniu wypełniona

osadami jeziornymi i torfowymi. W najgłębszych partiach niektórych rynien subglacjalnych

nadal funkcjonują jeziora. Równie znaczącym elementem, zwiększającym georóżnorodność są

drobne zagłębienia wytopiskowe powstałe po wytopieniu zagrzebanych w osadach brył

martwego lodu. W części z nich obecnie na osadach jeziornych rozwijają się torfowiska, głównie

niskie. Dużą osobliwością geologiczną w skali europejskiej jest rozległe pole drumlinowe k.

Zbójna wykształcone w postaci równoległych w stosunku do siebie wałów i wydłużonych

pagórków gliniastych.

Ryc. A4. Główne jednostki fizycznogeograficzne (wg Kondrackiego 2000) i zróżnicowanie

hipsometryczne – ( zał. A1.)

32

Na północ od doliny Drwęcy występuje kolejny rozległy obszar płaskiej i falistej moreny

dennej, zwany Wysoczyzną Chełmińską. Najwyższe wzniesienie na tej wysoczyźnie

dochodzące do 120 m n.p.m. związane są kolejną fazą recesyjną lądolodu górnowistuliańskiego,

tzw. fazą krajeńsko-wąbrzeską. Obok pagórków i wysoczyzn morenowych powierzchnia

Wysoczyzny Chełmińskiej urozmaicona jest przez szereg form akumulacyjnych związanych z

fazą stagnacji i zaniku ostatniego lądolodu. Wśród nich najbardziej wyróżniającym się

elementem są kemy występujące zarówno w postaci izolowanych pagórków i wzgórz, jak i

rozległych ciągów. Jednak, również i na tej wysoczyźnie, największe zróżnicowanie

hipsometryczne wiąże się z występowaniem licznych rynien subglacjalnych. Z reguły tworzą

one rozległe ciągi o znacznych długościach, niekiedy przekraczających 20 km. Jednym z

dłuższych systemów rynnowych jest rynna chełmżyńska przebiegająca z NW na SE, rozcinająca

nie tylko Wysoczyznę Chełmińską, ale także dolinę Drwęcy wraz z występującymi tam terasami

nadzalewowymi i po przeciwnej stronie duży obszar opisanej już wcześniej Wysoczyzny

Dobrzyńskiej. Niejednokrotnie rynnom subglacjalnym towarzyszą szlaki sandrowe.

Taki typ krajobrazu młodoglacjalnego z licznymi szlakami sandrowymi stowarzyszonymi z

rynnami subglacjalnymi oraz występującymi pomiędzy nimi płatami wysoczyznowymi

reprezentuje przede wszystkim Pojezierze Brodnickie i Iławskie, położone na wschód i

północny wschód od Wysoczyzny Chełmińskiej.

Po zachodniej stronie doliny Wisły, w ramach makroregionu Pojezierze Wielkopolskie,

występują dwie rozległe jednostki wysoczyznowe – Wysoczyzna Kujawska oraz Wysoczyzna

Gnieźnieńska, rozdzielone od siebie długim systemem rynien subglacjalnych z Jeziorem Gopło.

Wysoczyzna Kujawska generalnie reprezentuje pod względem krajobrazowym dwa główne,

odmienne typy rzeźby. Część południowa wysoczyzny od okolic Strzelna i Radziejowa stanowi

typ falisty i pagórkowaty, podkreślony poprzez występowanie kilku stref marginalnych ze

wzgórzami morenowymi o znacznych deniwelacjach, niejednokrotnie przekraczających 40 m. Z

kolei część północna obejmuje przede wszystkim płaskie równiny morenowe na których

wykształciły się tzw. czarne ziemie kujawskie. Wysoczyzna Gnieźnieńska znajdująca się na

obszarze województwa łączy w sobie wyróżnione wcześniej dla Kujaw typy rzeźby.

Dominującym elementem krajobrazu są tutaj równinne powierzchnie morenowe, jednak z

nałożonymi na nie, z reguły pojedynczymi wzgórzami morenowymi o dużych różnicach

wysokości względnej.

Na zachód od doliny Wisły, a jednocześnie na północ od pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej

występują dwa kolejne obszary wysoczyznowe – Pojezierze Krajeńskie i Wysoczyzna

Świecka, oddzielone od siebie Borami Tucholskimi. Pojezierze Krajeńskie reprezentuje głównie

falisty i pagórkowaty typ wysoczyzny morenowej z wielkim bogactwem form polodowcowych,

wśród których dominują wzgórza morenowe znaczące krajeńsko-wąbrzeską fazę postoju

ostatniego lądolodu oraz rozległe wzgórza kemowe wskazujące na arealny charakter deglacjacji

tego obszaru. Dużą osobliwością Pojezierza Krajeńskiego są liczne piaszczysto-żwirowe, długie i

kręte wały tworzące formy ozowe. Całość Pojezierza jest porozcinana rynnami subglacjalnymi,

wśród których na szczególną uwagę zasługuje rynna Byszewska o długości ponad 30 km. O

wiele mniejsze zróżnicowanie morfologiczne występuje w obrębie Wysoczyzny Świeckiej.

Jednak i tutaj lokalnie notuje się duże różnice wysokości względnej związane z występowaniem

33

wzgórz morenowych powiązanych ze strefą marginalną ukształtowaną w fazie krajeńsko-

wąbrzeskiej ostatniego zlodowacenia.

Najciekawszą krajobrazowo jednostką tej części województwa jest obszar Borów

Tucholskich wciskający się szerokim klinem pomiędzy dwoma wyżej przedstawionymi

wysoczyznami. Bory Tucholskie pod względem genetycznym stanowią rozległy szlak sandrowy

sypany przez wody roztopowe w trakcie recesji lądolodu fazy pomorskiej. Jednak piaszczyste

obszary, z reguły porośnięte monokulturą sosny, są bardzo urozmaicone licznie występującymi

rynnami subglacjalnymi, zagłębieniami wytopiskowymi i dolinami rzecznymi. Dużym

wzbogaceniem krajobrazowym są też pagórki wydmowe, które powstały na tym obszarze w

chłodnych okresach późnego glacjału, a głównie w młodszym dryasie.

Najbardziej zróżnicowana krajobrazowo rzeźba skoncentrowana jest w obrębie trzech

dolinnych jednostek województwa: Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej, Doliny Drwęcy i Doliny

Dolnej Wisły (ryc. A4, zał. A2). Tworzą one wspólnie z dolinami Brdy i Wdy charakterystyczny

dla województwa koncentryczny układ korytarzy ekologicznych. Zarówno dolina Drwęcy, jak i

Kotlina Toruńsko-Bydgoska jest wynikiem skomplikowanego procesu kształtowania się

odwodnienia w trakcie recesji ostatnie lądolodu. W efekcie, w obu tych jednostkach powstał

złożony system terasowy. Po zaprzestaniu odpływu poszczególne terasy, z reguły objęte były

procesami eolicznymi, co doprowadziło do powstania jednego z większych zespołów wydm

śródlądowych w Europie. Deniwelacje na obszarach wydmowych dochodzą niekiedy do 40 m.

Dolina Dolnej Wisły, poniżej Fordonu jest już efektem zaprzestania odpływu pradoliną toruńsko-

eberswaldzką, co nastąpiło prawdopodobnie już na początku późnego glacjału, i skierowania się

wód rzecznych na północ. Tutaj również w morfologii doliny rzecznej zaznaczają się

przewężenia i znaczące rozszerzenia, takie jak Basen Unisławski i Basen Grudziądzki z

licznymi formami rzecznymi, a także wydmowymi.

34

Ryc. A5. Ukształtowanie powierzchni – Numeryczny Model Terenu (NMT) – (zał. A2)

Podsumowując można stwierdzić, iż rzeźba województwa kujawsko-pomorskiego w

porównaniu z Pojezierzem Mazurskim lub Pojezierzem Pomorskim reprezentuje relatywnie mało

urozmaicone tereny młodoglacjalne. W połączeniu z bardzo wysokim udziałem użytków rolnych

niską lesistością oraz występowaniem bardzo szerokich odcinków dolinnych i pradolinnych,

można ocenić ją jako korzystną dla rozwoju energetyki wiatrowej, z uwagi na kształtowanie

lokalnych warunków wietrznych i związanego z nimi potencjału energetycznego wiatru.

Najkorzystniejsze warunki dla rozwoju energetyki wiatrowej panują w centralnej części

województwa, na połączeniu dwóch dużych systemów dolinnych: Wisły i Noteci. Formy

najmniej korzystne do jakich należą wąskie wcięte doliny o przebiegu poprzecznym w

odniesieniu do przeważających kierunków wiatru (m.in. dolina Brdy, Drwęcy, dolnej Noteci,

rynna żnińska), stanowią niewielki odsetek powierzchni województwa. Wysoczyzny morenowe,

użytkowane głównie jako grunty rolne i tereny rozproszonej zabudowy zagrodowej

charakteryzują korzystne warunki wietrzne. W ich obrębie lepsze warunki panują w obszarach

płaskich i falistych równin morenowych (głównie na południe od doliny Wisły, na Pojezierzu

Kujawskim oprócz bardziej urozmaiconej części południowej oraz na Równinie

Inowrocławskiej) oraz relatywnie nieco mniej korzystne zależne od urozmaicenia rzeźby w

obrębie pozostałych wysoczyzn morenowych o podobnym użytkowaniu. W grypie obszarów

35

bardzo korzystnych znajdują się dolina Wisły poniżej Torunia (Dolina Fordońska i Kotlina

Grudziądzka) oraz niezalesione fragmenty pozostałej części doliny Wisły i pradoliny toruńsko-

eberswaldzkiej. Lokalny potencjał wietrzny szerokich dolin miejscowo obniżają kompleksy

leśne.

1.3. Użytkowanie i pokrycie terenu

Do analizy użytkowania i porycia terenu wykorzystano mapę wykorzystano Mapę Pokrycia

Terenu Corine Land Cover 2006 (CLC2006). Jej zaletą jest inny, a zarazem identyfikujący

znacznie więcej form użytków, aniżeli tradycyjnie stosowany na mapach użytkowania ziemi,

mankamentem natomiast nie wyróżnianie zwłaszcza wąskich obiektów liniowych np.

mniejszych rzek i kanałów (ryc. A6, zał. A3).

Formy użytkowania i pokrycia terenu stanowią istotne czynniki warunkujące szorstkość

podłoża, a tym samym wpływające na potencjał energetyczny wiatru.

Ryc. A6. Użytkowanie i pokrycie terenu (zał. A3)

Opracowanie własne na podstawie Mapy Pokrycia i Użytkowania Terenu Corine Land Cover

2006

36

Lasy; 24,5%

Łąki, pastwiska;

5,4%

Grunty orne; 61,6%

Wody; 2,8%Mozaika upraw i

zabudowy; 3,5%

Wody Bagna Lasy

Łąki, pastwiska Grunty orne Mozaika upraw i zabudowy

Zabudowa lużna Zabudowa zwarta Pozostałe

Ryc. A7. Uproszczona struktura użytkowania i pokrycia terenu

Opracowanie własne na podstawie bazy Corine Land Cover 2006

Dominująca formę użytkowania ziemi stanowią gruntu orne (ryc. A6 i A7), zajmujące

ponad 60% powierzchni województwa, a zatem są to tereny otwarte, korzystne dla kształtowania

potencjału wietrznego, z uwagi na niską szorstkość podłoża, jak i ich położenie – głównie na

terenach mało urozmaiconych. Formy użytkowania i pokrycia terenu w dużym stopniu

ograniczają lokalny potencjał wietrzny (ryc. A8, zał. A4)

37

Ryc. A8. Formy użytkowania i pokrycia terenu znacznie ograniczające lokalny potencjał

wietrzny – (zał. A4).

Ocenę wpływu użytkowania i pokrycia terenu na szorstkość podłoża w aspekcie

kształtowania potencjału wietrznego zawarto w rozdziale 1.3.

1.4. Zasoby glebowe

Właściwości pokrywy glebowej ściśle związane są z rzeźbą, litologią oraz pokryciem

roślinnym (potencjalna roślinnością naturalną, roślinnością rzeczywistą) danego regionu. W

województwie kujawsko-pomorskim dominującą grupą gleb w randze rzędu są gleby

brunatnoziemne, których udział w całkowitej powierzchni regionu wynosi 44%. Ich

występowanie związane jest z formami morenowymi zbudowanymi z glin zwałowych i

bazalnych, głównie na Pojezierzu Chełmińskim, w północnej części Pojezierza Dobrzyńskiego i

na Pojezierzu Krajeńskim. Kształtowały się one przy udziale lasów liściastych porastających te

tereny, obecnie zaś są wykorzystywane do uprawy głównie pszenicy i buraków cukrowych. Z

punktu widzenia żyzności są to gleby o dobrych i średnich warunkach dla rozwoju produkcji

roślinnej, głównie klasyfikujące się w klasach bonitacyjnych IIIa i IIIb.

Drugą co do udziału w ogólnej powierzchni grupą gleb województwa kujawsko-

pomorskiego (ok. 33%) są gleby bielicoziemne i rdzawoziemne. Wykształcone są one z

piaszczystych utworów sandrów i pradolin przy udziale roślinności borów i borów mieszanych.

Również współczesna roślinność porastająca te gleby to lasy iglaste, przede wszystkim w na

38

obszarze Borów Tucholskich, Równiny Urszulewskiej, Kotliny Toruńskiej i Płockiej. Z punktu

widzenia prowadzenia produkcji roślinnej są to gleby słabe i bardzo słabe, klasyfikujące się w

klasach bonitacji od IV do VI.

Gleby brunatnoziemne jak i bielicoziemne są to gleby strefowe, których występowanie

warunkowane jest głównie czynnikami klimatycznymi.

Strefowym glebom brunatnoziemnym i bielicoziemnym towarzyszą w obniżeniach gleby

śródstrefowe, których występowanie uwarunkowane jest przez czynniki lokalne głównie stosunki

wodne. W województwie kujawsko-pomorskim, do bardzo charakterystycznych gleb

śródstrefowych należą czarne ziemie występujące głównie na Równinie Inowrocławskiej i

Pojezierzu Kujawskim oraz gleby murszaste, glejobielicowe, torfowe, murszowe – głównie w

dolinach rzek: Noteci, Zgłowiączki, Drwęcy oraz Rypienicy, mady – w dolinie Wisły sołonczaki

– w zachodniej części Równiny Inowrocławskiej i w okolicach Aleksandrowa Kujawskiego. Na

niektórych południowych zboczach doliny Wisły (np. Kulin, Płutowo), występują gleby

pozastrefowe, jak na przykład cynamonowe wykorzystywane przez roślinność kserotermiczną.

Oceniając przydatność gleb dla rozwoju produkcji roślinnej należy stwierdzić, że

województwo posiada przeciętne w skali kraju warunki dla prowadzenia tego typu działalności

gospodarczej. Według POŚ (2011) największy odsetek zajmują gleby IV klasy bonitacyjnej

(ponad 40% w ogólnej powierzchni użytków rolnych) a około 30% gleb województwa stanowią

gleby III klasy bonitacyjnej. Niewielki jest udział gleb I i II klasy (około 5%), które pod

względem przydatności dla rolnictwa są najlepsze i powinny być bezwzględnie chronione z

uwagi na wartość produkcyjną. Najsłabsze gleby klas V, VI i VIz – stanowią około 25% ogólnej

powierzchni użytków rolnych (ryc. A9, zał. A5).

39

Źródło: Warstwa pozyskana z Kujawko-Pomorskiego Biura Planowania Przestrzennego i Regionalnego

Ryc. A9. Tereny o najwyższym potencjale glebowym dla produkcji roślinnej – (zał. 5)

Źródło: warstwa pozyskana z zasobów Biura Planowania Przestrzennego i Regionalnego we

Włocławku

Według regulacji legislacyjnych, za gleby bardzo dobre i dobre uznaje się gleby klas od I

do IIIb włącznie, podlegające na terenach pozamiejskich bezwzględnej ochronie przed zmianą

sposobu użytkowania na podstawie przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

Ponadto ochroną prawną gleby organiczne (torfowe i murszowe), które nie powinny podlegać

zmianie przeznaczenia, a zatem lokalizacja wiatraków będzie na nich wykluczona. Zgodnie z

ww. ustawą przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne gruntów rolnych poza miastami

stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego

przeznaczenia przekracza 0,5 ha, wymaga zgody ministra właściwego do spraw rolnictwa i

rozwoju wsi. Lokalizacja dużych farm wiatrowych na obszarach o takiej bonitacji gleb, wymaga

zatem każdorazowo zgody ministra na wyłączenie gruntu z użytkowania rolniczego.

Najwyższe udziały gleb klas I-IIIb w powierzchni użytków rolnych występują na terenie

Równiny Inowrocławskiej oraz Pojezierzy: Gnieźnieńskiego, Kujawskiego, Chełmińskiego i

Iławskiego. Natomiast gleby klas V i VI, czyli najsłabsze dla rozwoju produkcji roślinnej mają

największy swój udział w wielu gminach Pojezierza Dobrzyńskiego, Równiny Urszulewskiej,

Kotliny Płockiej i Toruńskiej oraz Borów Tucholskich.

40

1.5. Uwarunkowania geologiczne w aspekcie występowania złóż kopalin stałych

Przez województwo kujawsko-pomorskie z północnego zachodu na południowy wschód,

mniej więcej na linii Więcbork-Bydgoszcz-Solec Kujawski-Toruń-Włocławek przebiega strefa

graniczna pomiędzy dwoma zasadniczymi jednostkami geologicznymi Europy, tzw. strefa

Teisseyre'a-Tornquista oddzielająca platformę prekambryjską wschodniej Europy od platformy

paleozoicznej należącej do struktur geologicznych Europy zachodniej. Na zachód od tej strefy na

terenie województwa znajduje się znaczna część kujawsko-pomorskiego odcinka wału

środkowopolskiego i związane z nim złoża soli kamiennej, margli i wapieni, które stały się

podstawą rozwoju górnictwa na Kujawach. Z kolei na wschód rozciąga się niecka brzeżna która

jest obszarem występowania formacji dolnego paleozoiku potencjalnie zawierający gaz w

łupkach. Utwory paleogenu i neogenu na terenie województwa kujawsko-pomorskiego

reprezentowane są przede wszystkim w postaci margli piaszczystych, gez i opok oraz iłów

związanych zalewami płytkiego morza. Ponad tymi utworami, praktycznie na obszarze całego

województwa występują lądowe osady mioceńskie wykształcone głównie w postaci miąższach

kompleksów piaszczysto-mułkowych z licznymi ławicami węgla brunatnego. Na terenie

województwa dotychczas wykonano dziewięć dokumentacji złóż węgla brunatnego zalegających

na głębokościach 40-70 m, a na jednym obszarze na wschód od jeziora Gopło aktualnie powstaje

kopalnia odkrywkowa. Utwory neogeńskie na obszarze województwa z reguły wieńczą

plioceńskie pstre iły, których wychodnie występują lokalnie w strefach krawędziowych

większych dolin m.in. w dolinie Drwęcy koło Lubicza.

Cały obszar województwa kujawsko-pomorskiego pokryty jest grubym płaszczem

utworów czwartorzędowych, wśród których dominują osady powiązane z transgresjami

kolejnych lądolodów plejstoceńskich. Tylko w nielicznych miejscach znajdują się niewielkie

obszarowo wychodnie utworów neogeńskich Miąższość osadów czwartorzędowych jest bardzo

zmienna i jest uwarunkowana przede wszystkim morfologią powierzchni podczwartorzędowej, w

niektórych przypadkach dochodzi do 200 m. Z utworami czwartorzędowymi związane jest

występowanie największej liczby złóż, głównie piasków i żwirów.

W aspekcie uwarunkowań dla lokalizacji energetyki wiatrowej szczególnie istotna jest

lokalizacja udokumentowanych złóż kopalin stałych, których zasięg wymaga zabezpieczenia

przed innym przeznaczeniem, uniemożliwiającym podjęcie eksploatacji. Wśród kopalin

podstawowych województwa relatywnie dużym udokumentowanym obszarem charakteryzują

się złoża węgla brunatnego i soli kamiennej.

41

Ryc. A10. Lokalizacja złóż udokumentowanych dla województwa kujawsko-pomorskiego –

(zał. A6).

Opracowanie własne na podstawie danych pozyskanych z Biura Planowania Przestrzennego i

Regionalnego we Włocławku

Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego udokumentowano następujące złoża

kopalin stałych:

6 złóż węgla brunatnego (Brzezie , Chełmce, Kobielice , Lubraniec , Nakło, Szubin, a

także złoża bilansowane w województwie wielkopolskim: Dęby Szlacheckie, Izbica

Kujawska, Mąkoszyn-Grochowiska, Morzyczyn, Tomisławice),

5 złóż soli kamiennej (Damasławek, Góra, Lubień, Mogilno I, Mogilno II),

21 złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej,

30 złóż surowców ilastych dla przemysłu cementowego,

194 złoża kredy jeziornej i kredy piszącej,

1 złoże wapieni i margli dla przemysłu cementowego ( Barcin-Piechcin-Pakość),

599 złóż piasków i żwirów,

4 złoża piaski kwarcowe do produkcji betonów komórkowych,

7 złóż piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej,

1 złoże surowca dla prac inżynierskich (Szczepanki I),

25 złóż torfu (Bilans Zasobów Kopalin…, 2012).

42

Lokalizację udokumentowanych złóż kopalin udokumentowanych dla województwa kujawsko-

pomorskiego przedstawiono na ryc. A10 i zał. A6.

1.6. Potencjał energetyczny wiatru.

1.6.1. Dotychczasowy stan rozpoznania zasobów energii wiatru w województwie kujawsko-

pomorskim

Wstępny obraz możliwości energii wiatru do wytwarzania energii elektrycznej na obszarze

województwa kujawsko-pomorskiego daje opracowanie wykonane w roku 2009 przez Kujawsko-

Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku (Odnawialne źródła

energii..., 2009) Opracowanie to przedstawia ogólny obraz potencjalnej energii wiatru. Opierając

się na metodyce zaproponowanej przez H. Lorenc (1996) obliczono dla podstawowych stref

energii wiatru użytkową energię wiatru, przy założeniu klasy szorstkości podłoża równej 0-

Uzyskany obraz przestrzenny dostarcza jedynie informacji ogólnej, która nie uwzględnia

specyfiki użytkowania i pokrycia terenu, zmieniającego zasadniczo współczynnik szorstkości

podłoża. Rozwojowi energetyki wiatrowej w województwie sprzyjają dogodnie warunki

środowiskowe, które według przytoczonego opracowania występują aż na prawie 27% ogólnej

powierzchni województwa. Szacunki te powstały w wyniku analizy mapy tzw. stref wiatrowych

wg. H. Lorenc (ryc. A11), która wyróżnia 4 strefy, o różnej przydatności dla energetyki

wiatrowej analizując siłę (prędkość) wiatru i częstość występowania wiatru o różnych

prędkościach. Uwzględniła także kilka informacji środowiskowych, takich jak: ukształtowanie

terenu i pokrycie terenu.

Strefa I - wybitnie korzystna, II - bardzo korzystna, III – korzystna, IV- mało korzystna, V –

niekorzystna

Ryc. A11. Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc

Źródło: Odnawialne źródła energii …, 2009.

43

Stwierdzono, że najlepsze warunki do rozwoju energetyki wiatrowej panują w południowo-

wschodniej części województwa (ryc. A12, A13) – Województwo…, 2009.. Obszary te

pokrywają się ze strefami II i III wg H. Lorenc.

Ryc. A12. Strefy o różnej przydatności dla rozwoju energetyki wiatrowej

Źródło: Odnawialne źródła energii …, 2009

Dla stref tych autorzy Raportu obliczyli zasoby nominalne energii wiatrowej (energii

użytecznej wiatru). Wartości tych zasobów kształtują się od 1000-1250 kWh/m2/rok w północno-

zachodniej części województwa do 1500-2000 kWh/m2/rok wzdłuż południowych i południowo-

wschodnich granic województwa (ryc. A13).

44

Ryc. A13. Nominalne zasoby energii użytecznej wiatru

Źródło: Odnawialne źródła energii …, 2009.

1.6.2. Metoda zastosowana do określenia potencjalnej energii wiatru

Celem przeprowadzonych badań jest uzyskanie uszczegółowionego obrazu potencjalnej

energii wiatru na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, z uwzględnieniem cech

szorstkości podłoża. Zastosowano w tym celu zmodyfikowaną metodę H. Lorenc. Obraz

przestrzenny został przedstawiony na mapach wykonanych w programie ArcView. Metoda H.

Lorenc (1996) odnosi się do obszaru całej Polski i wydziela na jej terytorium pięć stref energii

wiatru, od wybitnie korzystnej w strefie wybrzeża Bałtyku, do niekorzystnej w obszarach

górskich (ryc. A11). Przy wyznaczeniu tych stref autorka uwzględniła zarówno średnie prędkości

wiatru, jak i jego strukturę (udział cisz i wiatrów o różnej prędkości). Proponowana przez H.

Lorenc metoda obliczenia wiatru wykorzystuje podstawowe równania przenoszenia energii i

masy. Wynikowe równanie określające nominalną energię wiatru (E) ma następującą postać:

E = ( v3 ) / 2 2,778 10

-7 [1]

45

gdzie: - gęstość powietrza, kgm-3

,

v - prędkość wiatru, ms-1

,

- czas, dla którego oblicza się sumę energii, s.

W obliczeniach przyjęto gęstość powietrza równą 1,2225 kgm-3

, która występuje przy

normalnym ciśnieniu atmosferycznym (1013 hPa) i temperaturze powietrza 15ºC.

W oryginalnej metodzie H. Lorenc uwzględnia się uśrednioną prędkość wiatru dla

wszystkich sytuacji z v ≥ 4 ms-1

na wysokości 30 m nad gruntem (była to typowa dla końca lat

90. wysokość wież elektrowni wiatrowych). Obraz przestrzenny stref energii wiatru na obszarze

Polski został uzyskany przez interpolację obliczonych wartości nominalnej prędkości wiatru dla

sieci obserwacyjnej prędkości wiatru z 35 stacji meteorologicznych IMGW. Dla obszaru

województwa kujawsko-pomorskiego zostały uwzględnione przez autorkę tylko dwie stacje: w

Toruniu i Bydgoszczy.

W niniejszym opracowaniu potencjalną energię wiatru obliczono opierając się na metodzie

H. Lorenc, po dokonaniu w niej istotnych modyfikacji:

Energię wiatru określono nie dla jednej, średniej wartości prędkości wiatru, ale dla

uśrednionych, maksymalnych prędkości wiatru w różnych zakresach jego prędkości (<4, 4-6, 6-

8, 8-10 i > 10 ms-1

).

Dla każdego zakresu prędkości uwzględniono rzeczywisty czas występowania wiatrów o

określonej prędkości.

Uwzględniono także prędkość wiatru, jaka w 1 klasie szorstkości podłoża, będzie

występowała na wysokości 30, 60 i 90 m nad gruntem, czyli na wysokości współcześnie

montowanych wież siłowni wiatrowych.

Obliczono energię potencjalną wiatru dla różnych klas szorstkości terenu typowych dla

różnych form użytkowania i pokrycia terenu .

Zmodyfikowany wzór określa potencjalną energię wiatru (Ep), która jest sumą energii

generowanej przez wiatr wiejący na wysokości 30, 60 i 90 m nad powierzchnią terenu, o

prędkościach: 4-6, 6-8, 8-10 i >10 ms-1

:

74

1

3

10778,22

i

vEp

[2]

gdzie i oznacza uśrednioną, maksymalną prędkość wiatru oraz czas występowania wiatru o

prędkościach 4-6, 6-8, 8-10 i > 10 ms-1

.

Przy przeliczeniu prędkości wiatru na wysokości 10 m z warunków standardowych (klasa

szorstkości 0) na prędkości wiatru na wysokości 10 m w terenach o innej klasie szorstkości

wykorzystano wzór redukcyjny zaproponowany przez Lorenc:

Lvvv x "0",10"",10 [3]

gdzie: v10,”x” – prędkość wiatru na wysokości 10 m w terenie o klasie szorstkości x (x=1-

4),

v10,”0” – prędkość wiatru na wysokości 10 m w terenie o klasie szorstkości 0,

Lv – współczynnik przeliczeniowy wynoszący: 0,936 – dla klasy szorstkości 1, 0,843 – dla

klasy szorstkości 2, 0,74 – dla klasy szorstkości 3, 0,6 – dla klasy szorstkości 4.

46

Wyznaczone w ten sposób prędkości wiatru dla terenów o różnej klasie szorstkości zostały

przeliczone na prędkości panujące (dla danej klasy szorstkości) na wysokości 30, 60 i 90 m.

Zastosowano w tym celu wzór redukcyjny zalecany przez Polską Normą PN-EN 61400-11:

00

00

lnln

lnln

z

z

z

H

z

H

z

z

VV

ref

ref

ref

ZS

[4]

gdzie: VS – znormalizowana prędkość wiatru (na wysokości głowicy = 30, 60 lub 90 m), m∙s

-1;

VZ – prędkość wiatru na wysokości wiatromierza (10 m), m∙s-1

;

z0ref – referencyjna szorstkość terenu (przyjęto wartość 0,05), m;

z0 – szorstkość terenu, m;

H – wzniesienie osi wirnika, m;

zref – wysokość referencyjna (przyjęto 10 m), m;

z – wzniesienie wiatromierza, m.

Współczynniki z0 dla różnych klas szorstkości terenu przyjęto za H. Lorenc (1996)

następująco: klasa 0 – 0,05, klasa 1 – 0,25, klasa 2 – 0,5, klasa 3 – 1,0, klasa 4 – 2,0.

1.6.3. Przestrzenne zróżnicowanie potencjalnej energii wiatru na wysokości 30, 60 i 90 m

nad gruntem

Korzystając z przedstawionych w rozdziale 1.6.2. algorytmów obliczono potencjalną

energię wiatru na wysokości 30, 60 i 90 m nad gruntem dla terenów o klasie szorstkości 1,

reprezentującej otoczenie uwzględnionych stacji meteorologicznych. Zgodnie z oczekiwaniami,

wynikającymi z analizy prędkości i struktury wiatru, największy potencjał dla energetyki

wiatrowej mają tereny leżące na Wysoczyźnie Świeckiej w okolicach Bydgoszczy (stacja

Bydgoszcz) oraz na Pojezierzu Gnieźnieńskim w części południowej województwa (stacje

Powidz i Koło). Dobre warunki dla energetyki wiatrowej występują także na Równinie

Inowrocławskiej i na wyniesionej tarasach Kotliny Toruńskiej, w centralnej części województwa

(stacje Inowrocław i Szwederowo) oraz tereny leżące wzdłuż doliny Dolnej Wisły (stacja

Malbork). Wyraźnie mniejszą energię potencjalną mają wiatry we wschodniej części

województwa na Pojezierzu Dobrzyńskim, Równinie Urszulewskiej, Garbie Lubawskim (stacje

Mława i Olsztyn) oraz obszar Borów Tucholskich (stacje Chojnice i Cewice). Niedogodne dla

wytwarzania energii wiatrowej są duże miasta i ich bezpośrednie otoczenie (stacje Toruń i

Olsztyn) oraz wąskie doliny dopływów Noteci i Wisły (np. Wdy, Brdy, Drwęcy), skutecznie

osłabiające prędkość wiatru (stacja Piła) - ryc. A14.

47

0

500

1000

1500

2000

2500

Mal

bo

rk

Ch

ojn

ice

Po

wid

z

Inowrocław

Byd

gosz

cz

Piła

Toruń

Mława

Płock

Ols

ztyn

Cew

ice

Szw

ed

ero

wo

Koło

90 m

60 m

30 m

Ryc. A14. Potencjalna energia wiatru (Ep) w otoczeniu uwzględnionych stacji

meteorologicznych, na poziomie 30, 60 i 90 m nad gruntem


Ogólny obraz przestrzennego zróżnicowania potencjalnej energii wiatru na obszarze

województwa kujawsko-pomorskiego, dla siłowni o wysokości wież 30, 60 i 90 m przedstawiają

ryciny 15-17. Na mapach zaznaczono także schematycznie obszary dużych miast: Bydgoszczy,

Torunia i Włocławka, na obszarze których wartości Ep są zdecydowanie niższe niż w terenach

pozamiejskich w związku z dużą szorstkością podłoża.

Niezależnie od wysokości nad poziom gruntu najkorzystniejsze warunki dla rozwoju

energetyki wiatrowej panują w centralnej części województwa, na połączeniu dwóch dużych

systemów dolinnych: Wisły i Noteci. Tworzą one dogodne warunki do swobodnego przepływu

powietrza. Dobre warunki wiatrowe panują także w południowo-zachodniej części województwa.

Północno-zachodnie oraz wschodnie krańce cechują się stosunkowo słabymi warunkami dla

rozwoju energetyki wiatrowej.

48

1 – stacje meteorologiczne z obliczonymi wartościami Ep, 2 – obszary dużych miast o

zmniejszonych wartościach Ep

Ryc. A 15. Rozkład potencjalnej energii wiatru (Ep, kWhrok-1

), na wysokości 30 m nad

gruntem


49



Ryc. A16. Rozkład potencjalnej energii wiatru (Ep, kWhrok-1


gruntem;


50





gruntem;


Uzyskany obraz przestrzenny potencjalnej energii wiatru różni się od obrazu nominalnych

zasobów energii użytecznej wiatru. Różnice te wynikają przede wszystkim z wykorzystanych

danych dotyczących prędkości wiatru. Do wyznaczenia zasobów energii użytecznej autorzy

wykorzystali jedynie dane z kilku stacji meteorologicznych uwzględnionych w opracowaniu H.

Lorenc. W obecnym opracowaniu oparto się na danych z kilkunastu stacji leżących bądź to na

51

obszarze województwa, bądź też w pobliżu jego granic. Pozwoliło to na znaczące

uszczegółowienie przestrzennego zróżnicowania warunków wiatrowych na obszarze

województwa.

1.6.4. Zróżnicowanie potencjału energetycznego wiatru w różnych typach rzeźby

użytkowania i pokrycia terenu

Tabela A1. Klasyfikacja obszarów o różnym potencjale energetycznym wiatru z uwagi na

użytkowanie i pokrycie terenu oraz elementy rzeźby

Ocena przydatności

dla energetyki

wiatrowej

Potencjał energetyczny wiatru

(kW h rok-1

)

dla turbin wiatrowych o

wysokości:

Klasyfikacja obszarów o różnym potencjale

energetycznym wiatru z uwagi na użytkowanie i

pokrycie terenu oraz elementy rzeźby

30 m 60 m 90 m

warunki

niekorzystne

< 200 200-300 300-400 wąskie doliny prostopadłe do przeważających wiatrów

oraz tereny gęsto zabudowane

Warunki mało

korzystne

500-600 600-700 700-800 luźna zabudowa miejska i podmiejska

warunki średnio

korzystne

900-1100 1100-1200 1200-1300 obszary leśne o powierzchni ≥ 1km

2 w różnych

lokalizacjach morfologicznych

warunki korzystne 1300-1400 1400-1500 1500-1600

głównie równiny płaskie i faliste (tereny użytkowane

rolniczo z zabudową wiejską i rzadkimi

zadrzewieniami o powierzchnia < 1km2

warunki bardzo

korzystne 1700-1800 1800-1900 > 1900

szerokie doliny rzeczne (tereny odsłonięte z rzadkimi

zadrzewieniami o powierzchnia < 1km2 i nielicznymi

zabudowaniami)


52

Ryc. A18. Pokrycie i użytkowanie terenu z elementami rzeźby (zał. A7)


Mapa, w skali szczegółowej 1:50 000, potencjału energetycznego wiatru na obszarze

województwa kujawsko-pomorskiego zredagowana została w programie ArcMap w wersji 9.3

(licencja typu ArcView). Do jej opracowania wykorzystano Mapę Pokrycia Terenu Corine Land

Cover 2006 (CLC2006) oraz Numeryczny Model Terenu DTED Poziomu Drugiego (DTED2).

W początkowej fazie opracowania podzielono obszar badań siatką kwadratowych pól

podstawowych o boku 500 metrów. Wykorzystując dane DTED Poziomu Drugiego dokonano

manualnej klasyfikacji pól podstawowych ze względu na ich położenie na obszarze dolin

rzecznych lub poza nimi. Wyznaczone formy dolinne dodatkowo podzielono na wąskie oraz

szerokie. Doliny wąskie stanowiły te obszary, które wizualnie wyraźnie zaznaczały się w

stosunku do otaczającego terenu (Dolina Brdy, Dolina Drwęcy etc.). Pominięto doliny płytkie,

uznając, że ich wpływ na kształtowanie się w ich obrębie odmiennego, w stosunku do otoczenia,

potencjału energetycznego jest niewielki. Do grupy dolin szerokich włączono obszar Doliny

Środkowej Noteci, Kotliny Toruńskiej, Kotliny Płockiej, Doliny Fordońskiej oraz Kotliny

Grudziądzkiej (Kondracki 2000).

Do grupy obszarów niekorzystnych ze względu na ich przydatność dla energetyki

wiatrowej (potencjał energetyczny wiatru < 400 kW∙h∙rok-1

) włączono wszystkie wąskie doliny

rzeczne oraz obszary zwartej zabudowy miejskiej wydzielone na podstawie Mapy Pokrycia

53

Terenu CLC2006. Obszary zwartej zabudowy miejskiej na mapie CLC2006 stanowi klasa 1.1.1.

(ryc. A18).

Ryc. A19. Przestrzenne zróżnicowanie potencjału energetycznego wiatru (zał. A8)

Źródło: opracowanie własne K. Błażejczyk, P. Milewski

Tereny mało korzystne z punktu widzenia przydatności dla energetyki wiatrowej (potencjał

energetyczny wiatru od 500 do 800 kW∙h∙rok-1

) wyróżniono w całości na podstawie danych

CLC2006. Stanowiły je następujące wydzielenia:

zabudowa miejska luźna (klasa 1.1.2),

tereny przemysłowe lub handlowe (1.2.1),

tereny komunikacyjne i związane z komunikacją drogową i kolejową (1.2.2).

Dane CLC2006 posłużyły również do wyznaczenia obszarów średnio korzystnych dla

energetyki wiatrowej (potencjał energetyczny wiatru 900-1300 kW∙h∙rok-1

). Stanowią je tereny

zalesione, które w CLC2006 oznaczone są następującymi wydzieleniami:

lasy liściaste (3.1.1),

lasy iglaste (3.1.2),

lasy mieszane (3.1.3).

Spośród wszystkich obiektów stanowiących obszary leśne wybrano tylko te, których

powierzchnia była większa bądź równa 1 km2. Obszary mniejsze (niezależnie od kształtu) uznano

54

za rzadkie zadrzewienia, które nie wpływają znacząco na potencjał energetyczny wiatru i

włączono je do typu krajobrazu terenów użytkowanych rolniczo z rzadkimi zadrzewieniami i

rozporoszoną zabudowa wiejską (obszary korzystne).

Grupę obszarów korzystnych ze względu na ich przydatność dla energetyki wiatrowej

(potencjał energetyczny wiatru 1300-1600 kW∙h∙rok-1

) wyznaczono na wszystkich tych terenach,

które nie zostały zaklasyfikowane jako żadne z przedstawionych powyżej pod warunkiem, że nie

znajdowały się one w obrębie szerokiej doliny rzecznej. Obszary szerokich dolin, których nie

włączono do wcześniejszych klas stanowią grupę obszarów bardzo korzystnych dla energetyki

wiatrowej o potencjale energetycznym wiatru większym niż 1600 kW∙h∙rok-1

.

Uzyskany obraz jest częściowo zbieżny z wynikami uzyskanymi przez B. Sliz-Szkliniarz i

J. Vogta (2011). W cytowanym opracowaniu autorzy posłużyli się danymi wiatrowymi z

podobnej sieci stacji jak w pracy H. Lorenc, stąd też rozkład stref o różnej przydatności dla

energetyki wiatrowej jest w obydwu publikacjach niemal identyczny. Nowością w badaniach

Sliz-Szkliniarz i Vogta jest wyznaczenie za pomocą technik GIS terenów o różnej szorstkości

podłoża i obliczenie dla nich sumarycznych w skali roku: czasu możliwej pracy turbin oraz

ogólnej rocznej sumie wytworzonej energii. W obecnym opracowaniu oparto się natomiast nie na

mechanicznym określeniu szorstkości podłoża na podstawie pokrycia terenu, ale na wyznaczeniu

klas szorstkości podłoża dla rzeczywistego zróżnicowania krajobrazowego na obszarze

województwa (tab. A1). Uzyskano dzięki temu uszczegółowiony obraz potencjału energii wiatru

zależny od zróżnicowania rzeźby, użytkowania i pokrycia terenu (ryc. A19).

Uzupełnieniem mapy potencjału energetycznego wiatru jest mapa nachylenia (spadków)

terenu (ryc. 13). Do jej opracowania wykorzystano Numeryczny Model Terenu DTED Poziomu

Drugiego. Wykorzystując narzędzie Slope (3D Analyst Tools) obliczono spadki terenu, które

następnie przypisano do pól podstawowych jako średnią wartość nachylenia terenu w danym

polu podstawowym (Zonal Statistics (Spatial Analyst Tools). Analiza spadków terenu pomaga w

wyborze konkretnych lokalizacji dla siłowni wiatrowych. Optymalne są tereny o spadkach nie

przekraczających 5º. Obszary takie dominują na terenie województwa.

1.7. Bodźce klimatyczne i ich oddziaływanie na organizm człowieka, z uwzględnieniem

wpływu farm wiatrowych

Na organizm człowieka oddziałuje w sposób nieprzerwany całe środowisko atmosferyczne.

Według Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO, 892) składają się na nie zarówno

podstawowe elementy meteorologiczne (promieniowanie słoneczne i usłonecznienie, temperaturę

i wilgotność powietrza, ciśnienie atmosferyczne oraz ruch powietrza i opady), jak i

zanieczyszczenia pyłowe i gazowe powietrza, natężenie pól elektromagnetycznych, hałas,

wibracje oraz zapachy itp. (ryc. A20). Pod ich wpływem zachodzą w organizmie człowieka

zmiany czynnościowe, metaboliczne i morfologiczne, które mają zapewnić zachowanie

równowagi psychofizycznej.

55

Ryc. A20. Człowiek i środowisko atmosferyczne

Źródło: WMO – No 892

Bodźce atmosferyczne oddziałują na organizm przez skórę, drogi oddechowe, układ

nerwowy oraz narządy: węchu, smaku, słuchu, dotyku i wzroku (Kozłowska-Szczęsna i inni

1997). Można je połączyć w trzy zespoły: bodźców fizycznych, chemicznych i biologicznych.

W grupie bodźców fizycznych ważną rolę odgrywa promieniowanie słoneczne. Stymuluje

ono procesy fizjologiczne zachodzące w organizmie (Błażejczyk 1998; Kozłowska-Szczęsna,

Błażejczyk 1998). Intensywne działanie promieniowania słonecznego obejmuje nie tylko skórę,

ale także narządy wewnętrzne i układ nerwowy. Najbardziej aktywna biologicznie jest

nadfioletowa część promieniowania słonecznego (o długości fali 0,28-0,40m), działając

bakteriobójczo i hartująco. Widzialna część promieniowania słonecznego (0,40-0,76m) działa

przede wszystkim na światłoczułe komórki oka oraz na aktywność procesów biologicznych

organizmu. Promieniowanie podczerwone (0,76-4,0m) ma właściwości cieplne, co ułatwia

zachowanie równowagi cieplnej organizmu. Bardzo istotne są także: bodźce termiczno-

wilgotnościowe, które oddziałują na receptory ciepła i zimna rozmieszczone w skórze człowieka

oraz bodźce mechaniczne, związane z dwoma elementami meteorologicznymi: ruchem powietrza

i ciśnieniem atmosferycznym.

Przy ocenie warunków bioklimatycznych bardzo ważną, choć nie pierwszoplanową, rolę

odgrywają również bodźce akustyczne. Są one powszechne w otoczeniu człowieka i oddziałują

na jego organizm nie tylko poprzez narząd słuchu, ale także poprzez różne organy wewnętrzne.

Bodźce te powstają w wyniku wzbudzenia fal akustycznych przez różne źródła: naturalne i

związane z działalnością człowieka. Przy zbyt dużych natężeniach dźwięk jest określany jako

hałas, negatywnie wpływający na samopoczucie i zdrowie człowieka. Zagadnienie to zostanie

szerzej omówione w module B. Z uwagi na charakter obecnego opracowania bodźce akustyczne

zostały także szeroko uwzględnione w wykonanej waloryzacji bioklimatycznej województwa

kujawsko-pomorskiego (patrz rozdział 1.7.1.).

56

Zespół bodźców chemicznych obejmuje różne składniki i domieszki występujące w

powietrzu o składzie normalnym bądź też zmienionym przez zanieczyszczenia naturalne

(nieorganiczne i organiczne) oraz sztuczne (antropogeniczne). W opracowaniu bodźce chemiczne

reprezentowane są przez podstawowe zanieczyszczenia powietrza.

Bodźce biologiczne nie stanowią przedmiotu tego opracowania, ale należy wspomnieć, że

w powietrzu unoszą się także różnego rodzaju i pochodzenia substancje chemiczne oraz cząstki

roślin i zwierząt. Noszą one nazwę aerozoli organicznych. Dla człowieka szkodliwe są te

składniki aerozoli, które wywołują infekcje (bakterie, wirusy) lub alergie (grzyby, pleśnie, pyłki).

Z kolei lotne substancje wydzielane przez rośliny (fitoncydy) charakteryzuje silne działanie

bakteriobójcze, bakteriostatyczne i grzybobójcze.

Bodźce atmosferyczne oddziałują na organizm przez skórę, drogi oddechowe, układ

nerwowy oraz narządy: węchu, smaku, słuchu, dotyku i wzroku (Kozłowska-Szczęsna i inni

1997). Bodźce te można połączyć w trzy podstawowe zespoły: - bodźców fizycznych, - bodźców

chemicznych, - bodźców biologicznych.

Bodźce fizyczne obejmują: bodźce radiacyjne (promieniowanie słoneczne), termiczno-

wilgotnościowe (temperatura i wilgotność powietrza), mechaniczne (wiatr, ciśnienie

atmosferyczne), elektryczne (elektryczność atmosferyczna), akustyczne (hałas).

W grupie bodźców fizycznych ważną rolę odgrywa promieniowanie słoneczne, nazywane

także promieniowaniem krótkofalowym. Natężenie energii promieniowania zależy od wysokości

Słońca nad horyzontem, od wyniesienia nad poziom morza, oraz od stopnia zachmurzenia nieba i

zmętnienia atmosfery.

Promieniowanie słoneczne stymuluje procesy fizjologiczne zachodzące w organizmie

(Błażejczyk 1998; Kozłowska-Szczęsna, Błażejczyk 1998). Intensywne działanie

promieniowania słonecznego obejmuje skórę, narządy wewnętrzne, a także układ nerwowy.

Nadfioletowa część promieniowania słonecznego, a przede wszystkim UV-A (o długości fali

0,281-0,315 m) i UV-B (0,316-0,400 m), jest najbardziej aktywna biologicznie działając

bakteriobójczo i hartująco. Widzialna część promieniowania słonecznego (0,401-0,760 m)

działa przede wszystkim na światłoczułe komórki oka, a co za tym idzie, na odbieranie wrażeń

wizualnych (optyczno-psychicznych) oraz pośrednio na aktywność procesów biologicznych

organizmu. Promieniowanie podczerwone (0,761-4,0 m) ma właściwości cieplne (jest

w znacznej części pochłaniane przez odzież i powierzchnię ciała), co ułatwia zachowanie

równowagi cieplnej organizmu.

Bodźce termiczno-wilgotnościowe oddziałują na receptory ciepła i zimna rozmieszczone w

skórze człowieka. Zależnie od intensywności bodźca może mieć on znaczenie hartujące lub

oszczędzające.

Atmosferyczne bodźce mechaniczne związane są z dwoma elementami meteorologicznymi:

ruchem powietrza i ciśnieniem atmosferycznym.

Pod pojęciem bodźców elektrycznych rozumiemy: pole elektryczne i magnetyczne

atmosfery, jonizację, przewodnictwo elektryczne, prądy elektryczne w atmosferze, ładunki

elektryczne chmur i opadów oraz elektryczność burzową. Elektryczność atmosferyczna pochodzi

zarówno ze źródeł naturalnych jak i sztucznych.

W obecnym opracowaniu szczególna uwagę zwrócono na bodźce akustyczne. Szkodliwość

tych bodźców zależy od ich natężenia, częstotliwości fal akustycznych, czasu działania i

charakteru zmian w czasie. Długotrwały hałas działa uciążliwie na układ nerwowy, powoduje

rozdrażnienie i bezsenność, zmęczenie i bóle głowy, a nawet trwałe uszkodzenie słuchu.

57

Zespół bodźców chemicznych obejmuje różne składniki i domieszki występujące w

powietrzu o składzie normalnym bądź też zmienionym przez zanieczyszczenia naturalne

(nieorganiczne i organiczne) oraz sztuczne (antropogeniczne). W opracowaniu bodźce chemiczne

reprezentowane są przez podstawowe zanieczyszczenia powietrza.

Bodźce biologiczne nie stanowią przedmiotu tego opracowania, ale należy wspomnieć, że

w powietrzu unoszą się także różnego rodzaju i pochodzenia substancje chemiczne oraz cząstki

roślin i zwierząt. Noszą one nazwę aerozoli organicznych. Dla człowieka szkodliwe są te

składniki aerozoli, które wywołują infekcje (bakterie, wirusy) lub alergie (grzyby, pleśnie, pyłki).

Z kolei lotne substancje wydzielane przez rośliny (fitoncydy) charakteryzuje silne działanie

bakteriobójcze, bakteriostatyczne i grzybobójcze.

1.7.1. Podstawy wydzielenia obszarów o różnych cechach bioklimatu

W celu opracowania mapy obszarów o różnej uciążliwości bioklimatycznej zastosowano

autorską metodę K. Błażejczyka. Podstawy metody zostały omówione w rozdziale 1.7.2.

Warunki bioklimatyczne na obszarze Polski silnie różnicują się sezonowo, co jest związane

z wyraźnym rocznym cyklem temperatury i dopływu promieniowania słonecznego. Obszar

województwa kujawsko-pomorskiego w większości leży w obrębie bioklimatycznego Regionu

Centralnego (Błażejczyk 2004, Błażejczyk i Kunert 2011), o przeciętnych dla Polski warunkach

bioklimatycznych. Jedynie północne obrzeża województwa należą do Regionu Pojeziernego (ryc.

A21).

I – Nadmorski, II – Pojezierny, III – Północno-wschodni, IV – Centralny, V – Południowo-

wschodni, VI – Świętokrzysko-małopolski, VII – Sudecki, VIII – Karpacki

Ryc. A21. Regiony bioklimatyczne Polski

Źródło: Błażejczyk, Kunert, 2011

58

W obydwu regionach dominują w ciągu roku sytuacje atmosferyczne nie powodujące

obciążeń cieplnych organizmu, a sytuacje powodujące obciążenia cieplne nie przekraczają 15%

dni w roku (tab. A2). Kozłowska-Szczęsna (1985) zalicza bioklimat na obszarze województwa

kujawsko-pomorskiego do dwóch typów: łagodnie bodźcowego (w części północnej) słabo

bodźcowego – na pozostałej części (ryc. A22).

Tabela A2. Częstość (%) stanów obciążenia termiczno-wilgotnościowego, 1971-1990

Region

Brak

obciążenia

cieplnego

Łagodny lub

umiarkowany

stres ciepła

Silny stres

ciepła

Bardzo silny

stres ciepła

Maksymalny

tolerowany stres

ciepła

Niebezpie-

czeństwo

przegrzania

Nadmorski 74,6 22,0 2,9 0,2 0,1 0,3

Pojezierny 57,1 29,9 10,6 1,6 0,4 0,4

Centralny 49,7 35,0 13,3 1,8 0,3 0,2

Południowo-

wschodni 35,7 39,5 16,5 5,0 0,9 2,5

Świętokrzysko-

małopolski 51,4 34,1 13,0 1,2 0,1 0,3

Sudecki 49,6 36,4 11,7 1,8 0,3 0,3

Karpacki 30,1 33,1 23,6 8,8 1,8 2,5

Źródło: Błażejczyk 2006

1 – silnie bodźcowy, 2 – umiarkowanie bodźcowy, 3 – łagodnie bodźcowy, 4 – słabo bodźcowy

Ryc. A22. Typy bioklimatu w Polsce

Źródło: Kozłowska-Szczęsna, 1987

59

Poza rytmem sezonowym warunki bioklimatyczne cechują się także zróżnicowaniem

przestrzennym. Na konkretne cechy bioklimatu silnie wpływa także pokrycie i sposób

zagospodarowania terenu. Ogólnie biorąc, lasy wyraźnie łagodzą bodźcowość klimatu, natomiast

tereny zabudowane powodują znaczne jego obciążenia (z uwagi na niekorzystne warunki

termiczno-wilgotnościowe, zanieczyszczenie powietrza i hałas).

Biorąc pod uwagę powyższe przesłanki wyróżniono na obszarze województwa cztery grupy

terenu o różnej bodźcowości bioklimatycznej (Błażejczyk 1990a, 1990b):

korzystne – do obszarów o korzystnych warunkach bioklimatycznych zaliczono przede

wszystkim suche lasy; cechują się one właściwościami łagodzącymi warunki odczuwalne w

ekstremalnych sytuacjach pogodowych, zmniejszają, a nawet eliminują hałas i zanieczyszczenia,

a dzięki obecności w powietrzu specyficznych substancji wydzielanych przez drzewa (tzw.

fitoncydów) mogą być wykorzystywane w leczeniu i profilaktyce wielu schorzeń,

obojętne – do obszarów o obojętnych warunkach bioklimatycznych zaliczono wyniesione

ponad dna dolin równiny i równiny faliste o różnej morfogenezie, może na nich występować

luźna zabudowa wiejska oraz niewielkie, mało uciążliwe obiekty przemysłowe i usługowe

cechują się znacznymi dobowymi kontrastami termicznymi oraz swobodną wymianą ciepła

pomiędzy człowiekiem a otoczeniem,

umiarkowanie niekorzystne – do obszarów o umiarkowanie niekorzystnych warunkach

bioklimatycznych zaliczono: dna dolin oraz luźną zabudowę miejską i podmiejską; dna dolin

cechują się częstym występowaniem inwersji temperatury i mgieł przygruntowych oraz

podwyższoną wilgotnością powietrza, sprzyjającą w letnie, gorące dni pojawianiu się stanów

parności; luźna zabudowa miejska i podmiejska odznacza się natomiast podwyższonym

okresowo poziomem hałasu i zanieczyszczeń powietrza ze źródeł lokalnych,

uciążliwe – do obszarów o uciążliwych warunkach bioklimatycznych włączono wilgotne i

podmokłe lasy oraz tereny o zabudowie miejskiej i przemysłowej; w podmokłych lasach

szczególnie uciążliwe liczne owady i stale podwyższona wilgotność powietrza, natomiast wśród

zabudowy miejskiej i przemysłowej mamy do czynienia ze znacznie podwyższonym poziomem

hałasu i zanieczyszczeń oraz dużymi kontrastami przestrzennymi i czasowymi warunków

biotermicznych.

Niezależnie od tego, w każdej z grup bioklimatów wydzielono 3 klasy terenów,

cechujących się specyficznymi właściwościami klimatu akustycznego:

klasa A – obszary o obciążających cechach klimatu akustycznego, związanego z hałasem

generowanym przez ruch pojazdów na głównych drogach przelotowych; obejmuje ona pas o

szerokości około 200 m po obydwu stronach dróg,

klasa B – obszary o wzmożonej propagacji dźwięku; obejmuje ona tereny podmokłe,

wilgotne dna dolin oraz jeziora i 50. metrowy pas wzdłuż ich brzegów,

klasa C – obszary o podwyższonym poziomie hałasu w sąsiedztwie siłowni wiatrowych;

obejmuje ona obszar o promieniu 500 m wokół wież siłowni wiatrowych.

1.7.2. Obszary o różnej uciążliwości bioklimatycznej

Mapę uciążliwości bioklimatycznej zredagowano wykorzystując trzy główne źródła

danych:

60

Mapę Pokrycia Terenu Corine Land Cover 2006 (CLC2006),

Wektorową Mapę Poziomu Drugiego (VMap2),

Numeryczny Model Terenu DTED Poziomu Drugiego (DTED2).

oraz oprogramowanie ArcMap w wersji 9.3 (licencja typu ArcView).

Początkowy etap prac polegał na podzieleniu obszaru województwa siatką kwadratowych

pól podstawowych o boku 500 m. Tak dokonany podział terenu stanowił podstawę wydzielenia

grup terenu o różnej bodźcowości bioklimatycznej. Wykorzystując dane DTED Poziomu

Drugiego dokonano manualnej klasyfikacji pól podstawowych ze względu na ich położenie na

obszarze dolin rzecznych lub poza nimi. Wyznaczone formy dolinne dodatkowo podzielono na

wąskie oraz szerokie. Doliny wąskie stanowiły te obszary, które wizualnie wyraźnie zaznaczały

się w stosunku do otaczającego terenu (Dolina Brdy, Dolina Drwęcy itd.). Pominięto doliny

płytkie, uznając, że ich wpływ na kształtowanie się w ich obrębie odmiennych, w stosunku do

otoczenia, warunków bioklimatycznych jest niewielki. Do grupy dolin szerokich włączono

obszar Doliny Środkowej Noteci, Kotliny Toruńskiej, Kotliny Płockiej, Doliny Fordońskiej oraz

Kotliny Grudziądzkiej (Kondracki 2000).

Obszary o korzystnych warunkach bioklimatycznych (ryc. 23) wyróżniono na podstawie

warstwy lasów Wektorowej Mapy Poziomu Drugiego, którą przekształcono do formatu

rastrowego. Rastrowy model danych umożliwił zastosowanie funkcji Zonal Statistics (Spatial

Analyst Tools), dzięki której do pól podstawowych przypisano pokrycie obszarem leśnym w

sytuacji, gdy zajmował on przynajmniej połowę danego pola. Z grupy obszarów o korzystnych

warunkach bioklimatycznych wyłączono te obszary leśne, które znajdowały się w dolinach i w

terenie podmokłym klasyfikując je jako obszary umiarkowanie niekorzystne.

Ryc. A23. Grupy bioklimatu na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego – (zał. A9).


61

Obszary o umiarkowanie niekorzystnych warunkach bioklimatycznych wyznaczono

wykorzystując opracowaną wcześniej warstwę dolin oraz warstwę bagien (VMap2) stosując ten

sam sposób przypisania do pola podstawowego jak w przypadku obszarów oznaczonych jako

„korzystne”.

Do wyznaczenia obszarów o uciążliwych warunkach bioklimatycznych wykorzystano

Mapę Pokrycia Terenu Corine Land Cover 2006. Jako obszary uciążliwe zaklasyfikowano

następujące wydzielenia CLC2006:

zabudowa miejska zwarta (klasa 1.1.1),

zabudowa miejska luźna (1.1.2),

tereny przemysłowe lub handlowe (1.2.1).

Wektorowe dane wejściowe przekształcono do formatu rastrowego i przypisano je do pól

podstawowych tak, jak opisano powyżej.

Obszary, które pozostały poza klasyfikacją dokonaną w ramach trzech powyższych

wydzieleń zaklasyfikowano jako tereny o obojętnych warunkach bioklimatycznych.

W każdej z grup bioklimatów wydzielono 3 klasy terenów, cechujących się specyficznymi

właściwościami klimatu akustycznego. Do wyznaczenia obszarów o obciążających cechach

klimatu akustycznego (klasa A) wykorzystano warstwę dróg z Bazy Danych

Ogólnogeograficznych, wyznaczając narzędziem Buffer (Analysis Tools) strefę 200 metrów pod

obydwu stronach głównych szlaków komunikacyjnych (ryc. A24).

62

Klasy bioklimatu: A - obszary o obciążających cechach klimatu akustycznego, B - obszary o

wzmożonej propagacji dźwięku, C - obszary o podwyższonym poziomie hałasu w sąsiedztwie

siłowni wiatrowych

Ryc. A24. Mapa zróżnicowania bioklimatycznego (zał. A10).


Tereny o wzmożonej propagacji dźwięku (klasa B) wydzielono na podstawie zagregowanej

warstwy dolin, warstwy bagien (VMap2) oraz warstwy jezior i stawów (VMap2) włączając do

nich strefę 50 metrów wokół zbiorników wodnych.

Ostatnia z klas bioklimatów - obszary o podwyższonym poziomie hałasu w sąsiedztwie

siłowni wiatrowych (klasa C) – wyznaczono na podstawie mapy przedstawiającej lokalizację

siłowni wiatrowych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Strefę podwyższonego

poziomu hałasu stanowi obszar w promieniu 500 metrów od każdej z wież siłowni (narzędzie

Buffer).

Dany punkt w terenie może występować jednocześnie w obrębie wszystkich trzech klas

bioklimatu, ale zawsze występuje tylko w obrębie jednej grupy bioklimatu.

63

1.8. Uwarunkowania wynikające z ochrony przyrody

1.8.1. Obszary objęte formami ochrony przyrody

Wszystkie elektrownie wiatrowe na obszarach objętych prawnymi formami ochrony

przyrody wymienionymi w Ustawie o ochronie przyrody, należą do inwestycji mogących

znacząco oddziaływać na środowisko. Instalacje wykorzystujące do wytwarzania energii

elektrycznej energię wiatru zlokalizowane w obrębie tych form zaliczane są do przedsięwzięć

mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko lub` mogących potencjalnie znacząco

oddziaływać na środowisko. Z uwagi na ustanowienie na terenie województwa kujawsko-

pomorskiego obszarów Natura 2000 tj. obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) i obszarów

znaczących dla Wspólnoty (OZW), farmy wiatrowe mogą należeć do przedsięwzięć mogących

znacząco oddziaływać na obszary Natura 2000, mimo niezakwalifikowania ich do I lub II grupy

oraz położenia na zewnątrz obszarów Natura 2000, z uwagi na ich negatywny wpływ na ten

obszar.

Spośród ustanowionych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego form ochrony

przyrody praktycznie całkowity zakaz budowy lub przebudowy obiektów budowlanych i

urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom realizacji ochrony,

zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody, dotyczy wyłącznie rezerwatów przyrody, w związku z

brakiem obszarów parków narodowych – form o podobnym statusie ochrony. Dość jasno

sprecyzowane warunki ewentualnego odstąpienia od zakazów w rezerwatach i parkach

narodowych praktycznie wykluczają możliwość lokalizacji przedsięwzięć związanych z

energetyką wiatrową w tych obszarach.

Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego rezerwaty zajmują powierzchnię 9 439 ha,

czyli około 1% powierzchni woj. na której zlokalizowano 96 obiektów. Należy do nich 48

rezerwatów leśnych, 18 torfowiskowych, 10 florystycznych, 9 faunistycznych, 5 krajobrazowych,

1 stepowy, 2 wodne, 1 przyrody nieożywionej i 1 słonoroślowy – łącznie 96 rezerwatów

(bydgoszcz.rdos.gov.pl - luty 2012).

Ochrona rezerwatów jest niezwykle istotna, ponieważ obejmuje najcenniejsze siedliska,

zazwyczaj zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, a także siedliska oraz twory i

składniki przyrody nieożywionej wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi,

naukowymi, kulturowymi lub krajobrazowymi.

Dodać należy, że lokalizacja elektrowni wiatrowych w pobliżu rezerwatów może

negatywnie wpłynąć na przedmiot ochrony w sposób bezpośredni lub pośredni. Najgroźniejsze

oddziaływanie farm wiatrowych na przedmiot ochrony dotyczy rezerwatów ornitologicznych

nawet w przypadku ich lokalizacji w okolicach rezerwatu, w których chronione są stanowiska

lęgowe i tereny występowania rzadkich gatunków ptaków (tab. A3, ryc. A25). Negatywny

wpływ na przedmiot ochrony będzie miała także lokalizacja elektrowni wiatrowych w pobliżu

rezerwatów, gdzie przedmiotem ochrony są siedliska wodno-błotne wraz z ich awifauną (tab. A

3) - z uwagi na możliwość zmiany stosunków wodnych, oraz w których przedmiotem ochrony

jest krajobraz – z uwagi na wprowadzenie obcych krajobrazowo obiektów.

64

Ryc. A25. Lokalizacja faunistycznych i krajobrazowych rezerwatów przyrody (zaznaczony na

rycinie rezerwat przyrody Rzeka Drwęca jest rezerwatem ichtiologicznym) - (zał. A11)

65

Tabela A3. Rezerwaty przyrody szczególnie narażone na negatywne oddziaływanie na przedmiot

ochrony w przypadku lokalizacji farm wiatrowych w ich otoczeniu

Nazwa i typ

rezerwatu Cel ochrony

Data

utworzenia Gmina

Pow. w

granicach

woj. [ha]

w tym

pod

ochroną

ścisłą

[ha]

w tym

ochrona

częściowa

[ha]

w tym

ochrona

krajobrazowa

[ha]

Pow.

otuliny

[ha]

Rezerwaty faunistyczne, w których przedmiotem ochrony są ptaki oraz ich stanowiska lęgowe i siedliska

Bagno Głusza faunistyczny,

ornitologiczny

środowiska wodne,

bagienne, łąkowe

oraz leśne

stanowiące miejsca

lęgów i

występowania

rzadkich gatunków

ptaków

2003-12-09 Koronowo 166,96 0,00 166,96 0,00 0,00

Balczewo faunistyczny,

ornitologiczny

siedliska ptactwa

wodnego i błotnego

/ faunistyczny,

ornitologiczny

1963-01-16 Dąbrowa

Biskupia 24,40 0,00 24,40 0,00 0,00

Czapliniec

Koźliny faunistyczny,

ornitologiczny

stanowisko lęgowe

czapli siwej /

faunistyczny,

ornitologiczny

1996-06-14 Lubiewo 23,21 0,00 23,21 0,00 0,00

Czapliniec

Ostrowo faunistyczny,

ornitologiczny

stanowisko lęgowe

czapli siwej /

faunistyczny,

ornitologiczny

1977-04-04 Strzelno 13,89 0,00 13,89 0,00 0,00

Jezioro

Rakutowskie faunistyczny,

ornitologiczny

ostoja ptactwa

wodnego /

faunistyczny,

ornitologiczny

1982-03-26

Kowal -

gm.

wiejska

414,07 0,00 414,07 0,00 0,00

Miedzno faunistyczny,

ekosystemowy

miejsca lęgowe

ptaków wodno-

błotnych /

faunistyczny,

ekosystemowy

1968-11-04 Osie 86,01 0,00 86,01 0,00 0,00

Nadgoplański

Park Tysiąclecia faunistyczny,

ekosystemowy

zachowanie

fragmentu

ekosystemu wodno-

błotnego, łąkowego

i leśnego wraz z

fauną i florą -

szczególnie

awifauną / rodzaj

florystyczno-

faunistyczny, typ:

faunistyczny,

podtyp: ptaków,

typ: różnych

ekosystemów,

podtyp: mozaiki

różnych

1967-09-15

Kruszwica,

Jeziora

Wielkie

1 882,65 0,00 1 882,65 0,00 0,00

66

ekosystemów

Reptowo faunistyczny,

ornitologiczny

stanowisko lęgowe

czapli siwej /

faunistyczny,

ornitologiczny

1962-07-28 Dąbrowa

Chełmińska 3,62 0,00 3,62 0,00 0,00

Rezerwaty krajobrazowe

Dolina Osy krajobrazowy,

fizjocenotyczny

krajobraz dolnego

odcinka rzeki Osy 1994-06-13

Rogóźno,

Gruta,

Łasin

166,96 0,00 665,12 0,00 0,00

Dolina Rzeki

Brdy krajobrazowy,

fizjocenotyczny

krajobraz doliny

rzeki Brdy /

krajobrazowy,

fizjocenotyczny

1994-09-12

Cekcyn,

Gostycyn,

Tuchola

24,40 0,00 1 681,50 0,00 0,00

Jar Brynicy krajobrazowy,

ekosystemowy

dolina rzeki

Brynicy 2001-10-02 Górzno 23,21

0,00

28,27 0,00 0,00

Jezioro

Fletnowskie krajobrazowy,

geomorfologiczny

jezioro unikalne

pod względem

geomorfologicznym

1995-12-11 Dragacz 13,89 0,00 25,21 0,00 0,00

Jezioro

Piaseczno krajobrazowy,

geomorfologiczny

zachowanie

ekosystemu jeziora

Piaseczno /

krajobrazowy,

ekosystemowy

2001-10-02 Osie 414,07 0,00 159,78 0,00 0,00

Przełom Mieni krajobrazowy,

geomorfologiczny

zachowanie

fragmentu doliny

rzeki Mień /

krajobrazowy,

ekosystemowy

2001-10-10 Skępe 86,01 0,00 14,80 0,00 0,00

Opracowano na podstawie Rejestru rezerwatów przyrody w województwie kujawsko-

pomorskim

http://bydgoszcz.rdos.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=784:rezerwaty-

przyrody&catid=47:formy-ochrony&Itemid=74

http://bydgoszcz.rdos.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=784:rezerwaty-przyrody&catid=47:formy-ochrony&Itemid=74

http://bydgoszcz.rdos.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=784:rezerwaty-przyrody&catid=47:formy-ochrony&Itemid=74

67

Wymienione w tab. A3 rezerwaty charakteryzuje brak otuliny, co jest dodatkowym

argumentem wskazującym na potrzebę utworzenia strefy buforowej istotnych ograniczeń

inwestycji energetyki wiatrowej. Zaleca się, aby dla rezerwatów, w których przedmiotem

ochrony jest awifauna wynosiła ona 5000 m. Porównywalna strefa buforowa powinna zostać

utworzona w otoczeniu miejsc wymagających utworzenia stref ochronnych z uwagi na

ochronę najcenniejszych gatunków ptaków oraz nietoperzy. Rekomenduje się, aby z uwagi na

ochronę szczególnie cennych i zagrożonych wyginięciem gatunków ptaków wynosiła ona nie

mniej niż 5000 m. Uzasadnienie przyjęcia takiej strefy podano w dalszej części rozdziału.

Lokalizacją stanowisk dysponuje RDOŚ w Bydgoszczy, a ze względu na zapewnienie

ochrony tym gatunkom nie uzyskano zgody na upubliczniane.

Podobna strefa istotnych ograniczeń powinna zostać utworzona wokół rezerwatów

krajobrazowych z uwagi na zasięg strefy wizualnej dominacji i wizualnej inwazyjności.

Ryc. A26. Tereny chronione przez prawne formy ochrony przyrody o znaczeniu

ponadlokalnym oraz obszar funkcjonalny „Zielone Płuca Polski” (zał. A12)

Opracowanie własne na podstawie materiałów dotyczących obszarów chronionych

udostępnionych przez RDOŚ w Bydgoszczy

Ochroną w formie parków krajobrazowych objęte są następujące obiekty: Brodnicki

Park Krajobrazowy, Gostynińsko – Włocławski Park Krajobrazowy, Górznieńsko –

Lidzbarski Park Krajobrazowy, Krajeński Park Krajobrazowy, Nadgoplański Park

Tysiąclecia, Tucholski Park Krajobrazowy, Wdecki Park Krajobrazowy oraz Chełmiński Park

68

i Nadwiślański Park Krajobrazowy jako jedna jednostka, o łącznej powierzchni 232 762,9 ha,

co stanowi 13 % powierzchni województwa oraz 29 obszarów chronionego krajobrazu,

zajmujących powierzchnię 333 915 ha, co stanowi około 19% powierzchni województwa

(załącznik nr 1 do Uchwały nr VI/106/11 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z

dnia 21 marca 2011 roku w sprawie Chronionego Krajobrazu). Dla obydwu form zakaz

dotyczy blisko 31% powierzchni województwa (Program o.ś. 2011). Uwarunkowania

przyrodniczo-krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego w pełni potwierdzają

potrzebę wprowadzenia zakazu budowy elektrowni wiatrowych w tym także nie należących

do grupy znacząco oddziałujących na środowisko w parkach krajobrazowych oraz na

obszarach chronionego krajobrazu. Na konieczność wyłączenia wszystkich form ochrony

przyrody spod możliwości lokalizacji elektrowni wiatrowych ze względu na ich wartość i

znaczenie ekologiczne, wskazują M. Gromadzki i M. Przewoźniak (2002) w ekspertyzie

dotyczącej województwa pomorskiego.

Tab. A.3.1.Obszary Chronionego Krajobrazu

Najmłodszą formą ochrony przyrody są obszary Natura 2000, na terenie których

mimo że nie ma jednoznacznego zakazu budowy znacząco oddziałujących na środowisko, to

69

jednak w świetle Uop zabrania się podejmowania działań mogących, osobno lub w

połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru

Natura 2000, w tym w szczególności: pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk

gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000, wpłynąć

negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub

pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami.

Warunki na jakich Uop dopuszcza lokalizację inwestycji które mogą wpływać na obszary

Natura 2000, praktycznie wykluczają lokalizację siłowni wiatrowych w ich obrębie oraz w

ich otoczeniu. Z uwagi na to, że większość ostoi związana jest z rzekami, jeziorami i innymi

ekosystemami podmokłymi lub formacjami zaroślowo-leśnym należą do siedlisk wrażliwych

siedliskowych, a dodatkowo gromadzą awifaunę, z czego również wynika konieczność nie

tylko o ich ochrony, ale także ich otoczenia. Rekomenduje się zatem utworzenie strefy

5000 m - istotnych ograniczeń, które mogą uniemożliwić lokalizację siłowni wiatrowych,

dla w pobliżu mających szczególne znaczenie dla ochrony ptaków i nietoperzy obszarów

Natura 2000. Znaczenie dla ochrony ptaków i nietoperzy zamieszczono w tabeli A4. Wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych w tej strefie należy ustalać na podstawie procedury

oddziaływania na środowisko.

Przyjęcie strefy istotnych ograniczeń 5000 m wokół obiektu dotyczy rezerwatów

utworzonych dla ochrony ptaków i ich siedlisk, a z obszarów Natura 2000: obszarów

specjalnej ochrony ptaków, obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty, które mają duże

znaczenie dla ochrony ptaków i ich siedlisk oraz ostoi nietoperzy. Kierowano się kryteriami

przyjętymi przez land Brandenburgia, gdzie w przypadku miejsc noclegowych, odpoczynku i

żerowania dużych ptaków jak np. żurawi, gęsi, łabędzi krzykliwych podlegających ochronie,

niemieckie kryteria stosowane w Brandenburgii – faunistyczno-ekologiczne kryteria

odległości siłowni wiatrowych (TAK) proponują strefę ochronną wyłączenia z lokalizacji

farm wiatrowych, wynoszącą 5000 m. Wartość tę przyjęto jako uśredniona odległość również

w przypadku ochrony miejsc lęgowych większości chronionych gatunków, która wynosi

zazwyczaj 3000 metrów a obszar dużych restrykcji 6000 metrów. Niemniej jednak jest to

tylko rekomendowana odległość, która powinna być każdorazowo, w zależności od gatunku i

liczebności populacji ustalana dla danego miejsca.

Obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują na terenie województwa kujawsko-

pomorskiego 157 782,11 ha. Są one głównie skoncentrowane w dolinnych korytarzach

ekologicznych Wisły (3 obszary), Noteci (2 obszary), Drwęcy (1 obszar), w rynnie

goplańskiej. Największy na terenie województwa obszar Natura 2000 obejmuje część Borów

Tucholskich (108 982,8 ha na terenie woj. kujawsko-pomorskiego). Z punktu widzenia

lokalizacji elektrowni wiatrowych szczególnej ochrony wymagają ostoje nietoperzy. Dla ich

ochrony wyznaczono 4 obszary Natura 2000 jako OZW (obszary mające znaczenie dla

Wspólnoty. Należą do nich Forty w Toruniu, Zamek Świecie, Cytadela Grudziądz i Kościół w

Śliwicach, o łącznej powierzchni 251,6 ha. Pozostałe obszary Natura podobnie jak ostoje

nietoperzy należą do kategorii OZW a ich łączna powierzchnia w granicach woj. kujawsko-

pomorskiego wynosi 81 592,8 ha. Powierzchnia wielu obiektów utworzonych na podstawie

dyrektywy ptasiej i dyrektywy siedliskowej pokrywa się w całości lub części ze sobą, a

zatem skoncentrowane są na podobnych obszarach jak OSO. Planowane jest utworzenie

kolejnych dwóch obszarów Natura 2000 (z tzw. Shadow List) jako potencjalne SOO, a

mianowicie Wydmy Kotliny Toruńskiej oraz Dębice (tab. A4).

70

Tab. A4. Obszary Natura 2000, ze szczególnym określeniem znaczenia dla ochrony ptaków i

nietoperzy (OSO – obszary specjalnej ochrony ptaków; OZW – obszary mające znaczenie

Wspólnotowe), które odnosi się do części zamieszczonych w tabeli obszarów. Typ obszaru

Znaczenie dla ochrony

nietoperzy

Znaczenie dla ochrony ptaków

PLB040002

Bagienna Dolina

Drwęcy, OSO

Pow. 3366.1

Barbastella barbastellus

Myotis myotis

Ostoja ptasia o randze europejskiej E 40.

Występuje co najmniej 16 gatunków ptaków z

Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 5

gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (CK). Obszar

ważny dla migrujących ptaków wodnych i wodno-

błotnych; żerowisko ptaków drapieżnych

gniazdujących w okolicznych lasach.

W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1%

populacji krajowej (C3 i C6) podróżniczka (PCK),

gęgawy i gągoła; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu

(C7) występuje rybitwa czarna. W okresie wędrówek

stosunkowo duże koncentracje (C7) osiąga gęś

białoczelna, świstun, rożeniec i płaskonos; występuje

pierzowisko gęgawy (do 300 osobn.); ptaki wodno-

błotne występują w koncentracjach powyżej 20000

osobników (C4).

Według ekspertyzy ornitologicznej jest absolutnie

jednym z najważniejszych „przystanków” dla

migrujących ptaków wodnych i wodno-błotnych w

Polsce. Stanowi także żerowisko dla ptaków

drapieżnych gniazdujących w okolicznych lasach.

PLB220009

Bory Tucholskie,

OSO Pow. 322535.9

W ostoi występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z

Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków z Polskiej

Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje tu 107 gatunków

ptaków. W okresie lęgowym obszar zasiedla co

najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6)

następujących gatunków ptaków: bielik (PCK), kania

czarna (PCK), kania ruda (PCK), podgorzałka (PCK),

puchacz (PCK), rybitwa czarna, rybitwa rzeczna,

zimorodek, Żuraw, gągoł, nurogęś, tracz długodzioby

(PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7)

występuje błotniak stawowy. W okresie wędrówek

występuje co najmniej 1% populacji szlaku

wędrówkowego (C2) łabędzia krzykliwego (do 400

osobników) i żurawia (do 1800 osobników na

noclegowisku). Największe w skali regionu skupienie

jezior lobeliowych. Bogata lichenoflora. Dobrze

zachowane torfowiska i zbiorowiska leśne. Stanowiska

licznych gatunków rzadkich i zagrożonych, w tym

gatunków reliktowych. Bogata chiropterofauna.

PLH040031

Błota Kłócieńskie OZW

Pow. 3899.3

Błota Rakutowskie i położone w jej obrębie Błota

Kłócieńskie to jednocześnie ostoja ptasia, o randze

europejskiej E 42. Występują tutaj co najmniej 24

gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady

79/409/EWG oraz 7 gatunków z Polskiej Czerwonej

Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co

najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6)

następujących gatunków ptaków: podróżniczek (PCK),

gęgawa, śmieszka, sieweczka obrożna (PCK).

Stosunkowo licznie (C7) występuje błotniak łąkowy,

rybitwa czarna i dzięcioł średni. W okresie wędrówek


wędrówkowego (C3) głowienki i gęgawy. Ptaki

wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej

71

20000 osobników (C4); stosunkowo duże koncentracje

(C7) osiąga cyraneczka, czernica, płaskonos, łyska,

krwawodziób, czajka i rybitwa czarna.

PLB040001

Błota Rakutowskie

OSO Pow. 4437.9


Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 7

gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W

okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1%

populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków

ptaków: podróżniczek (PCK), gęgawa, śmieszka,

sieweczka obrożna (PCK); stosunkowo licznie (C7)

występuje błotniak łąkowy, rybitwa czarna i dzięcioł

średni. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1%

populacji szlaku wędrówkowego (C3) głowienki i

gęgawy; ptaki wodno-błotne występują w

koncentracjach powyżej 20000 osobników (C4);

stosunkowo duże koncentracje (C7) osiąga cyraneczka,

czernica, płaskonos, łyska, krwawodziób, czajka i

rybitwa czarna

PLH040019

Ciechocinek OZW

Pow. 13.2

PLH040013

Cyprianka OZW Pow. 109.3

PLH040014

Cytadela Grudziądz

OZW Pow. 222.8

W obiekcie stwierdzono ok. 2500

osobników nietoperzy, należących

do 7 gatunków. Zgodnie z

Kryteriami wyboru schronień

nietoperzy do ochrony w ramach

polskiej części sieci Natura 2000,

obiekt uzyskał 24 punkty, co daje

podstawy do włączenia go do

sieci Natura 2000. W obszarze

znajduje się zimowisko dwóch

gatunków nietoperzy (mopek

Barbastella barbastellus, nocek

duży Myotis myotis) z Załącznika

II Dyrektywy Rady 92/43/EWG

.

PLB040003 Dolina

Dolnej Wisły OSO Pow. 33559

Barbastella barbastellus Myotis

myotis

Ostoja ptasia o randze europejskiej E 39. Występują co

najmniej 44 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy

Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK).

Gniazduje ok.180 gatunków ptaków. Bardzo ważna

ostoja dla ptaków migrujących i zimujących; bardzo

ważny teren zimowiskowy bielika (C2). W okresie

lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji

krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków:

nurogęś, ohar (PCK),rybitwa białoczelna (PCK),

rybitwa rzeczna, zimorodek, ostrygojad (PCK); w

stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje

derkacz, mewa czarnogłowa, sieweczka rzeczna. W

okresie wędrówek ptaki wodno-błotne występują w

koncentracjach do 50 000 osobników (C4). W okresie

zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku

wędrówkowego (C2 i C3) następujących gatunków

ptaków: bielik, gągoł, nurogęś; stosunkowo licznie

(C7) występuje bielaczek; ptaki wodno-błotne

występują w koncentracjach do 40 000 osobników

(C4). Awifauna obszaru nie jest dostatecznie poznana.

Bogata fauna innych zwierząt kręgowych, bogata flora

72

roślin naczyniowych (ok.1350 gatunków) z licznymi

gatunkami zagrożonymi i prawnie chronionymi, silnie

zróżnicowane zbiorowiska roślinne, w tym zachowane

różne typy łęgów, a także cenne murawy

kserotermiczne. Gatunki wymienione w p. 3.3. z

motywacją D to gatunki prawnie chronione w Polsce.

PLH280001

Dolina Drwęcy,

OZW Pow. 12561.5

Bogactwo i różnorodność systemu przyrodniczego obszaru Dolina Drwęcy, jak i

otoczenia, decyduje o jego wysokim potencjale

ekologicznym. Drwęca wraz z dopływami jest ważnym

korytarzem ekologicznym o znaczeniu nie tylko

lokalnym, ale i krajowym. Należy ją traktować jako

ekosystem przyrodniczy o znaczeniu

ponadregionalnym.

Spośród podanych 27 gatunków zwierząt 11 to ptaki

objęte artykułem 4 of Dyrektywy 79/409/EWG oraz

wymienione w Załączniku II Dyrektywy 92/43/EWG -

ich liczba jest niepełna i podana w oparciu o

obserwacje poczynione podczas innych badań

terenowych. Dodatkowym atutem obszaru jest jego

kształt, sprzyjający zachowaniu tras migracji i

rozprzestrzeniania się wielu gatunków fauny i flory.

Jest to korytarz ekologiczny między Doliną Wisły a

Pojezierzem Mazurskim.

Według ekspertyzy ornitologicznej Drwęca wraz z

dopływami jest ważnym korytarzem ekologicznym o

znaczeniu nie tylko lokalnym, ale i krajowym oraz

międzynarodowym dla tysięcy osobników różnych

gatunków.

PLH300004

Dolina Noteci,

OZW Pow. 50532

Obszar częściowo pokrywa się z ważną ostoja ptasią o

randze europejskiej E-33. Ostoja jest też ważnym

korytarzem ekologicznym o randze międzynarodowej.

Według ekspertyzy ornitologicznej jest to

bezsprzecznie jeden z najcenniejszych i bogatych

przyrodniczo obszarów w Polsce (Bednorz J., Kupczyk

M. 1995). Ważna ostoja ptasia o randze europejskiej

(22 gatunki ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej.

Obszar obejmuje bogatą mozaikę siedlisk z załącznika

I Dyrektywy Siedliskowej (11 typów). Notowano tu 8

gatunków załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. W

obrębie Doliny znajdują się dwie ostoje ptaków o

randze europejskiej: E37 (Stawy Ostrówek i Smogulec)

i E38 (Stawy Ślesin i Występ)..

PLH040033 Dolina

Osy OZW Pow. 2183.7

Barbastella barbastellus Głównym przedmiotem ochrony są w obszarze

siedliska leśne

PLH300040 Dolina

Łobżonki OZW Pow. 5894.4

PLB300001

Dolina Środkowej

Noteci i Kanału

Bydgoskiego

OSO Pow. 32672.1

W obrębie obszaru znajdują się 2 ostoje ptaków o

randze europejskiej: E37 (Stawy Ostrówek i Smogulec)

i E38 (Stawy Ślesin i Występ). Występuje co najmniej

18 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej,

8 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W

okresie lęgowym obszar zasiedla około 10% populacji

73

krajowej (C6) podróżniczka (PCK); co najmniej 1%

populacji krajowej (C6) następujących gatunków

ptaków: bielik (PCK) i kania czarna (PCK); w

stosunkowo wysokiej liczebności (C7) występują kania

ruda i błotniak stawowy. W okresie wędrówek


wędrówkowego (C2) łabędzia czarnodziobego;

stosunkowo duże koncentracje (C7) osiąga siewka

złota.

PLH040023 Doliny

Brdy i Stążki w

Borach Tucholskich

OZW Pow. 3948.4

PLH220033 Dolna

Wisła OZW Pow. 10374.2


myotis

Jest to fragment ostoi ptasiej o randze europejskiej.

PLH040011

Dybowska Dolina

Wisły OZW

Pow. 1392

Na obszarze stwierdzono 23 gatunki ptaków z

Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG. Ponadto,

teren ten jest miejscem gnieżdżenia się wielu rzadkich i

zagrożonych wyginięciem w Polsce lub Europie

Środkowej gatunków ptaków związanych z dolinami

dużych, nieuregulowanych rzek (ogółem stwierdzono

23 gatunki ptaków z Załącznika I

Dyrektywy Rady 79/409/EWG). Występują tutaj

również stosunkowo liczne populacje lęgowe ptaków

związanych z zanikającymi środowiskami

kserotermicznymi (Sylvia nisoria, Lanius collurio).

Obecność wielu piaszczystych wysp i płycizn w

korycie powoduje, że teren ten stanowi ważne miejsce

żerowania i odpoczynku dla ptaków migrujących. W

okresie zimowym na obszarze tym odnotowano duże

koncentracje awifauny wodno-błotnej, dla której

warunkiem przetrwania są duże, niezamarzające

odcinki rzeki. Obszar obejmuje część ekologicznego

korytarza Wisły, który został identyfikowany jako

teren priorytetowy dla ochrony w sieciach ECONET i

IBA, ważnego dla migracji wielu gatunków. Gatunki

wymienione w p. 3.3. z motywacją D to gatunki

prawnie chronione w Polsce.

PLH040001

Forty w Toruniu

OZW

Pow. 12.9

Jedna z 20 największych kolonii

zimowych nietoperzy w Polsce.

Każdej zimy znajduje tu

schronienie 400 do 600

osobników nietoperzy. Wśród

nich występują 3 gatunki z

Załącznika II Dyrektywy Rady

92/43/EWG.

PLH040007 Jezioro

Gopło OZW

Pow. 13459.4

Obszar jest ważną ostoją ptasią o randze europejskiej E

41. Jezioro wraz z terenami wokół o niezwykle

przebogatych siedliskach (szuwary, wilgotne łąki,

tereny zalewowe, lasy łęgowe) stanowi bazę lęgową i

żerowiskową dla wielu gatunków ptaków.

PLH040034 Kościół

w Śliwicach OZW Pow. 0.1

Zgodnie z Kryteriami wyboru

schronień nietoperzy do ochrony

w ramach polskiej części sieci

Natura 2000, obiekt uzyskał 25

punktów, dlatego daje to odstawy

74

do włączenia go do sieci Natura

2000. Dodatkową motywacją

włączenia tego obiektu do sieci

jest fakt, że jest to jedyna

aktualnie znana kolonia rozrodcza

nocka dużego w woj. kujawsko -

pomorskim i jedna z

największych w północno-

wschodniej części zasięgu

populacji tego gatunku w Europie.

PLH040022

Krzewiny OZW Pow. 499

PLH040026

Lisi Kat OZW Pow. 1061.3

PLH040035 Mszar

Płociczno OZW Pow. 181.8

PLH040012

Nieszawska Dolina Wisły, OZW

Pow. 3891.7

Stwierdzono 35 gatunków ptaków z Załącznika I

Dyrektywy Rady 79/409/EWG. Obszar obejmuje część

ekologicznego korytarza Wisły, który został

identyfikowany jako teren priorytetowy dla ochrony w

sieciach ECONET i IBA, ważnego dla migracji wielu

gatunków.

PLH040028 Ostoja

Barcińsko-

Gąsawska OZW

Pow. 3456.4

PLH040036 Ostoja

Brodnicka OZW Pow. 4176.9

PLH280012 Ostoja

Lidzbarska OZW Pow. 8866.9


myotis

Stwierdzono wiele rzadkich i zagrożonych w skali

kraju oraz prawnie chronionych gatunków fauny.

PLB040004 Ostoja

Nadgoplańska OSO Pow. 9815.8

Ostoja ptasia o randze europejskiej E 41 (Nadgoplański

Park Tysiąclecia). Występują co najmniej 24 gatunki

ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 10 gatunków

z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Obserwowano tu

198 gatunków ptaków; wśród nich 74 związane są z

obszarami wodnymi i błotnymi. W okresie lęgowym

obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3

i C6) następujących gatunków ptaków: batalion (PCK),

bączek (PCK), bąk (PCK), podróżniczek (PCK), sowa

błotna (PCK), perkoz dwuczuby, gęgawa, płaskonos,

krakwa, rokitniczka, brzęczka i wąsatka (PCK); w

stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje rybitwa

czarna, gąsiorek, ortolan, krzyżówka, łyska, czajka i

krwawodziób (C7). W okresie wędrówek występuje co

najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2 i

C3) Ŝurawia, gęsi (mieszane gatunki); w stosunkowo

wysokiej liczebności (C7) występuje gęgawa (do 3500

osobn.), czernica (do 3500 osobn.). W okresie zimy

występuje znaczny procent populacji szlaku

wędrówkowego (C3) gęsi zbożowej (do 5 000 osobn.);

gęś białoczelna występuje w ilości do 6000 osobników

(C7). Bogate populacje rzadkich i zagrożonych

75

gatunków roślin. Gatunki wymienione w p. 3.3. z

motywacją D to gatunki prawnie chronione w Polsce.

PLH300026

Pojezierze

Gnieźnieńskie

OZW Pow. 15922.1

PLH040029

Równina

Szubińsko-

Łabiszyńska OZW Pow. 2816.2

PLH040017

Sandr Wdy OZW Pow. 6320.7

PLH040003 Solecka

Dolina Wisły OZW

Pow. 7030.1

Barbastella barbastellus Obszar jest fragmentem ostoi ptasiej o znaczeniu

zarówno dla ptaków lęgowych jak i migrujących.

Występuje tu 36 gatunków

ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG.

Obszar obejmuje część ekologicznego korytarze Wisły,

który został identyfikowany jako teren priorytetowy

dla ochrony w sieciach

ECONET i IBA, ważnego dla migracji wielu

gatunków.

PLH040030

Solniska

Szubińskie, OZW

Pow. 361.9

PLH040038

Stary Zagaj OZW Pow. 307.5

PLH040037

Słone Łąki w

Dolinie Zgłowiączki

OZW

Pow. 151.9

PLH040020

Torfowisko Linie

OZW Pow. 5.3

PLH040018

Torfowisko

Mieleńskie OZW Pow. 146.1

PLH040039

Włocławska Dolina

Wisły OZW

Pow. 4763.8

Obszar jest również ważny z punktu widzenia ochrony

ptaków. Stwierdzono tu 52 gatunki ptaków z I

Załącznika Dyrektywy Rady 79/409/EWG i 46

gatunków ptaków migrujących nie wymienionych w

tym załączniku. Obszar obejmuje część ekologicznego

korytarze Wisły, który został identyfikowany jako

teren priorytetowy dla ochrony w sieciach ECONET i

IBA, ważnego dla migracji wielu gatunków

PLH040025 Zamek

Świecie OZW

Pow. 15.8

Zgodnie z Kryteriami wyboru

schronień nietoperzy do ochrony

w ramach polskiej części sieci

Natura 2000, obszar uzyskał 24

76

punkty, co daje podstawy do

włączenia go do sieci Natura

2000. Na terenie obszaru

stwierdzono 1 gatunek nietoperza

z załącznika II Dyrektywy

Siedliskowej. Jedno z

ważniejszych zimowisk mopka w

Polsce środkowej.

PLH040040 Zbocza

Płutowskie OZW Pow. 1002.4

PLH040027

Łąki Trzęślicowe w

Foluszu OZW Pow. 2130.8

PLB040005

Żwirownia Skoki

OSO

Pow. 166.3


Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 1 gatunek z Polskiej

czerwonej księgi zwierząt. W okresie lęgowym obszar

zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6)

następujących gatunków ptaków: mewa czarnogłowa,

mewa pospolita, śmieszka i rybitwa rzeczna. 1 gatunek

- rybitwa białoczelna jest wpisany do PCK. Jest

ponadto ważnym miejscem lęgowym dla śmieszki -

gatunku nie wymienionego w Załączniku I Dyrektywy

Ptasiej (3970 gniazd w 2003r). Według ekspertyzy

ornitologicznej miejsce ogromnych kolonii mewy

śmieszki (ok. 4000 gniazd) i rybitwy rzecznej oraz

brzegówki (600 par).

Główne źródło SDF http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/pl/proste.php

Użytki ekologiczne w liczbie 1832, zajmujące powierzchnię 4970,5 ha, zajmują 0,28%

powierzchni województwa. Największe powierzchnie zajmują w gminach: Sępólno

Krajeńskie (428,9 ha), Warlubie (322 ha), Cekcyn (317,9 ha), Koronowo (265,2 ha),

Więcbork (231,4 ha) i Sośno (218,6 ha) - Program ochrony środowiska…. 2011

http://www.kujawsko-pomorskie.pl/files/srodowisko/20111222_program/POSzPGO_2011-

2014.pdf). Obejmują głównie torfowiska, łąki, wąwozy, skarpy, trzcinowiska, kępy

zadrzewień i oczka wodne a zatem liczne ekosystemy wrażliwych zwłaszcza na naruszenie

stosunków wodnych oraz skupiające awifaunę, co wskazuje na potrzebę wyłączenia terenów

otaczających spod lokalizacji elektrowni wiatrowych.

Według przytoczonego Programu…(2011) ochroną w formie zespołów przyrodniczo-

krajobrazowych objęto 12 obiektów. Należą do nich: Dolina rzeki Ryszki - 358,41 ha, Dolina

rzeki Sobińska Struga - 335,47 ha, Rzeka Prusina - 234,32 ha, Słupski Gródek n/Osą - 4,75

ha, Torfowisko Messy - 634,45 ha, Jar przy Strudze Lubickiej -3,78 ha, Jezioro Piaseczyńskie

(Orłowskie) - 353,1 ha oraz strefa wzdłuż rzeki Wełny i obrzeża jezior: Kołdrąbskiego,

Tonowskiego, Niedźwiedzkiego, Radeckiego i Grochowiskiego. Są to głównie doliny rzek,

strefy wzdłuż rzek i obrzeża jezior.

W celu ochrony unikatowego fragmentu wysoczyzny morenowej ze strefą zboczową

Basenu Grudziądzkiego, z licznymi niszami źródliskowymi, wąwozami i pomnikową

wychodnią zlepieńca plejstoceńskiego utworzono jedyne w województwie stanowisko

dokumentacyjne „Białochowo” o powierzchni 93,52 ha położone na pograniczu gmin

Grudziądz i Rogóźno.

http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/pl/proste.php

http://www.kujawsko-pomorskie.pl/files/srodowisko/20111222_program/POSzPGO_2011-2014.pdf

http://www.kujawsko-pomorskie.pl/files/srodowisko/20111222_program/POSzPGO_2011-2014.pdf

77

Za wprowadzeniem zakazu budowy elektrowni wiatrowych w obszarach objętych

formami ochrony przyrody oraz w otoczeniu tych form, świadczy dodatkowo ich lokalizacja

głównie w obrębie korytarzy ekologicznych w większości o znaczeniu europejskim (Wisły,

Noteci, Drwęcy) oraz ponadlokalnym, z których najważniejszym jest dolina Brdy. Ponadto

większość użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych i stanowisk

dokumentacyjnych leży w obrębie parków krajobrazowych, obszarów Natura 2000 i

obszarów chronionego krajobrazu, a dodatkowo uchwały dotyczące ich ustanowienia w

większości wprowadzają zapisy o zakazie zabudowy. Zakaz lokalizacji elektrowni. Pomimo

że obszary chronione zazwyczaj traktowane są jako bariery rozwoju energetyki wiatrowej, a

na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego zajmują one ponad 1/3 powierzchni, to ich

przestrzenne rozmieszczenie w odniesieniu do rozkładu zasobów energii wiatru (według

badań H. Lorenc za OZE) jest korzystne. Konkludując można stwierdzić, że południową

strefę województwa, charakteryzującą się najbardziej korzystnymi warunkami

energetycznymi wiatru (1500-2000 kWh/m2/rok) oraz relatywnie korzystnymi (1250-1500

KwH/m2/rok) cechuje, za wyjątkiem doliny Wisły, niskie nasycenie formami ochrony

przyrody w odniesieniu do strefy północnej i środkowej o nieco mniej korzystnych w skali

regionu zasobach energii wiatru i dużym nasyceniu formami ochrony przyrody. Sytuację tę

można ocenić jako dość korzystną. Natomiast obszary chronione stanowiące bardzo duże

ograniczenie dla lokalizacji inwestycji energetyki wiatrowej skoncentrowane są głównie w

dolinach Wisły, Noteci, Brdy, Wdy, Drwęcy i w rynnie goplańskiej. Ustanowiony

rozporządzeniem wojewody zakaz lokalizacji elektrowni wiatrowych w obszarach

chronionego krajobrazu, stanowi zarazem ochronę korytarzy ekologicznych.

1.8.2. Uwarunkowania lokalizacji elektrowni wiatrowych w aspekcie występowania i

ochrony nietoperzy (Chiroptera)

Nietoperze (Chiroptera) to rząd ssaków, dzielony na dwa podrzędy - owocożernych

tropikalnych Megachiroptera i w przeważającej części owadożernych Microchiroptera

(Simmons & Geisler 1998). W Polsce występują jedynie przedstawiciele drugiej grupy

należący do dwóch rodzin podkowcowatych (Rhinolophidae) i mroczkowatych

(Vespertilionidae). Do pierwszej rodziny należą dwa gatunki, z których pospolitszy występuje

regularnie w południowej Polsce, natomiast do drugiej zalicza się aż 23 pozostałe gatunki

stwierdzone na terenie kraju. Większość z nich występuje na terenie całej Polski, w tym co

najmniej 17 na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego (Sachanowicz &

Ciechanowski 2005). Wiele gatunków nietoperzy podejmuje długodystansowe wędrówki, w

związku z czym możliwe jest stwierdzenie dodatkowych gatunków (np. nocek Bechsteina).

Wszystkie krajowe nietoperze odżywiają się owadami (jeden gatunek może polować również

na drobne rybki) i populacje liczniejszych gatunków mają wpływ na liczebność drobnych

muchówek, w tym komarów oraz szkodzących gospodarce rolnej i leśnej gatunków motyli

nocnych. Nietoperze, choć są zwierzętami długowiecznymi (większość europejskich

gatunków może żyć kilkadziesiąt lat), rodzą co roku tylko jedno lub dwa młode, których

naturalna śmiertelność jest duża, przez co ich populacje bardzo powoli się odbudowują

(Crichton & Krutzsch 2000).

Krajowe nietoperze ze względu na miejsce wyboru schronień w okresie letnim można

podzielić na dwie grupy:

zajmujące naturalne dziuple (i skrzynki lęgowe);

wybierające miejsca stworzone przez człowiek (strychy, studnie, piwnice itd.).

Podział ten jest sztuczny i zdarzają się liczne wyjątki od schematu. Dodatkowo u

różnych gatunków strategie rozrodcze pod względem wyboru schronień i liczebności

78

zgrupowań są różne i często zależne również od płci (Dietz et al. 2009). Do gatunków

preferujących schronienia naturalne należą:

nocek Natterera Myotis nattereri (KUHL, 1817) - eurytopowy gatunek leśny, rzadki na

terenach otwartych, w całej Polsce pospolity, gatunek osiadły.

nocek Brandta Myotis brandtii (EVERSMANN, 1845) - gatunek podmokłych lasów

związany ze zbiornikami wodnymi, poza tymi terenami poluje również w okolicach miedz i

zakrzewień śródpolnych, wykazywany z całej Polski, jednak najczęściej nieliczny, gatunek

osiadły.

nocek rudy Myotis daubentonii (KUHL, 1817) - gatunek leśny również związany z

wodami, nad którymi często poluje, liczny i częsty w całym kraju, gatunek migrujący.

karlik większy Pipistrellus nathusii (KEYSERLING & BLASIUS, 1839) - wykazywany z

różnego rodzaju lasów liściastych (najczęściej podmokłych), w lasach iglastych rzadszy,

spotykany dość często na terenie całego kraju, gatunek migrujący podejmujący długie

wędrówki.

borowiec wielki Nyctalus noctula (SCHREBER, 1774) - występuje w różnego rodzaju

typach lasów, a także w miastach z dużym udziałem powierzchni parkowych, jeden z

pospolitszych gatunków nietoperzy w Polsce, migruje niekiedy również w porze dziennej.

borowiaczek Nyctalus leisleri (KUHL, 1817) - preferuje lasy liściaste, ale spotykany

również w parkach i sadach, gatunek rzadki, jedynie we wschodniej Polsce lokalnie

liczniejszy, gatunek migrujący, podejmujący dalekie przeloty.

gacek brunatny Plecotus auritus (LINNAEUS, 1758) - występuje w różnych typach lasów,

ale spotykany także w parkach i ogrodach a nawet przy pojedynczych drzewach, pospolity w

całym kraju, gatunek osiadły.

mopek Barbastella barbastellus (SCHREBER, 1774) - poza lasami spotykany w sadach i

ogrodach, preferuje lasy z dużym zróżnicowaniem piętrowym, po silnym załamaniu

liczebności w drugiej połowie XX wieku powoli odbudowuje liczebność i obecnie spotykany

często na terenie całego kraju, gatunek osiadły.

Schronienia w miejscach utworzonych przez człowieka zamieszkują:

nocek duży Myotis myotis (BORKHAUSEN, 1797) - tereny żerowiskowe często odległe

od kryjówek obejmują różnego typu drzewostany z ubogim podszytem i runem oraz

użytkowane rolniczo i łąkarsko tereny otwarte; jedyna znana kolonia rozrodcza tego gatunku

w województwie znajduje się w kościele w Śliwicach (ochrona jako obszar Natura 2000);

kolonia liczy do 450 osobników, co sytuuje ją jako jedną z najliczniejszych w tej części

zasięgu (Kasprzyk 2008), gatunek nierzadki w całym kraju, podejmuje wędrówki.

nocek wąsatek Myotis mystacinus (KUHL, 1817) - gatunek rolniczych siedlisk

otwartych z nielicznymi zakrzewieniami i zadrzewieniami, w lasach i wzdłuż cieków

stwierdzany rzadziej, nieczęsty w Polsce, gatunek osiadły.

nocek łydkowłosy Myotis dasycneme (BOIE, 1825) - preferuje regiony z licznymi

zbiornikami wodnymi, poluje nad wodą, rzadki w całej Polsce, gatunek migrujący.

mroczek posrebrzany Vespertilio murinus (LINNAEUS, 1758) - preferuje użytkowane

gospodarczo tereny otwarte, chętnie w otoczeniu wód, rzadki gatunek, wędrowny, w czasie

wędrówek wykazywany w środowiskach synantropijnych.

mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii (KEYSERLING & BLASIUS, 1839) - żeruje na

terenach leśnych, chętnie w pobliżu zbiorników wodnych, rzadki na terenie Polski, gatunek

osiadły, rzadko podejmujący wędrówki.

mroczek późny Eptesicus serotinus (SCHREBER, 1774) - gatunek ściśle synantropijny,

w lasach rzadko wykazywany, żeruje na terenach użytkowanych przez człowieka również w

centrach dużych miast, pospolity w całej Polsce, również w obszarach zurbanizowanych,

gatunek osiadły.

79

karlik malutki Pipistrellus pipistrellus (SCHREBER, 1774) - gatunek bliźniaczy dla

karlika drobnego, preferuje lasy w otoczeniu zbiorników wodnych, choć wykazywany z

bardzo różnych środowisk antropogenicznych, gatunek pospolity w całym kraju, gatunek

najczęściej osiadły.

karlik drobny Pipistrellus pygmaeus (LEACH, 1825) - poza podmokłymi lasami w

otoczeniu jezior spotykany rzadko, unika terenów rolniczych, ze względu na wymagania

ekologiczne dużo rzadszy od bliźniaczego gatunku, gatunek przynajmniej częściowo

podejmujący wędrówki.

gacek szary Plecotus austriacus (FISCHER, 1829) - gatunek terenów rolniczych,

stwierdzany również w ogrodach, nieczęsty gatunek w kraju, przez województwo kujawsko-

pomorskie przebiega północna granica zasięgu, gatunek osiadły.

Powyższe opisy dotyczą gatunków stwierdzonych na terenie województwa kujawsko-

pomorskiego. Wynika z nich, że wśród stwierdzonych nietoperzy ponad połowa należy do

gatunków rzadkich i bardzo rzadkich, a jedynie kilka to gatunki niezagrożone i pospolite.

Połowa to gatunki podejmujące regularne wędrówki. Wędrówki podobnie jak u ptaków

odbywają się wiosną i jesienią. Po okresie rozrodu w czasie wędrówki jesiennej u niektórych

gatunków występuje tak zwane zjawisko rojenia jesiennego. Nietoperze w tym okresie

gromadzą się w dużych ilościach w pobliżu wylotów jaskiń i innych podziemnych schronień.

Funkcja tego zachowania nie jest do końca wyjaśniona, najprawdopodobniej odgrywa rolę

między innymi w doborze partnera płciowego.

Z punktu widzenia ochrony nietoperzy równie ważne, jak informacje o schronieniach

letnich (koloniach rozrodczych) i terenach żerowisk są dane dotyczące zimowisk. Część

gatunków takich, jak nocek Natterera, nocek Brandta czy mopek zimuje w miejscach swojego

areału letniego. Poza naturalnymi schronieniami (np. dziuple), prawdopodobnie głównie z ich

braku, wykorzystywane są różne antropogeniczne kryjówki (strychy, studzienki

kanalizacyjne, studnie, podziemia itp.). Wiele gatunków nietoperzy gromadzi się w tym

okresie w miejscach o wyjątkowo dobrych warunkach mikroklimatycznych, osiągając

niekiedy liczebności rzędu kilku i więcej tysięcy. Na terenie województwa kujawsko-

pomorskiego najbardziej znanymi zimowiskami są:

Cytadela w Grudziądzu - wśród gatunków objętych programem Natura 2000

stwierdzono zimowanie mopka (maks. 15 os.) i nocka dużego (maks. 176 os.); poza tym

zanotowano nocki Natterera, Brandta, rude, wąsatki, mroczki późne i gacki brunatne (pod

względem liczebności zimujących osobników jest to drugie po Nietoperku znane miejsce w

Polsce! - ponad 2400 osobników) (Kasprzyk & Leszczyński 2008) (SDF - PLH040014);

Forty w Toruniu - obszar Natura 2000 utworzony dla ochrony mopka (maks. 30 os.),

nocka dużego (maks. 80 os.) i łydkowłosego (maks. 5 os.); zimują również mroczki późne i

pozłociste, nocki Brandta, rude, wąsatki i Natterera oraz gacki brunatne (SDF - PLH040001);

Zamek w Świeciu - zimowisko objęte ochroną dla mopka (maks. 245 os.) (SDF -

PLH040025) włączone do Programu ochrony zimowisk i letnich kolonii nietoperzy

realizowanego przez RDOŚ w Szczecinie i finansowanego przez Centrum Koordynacji

Programów Środowiskowych.

Wymienione powyżej obszary są najważniejszymi zimowiskami nietoperzy w

województwie kujawsko-pomorskim i są objęte ochroną w ramach programu Natura 2000,

jako OZW (ryc. A27). Niewielkie zimujące populacje nieistotne z punktu widzenia ochrony

gatunku wykazano również w kilku innych obszarach Natura 2000. Oprócz wymienionych

bardzo cennym dla populacji nietoperzy obszarem Natura 2000 jest także Kościół w

Śliwicach, ze względu na fakt, że jest to jedyna aktualnie znana kolonia rozrodcza nocka

dużego w woj. kujawsko-pomorskim i jedna z największych w północno-wschodniej części

zasięgu populacji tego gatunku w Europie.

80

Informacje o występowaniu nietoperzy na terenie województwa kujawsko-pomorskiego

zaczerpnięto w dużej mierze z SDF-ów obszarów.

Ryc. A27. Lokalizacja ostoi nietoperzy zakwalifikowanych do sieci Natura 2000 jako OZW

– (zał. 13).

Natura 2000 zamieszczonych na stronach internetowych Generalnej Dyrekcji Ochrony

Środowiska jako najaktualniejszych danych (www.natura2000.gdos.gov.pl

/natura2000/pl/aktualnosci.php). Informacje o rzadszych gatunkach uzupełniono z innych

źródeł, między innymi przewodników metodycznych Natura 2000 (Kowalski & Wójtowicz

2004, Ciechanowski &. Kokurewicz 2004) i Czerwonej Księgi Zwierząt (Głowaciński 2001).

Liczebność populacji nietoperzy ze względu na trudności metodyczne badań jest bardzo

trudna nawet do wysoce ogólnego oszacowania. Nawet skupiska zimowe lub letnie, czyli

kolonie lęgowe gromadzące setki czy tysiące osobników są jedynie wycinkiem populacji

gatunków, pozwalającym jednak szacować zmiany wielkości populacji i związany z tym

stopień zagrożenia wyginięciem poszczególnych gatunków. Zapoczątkowanie ochrony

prawnej nietoperzy wynika z zaobserwowanego na początku połowy XX wieku spadku

liczebności populacji wszystkich gatunków tych ssaków. Wiele dużych koloni wymarło

zupełnie (Krapp 2004), inne zostały zredukowane do kilku procent stanu wyjściowego (Kunz

& Fenton 2002)). Przyczyną tego zjawiska było stosowanie w gospodarce rolnej i leśnej

środków chemicznej ochrony roślin oraz środków ochrony drewna w budownictwie, które

kumulując się w ciele nietoperzy powodowały ich śmierć. Wskutek tego, a także doceniając

wpływ nietoperzy na redukcję liczebności gatunków owadów wyrządzających szkody w

gospodarce nietoperze, jako cała grupa, zostały umieszczone na liście gatunków chronionych

praktycznie w całej Europie. Obecnie ssaki te dalej znajdują się na listach gatunków

chronionych, a ochrona ta została wzmocniona wpisaniem ich na listę licznych konwencji

(m.in. Berneńskiej i Bońskiej), czy na listy załączników II i IV Dyrektywy Siedliskowej.

Wiele krajów europejskich, w tym również Polska, należy do Porozumienia o Ochronie

http://www.natura2000.gdos.gov.pl/

81

Populacji Nietoperzy Europejskich (EUROBATS). Podjęte działania przyniosły pewną

poprawę stanu populacji przynajmniej niektórych gatunków nietoperzy (Richarz &

Limbrunner 1992), jednak nadal zdecydowana większość znajduje się na czerwonych listach

gatunków zagrożonych i wymierających. Wszystkie gatunki występujące na terenie

województwa są zagrożone w skali światowej i znajdują się na przykład na Czerwonej Liście

IUCN i zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 12 października 2011 r. o ochronie gatunkowej

zwierząt wymagają ochrony czynnej (tab. A5).

Tabela A5. Ochrona w Polsce i stopień zagrożenie gatunków nietoperzy występujących na

terenie województwa kujawsko-pomorskiego

Status ochrony

w Polsce

Dyrektywa

Siedliskowa

(załączniki)

Polska

Czerwona

Lista

Czerwona Lista

IUCN

Czerwona Lista

Unii Europejskiej

Nocek duży CH-2 DS-II, IV LC

Nocek Natterera CH-2 DS-IV LC

Nocek wąsatek CH-2 DS-IV LC LC

Nocek Brandta CH-2 DS-IV LC VU

Nocek łydkowłosy CH-1,2 DS-II, IV EN VU VU

Nocek rudy CH-2 DS-IV LC

Mroczek

posrebrzany CH-2 DS-IV LC LC

Mroczek pozłocisty CH-2 DS-IV NT LC

Mroczek późny CH-2 DS-IV LC

Karlik malutki CH-2 DS-IV (LC)

Karlik drobny CH-2 DS-IV LC

Karlik większy CH-2 DS-IV LC

Borowiec wielki CH-2 DS-IV LC

Borowiaczek CH-2 DS-IV VU LC

Gacek brunatny CH-2 DS-IV LC

Gacek szary CH-2 DS-IV LC

Mopek CH-2 DS-II, IV DD VU VU

Objaśnienia:

Status ochronny w Polsce - wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12.10.2011 r.

CH - ochrona ścisła

1 - gatunki dla których nie stosuje się określonych w 8 rozporządzenia odstępstw od zakazów;

2 - gatunki zwierząt wymagające ochrony czynnej.

Czerwone Listy - kategorie zagrożenia gatunków:

EN - silnie zagrożone (endangered);

VU - umiarkowanie zagrożone, inaczej narażone (vulnerable);

NT - niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia (near threatened)

LC - niższego ryzyka - najmniejszej troski (least concern)

DD - o statusie słabo rozpoznanym (data deficient) i zagrożeniu stwierdzonym, ale bliżej

nieokreślonym

(Polska Czerwona Lista - Głowaciński 2002)

82

1.8.3. Uwarunkowania lokalizacji elektrowni wiatrowych w aspekcie ochrony ptaków i

ich ostoi

Województwo kujawsko - pomorskie na ogół nie kojarzy się jako obszar o ogromnym

znaczeniu dla ptaków (w porównaniu np. z wybrzeżem bałtyckim, jeziorami mazurskimi,

Puszczą Białowieską lub Beskidami) (Tomiałojć L. 1990). Jednakże jest to opinia wysoce

uproszczona i wymagająca szerszego spojrzenia. Można postawić tezę, że województwo

kujawsko pomorskie ma kluczowe znaczenie głównie z uwagi na lokalizację szlaków o

znaczeniu ponadkomtynentalnym.

Korytarze wędrówek jesiennych

Polska, ze względu na położenie w centralnej Europie, ma wręcz fundamentalne

znaczenie dla wędrówek ptaków wodno - błotnych. Leży ona w obrębie dwóch wielkich

szlaków przelotu: wschodnioatlantyckiego (East Atlantic Flyway) i śródziemnomorsko-

czarnomorskiego (Mediterranean-Black Sea Flyway) obejmujących swym zasięgiem całą

Europę, większą część Afryki oraz znaczny fragment Arktyki północnoamerykańskiej.

Województwo kuj.- pom., którego oś hydrograficzną stanowi Wisła oraz Noteć i Drwęca,

odgrywa zasadnicze znaczenie dla tegoż zjawiska (ryc. A28).

Ryc. A28. Schemat wędrówek jesiennych ptaków wodno-błotnych. Kolor żółty symbolizuje

położenie województwa kujawsko-pomorskiego na skrzyżowaniu głównych tras przelotów

ptasich ze wschodniej i północnej Europy w kierunku zachodnim i południowym.

Opracowano na podstawie własnych danych Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody

„Salamandra”, Poznań.

83

Dlatego taki stan rzeczy powinien być elementem znacznie ograniczającym rozwój

energetyki wiatrowej na obszarze województwa. Należy mieć na uwadze także fakt, że oprócz

stałych wędrówek ptaków z grupy wodno - błotnych, następuje także sezonowa zmiana

populacji innych grup (polskie populacje lęgowe określonych gatunków odlatują na zimę do

innych krajów, a na ich miejsce przylatują populacje z północy lub wschodu, by u nas

zimować np. kawka, gawron, wrona siwa, różne gatunki ptaków drapieżnych, sikory).

W trakcie przelotów dochodzi do koncentracji stad ptaków w trakcie postojów

(odpoczynku). Cztery takie miejsca, gdzie jednorazowo przebywa powyżej 20 tys.

osobników, znajdują się w granicach kujawsko – pomorskiego (ryc. A29).

Ryc. A29. Główne miejsca koncentracji ptaków wodno-błotnych podczas wędrówki jesiennej

(A, B, C, D, E – miejsca położone na terenie województwa kujawsko-pomorskiego)

Należałoby w tym miejscu podkreślić, często cytowaną opinię, że przelatujące stada

przemieszczają się znacznie powyżej zasięgu łopat elektrowni wiatrowych. Ale zagrożenie

jest realne - zwłaszcza podczas postojów i żerowania. Otóż ptaki w takich miejscach reagują

dość gwałtownie na widok drapieżnika (np. lis) lub innego realnego bądź wyimaginowanego

niebezpieczeństwa. Wówczas zrywające się do lotu (ucieczki) zgrupowanie liczące np. 300

gęsi lub żurawi może ponieść ogromne starty wpadając na tzw. farmy wiatrowe (czyli

usytuowanie dużej liczby wiatraków na małym terenie) położone w sąsiedztwie żerowisk.

Należy zaznaczyć, że wedle opinii wielu ekspertów z różnych krajów bardzo groźne są

właśnie farmy wiatrowe lokalizowane blisko szlaków przelotów sezonowych, zimowisk oraz

ważnych dla ptaków obszarów lęgowych (pojedyncze wiatraki przydomowe o małej mocy

84

prądotwórczej są, rzecz jasna, mniej niebezpieczne). Oczywiście wedle różnych badań

okazało się, że np. różne gatunki gęsi potrafią dostosować swoje trasy przelotów do

pojedynczych elektrowni wiatrowych i potężnych farm wiatrowych tzn. zmieniają trasę,

znacznie zmniejszając możliwość zaistnienia kolizji. Jednak jest to tylko uniknięcie

bezpośredniego zagrożenia. Zmiana trasy przelotu możne bowiem wydłużać czas migracji,

zwiększając zużycie zapasów energii (tłuszczu) i doprowadzając nawet do śmierci z

wyczerpania (Elphick J., 1996; Leyko W., 1997).

Zgodnie z wytycznymi zaprezentowanymi w opracowaniu „Przestrzenne aspekty

lokalizacji energetyki wiatrowej w województwie lubelskim”, w województwie kujawsko-

pomorskim należałoby przyjąć podobne kryteria odległości dla stref wyłączenia z lokalizacji

elektrowni wiatrowych:

(a) 5 km od osi doliny dla Wisły i Drwęcy jako korytarzy przelotu ptaków o znaczeniu

międzynarodowym

(b) 5 km od górnego załomu doliny dla Noteci + 5 km w miejscach występowania

przybrzeżnych terenów zalewowych

(c) dla zbiorników wodnych (jeziora, stawy, bagna, starorzecza) – strefę buforową – 500

m od brzegu

(d) miejsca koncentracji migrujących gatunków ptaków – 2 km

(e) miejsca żerowisk dla ptaków migrujących i drapieżnych – 2 km

(f) miejsca kolonii lęgowych – 3 km wokół kolonii

W ekspertyzie ornitologicznej wykonanej na potrzeby niniejszego opracowania w

której zwrócona jest uwaga przede wszystkim na warunki bytowe ptaków wskazano, że

wędrujące ptaki wodno-błotne nie przelatują nad nurtem rzeki między brzegami, lecz

szerokim pasem (np. doliną rzeczną), gdyż sama rzeka stanowi swego rodzaju „nawigacyjny

korytarz”. Dlatego też sugerują, że powinno chronić się nie tylko brzegi rzeki, ale również

stworzyć otulinę ochroną po obu stronach rzek - licząc od brzegu. Strefa ta powinna wynosić

średnio 10 - 15 km od brzegu w terenie ubogim krajobrazowo. Tam, gdzie wody przepływają

np. w pobliżu jezior, dużych kompleksów leśnych, bagien lub tworzą tereny zalewowe, strefa

ochronna powinna być, rzecz, jasna rozszerzona (w zależności od wielkości owego obszaru).

Dla przykładu tereny przyległe do wód odcinka Wisły w granicach analizowanego

województwa powinno uważać się za wolne od turbin wiatrowych w odległości 10-12 km od

brzegów do wysokości Bydgoszczy, natomiast w okolicach Puszczy Bydgoskiej powinno

wynosić nawet do ok. 30 km. Również odcinek od Ciechocinka do Nieszawy musiałby być

nieco szerszy. W przypadku Doliny Noteci (liczne tereny zalewowe i podmokłe niezwykle

istotne dla ptactwa) tu trzeba zachować pas ochronny ok.. 40 km od brzegów. Z uwagi jednak

na konieczność rozwoju gospodarczego regionu i potrzeby jego mieszkańców przyjęcie

takich odległości może być tylko traktowane jako rozwiązania alternatywne, będące

wariantem uwzględniającym optymalne warunki dla bytowania awifauny. Gdyby udało się

zachować chociaż lokalnie, w części tych obszarów stref większych od 5 km, to byłoby to z

pożytkiem dla funkcjonowania systemu ekologicznego województwa.

W 1997 roku na konferencji ministrów ochrony środowiska w Sofii, Dolina Wisły

została uznana za kluczowy dla zachowania bioróżnorodności w Europie korytarz

ekologiczny.

85

Zimowiska

Ptaki osiadłe zimują na terenie całego kraju (Tomiałojć L., Stawarczyk T.2003).

Najczęściej poszczególne gatunki zimują w środowisku swego występowania (las, teren

rolniczy, itp.).

Ptaki wodne i wodno-błotne gromadzą się głównie na Wybrzeżu Bałtyckim, Odrze i

Wiśle oraz na zbiornikach retencyjnych, kompleksach stawowych i dużych jeziorach. Gatunki

ptaków wędrownych zimujących regularnie w większych ilościach na terenie województwa -

wodno - błotne: łabędź niemy, krzyżówka, świstun, głowienka, nurogęś, śmieszka, mewa

pospolita, mewa srebrzysta; ptaki drapieżne: jastrząb, krogulec, myszołów, bielik.

Na terenie województwa największe znaczenie dla zimujących ptaków mają: Wisła,

Dolina Noteci, Drwęca, Stawy Ostrówek i Smogulec, Jezioro Gopło, Błota Rakutowskie

(gmina Kowal), Stawy Ślesin (gmina Nakło), Bory Tucholskie, Lasy Górznieńsko -

Lidzbarskiego PK, Puszcza Bydgoska, lasy w Dolinie Drwęcy oraz wiele pomniejszych

kompleksów leśnych.

Najcenniejsze obszary dla ptaków (ostoje) objęte formami ochrony w ramach sieci

Natura 2000.

Są to tereny niezwykle bogate pod względem zróżnicowania flory i fauny (Gromadzki M.,

Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M., 1994; Marczewski A., Manikowski M., 2010;

Winiecki A., 1987). Stanowią wręcz bezcenne tereny dla ptactwa lęgowego, zimującego i

wędrującego nie tylko w skali województwa i Polski, lecz nawet w skali Europy. W świetle

naszych badań obszary te muszą być bezwzględnie wyłączone z jakichkolwiek rozważań na

temat energetyki wiatrowej, z zabezpieczeniem 5 kilometrowego pasa ochronnego (otuliny)

wokół tychże terenów.

Według ekspertyzy ornitologicznej najcenniejszymi obszarami dla ptaków (ostojami)

objętymi formami ochrony w ramach sieci Natura 2000 są:

Bory Tucholskie (PLB220009 - Dyrektywa Ptasia)

Bagienna Dolina Drwęcy (PLB040002 - Dyrektywa Ptasia)

Błota Rakutowskie (PLB040001 - Dyrektywa Ptasia)

Żwirownia Skoki (PLB040005 - Dyrektywa Ptasia)

Ostoja Nadgoplańska (PLB040004 - Dyrektywa Ptasia)

Jezioro Gopło (PLH040007 - Dyrektywa Siedliskowa)

Dolina Noteci (PLH300004 - Dyrektywa Siedliskowa)

Dolina Drwęcy (PLH280001 - Dyrektywa Siedliskowa).

Charakterystykę tych obszarów z uwagi na ich znaczenie dla ochrony ptaków zamieszczono

w tabeli A4 (znaczenie dla ochrony ptaków ma tylko część spośród wszystkich

zamieszczonych w tabeli obszarów, dla których znaczenie to przedstawiono w kolumnie

trzeciej).

Poglądowy podział gmin z uwagi na kategorie do inwestycji wiatrakowych z uwagi na

uwarunkowania ornitologiczne

Wynikiem eksperckiego opracowania ornitologicznego jest poglądowy podział gmin z

uwagi na kategorie do inwestycji wiatrakowych. Ekspert jednak zastrzega się, że nie zawsze

podział na gminy idzie w parze z geografią terenu i rozsiedleniem awifauny. Zatem mapę

należy traktować jako zarys problematyki, w celu uproszczenia zagadnienia.

86

Ryc. A30.1. Poglądowy podział gmin z uwagi na kategorie do inwestycji wiatrakowych

Ocena ornitologiczna gmin wytypowanych przez Urząd Marszałkowski

Gminy wytypowane przez Urząd Marszałkowski do oceny ornitologicznej zaznaczone

zostały na ryc. A30.

87

Ryc. A30.2. Gminy wytypowane przez Urząd Marszałkowski do oceny ornitologicznej

Opracowanie własne

88

Książki

Gmina odznacza się przewagą terenów typowo rolniczych w użytkowaniu gleb (88%) i

znikomym udziałem lasów i wód powierzchniowych. Stanowi raczej ubogi obszar

ornitologiczny pod względem ilościowym i jakościowym. Można gminę uznać za dość dobrą

dla lokacji niedużych (przydomowych) elektrowni wiatrowych. Choć należy mieć na uwadze

fakt, że zbyt gęsta sieć turbin wiatrowych będzie stanowić niebezpieczeństwo dla, niektórych,

stosunkowo licznych tu gatunków obszarów typowo rolniczych (np. myszołów, skowronek).

W każdym razie przed rozpoczęciem działań inwestycyjno - budowlanych konieczne będą

przynajmniej 3-letnie ornitologiczne badania terenowe.

Pruszcz

Podobnie jak w przypadku g. Książki można g. Pruszcz uznać za względnie korzystny

dla stawiania turbin wiatrowych, ale tylko w jej części zachodniej. Część wschodnią

należałoby wykluczyć - położenie w Dolinie Wisły (ryc. A31).

Ryc. A31. „Podział” gminy Pruszcz na teren względnie dogodny dla budowy wiatraków

(kolor szary) i obszar, który należy wykluczyć z planowania inwestycji

Radzyń Chełmiński

Raczej brak znaczących przeciwwskazań - skład i liczebność awifauny bardzo uboga.

Wielkopowierzchniowe pola uprawne i brak urozmaicenia krajobrazu (ugory, zadrzewienia i

niewielkie pola zalesione) stanowią niezbyt dogodne środowisko dla ornitofauny. Gmina nie

stanowi ponadto terenu licznie odwiedzanego przez ptaki zalatujące i wędrujące jesienią.

89

Łubianka

Obszar trudny do jednoznacznego zakwalifikowania (bardzo monotonny krajobraz),

choć znaczącym przeciwwskazaniem jest nieduża odległość od Wisły jako korytarza migracji

ptaków. Zatem ewentualne plany inwestycyjne należy poprzedzić wzmożoną obserwacją

terenową i prowadzeniem odpowiedniej dokumentacji.

Chełmża

Gmina warunkowo możne stanowić dogodny teren pod budowę, ale z zachowaniem

wszelkich właściwych procedur. Brak większych kompleksów leśnych i mozaikowego

charakteru upraw powoduje zubożenie liczebności ptactwa leśnego i terenów otwartych,

jednakże Jezioro Chełmżyńskie - choć nie podawane w literaturze jako istotne - w

rzeczywistości jest ważną ostoją dla ptactwa wodno-błotnego w regionie (ok. 28 gatunków),

dlatego też nie należałoby zakładać tu inwestycji na szeroką skalę.

Rypin

Znaczny odsetek terenów typowo rolnych (84% powierzchni gminy) pozornie

sugerowałby dogodne warunki do rozwoju energetyki wiatrowej. Jednakże ciekawy skład

awifauny stanowi argument przeciwko „energii wiatrowej” na tym obszarze. Rozdrobniona

struktura powierzchni pól, ugorów i łąk oraz liczne zadrzewienia i zakrzaczenia śródpolne,

rowy i przydroża stwarza dogodne warunki dla lęgów i żerowania drobnemu ptactwu

krajobrazu typowo rolniczego jaki i mozaikowego (skowronki, dzierlatki, dzierzby,

trznadlowate, białorzytki, drozdy, wilgi, itd.). Sama ilość gniazd bociana białego (ok. 30)

powinna być brana pod szczególną uwagę. Gmina odznacza się poza tym znaczną

liczebnością myszołowa i pustułki, jak również sów (płomykówka - 13 par, uszatka - 30 par,

puszczyk - 25 par). Sowy ze względu na głównie nocny tryb życia szczególnie są narażone na

kolizję właśnie w porze ich największej aktywności. Turbiny mogą być groźne dla coraz

mniej licznych kobuzów i kań oraz zalatujących tu trzmielojadów i rybołowów.

Dość liczne jeziora, stawy i oczka wodne i tereny podmokłe wabią liczne ptactwo

wodno - błotne (łabędzie, kaczki, łyski, kokoszki, itd.).

Pola uprawne zimą i tereny zabudowy wiejskiej stanowią istotną „bazę” żywnościową

dla koczujących stad ptaków (np. krukowate, wróble).

Dobrzyń nad Wisłą

Położenie nad samą Wisłą (wspomniany już szlak wędrówek jesiennych) powinno już

zdyskwalifikować gminę jako obszar do tego typu inwestycji. Ponadto należy uwzględnić

także fakt, że część ptactwa wodno - błotnego wykonuje „skrót” nie lecąc bezpośrednio

Doliną Drwęcy i następnie Wisłą, lecz szlakiem jeziorami: Urszulewskie, Łąkie, Ostrowite,

Orłowskie, Chalińskie bezpośrednio w okolice Dobrzynia i dalej Wisłą na południe.

Dyskusje jednakże co do przyszłości inwestycji są wyraźnie spóźnione, gdyż w

sąsiedztwie samego miasta już funkcjonuje ok. 12 turbin wiatrowych. Możliwe, że w

niedługim czasie będzie można określić ten stan rzeczy jako farmę wiatrową, co w ogóle nie

powinno mieć miejsca. Same wydanie zezwoleń na istniejące wiatraki budzi pewne

kontrowersje.

Dodatkowo tereny typowo rolnicze gminy stanowią ciekawy teren bytności ptaków

otwartych terenów.

Sępólno Krajeńskie

Położenie na terenie gminy jezior np.: Lutowskiego, Sępoleńskiego i Niechorz oraz

licznych lasów mieszanych i sosnowych czyni ten obszar niezwykle atrakcyjnym dla ptactwa

90

wodno - błotnego, jak i leśno - parkowego. Zatem cały obszar jawi się jako niezwykle

urozmaicony środowiskowo i faunistycznie i raczej nie należy tutaj liczyć na inwestycje

wiatrowe.

Tuchola

Gminy zlokalizowana na obszarze niezwykle istotnym dla ptactwa (pkt. 3.1)

bezdyskusyjnie nie może być brany pod uwagę w planowaniu energetyki wiatrowej.

Sadki

W zasadzie można zawrzeć w jednym zdaniu - ze względu na położenie w Dolinie

Noteci całkowicie powinna być wyłączona z jakichkolwiek planów inwestycyjnych tego typu.

Rekomendowane obszary wyłączeń i ograniczeń z uwagi na ochronę awifauny

Z uwagi na ochronę awifauny rekomenduje się wyłączenie spod lokalizacji farm wiatrowych:

obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO),

obszary mające znaczenie dla Wspólnoty o dużym znaczeniu dla ochrony ptaków i

ich siedlisk,

rezerwaty faunistyczne o dużym znaczeniu dla ochrony ptaków i ich siedlisk,

korytarze ekologiczne mające duże znaczenie dla awifauny,

kompleksy leśne ze strefą 200 m ,

jeziora, stawy, bagna, starorzecza, torfowiska oraz inne obszary hydrogeniczne i

semihydrogeniczneze strefą około 500 m w ich otoczeniu,

zadrzewienia śródpolne i nadrzeczne, ze strefą 200 metrów.

Z uwagi na ochronę awifauny rekomenduje się ustanowienie stref istotnych ograniczeń

lokalizacji farm wiatrowych:

5 km od granic obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) europejskiej sieci

Natura 2000 – ryc. A51;

5 km od granic ważnych dla ochrony ptaków OZW, europejskiej sieci


5 km od ostoi nietoperzy w sieci Natura 2000 (OZW) - ryc. A51,

5 km od ważnych dla ochrony ptaków i ich siedlisk rezerwatów faunistycznych .

1.8.4. Energetyka wiatrowa a problem zagrożeń dla nietoperzy i ptaków

Problem oddziaływania elektrowni wiatrowych głównie na ptaki i nietoperze został

zauważony z chwilą powstania ich pierwszych konstrukcji. Najbardziej oczywiste było

zabijanie ptaków przez kręcące się śmigła. Wkrótce stwierdzono, że wpływ na różne grupy

nie jest jednakowy i np. ptaki drapieżne są dużo bardziej zagrożone niż gęsi. Przy okazji

badań monitoringowych nad wpływem wiatraków na ptaki stwierdzono, że dużo większe

oddziaływanie mają śmigła wiatraków na nietoperze aniżeli na ptaki. Znajdowano

martwe osobniki w większej ilości niż ptaki, niekiedy zupełnie bez uszkodzeń zewnętrznych

(Baerwald i in. 2008).

91

Zagrożenia dla ornitofauny

Obecnie trwają w wielu krajach liczne dyskusje i analizy o negatywnym wpływie turbin

wiatrowych na różne gatunki ptaków w zależności od lokalizacji wiatraków i ich liczby

(Drewitt A., Langston R. 2006; Hodos W. 2003; Desholm M. 2003; Desholm M., Fox A.D.,

Beasley D.L., Kahlert J. 2006; Hüppop O., Dierschke J., Exo K.-M., Fredrich E., Hill R.

2006; Bevanger K. 2006; Pearce-Higgins J., Stephen L., Langston R., Bainbridge I., Bullman

R. 2009).

Jednym z problemów wynikających z zakładania tzw. farm wiatrowych będzie

wywoływanie „sztucznych” zmian (korekt) w istniejących szlakach wędrówkowych. Ptaki

przelatujące dużymi stadami muszą zmieniać trasę, czego ewentualne konsekwencje

wskazano już w pkt.1. Farmy zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie kompleksów

stawów rybnych lub dużych jezior będą niezwykle niebezpieczne. Ptaki wędrując zatrzymują

się na nich czasami nawet na kilka tygodni. Wiele gatunków - np. gęsi - codziennie przed

świtem odlatuje ze stawów na żerowiska, a wraca po zachodzie słońca, w celu przenocowania

na otwartej wodzie. Slalom pomiędzy wiatrakami muszą więc pokonywać wielokrotnie, co

generować będzie częste wypadki. Jeśli się doda, że w czasie wędrówek jesiennych

niektórymi szlakami przelatują tysiące ptaków - wówczas bilans strat może okazać się

przeogromny. Wędrujące (zwłaszcza nocą) ptaki będą się prawdopodobnie masowo rozbijać o

konstrukcje wiatraków. Badania śmiertelności ptaków w wyniku kolizji z elektrowniami

wiatrowymi prowadzono w wielu miejscach Europy Zachodniej. O ile przy położeniu z dala

od tras intensywnych przelotów stwierdzano zaledwie kilka do kilkunastu ptaków zabitych

przez pojedynczy wiatrak w ciągu roku, to na szlaku migracji, przeciętna śmiertelność w

okresie przelotów wynosiła nawet 33 ptaki dziennie w przeliczeniu na jeden wiatrak. Wiatraki

stanowią również niebezpieczeństwo dla ptaków dużych, wolno latających nisko nad ziemią

np. bociany i drapieżne (orły). Ptaki niekiedy zaskoczone przez różnego typu sytuacje mogą

w pobliżu budowli - po prostu nie uniknąć kolizji z obracającymi się szybko łopatami. Pewne

sytuacje będą powodowane samą strategią łowiecką drapieżnych (Zawadzka D., Lontkowski

J. 1996). Niektóre ptaki drapieżne np. myszołowy kołujące często nad swym terytorium

łowiecki - jak wynika z różnych badań - często padają „ofiarą” wiatraków. Często ptaki

bardzo szybko latające za swą zdobyczą po prostu nie zauważają w porę obracających się

śmigieł (zwłaszcza w czasie silnych wiatrów, gdzie łopaty wirników wykonują znacznie

większa ilość obrotów niż zwykle). Jest to sytuacja niezwykle groźna dla kobuza, drzemlika,

krogulca czy jastrzębia. Bardzo dużo danych o rozbijaniu się ptaków drapieżnych pochodzi

m.in. z Hiszpanii (sępy), Szkocji i USA (dane o kilku tysiącach zbitych ptaków drapieżnych

w ciągu roku). Oczywiście dane dotyczące innych gatunków niż występujące w Polsce nie

stanowią podstawy do analiz w naszym kraju, ale mogą zobrazować pewne procesy

(drapieżne czy chruściele odznaczają się podobną etiologią). Należy pamiętać także, że

wiatraki mogą być szczególnie groźne dla ptaków młodych podejmujących pierwsze loty lub

wędrówki oraz ptaków koczujących po polach w okresie zimowania, które bardzo często

zmieniają miejsce pobytu w okolicy (często kilka razy na dobę - z różnych żerowisk na

noclegi).

Zagrożenie dla nietoperzy

Na temat wpływu elektrowni wiatrowych na nietoperze istnieje tylko skromna literatura,

zwłaszcza w recenzowanych czasopismach naukowych, co wynika z trudności metodycznych

badań nad nietoperzami. Z terenu Polski opublikowano pojedyncze informacje zebrane w

strefie przymorskiej, gdzie budowa farm wiatrowych rozpoczęła się najwcześniej (z

92

województwa kujawsko-pomorskiego brak danych). W opracowaniu oparto się przede

wszystkim na danych pochodzących z państw zachodnioeuropejskich (głównie Niemiec)

zawartych w wytycznych opracowanych przez EUROBATS (Kepel i in. 2011). Ze względu

na podobne warunki geograficzne i faunę nietoperzy dane te są w pełni porównywalne.

Dalsze badania (cały czas kontynuowane) pozwoliły wyodrębnić następujące czynniki

oddziaływujące na nietoperze (Rodrigues i in. 2008, Kepel i in. 2011) (istotność wpływu

czynnika dostosowano do warunków województwa kujawsko-pomorskiego):

A. na etapie budowy:

zmiana środowiska wynikająca z wycinki drzew, miedz, zasypania zbiorników

wodnych, powodująca utratę żerowisk i zmianę tras dolotu do nich - wpływ

zazwyczaj niewielki;

utrata kryjówek wynikająca z ich mechanicznego niszczenia (wycinanie

dziuplastych drzew, rozbiórka opuszczonych budynków itp.) na terenie budowy

wiatraków i przy budowie dróg dojazdowych - wpływ zazwyczaj niewielki;

B. na etapie eksploatacji:

emisja ultradźwięków (płoszenie) - wpływ niewielki lub brak;

utrata miejsc żerowania - wpływ duży, na niektóre populacje pewnych gatunków

najprawdopodobniej istotny;

utrata (zmiana) korytarzy migracyjnych - wpływ duży, na populacje niektórych

gatunków najprawdopodobniej istotny;

bezpośrednie uszkodzenia mechaniczne śmigłem (złamania, zranienia,

amputacje skrzydeł, urazy wielonarządowe) - wpływ duży, na populacje

niektórych gatunków najprawdopodobniej istotny;

barotrauma (śmierć w wyniku pęknięcia pęcherzyków płucnych w obszarze

zmniejszonego ciśnienia wywołanego obrotem śmigła) - wpływ bardzo duży, na

populacje niektórych gatunków najprawdopodobniej istotny.

Jak powyżej napisano wpływ samej budowy elektrowni wiatrowych nie jest istotnym

czynnikiem wpływającym na populacje nietoperzy w skali regionu, szczególnie jeśli farmy

stawiane są w otwartym krajobrazie rolniczym. Główne zagrożenie występuje na etapie

eksploatacji i w praktyce jest ono niemożliwe do wyeliminowania, a podejmowane środki

zapobiegawcze jedynie nieco osłabiają te wpływy.

Śmiertelność nietoperzy, a przynajmniej części gatunków, powodowana przez śmigła

wiatraków nie wynika z przypadkowego lotu w okolicy ich oddziaływania. Pewne obserwacje

wskazują na wabienie przelatujących na migracjach nietoperzy w okolice turbin, przy czym

nie ma do tej pory wytłumaczenia tego zjawiska. Obserwowano również nietoperze

podążające za ruchem wirników (Horn i in. 2008). W niektórych przypadkach wabić może

nietoperze lub ich ofiary jasny kolor wieży i wiatraków (szczególnie w połączeniu z lampami

sygnalizacyjnymi). U różnych gatunków zresztą wpływ poszczególnych czynników jest różny

i dla większości z nich brak wystarczających informacji. Jak wykazały dane niemieckie,

mroczki późne z badanej populacji zmieniły miejsce żerowania (Bach & Rahmel 2006),

natomiast karliki malutkie nie tylko nie przeniosły się, ale wręcz zwiększyły aktywność na

terenie farm wiatrowych, co może wskazywać na efekt wabiący (Bach 2001). Przy czym

trudno w tych przypadkach określić, czy zmiana lub zwiększenie aktywności na żerowisku

wynikały z faktycznego wpływu wiatraków czy też zmian w dostępności pokarmu.

Paradoksalnie, nawet jeśli niektóre gatunki potrafią unikać zagrożenia ze strony wiatraków,

nie oznacza to, że nie ma to wpływu na ich kondycję i szanse przeżycia. Przy utrzymujących

się dłuższy czas niesprzyjających warunkach atmosferycznych i ograniczonej w związku z

tym ilości pokarmu, konieczność "nadkładania" drogi przy omijaniu farm w przelotach z

miejsc dziennego odpoczynku do miejsca żerowania musi mieć wpływ na ich kondycję

fizyczną, a pośrednio także możliwość odchowania zdrowych i silnych młodych.

93

Osobnym wpływem jest śmiertelność w czasie wiosennej i szczególnie jesiennej

migracji. Korytarzami migracyjnymi (np. wzdłuż dolin rzecznych - Furmankiewicz &

Kucharska 2009) przelatują liczne gatunki, które ze względu na mozaikowatość terenu i brak

ciągłości korytarzy muszą lecieć przez obszary teoretycznie zupełnie nieatrakcyjne dla

nietoperzy (np. otwarte pola uprawne). Napotykając w takich miejscach farmy wiatrowe,

nietoperze bardzo często ulegają śmiertelnym wypadkom, wabione przez gromadzące się w

okolicach kolumn wiatraków owady. W niektórych miejscach śmiertelność w okresie

późnego lata i wczesnej jesieni stanowi 90% śmiertelności rocznej. Wynika to

najprawdopodobniej z tego, że w tym okresie w aktywne życie wchodzą młode nowej

generacji (Seiche i in. 2008) nie potrafiące latać równie dobrze jak osobniki dorosłe i tym

chętniej ulegające zwabieniu przez gromadzące się owady. Podobnie jak w innych

przypadkach, również w tej kwestii istnieje znaczne zróżnicowanie danych w odniesieniu do

różnych gatunków nietoperzy. Na przykład u mroczka posrebrzanego szczyt śmiertelności

przypada na wiosenną migrację przed sezonem godowym. Jednakże zaobserwowany, między

innymi u borowca wielkiego, fakt znacznej śmiertelności frakcji młodych osobników może

mieć konsekwencje za kilkanaście lub kilkadziesiąt lat, gdy pula osobników starszych nie

będzie zastępowana przez odpowiednie generacje osobników młodszych, co może

powodować lokalne wahania liczebności gatunku.

Samo postawienie farmy wiatraków zmienia zdecydowanie charakter terenu otwartego.

Kolumny wiatraków stają się punktami orientacyjnymi, ciepło turbin i lampy sygnalizacyjne

wabią owady, a wiele gatunków tej grupy bezkręgowców wykorzystuje najwyższe punkty w

krajobrazie jako miejsca rójki (Rydell i in. 2010b, Horn i in. 2008). W takim przypadku nawet

pozornie nieatrakcyjne w czasie badań poprzedzających rozpoczęcie inwestycji miejsca mogą

po zakończeniu budowy przyciągać nietoperze. Obok samego istnienia wiatraków wpływ na

śmiertelność nietoperzy mają również parametry poszczególnych budowli. Najwięcej

nietoperzy ginie w kolizjach z elektrowniami o wysokości wież 100-114m i średnicy wirnika

80-89m (Seiche i in. 2008). Generalnie istnieje dodatnia korelacja pomiędzy wysokością wież

i średnicą rotora. Zaobserwowano również, że rozproszenie wiatraków nie ma wpływu na

ilość zabijanych nietoperzy i pojedyncze wiatraki zabijają średnio tą samą ilość zwierząt, co

stojące w zespołach farm wiatrowych (Rydell i in. 2010a)

W wyniku kolizji z wirnikami najczęściej giną gatunki najpospolitsze. W warunkach

Europy Środkowej ponad 80% martwych zwierząt znajdowanych pod wiatrakami stanowią

trzy gatunki (borowiec wielki, 33,21%, karlik większy 23,25% i karlik malutki 22,69%)

(Kepel i in. 2011). Poza pospolitością ich duży udział wynika z preferowania żerowisk na

terenach otwartych oraz mało zwrotnego lotu, a także wędrownego trybu życia. Gatunki

rzadsze, preferujące inne siedliska giną rzadziej, co jednak nie oznacza, że przypadkowa

śmierć nawet pojedynczych osobników rzadkiego gatunku nie może mieć wpływu na stan

lokalnej populacji, szczególnie zważywszy powolne tempo rozrodu.

Straty w populacji powodowane przez jedną turbinę wynoszą przeciętnie nie mniej niż

3-4 osobniki na rok. Maksymalnie zanotowano ponad 40! osobników, a często zdarzającymi

się przypadkami są farmy, w których ginie nawet kilkanaście nietoperzy rocznie na każdą

turbinę (Rodrigues i in. 2008, Rydell i in. 2010). W przypadku tylko jednej niewielkiej

farmy złożonej z 10 wiatraków w ciągu zaledwie 10 lat funkcjonowania ginie co

najmniej 300-400 osobników nietoperzy (a w niektórych przypadkach kilkakrotnie więcej),

z czego kilkadziesiąt stanowią osobniki gatunków rzadszych w regionie. Jest to liczba bardzo

duża, szczególnie w porównaniu z liczebnością stanowisk chronionych w programie Natura

2000, gdzie obiekty chroniące kilkaset nietoperzy (najczęściej innych gatunków, ale niekiedy

równie pospolitych) są uznawane za szczególnie wartościowe i stanowiące element

dziedzictwa przyrodniczego Europy! Straty, o których mowa powyżej, dotyczą znalezionych

osobników (dla części oszacowano je nie uwzględniając wpływu padlinożerców!), ale nie ma

94

możliwości oszacowania liczby lżej uszkodzonych osobników, które na skutek odniesionych

ran giną w większej odległości od turbin. Na jednej z badanych farm 1/4 osobników

znalezionych pod turbinami była żywa (Klug & Baerwald 2010), natomiast nie sposób

określić, ile osobników lżej poturbowanych mogło oddalić się poza teren monitoringu.

Wskazuje to, iż stwierdzane w badaniach straty mogą być dodatkowo zaniżone. Należy

pamiętać, że taka sama kolizja ze śmigłem może przynosić różne skutki w przypadku

osobników młodych i starych, co byłoby również częściowym wytłumaczeniem, dlaczego u

wielu gatunków pod turbinami znajdowane są głównie młode, z natury mniej odporne,

osobniki, podczas gdy starsze niektóre zdarzenia są w stanie przeżyć lub poniosą śmierć w

większej odległości od wiatraka, na przykład na skutek wewnętrznych krwotoków.

Mimo objęcia formalnie wszystkich gatunków nietoperzy ochroną prawną oraz

podjęciem licznych działań ochrony czynnej, ze względu na wrażliwość tej grupy, zmiany

środowiskowe oraz pojawianie się coraz to nowych czynników negatywnie wpływających na

ich liczebność (m.in. farmy wiatrowe, syndrom białego nosa) konieczne jest podjęcie ich

faktycznej ochrony objawiającej się skutecznym zmniejszaniem oddziaływań czynników

wpływających negatywnie na liczebność tych gatunków. Śmiertelność nietoperzy wynikająca

z budowy i funkcjonowania elektrowni wiatrowych nie jest jedynym, lecz dodatkowym

negatywnym czynnikiem i sumuje się z innymi antropogenicznymi przyczynami zaniku

populacji tych zwierząt (np. kolizje z pojazdami, monotypizacja krajobrazu itd.). Przyjęta

przez państwo polskie Dyrektywa Odpowiedzialnościowa i akty prawne implementujące ją w

polskim prawie pozwalają na prowadzenie skutecznej ochrony zagrożonych gatunków.

Zasada przezorności (II Polityka Ekologiczna Państwa - pt. 1.2. Zasady polityki

ekologicznej), mówi że odpowiednie działania powinny być podejmowane nawet wtedy, gdy

pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, że problem wymaga rozwiązania, a nie

dopiero wtedy, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie. Pozwala to unikać zaniechań

wynikających z czasochłonnych badań, braku środków lub zachowawczego działania

odpowiedzialnych osób bądź instytucji. W tym przypadku badania naukowe wykazały

jednoznaczny negatywny wpływ farm wiatrowych na populacje wielu gatunków nietoperzy,

w związku z czym nie ma przeszkód uniemożliwiających skuteczną ochronę tej grupy

poprzez uniemożliwienie lub istotne ograniczenie możliwości realizacji tego typu inwestycji.

Należy pamiętać również, że poza wpływem na nietoperze turbiny wiatraków zabijają ptaki,

efekt stroboskopowy wirujących śmigieł oddziałuje na liczne gatunki owadów (w tym

pszczoły miodne na polach z rzepakiem), a wytwarzane przez turbiny fale i drgania mają

słabo zbadany, a najprawdopodobniej niekorzystny wpływ na różne organizmy oraz przede

wszystkim mieszkańców bliższych i dalszych okolic farm wiatrowych.

1.9. Uwarunkowania kulturowe

1.9.1. Dziedzictwo i zasoby kulturowe województwa

Dziedzictwo kulturowe stanowi bardzo istotny element krajobrazu, który wespół z

potencjałem przyrodniczym decyduje o jego wartości, która tworzy przesłanki do ochrony

jego najcenniejszych fragmentów. Ewaluacji wspomnianej wartości dokonuje się zazwyczaj

na podstawie kryteriów różnorodności ukształtowania terenu, jego pokrycia i zasobów

kulturowych, cech które wspólnie decydują o tożsamości lokalnej danego krajobrazu, jego

unikalności w różnych skalach przestrzennych od regionalnej do ponadnarodowej. Są zatem

jednym z czynników decydujących o konkurencyjności danej jednostki regionalnej, krajowej

itd. Również w województwie kujawsko-pomorskim celem nadrzędnym aktualnie

obowiązującej strategii rozwoju pozostaje poprawa konkurencyjności regionu i podniesienie

95

poziomu życia mieszkańców przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. W

strategii wskazuje się priorytetowe obszary działań strategicznych, działania strategiczne (cele

strategiczne) oraz główne kierunki działań strategicznych (cele operacyjne). Tematyka

dotycząca dziedzictwa kulturowego zawarta została w Priorytetowym obszarze działań 2 -

Unowocześnienie struktury funkcjonalno-przestrzennej regionu.

Wielofunkcyjność krajobrazu i jego ewolucyjny rozwój ukształtował dzisiejsze zasoby

przyrodniczo-kulturowe danego regionu (Degórski 2003, 2008). W przypadku województwa

kujawsko-pomorskiego, z uwagi na wielokierunkowość różnych wpływów kulturowych

potencjał zasobów krajobrazu jest bardzo wysoki. Dziedzictwo kulturowe województwa było

kształtowane przez kilka grup etnicznych jak: Borowiaków, Kociewiaków, Krajniaków,

Chełminiaków, Pałuczan, Wielkopolan, Kujawiaków czy Dobrzyniaków, a następnie

wzbogacone przez osadnictwo krzyżackie, czy olenderskie i wytwory kultury materialnej tych

grup społecznych.

Zasoby kulturowe województwa zostały bardzo dobrze podsumowane w kilku

opracowaniach syntetycznych jak: Ochrona zabytkowego krajobrazu kulturowego

województwa kujawsko-pomorskiego (2001) i Program opieki nad zabytkami województwa

kujawsko pomorskiego na lata 2009-2012 (2008).

Nie ulega zatem żadnej wątpliwości, że w opracowaniach planistycznych, dotyczących

jakichkolwiek działań inwestycyjnych, zasoby dziedzictwa kulturowego muszą podlegać

szczególnej ochronione, co regulują akty normatywne. Rejestr zabytków stanowi podstawową

ustawową formę ochrony prawnej obiektu i prowadzony jest według ściśle określonej

procedury wyznaczonej przez Ustawę o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz

Rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru

zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków. Wpis do rejestru zabytków

stwarza określoną, jednoznaczną sytuację prawną obiektu, która ogranicza swobodę działań.

Dlatego też w przypadku lokalizacji elektrowni trzeba mieć to uwadze, ażeby lokalizacja nie

zagrażała obiektom kultury materialnej. W ramach wykonywanej ekspertyzy zlecone

zostało wykonanie przez Narodowy Instytut Dziedzictwa opracowania inwentaryzacji

archeologicznych stanowisk dokumentacyjnych w formacie GIS. Na obszarze

województwa kujawsko-pomorskiego zarejestrowano dokumentacyjnie 45974 stanowiska

archeologiczne i ślady osadnicze. Niektóre ze stanowisk archeologicznych o wysokiej randze

naukowej, cenne dla dziedzictwa, zostały wpisane do rejestru zabytków. Wszystkie zaś

stanowiska zostały objęte strefą „W” ochrony archeologicznej, wprowadzoną do studiów

uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin. Oznacza

to, że plany inwestycji zlokalizowanej w strefie objętej ochroną archeologiczną należy

uzgadniać z urzędem konserwatorskim. Lokalizowanie elektrowni wiatrowych bezpośrednio

w obrębie tych jednostek przestrzennych wymaga zatem dodatkowych procedur.

Według programu opieki nad zabytkami Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata

2009-2012 stanowiącego załącznik do Uchwały Nr XXV/496/08 Sejmiku Województwa

Kujawsko-Pomorskiego z dnia 8 września 2008 r. zasoby kultury materialnej będące

elementem krajobrazu kulturowego województwa są bardzo duże. Składają się na nie obiekty

pochodzące z różnych okresów historycznych, świadczące o wielokierunkowej presji

człowieka na rozwój regionu, uwidocznione we współczesnym krajobrazie. Wśród

najważniejszych świadectw kultury materialnej w krajobrazie województwa są pozostałości

kultur dawnych ludów zamieszkujących te ziemie, jak i dobra kultury materialnej wszystkich

okresów kulturotwórczych ery nowożytnej.

Pozostałościami grodów wyżynnych są widoczne w krajobrazie kopce ziemi, porośnięte

krzewami bądź drzewami. 105 obiektów objętych jest prawną opieką, wpisanych do rejestru

zabytków województwa kujawsko-pomorskiego,

96

Grody nizinne, takie jak Biskupin, Izdebno, Sobiejuchy, związane pierwotnie w

osadnictwem kultury łużyckiej, następnie z okresem wczesnego i późnego średniowiecza są

niezbyt widoczne w krajobrazie, zlokalizowane na półwyspach jezior, stanowią jednak grupę

cennych osad obronnych, unikatowych na terenie województwa. Biskupin jest najstarszym w

Polsce „rezerwatem” archeologicznym, uznanym za pomnik historii Zarządzeniem

Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dni a 8 września 1994 r. (MP. Nr 50, poz. 412 z dnia

1994 r.).

Kolejna grupa stanowisk archeologicznych, widocznych w krajobrazie województwa, to

stanowiska pradziejowych – neolitycznych kurhanów w Sielcu gm. Żnin, Kierzkowie gm.

Żnin, Mszanie gm. Brodnica oraz Sarnowie. Wszystkie wymienione zabytki znajdują się na

liście obiektów objętych prawną opieką.

W krajobrazie kulturowym województwa widoczne są również gródki stożkowate,

pozostałości XIII- i XIV-wiecznych wież obronnych oraz ruiny średniowiecznych zamków.

Obiekty te zostały wpisane do rejestru zabytków i stanowią chronione prawem elementy

krajobrazu kulturowego województwa. W krajobrazie widoczne są w postaci wysokich

kopców, zlokalizowanych w terenie, mającym naturalne walory obronne. Występują w pow.

radziejowskim (w Chalnie i w Głuszynku), w pow. włocławskim (w Choceniu, Dziankówku,

Grodnie, Kromszewicach, w Więsławicach i w Modzerowie), w pow. wąbrzeskim (w

Orłowie), w pow. brodnickim (w Płowężu), w pow. Toruńskim (w Przecznie i Skłudzewie), w

pow. rypińskim (w Somsiorach, Starorypinie) oraz w pow. bydgoskim (w Strzelcach

Dolnych).

Z okresem kultury romańskiej wyróżniającymi się elementami w krajobrazie

kulturowym regionu są głównie obiekty architektury sakralnej, takie jak:

kościoły: p.w. św. Trójcy i p.w. św. Prokopa z przełomu XII/XIII w. w Strzelnie,

kościół św. Małgorzaty z przełomu XII/XIII w. w Kościelcu Kujawskim,

kościół NMP z przełomu XII/XIII w. w Inowrocławiu,

kościół św. Wawrzyńca z poł. XII w. w Kościelnej Wsi,

fundamenty monumentalnego założenia przypuszczalnie katedralnego z

pierwszej połowy XI w. odkryte w granicach wsi Kałdus, gm. Chełmno.

Rozmiarami dorównuje ono podobnym założeniom z Poznania i Gniezna.

Kolejną grupę obiektów kultury materialnej stanowią ruiny zamków historycznych,

zarówno będących własnością poszczególnych rodów, jak i własnością krzyżacką. Stanowią

one niewielki procent zabytków województwa ale jednocześnie należą do najcenniejszych

obiektów. Wśród nich wymienić należy relikty zamku w Nowym Jasieńcu, Pokrzywnie,

Lipieniu, Rogoźnie, Szubinie, Łabiszynie, Wenecji, Gródku, Małej Nieszawce, Dybowie,

Grudziądzu, Kowalewie, Złotorii, Papowie Biskupim, Radzyniu Chełmińskim, Wąbrzeźnie,

Radzikach Dużych, Starogrodzie, Raciążku, Bobrowinikach, Świeciu, Nowem, Przedeczu i

Orlu.

Jednym z instrumentów ochrony cennych obiektów kultury materialnej w kontekście

ochrony krajobrazu jest park kulturowy, który jest przede wszystkim formą ochrony

zabytków, ale może również obejmować całe kompleksy układów architektoniczno-

urbanistycznych, jaki i architektoniczno-ruralistycznych. Według definicji zgodnie z art. 16

ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr

162, poz. 1568), tworzony jest w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania

wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi

dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Park kulturowy powoływany jest przez radę

gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie

uchwały. Uchwała rady gminy określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób

ochrony, a także zakazy i ograniczenia, które mogą być ustanowione na terenie całego parku

lub jego części. Ustanowione zakazy i ograniczenia mogą dotyczyć między innymi

97

prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej,

handlowej lub usługowej. Należy zatem na podstawie obowiązujących przepisów prawnych

obszary te wyłączyć również z potencjalnych możliwości lokalizacji elektrowni wiatrowych.

Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego powołano cztery parki kulturowe:

Park Kulturowy Wietrzychowice powołany w 2006 roku,

Park Kulturowy Kalwaria Pakoska powołany w 2008 roku,

Park Kulturowy „Kościół p. w. Św. Oswalda” w Płonkowie powołany w 2009 roku,

Park Kulturowy Sarnowo powołany w 2010 roku.

Park kulturowy Wietrzychowice-Gaj, powołany Uchwałą Rady Gminy, położony na

Wysoczyźnie Kujawskiej w gminie Izbica Kujawska prezentuje relikty osadnictwa kultury

pucharów lejkowatych z okresu neolitu (3700 r. p.n.e.). W miejscowości Wietrzychowice

znajduje się 7 wielkich rozmiarowo grobowców – 3 największe osiągają długość około 100

m, 4 pozostałe, 50 m. Szerokość tych grobowców, zbudowanych na rzucie trapezu, w

najdłużej podstawie wynosi od 6 do 10 m.

Park kulturowy Kalwaria Pakoska to zespół 25 kaplic pasyjnych w Pakości wraz z

Klasztorem franciszkanów pw. św. Bonawentury, nazywany często Kujawską Jerozolimą.

Kalwaria ufundowana w 1628, jest drugim tego typu zespołem sakralnym po Kalwarii

Zebrzydowskiej, powstałym na ziemiach polskich. W 1671 sprowadzono do Kalwarii

Pakoskiej relikwie drzewa Krzyża Świętego (jest to obecnie największa cząstka relikwii

Krzyża Świętego w Polsce).

Park kulturowy „Kościół p. w. Św. Oswalda” w Płonkowie położony jest na terenie

gminy Rojewo, której Rada powołała go do życia w 2009 roku. Park Kulturowy składa się z

jednego obszaru - tj. działki o pow. 0,25 ha. Przedmiotem ochrony jest drewniany kościół.

Park kulturowy Sarnowo powołany przez Radę gminy Lubraniec położony jest na jej

terenie. Na terenie Parku znajduje się cmentarzysko tzw. grobowców kujawskich. Jest ono

usytuowane w miejscowym kompleksie leśnym. Obiekt to unikatowy w swoim rodzaju

rezerwat archeologiczny w Europie. Składa się z dziewięciu grobów megalitycznych ludności

kultury pucharów lejkowatych i amfor kulistych sprzed 5 000 lat.

Krajobraz kulturowy, zgodnie z definicją to przestrzeń historycznie ukształtowana w

wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze

(Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – Dz. U. z dnia

17 września 2003 r., nr 162, poz. 1568). Poza opisanymi już obiektami ochrony prawnej na

obszarze znajduje się wiele zabytków, które z racji swojej dominacji w krajobrazie, jak i

wartości krajobrazowych powinny być chronione przed zaburzeniem harmonii przestrzennej.

Dominanty mają szczególne znaczenie w kompozycji krajobrazu, ponieważ podporządkowują

sobie inne jego elementy i w pewien sposób kształtują przestrzeń. Często dominanty te mają

olbrzymią wartość kulturową i są bardzo istotnymi zabytkami kultury materialnej o randze

krajowej lub regionalne i razem z obiektami historii materialnej które nie są dominantami ale

obiektami stanowiącymi podstawowe zasoby krajobrazu danego województwa, kształtując

jego osnowę krajobrazu kulturowego. Z uwagi na rangę tych obiektów, powinny one być

uwzględniane we wszystkich dokumentach planistycznych i strategicznych dotyczących

rozwoju przestrzennego regionu. W opracowaniu eksperckim zatytułowanym - Możliwości

wdrożenia Europejskiej Konwencji Krajobrazowej i problem zachowania dziedzictwa

kulturowego poprzez kształtowanie krajowej polityki przestrzennej – rekomendacje do KZPK

(2009) opracowanym przez zespół prof. Zbigniewa Myczkowskiego wskazano takie obiekty

dla każdego z województw w Polsce. Dla województwa kujawsko-pomorskiego

przedstawiono je w tab. A6.

98

Tab. A6. Obiekty kulturowe województwa kujawsko-pomorskiego o najwyższych walorach

krajobrazowych o randze ponadkrajowej (1), krajowej (2) i regionalnej (3) według

Myczkowski (2009)

Ranga Miejscowość

/miejsce

Obszar/obiekt krajobrazowy

1 Toruń

Zespół staromiejski z ruinami zamku pokrzyżackiego. Krajobraz miast o genezie

średniowiecznej lokowanych na prawie chełmińskim, z zachowanym układem

ulic i wielkością bloków zabudowy, wzbogacony ruinami pokrzyżackiego zamku.

Cechą charakterystyczną kompozycji urbanistycznej Starego Miasta jest czytelna

dwuetapowość jego powstania. Regularny układ zawarty pomiędzy ul. Szeroką,

Podmurną, murami od strony południowej, Bankową, Piekary i Rynkiem

Staromiejskim jest pierwotnym założeniem, rozbudowanym o nowo wytyczony

Rynek Staromiejski i układ ulic oraz bloków zabudowy na północ od ul.

Szerokiej i Rynku Staromiejskiego. Cechą charakterystyczną układu

urbanistycznego Nowego Miasta jest jego wyjątkowa regularność: kwadratowy

kształt placu rynkowego i bloków zabudowy. Wartością wyjątkową krajobrazu

zespołu staromiejskiego i zamku jest jego panorama od strony Wisły z

charakterystycznymi dominantami architektonicznymi: kościół WNMP, kościół

św. Ducha, ratusz, kościół św. Janów, kościół św. Katarzyny i kościół św. Jakuba

oraz zachowanym ciągiem murów obronnych.

2 Biskupin Zrekonstruowana osada obronna z okresu kultury łużyckiej, leżąca na półwyspie

j. Biskupińskiego, składająca się z dwóch rzędów drewnianych, zespolonych chat

w układzie kalenicowym. W części wypreparowane relikty oryginalnej osady

sprzed ok. 2500 lat

2 Chełmno

Krajobraz miasta o genezie średniowiecznej lokowanego na prawie chełmińskim,

charakteryzującego się zachowanym układem ulic i wielkością bloków

zabudowy. Imponujący obszar miasta w granicach murów obronnych.

2 Grudziądz Krajobraz doliny Wisły: zespół 26 spichlerzy.

2 Nadgoplański Park

Tysiąclecia PK

Kruszwica – zespół historyczny nad brzegiem Gopła, na wąskim cyplu. Gród z

X–XIII w. (z drewniano-ziemnymi umocnieniami) uzyskał prawa miejskie przed

1303. Ośmioboczna „Mysia Wieża” jest pozostałością zamku wzniesionego w

XIV w. przez Kazimierza Wielkiego; trójnawowa romańska kolegiata świętych

Piotra i Pawła z 1. połowy XII w.

2 Radzyń Chełmiński Ruiny zamku krzyżackiego

3 Brodnicki Park

Krajobrazowy

Pojezierny krajobraz młodoglacjalny, pojezierze.

3 Bydgoszcz Spichrze nad Brdą

3 Ciechocinek Część uzdrowiskowa wraz z kompleksem przemysłowym produkcji soli Do

budowy warzelni soli przystąpiono w 1. połowie XIX w. Równocześnie

powstawały tężnie – jedyne w Polsce i największe w Europie unikatowe

konstrukcje do stężania solanki w trakcie naturalnego odparowywania wody w

procesie warzenia soli.

3 Dolina Dolnej

Wisły Toruń –

Bydgoszcz

Terasa zalewowa doliny dolnej Wisły na odcinku Stary Toruń–Czarnowo.

Zajmuje fragment Kotliny Toruńskiej, której najniższą częścią jest równina

zalewowa Wisły. Dno doliny o szerokości około 6 km ma bogaty system

hydrograficzny (starorzecza, kanały melioracyjne, oczka wodne).

3 Dolina Górnej

Noteci z Kanałem

Bydgoskim

Dolina Górnej Noteci z Kanałem Bydgoskim leżą w obrębie pradoliny Toruńsko-

Eberswaldzkiej, która ograniczona jest z obu stron wysokimi krawędziami

erozyjnymi wciętymi w wysoczyzny morenowe. Kanał Bydgoski wybudowany w

XVIII w. na dziale wodnym między Notecią i Wisłą ma długość 24 km i

pokonuje różnicę wysokości 31 m.

3 Golub-Dobrzyń Zamek krzyżacki

3 Lubostroń Zespół ogrodowo-pałacowy. Budowla nawiązuje do słynnej Villa Rotonda, którą

w pobliżu Vicenzy wystawił u schyłku XVI w. Andrea Palladio. W parku

zaprojektowanym około 1800 przez Oskara Teicherta zobaczyć można pozostałości

oranżerii i tzw. biblioteki.

3 Pakość Park Kulturowy Kalwaria Pakoska

99

3 Strzelno Kościoły poklasztorne św. Trójcy i św Prokopa

3 Tucholski PK Krajobraz ukształtowany poprzez lądolód, w którego rzeźbie dominuje rozległa

równina sandrowa obejmująca dorzecze Brdy i Strążki. Urozmaiceniem rzeźby

terenu są liczne jeziora wytopiskowe, oczka wodne, rzeczki i strumienia. Cennym

elementem krajobrazowym są zabytki budownictwa wodnego (akwedukt w

Fojutowie), XIX w. system nawodnień łąk.

3 Wdecki PK W rzeźbie terenu zaznaczają się: równiny sandrowe, pagóry morenowe, rynny

glacjalne, doliny rzek i potoków. Rzeźba jest mocno zróżnicowana. Osią

hydrograficzną Parku jest dolina rzeki Wdy. Występują tu liczne naturalne jeziora

i małe wytopiskowe oczka wodne. Liczne są zabytki budownictwa drewnianego,

młyny wodne, obiekty sakralne.

3 Wietrzychowice Park Kulturowy

3 Włocławek Katedra Wniebowzięcia NMP

3 Chełmiński Park

Krajobrazowy i

Nadwiślański Park

Krajobrazowy

Obejmuje wybrane obszary doliny dolnej Wisły na odcinku od Fordonu do

Grudziądza. W strefie terasy zalewowej i nadzalewowe występują relikty

osadnictwa i gospodarki mennonickiej. Dolina ograniczona jest wysokimi

zboczami rzędu 40 m.

Trzy spośród wymienionych obiektów uzyskały również status pomnika historii, są to:

Biskupin – rezerwat archeologiczny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

Toruń – zespół staromiejski (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruiny zamku krzyżackiego) -

(Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994)

Chełmno – zespół staromiejski (Stare Miasto) - (Rozporządzeniem Prezydenta RP z

13.04.2005).

Obecnie lista pomników historii powołanych przez Prezydenta RP liczy 35 obiektów, z

których zdecydowana większość ma istotny walor krajobrazu kulturowego i stanowi

bardzo istotne dziedzictwo kulturowe naszego kraju. Według ustaleń przygotowywanego

obecnie planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego,

wśród celów operacyjnych (zasady i kierunki zagospodarowania przestrzennego) znajduje

się zadanie nadania statusu pomnika historii kolejnym obiektom:

Ciechocinek - zespół uzdrowiskowy znajdujący się w strefie ochrony konserwatorskiej;

Grudziądz - kompleks 26 unikalnych spichrzów wraz z towarzyszącymi elementami

tworzącymi dominantę panoramy od strony Wisły;

Kałdus wraz z górą św. Wawrzyńca – wczesnośredniowieczny zespół osadniczy i

relikty romańskiego obiektu sakralnego;

Kanał Bydgoski - koryto wraz z urządzeniami hydrotechnicznymi od śluzy Nakło

wschód do granic administracyjnych Bydgoszczy; na terenie miasta Bydgoszczy koryta

wraz z urządzeniami hydrotechnicznymi tzw. Starego Kanału i Nowego Kanału;

Kruszwica - kościół kolegiacki p.w. śś. Piotra i Pawła i NPM;

Mogilno - zespół klasztorny benedyktynów: kościół p.w. Św. Jana Apostoła, XIV-

wieczne budynki klasztorne, pozostałości zabudowy z 2 połowy XI w.;

Strzelno - zespół klasztorny norbertanek: kościół p.w. Św. Trójcy, budynki klasztorne,

kościół p.w. Św. Prokopa;

Wietrzychowice – zespół tzw. Grobowców kujawskich pochodzących z okresu Kultury

Pucharów Lejkowatych. tworzenie parków kulturowych, jako miejsc o wyjątkowych

wartościach, zachowanej historycznej strukturze przestrzennej i szczególnych walorach

przyrodniczo-krajobrazowych:

Brodnica – Stare Miasto, zespół zamku krzyżackiego z ruinami zamku, przedzamczem

i pałacem Anny Wazówny oraz z zielenią komponowaną i przylegającym terenem

doliny rzeki Drwęcy,

100

Biskupin gm. Gąsawa - otulina Pomnika Historii,

Bydgoszcz – Stare Miasto wraz z zespołem Wyspa Młyńska i zielenią komponowaną,

Ciechocinek – zespół uzdrowiskowy w granicach strefy „A” ochrony konserwatorskiej,

Golub-Dobrzyń – Stare Miasto w Golubiu wraz ze wzgórzem zamkowym i zielenią

komponowaną,

Grodno gm. Chełmża – nieruchomy zabytek archeologiczny – pozostałości osady

obronnej ludności kultury łużyckiej,

Grudziądz – Stare Miasto wraz z unikatowym zespołem 26 spichrzy, Górą Zamkową i

zielenią komponowaną,

Grudziądz - Twierdza Grudziądz oraz dwa wyspowe ostańce Wielka i Mała Księża

Góra z ich historycznym otoczeniem i zielenią komponowaną,

Kałdus – Starogród gm. Chełmno wraz z górą św. Wawrzyńca –

wczesnośredniowieczny zespół osadniczy i relikty romańskiego obiektu sakralnego

oraz ruiny zamku krzyżackiego, zabudowa wsi Starogród, a także pas terenu pomiędzy

nimi, obejmujący strefę krawędziową pradoliny,

Kanał Bydgoski – Zespół Kanału Bydgoskiego, Zespół Śluzy Miejskiej nr 2 oraz

elementy hydrotechniczne Brdyujścia,

Kanał Górnonotecki – doprowadzający wody z Noteci do Kanału Bydgoskiego,

Koronowo – historyczny układ urbanistyczny miasta wraz ze stalowym mostem kolejki

wąskotorowej nad rzeką Brdą,

Kruszwica – Stare Miasto z zespołem kościoła kolegiackiego pw. śś. Piotra i Pawła,

pozostałościami zamku królewskiego tzw. „Mysią Wieżą” oraz z jeziorem Gopło i

towarzyszącą zielenią komponowaną,

Krąg gm. Śliwice – zachowany układ ruralistyczny z zespołem unikatowych obiektów

budownictwa drewnianego w otoczeniu wód powierzchniowych i zwartych

kompleksów leśnych,

Lubostroń gm. Łabiszyn - zespół pałacowo-parkowy,

Mogilno – Stare Miasto z zespołem klasztornym Benedyktynów i zielenią

komponowaną,

Nadnotecki Park Kulturowy – dolina rzeki Noteć,

Nawra gm. Chełmża - zespół pałacowo-parkowy z kościołem pw. św. Katarzyny,

plebanią, dawną karczmą i budynkiem szkoły,

Nieszawa - Stare Miasto Nieszawa wraz z miejscowością Przypust i znajdującym się

między nimi obszarem doliny rzeki Wisły,

Ostromecko gm. Dąbrowa Chełmińska – zabudowa wsi z zespołem pałacowo-

parkowym, kościołem pw. św. Mikołaja oraz z zespołem wytwórni wód stołowych,

Piła gm. Gostycyn – zespół kopalń węgla brunatnego będący unikatowym w Polsce

północnej historycznym zespołem przemysłowym,

Samostrzel gm. Sadki - zespół pałacowo-parkowy z przyległą doliną rzeki Noteć,

Skępe - zespół klasztorny Bernardynów z dawnym zespołem zajazdu „Pod

Kasztanami” i zielenią komponowaną,

Strzelno – zespół klasztorny Norbertanek z kościołem pw. Świętej Trójcy, kościół pw.

św. Prokopa, teren wzgórza z historyczną zabudową miejską i zielenią komponowaną,

Toruń - Zespół Twierdzy Toruń,

Wielki i Mały Kanał Brdy – system nawodnień z akweduktem w Fojutowie gm.

Tuchola (konieczność współpracy z instytucją władającą po stronie Województwa

Pomorskiego, w kwestii utrzymania kanału),

Włocławek – Katedra pw. Wniebowzięcia NMP z towarzyszącą zielenią

komponowaną,

101

Żnin – infrastruktura Żnińskiej Kolei Powiatowej na odcinku Żnin-Wenecja-Biskupin-

Gąsawa wraz z zielenią komponowaną. dalsze obejmowanie ochroną poprzez wpis do

rejestru zabytków wybranych dóbr kultury, wyprowadzenie ruchu pojazdów o

znacznym natężeniu poza zabytkowe centra miast.

Lista pomników historii, zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad

zabytkami, jest także zestawieniem, z którego poszczególne obiekty, na wniosek Ministra

Kultury i Dziedzictwa Narodowego, mogą zostać przedstawione Komitetowi Światowego

Dziedzictwa UNESCO na „Listę Światowego Dziedzictwa” w celu objęcia tego pomnika

ochroną na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i

naturalnego, przyjętej w Paryżu 16 listopada 1972, ratyfikowanej przez Polskę w 1976 r. (Dz.

U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190 i 191). Warunkiem umieszczenia na Liście jest stwierdzenie

„wyjątkowej, uniwersalnej wartości” oraz, obecnie, dobrego stanu utrzymania i

wystarczającej ochrony prawnej obiektu. Wpis na Listę UNESCO nie stanowi odrębnej formy

ochrony w świetle prawa polskiego, jednak poddaje obiekt wpisany pod kontrolę i ocenę

społeczności międzynarodowej. Obecnie Polskę na Liście Światowego Dziedzictwa

UNESCO reprezentuje 13 miejsc, w tym jedno położone jest w województwie kujawsko-

pomorskim - miasto średniowieczne w Toruniu (wpis 1997).

Ochronie krajobrazu kulturowego powinny podlegać również obiekty kultury

materialnej położone na szlakach turystycznych o randze międzynarodowej i krajowej jak:

„Europejski Szlak Gotyku Ceglanego”, trasa turystyczna obejmująca 32 miasta z

ceglaną architekturą gotycką w siedmiu krajach wzdłuż Morza Bałtyckiego: Szwecji,

Danii, Niemczech, Polsce, Litwie, Łotwie i Estonii. Na terenie województwa

kujawsko-pomorskiego szlak ten przebiega przez Chełmno i Grudziądz.

„Szlak Romański”, który obejmuje on swym zasięgiem najważniejsze miejsca i

zabytki związane z czasami monarchii piastowskiej. Na obszarze województwa

kujawsko-pomorskiego „Szlak Romański” przebiega przez Chełmno, Inowrocław,

Kałdus, Kościelec, Kościelną Wieś, Kruszwicę, Mogilno, Strzelno i Włocławek.

„Szlak Piastowski” łączy szereg miejscowości związanych z początkami państwa

polskiego i przebiega przez województwo wielkopolskie i kujawsko-pomorskie. Trasa

główna szlaku na terenie województwa kujawsko-pomorskiego łączy takie miasta jak:

Mogilno-Strzelno-Kruszwicę-Inowrocław. Odcinki dodatkowe szlaku przebiegają

przez: Kościelec Kujawski-Pakość-Barcin-Lubostroń-Żnin-Wenecję-Biskupin-

Gąsawę.

102

Ryc. A32. Szlaki turystyczne przebiegające przez województwo kujawsko-pomorskie – (zał.

A14).

Bardzo istotna dla ochrony krajobrazu jest również zachowanie jego otwartości na

szczególnie cenne panoramy swoistych układów urbanistycznych i ruralistycznych.

Przykładowo w województwie kujawsko-pomorskim czytelny jest krajobraz gotycki w

panoramach ośrodków, które lokowano na krawędziach zbiorników wodnych lub na

wzgórzach morenowych. Do najcenniejszych należą panoramy: Grudziądza, Torunia,

Chełmna, Nowego. Nieco inny charakter posiadają panoramy Brodnicy od strony

południowo-zachodniej, Włocławka ze wzgórz na prawym brzegu Wisły, Koronowa z Góry

Łokietka, Kamienia Krajeńskiego oraz Brześcia Kujawskiego i Radziejowa, jako dominanty

usytuowane na wzniesieniach ponad równiną kujawską.

Kolejnym typem krajobrazu kulturowego, który z mocy prawa musi być chroniony to

krajobraz uzdrowiskowy, szczególnie w strefie ochrony uzdrowiskowej. Na obszarze

województwa kujawsko-pomorskiego są trzy uzdrowiska:

Ciechocinek, największe polskie uzdrowisko nizinne, położone w pradolinie Wisły,

Inowrocław, położone na wzniesieniu, w środkowej części Wysoczyzny Kujawskiej.

Uzdrowisko Wieniec, położone w pradolinie Wisły koło Włocławka.

Potencjał środowiskowy i kulturowy stanowi o wartości zasobów turystycznych

danego regionu i może być jednym ze źródeł generujących jego rozwój społeczno-

gospodarczy. Dlatego tez bardzo istotne jest zachowanie wartości przedmiotu rozwoju

turystycznego regionu, nie niszczenie jego tożsamości i wartości powodującej jego

atrakcyjność. W województwie kujawsko-pomorskim o wartościach turystycznych regionu

103

decyduje zarówno potencjał przyrodniczo-krajobrazowy (Bory Tucholskie, dolina Wisły), jak

i dziedzictwo kulturowe - zespoły urbanistyczno-architektoniczne Torunia, Chełma,

Brodnicy, pomniki kultury materialnej – Biskupin, itd. (ryc. A33)

Źródło: warstwa pozyskana z Biura Planowania Przestrzennego i Regionalnego we

Włocławku

Ryc. A33. Regiony turystyczne województwa kujawsko-pomorskiego

2. Opracowanie typologii i waloryzacji krajobrazów województwa

Typologia krajobrazu województwa z uwagi na wpływ lokalizacji elektrowni wiatrowych na

krajobraz wykonano w dwóch aspektach: z uwagi na rzeźbę terenu oraz ochronę krajobrazu

kulturowego.

2.1. Typologia i waloryzacja krajobrazu z uwagi na rzeźbę terenu

Na walory krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego składają się zatem

swoiste cechy środowiska przyrodniczego i kulturowego, które kształtują makroprzestrzenne

jednostki regionu zawierające mikroprzestrzenne elementy przyrodnicze i kulturowe

urozmaicające i podnoszące wartość krajobrazu. Do podstawowych elementów kreujących

104

walory krajobrazowe należy rzeźba (ukształtowanie) terenu, pokrycie terenu, jak i bogactwo

dziedzictwa kulturowego.

Województwo charakteryzuje się rzeźbą, której urozmaicenie jest efektem działania

różnorodnych procesów rzeźbotwórczych, związanych głownie z działalnością lodowca i wód

roztopowych (glacjofluwialnych) ostatniego zlodowacenia, późnego plejstocenu i holocenu,

czyli zachodzących w ostatnich kilkudziesięciu tysiącach lat. Tylko południowe część

województwa (Wysoczyzna Kłodawska) związana jest z procesami morfogenetycznymi

zlodowacenia Odry. Współczesne formy terenu województwa i formy nie zdążyły jeszcze

ulec procesom peneplenizacji (zrównania), tak jak ma to miejsce np. na niektórych obszarach

Polski centralnej, dzięki czemu tworzą urozmaicony i zróżnicowany kompleks, tworzący

oryginalne wartości wizualne.

Z punktu widzenia wartości wizualnych krajobrazu, obszar województwa został

podzielone na cztery jednostki, charakteryzujących się swoistą dla nich rzeźbą terenu.

Obszar wysoczyzn falistych obejmujący południową część Wysoczyzn Gnieźnieńskiej

i Kujawskiej, Wysoczyzną Krajeńską, Wysoczyznę Dobrzyńską, Pojezierze Brodnickie i

wysoczyzna Chełmińska. Wysoczyzny te wyniesione są ponad 100 m n.p.m. a deniwelacje na

tych obszarach sięgają nawet 50 m. Z punktu widzenia wartości krajobrazowej zaliczyć je

należy do atrakcyjnych wizualnie. Najbardziej urozmaiconą pod względem krajobrazowym

jednostką wysoczyznową województwa kujawsko-pomorskiego jest Pojezierze Krajeńskie.

Wzgórza morenowe osiągają tu wysokość bliską 190 m n.p.m., zaś wysokości względne

przekraczają 50 m. Spadki przekraczają 10%. Podobnie, Wysoczyzna Dobrzyńska, w rzeźbie

której dominują faliste powierzchnie morenowe urozmaicona wzgórzami morenowymi o

wysokościach dochodzących do 170 m n.p.m., które od okolic Chrostkowa poprzez rejon

Rypina w kierunku Górzna wyznaczają strefę marginalną fazy kujawsko-dobrzyńskiej

(ryc.A34) .

105

Ryc. A34. Mapa hipsometryczna województwa kujawsko-pomorskiego – (zał. A16)

Źródło własne (M. Degórski, P. Milewski)

Ryc. A35a. Średnie nachylenie terenu w polach 0,5 x 0,5 km – (zał. A17a)


106

Ryc. A35b. Maksymalne nachylenie terenu w polach 0,5 x 0,5 km – (zał. A17b)


Deniwelacje przekraczają tutaj 50m, a średnie spadki sięgają 15% (ryc. A35a). Spadki

maksymalne w strefach krawędziowych wysoczyzn znacznie przekraczają 20% (ryc. A35b).

Nieco niższe są obszary części Pojezierza Gnieźnieńskiego, o wzgórzach morenowych

ciągnących się od Trzemeszna (położonym w województwie wielkopolskim) w kierunku

Mogilna. Ich wysokość wynosi 120 – 140 m. n.p.m. Obszar ten cechuje się skupieniem

dużych jezior rynnowych, z których największym jest Gopło. Rynna Gopła ma 26 km

długości a jej szarość waha się od około 200 metrów do 2 km. Pojezierze Kujawskie jest

położone na wschód od Gopła i stanowi przedłużenie Pojezierza Gnieźnieńskiego, od północy

graniczy z Równiną Inowrocławską. Przez obszar województwa kujawsko-pomorskiego

przebiega północne pasmo morenowe

107

Ryc. A36. Deniwelacje terenu - (zał. A18).


Pojezierza Kujawskiego o wysokości 100-120 m n.p.m. (Pagóry Chodeckie). Na granicy

z województwem wielkopolskim położone jest jezioro Modzerowskie, a nastepnie 6 jezior

położonych w rynnie chodeckiej, stanowią niewątpliwa atrakcję krajobrazową regionu. Z

uwagi na walory krajobrazowe wszystkie te jednostki powinny być objęte szczególna troską

mająca na celu ochronę krajobrazową.

Obszar wysoczyzn i sandrów o charakterze równinnym obejmuje północną część

Wysoczyzny Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Bory Tucholskie, Wysoczyznę Kłodawską,

Równinę Inowrocławską, Wysoczyznę Świecką. Są to obszary o krajobrazie mało

atrakcyjnym z uwagi na zróżnicowanie rzeźby, deniwelacje terenu nie przekraczają na nich 10

metrów a spadki osiągają maksymalnie 5%. Z uwagi na łatwość posadowienia wież siłowni

wiatrowych, są to obszary najsilniej zainwestowane w kontekście farm wiatrowych.

Oczywiście w skali lokalnej również i w obrębie tych jednostek występują niewielkie

jednostki przestrzenne, charakteryzujące się zróżnicowaniem rzeźby. Przykładowo,

Wysoczyzna Kłodawska będąca równiną denudacyjną, której północna granica określa zasięg

zlodowacenia Wisły z charakterystycznymi cechami krajobrazu młodoglacjalnego,

występowaniem jezior rynnowych w okolicach Chodcza, Lubienia Kujawskiego i form

morenowych osiągających 120-140 m n.p.m, i deniwelacjami sięgającymi 20 metrów, w tej

części stanowi bardzo atrakcyjny pod względem krajobrazu obszar województwa. Podobnie

Równina Inowrocławska będąca płaską wysoczyzną morenową wznoszącą się około 80-100

m n.p.m. charakteryzuje się spadkami form nie przekraczającymi 3% i deniwelacjami 5 m. W

południowej części tego mezoregionu równoleżnikowo równinę przecina dolina Bachorze,

której strome stoki do 15% stanowią istotny element przestrzenny wpływający na

urozmaicenie krajobrazu.

108

Obszar pradoliny Wisły obejmuje cały odcinek doliny Wisły przepływający przez

województwo kujawsko-pomorskie. Obszar ten należy do najatrakcyjniejszego fragmentu

województwa z uwagi na walory krajobrazowe. Dolina rzeki, o wyraźnym wcięciu

dochodzącym w dolnym odcinku do 70 metrów i wyraźnych krawędziach doliny, o spadkach

przekraczających na pewnych odcinkach 20% stanowi wartość unikalna w skali

ponadregionalnej.

Obszar dolin rzecznych obejmuje dobrze wykształcone doliny Drwęcy, Brdy i Noteci.

Doliny te są również dobrze zaznaczone orograficznie w regionie. Ich wcięcie wynosi często

ponad 20 i więcej metrów od krawędzi doliny. Również spadki stoków są znaczne i często

przekraczają 10%. Obszar tych dolin stanowi istotny element zasobów kraju w skali kraju.

Typologia krajobrazów województwa z uwagi na uwarunkowania

fizycznogeograficzne w kontekście lokalizacji wiatraków

Walory krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego pozwalają na wydzielenie

kilku typów krajobrazu o cechach typowych dla regionu, stanowiących o jego tożsamości. Są

one jednak na tyle zróżnicowane, że pozwalają również na przypisanie im wartości od mało

istotnych dla dziedzictwa krajobrazowego do znaczenia ponad krajowego.

Do krajobrazów o znaczeniu ponadkrajowym, gdzie powinien być zakaz lokalizacji

elektrowni wiatrowych zaliczyć należy krajobrazy dolinne:

krajobraz doliny Wisły na całym odcinku województwa, z uwagi na unikalny w skali

Europy jej naturalny charakter, rzeźbę terenu i unikalne biocenozy roślinności

kserotermicznej, szlak migracji ptaków funkcje europejskiego korytarza

ekologicznego oraz liczne stanowiska kultury materialnej, objęte ochrona

konserwatorską,

krajobraz pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej na całym odcinku przebiegającym przez

województwo kujawsko-pomorskie, jako unikalny w skali Europy dobrze

wykształcony obszar odprowadzania wód deglacjacyjnych z zachowanymi

naturalnymi siedliskami wodno-błotnymi, szlak migracji ptaków, ponad krajowy

korytarz ekologiczny,

krajobraz doliny Drwęcy, jako krajobraz naturalnej rzeki płynącej w obszarach

leśnych i rolniczych z zachowanymi naturalnymi formami związanymi z procesami

fluwialnymi, szlak migracyjny ptaków i korytarz ekologiczny o znaczeniu

międzynarodowym, obiekty kultury materialnej.

Krajobrazy o znaczeniu krajowym gdzie lokalizacja elektrowni wiatrowych

powinna być zakazana - krajobrazy dolin o znaczeniu krajowym oraz zwartch

kompleksów leśnych,

krajobraz doliny Brdy, korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, dobrze

zachowana rzeźba proksymalnej części sandru porośniętego lasem, unikalne w skali

kraju siedliska zbiorowisk semihydrycznych ,

krajobraz leśny Borów Tucholskich, korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym,

unikalne zbiorowiska borów chrobotkowych i jezior lobeliowych, wyłączenie obszaru

z lokalizacji wiatraków wynikające z prawnej ochrony gatunkowej.

Krajobrazy o znaczeniu regionalnym z warunkowo dopuszczalną lokalizacją

elektrowni wiatrowych – krajobraz wysoczyzn morenowych falistych

południową część Wysoczyzn Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Wysoczyzną Krajeńską,

Wysoczyznę Dobrzyńską, Pojezierze Brodnickie i wysoczyzna Chełmińska, o

urozmaiconej rzeźbie terenu, dopuszcza się lokalizację elektrowni w miejscach gdzie

nie stanowić one będą dominanty krajobrazu w stosunku do innych form kultury

materialnej i najcenniejszych fragmentów krajobrazu.

Krajobrazy pospolite dla Polski niżowej - obszar wysoczyzn i sandrów o

charakterze równinnym

109

północna część Wysoczyzny Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Wysoczyzna Kłodawska,

Równina Inowrocławska, Wysoczyzna Świecka, dopuszczona lokalizacja elektrowni

wiatrowych, pod warunkiem zachowania innych ograniczeń wynikających z ochrony

jakości życia człowieka, obiektów kultury materialnej, itd.

2.2. Waloryzacja krajobrazu kulturowego województwa kujawsko-pomorskiego z uwagi

na lokalizację elektrowni wiatrowych

Walory krajobrazowe każdego regionu stanowi istotną problematykę w

zagospodarowaniu przestrzennym województwa, co znajduje wyraz w dokumentach

strategicznych i planistycznych województwa. W obowiązującym obecnie planie

zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego znajdujemy również

odniesienia do działań mających na celu zachowanie dziedzictwa kulturowego, które

wymaga:

zachowania dziedzictwa kulturowego w stanie umożliwiającym jego przetrwanie

dla przyszłych pokoleń,

harmonijnego kształtowania krajobrazu kulturowego,

dbałości o integralność zabytkowych struktur urbanistycznych i ruralistycznych.

Kierunki zagospodarowania przestrzennego zostały określone w planie województwa w

układzie trzech sfer. Pierwsza z nich to sfera osadnicza, gdzie podstawowe kierunki działań

związane z rozwojem i kształtowaniem sieci osadniczej zakładają wzmocnienie jej potencjału,

podniesienie jakości życia mieszkańców, wykorzystanie walorów turystycznych oraz ochronę

dziedzictwa kulturowego. W drugiej sferze – środowiska przyrodniczego i kulturowego –

potraktowano jako zintegrowany system który winien podlegać ochronie, w trzeciej zapisano,

że dla zachowania dziedzictwa kulturowego województwa i dla potrzeb przyszłych pokoleń

konieczne jest kontynuowanie działań w zakresie ochrony walorów krajobrazu kulturowego.

Obecnie na świecie szeroko dyskutowany jest problem kształtowania się krajobrazu

kulturowego i powstającej w nim nowej infrastruktury. W czasie międzynarodowego

kongresu Europejskiej Konwencji Krajobrazowej w Kordobie w roku 2010 zwrócono

uwagę na trzy podstawowe zagadnienia (Degórski 2010):

wzajemne relacje pomiędzy infrastrukturą a krajobrazem w modelach

zrównoważonego rozwoju,

poszukiwanie kryteriów oceny krajobrazu pod kątem planowania infrastruktury,

rolę infrastruktury w kształtowaniu krajobrazu kulturowego.

Według założeń dokumentów przygotowanych na Sesję Kongresu Władz Lokalnych i

Regionalnych Rady Europy w 1998 roku, krajobraz jest najszerzej pojętym przedmiotem

działania architektury. Typologia krajobrazu określana na podstawie kryteriów nawiązujących

do stopnia antropizacji środowiska oraz funkcji krajobrazu stała się w ostatnich latach

przesłanką w poszukiwaniu nowych kierunków poznania procesów i zjawisk zachodzących w

krajobrazie. Obecnie tematyka ta wykorzystywana jest w coraz szerszym zakresie przy

formułowaniu rozwiązań o charakterze planistycznym (Degórski 2003, 2008; Degórska 2005,

Meyer i Degórski 2005).

110

W kontekście krajobrazu kulturowego przyjmuje się różne podziały z uwagi na

dokumentacje planistyczną, tak ażeby najmocniej zoptymalizować jego rangę w planowaniu

kierunków rozwoju i zagospodarowania przestrzennego regionu. Ciekawym i bardzo

przydatnym jest podział zaproponowany przez zespół prof. Z. Myczkowskiego (2009), w

którym autorzy wydzielają następujące kategorie krajobrazu kulturowego:

Krajobraz zabytkowy1 to krajobraz kulturowy „tradycyjny” o cechach kwalifikujących

do objęcia ochroną2.

Krajobraz kulturowy – tradycyjny3 to obszar o postaci historycznej powstałej w

wyniku działalności człowieka, którego zewnętrzny wygląd stanowi świadectwo

rozwoju cywilizacyjnego w skali krajowej, regionalnej lub lokalnej. Krajobraz

kulturowy – tradycyjny cechuje różnorodność walorów historycznych i estetycznych

od znaczenia (np. miejsca wydarzeń historycznych), poprzez formy cywilizacyjne

gospodarowania i urządzania przestrzeni po krajobraz komponowany w różnych

skalach, cechuje też różny stopień zachowania wyżej wymienionych walorów (od

stanu dokumentowanego źródłowo lub zachowanego śladowo, poprzez elementy,

obiekty i zespoły po wielkoobszarowe układy fragmentów lub całych miejscowości).

Rozróżnia się trzy zasadnicze rodzaje krajobrazu kulturowego – tradycyjnego:

obszar o dominacji lub wyłącznym występowaniu walorów krajobrazowych

powstałych w wyniku tradycyjnej działalności człowieka,

obszar o zrównoważonym udziale krajobrazowych walorów przyrodniczych i

powstałych w wyniku tradycyjnej działalności człowieka,

fragment obszaru o dominacji wybitnych lub wysokich krajobrazowych walorów

przyrodniczych, z zachowaniem innych, powstałych w wyniku tradycyjnej

działalności człowieka.

Zatem krajobraz kulturowy może obejmować zróżnicowane zarówno pod względem

skali jak i postaci obszary, niemniej odpowiadające każdorazowo pewnemu standardowi o

następujących atrybutach:

substancjonalnych – wyrażających się „nasyceniem” danego obszaru autentyczną

tkanką historyczną (tak kulturową jak i przyrodniczą),

estetyczno i wizualnych – wyrażających się kontekstem przestrzennym

umożliwiającym ekspozycję widoku i potrzebę jej zachowania,

znaczeniowych – wyrażającą się unikalnością treści lub reprezentatywnością postaci

danego układu przestrzennego – zespołu krajobrazowego w skali kraju, regionu lub

lokalnego kontekstu.

1 Za zabytkowy (pomnikowy) może być też uznany krajobraz naturalny (przyrodniczy) lub jego fragment ujęty w ramach

form ochrony stosowanej w ustawie o ochronie przyrody: np. fragmenty parku narodowego czy krajobrazowego, obszaru

chronionego krajobrazu czy zespoły przyrodniczo-krajobrazowego 2 Termin: „o cechach kwalifikujących do objęcia ochroną” jako nieostry z prawnego punktu widzenia - powinien być

uregulowany stosownym aktem prawnym, np. rozporządzeniem ministra (wojewody), a w wymiarze skalarnym –na

przykład:

w skali Polski – powinien odnosić się do listy krajobrazów proponowanych do wpisania do rejestru według J.

Bogdanowskiego, 1995, uzupełnionej o materiały z V Programu MKiS z lat 1996-1998,

w skali wojewódzkiej i niższych (powiatowej, gminnej, lokalnej) powinien, zdaniem autora, obejmować te formy

postaci krajobrazu, które definiowane są w ostatnim projekcie ustawy „O zabytkach” (lipiec- sierpień 2000) czyli:

historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny, historyczny zespól budowlany, krajobraz kulturowy i otoczenie

zabytku nieruchomego 3 należy na tym miejscu, w celu uniknięcia nieporozumień w odniesieniu do terminu „krajobraz kulturowy” dopowiedzieć to,

że - w pełni uprawniony sposób - jedni rozumieją go jako: tradycyjny krajobraz, a drudzy jako: współczesny krajobraz (mniej

więcej datowany od lat 60 miedzy innymi tak zwanych blokowisk, czy owoców tak zwanej „radosnej twórczości” czy

wreszcie „chaosu postmodernistycznego”- z rzadka - ładu udanych kompozycji przestrzennych )

111

Podstawowym problem przy analizie wartości krajobrazowych oraz będącego jej

następstwem generowania wytycznych do planów zagospodarowania przestrzennego

województw, z możliwością ich merytorycznej indywidualizacji jest spójność stosowanych

narzędzi badawczych (Myczkowski i in. 2009). Spośród różnych ich form za

najskuteczniejszą uznaje się tzw. metodę jednostek i wnętrz architektoniczno-krajobrazowych

(JARK-WAK), opracowaną przez prof. Janusza Bogdanowskiego i jego zespół. Metoda ta

ma, zaprezentowana po raz pierwszy w 1968 roku, była przez kolejne lata rozwijana i

udoskonalana, a przede wszystkim wielokrotnie stosowana w praktyce (m.in. V Krajowy

Program Ministerstwa Kultury), co daje gwarancję jej skuteczności. Metoda JARK pozwala

m.in. na obiektywne wyznaczanie granic wnętrz krajobrazowych o zróżnicowanej skali oraz

na hierarchiczne określenie wartości form i treści zawartych w podstawowych “kwantach”

krajobrazu jakie stanowią jednostki architektoniczno-krajobrazowe. Kryteria kwalifikowania

JARK do poszczególnych, tak zwanych grup “wartości potencjalnej” stosuje się do trzech

podstawowych kategorii krajobrazu:

K – kulturowego (to „przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności

człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze”. Ta definicja

przytoczona za ustawą o ochronie zabytków... wydaje się być jasna i syntetyczna.

Archetypem tak rozumianego krajobrazu kulturowego mogą być zarówno historyczne centra

miast, jak zachowane historyczne układy wsi),

N-K – naturalno-kulturowego (to krajobraz o zrównoważonym, wzajemnym

przenikaniu się siedlisk i biocenoz przyrodniczych oraz zespołów i obiektów

cywilizacyjnych; osadniczych, sakralnych, militarnych, infrastrukturalnych utrzymywana w

wyniku zarówno wspomagania procesów przyrodniczych przez człowieka, jak i działaniu

historycznie nawarstwionych czynników kulturowych. Przykładem takich krajobrazów są w

większości wszystkie obszary objęte ochroną prawną najczęściej w postaci parków

krajobrazowych),

K-N – kulturalno-naturalnego (to krajobraz czy przestrzeń historycznie ukształtowana w

wyniku działalności człowieka, posiadająca postać komponowaną lub uporządkowaną według

określonej zasady (kompozycyjnej, gospodarczej) utworzoną z tworów cywilizacji i przyrody.

Archetypem tak rozumianego krajobrazu kulturowo-naturalnego mogą być zarówno założenia

parkowo-ogrodowe, jak i kompleksy i systemy wtórnej zieleni na wcześniejszych zespołach

kulturowych).

Waloryzując krajobraz kulturowy należy jeszcze w ocenie uwzględnić dwa

podstawowe aspekty oceny jak:

wartość materialną formy, stan zachowania substancji, kompozycji czy na przykład

układu zabudowy tradycyjnej czy zabytkowej, stanowiącej o tak zwanym “kanonie

miejsca” oraz

znaczenie - walorów niematerialnych, związanych z historią czy tradycją i tak zwaną

“kulturą i tradycją” miejsca w ujęciu nawet zwyczajów czy regionalizmu.

Waloryzacja taka obejmuje analiza wszystkie elementy składające się na jednostkę

architektoniczno-krajobrazową (tj. jednostkę ukształtowania JU, jednostkę pokrycia

JP i jednostkę historyczną JH oraz ich postaci: punkty, linie, powierzchnie)

następującą hierarchię wartościowania:

I - wartość potencjalna zabytkowa; obiekt lub zespół historyczny jednorodny lub

nawarstwiony o czytelnej formie i dobrym lub dość dobrym stanie zachowania

II - wartość potencjalna zabytkowa; obiekt lub zespół historyczny jednorodny lub

nawarstwiony o czytelnej formie i różnym stanie zachowania

III - wartość potencjalna zabytkowa; obiekt lub zespół historyczny nawarstwiony o czytelnej

formie i zaniedbanym lub zdegradowanym stanie zachowania

112

IV - wartość potencjalna współczesna; obiekt lub zespół o jednorodnym dobrze zachowanym

wyrazie w zakresie formy i stanu zachowania nie budzącym zastrzeżeń konserwatorskich

V - wartość potencjalna mieszana; obiekt lub zespół o dominującym wyrazie współczesnym,

stosunkowo harmonizującym z dawnym, o czytelnym wyrazie na tle układu historycznego,

dobrze lub dość dobrze zachowanej formie

VI - wartość potencjalna mieszana; obiekt lub zespół o dominującym wyrazie współczesnym,

sprzecznym z dawnym, słabo czytelnym lub nieczytelnym wyrazie i zdegradowanym stopniu

zachowania dawnej formy.

Ryc. A37. Waloryzacja krajobrazu kulturowego – (zał. A19).

Opracowanie własne: M. Degórski, P. Milewski

Krajobraz kulturowy może mieć zatem charakter jednorodny lub nawarstwiony w

kontekście historycznym i współczesnym, może harmonizować z dawnymi założeniami

krajobrazowo-architektonicznymi lub też może być sprzeczny z tymi założeniami. Biorąc

wszystkie te kryteria oceny pod uwagę wykonano waloryzację krajobrazu województwa

kujawsko-pomorskiego z uwagi na jego wartość, ochronę najcenniejszych fragmentów oraz

możliwości lokalizacji elektrowni wiatrowych.

Waloryzacja krajobrazu kulturowego województwa kujawsko-pomorskiego pozwoliła

na wydzielenie kilku jednostek przestrzennych o podobnej wewnętrznie strukturze (ryc. A37).

113

Doliny rzek o harmonijnym krajobrazie naturalnym - wydzielenie to obejmuje:

dolinę Brdy, dolinę Drwęcy.

Krajobraz naturalny z niewielkim udziałem wytworów kultury materialnej obejmuje na

terenie województwa kujawsko-pomorskiego doliny rzeczne, o przewadze w pokryciu

zwartych obszarów leśnych, stanowiących współczesną roślinność naturalną, w większości

zgodną z roślinnością potencjalną. Zabudowa na tych obszarach jest rozproszona i obecnie ma

charakter głównie rekreacyjny. Z uwagi na walory przyrodnicze, doliny te spełniają również

istotną funkcję korytarzy ekologicznych. Kompozycja i harmonia krajobrazu sprawia, że na

obszarach tych dolin powinien być absolutny zakaz lokalizowania elektrowni wiatrowych.

Doliny rzek o harmonijnie rozwiniętym krajobrazie naturalno-kulturowym –

wydzielenie to obejmuje dolinę Wisły, dolinę Noteci i dolinę Mieni.

Krajobraz naturalno-kulturowy jako krajobraz o zrównoważonym, wzajemnym

przenikaniu się siedlisk i biocenoz przyrodniczych oraz zespołów i obiektów

cywilizacyjnych; (m. in. osadniczych, sakralnych, infrastrukturalnych) ukształtował się w

wyniku oddziaływania procesów przyrodniczych, jak i działania historycznie nawarstwionych

czynników kulturotwórczych. W krajobrazie tym potencjalna wartość zabytków posiada

czytelną formę i jest w dobrym lub dość dobrym stanie zachowania. Obiekty kultury

występują w pełnej harmonii architektoniczno-krajobrazowej, tworząc wnętrza o dużej

wartości.

Dolina Wisły stanowi na odcinku od Włocławka do granic województwa naturalną

formę dolinną z nieuregulowaną rzeką. W strefie krawędziowej doliny położone są liczne

obiekty lub zespoły historyczne tworzące harmonijne wnętrza będące otwartymi panoramami.

Do najcenniejszych należą panoramy: Grudziądza, Torunia, Chełmna oraz Włocławka. Poza

tym w dolinie występują jednorodne lub nawarstwione, o czytelnej formie i różnym stanie

zachowania zespoły ruralistyczne, związane z osadnictwem olęderskim oraz wtórnym

mennonickim. Z uwagi na zasoby przyrodnicze i kultury materialnej oraz otwarte wnętrza

architektoniczno-krajobrazowe obszar doliny Wisły w całości powinien być wyłączony z

możliwości inwestycyjnych związanych z elektrowniami wiatrowymi.

Dolina Noteci stanowi w granicach województwa naturalną formę dolinną, która od

Nakła przechodzi w pradolinę toruńsko-eberswaldzką. Dolina stanowi obszar Natura 2000.

Bogate zasoby przyrodnicze, szczególnie obszary rozległych torfowisk niskich. Noteć

przepływa przez jezioro Gopło, skąd otwiera się panorama na Kruszwicę i zespół historyczny

nad brzegiem Gopła. Na wąskim cyplu gród z X–XIII w. (z drewniano-ziemnymi

umocnieniami) uzyskał prawa miejskie przed 1303. Ośmioboczna „Mysia Wieża” jest

pozostałością zamku wzniesionego w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego; trójnawowa

romańska kolegiata świętych Piotra i Pawła z 1. połowy XII w – są to dominanty krajobrazu z

otwartą panoramą. Z uwagi na walory i potencjał krajobrazu zarówno w kontekście zasobów

przyrodniczych jak i kultury materialnej o czytelnych formach i różnym stopniu zachowania,

otwartych wnętrzach architektoniczno-krajobrazowych, obszar doliny Noteci należy wyłączyć

z lokalizacji elektrowni wiatrowych.

Dolina Mieni stanowi naturalną formę morfologiczną, pokryta w dużej mierze lasem .

Na jej obszarze znajdują się również obiekty o wartości zabytkowej. Pierwszym jest obiekt

historyczny nawarstwiony o czytelnej formie i dobrym stanie zachowania w Skępem. Jest to

późnogotycki zespół klasztorny z odciśniętym piętnem kolejnych stylów architektonicznych.

Następnym obiektem jest kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w

Lipnie, którego potężną wieże widać niemal z każdego zakątka miasta. Wzniesiono ją w stylu

gotyckim, który pomimo późniejszych ingerencji budowlanych, w dużej części zachował się.

Kolejny obiekt o dużej harmonii architektoniczno-krajobrazowej to Żuchowo (na 32,0 km

rzeki) znane już od XVI w. jako własność szlachecka. W drugiej połowie XIX stulecia,

114

wybudowano cegielnię i duży drewniany młyn wodny na Mieni. Obiekt zachował się w

dobrym stanie do dzisiaj i jest przykładem dobrych praktyk inżyniersko-krajobrazowych..

Poniżej młyna rozpościera się rezerwat przyrody „Przełom Rzeki Mieni”. Rezerwat ma

charakter leśny, utworzony w celu ochrony fragmentu doliny rzeki wraz z jej roślinnością,

zwłaszcza łęgami jesionowo - olszowymi. Z uwagi na walory krajobrazu kulturowo-

naturalnego dolina powinna być wyłączona z inwestycji elektrowni wiatrowych.

Wysoczyzny morenowe faliste o harmonijnie rozwiniętym krajobrazie

kulturowo-naturalnym z licznymi obiektami kultury materialnej, o dobrym lub bardzo

dobrym stanie zachowania substancji, kompozycji czy układzie zabudowy tradycyjnej

stanowiącej o tak zwanym “kanonie miejsca” ukształtowanego w wyniku oddziaływania

określonej grupy etnicznej jak: Borowiaków, Kociewiaków i Krajniaków na północnym-

zachodzie województwa, Chełminiaków i Dobrzyniaków na północnym wschodzie

województwa, Pałuczan i Wielkopolan za zachodzie i południowym-zachodzie województwa

oraz Kujawiaków na południowym wschodzie regionu. Wydzielenie to obejmuje południową

część Wysoczyzn Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Wysoczyzną Krajeńską, Wysoczyznę

Dobrzyńską, Pojezierze Brodnickie i Wysoczyznę Chełmińską.

Obszary wysoczyzn o rzeźbie falistej charakteryzują się bardzo zróżnicowanym

nasyceniem obiektów historycznych lub/i stanowiących dziedzictwo kulturowe regionu. Z

uwagi na ich usytuowanie w krajobrazie, umiejscowienie względem rzeźby terenu oraz

innych obiektów kreowana jest ich pozycja jako dominanty lub subdominanty w krajobrazie

oraz otwartości panoramy. Głównymi dominantami w krajobrazie wysoczyzn są obiekty

sakralne jak na przykład kościół p.w. św. Trójcy i p.w. św. Prokopa z przełomu XII/XIII w.

w Strzelnie, kościół św. Małgorzaty z przełomu XII/XIII w. w Kościelcu Kujawskim, kościół

św. Wawrzyńca z poł. XII w. w Kościelnej Wsi. W obszarach wysoczyznowych o

urozmaiconej rzeźbie można dopuścić lokalizację elektrowni w miejscach gdzie nie stanowić

one będą dominanty krajobrazu w stosunku do innych form kultury materialnej i

najcenniejszych fragmentów krajobrazu. Dlatego też w przypadku wydawania decyzji

pozwalającej na lokalizację elektrowni wiatrowych każdorazowo konieczne jest wykonanie

dokumentacji oceny wpływu na krajobraz z wizualizacją, jako integralnej części oceny

oddziaływania na środowisko.


naturalnym z licznymi obiektami kultury materialnej w różnym stanie zachowania

substancji, kompozycji czy układzie zabudowy. W obrębie tego wydzielenia znajduje się

północna część Wysoczyzny Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Wysoczyzna Kłodawska, Równina

Inowrocławska i Wysoczyzna Świecka.

Obszar wysoczyzn i sandrów o charakterze równinnym należy do najbardziej

przekształconego antropogenicznie. Dominują tu krajobrazy rolnicze, z układami

ruralistycznymi nawarstwionymi, czyli ukształtowanymi ewolucyjnie poprzez wieki. Układy

te zawierają najczęściej otwarte panoramy w których dominantą są obiekty sakralne. Obszary

te charakteryzują się również największym zainwestowaniem w kontekście elektrowni

wiatrowych. dopuszczona lokalizacja elektrowni wiatrowych, pod warunkiem zachowania

innych ograniczeń wynikających z ochrony jakości życia człowieka, obiektów kultury

materialnej, itd. W obszarach równinnych można dopuścić lokalizację elektrowni w

miejscach gdzie nie stanowić one będą dominanty krajobrazu w stosunku do innych form

kultury materialnej. Każdorazowo, w przypadku wydawania decyzji pozwalającej na

lokalizację elektrowni wiatrowych konieczne jest wykonanie dokumentacji oceny wpływu na

krajobraz z wizualizacją, jako integralnej części oceny oddziaływania na środowisko.

115

2.3. Identyfikacja terenów, w których lokalizacja wiatraków ze względów

krajobrazowych może być dopuszczona

Jak już zauważono w poprzednim rozdziale, obszarem gdzie dopuścić można lokalizację

elektrowni wiatrowych to obszary równinne, z dominującą rolniczą formą użytkowania terenu

i rozproszoną zabudową, pod warunkiem, że zachowane będą odległości wynikające z

ochrony jakości życia człowieka, co zostanie omówione szczegółowo w rozdziałach

poświęconych ładowi przestrzennemu.

Podstawowym problemem przestrzenno-krajobrazowym województwa kujawsko-

pomorskiego jest liczba pracujących elektrowni wiatrowych. W porównaniu z innymi

województwami, jak zachodniopomorskie, wielkopolskie, czy pomorskie, które wytwarzają w

elektrowniach większą lub porównywalną ilość energii elektrycznej do województwa

kujawsko-pomorskiego, liczba farm wiatrowych jest dużo mniejsza. Oznacz to, że w

województwie kujawsko-pomorskim pracują elektrownie mniejszych mocy, ale nasycenie

przestrzeni wiatrakami jest już znaczne. Szczególnie w części południowej i południowo-

wschodniej. Powstaje zatem otwarte pytanie, czy w już tak zainwestowanym obszarze, który

charakteryzuje się zmienionym przez elektrownie wiatrowe krajobrazie jest jeszcze miejsce

na kolejne maszty mocujące turbiny. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na tak sformułowane

pytanie. Oczywiście z punktu widzenia przekształcenia antropogenicznego krajobrazu jest to

jedna z możliwych ścieżek rozwoju energetyki wiatrowej województwa. Trzeba jednak brać

pod uwagę opinię mieszkańców tych obszarów, co zostanie omówione w module B

niniejszego opracowania. Można również zaproponować inne rozwiązania alternatywne, na

przykład modernizacje istniejących elektrowni idącą w kierunku zwiększania ich mocy.

Zwiększając gęstość elektrowni wiatrowych na jakimś określonym obszarze musimy

pamiętać o pojemności tego obszaru na inwestycje energetyki wiatrowej. Tak jak w

przypadku określania maksymalnej liczby turystów, którzy mogą przebywać na określonym

obszarze, tak samo należy określić maksymalna liczbę elektrowni wiatrowych w określonych

uwarunkowaniach środowiskowo-krajobrazowych, mając na uwadze również standard i

jakość życia mieszkańców.

2.4. Analiza wpływu farm wiatrowych na estetykę krajobrazu na podstawie oceny ich

widoczności oraz wartości indeksu oddziaływania wizualnego obliczonego według

metody hiszpańskiej (Hurtado i in. 2003) dla wybranych lokalizacji.

Jednym z ważniejszych negatywnych skutków funkcjonowania elektrowni wiatrowych,

a szczególnie farm wiatrowych jest ich wpływ na pogorszenie walorów krajobrazowych.

Kwestia wizualnego oddziaływania farm wiatrowych jest jednym ważniejszych czynników

decydujących o społecznej akceptacji energetyki wiatrowej. Turbiny wiatrowe ze względu na

swój techniczny charakter trudno jest dopasować do istniejącego krajobrazu. Dlatego w celu

zwiększenia społecznej akceptacji elektrowni wiatrowych powinny być one lokalizowane w

miejscach, które są jak najmniej widoczne przez ludzi lub w miejscach gdzie ich

oddziaływanie wizualne jest jak najmniejsze (Warren i in. 2005). Obecność elektrowni

wiatrowych zarówno w krajobrazie naturalnym jak i kulturowym narusza w dużym stopniu

ich harmonię. W obszarach szczególnie cennych z punktu widzenia walorów przyrodniczych

bądź architektoniczno-kulturowych obecność farm wiatrowych a nawet pojedynczych turbin

wiatrowych wpływa na utratę tak zwanego „ducha miejsca”. Szczególnie często podkreślany

jest negatywny wpływ na walory krajobrazowe turbin wiatrowych o wysokościach powyżej

100 metrów (Gordon 2001).

116

Poziom akceptacji turbin wiatrowych w krajobrazie zmieniał się z upływem czasu, co

można zilustrować na przykładzie Danii gdzie początki rozwoju energetyki wiatrowej

przypadały na koniec lat siedemdziesiątych (Möller 2006, Möller 2010). Moc pierwszych

komercyjnych turbin wiatrowych była niewielka, a wysokości konstrukcji dochodziły

zaledwie do 20 m. W pierwszym okresie turbiny wiatrowe stanowiły swego rodzaju

osobliwość krajobrazową. Zastąpiły one w pewnym sensie tysiące młynów wiatrowych, które

były wcześniej obecne w krajobrazie rolniczym Danii. Pierwsze turbiny budowane były

prawie wszędzie. Pozwolenia na budowę siłowni wiatrowych wydane były przez władze

lokalne przy uwzględnieniu prostych zasad uwzględniających odległość siłowni wiatrowej od

zabudowy. Doprowadziło to niekorzystnego rozmieszczenia turbin. Na wielu obszarach stały

się one bardzo widoczne i usytuowane były w pobliżu obszarów o dużych walorach

widokowych. Do momentu, kiedy turbiny wiatrowe były małe efekt niekorzystnej lokalizacji

z punktu widzenia estetyki krajobrazu był niewielki. Od początku lat 90-tych, kiedy presja

elektrowni wiatrowych na krajobraz wyraźnie wzrosła, pojawiły się głosy na temat potrzeby

skoordynowanego planowania lokalizacji wiatraków. W 1995 roku opracowane zostały plany

lokalizacji siłowni wiatrowych w skali lokalnej i regionalnej w ramach, których pod

zabudowę elektrowni wiatrowych przeznaczono 600 km2 tj. 1,4% powierzchni Danii. Po

przyjęciu tych planów wiele wcześniejszych lokalizacji straciło aktualność. Na podstawie

wyznaczonych stref buforowych określone zostały obszary gdzie nowe elektrownie wiatrowe

mogą być budowane, a stare turbiny mogą być zastępowane nowymi. Obecnie w Danii

obserwowany jest dość wyraźny spadek liczby budowy nowych turbin wiatrowych na lądzie.

Stare, już wyeksploatowane instalacje, zastępowane są nowymi obiektami. Często jednak w

miejscach demontowanych turbin wiatrowych nie powstają nowe (Möller 2006, Möller 2010).

W celu ograniczenia negatywnego wpływu farm wiatrowych na otaczający krajobraz

oraz negatywnego odbioru turbin wiatrowych przez społeczeństwa opracowano szereg

wytycznych, które powinny być uwzględnione już na etapie projektowania (National Wind

Coordinating Committee, 2006). Niektóre z nich to: stosowanie w obrębie jednej farmy

wiatrowej lub kilku sąsiadujących ze sobą farm wiatrowych siłowni wiatrowych o tej samej

wielkości, stosowanie jasnych kolorów wież i łopat wirnika, wybór elektrowni wiatrowych,

których wirniki składają się z trzech łopat, farma wiatrowa jest bardziej „przyjazna”, gdy

składa się z mniejszej liczby turbin o większej mocy niż farma składająca się z większej

liczby turbin o małej mocy, należy unikać lokalizowania elektrowni wiatrowych w pobliżu

miejsc gdzie będą one dominującym składnikiem krajobrazu o szczególnie dużych walorach

widokowych. Za szczególnie niewłaściwe należy uznać lokalizacje siłowni wiatrowych na

przedpolu panoram, osi widokowych i ciągów widokowych na obiekty przyrodnicze, zabytki

i wartościowe zespoły zabudowy, założenia parkowe, w tym zwłaszcza dominanty

krajobrazowe, a także w rejonie projektowanych parków kulturowych (Pankau 2002).

Oceny efektu wizualnego wywieranego przez obecność farm wiatrowych bądź

pojedynczych obiektów są bardzo subiektywny. W związku z tym każda z metod

stosowanych w celu określenia wpływu farm wiatrowych na estetykę krajobrazu będzie

budziła większe lub mniejsze dyskusje i kontrowersje. Cały czas poszukuje się metod które

pozwolą w jak największym stopniu zobiektywizować oceny wizualnego wpływu elektrowni

wiatrowych na krajobraz. Jedną z takich metod opracowano w Hiszpanii (Hurtado i in. 2003).

Była ona później stosowana również w innych krajach np. w Grecji (Tsoutsos i in. 2009).

Wszystkie opracowane do tej pory metody nie pozwalają jednak w prosty i obiektywny

sposób ocenić wpływu siłowni wiatrowych na estetykę krajobrazu, tak aby ocena taka mogła

być podstawą unormowań prawnych. W związku z tym wielu krajach, w tym również w

Polsce, brak jest odpowiednich regulacji prawnych w tym zakresie.

Do najczęściej stosowanych metod za pomocą których oceniany jest wpływ elektrowni

wiatrowych na walory widokowe krajobrazu należą: oceny na podstawie ankiet, analizy

117

widoczności turbin wiatrowych dla różnych wartości progowych, analizy wielokryterialne, w

których oceniane są przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne cechy środowiska oraz cechy

estetyczne farm wiatrowych, metoda hiszpańska, oceny wizualizacji krajobrazowych

wykonywane za pomocą specjalistycznego oprogramowana np.: WindPro firmy EMD

International A/S. Wizualne oddziaływanie turbin wiatrowych na krajobraz województwa

kujawsko-pomorskiego określone zostanie za pomocą analizy widoczności oraz metodą

hiszpańską.

Widoczność turbin wiatrowych w krajobrazie uwarunkowana jest topografią terenu,

występowaniem przeszkód terenowych np. w postaci lasów i zabudowy, refrakcji oraz wielu

innych subiektywnych czynników indywidualnych dla każdego patrzącego. Analizę

widoczności wiatraków przeprowadzono za pomocą oprogramowania ArcGIS 9.2 firmy

ESRI. Pakiet ten zawiera narzędzia umożliwiające obliczenia tzw. „viewshed” na cyfrowym

modelu terenu (DEM). Oprogramowanie dostosowuje „viewshed” do wysokości każdej

turbiny wiatrowej oraz uwzględnia krzywiznę Ziemi ograniczającą zasięg widzialności turbin.

Wynikiem tych obliczeń jest mapa maksymalnej prawdopodobnej widzialności turbin

wiatrowych (Załącznik A.20). W obliczeniach „viewshead” dla województwa kujawsko-

pomorskiego przyjęto następujące założenia: wysokość lasów – 25 m, średnia wysokość

zabudowy - 10 m, przeciętną dla warunków klimatycznych w Polsce wartość współczynnika

refrakcji – 0,13, wysokość obserwatora – 1,8 m, wysokość turbiny – wysokość wieży plus ½

średnicy rotora. Załączona mapa będąca wynikiem obliczeń „viewshead” pokazuje dwa typy

obszarów. Pierwszy to tereny w województwie kujawsko-pomorskim z których przynajmniej

jedna turbina wiatrowa jest teoretycznie widoczna, drugi to obszary z których turbin nie

widać. Na obszarze województwa przeważają miejsca z których turbiny wiatrowe są

widoczne. Ich powierzchnia stanowi aż 61,5% powierzchni województwa. Na widoczność

turbin wiatrowych na tak dużym obszarze województwa wpływają niewątpliwie warunki

topograficzne. Relatywnie małe w stosunku do wysokości turbin wiatrowych zróżnicowanie

wysokościowe terenu nie jest czynnikiem ograniczającym ich widzialności. Obszary, z

których turbin wiatrowych nie widać to przede wszystkim tereny leśne oraz niewielkie

obszary położone w „cieniu” najbardziej eksponowanych wysokościowo form rzeźby np.

fragmenty den dolinnych w cieniu stoków dolinnych, dna rynien subglacjalnych,

zróżnicowane wysokościowo obszary stref marginalnych.

Widzialność pojedynczej siłowni lub farmy wiatrowej, a co za tym idzie również jej

negatywny wpływ na otaczający krajobraz, maleje wraz ze wzrostem odległości od danego

obiektu. W istniejących opracowaniach podawane są różne odległości z których widoczne są

turbiny wiatrowe. Shang i Bishop (2000) przyjmują, że jest to wartość równa 150

wysokościom turbiny. Większe wartości promienia do wyznaczenia tak zwanej strefy

teoretycznej widzialności – ZTV (Zone of Theoretical Visibility) przyjęto w instrukcji Visual

Assessment of Windfarms: Best Practice (2002). W zależności od wysokości turbiny wartość

promienia wynosi od 15 do 35 km. W tym samym opracowaniu przyjęto, że maksymalny

zasięg ZTV wyznacza promień zatoczony w odległości 30 km (20 km przyjmują Stryjecki i

Mielniczuk 2011) od turbiny wiatrowej niezależnie od jej wysokości. Taką wartość promienia

przyjęto też dla turbin wiatrowych na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego.

Wyznaczony w ten sposób obszar teoretycznej widzialności obejmuje powierzchnię 11017

km2, co stanowi 61,4% powierzchni województwa (Załącznik A.20). W rzeczywistości

turbiny oddalone od obserwatora do granicy strefy ZTV są praktycznie niezauważalne. Do tej

pory nie opracowano jednak spójnego, pełnego i powszechnie obowiązującego systemu oceny

oddziaływania widzialności turbin wiatrowych na krajobraz. Jedną z prób takiej oceny

przedstawiono na stronie internetowej „Wind Energy - The Facts” finansowanej w ramach

programu Inteligentna Energia przez Europejską Agencją ds. Konkurencyjności i

Innowacyjności oraz koordynowanej przez EWEA (Europejskie Stowarzyszenie Energetyki

118

Wiatrowej). Dla terenów nizinnych wyróżniono tam cztery strefy oddziaływania farm

wiatrowych na krajobraz. Na ten sam podziałał powołali się autorzy wytycznych w zakresie

prognozowania oddziaływań na środowisko farm wiatrowych (Stryjecki i Mielniczuk 2011).

Strefa I położona w promieniu do 2 km od farmy wiatrowej: farma wiatrowa jest tutaj

elementem dominującym w krajobrazie. Obrotowy ruch wirnika jest wyraźnie widoczny i

dostrzegany przez człowieka.

Strefa II położona w odległości 2-4,5 km od farmy wiatrowej: turbiny wiatrowe wyróżniają

się w krajobrazie, łatwo jest je dostrzec ale nie są elementem dominującym. Obrotowy ruch

wirnika jest widoczny i przyciąga wzrok człowieka.

Strefa III położona jest w odległości 4,5-7 km od farmy wiatrowej: elektrownie wiatrowe są

widoczne, ale nie są „narzucającym się” elementem w krajobrazie. W warunkach dobrej

widoczności można dostrzec obracający się wirnik, ale na tle otoczenia turbiny wydają się

być stosunkowo niewielkich rozmiarów.

Strefa IV położona w odległości większej niż 7 km od farmy wiatrowej: elektrownie

wiatrowe wydają się być niewielkich rozmiarów i nie wyróżniają się znacząco w otaczającym

je krajobrazie. Obrotowy ruch wirnika z takiej odległości jest właściwie niedostrzegalny.

Autorzy tego podziału podkreślają, że w terenie pagórkowatym wymienione

odległości mogą być znacząco mniejsze lub większe w zależności od położenia obserwatora

oraz lokalizacji elektrowni wiatrowej. Położenie farm wiatrowych na wzniesieniach może

powodować, że siła ich oddziaływania na krajobraz będzie wyraźnie większa i może sięgać

nawet 20 kilometrów. Z przytoczonego podziału wynika, że farmy wiatrowe położone

pierwszej i drugiej strefie w istotnym stopniu oddziałują na walory estetyczne krajobrazu.

Zasięg strefy „oddziaływania wizualnego” wyznaczone dla podanych wyżej zakresów,

w granicach wyznaczonej strefy ZTV, przedstawiono w Załączniku A.21. Na postawie

przeprowadzonych obliczeń modelowych ustalono, że w I strefie położone jest 10,3%

powierzchni województwa, w II strefie 19,3%, III – 12,8%, a w IV strefie tj. w promieniu od

7 do 30 km od wiatraka – 19% powierzchni województwa. Z przeprowadzonych obliczeń

wynika, że aż na 29,6% powierzchni województwa elektrownie wiatrowe wyraźnie

zaznaczają się w krajobrazie (I i II strefa oddziaływania wizualnego). Szczególnie silnie

zdominowany obecnością elektrowni wiatrowych jest krajobraz południowej i wschodniej

części województwa.

Opartą na innych kryteriach ocenę wizualnych efektów wynikających z obecności w

krajobrazie turbin wiatrowych przedstawili Knies i Gräfe (2011). Wzorowali się oni na

wcześniejszym opracowaniu planistycznym „Grundsätze zur Planung von Windkraftanlagen

(Ergänzung des Gemeinsamen Runderlasses vom 4. Juli 1995”. Określone przez nich granice

stref oddziaływania elektrowni wiatrowych na krajobraz uwzględniały parametry pola

widzenia oka ludzkiego. Przyjęto, że pionowy kąt widzenia oka wynosi 37° (z czego 27°

położone jest powyżej horyzontu), a poziomy kąt widzenia wynosi 54°. Na tej podstawie

wyróżniono pięć strefy oddziaływania: I – bliskość, II – pierwszy plan, III – odległość

średnia, IV – widok odległy, V – widok bardzo odległy. Zasięg poszczególnych stref

uzależniony jest od wysokości turbiny wiatrowej. Granica I strefy oddziaływania jest dobrana

w taki sposób aby turbina wiatrowa nie została objęta jednym spojrzeniem, może ona być

dostrzeżona w całości jedynie w czasie „skanowania przestrzeni wzrokiem”. W strefie II

turbina jest bardzo widoczna i wypełnienia co najmniej połowę całego pola widzenia. W

strefie III widoczny jest również cały zarys turbiny wiatrowej w jednym widoku, ale wypełnia

on od 1/4 do 1/2 pola widzenia. W IV strefie turbina jest obiektem subdominującym

wypełniającym od 1/10 do 1/4 pola widzenia. W ostatniej V strefie wiatrak jest widoczny

tylko w przypadku białego koloru wieży, przy dobrym oświetleniu i bardzo dobrej

widoczności, górną granicę tej strefy wyznacza zasięg teoretycznej widzialności. W

niniejszym opracowaniu przyjęto granice stref, które wyznaczono dla siłowni wiatrowej o

119

wysokości 100 m, które dominują obecnie w województwie kujawsko-pomorskim. Wynoszą

one odpowiednio: strefa I - < 190 m; strefa II – 191-400 m; strefa III – 401-800 m; strefa IV –

801-2000 m; strefa V - > 2000 m. Wyniki analizy przestrzennej przedstawiającej rozkład tak

określonych stref na tle strefy ZTV przedstawiono w załączniku A.22. Strefa pierwsza

obejmuje obszar około 31 km2,

tj. 0,17% powierzchni województwa. W strefie drugiej

położone jest 0,47% powierzchni województwa, trzeciej 1,54%, a w IV strefie 8,12%.

Obszar obejmujący strefy I-IV oddziaływania wizualnego wg metody Knies i Gräfe

(2011) odpowiada strefie I (do 2 km) wyznaczonej wg kryteriów opisanych przez Stryjecki,

Mielniczuk (2011). Ekwidystanta 2 km powinna być zatem uznana za minimalną wartość

graniczną określającą negatywny wpływ turbin wiatrowych na walory krajobrazowe.

Oprócz widoczności turbin wiatrowych z różnych odległości ważną miarą ich wpływu

na krajobraz jest stopień zagęszczenie tych obiektów. Analizę gęstości występowania

elektrowni wiatrowych w województwie kujawsko-pomorskim przeprowadzono za pomocą

funkcji gęstości kernela, dostępnej w pakiecie ArcGIS. Przeszukiwanie wykonano dla

promienia o długości 3300 m. Wyniki tej analizy wykazały że lokalne zagęszczenie

elektrowni wiatrowych w południowej części województwa jest większe od 4 sztuk na 10

km2 (Załącznik A.23).

Z przeprowadzonych analiz widzialności pojedynczych turbin oraz farm wiatrowych

wynika, że obiekty te są istotnymi dominantami w krajobrazie 30% powierzchni

województwa.

Do oceny wizualnego oddziaływania konkretnych farm wiatrowych na krajobraz

zastosowano metodę hiszpańską (Hurtado i in., 2003). Metoda ta pozwala ocenić wizualne

oddziaływanie zarówno farm już istniejących jak i projektowanych. Ze względu na specyfikę

zabudowy wiejskiej w Polsce dokonano modyfikacji i adaptacji niektórych współczynników

do warunków polskich. Metoda hiszpańska obejmuje trzy zasadnicze etapy: (i) przygotowanie

modelu DTM z naniesioną siecią osadniczą oraz powierzchniami leśnymi i drogami; (ii)

obliczenie pięciu współczynników na podstawie których dokonano dokonywana jest ocena

wpływu efektu wizualnego; (iii) końcowa ocena efektu wizualnego.

Analizie poddano 9 farm wiatrowych w których zlokalizowanych było od 3 do 13 turbin

wiatrowych. Położenie farm przedstawiono na mapie – załącznik A.24. W przeprowadzonej

analizie ocena wizualnego oddziaływania nie dotyczy jak to jest w oryginalnej metodzie

jednej miejscowości, czy gospodarstwa wiejskiego ale jest średnią oceną wizualnego

oddziaływania farmy wiatrowej na mieszkańców zamieszkujących w strefie ograniczonej

promieniem 5 km od centralnego punktu farmy wiatrowej. Przyjęta wartość 5 km odpowiada

I i II strefie oddziaływania wizualnego (wg Stryjecki i Mielniczuk 2011), gdzie turbiny

wiatrowe są wyraźnymi dominantami w krajobrazie. W ograniczonych buforem 5 km strefach

określono obszary z których nie widać zadanej turbiny wiatrowej. Kolejnym etapem analizy

było wyliczenie wartości 6 współczynników cząstkowych, które przyjmują wartości od 0 do

1.

Współczynnik „a” (współczynnik widoczności farmy wiatrowej z miejscowości) – średnia

wartość ilorazu liczby wiatraków widocznych z poszczególnych miejscowości i pojedynczych

gospodarstw do łącznej liczby wiatraków w farmie (wartości współczynnika 0,0 – 1,0).

Współczynnik „b” (współczynnik widoczności miejscowości z farmy wiatrowej) – średnia

wartość ilorazu liczby domów które widać z farmy wiatrowej do ogólnej liczby domów na

analizowanym obszarze (wartości współczynnika 0,0 – 1,0).

Współczynnik „c” – współczynnik widoczności farmy wiatrowej wpisanej w

prostopadłościan. Farmę wiatrową można wizualizować wewnątrz prostopadłościanu o

regularnych kształtach. Tak przedstawioną farmę wiatrową możemy widzieć z przodu, po

skosie lub wzdłużnie. Poszczególnym widokom przypisujemy wartość współczynnika „v”,

która wynosi 1, 0 - widok frontalny; 0,5 -widok diagonalny; 0,2 - widok boczny. Wizualne

120

oddziaływanie parku wiatrowego zależy także od ilości wiatraków, które go tworzą. W tym

celu wprowadzono współczynnik korygujący „n”, którego wartości wynoszą od 0,5 dla 1-3

wiatraków do 1,1 dla więcej niż 30 wiatraków w farmie. Wartość współczynnika „c” stanowi

iloczyn współczynników „v” i „n”.

Współczynnik „d” – średnia wartość współczynnika wyliczonego w oparciu o odległość (x)

między farmą wiatrową a daną miejscowością. Wielkość zmian w krajobrazie

spowodowanych obecnością farmy wiatrowej jest proporcjonalna do jej odległość od

poszczególnych miejscowości. Wielkość promienia oddziaływania wizualnego jak również

odpowiadająca jemu wartość współczynnika „d” określana jest dla każdego wiatraka.

Wartości współczynnika „d”: dla: x < 500 m – 1,0; 500<x<6000 m wyliczamy ze wzoru:

1,05-0,002x; x>6000 m 0,1.

Współczynnik „e” – ludnościowy. Efekt wizualny farmy wiatrowej zwiększa się, gdy

zwiększa się liczba mieszkańców widzących farmę wiatrową. Wartości współczynnika od 0 –

brak osób widzących farmę wiatrową do 1,0 – więcej niż 300 widzących farmę wiatrową.

Ostatnim etapem analizy było wyliczenie wartości współczynnika końcowej oceny efektu

wizualnego wywoływanego przez farmę wiatrową (PA), który jest iloczynem

współczynników cząstkowych i przypisanie jednego z sześciu poziomów oddziaływania

wizualnego farmy wiatrowej na miejscowości położone w obszarze ograniczonym buforem 5

km od centrum farmy wiatrowej. Wartości współczynnika PA wynoszące 0,0-0,1 oznaczają

oddziaływanie minimalne, 0,1-0,3 – słabe, 0,3-0,5 – średnie, 0,5-0,7 – poważne, 0,7-0,9 –

bardzo poważne, 0,9-1,0 – głębokie.

Wyniki analizy przeprowadzonej dla 9 farm wiatrowych zestawiono w tabeli A7.

Tabela A7. Wartości współczynników cząstkowych i współczynnika końcowego

oddziaływania wizualnego farm wiatrowych wyliczone wg zmodyfikowanej metody

„hiszpańskiej”

Farma wiatrowa liczba wiatraków a b c d e PA

Osiek 3 0,89 0,83 0,28 0,49 1,0 0,10

Zagajewice 4 0,65 0,98 0,46 0,49 1,0 0,15

Bytoń 6 0,32 0,93 0,50 0,56 1,0 0,08

Głażewo 4 0,72 0,66 0,51 0,47 1,0 0,13

Turzno 4 0,61 0,57 0,51 0,43 1,0 0,08 Sułkowo 4 0,89 0,88 0,44 0,49 1,0 0,17 Lisanki 4 0,43 0,92 0,45 0,44 1,0 0,08

Zagorzyce 9 0,41 0,86 0,44 0,50 1,0 0,08

Dobrzyń 13 1,0 0,79 0,66 0,58 1,0 0,31

Uzyskane wyniki oceny końcowej wskazują, że 5 farm wykazuje najniższy,

minimalny poziom (0,0 – 0,10) oddziaływania wizualnego na krajobraz i mieszkańców. Trzy

farmy: Zagajewice, Głażewo i Sułkowo charakteryzują się słabym stopniem oddziaływania

wizualnego (0,11- 0,20). Poprzez zasłonięcie drzewami widoków na farmę z niektórych

zabudowań można zmniejszyć poziom oddziaływania wizualnego do minimalnego. Poziom

wizualnego oddziaływania farmy wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą jest nieco większy.

Wartość współczynnika oceny końcowej nieznacznie przekroczyła tutaj dolną granicę

wyznaczoną dla średniego poziomu oddziaływania wizualnego. W przypadku tej farmy

obniżenie poziomu oddziaływania wizualnego można osiągnąć zmieniając lokalizację turbin

wiatrowych położonych najbliżej zabudowań mieszkalnych.

121

Wyniki analizy oddziaływania wizualnego farm wiatrowych określone

zmodyfikowaną metodą „hiszpańską” wykazały że badane farmy wiatrowe w niewielkim

stopniu wpływają na negatywne postrzeganie krajobrazu przez ludzi zamieszkujących strefę

oddziaływania wizualnego wyznaczoną promieniem 5 km od farmy wiatrowej. Na taki wynik

analizy wpłynęły następujące przyczyny: niewielka, z wyjątkiem farmy w Dobrzyniu, ilość

turbin wiatrowych tworzących farmę, relatywnie duże, istotnie większe od 500 m, odległości

między zabudowaniami a poszczególnymi turbinami wiatrowymi oraz uśrednienie wartości

wskaźników cząstkowych dla obszaru ograniczonego buforem 5 km.

Należy sobie jednak zdawać sprawę, że oceny wpływu wizualnego obliczane tą

metodą dla pojedynczych gospodarstw rolnych, czy bardziej skoncentrowanych obszarowo

miejscowości, dałyby w wielu przypadkach dużo gorsze wyniki. Dlatego ocena wizualnego

wpływu obecności elektrowni wiatrowych w krajobrazie powinna być koniecznym

elementem oceny oddziaływania takich inwestycji na środowisko (OOŚ).

Wyniki przeprowadzonej analizy wpływu farm wiatrowych na estetykę krajobrazu

wykazały że:

Słaba energia i rozczłonkowanie rzeźby województwa nie ogranicza widoczności

siłowni wiatrowych w krajobrazie, co wyraża się tym, że farmy wiatrowe i

pojedyncze turbiny są istotnymi dominantami w krajobrazie 30% powierzchni

województwa.

Ważnym czynnikiem ograniczającym widoczność elektrowni wiatrowych w

województwie są przede wszystkim duże kompleksy leśne.

Pomimo dobrej widoczności, turbiny wiatrowe na bardzo dużej części województwa

w ograniczonym stopniu zniekształcają charakter rzeźby jako czynnika kraj

obrazotwórczego. Taki wpływ jest charakterystyczny dla terenów o rzeźbie równinnej

(Stanton 1995).

W południowo-zachodniej, a w dużym stopniu również w południowo-wschodniej i

wschodniej części województwa osiągnięty został już optymalny poziom nasycenie

przestrzeni turbinami wiatrowymi,

Z punktu widzenia konieczności ochrony walorów krajobrazowych i kulturowych

ekwidystanta 2 km, w granicach której turbiny wiatrowe są dominantami, jest

wartością minimalną dla lokalizacji siłowni wiatrowych. W przypadku szczególnie

cennych panoram widokowych powinna być to odległość co najmniej 5 km.

Z punktu widzenia percepcji krajobrazu przez ludność odległość między

zabudowaniami a turbinami wiatrowymi nie powinna być mniejsza od 500 m.

Optymalna jest budowa farm wiatrowych składających się z jak najmniejszej ilości

turbin, maksymalnie do 10 obiektów.

2.5. Wnioski uwzględniające zalecenia Europejskiej Konwencji Krajobrazowej

Europejska Konwencja Krajobrazowa, uchwalona w roku 2000 we Florencji, została

ratyfikowana przez Sejm RP w roku 2005, stając się aktem normatywnym obowiązującym w

naszym kraju. Wytyczne w zakresie wdrażania Europejskiej Konwencji Krajobrazowej

pozostawiono suwerennej decyzji każdego z sygnatariuszy konwencji (Zalecenie

CM/Rec(2008) 3 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich w sprawie wytycznych

dotyczących wdrażania Europejskiej Konwencji Krajobrazowej).

Koncepcja krajobrazu przechodzi okres szybkich i głębokich przemian w krajach

wspólnoty europejskiej. Konwencja stanowi zaś rzeczywistą innowację w stosunku do innych

międzynarodowych dokumentów dotyczących dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego.

122

Doprowadziło to do zmian w wielu krajach europejskich, niezależnie od tego, czy oficjalnie

przystąpiły do konwencji, nie tylko w zakresie przepisów krajowych i regionalnych, ale także

na różnych szczeblach administracji, jak również w dokumentach i eksperymentach

metodologicznych z aktywnym udziałem polityki krajobrazowej. W niektórych krajach

konwencja służy jako punkt odniesienia do zainicjowania procesu głębokich zmian w polityce

krajobrazowej, natomiast dla innych stanowi okazję do określenia swojej polityki. W Polsce

brakuje jeszcze jednoznacznych i jasno sformułowanych zasad wdrażania Konwencji, jak i

zasad polityki krajobrazowej. Brak obligatoryjności zasad wdrażania Konwencji dla

wszystkich sygnatariuszy sprawia, że wytyczne i wskazówki przedstawione są w

poszanowaniu wolności, a zwłaszcza kreatywności władz każdego państwa w celu

opracowania prawnych, operacyjnych, administracyjnych i technicznych instrumentów

dotyczących krajobrazu. Podstawowe wytyczne są następujące:

Uznanie terytorium jako całości - Konwencja ma zastosowanie do całego terytorium i

obejmuje obszary naturalne, wiejskie, miejskie i podmiejskie. Obejmuje grunty, wody

śródlądowe i obszary morskie. Dotyczy krajobrazów, które można uznać za wyjątkowe, jak i

powszechne oraz za zdegradowane.

Uznanie zasadniczej roli wiedzy - Identyfikacja, opis i ocena krajobrazu stanowią etap

wstępny każdej polityki krajobrazowej. Wiąże się to z analizą cech morfologicznych,

archeologicznych, historycznych, kulturowych i przyrodniczych oraz ich wzajemnych relacji,

jak również z analizą zmian. Postrzeganie krajobrazu przez społeczeństwo powinno być

analizowane z punktu widzenia zarówno historycznego rozwoju i jego obecnego znaczenia.

Promowanie świadomości krajobrazowej - Aktywne zaangażowanie społeczeństwa

oznacza, że specjalistyczna wiedza powinna być dostępna dla wszystkich, to znaczy powinna

być łatwo dostępna, uporządkowana i przedstawiona w sposób zrozumiały nawet przez nie-

specjalistów.

Definiowanie strategii krajobrazu - Każdy szczebel administracyjny (krajowy,

regionalny i lokalny) powinien sporządzić szczegółowe sektorowe strategie krajobrazowe w

granicach swoich kompetencji. Strategie te powinny uwzględniać standardy jakości

krajobrazu.

Integrowanie wymiaru krajobrazowego z polityką terytorialną - Wymiar

krajobrazowy powinien być uwzględniony podczas przygotowywania polityki przestrzennej,

zarówno ogólnej jak i sektorowej, aby doprowadzić do wyższej jakości, ochrony, zarządzania

i propozycji planistycznych.

Integrowanie krajobrazu z polityką sektorową - Krajobraz powinien być w pełni

uwzględniony w procedurach umożliwiających włączanie wymiaru krajobrazowego we

wszystkie obszary polityki wpływające na jakość życia. Integracja dotyczy zarówno

poszczególnych organów administracji, jak i służb na tym samym poziomie (integracja

pozioma) i różnych organów administracyjnych, należących do różnych poziomów

(integracja pionowa).

Wykorzystanie udziału społeczeństwa - Wszystkie działania podjęte w celu

określenia, wdrożenia i monitorowania polityki krajobrazowej powinny być poprzedzone i

powiązane z procedurami uczestnictwa obywateli i innych zainteresowanych, w celu

umożliwienia im odgrywania aktywnej roli w formułowaniu, realizacji i monitorowaniu

standardów jakości krajobrazu.

Osiąganie standardów jakości krajobrazu - Każde działanie lub projekt powinien być

zgodny ze standardami jakości krajobrazu. W szczególności powinny poprawić jakość

krajobrazu, a przynajmniej nie doprowadzić do jej pogorszenia. Wpływ projektów na

krajobraz, niezależnie od ich skali, powinien być oceniony, a przepisy i instrumenty

odpowiadające tym skutkom powinny być sprecyzowane. Każde działanie lub projekt

powinien nie tylko odpowiadać cechom miejsca, ale także być do nich dostosowany.

123

Rozwijanie wzajemnej pomocy i wymiany informacji - Wymiana informacji, obieg

teoretycznych, metodycznych i empirycznych idei pomiędzy specjalistami krajobrazu i

osobami korzystającymi z tych doświadczeń mają fundamentalne znaczenie dla zapewnienia

społecznego i terytorialnego wdrażania Europejskiej Konwencji Krajobrazowej i osiągnięcia

jej celów.

Implementując rekomendacje Komitetu Ministrów dla państw wspólnoty należy

podkreślić, że z punktu widzenia lokalizacji elektrowni wiatrowych w województwie

kujawsko-pomorskim istotny jest zapis punktu 8 - Każde działanie lub projekt powinien być

zgodny ze standardami jakości krajobrazu. W szczególności powinny poprawić jakość

krajobrazu, a przynajmniej nie doprowadzić do jej pogorszenia. Interpretując ten zapis, każda

inwestycja już w fazie opracowywania koncepcji lokalizacyjnej powinna uwzględniać

uwarunkowania krajobrazowe. W przypadku negatywnego jej oddziaływania na środowisko i

krajobraz, nie powinna być już realizowana. Taka procedura wynika z punktu 2 rekomendacji

- Identyfikacja, opis i ocena krajobrazu stanowią etap wstępny każdej polityki krajobrazowej.

Wiąże się to z analizą cech morfologicznych, archeologicznych, historycznych, kulturowych i

przyrodniczych oraz ich wzajemnych relacji, jak również z analizą zmian. Jakkolwiek

Europejska Konwencja nie tworzy twardych ram prawnych, niemniej jednak jej zapisy muszą

być uwzględniane w procedurach państw, które ratyfikowały ten akt prawny. Na konieczność

implementowania rekomendacji Europejskiej Konwencji Krajobrazowej zwrócili uwagę

autorzy eksperckiej wersji Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2030

(Korcelli 2010) oraz zapisy samego dokumentu przyjętego przez Sejm RP 13 grudnia 2011

roku.

3. Identyfikacja regionalnych i ponadregionalnych struktur ekologicznych istotnych z

punktu widzenia funkcjonowania systemu przyrodniczego ze szczególnym

uwzględnieniem korytarzy dolinnych

Przestrzennie spójna sieć ekologiczna jest czynnikiem warunkującym zrównoważone

trwanie populacji gatunków i siedlisk przyrodniczych. Budują ją biocentra oraz korytarze

ekologiczne tj. obszary umożliwiające migrację roślin, zwierząt lub grzybów. Korytarze

ekologiczne zabezpieczają łączność pomiędzy biocentrami systemem lądowych,

powietrznych i wodnych połączeń, tworząc spójną przestrzennie sieć. W niniejszym

opracowaniu, z uwagi na zabezpieczenie korytarzy dla awifauny, skoncentrowano się na

wskazaniu głównych powietrznych korytarzy ekologicznych.

Projekt takiej sieci, uwzględniającej najważniejsze w skali kraju i regionu struktury

przyrodnicze, przedstawiono na ryc. A38 i zał. A 25. Za obszary główne komponenty sieci na

terenie województwa kujawsko-pomorskiego należy uznać wszystkie parki krajobrazowe,

obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu. Spójność

pomiędzy nimi zapewniają korytarze ekologiczne, z których do szczególnie istotnych dla

funkcjonowania sieci należą korytarze dolinne i wodne, a dla awifauny także korytarze

powietrzne, nawiązujące do rzek i ich dolin, gdyż przeloty ptaków nawiązują do rzek. W

dużej części są to obszary leśne (ryc. A39, zał. A26).

W układzie sieci ekologicznej Europy i kraju, sieć ekologiczna województwa kujawsko-

pomorskiego ma szczególne znaczenie. Wpływa na to bardzo wysoka międzynarodowa ranga

dolin rzecznych, a głównie Wisły. Po pierwsze, jak już wspomniano w 1997 roku na

konferencji ministrów ochrony środowiska w Sofii, Dolina Wisły została uznana za

kluczowy dla zachowania bioróżnorodności w Europie korytarz ekologiczny. Po drugie,

trzy korytarze ekologiczne Wisły, Drwęcy i Noteci stanowią odcinki dwóch wielkich

124

szlaków przelotu: wschodnioatlantyckiego i śródziemnomorsko-czarnomorskiego o zasięgu

ponadkontynentalnym. Po trzecie główne korytarze lądowe (doliny: Wisły Drwęcy, Brdy,

Wdy i Noteci) charakteryzują się nagromadzeniem cennych siedlisk i związanych z nimi

gatunków. Ponadto charakteryzują się one dużym udziałem lasów, pełniących funkcję leśnych

korytarzy ekologicznych. Spośród zbiorników wodnych bardzo ważnym obszarem na mapie

ornitologicznej jest także Jezioro Włocławskie.

Ryc. A38.1. Główne biocentra oraz korytarze ekologiczne o dużym znaczeniu dla awifauny

Opracowanie własne: B. Degórska, P. Milewski

125

Ryc. A.38.2. Koncepcja regionalnej sieci ekologicznej województwa kujawsko-pomorskiego

z uwzględnieniem korytarzy ekologicznych o dużym znaczeniu dla awifauny (zał. A25)

Opracowanie własne: B. Degórska, P. Milewski

Ryc. A39 Obszary leśne województwa kujawsko-pomorskiego (występują głównie w

korytarzu ekologicznym Wisły i Drwęcy oraz w obszarze specjalnej ochrony ptaków „Bory

Tucholskie”) - (zał. A26).

126

W kontekście rozwoju energetyki wiatrowej szczególnie istotna jest ochrona korytarzy

powietrznych, dla którego elektrownie wiatrowe jak i linie energetyczne stanowią największe

zagrożenie. Jednak, aby chronić korytarze powietrzne tak ważne dla ptaków i nietoperzy,

należy wyłączyć z inwestycji energetyki wiatrowej całe korytarze dolinne. W województwie

kujawsko-pomorskim zostały przyjęte przez Zarząd Województwa obszary wyłączone z

lokalizacji wiatrowych obejmujące m. in. strefy buforowe do ochrony tras przelotów – około

10 km od rzeki Wisły w obie strony od osi rzeki, około 8 km od rzek Brdy i Drwęcy w obie

strony od osi rzeki, około 6 km od rzeki Noteci i Kanału Bydgoskiego w obie strony od osi

cieków. Z uwagi na fakt, że koryto Wisły przebiega zwykle lewym lub prawym skrajem

doliny oraz z uwagi na szerokość rzeki, 10-kilometrowa strefa nie zawsze zapewnia ochronę

całego korytarza i jego otoczenia po jednej stronie rzeki, podczas, gdy po drugiej wyłączą,

relatywnie duże pasmo oddalone od rzeki. W niniejszym opracowaniu przyjęto, że korytarze

ekologiczne ważne dla awifauny mają nawiązywać do przebiegu doliny.

Oprócz funkcji korytarza ekologicznego ochrona dolin rzecznych jest szczególnie

istotna z uwagi na koncentrację tzw. obszarów wrażliwych, tj. obszary Natura 2000 oraz

licznych terenów o charakterze hydrogenicznym i semihydrogenicznym poza tymi obszarami.

Lokalizację większych powierzchniowo obszarów hydrogenicznych, wyróżnionych w bazie

CLC, przedstawiono na ryc. A40, zał. A27.

Ryc. A40 Hydrogeniczne i semihydrogeniczne tereny wrażliwe zidentyfikowane na

podstawie CLC (2006) – (zał. A27).

Opracowanie własne

127

Planowanie lokalizacji pod przyszłe farmy wiatrowe wymaga oprócz rozpoznania w

skali regionalnej, także bardzo dobrego rozpoznania uwarunkowań lokalnych, a zwłaszcza

przebiegu korytarzy ekologicznych i położenia biocentrów o znaczeniu lokalnym, które

powinny być identyfikowane w procesie planowania przestrzennego na poziomie gminnym,

głównie poprzez sporządzane opracowania ekofizjograficzne.

Rekomenduje się zatem przyjęcie 500 m strefy wyłączeń z lokalizacji wiatraków od jezior i

zbiorników wodnych, bagien, torfowisk, zadrzewień i łąk nadrzecznych itp., ze strefą 500 m.

Dodatkowo zaleca się, aby z lokalizacji inwestycji energetyki wiatrowej wyłączać także

zadrzewienia śródpolne, ze strefą 200 metrów.

Rekomenduje się, aby tereny budujące regionalną sieć ekologiczną, wyłączyć z

lokalizacji elektrowni wiatrowych, oprócz obszarów chronionego krajobrazu położonymi

poza korytarzami ekologicznymi, dla których o ewentualnej możliwości lokalizacji

decydować musza procedury ocen oddziaływania na środowisko.

Podejście to jest zbieżne z propozycjami ornitologów, zalecającymi wyznaczenie

korytarzy wolnych od wiatraków z uwagi na przeloty ptaków nawet o szerokości 10 km od

osi doliny Wisły i Drwęcy (rozdz. 1.8.3.).

4. Ocena ładu przestrzennego pod kątem rozwoju energetyki wiatrowej

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym definiuje ład przestrzenny

jako takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w

uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-

gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. Jego cele są zatem

bardzo zbieżne z celami zrównoważonego rozwoju, czyli takiego rozwoju społeczno-

gospodarczego, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych

i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych

procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych

potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i

przyszłych pokoleń.

W zagospodarowaniu przestrzennym ład przestrzenny oznacza uporządkowanie i

harmonię w przestrzeni, a zatem , integruje ład społeczny, ład ekonomiczny i ład ekologiczny.

Dochodzenie do niego w procesie planowania przestrzennego świadczy o jakości planowania

jak i jego uspołecznieniu. Biorąc pod uwagę, ze znaczna część mieszkańców popiera rozwój

energetyki wiatrowej w woj. kujawsko-pomorskim, należy liczyć się z faktem pojawiania się

nowych elektrowni wiatrowych. Niezbędna jest zatem szybka reakcja zapobiegająca

żywiołowemu rozprzestrzenianiu się siłowni wiatrowych w krajobrazie województwa.

Niedostatecznie kontrolowany proces budowy elektrowni wiatrowych obniża jakość życia i

jakość krajobrazu oraz funkcjonowanie systemu przyrodniczego, a zwłaszcza ornitofauny i

chiropterofauny. Proces ten można porównać z nieopanowanym dotychczas zjawiskiem

rozpraszania i rozlewania zabudowy. Głównym instrumentem osiągania ładu przestrzennego

jest proces planowania przestrzennego.

W Strategii rozwoju województwa kujawsko–pomorskiego na lata 2007-2020 ….

przyjęto, że „poprawa konkurencyjności regionu i podniesienie poziomu życia mieszkańców

przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju oraz osiąganie bardziej szczegółowych

celów strategii, wymaga przyjęcia i konsekwentnego stosowania” zarówno zasady

zrównoważonego rozwoju jak i zasady ładu przestrzennego. Zgodnie z dokumentem Strategii

zasada zrównoważonego rozwoju polega na tym, że wzrost konkurencyjności, osiąganie

trwałej poprawy poziomu życia mieszkańców winno być dokonywane w procesie rozwoju,

128

który znamionuje poszanowanie zasobów, harmonizowanie ekonomicznych, społecznych i

ekologicznych celów rozwoju, w sposób nie naruszający możliwości zaspokajania potrzeb

przyszłych pokoleń, a zasada ładu przestrzennego polega na tym, że działania związane z

zagospodarowywaniem i kierunkami użytkowania ziemi winny kreować harmonię, porządek,

właściwe proporcje i równowagę w środowisku człowieka.

Zasady te odnoszą się zatem do wszystkich celów i działań określonych przez Strategię

…, w tym także pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych (w tym energii wiatrowej)

zawartego w działaniu 2.2.1. Rozwój infrastruktury technicznej.

Wizję takiego ładu w przestrzennego i zrównoważonego rozwoju województwa

kujawsko-pomorskiego w wymiarze roku 2020 częściowo tylko zawarta jest w

obowiązującym Planie zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-

pomorskiego z uwagi na znacznie wcześniejszy okres jego sporządzania niż strategii oraz

inne uwarunkowania zewnętrzne (okres przedakcesyjny), przyjętym przez Sejmik

Województwa w 2003 r. (uchwała nr XI/135/2003). Obowiązujący Plan zagospodarowania

przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego, mimo że wskazuje na wymóg przyjęcia

zasady zrównoważonego rozwoju oraz ładu przestrzennego, jako zasad zagospodarowania

przestrzennego, to jednak nie odnosi się do rozwoju energetyki wiatrowej, a jako kierunkowe

źródła energii odnawialnej wskazuje biomasę i energię wodną. Dopiero opracowywany

obecnie projekt nowego planu zagospodarowania przestrzennego wskazuje na problem

kształtowania ładu przestrzennego, który powinien uwzględniać zasady zrównoważonego

rozwoju i kształtowania ładu przestrzennego w kierunkowym rozwoju energetyki wiatrowej

w województwie kujawsko-pomorskim.

Rozpatrując żywiołowy rozwój energetyki wiatrowej w aspekcie kształtowania ładu

przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego, należy stwierdzić, że znacznie obniża

się jakość życia i krajobrazu, jakkolwiek w postrzeganiu społecznym obecne nasycenie

obszaru województwa siłowniami wiatrowymi w większości nie jest postrzegane jako

czynnik degradujący krajobraz lub jakość życia.

Problem pogodzenia rozwoju energetyki wiatrowej z zasadami zrównoważonego

rozwoju i ładu przestrzennego, a przede wszystkim trzech aspektów ładu społecznego,

ekologicznego i ekonomicznego stanowi obecnie główne wyzwanie dla polityki przestrzennej

i planowania przestrzennego województwa.

Zakładając dalszy rozwój energetyki wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim

określono następujące obszary strategicznych celów odnoszących się głównie do jakości

życia, ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, prowadzących kierunkowo do

zrównoważonego rozwoju oraz ładu przestrzennego. Należą do nich:

Ochrona jakości życia mieszkańców w aspekcie wpływu elektrowni wiatrowych na

zdrowie;

Zabezpieczenie przestrzeni dla rozwoju miast, a zwłaszcza terenu kształtowania się

obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem);

Ochrona najcenniejszych zasobów środowiska biotycznego i spójności sieci

ekologicznej ze szczególnym uwzględnieniem powietrznych korytarzy ekologicznych;

Ochrona krajobrazu, ze szczególnym uwzględnieniem walorów widokowych,

zabytkowych wartości krajobrazu kulturowego oraz krajobrazu regionów

turystycznych i miejscowości uzdrowiskowych.

129

4.1. Ochrona jakości życia mieszkańców w aspekcie wpływu elektrowni wiatrowych na

zdrowie

W zakresie podnoszenia, a przynajmniej niepogarszania jakości życia szczególnie

istotne są relacje przestrzenne pomiędzy lokalizacją zabudowy wiejskiej a lokalizacją siłowni

wiatrowych (ryc. A41, zał. 28 ). Zachowane bezpiecznej odległości pomiędzy budynkami

mieszkaniowymi oraz innymi podlegającymi specjalnej ochronie wykluczają lub zmniejszają

negatywny wpływ elektrowni wiatrowych na zdrowie. Na podstawie przeprowadzonych

badań oraz analizy literatury przyjęto, że wynosi ona 500 m. Biorąc pod uwagę bardzo duży

stopień rozproszenia zabudowy na obszarach wiejskich przy niskiej jej koncentracji w

osiedlach o charakterze zwartym, fakt ten należy ocenić jako bardzo niekorzystny dla

dalszego rozwoju energetyki wiatrowej. Duża gęstość zabudowy rozproszonej nawiązuje do

obszarów występowania żyznych gleb, a także do dużego nasycenia elektrowniami

wiatrowymi.

Zjawisko żywiołowego rozpraszania zabudowy z jednoczesnym słabo kontrolowanym

przestrzennie rozwojem elektrowni wiatrowych przy zbyt małym uwzględnianiu ochrony

potencjału glebowego jak i przyrodniczych funkcji korytarzy ekologicznych, nie prowadzi do

uzyskania ładu przestrzennego oraz zrównoważonego rozwoju, obniżając m.in. jakość życia i

walory wizualne, a ponadto uszczuplając przestrzeń dla ewentualnych lokalizacji dużych farm

wiatrowych.

Ryc. A41. Przybliżona gęstość zabudowy rozproszonej – (zał. A28)

Opracowanie własne

130

Wykazano, że w odległość powyżej 500 m od elektrowni wiatrowej nie powinno

występować znaczące negatywne oddziaływanie na zdrowie (bioklimat), związane z

ewentualnym przekraczaniem dopuszczalnych poziomów hałasu, infradźwięków, poziomu

wibracji oraz innych nieokreślonych normatywnie uciążliwości jak widzialny jednostajny

ruchu łopat. Efekt stroboskopowy jest odczuwalny w porównywalnych szerokościach

geograficznych średnio w promieniu do 500 m (Michalczuk W. i in. 2011), a zatem jest to

również czynnik wskazujący na zasadność wykluczenia tej strefy z zabudowy mieszkaniowej.

Rekomenduje się wykluczenie lokalizacji zabudowy mieszkaniowej oraz podlegającej innym

rygorom ochrony (m.in. szpitale, przedszkola szkoły, domy opieki), z uwagi na zdrowie w

strefie do około 500 od turbin wiatrowych. Odstępstwem od zakazu dotyczącego tej strefy

może być budowa niskich urządzeń (do 30 m), a zatem nie zaliczanej do przedsięwzięcia

znacząco oddziałującego na środowisko, lub uzyskanie zgody właściciela na inwestycję.

Jakkolwiek stopień uciążliwości jest uzależniony m.in. od wysokości, mocy i liczby turbin

oraz prędkości obrotów. W wariancie większej liczby turbin, wysokości i mocy negatywny

zasięg oddziaływania będzie większy. Przyjęto zatem, że ograniczenia dla szczególnie

uciążliwych inwestycji obejmować powinny także strefę 500-1000 m od elektrowni

wiatrowej. Stefa leżąca na zewnątrz ekwidystanty 1000 m od zabudowy mieszkaniowej

powinna być traktowana jako najdogodniejsze miejsce lokalizacji dużych farm wiatrowych.

Wariant ten uwzględnia ostrzejsze normy ochrony przed hałasem terenów o zabudowie

jednorodzinnej. Jak wykazano na podstawie pomiarów hałasu słyszalnego i analizy

akustycznej dźwięków możliwy zasięg słyszalności (i w związku z tym możliwej

uciążliwości) dźwięków generowanych przez siłownie wiatrowe sięga w godzinach nocnych

1000 m od wieży elektrowni. Każdorazowo jednak, muszą być brane pod uwagę inne

uwarunkowania a zwłaszcza ochrony przyrody, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego.

W świetle powyższych uwarunkowań. przyjęcie strefy wyłączenia spod lokalizacji

elektrowni wiatrowych nie mniej niż 500 m od zabudowy zwartej i rozproszonej wydaje się

być uzasadnione. Wariant ten wskazuje się jako ustalenie rekomendowane dla planowania

przestrzennego, przedstawiono na ryc. A42 i zał. A29.

Ewentualne przyjęcie strefy ograniczonej ekwidystanta 650 od zabudowy zwartej i

rozproszonej (ryc. A43, zał. A30) i 1000 m (ryc. A45, zał. A32), jako wyłączonej z zabudowy

po uwzględnieniu innych wykluczeń, praktycznie nie pozostawiało przestrzeni pod rozwój

energetyki wiatrowej, traktowany jest jako bardzo ograniczający możliwości rozwoju

energetyki wiatrowej w województwie. Uzasadnieniem przyjęcia ekwidystanty 650 m jest jej

nawiązanie do możliwego zasięgu strefy migotania cienia w godzinach przed- i

popołudniowych, jakkolwiek efekt ten także jest zróżnicowany w zależności od wysokości

masztu.

Rekomendowane strefy 500 m jako objętej zakazem lokalizacji oraz 500-1000 m jako

strefy pewnych ograniczeń, pozwoliły na pozyskanie pewnych zasobów przestrzeni pod

rozwój farm wiatrowych (ryc. A44, zał. A31).

W związku ograniczonymi możliwościami wolnych od zabudowy mieszkaniowej

przestrzeni rekomenduje się budowę farm wiatrowych w grupach po kilka turbin większej

mocy, a wyjątkowo maksymalnie do kilkunastu, co pozwoli oszczędniej gospodarować

przestrzenią, oraz pogodzić potrzeby w zakresie nowych terenów mieszkaniowych jak i

budowy farm wiatrowych.

Mając na uwadze ochronę przestrzeni dla rozwoju dużych farm wiatrowych wskazuje

się także na potrzebę ograniczenia dalszego rozpraszania zabudowy, dążąc kierunkowo do

planowania bardziej skupionej zabudowy w wiejskich jednostkach osadniczych.

131

* granicę terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem) pozyskano z Biura

Kujawsko-Pomorskiego Biura Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku

Ryc. A42. Rekomendowana strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych 0-500 m od

zabudowy zwartej i rozproszonej – (zał. A29).

* granicę terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem). pozyskano z Biura


Ryc. 43 Ewentualna alternatywna strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych (650 m od

zabudowy zwartej i rozproszonej) uwzględniająca efekt stroboskopowy od najwyższych

wiatraków – wyłączając tereny leśne znaczne ograniczenie dla lokalizacji farm wiatrowych

(zał. A30).

132

granicę terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem). pozyskano z Biura


Ryc. A44. Ewentualna alternatywna strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych (0-500

m od zabudowy rozproszonej) i 1000 m od zabudowy zwartej ) – bardzo duże ograniczenie

wolnych przestrzeni dla ewentualnych lokalizacji farm wiatrowych (zał. A31).

Ryc. A45. Zasięg strefy 0-1000 m od zabudowy zwartej i rozproszonej – poza obszarami

leśnymi praktycznie brak wolnych przestrzeni dla lokalizacji farm wiatrowych – (zał. A32).

133

Wykonana analiza wariantowa (ryc. A42, A43, A44 A45 ) dotyczy tylko aspektu

odległości od zabudowy, w której uwzględniono tylko stan istniejący, bez zamierzeń

inwestycyjnych gmin, a zatem w aspekcie planistycznym jest to obraz stanu przybliżonego,

jakkolwiek dobrze ukazuje relacje przestrzenne. Można przypuszczać, że dalsze żywiołowe

rozprzestrzenianie zabudowy, zwłaszcza w formie rozpraszania, jak i przeznaczanie pod

rozwój budownictwa zbyt dużych w stosunku do potrzeb obszarów, bardzo ograniczy

możliwości rozwoju energetyki wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim.

4.2. Lokalizacja siłowni wiatrowych w aspekcie ochrony gleb i wpływu na produkcję

rolną.

Analizę wpływu siłowni na produkcję rolniczą prowadzona była w zakresie badań

oddziaływania drgań na organizmy żywe, oddziaływania pola elektromagnetycznego na

roślinną produkcję rolniczą oraz na fragmentację środowiska rolniczego i kształtowanie się

potencjału produkcyjnego.

Wyniki badań w kontekście drgań terenu wywołanych generowaniem przez siłownię

wiatrową drgań o niskich częstotliwościach do 1 Hz wskazują iż nie jest on szkodliwy dla

organizmu ludzkiego i jest bezpieczny dla otoczenia. Wskazano również na potrzebę

weryfikacji propagacji drgań gruntu, gdyż dla punktów znajdujących się na jednakowym

podłożu ta korelacja jest zachowana i wskazuję na tłumienie drgań natomiast zmiana podłoża

i własności gruntu nie dają tak jednoznacznego wniosku.

W kontekście produkcji roślinnej badane były dwa zboża: kukurydza i sorgo.

Kukurydza (Zea mays L.) jest jedna z najstarszych roślin uprawnych. Powierzchnia uprawy

tego gatunku zwiększa się systematycznie. W chwili obecnej jest największym źródłem

składników odżywczych na świecie dla ludzi i zwierząt przed ryżem i pszenicą. W Polsce jej

areał przekroczył 700 tys. ha i ciągle ulega powiększaniu. Również na terenie województwa

kujawsko-pomorskiego stanowi jedną z najpopularniejszych upraw. Sorgo (Sorgum) zwane

też gryżą lub prosianką uprawiane było w Afryce już 4 tys. lat p.n.e. i jest nadal jedną z

ważniejszych roślin uprawnych. Dużą wrażliwość na chłody w czasie wegetacji ograniczała

jego uprawę w Polsce, jakkolwiek stanowić ono może alternatywę uprawy kukurydzy w

naszym kraju. Ze względu na dużą zawartość cukru są chętnie pobierane przez przeżuwacze

(Śliwiński i Brzózka 2006) i stanowią dobry materiał kiszonkarski (Kozłowski i in. 2006)

oraz dla produkcji biogazu. Według J. Mikołajczaka (2011) zauważalny jest coraz to większy

areał uprawy tego gatunku w województwie kujawsko-pomorskim. Pilotażowe badania

przeprowadzone przez zespół prof. Mikołajczaka wskazują iż skład chemiczny kukurydzy i

sorga ulegał modyfikacjom szczególnie w kontekście suchej masy. Dane z literatury jak i

same badania pilotażowe na konkretnych poletkach doświadczalnych nie dają jednak

jednoznacznej odpowiedzi jaki jest wpływ elektrowni wiatrowych na produkcje roślinną.

Przykładowo w jednym z wariantów pomiarowych prof. Mikołajczak zaobserwował że

zarówno kukurydza jak i sorgo uprawiana w pobliżu siłowni wiatrowych osiągnęły niższą

wysokość, co z kolei wpłynęło na obniżenie plonu z jednostki powierzchni. Podobne dane

można znaleźć w literaturze przedmiotu. Jednak ich wiarygodność wymaga wieloletnich

replikacji, co warunkowane jest prowadzeniem LTS (long term studies) w tym zakresie.

Mając na uwadze kierunkowy rozwój obszarów wiejskich w oparciu o potencjał

glebowy, scharakteryzowany w rozdziale 1.4., szczególnego znaczenia nabiera ochrona

najżyźniejszych gleb dla rozwijania produkcji roślinnej, jak i przeciwdziałanie fragmentacji

kompleksów rolniczych.

Z punktu widzenia lokalizowania elektrowni wiatrowych w obszarach rolniczych, a

głównie takie lokalizacje są wykonywane, bardzo istotne jest zagadnienie ochrony potencjału

134

produkcyjnego gleb i nie dopuszczanie do fragmentacji środowiska glebowego. W związku z

tym konieczna jest ochrona gleb najżyźniejszych (klasy bonitacyjne I – III) oraz kompleksów

gleb organicznych, spełniających w środowisku istotną rolę w retencji wody i utrzymywaniu

równowagi ekologicznej ekosystemów. Zubażanie potencjału pedosfery w konsekwencji

prowadzi do obniżania się produkcji roślinnej, szczególnie jest to istotne dla roślin

alimentacyjnych, stanowiących podstawę żywnościowa człowieka oraz pośrednio

alimentacyjnych.

Zaleca się, aby pod lokalizację elektrowni wiatrowych w pierwszej kolejności

wykorzystywane były gleby niższych klas bonitacyjnych. Należałoby dążyć do

maksymalnego ograniczania możliwości lokalizowania elektrowni wiatrowych na glebach

najżyźniejszych od I do III klasy bonitacyjnej.

Kolejnym problemem wpływu lokalizowania elektrowni w obszarach wiejskich jest

fragmentacja ekosystemów. Konieczność budowania infrastruktury dojazdowej do

poszczególnych turbin w celu dostępu w czasie realizacji inwestycji, a następnie konserwacji i

w konsekwencji rozbiórki i utylizacji, prowadzi do nadmiernego tracenia przestrzeni

produkcyjnej na cele nie rolnicze.

Problemem jest gęstość lokalizowanych wiatraków. Najczęściej inwestorzy lokalizują

turbiny liniowo, z ukierunkowaniem zgodnym z najczęstszym występowaniem wiatru. Tego

typu układ przestrzenny wymaga jednej drogi, ale gdy inwestycja ma charakter rozproszony,

drogi dojazdowe mogą tworzyć istotny element struktury przestrzennej. Przy dużych farmach

liczących kilkadziesiąt siłowni, stopień przekształcenia funkcjonalnego obszarów rolniczych

może już w sposób bardzo istotny ograniczać możliwość prowadzenia działalności rolniczej.

4.3. Ochrona najcenniejszych zasobów środowiska przyrodniczego i spójności sieci

ekologicznej ze szczególnym uwzględnieniem powietrznych korytarzy ekologicznych

W celu zachowania równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów

przyrodniczych jak i kształtowania ładu przestrzennego poprzez integrowanie potrzeb

przyrody i człowieka w aspekcie planowania rozwoju energetyki wiatrowej wskazuje się na

rozwiązanie wyłączenia sieci ekologicznej spod lokalizacją elektrowni wiatrowych, w tym

także obszarów niechronionych ustanowionymi formami ochrony przyrody. Rekomenduje się

wyłączenie spod inwestycji wiatrowych obszarów objętych formami ochrony przyrody, z tym

że na obszarach chronionego krajobrazu położonych poza korytarzami ekologicznymi o

dużym znaczeniu dla awifauny ich lokalizacja warunkowana powinna być ustaleniami oceny

oddziaływania na środowisko. Wyłączeniem spod lokalizacji elektrowni wiatrowych należy

objąć także nie objęte formami ochrony przyrody tereny wrażliwe (ryc. A40) oraz kompleksy

leśne (ryc. 39). Ocenę znaczenia wskazanych do wyłączenia obszarów chronionych wraz z

uzasadnieniem zawarto w rozdziale 1.8.1. a w odniesieniu do sieci ekologicznej w rozdziale

3.

W celu rozszerzenia możliwości lokalizacyjnych dla nowych elektrowni wiatrowych

zasugerować można rozpatrzenie zasadności utrzymywania statusu obszarów chronionego

krajobrazu, na części terenów rolnych poza dolinami rzek.

135

Ryc. A46.1. Najważniejsze biocentra i główne korytarze ekologiczne budujące regionalną

sieć ekologiczna województwa

Opracowanie B. Degórska, P. Milewski

Ryc. A46.2. Regionalna sieć ekologiczna województwa kujawsko-pomorskiego z

uwzględnieniem korytarzy ekologicznych o dużym znaczeniu dla awifauny – zał. 33

Opracowanie B. Degórska, P. Milewski

136

Oprócz twardych zakazów, które rekomenduje się w odniesieniu dla najważniejszych w

skali regionu, kraju i Wspólnoty obszarów, znaczne ograniczenia dla lokalizowania

elektrowni wiatrowych powinny dotyczyć stref otaczających wyżej wymienione tereny.

Odrzucono wariant utworzenia jednakowej strefy buforowej od wszystkich obszarów Natura

2000 (ryc. A47.), który traktowany był wyłącznie studialnie.

W celu ograniczania negatywnego wpływu ewentualnych lokalizacji farm wiatrowych

w pobliżu obszarów Natura 2000 ważnych dla ochrony ptaków i nietoperzy rekomenduje się

wprowadzenie strefy dużych ograniczeń dla lokalizacji farm wiatrowych w odległości

mniejszej niż 5 km od granic obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) – ryc. A51; 5 km

od granic OZW ważnych dla ochrony ptaków, zobrazowanej przestrzennie łącznie z OSO

(ryc. A49) oraz 5 km od ostoi nietoperzy w sieci Natura 2000 (ryc. A51).

Ryc. A47. Strefy odległości od obszarów Natura 2000 – zał. A34.

137

Ryc. A48 Strefa istotnych ograniczeń (5 km) wokół obszarów specjalnej ochrony ptaków

europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 (OSO) – zał. A35

Ryc. A49 Strefa ograniczeń (5 km) wokół obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO)

europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 oraz ważnych dla ochrony ptaków obszarów

mających znaczenie Wspólnotowe (OZW), – zał. A36

138

Ryc. A50 Strefa istotnych ograniczeń (5 km) wokół rezerwatów faunistycznych mających

szczególne znaczenie dla ochrony ptaków– zał. A37

Ryc. A51 Strefa istotnych ograniczeń z uwagi na ochronę obszarów NATURA 2000

stanowiących ostoje nietoperzy (OZW) – zał. A38

139

W celu niepogarszania ładu ekologicznego rekomenduje się także ustanowienie stref

wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych dla lasów oraz w odległości mniejszej niż 200 m od

granicy lasu oraz dla zbiorników wodnych (jezior, stawów, bagien, starorzeczy), znajdujących

się poza rekomendowanymi do zakazu ich lokalizacji obszarami chronionymi, wraz z 500

metrową strefa wokół nich. Pojawienia się nowego zagrożenia w formie elektrowni

wiatrowych nie uwzględniono przy ustalaniu istniejących stref ochronnych, zwłaszcza w

odniesieniu do ptaków i nietoperzy. Które są one zbyt małe.

Przykładowo w Brandenburgii obowiązują ściśle określone Faunistyczno-Ekologiczne

Kryteria Odstępu dotyczące budowy siłowni wiatrowych (tzw. TAK) -

(www.mugv.brandenburg.de). Odstępy od miejsc rozmnażania i spoczynku zagrożonych i

wrażliwych na zakłócenia gatunków ptaków, od kolonii lęgowych wrażliwych na zakłócenia

gatunków ptaków, od obszarów preferencyjnych zgodnie z programem ochrony gatunków

Brandenburgii oraz od znaczących akwenów odpoczynku i zimowania ptaków wędrownych.

Na przykład dla bociana czarnego obszar ochrony od gniazda wynosi 3 000 m, a obszar

restrykcji 6 km wokół gniazd. Wyniki ekspertyzy ornitologicznej wskazują, że obszar ochrony powinien wynosić 3

km wokół miejsca kolonii lęgowych, 2 km od miejsca żerowisk dla ptaków migrujących i

drapieżnych, 2 km od miejsca koncentracji migrujących gatunków ptaków.

Podsumowując niniejsze uwarunkowania rekomenduje się wyłączenie spod inwestycji

wiatrowych obszarów objętych formami ochrony przyrody, w tym:

rezerwaty przyrody,


parki krajobrazowe,

obszary chronionego krajobrazu położone w korytarzach ekologicznych o

dużym znaczeniu dla awifauny,




Wyłączeniem spod lokalizacji elektrowni wiatrowych należy objąć także nie objęte

formami ochrony obszary:

korytarze ekologiczne o dużym znaczeniu dla awifauny,

kompleksy leśne i zadrzewienia ze strefą 200 m. (ryc. 39),

jeziora, stawy, bagna, starorzecza, torfowiska zadrzewienia i, zakrzaczenia i łąki

nadrzeczne oraz inne obszary semihydrogeniczne i hydrogeniczne ze strefą

około 500 m w ich otoczeniu,

Strefę istotnych ograniczeń mogących uniemożliwić lokalizację inwestycji wiatrowych

rekomenduje się utworzyć wokół następujących obszarów :

5 km od granic obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) europejskiej sieci


5 km od granic ważnych dla ochrony ptaków OZW, europejskiej sieci


5 km od ostoi nietoperzy w sieci Natura 2000 (OZW) - ryc. A51,

5 km od ważnych dla ochrony ptaków i ich siedlisk rezerwatów faunistycznych.

140

Ograniczenia dotyczyć także muszą pozostałych terenów obszarów chronionego

krajobrazu.

4.4. Wyróżnienie obszarów o różnych predyspozycjach dla rozwoju energetyki

wiatrowej

Na podstawie przeprowadzonych w module A analiz województwa kujawsko-

pomorskiego wydzielono trzy podstawowe kategorie obszarów o różnych predyspozycjach

dla rozwoju farm wiatrowych.

Tereny, w których ochrona ładu przestrzennego jest szczególnie istotna

rekomendowane do wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych.

Należą do nich:

tereny położone w odległości mniejszej niż 500 m od zabudowy mieszkaniowej i

zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, żłobków, szpitali, domów opieki,

miasta w granicach administracyjnych,

rezerwaty przyrody,


parki krajobrazowe,

obszary chronionego krajobrazu położone w korytarzach ekologicznych o dużym

znaczeniu dla awifauny,




korytarze ekologiczne o istotne dla awifauny.

strefy ochronne ustanawiane dla określonych gatunków,

kompleksy leśne i zadrzewienia ze strefą 200 m,

jeziora, stawy, bagna, starorzecza, torfowiska, zadrzewienia, zakrzaczenia i łąki

nadrzeczneze oraz inne obszary hydrogeniczne i semihydrogeniczne strefą około 500

m w ich otoczeniu,

zwarte kompleksy gleb I-III klasy bonitacyjnej,

obszary szczególnego zagrożenia powodzią i strefa 50 m od wałów

przeciwpowodziowych (na zewnątrz),

parki kulturowe,

pomniki historii i zagłady ze strefami ochronnymi,

strefy ochrony uzdrowiskowej,

strefa o promieniu 5000 m od miejsca planowanej lokalizacji radioteleskopu Hevelius

w miejscowości Dębowiec, gmina Osie,

tereny, na których udokumentowano złoża kopalin stałych,

tereny narażone na osuwanie się mas ziemnych (dotyczy zwłaszcza stromych

odcinków strefy krawędziowej nad Jeziorem Włocławskim,

obszary ograniczonego użytkowania związane z funkcjonowaniem lotnisk wraz ze

strefami nalotów,

tereny wzdłuż dróg z torowisk, gdzie odległość zależna jest od wysokości masztu i

zasięgu rotora,

strefy ochronne dla terenów zamkniętych.

141

Tereny, w których można dopuścić lokalizacje elektrowni wiatrowych, uwzględniając

wymogi zakresie jakości życia, ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego,

ochrony krajobrazu, wysokości wiatraków, odległości miedzy farmami wiatrowymi,

liczby wiatraków w obrębie farmy i ich usytuowania:

strefa ograniczona ekwidystantą 500 i 1000 m od z zabudowy mieszkaniowej,

zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, żłobków, szpitali, domów opieki itp.,

strefa 5 km od granic obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) europejskiej sieci


strefa 5 km od granic ważnych dla ochrony ptaków OZW, europejskiej sieci


strefa 5 km od ostoi nietoperzy w sieci Natura 2000 (OZW) ,

strefa 5 km od ważnych dla ochrony ptaków i ich siedlisk rezerwatów faunistycznych,

obszary chronionego krajobrazu poza korytarzami ekologicznymi istotnymi dla

awifauny,

regiony turystyczne i strefy wzdłuż szlaków turystycznych,

tereny kierunkowo przeznaczone na rozwój funkcji mieszkaniowej, a zwłaszcza

rozwój terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z

Toruniem).i innych ośrodków o znaczeniu ponadlokalnych.

potencjalne tereny kształtowania zielonego pierścienia, lub zielonych pierścieni wokół

Bydgoszczy i Torunia, ewentualnie Włocławka,

Strefy ekspozycji krajobrazowej (np. wzdłuż szlaków histotyczno-kulturowych,

turystycznych, krawędzie wysoczyznowe, strefa przykrawedziowa nad Jeziorem

Włocławskim),

osie widokowe, płaszczyzny widokowe, panoramy i otwarcia widokowe.

otoczenie atrakcyjnych lub historycznych dominant krajobrazowych oraz sylwety

miasta.

Tereny rekomendowane do lokalizacji dużych farm wiatrowych, których

ewentualna budowa nie powinna zaburzyć ładu przestrzennego.

Do tej kategorii zaliczono obszary położone powyżej 1000 m od zabudowy

mieszkaniowej i zagrodowej oraz tereny bez większych ograniczeń ze strony ochrony

dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego o ile analiza uwarunkowań lokalnych w

procedurze ocen oddziaływania na środowisko, w tym wykonanie wizualizacji, potwierdzi

wstępne wskazania.

142

Literatura dotycząca modułu A

Bach L., 2001, Fledermäuse und Windenenergienutzung - reale Probleme oder Einbildung?

Vogelk. Ber. Niedersachs. 33, s. 119-124.

Bach L. Rahmel U., 2006, Fledermäuse und Windenenergie - ein realer Konflikt? Inform. d.

Nautrschtz Niedersachs 26, 1, s. 47-52.

Baerwald E.F., D'Amours G.H., Klug B.J., Barclay R.M., 2008, Barotrauma is a significant

cause of bat fatalities at wind turbines. Curr. Biol 18, s. R695-R696.

Bevanger K. 2006. Pre- and post-construction studies of conflicts between birds and wind

turbines in coastal Norway. A project proposal to “RENERGI”, the Norwegian Research

Council.

Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce: , wg stanu na 31.12.2010 r. PIG

Warszawa 2012 r. http://surowce-mineralne.pgi.gov.pl/index.htm

Blehert D.S., Hicks A.C., Behr M., Meteyer C.U., Berlowski-Zier B.M., Buckles E.L.,

Coleman J.T., Darling S.R., Gargas A., R. Niver, Okoniewski U.C., Rudd R.J., Stone W.B.,

2009, Bat white-nose syndrome: an emerging fungal pathogen? Science 323, 5911, s. 227.

Błażejczyk K., 1990a, Podstawy wydzielania biotopoklimatów w skali szczegółowej. IGiPZ

PAN, Conference Papers, 1990, s. 166-174.

Błażejczyk K., 1990b, Zróżnicowanie biotopoklimatyczne wybranych typów krajobrazu.

IGiPZ PAN, Conference Papers, 1990, 4, s. 175-187.

Błażejczyk K., 1998, Promieniowanie słoneczne a gospodarka cieplna organizmu człowieka.

Zeszyty IGiPZ PAN, Nr 51, s. 1998.

Błażejczyk K., 2004, Bioklimatyczne uwarunkowania rekreacji i turystyki w Polsce. Prace

Geograficzne IGiPZ PAN, 192, 2004, ss. 291.

Błażejczyk K., 2006, Climate and bioclimate of Poland [w:] M. Degórski (red.), Natural and

human environment of Poland. A geographical overview. Polish Academy of Sciences

Institute of Geography and Spatial Organization, Polish Geographical Society, Warsaw 2006,

s. 31-48.

Błażejczyk K., Kunert A., 2011, Bioklimatyczne uwarunkowania rekreacji i turystyki w

Polsce, wydanie 2, poprawione i uzupełnione. IGiPZ PAN, Monografie 13, Warszawa.

Brinkmann, R., Schauer-Weisshahn H., Bontadina F. 2006, Untersuchungen zu möglichen

betriebsbedingten Auswirkungen von Windkraftlangen auf Fledermäuse im

Regierungspräsidum Freiburg. Der Flattermann 18, s. 12-14.

Brock Fenton M., Ratcliffe J.M., 2008, Bats. Current Biology 20, 24, s. R1060-R1062.

Crichton, E.G., Krutzsch P.H., 2000, Reproductive Biology of Bats. Academic Press. New

York

http://surowce-mineralne.pgi.gov.pl/index.htm

143

Ciechanowski, M., Kokurewicz T., 2004, Myotis dasycneme (Boie, 1825) - nocek łydkowłosy

[w:] Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.) Gatunki zwierząt

(z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik

metodyczny. Tom 6, s. 368-373. Ministerstwo Środowiska. Warszawa

Degórska B., 2005, The role of open space in the longer-term planning of the spatial structure

of Urban regions – a case study of the Warsaw Metropolitan Region, [w:] U. Mander, K.

Meier red., Multifunctional land use: meeting future demands for landscape goods and

services, Landscape Tomorrow – European Research Network, Tartu, 56

Degórski M., 2003, Some aspects of multifunctional landscape character in the

interdisciplinary environmental study. [w:] K. Helming, H. Wiggering ed., Sustainable

development of Multifunctional Landscapes, Springer–Verlag, Berlin, Heidelberg, New York,

s. 53 – 65.

Degórski M., 2007, Environmental conditions as a driving force of regional development in

Poland, [w:] A. Kovacs (red.), Regionality and/or Locality, Discussion Papers, Special Issue,

Center for Regional Studies of Hungarian Academy of Sciences, Pecs, s. 67-80.

Degórski M., 2008, Przyrodnicze aspekty zagospodarowania przestrzennego kraju –

przesłanki i rekomendacje dla KPZK, [w:] K. Saganowski, M. Zagrzejewska-Fiedorowicz, P.

Żuber, Ekspertyzy do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033, Tom

IV, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, s. 39-63.

Degórski M., 2009, Krajobraz jako odbicie przyrodniczych i antropogenicznych procesów

zachodzących w magasystemie środowiska geograficznego, [w:] Balon J. (red.), Ekologia

Krajobrazu - problemy badawcze i utylitarne, Problemy Ekologii Krajobrazu, 23, Kraków, s.

53-60.

Degórski M. 2010, Postulaty i rozwiązania przedstawiane w czasie międzynarodowego

kongresu Krajobraz a Infrastruktura, (krajobraz, infrastruktura i społeczeństwo,) Kordoba 14-

17 kwietnia 2010, notatka dla MRR w Warszawie.

Desholm M. 2003, Thermal Animal Detection System (TADS). Development of a method for

estimating collision frequency of migrating birds at offshore wind turbines. Ministry of the

Environment, National Environmental Research Institute, Kalø. NERI Technical Report.

440.27.

Desholm M., Fox A.D., Beasley D.L., Kahlert J. 2006, Remote techniques for counting and

estimating the number of bird-wind turbine collisions at sea: a review. - Ibis 148 (S1): 76-89.

Dietz Ch., O. von Helversen, D. Nill 2009, Nietoperze Europy i Afryki północno-zachodniej.

Biologia, rozpoznawanie, zagrożenia. MULTICO.

Drewitt A., Langston R. 2006, Assessing the impacts of wind farms on birds. Ibis 148: 29–42.

Gromadzki M., Przewoźniak M., 2002, Ekologiczno-krajobrazowe uwarunkowania

lokalizacji elektrowni wiatrowych w północnej (Pobrzeże Bałtyku) i w centralnej części woj.

pomorskiego, Ekspertyza, Biuro Projektów i Wdrożeń Proekologicznych PROEKO, Gdańsk.

144

Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M. 1994. Ostoje ptaków w Polsce. OTOP.

Gdańsk.

Dürr, T. 2002, Fledermäuse als Opfer von Windkraftlangen in Deutschland. Nyctalus (N.F.)

8, s. 115-118.

Furmankiewicz J., Kucharska M., 2009, Migration of bats along a large river valley in

southwestern Poland. J. Mammal. 90, s. 1310-1317.

Głowaciński Z. (red.) 2001, Polska czerwona księga zwierząt - Kręgowce. PWRiL,

Warszawa.

Głowaciński Z. 2002, Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. PAN IOP,

Kraków.

Gordon G., 2001. Wind, energy, landscape: reconciling nature and technology. Philosophy

and Geography 4, s. 169–184.

Haensel, J., Rackow W., 1996, Fledermäuse als Verkehrsopfer - ein neuer Report. Nyctalus

(N.F.) 8, s. 456-464.

Horacek, I., Hanak V., Gaisler J., 2000, Bats of the Palearctic region: a taxonomic and

biogeography review. [w:] B. Wołoszyn (red.): Proceedings of the VIIIth ERBS. 1, s. 11-157.

Hodos W. 2003. Minimization of motion smear: reducing avian collisions with wind turbines.

Report NREL/SR-500-33249. National Renewable Energy laboratory, Colorado, USA.

Horn, J.W., Arnett E.B., Kunz T.H., 2008, Behavioral Responsses of Bats to Operating Wind

Turbines. J. Wildlife Manage. 72, s. 123-132.

Hurtado, J.P., Fernandez, J., Parrondo, J.L., Blanco, E., 2003. Spanish method of visual

impact evaluation in wind farms. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 8, s. 483–491.

Hüppop O., Dierschke J., Exo K.-M., Fredrich E., Hill R. 2006. Bird migration studies and

potential collision risk with offshore wind turbines. Ibis 148 (S1), s. 90-109.

Kasprzyk K. 2008, Kolonia rozrodcza nocków dużych Myotis myotis w kościele w Śliwicach

(Bory Tucholskie) – proponowany Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000.

Nietoperze 9, s. 228-229.

Kasprzyk K., Leszczyński M. 2008, Nietoperze zimujące w Cytadeli w Grudziądzu (1996-

2005). Nietoperze 9, s. 133-142.

Kepel, A., Ciechanowski M., Jaros J., 2011, Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania

elektrowni wiatrowych na nietoperze (projekt). GDOŚ, Warszawa, ss. 74.

Klug B.J., Baerwald E.F., 2010, Incidence and management of live and injured bats at wind

energy facilities. J. Wildlife Rehab. 30, s. 11-16.

145

Knies J., Gräfe A., 2011, Visibility analysis as a tool for regional planning in the context of

“repowering” (wind-turbine upgrading). A transferable example for “North Sea Sustainable

Energy Planning”, 10 s.

Kowalski, M., Wójtowicz B., 2004, Myotis myotis (Borkhausen, 1797) - nocek duży, [w:]

Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.) Gatunki zwierząt (z

wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik

metodyczny. Tom 6, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s. 363-367.

Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa.

Kozłowska-Szczęsna T., 1987, Typy bioklimatu Polski. Problemy Uzdrowiskowe, 5-6, s. 37-

47.

Kozłowska-Szczęsna T., Błażejczyk K., 1998, Promieniowanie słoneczne i jego wpływ na

organizm człowieka. Balneologia Polska, 1998, 40, 1-2, s. 130-141.

Kozłowska-Szczęsna T., Błażejczyk K., Krawczyk B., 1997, Bioklimatologia człowieka.

Metody ich zastosowania w badaniach bioklimatu Polski, IGiPZ PAN, Monografie 1,

Warszawa.

Krapp F., 2004, Handbuch der Säugertiere Europas, Fledertiere II, Aula Verlag.

Kubicz G., Wojcieszyk H., Wojcieszyk K., 2003, Studium możliwości rozwoju energetyki

wiatrowej w województwie pomorskim, Biuro Planowania Przestrzennego w Słupsku.

Kunz T.H. & M.B. Fenton 2003. Bat ecology. 7The University Chicago Press.

Kunz T.H., Arnett E.B., Cooper B.M., Erickson W.P., Larkin R.P., Mabee T., Morrison M.L.,

Strickland M.D., Szewczak J.M. 2007a, Assessing Impacts of Wind-Energy Development on

Nocturnally Acitve Bird and Bats: A Guidance Document. J. Wildlife Manager, 71, 8, s.2449-

2486.

Kunz T.H., Arnett E.B., Erickson W.P., Hoar A.R., Johnson G.D., R.P. Larkin, M.D.

Strickland R.W. Tresher & M.D. Tuttle 2007b. Ecological impacts of wind energy

development on bats: questions, research needs, and hypotheses. Front. Ecol. Environ. 5, s.

315-324.

Kupczyk M. 1995, Ptaki Doliny Noteci. Prace Zakł.Biol. i Ekol.Ptaków UAM, 3:120, Poznań.

Marczewski A., Manikowski M. 2010. Ptasie ostoje. OTOP. Warszawa.

Lorenc H., 1996, Struktura i zasoby energetyczne wiatru w Polsce. IMGW, Materiały

Badawcze, Seria: Meteorologia, 25.

Meyer B., Degórski M., 2007, Integration of multifunctional goals into land use – the

planning perspective, [w:] U. Mander, H. Wiggering, K. Helming (red.), Multifunctional

Land Use, meeting future demands for landscape goods and services, Springer, Berlin,

Heidelberg, New York, s. 153-166.

146

Michalczuk W. i in. 2011, Przestrzenne aspekty lokalizacji energetyki wiatrowej w

województwie lubelskim, BPP w Lublinie, 2011.

Möller, B., 2006. Changing wind-power landscapes: regional assessment of visual impact on

land use and population in Northern Jutland Denmark. Applied Energy 83, 5, s. 477–494.

Möller, B., 2010. Spatial analyses of emerging and fading wind energy landscapes in

Denmark. Land Use Policy, 27, s. 233–241.

Myczkowski Z., Marcinek R., Siwek A., 2008, Możliwości wdrożenia Europejskiej

Konwencji Krajobrazowej i problem zachowania dziedzictwa kulturowego poprzez

kształtowanie krajowej polityki przestrzennej – rekomendacje do KZPK, ekspertyza wykonana

dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Kraków.

National Wind Coordinating Committee. (2006). Technical Considerations in Siting Wind

Developments: NWCC Research Meeting Dec. 1-2, 2005. Washington.

Ochrona zabytkowego krajobrazu kulturowego województwa kujawsko-pomorskiego, 2001,

Odnawialne źródła energii – zasoby i możliwości wykorzystania na terenie województwa

kujawsko-pomorskiego, 2009, Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i

Regionalnego we Włocławku.

Opracowanie zbiorowe. 2011. Przestrzenne aspekty lokalizacji energetyki wiatrowej w

województwie lubelskim. Biuro Planowania Przestrzennego, Lublin.

Pankau F., 2002, Energetyka wiatrowa w planach zagospodarowania przestrzennego i w

prawie budowlanym, Materiały z konferencji „Energetyka wiatrowa – planowanie i

realizacja”, 21-22.03.2002 Gdańsk.

Pearce-Higgins J., Stephen L., Langston R., Bainbridge I., Bullman R. 2009, The distribution

of breeding birds around upland wind farms. Journal of Applied Ecology 46, s. 1323–1331.

Podlutsky A.J., Khritankov A.M., Ovodov N.D., Austad S.N., 2005, A new field record fro

bat longevity. J. Gerontol. A Biol. Sci. Med. Sci. 60, s. 1366-1368.

Program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko-

pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018”, uchwalony przez Sejmik

Województwa Kujawsko-Pomorskiego Uchwałą Nr XVI/299/11 z dnia 19 grudnia 2011r.

http://www.kujawskopomorskie.pl/index.php?Itemid=118&id=276&option=com_content&ta

sk=view

Program opieki nad zabytkami województwa kujawsko pomorskiego na lata 2009-2012,

2008. Załącznik do Uchwały Nr XXV/496/08 Sejmiku Województwa Kujawsko-

Pomorskiego z dnia 8 września 2008 r.

Richarz K., Limbrunner A., 1992, Fledermäuse fliegende Kobolde der Nacht, Frankh-

Kosmos.

http://www.kujawskopomorskie.pl/index.php?Itemid=118&id=276&option=com_content&task=view

http://www.kujawskopomorskie.pl/index.php?Itemid=118&id=276&option=com_content&task=view

147

Rodrigues, L., Bach L., Dubourg-Savage M.-J., Goodwin J., Harbusch C., 2008, Guidelines

for consideration of bats in wind farm projects. EUROBATS Publication Series No. 3

(English version). UNEP/EUROBATS Secretariat, Bonn, 51s.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 12.10.2011 r. w sprawie gatunków dziko

występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. z 2011 r., Nr 237, poz. 1419).

Rydell J., Bach L., Dubourg-Savage M.-J., Green M., Rodrigues L., Hendenström A., 2010,

Bat mortality at wind farms in nortwester Europe. Acta Chiropterologica 12, s. 261-274.

Sachanowicz K., Ciechanowski M., 2005, Nietoperze Polski. MULTICO.

Seiche K., Endl P., Lein M., 2008, Fledermäuse und Windenergieanlagen in Sachsen 2006.

Freistaat Sachsen Landesamt für Umwelt und Geologie, Dresden.

Shang, H., Bishop, I.D., 2000. Visual thresholds for detection, recognition and visual impact

in landscape settings. Journal of Environmental Psychology 20, 2, s. 125–140.

Simmons N.B., & J.H. Geisler 1998. Phylogenetic relationship of Icaryonycteris,

Arhceonycteris, Hassianycteris, and Paleochiropteryc to extant bat lineages, with comments

on the evolution of echolocation and foragin strategies of microchiroptera. Bull. Am. Mus.

Nat. Hist. 235, s. 1-182.

Sliz-Szkliniarz B., Vogt J., 2011, GIS-based approach for the evaluation of wind energy

potential: A case study for the Kujawsko–Pomorskie Voivodeship. Renewable and Sustainable

Energy Reviews, 15, s. 1696-1707.

Stanton C., 1995. Landscape strategy and assessment guidance for wind energy development

within Caithness and Sutherland. Scottish Natural Heritage Commissioned Report No. 087

(Contract no. 1995–NW27).

Stryjecki M., Mielniczuk K., 2011, Wytyczne w zakresie prognozowania oddziaływań na

środowisko farm wiatrowych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.

Tomiałojć L., 1990, Ptaki Polski. Rozmieszczenie i liczebność. PWN, Warszawa.

Tomiałojć L., Stawarczyk T., 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany.

PTPP "proNatura". Wrocław.

Tsoutsos T., Tsouchlaraki A., Tsiropoulos M., Serpetsidakis M., 2009. Visual impact

evaluation of a wind park in a Greek island. Applied Energy 86, s. 546–553.

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220

tekst jednolity).

Warren, C.R., Lumsden, C., O’dowd, S., Birnie, R.V., 2005. ‘Green on green’: public

perceptions of wind power in Scotland and Ireland. Journal of Environmental Planning and

Management 48, 6, s. 853–875.

148

WesołowskiT., Winiecki A. 1988. Tereny o szczególnym znaczeniu dla ptaków wodnych i

błotnych w Polsce.Not.orn.29,1-2:3-25.

Wibbelt G., Kurth A., Hellmann D., Weishaar M., Barlow A., Veith M., Pager J., Grul T.,

Grosche L., Bontadina F., Zöphel U., Seidl H.-P., Cyran P.M., Blehert D.S., 2010, White-

Nose Syndrome Fungus Bats, Europe. Emerging Infectious Diseases 16, 8, s. 1237-1242.

Winiecki A. 1987. Ostoje ptaków wodnych i błotnych. Przyr.pol., 3, s.14-18.

WMO No 892, Weather, Climate and Health. Genewa.

Visual Assessment of Windfarms: Best Practice, 2002. University of Newcastle.

Zawadzka D., Lontkowski J. 1996. Ptaki drapieżne. Agencja Reklamowo-Wydawnicza A.

Grzegorczyk. Warszawa.

149

Spis rycin

Ryc. A1. Stacje meteorologiczne wykorzystane do określenia charakterystyk wiatru na

obszarze województwa kujawsko-pomorskiego

Ryc. A2. Średnie roczne (śr) i uśrednione dla roku maksymalne (max) prędkości wiatru na

wysokości 10 m nad gruntem na badanych stacjach meteorologicznych

Ryc. A3. Częstość wiatrów o różnej prędkości

Ryc. A4. Główne jednostki fizycznogeograficzne i zróżnicowanie hipsometryczne (zał. A1)

Ryc. A5. Ukształtowanie powierzchni – Numeryczny Model Terenu (NMT) – zał. A2

Ryc. A6. Użytkowanie i pokrycie terenu (zał. A3)

Ryc. A7. Uproszczona struktura użytkowania i pokrycia terenu

Ryc. A8. Formy użytkowania i pokrycia terenu w dużym stopni ograniczające lokalny

potencjał wietrzny (zał. A4)

Ryc. A9. Tereny o najwyższym potencjale glebowym dla produkcji roślinnej (zał. A5)

Ryc. A10. Lokalizacja złóż surowców stałych udokumentowanych dla województwa

kujawsko-pomorskiego (zał. A6)

Ryc. A11. Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc

Ryc. A12. Strefy o różnej przydatności dla rozwoju energetyki wiatrowej

Ryc. A13. Nominalne zasoby energii użytecznej wiatru

Ryc. A14. Potencjalna energia wiatru (Ep) w otoczeniu uwzględnionych stacji

meteorologicznych, na poziomie 30, 60 i 90 m nad gruntem

Ryc. A 15. Rozkład potencjalnej energii wiatru (Ep, kWhrok-1


gruntem, na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego;



gruntem.



gruntem

Ryc. A18. Pokrycie i użytkowanie terenu z elementami rzeźby (zał. A7)

Ryc. A19. Przestrzenne zróżnicowanie potencjału energetycznego wiatru (zał. A8)

Ryc. A20. Człowiek i środowisko atmosferyczne

Ryc. A21. Regiony bioklimatyczne Polski

Ryc. A22. Typy bioklimatu w Polsce

Ryc. A23. Grupy bioklimatu na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego (zał. A9)

Ryc. A24. Mapa zróżnicowania bioklimatycznego (zał. A10)

Ryc. A25. Lokalizacja faunistycznych i krajobrazowych rezerwatów przyrody (zał. A11)

Ryc. A26.Tereny chronione przez prawne formy ochrony przyrody o znaczeniu regionalnym

oraz obszar funkcjonalny „Zielone Płuca Polski” (zał. A12)

150

Ryc. A27. Lokalizacja ostoi nietoperzy zakwalifikowanych do sieci Natura 2000 jako OZW

(zał. A13)

Ryc. A28. Schemat wędrówek jesiennych ptaków wodno-błotnych. Kolor żółty symbolizuje

położenie województwa kujawsko-pomorskiego na skrzyżowaniu głównych tras przelotów

ptasich ze wschodniej i północnej Europy w kierunku zachodnim i południowym.

Ryc. A29. Główne miejsca koncentracji ptaków wodno-błotnych podczas wędrówki jesiennej

(A,B,C,D, E – miejsca położone na terenie województwa kujawsko-pomorskiego)

Ryc. A30. Gminy wytypowane przez Urząd Marszałkowski do oceny ornitologicznej

Ryc. A31. „Podział” gminy Pruszcz na teren względnie dogodny dla budowy wiatraków

(kolor szary) i obszar, który należy wykluczyć z planowania inwestycji

Ryc. A32. Szlaki turystyczne przebiegające przez województwo kujawsko-pomorskie (zał.

A14)

Ryc. A33. Regiony turystyczne województwa kujawsko-pomorskiego (zał. A15)

Ryc. A34. Mapa hipsometryczna województwa kujawsko-pomorskiego (zał. A16)

Ryc. A35a. Średnie nachylenie terenu w polach 0,5 x 0,5 km (zał. A17a)

Ryc. A35b. Maksymalne nachylenie terenu w polach 0,5 x 0,5 km (zał. A17b)

Ryc. A36. Deniwelacje terenu na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego (zał. A18)

Ryc. A37. Waloryzacja krajobrazu kulturowego (zał. A19)

Ryc. A38. Regionalna sieć ekologiczna województwa kujawsko-pomorskiego (zał. A.25)

Ryc. A39. Obszary leśne województwa kujawsko-pomorskiego (zał. A26)

Ryc. A40. Tereny wrażliwe zidentyfikowane na podstawie (zał. A27)

Ryc. A41. Przybliżona gęstość zabudowy rozproszonej (zał. A28)

Ryc. A42. Rekomendowana strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych (0-500 m od

zabudowy zwartej i rozproszonej) – (zał. A29)

Ryc. A43 Alternatywna strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych (650 m od zabudowy

zwartej i rozproszonej) – (zał. A30)

Ryc. A44. Alternatywna strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych (0-500 m od

zabudowy rozproszonej) i 1000 m od zabudowy zwartej ) – (zał A31)

Ryc. A45. Rekomendowana strefa wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych (0-500 m od

zabudowy zwartej i rozproszonej) i strefa ograniczenia lokalizacji dużych farm wiatrowych

(500 – 1000 m od zabudowy zwartej i rozproszonej) – (zał. A32)

Ryc. A46.1. Najważniejsze biocentra i główne korytarze ekologiczne istotne dla awifauny

(zał. A33)

Ryc. A47. Strefy ograniczeń dla elektrowni wiatrowych wokół obszarów chronionych (zał.

A34)

Ryc. A48. Strefa ograniczeń (5 km) wokół obszarów specjalnej ochrony ptaków europejskiej

sieci ekologicznej NATURA 2000 (OSO) – (zał. A35)

151

Ryc. A 49 Strefa ograniczeń (5 km) wokół obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO)

europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 oraz obszarów mających znaczenie

Wspólnotowe (OZW) z uwagi na ich ważność dla ochrony ptaków (zał. A36)

Ryc. A 50 Strefa ograniczeń (5km) wokół obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO)

europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 oraz rezerwatów przyrody (zał. A37)

Ryc. A51 Strefy wyłączenia z uwagi na ochronę obszarów NATURA 2000 – ostoi nietoperzy

(OZW) – (zał. A38)

1

Moduł B1

BADANIA SPOŁECZNO-EKONOMICZNE

WYKORZYSTANIA ENERGETYKI

WIATROWEJ

Koordynator modułu – dr hab. Tomasz Komornicki, prof. IGiPZ PAN

Autorzy:

Dr Piotr Rosik

Dr Dariusz Świątek

Dr Rafał Wiśniewski

Mgr Paweł Milewski

2

1. Analiza kosztów i korzyści pozyskiwanej energii z siłowni wiatrowych w porównaniu

do tradycyjnych źródeł energii

1.1. Studium przypadku opisujące zjawiska ekonomiczne towarzyszące lokalizacji

elektrowni wiatrowej na terenie gminy zwłaszcza spadek zainteresowania oraz wartości

gruntów sąsiadujących z elektrowniami wiatrowymi

1.1.1. Analiza literatury przedmiotu

Analiza literatury przedmiotu wskazuje, Ŝe badania na temat wpływu elektrowni

wiatrowych na ceny nieruchomości nie dają jednoznacznych rezultatów. Przeciwnicy

elektrowni wiatrowej znajdują argumenty potwierdzające tezę, Ŝe elektrownie wiatrowe

redukują wartość nieruchomości w otoczeniu elektrowni, podczas gdy zwolennicy tej formy

pozyskiwania energii wskazują na sytuację dokładnie odwrotną. W celu scharakteryzowania

powyŜszych wątpliwości przywołano badania naukowców ze Stanów Zjednoczonych oraz

Wielkiej Brytanii przeprowadzone w ostatnim dziesięcioleciu.

W Stanach Zjednoczonych w 2003 roku powstał raport wskazujący na pozytywny

wpływ elektrowni wiatrowych na ceny nieruchomości. Autorzy raportu „Efekt rozwoju

elektrowni wiatrowych na lokalne ceny nieruchomości” 1 analizowali ceny lokalnych

nieruchomości przed powstaniem elektrowni wiatrowej, po wybudowaniu farmy oraz w

dłuŜszym okresie czasu obejmującym zarówno okres przed, jak i po wybudowaniu farmy

wiatrowej. Wykorzystano dane dotyczące 25 tys. transakcji na rynku nieruchomości. Zebrano

dane z okresu 6 lat, przy czym za kaŜdym razem dla hrabstw w których lokalizowane były

elektrownie wiatrowe wybrano dodatkowe hrabstwa, w których elektrowni wiatrowych nie

było, porównywalne pod kątem dochodu społeczności oraz średnich cen nieruchomości, z

tymi hrabstwami w których elektrownie wiatrowe zainstalowano.

1 Sterzinger G., Beck F., Kostiuk D.,2003, The effect of wind development on local property values, REPP, Renewable Energy Policy Project, Analytical Report.

3

Ryc. B.1. RóŜnica między miesięczną zmianą cen nieruchomości (hrabstwa z elektrownią

wiatrową w porównaniu do ich odpowiedników bez elektrowni); wszystkie lata badania.

Źródło: opracowanie własne na podstawie The effect of wind development on local property values (…), s. 4.

Rezultaty badania wskazują, Ŝe w odróŜnieniu od obiegowych opinii, jakoby

elektrownie wiatrowe skutkowały zmniejszeniem się cen transakcyjnych nieruchomości w

ich otoczeniu, na terenie badanych hrabstw nie zaobserwowano podobnych tendencji. W

większości hrabstw z siłowniami wiatrowymi ceny rosły wręcz szybciej niŜ w im podobnych

odpowiednikach pozbawionych elektrowni wiatrowych.

W USA badania podjęto ponownie w 2009 roku w postaci opracowania „Wpływ

projektów siłowni wiatrowych na wartość nieruchomości w Stanach Zjednoczonych”2.

Rezultaty badania są następujące: elektrownie wiatrowe nie mają statystycznie istotnego

znaczenia przy podejmowaniu decyzji dotyczących cen transakcyjnych na rynku

nieruchomości w USA. W raporcie podjęto równieŜ tematykę wolumenu transakcji w wyniku

inwestycji w elektrownie wiatrowe. Z teoretycznego punktu widzenia moŜliwy jest zarówno

spadek jak i wzrost ilości transakcji w wyniku pojawienia się na danym terenie farmy

wiatrowej. Z jednej strony naleŜałoby się spodziewać spadku ilości transakcji, gdyby

sprzedający oczekiwali, Ŝe siłownie wiatrowe mają wpływ na zmniejszenie atrakcyjności

nieruchomości w ich otoczeniu i nikt nie będzie chciał ich nieruchomości zakupić, lub gdyby

do transakcji nie dochodziło ze względu na brak potencjalnych kupujących nieruchomości

zlokalizowane w pobliŜu wiatraków. Z drugiej strony, autorzy raportu wskazują, Ŝe ilość

transakcji mogłaby wzrosnąć, gdyby załoŜyć, Ŝe sprzedający czuliby się niekomfortowo

mieszkając w otoczeniu siłowni wiatrowych. Transakcje zachodziłyby wówczas między 2 Hoen B., Wiser R., Cappers P., Thayer M., Sethi G., 2009, The Impact of Wind Power Projects on Residential Property Values in the United States: A Multi-Site Hedonic Analysis, Environmental Energy Technologies Division, Ernest Orlando Lawrence Berkeley National Laboratory.

4

dotychczasowymi mieszkańcami terenów, dla których Ŝycie w pobliŜu wiatraków jest

uciąŜliwe, a tymi osobami, które są obojętne na obecność farmy wiatrowej „za płotem”.

W celu odpowiedzi na powyŜsze pytania zgromadzono dane empiryczne dla

wybranych ośmiu obszarów zlokalizowanych na terenie Stanów Zjednoczonych. Dane

dotyczyły ilości transakcji na rynku nieruchomości w czterech okresach:

− mniej niŜ 3 lata od ogłoszenia, Ŝe na danym terenie będzie powstawać

elektrownia wiatrowa,

− po ogłoszeniu o przyszłej elektrowni wiatrowej, lecz przed rozpoczęciem

budowy,

− do 2 lat po oddaniu do uŜytkowania farmy wiatrowej,

− od 2 do 4 lat po oddaniu do uŜytkowania elektrowni wiatrowej.

Dla kaŜdego z wyŜej wymienionych czterech okresów przeprowadzono analizę ilości

transakcji (procent sprzedanych domów na danym terenie) w odległości do 1 mili (1,6 km) od

siłowni wiatrowych, od 1 do 3 mili od elektrowni i od 3 do 5 mili od elektrowni. W

przypadku tego badania odległość do 5 mili (tj. 8 km) dla autorów analizy jest odległością

krytyczną powyŜej której nie ma Ŝadnego wpływu elektrowni wiatrowej na kształtowanie się

cen i ilości transakcji na rynku nieruchomości. Odległość 8 km została wybrana, poniewaŜ

wyniki badań naukowych wskazują, Ŝe wpływ farm wiatrowych na ceny nieruchomości

analizuje się jedynie do odległości 8 km od elektrowni wiatrowej3.

Rezultaty badania są następujące:

− ilość transakcji we wszystkich okresach jest najwyŜsza dla nieruchomości

znajdujących się w odległości od 3 do 5 mili od elektrowni wiatrowej,

− ilość transakcji po ogłoszeniu realizacji inwestycji w elektrownię wiatrową

rośnie niezaleŜnie od odległości nieruchomości od siłowni wiatrowych,

− wyniki mogą być zniekształcone przez trendy globalne na rynku

nieruchomości (badanie było przeprowadzone w latach wyjątkowego wzrostu

bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości w Stanach Zjednoczonych).

3 What is the impact of wind farms on house prices?, 2007, FiBRE, Findings in Built and Rural Environments, www.rics.org.

5

Ryc. B.2. Ilość transakcji na rynku nieruchomości w zaleŜności od okresu oraz odległości od

elektrowni wiatrowych.

Źródło: opracowanie własne na podstawie The Impact of…, s. 65.

Z kolei w Kornwalii (Wielka Brytania) w 2008 r. przeprowadzono badania zaleŜności

między trzema farmami wiatrowymi (tab. B.1.) a cenami nieruchomości w odległości do 5

mili (ok. 8 km) od elektrowni (odległość identyczna jak w badaniach w USA). Instytucją

przeprowadzającą badania był RICS (Royal Institution of Chartered Surveyors)4. Analiza

dotyczyła faktycznych cen transakcyjnych nieruchomości.

Tab. B.1. Wybrane farmy wiatrowe w badaniu wpływu na ceny nieruchomości w Kornwalii

Lokalizacja farmy wiatrowej Liczba turbin Moc MW Inwestor

St Bereock 11 4.95 PowerGen

St Eval 16 9.60 National Wind Power Ltd

Delabole 10 4.00 Windelectric

Źródło: opracowanie własne na podstawie What is the impact of wind farms on house prices?...

W związku z badaniem odrzucono te nieruchomości, których atrakcyjność

podwyŜszał np. widok na morze i inne czynniki zakłócające bezpośredni wpływ farmy

wiatrowej na cenę domu. Ponadto wykluczono te nieruchomości, których cena transakcyjna

przekraczała 4000 tys. funtów lub był niŜsza niŜ 50 tys. funtów. Do ostatecznej analizy

wybrano z ogólnej sumy 1026 transakcji 919 transakcji na rynku nieruchomości. Wyniki

4 Ibidem.

6

przedstawiono niezaleŜnie dla zabudowy szeregowej, domów typu bliźniak oraz domów

wolnostojących (ryc. B.3).

Ryc. B.3. Średnia cena transakcyjna domów (w funtach) w Wielkiej Brytanii w zaleŜności od

odległości od farmy wiatrowej

Źródło: opracowanie własne na podstawie What is the impact of wind farms on house prices?...

Rezultaty badań prowadzonych w Kornwalii są następujące:

− wpływ elektrowni wiatrowych na ceny nieruchomości zaleŜy pośrednio od

odległości od elektrowni wiatrowych oraz od typu nieruchomości,

− dla domów wolnostojących nie zaobserwowano zaleŜności między ceną

transakcyjna a odległością od elektrowni wiatrowych,

− dla domów typu bliźniak oraz zabudowy szeregowej istnieje zaleŜność między

ceną transakcyjną a odległością od elektrowni wiatrowych, jeŜeli odległość ta

jest stosunkowo niewielka, tj. do jednej mili (1,6 km),

− domy typu bliźniak usytuowane w odległości do 1 mili (1,6 km) są o 35%

tańsze niŜ tego samego typu domy zlokalizowane w odległości 4 mil (6,4 km)

od elektrowni wiatrowej,

− domy w zabudowie szeregowej usytuowane w odległości do 1 mili są nawet o

54% tańsze niŜ te zlokalizowane w odległości 4 mil od farmy,

− dla wszystkich rodzajów domów, przy odległości wyŜszej niŜ 1 mila od

elektrowni wiatrowej wpływ elektrowni na ceny transakcyjne jest niewielki

lub Ŝaden.

7

Reasumując wyniki badań z Kornwalii naleŜy stwierdzić, Ŝe w świetle tych badań

elektrownie wiatrowe mogą mieć wpływ na ceny nieruchomości. Wpływ ten jest przede

wszystkim widoczny w najbliŜszym otoczeniu elektrowni, tj. do odległości około 1,6 km. W

dalszej odległości nabywcy oraz sprzedawcy nieruchomości w negocjacjach i ustalaniu ceny

transakcyjnej wydają się nie uwzględniać bliskości elektrowni wiatrowej. Co więcej, przy

dokładniejszym zbadaniu nieruchomości zlokalizowanych w odległości do 1,6 km od

elektrowni wiatrowej w St Eval okazało się, Ŝe większość transakcji dotyczyła domów typu

bliźniak i zabudowy szeregowej na terenach naleŜących do Ministerstwa Obrony.

Nieruchomości te zazwyczaj mają niŜszą wartość. Ponadto, jak wskazują badania w

Kornwalii, inwestorzy decydując się na lokalizację farmy wiatrowej często wybierają tereny

mniej atrakcyjne dla zabudowy jednorodzinnej, tak by zminimalizować wpływ elektrowni na

społeczność lokalną.

Przykłady badań w Stanach Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii, krajów mających

wieloletnie doświadczenia z energetyką wiatrową, pokazują jak trudne jest jednoznaczne

wskazanie wpływu elektrowni wiatrowych na ceny nieruchomości. Otoczenie kaŜdej farmy

wiatrowej ma swoją specyfikę i bez rozpoznania lokalnych uwarunkowań bazowanie na

modelach ekonometrycznych moŜe być źródłem duŜych błędów i prowadzić do

niewłaściwych interpretacji otrzymanych wyników.

1.1.2. Analiza cen ofertowych po wybudowaniu elektrowni wiatrowej na przykładzie

gminy Dobrzyń nad Wisłą

Wśród wybranych gmin w województwie kujawsko-pomorskim największą farma

wiatrową jest farma w Dobrzyniu nad Wisłą. Gmina leŜy na obszarze charakteryzującym się

relatywnie wysoką energią uŜyteczną wiatru (1500-2000 kWh/m2/rok na wys. 30 m. n.p.gr. w

klasie szorstkości „0-1”)5. W 2009 roku farma była największą tego typu inwestycją w

województwie kujawsko-pomorskim. Jest to duŜa farma wiatrowa składająca się z 17 siłowni

wiatrowych, turbin Vestas o łącznej mocy 34 MW (2 MW kaŜda). Dawało to w 2009 roku aŜ

32% mocy przyłączenia wszystkich farm wiatrowych w województwie (na drugim miejscu

znalazła się farma wiatrowa w Kruszwicy z 12,7 MW; pozostałe farmy w województwie

5Odnawialne źródła energii – zasoby i moŜliwości wykorzystania na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, 2009, Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, s. 37.

8

charakteryzowały się mocą przyłączenia poniŜej 6 MW, przy czym największą z tych farm

była ta na terenie gminy Pakość)6.

Farma wiatrowa w Dobrzyniu nad Wisłą znajduje się zgodnie z obowiązującym

miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy na terenie środkowej części

gminy (na północ i północny zachód od Dobrzynia nad Wisłą). Elektrownia jest

zlokalizowana w obrębie ewidencyjnym Nr 1 miasta Dobrzyń nad Wisłą oraz obrębach

ewidencyjnych Zbyszewo, Bachorzewo, Płomiany, Lenie Wielkie i Chalin w gminie

Dobrzyń nad Wisłą.

Wiatraki są usytuowane na obszarze pomiędzy Dobrzyniem nad Wisłą, po lewej

stronie drogi wojewódzkiej nr 541, w kierunku północno-wschodnim aŜ do około 2 km od

miejscowości Chalin i Mokowo połoŜonych nad Jeziorem Chalińskim. W kierunku

zachodnim trzy wiatraki są zlokalizowane na zachód od drogi wojewódzkiej nr 562 w

niedalekiej od niej odległości (ok. 400-600 m). Na północ od obszaru zajętego przez farmę

wiatrową w odległości ok. 1 km znajduje się miejscowość Płomiany i Strachoń, na zachód

Błachorzewo oraz Zbyszewo, na południowy-wschód Lenie Wielkie, a na wschód w nieco

dalszej odległości Kamienica i Michałkowo (ryc. B.4).

Ryc. B.4. Obszar na którym jest zlokalizowanych 17 wiatraków farmy wiatrowej w

Dobrzyniu nad Wisłą.

Źródło: opracowanie własne.

6 Ibidem, s. 35-36.

9

Na podstawie literatury przedmiotu (przywołane we wcześniejszej części opracowania

badania w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii) analizę cen gruntów w pobliŜu

elektrowni wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą ograniczono do obszaru znajdującego się w

odległości 8 km od farmy wiatrowej. W takiej odległości znajdują się przede wszystkim

rolnicze obszary gminy Dobrzyń and Wisłą oraz Jezioro Włocławskie, a takŜe na południu,

po drugiej stronie Jeziora Włocławskiego, obszary leśne w gminie wiejskiej Włocławek, na

północy – południowe fragmenty gmin Wielgie i Tłuchowo oraz na wschodzie – zachodnie

krańce gminy Brudzeń DuŜy w województwie mazowieckim.

Analiza cen ofertowych działek w gminie Dobrzyń nad Wisłą została przygotowana

na podstawie cen ofertowych portalu www.oferty.net. Wybrano oferty, które zostały dodane

w ciągu ostatnich 360 dni. Analizę przeprowadzono w maju 2011 oraz dodatkowe badania

przeprowadzono we wrześniu 2011 (tym samym okres badawczy dotyczył łącznie 16

miesięcy). Wydzielono trzy obszary znajdujące się w relacji do farmy wiatrowej w

Dobrzyniu nad Wisłą:

− w odległości do 2 km od najbliŜszego wiatraka,

− od 2 do 3 km od najbliŜszego wiatraka,

− od 3 do 8 km od najbliŜszego wiatraka.

Wśród działek znajdujących się w bezpośredniej odległości, tj. do około 2 km od

farmy wiatrowej w ofercie portalu www.oferty.net znalazły się działki budowlane na terenie

miasta Dobrzyń nad Wisłą oraz działka rolna z prawem zabudowy w miejscowości Lenie

Wielkie. Ceny tych działek wahają się od 10 zł/m2 w przypadku działki rolnej w Leniach

Wielkich do aŜ 160 zł dla działki budowlanej w centrum Dobrzynia nad Wisłą. Bliskość

atrakcyjnie połoŜonej nad Jeziorem Włocławskim miejscowości będącej jednocześnie

siedzibą gminy powoduje trudności w ocenie atrakcyjności ofert działek w rejonie

bezpośrednio graniczącym z obszarem farmy wiatrowej.

W dalszej odległości od farmy, tj. w odległości od 2 do 3 km w miejscowościach

Bachorzewo oraz Chalin ceny działek dostępnych na portalu www.oferty.net kształtowały się

w granicach od 8 do 22 zł za m2. Bliskość Jeziora Chalińskiego, która jest podawana w

ofertach jako potencjalne źródło terenów rekreacyjnych niewątpliwie skutkuje wyŜszą ceną

ofertową. Podobnie w niedalekim Mokówku działki rekreacyjne są w cenie około 15-25 zł za

m2. MoŜliwe jest, Ŝe gdyby nie bliskość farmy wiatrowej działki po południowej stronie

jeziora mogłyby mieć wyŜszą cenę.

10

W dalszej odległości, tj. między 3 a 8 km od elektrowni wiatrowej zaobserwowano na

portalu www.oferty.net niewiele ofert działek. Są to głównie działki z rejonów Krojczyna

oraz Tulibowa, a takŜe z gminy Brudzeń DuŜy w województwie mazowieckim. Działki te w

większości są stosunkowo tanie (poniŜej 15 zł/m2).

Analiza cen ofertowych z portalów aukcyjnych ma jednak pewne wady. Po pierwsze,

ceny ofertowe róŜnią się od rzeczywistych cen transakcyjnych. Po drugie, niektóre z działek

rolnych oferowanych na portalach aukcyjnych są wyjątkowo atrakcyjnie zlokalizowane lub

mogą w niedalekiej przyszłości ulec odrolnieniu. Z powyŜszych względów średnie ceny na

podstawie informacji z portali aukcyjnych mogą znacznie odbiegać od rzeczywistości. Z

powyŜszych względów, a takŜe ze względu na potrzebę ujęcia bardziej dynamicznego w

postaci zmian cen nieruchomości w dłuŜszej perspektywie czasowej, analizę cen ofertowych

uzupełniono badaniem cen transakcyjnych na podstawie danych uzyskanych z Agencji

Nieruchomości Rolnych w gminach na obszarze których znajdują się wybrane duŜe

elektrownie wiatrowe.

1.1.3. Analiza cen transakcyjnych gruntów rolnych po i przed inwestycją w elektrownie

wiatrową na przykładzie wybranych gmin z duŜymi elektrowniami wiatrowymi w

Polsce

Przedmiotem badania w dotychczasowej analizie (gmina Dobrzyń nad Wisłą) były

ceny ofertowe, które często znacznie róŜnią się od cen transakcyjnych. Z tego względu gminy

w których znajdują się wybrane duŜe elektrownie wiatrowe zostały poddane dodatkowej

analizie cen transakcyjnych gruntów. Wybrano trzy duŜe inwestycje w elektrownie wiatrowe

znajdujące się w trzech województwach, tj.:

− elektrownię wiatrową o mocy 90 MW zlokalizowaną w gminie Karlino (76,5

MW) oraz częściowo w gminie Gościno (pozostała część farmy) w

województwie zachodniopomorskim od 2008 r.,

− elektrownię wiatrową o mocy 34 MW zlokalizowaną w gminie Dobrzyń nad

Wisłą w województwie kujawsko-pomorskim od 2010 r.,

− elektrownie wiatrową o mocy 40,5 MW zlokalizowaną w gminie Kisielice w

województwie warmińsko-mazurskim od 2007 r.

Źródłem danych o cenach transakcyjnych były oddziały terenowe Agencji

Nieruchomości Rolnych (oddział terenowy w Szczecinie – elektrownia w gminie Karlino,

11

oddział terenowy w Bydgoszczy – elektrownia w gminie Dobrzyń nad Wisłą, oddział

terenowy w Olsztynie – elektrownia wiatrowa w Kisielicach). Dla gminy Karlino uzyskano

dane z lat 2000-2011, dla gminy Dobrzyń nad Wisłą dane z lat 2007-2011, a dla gminy

Kisielice – dane z lat 2007-2011.

Ogólną sytuację w gminach naleŜy poprzedzić krótkim wstępem dotyczącym

kształtowania się cen gruntów ornych w latach 2005-2010, w których ceny te wzrosły z 8 244

zł za hektar w 2005 r. do 18 037 zł w roku 2010. NajwyŜszy, ponad 30% wzrost cen w ujęciu

nominalnym miał miejsce w roku 2007. W ciągu dwóch lat, tj. między 2006 a 2008 r. ceny

gruntów rolnych wzrosły nominalnie w Polsce o ponad 65%. Po 2008 r. nastąpiła natomiast

stabilizacja cen i nieznaczny dalszy wzrost. W badanych województwach, tj.

zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim oraz warmińsko-mazurskim dynamika cen była

podobna jak na poziomie całego kraju. Z badanych województw najwyŜszymi cenami

gruntów charakteryzuje się województwo kujawsko-pomorskie (średnio ponad 26 tys. zł za

hektar w 2010 r.) (ryc. B.5).

Ryc. B.5. Przeciętne ceny gruntów ornych w latach 2005-2010. Ceny bieŜące za w zł/1 ha

Źródło: GUS.

W celu wykazania ewentualnego wpływu elektrowni wiatrowych na ceny gruntów

oraz ilość transakcji podjęto decyzję, Ŝe analiza będzie dotyczyć z jednej strony średniej ceny

transakcyjnej gruntów, a z drugiej strony łącznej powierzchni gruntów, które w danym roku

podlegały transakcji, a stroną była Agencja Nieruchomości Rolnych.

12

Pierwszą elektrownią jest elektrownia wiatrowa Karścino zlokalizowana między

miejscowościami Mołtowo i Karścino w gminach Karlino i Gościno w województwie

zachodniopomorskim (ryc. B.6).

Ryc. B.6. Powierzchnia gruntów podlegających transakcji (ha) oraz średnia cena transakcyjna

(zł/1 ha) w gminach Karlino i Gościno (zachodniopomorskie) w latach 2000-2011. Instalacja

elektrowni wiatrowej o mocy 90 MW w 2008 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Agencji Nieruchomości Rolnych.

Instalacja elektrowni wiatrowej w gminach Karlino i Gościno w 2008 r. zbiegła się w

czasie z pewnym obniŜeniem dynamiki rynku nieruchomości (relatywnie niewielkie areały

sprzedanych gruntów w latach 2008-2010). Jednak juŜ w 2011 r. ponownie zwiększyła się

znacznie powierzchnia sprzedanych gruntów rolnych osiągając ponad 360 ha, co świadczy o

tym, Ŝe działanie bardzo duŜej elektrowni wiatrowej na obszarze gmin nie odstraszyło

potencjalnych inwestorów. Podobnie moŜna powiedzieć o cenach transakcyjnych, które

zgodnie z krajowym trendem wzrosły w badanym okresie kilkukrotnie. MoŜna nawet

wnioskować, Ŝe wzrost cen nieruchomości w gminach Karlino i Gościno był znacznie

wyŜszy niŜ w całym województwie zachodniopomorskim, co moŜe wiązać się z połoŜeniem

gmin w pasie nadmorskim, w odległości ok. 30 km od morza bałtyckiego, przy drodze

wojewódzkiej łączącej Białogard z Kołobrzegiem. Po 2008 r. (rok instalacji elektrowni

wiatrowej) obserwuje się z wyjątkiem 2009 r. dalszy wzrost cen gruntów rolnych na obszarze

obu analizowanych gmin.

Kolejną analizowaną gmina stał się Dobrzyń nad Wisłą. W gminie tej we

wcześniejszym fragmencie opracowania przedstawiono kształtowanie się cen ofertowych.

13

Średnie ceny transakcyjne oraz powierzchnię sprzedanych gruntów rolnych w gminie

Dobrzyń nad Wisłą zobrazowano na ryc. B.7).


(zł/1 ha) w gminie Dobrzyń nad Wisłą (kujawsko-pomorskie) w latach 2007-2011. Instalacja

elektrowni wiatrowej o mocy 34 MW w 2010 r.


Liczba transakcji oraz powierzchnia sprzedanych gruntów rolnych w gminie Dobrzyń

nad Wisłą w latach 2009-2011 znacząco wzrosła. Tym samym nie moŜna mówić o zastoju

wynikającym z obawy inwestorów przed zakupem ziemi w gminie posiadającej na własnym

terenie duŜą farmę wiatrową. Tym bardziej, ze duŜa część działek zakupionych juŜ po

powstaniu elektrowni wiatrowej miała miejsce w jej bezpośredniej bliskości, tj. pod

miejscowościami Mokówko, Michałkowo oraz Chalin. Średnia cena gruntów pozostawała w

badanym okresie, podobnie jak na obszarze całego województwa, na stabilnym wysokim

poziomie.

Ostatnia badaną gminą jest gmina Kisielice w województwie warmińsko-mazurskim

(ryc. B.8).

14


(zł/1 ha) w gminie Kisielice (warmińsko-mazurskie) w latach 2005-2011. Instalacja

elektrowni wiatrowej o mocy 40,5 MW w 2007 r.


Podobnie jak w przypadku elektrowni wiatrowej Karścino, równieŜ w Kisielicach w

roku, w którym zainstalowano turbiny wiatrowe miało miejsce spowolnienie na rynku

nieruchomości. Powierzchnia rolna sprzedana przez Agencję Nieruchomości Rolnych w

gminie Kisielice w latach 2007-2008 była bardzo niewielka w porównaniu chociaŜby do

2006 r. Zastój nie trwał jednak długo i juŜ w 2009 r. transakcję opiewały na powierzchnię

przewyŜszającą 130 ha gruntów rolnych. Lokalizacja elektrowni wiatrowej nie miała wpływu

na kształtowanie się cen transakcyjnych, które mimo lekkiego załamania w latach 2008-2010

ponownie wzrosły w 2011 r., gdy średnia cena była bardzo wysoka i wyniosła 25,9 tys. zł za

1 ha.

1.1.4. Wnioski ogólne z analizy wpływu elektrowni wiatrowych na spadek

zainteresowania oraz wartości gruntów

Na podstawie literatury przedmiotu, analizy cen ofertowych działek w okolicy

elektrowni wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą, a przede wszystkim badaniu cen

transakcyjnych gruntów rolnych w gminach Karlino i Gościno, a takŜe Dobrzyń nad Wisłą

oraz Kisielice, moŜna dojść do następujących wniosków dotyczących wpływu elektrowni

wiatrowych na ceny nieruchomości:

− elektrownie wiatrowe mogą mieć niewielki wpływ na ceny nieruchomości

jedynie w najbliŜszym otoczeniu do (1,5-2 km), jednak inne czynniki, takie

15

jak bliskość terenów rekreacyjnych, obszar miejski lub podmiejski, w

znacznym większym stopniu wpływają na cenę nieruchomości niŜ bliskość

elektrowni wiatrowych; ponadto ceny oraz wolumen transakcji w najbliŜszym

otoczeniu elektrowni wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą świadczy o wciąŜ

duŜej aktywności inwestorów niezaleŜnie od bliskości farmy wiatrowej;

− elektrownie wiatrowe nie mają większego wpływu na ceny nieruchomości

połoŜonych w dalszej niŜ 2 km odległości od farmy wiatrowej; wniosek ten

potwierdzają wyniki badań prowadzonych w Wielkiej Brytanii i Stanach

Zjednoczonych, analiza cen ofertowych działek w otoczeniu farmy wiatrowej

w Dobrzyniu nad Wisłą, a przede wszystkim analiza cen transakcyjnych

gruntów rolnych w gminach Karlino, Gościno, Dobrzyń nad Wisłą oraz

Kisielice, gdzie nie zaobserwowano związku między aktywnością inwestorów

oraz średnią ceną transakcyjną a otwarciem elektrowni wiatrowych; moŜna

mówić w dwóch przypadkach (Karlino-Gościno oraz Kisielice) jedynie o

krótkotrwałym zmniejszeniu wolumenu transakcji;;

− na zróŜnicowanie cen transakcyjnych lub ofertowych w dłuŜszym okresie

czasu mają wpływ przede wszystkim globalne trendy na rynku

nieruchomości, w tym występowanie baniek spekulacyjnych, np. w Polsce w

latach 2004-2008; brak wpływu elektrowni wiatrowych na ceny

nieruchomości został równieŜ potwierdzony przez rzeczoznawców

majątkowych; przy wycenie terenów w gminie Rogoźno pod planowane

turbiny wiatrowe, posiłkując się przykładem największej elektrowni wiatrowej

w Polsce w Margoninie, wskazano w operacie szacunkowym brak związku

miedzy występowaniem elektrowni wiatrowych a cenami nieruchomości7.

1.2. Wieloletnie blokowanie terenu pod inwestycje

Wieloletnie blokowanie terenu pod inne inwestycje przedstawiono jako udział

powierzchni zajętej pod inwestycje wiatrakowe (zrealizowana i planowane), w związku z

czym wykluczona jest tam lokalizacja innych inwestycji. Powierzchnia zajęta pod

elektrownie wiatrowe (lub planowaną powierzchnię pod wiatraki) rozumiana jest dwojako: 1)

7 Informacja uzyskana z oddziału terenowego Agencji Nieruchomości Rolnych w Pile.

16

jako powierzchnia zajmowana przez same wiatraki (fundamenty wraz z placem serwisowym)

oraz 2) jako 500-metrowa strefa buforowa wokół elektrowni wiatrowej8.

Uzyskanie danych odnośnie ogólnej powierzchni zajmowanej przez farmy wiatrowe

okazało się niezwykle trudne. Gminy, w których inwestor planuje budowę elektrowni

wiatrowych, nie posiadają informacji o powierzchni zajętej przez przyszłe inwestycje

wiatrakowe. RównieŜ w tych gminach, w których juŜ funkcjonują elektrownie wiatrowe,

zakres prowadzonej ewidencji nie pozwalał na wskazanie powierzchni bez pracochłonnych

dodatkowych czynności. Nawet w przypadku farm wiatrowych gminy nie dysponowały

całkowitą powierzchnią9 zajmowaną przez wszystkie elektrownie wiatrowe. Władze gminne

posiadają jedynie informację o powierzchni zajmowanej przez pojedyncze elektrownie

wiatrowe (turbiny), zdefiniowanej jako powierzchnia fundamentów elektrowni wraz z

przyległym placem serwisowym wyłączonym z uŜytkowania rolnego. Na podstawie

informacji uzyskanych z wybranych urzędów gminnych województwa kujawsko-

pomorskiego (m.in. gmina KsiąŜki, Kcynia, Rypin, Dobrzyń nad Wisłą, Mogilno) oraz

dostępnych kart informacyjnych realizowanych przedsięwzięć (m.in. w gminie śerków i

Damasławek w województwie wielkopolskim) moŜna stwierdzić, Ŝe powierzchnia zajęta pod

pojedynczą elektrownię wiatrową waha się od 1225 do 2500 m2 (niekiedy 3000 m2). MoŜna

zatem określić przybliŜoną powierzchnię zajmowaną przez istniejące elektrownie wiatrowe

lub powierzchnię, którą planuje się przeznaczyć pod przyszłe inwestycje wiatrakowe.

Przeprowadzona przez IGiPZ PAN w Toruniu inwentaryzacja elektrowni wiatrowych

wykazała 406 turbin wiatrowych województwie kujawsko-pomorskim. W przewaŜającej

części są to pojedyncze obiekty. Przyjmując, Ŝe średnia powierzchnia zajęta przez jeden

wiatrak to 0,20 ha, to całkowita powierzchnia wyłączona spod innych inwestycji wynosi ok.

81 ha.

W obliczeniach oprócz powierzchni zajmowanej przez elektrownię wiatrową i

przyległy plac serwisowy uwzględniono ponadto strefę oddziaływania siłowni wiatrowej, w

której niemoŜliwa jest lokalizacja innych inwestycji budowlanych. Na podstawie

przeprowadzonych informacji uzyskanych z urzędów gminnych minimalny bufor od wiatraka

wynosi 500 m, co w przypadku 406 turbin wiatrowych daje powierzchnię prawie 31,9 tys. ha

w skali województwa. Tereny te stanowią ponad 1,7% powierzchni województwa kujawsko-

pomorskiego oraz 2,8% całkowitej powierzchni uŜytków rolnych w tym województwie.

8 Wartość 500 m przyjęto na podstawie informacji z urzędów gminnych. 9 Powierzchnia farmy wiatrowej rozumiana jest w tym przypadku jako całkowity obszar ograniczony skrajnymi wiatrakami w danej farmie wiatrowej.

17

Wartość udziału powierzchni zajętej pod inwestycje wiatrakowe w ogólnej powierzchni

uŜytków rolnych jest zróŜnicowana w zaleŜności od powiatu i waha się od 0,1% do 11,1%

(tab. B.2).

Tab. B.2. Elektrownie wiatrowe w woj. kujawsko-pomorskim (istniejące i w budowie) i

zajmowana przez nie powierzchnia

Powierzchnia zajmowana przez wiatraki

Powiat Liczba

elektrowni wiatrowych

fundamenty z placem serwisowym

[ha]

500-metrowa strefa buforowa wokół

wiatraka [ha]

Procent powierzchni

uŜytków rolnych zajętych pod elektrownie wiatrowe

aleksandrowski 55 11,0 4317,5 11,1

brodnicki 24 4,8 1884,0 2,7

bydgoski 10 2,0 785,0 1,2

chełmiński 11 2,2 863,5 2,0

golubsko-dobrzyński 12 2,4 942,0 2,2

grudziądzki 1 0,2 78,5 0,1

inowrocławski 73 14,6 5730,5 6,1

lipnowski 47 9,4 3689,5 5,5

mogileński 10 2,0 785,0 1,6

nakielski 4 0,8 314,0 0,4

radziejowski 67 13,4 5259,5 10,1

rypiński 5 1,0 392,5 1,0

sępoleński 2 0,4 157,0 0,3

toruński 8 1,6 628,0 0,9

tucholski 3 0,6 235,5 0,5

wąbrzeski 3 0,6 235,5 0,6

włocławski 54 10,8 4239,0 4,1

Ŝniński 17 3,4 1334,5 1,9

woj. kujawsko-pomorskie 406 81,2 31871,0 2,8

Źródło: obliczenia własne na podstawie inwentaryzacji przeprowadzonej przez IGiPZ PAN w Toruniu.

W 2011 r. do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Bydgoszczy wpłynęło

120 wniosków o uzgodnienie warunków realizacji inwestycji wiatrakowych. Według tych

wniosków planuje się budowę 292 turbin wiatrowych o łącznej mocy 512 MW. Gdyby

realizacja tych planów doszła do skutku, to powierzchnia zajęta pod budowę tych elektrowni

wraz z 500-metrowym buforem wyniosłaby prawie 23,0 tys. ha, co łącznie z istniejącymi

18

elektrowniami wiatrowymi wynosiłoby prawie 55 tys. ha (3% powierzchni województwa i

4,7% powierzchni uŜytków rolnych).

Na podstawie informacji otrzymanych z urzędów gminnych moŜna stwierdzić, Ŝe nie

zachodzi konflikt między lokalizacją elektrowni wiatrowych a blokowaniem terenów pod

inne inwestycje. Jedynym ograniczeniem jest wspomniany 500-metrowy bufor od turbiny

wiatrowej.

W gminie Dobrzyń nad Wisłą funkcjonuje 17 duŜych, 2 MW elektrowni wiatrowych,

oraz 16 małych (ok. 0,15 MW). Ponadto wydano pozwolenia na budowę kolejnych sześciu

elektrowni o mocy 2 MW. W planie przestrzennego zagospodarowania określono jedynie

bufor 500-metrowy od wiatraka, w którym istnieje zakaz lokalizacji zabudowy

mieszkaniowej. Poza tym obszarem są działki rolne, więc potencjale inwestycje wymagałyby

najpierw wdroŜenia postępowania w celu zmiany przeznaczenia gruntów (tj. odrolnienia).

Takie inwestycje wymagałyby indywidualnego postępowania, co jednak nie wyklucza

realizacji takiej inwestycji. Nie moŜna więc w sposób jednoznaczny i uogólniający

stwierdzić, Ŝe inwestycje w energetykę wiatrową przyczyniają się do blokowania terenu pod

inne inwestycje. KaŜdorazowo wymaga to indywidualnego rozpatrzenia na podstawie

przyjętych planów przestrzennego zagospodarowania.

Blokowanie terenów pod inne inwestycje moŜe zachodzić nie na poziomie gminnym,

ale na poziomie indywidualnych umów między inwestorem a właścicielem ziemi, na którym

miałaby stanąć przyszła inwestycja. Znane są przypadki zawierania bezpośrednich umów

między rolnikami a inwestorami na długoletnią dzierŜawę gruntów rolnych. Trzeba jednak

zaznaczyć, Ŝe inwestor nie zobowiązuje się do wybudowania elektrowni wiatrowej na

wydzierŜawionym terenie. Mowa jest tylko o planowaniu inwestycji i jej ewentualnej

realizacji po otrzymaniu wszystkich niezbędnych pozwoleń. Zawierane umowy nie

gwarantują więc realizacji inwestycji, a jedynie zabezpieczają inwestora w kontekście

moŜliwości lokalizacji przedsięwzięcia. Taki wydzierŜawiony teren, na którym nie została

zlokalizowana turbina wiatrowa, jest zablokowany pod inne potencjalne inwestycje na mocy

podpisanej umowy o dzierŜawę.

19

1.3. Wpływy środków finansowych do budŜetu gminy z lokalizacji elektrowni wiatrowej

oraz rozkład podatków gruntowych w jednostce

1.3.1. Podatek od nieruchomości – wybrane aspekty prawne

Niewątpliwą korzyścią dla gminy z inwestycji w elektrownię wiatrową są wpływy z

podatków od nieruchomości. Podatek ten zostaje naliczony według 2% stawki od wartości

części budowlanych, na których znajduje się elektrownia wiatrowa, tj. fundamentu i masztu.

Sprawa opodatkowania elektrowni wiatrowych budzi szereg kontrowersji i sporów, w

szczególności dotyczących opodatkowania poszczególnych elementów elektrowni

wiatrowych. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt. 3 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach

lokalnych (t.j. Dz. U. z 2010 r. nr 95, poz. 613 ze zm.), opodatkowaniu podatkiem od

nieruchomości podlegają m. in. budowle lub ich części związane z prowadzeniem

działalności gospodarczej10. Na tej podstawie L. Etel i M. Popławski uwaŜają, Ŝe

opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlega w całości elektrownia wiatrowa, a nie

tylko niektóre jej elementy, takie jak fundamenty oraz maszt. Osąd ten jest zgodny z definicją

budowli zawartą w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, a jedynie pomocniczo w

zakresie ustawowego odesłania na prawie budowlanym11. R. Lewandowski z kolei

przywołuje wyrok sądu WSA w Bydgoszczy z 11 marca 2008 r., gdzie postawiono tezę, Ŝe

opodatkowaniu podlegają zarówno fundamenty, maszty, przyłącza, jak i pozostałe elementy

tj. generator, wirnik ze skrzydłami, skrzynia biegów, komputer sterujący, transformator,

rozdzielnia energetyczna, instalacja alarmowa i zdalnego sterowania. Wszystkie te elementy

składają się na całość techniczno-uŜytkową, czyli stanowią obiekt budowlany12.

Z kolei Minister Finansów w swoim stanowisku z 17 maja 2007 r. stwierdza, Ŝe

opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają jedynie części budowlane elektrowni

wiatrowych jako odrębne pod względem technicznym części przedmiotów składających się

na całość uŜytkową13. Podsumowując, jak dotąd brak jednoznacznej wykładni prawa i ani

orzecznictwo ani literatura przedmiotu nie przynoszą jednoznacznych odpowiedzi

dotyczących opodatkowania elektrowni wiatrowych podatkiem od nieruchomości.

10 Lewandowski R., 2011, Elektrownie wiatrowe a podatek od nieruchomości, http://www.podatki.biz/artykuly/13_13250.htm. 11 Etel L., Popławski M., 2009, Czy elektrownie wiatrowe podlegają opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości?, Przegląd Podatków Lokalnych i Finansów Samorządowych, z. 6. 12 Lewandowski R., 2011, Elektrownie wiatrowe a podatek od nieruchomości, http://www.podatki.biz/artykuly/13_13250.htm 13 Ibidem.

20

Podatek od nieruchomości na początku drugiej dekady XXI wieku wynosi około 40-

60 tys. od turbiny, co w przypadku 20 turbin daje z tego tytułu przychody rzędu około 1 mln

zł dla gminy rocznie. Przy większych inwestycjach bezpośrednie dochody gminy z tytułu

elektrowni wiatrowych mogą nawet przewyŜszać 2 mln złotych rocznie. Gmina Margonin

według informacji Rzeczpospolitej zyskała na największej farmie wiatrowej w Polsce

zlokalizowanej właśnie w Margoninie dodatkowe 4 mln zł w budŜecie rocznie14. Gdyby

podatkiem od nieruchomości objąć, zgodnie z propozycją L. Etela i M. Popławskiego

elektrownię wiatrową w całości (a nie tylko fundament i maszt), to łączny dochód dla gminy

mógłby wzrosnąć nawet trzykrotnie (do 3-12 mln zł w zaleŜności od wielkości elektrowni

wiatrowej)15.

1.3.2. Podatek od nieruchomości a dochody budŜetów wybranych gmin w Polsce

posiadających na swoim terenie duŜe elektrownie wiatrowe

Nawet przy aktualnie (2012) obowiązującej wykładni prawa, podatek od

nieruchomości z elektrowni wiatrowych jest niemałą kwotą, szczególnie w przypadku gmin o

relatywnie niskich dochodach. Przykładowo, gminy na których funkcjonują elektrownie

wiatrowe, np. Margonin, Będzino, gmina wiejska Suwałki lub w kujawsko-pomorskim –

Dobrzyń and Wisłą charakteryzowały się w 2010 r. dochodami rocznymi rzędu 20-30 mln zł.

Dla tych gmin potencjalne dochody rzędu 1-4 mln zł z tytułu podatku od nieruchomości

związanego z usytuowaniem na ich terenie elektrowni wiatrowych stanowią od 3 do nawet

16% dochodów budŜetowych.

W celu skonkretyzowania wpływów do budŜetu gminy z podatku od nieruchomości w

jednostce czasu wysłano zapytanie do tych gmin w Polsce na obszarze, których znajdują się

duŜe (powyŜej 30 MW) elektrownie wiatrowe. Urzędnicy samorządowi zostali zapytani o

rozkład dochodów łącznych gmin, dochodów z tytułu podatku od nieruchomości ogółem oraz

dochodów z tytułu podatku od nieruchomości w latach 2007-2011, z zaznaczeniem lat w

których oddano do uŜytku na terenie ich gmin elektrownie wiatrowe. Najpełniejsze dane

otrzymano z czterech gmin, trzech zlokalizowanych na obszarze województwa

zachodniopomorskiego (Kamień Pomorski, Karlino oraz Wolin) oraz jedna z województwa

pomorskiego (Kobylnica). Łącznie w czterech gminach zainstalowano farmy wiatrowe o

mocy 256 MW co daje przeciętnie w gminie ponad 64 MW (tab. B.3).

14 http://www.rp.pl/artykul/504494_Protesty_utrudnia_budowe_wiatrakow.html 15 http://www.bisztynek.strona.pl/kisielice.html

21

Tab. B.3. Średnie dochody z tytułu podatku od nieruchomości w gminach z duŜymi

elektrowniami wiatrowymi

Gmina Rok wybudowania

elektrowni wiatrowej

Moc elektrowni

(MW)

Średni dochód roczny z 1 MW

z tytułu podatku od

nieruchomości (tys. zł)

Kamień Pomorski 2009 28,8 52,7

Karlino 2008 76,5 52,9

Wolin 2007 30,0

2009 31,5

34,3

Kobylnica 2008 48,0 40,5

2011 41,4 -

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z urzędów gminnych.

Średnie dochody z tytułu podatku od nieruchomości od 1 MW zainstalowanej mocy w

czterech gminach wynosiły w badanym okresie od 34 tys. zł. w gminie Wolin do ponad 52

tys. zł. w gminach Kamień Pomorski i Karlino. Przyjmując powyŜsze widełki dochodowe w

postaci 34-52 tys. zł. za 1 MW, moŜna oszacować minimalne i maksymalne dochody

uzyskiwane przez gminę w zaleŜności od mocy farmy wiatrowej (tab. B.4).

Tab. B.4. Szacunkowy dochód dla gminy w tytuły podatku od nieruchomości w zaleŜności od

łącznej mocy elektrowni wiatrowych (MW)

Łączna moc elektrowni wiatrowych (MW)

30 60 90 120

Dochód dla gminy w tys. zł. (dla

34 tys. zł. / 1 MW)

1020 2040 3060 4080

Dochód dla gminy w tys. zł. (dla

52 tys. zł. / 1 MW)

1560 3120 4680 6240


W celu skonkretyzowania udziału dochodów z elektrowni wiatrowych w łącznych

dochodach budŜetów gmin (a takŜe w porównaniu z łącznymi dochodami uzyskiwanymi z

tytułu podatku od nieruchomości) dokonano analizy czterech studiów przypadku, tj. gmin

Kamień Pomorski, Karlino, Wolin oraz Kobylnica w latach 2007-2011 (w gminie Wolin

uzyskano dane jedynie do 2010 r.) (ryc. B.9–B.12).

22

Ryc. B.9. Kamień Pomorski (28,8 MW w 2009 r.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z UG Kamień Pomorski.

Ryc. B.10. Karlino (76,5 MW w 2008 r.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z UG Karlino.

23

Ryc. B.11. Wolin (30 MW w 2007 r. i 31,5 MW w 2009 r.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z UG Wolin.

Ryc. B.12. Kobylnica (48 MW w 2008 r. i 41,4 MW w 2011 r.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z UG Kobylnica.

Udział dochodów z tytułu podatku od nieruchomości z elektrowni wiatrowych w

łącznych dochodach ogółem gminy zaleŜy od łącznej mocy zainstalowanej w elektrowni oraz

od wysokości dochodów gminy. Wszystkie analizowane gminy charakteryzują się

podobnymi łącznymi dochodami 2011 r. w wysokości od około 40 mln zł (Wolin) do około

48 mln zł (Kobylnica). Udział dochodów z podatku od nieruchomości od elektrowni

wiatrowych w poszczególnych gminach w „najlepszym roku” wahał się od około 4% w

24

Kamieniu Pomorskim i Kobylnicy do prawie 9,65% w gminie Karlino w 2010 r. W gminie

Kobylnica, gdzie w 2011 r. otwarto kolejna elektrownie wiatrową o mocy 41,4 MW udziały

dochodów z tytułu podatku od nieruchomości z elektrowni wiatrowych w łącznym dochodzie

gminy wzrosną w 2012 r. do 6,5% (a włączając planowane dochody z dzierŜawy gruntów

gminnych pod budowę elektrowni wiatrowej – nawet do 7,7%).

Interesująco wyglądają równieŜ udziały dochodów z tytułu podatku od nieruchomości

z elektrowni wiatrowych w dochodach łącznych z podatku od nieruchomości w 2011 r.

Udziały te wahają się od 21% dla gminy Wolin do aŜ 41% dla gminy Karlino. Tym samym

moŜna jednoznacznie stwierdzić, ze funkcjonowanie duŜych farm wiatrowych o mocy

powyŜej 30 MW w znaczący sposób podnosi dochody z tytułu podatku od nieruchomości

uzyskiwane przez gminy (przynajmniej o 25%, a przy elektrowniach duŜej mocy rzędu

80MW nawet o 60-70%).

Na marginesie naleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe wiele gmin posiadających na własnym

terenie elektrownie wiatrowe charakteryzuje się relatywnie niskimi dochodami własnymi i

korzysta z subwencji wyrównawczej w postaci tzw. janosikowego, na mocy którego budŜet

państwa zabiera dochody najbogatszym gminom, aby podzielić je między najuboŜsze. W

niektórych przypadkach najbiedniejszych gminy moŜe okazać się, Ŝe suma utraconej

subwencji wyrównawczej jest na tyle duŜa, Ŝe pokrywa znaczną część dochodów

potencjalnie uzyskanych od inwestora z tytułu podatku od nieruchomości. Sytuacja dotyczy

jedynie bardzo biednych gmin na terenie których zainstalowano bardzo duŜe elektrownie

wiatrowe. NaleŜy podjąć dalsze badania w tym względzie w celu dokładnego oszacowania

ewentualnej utraty przez te gminy subwencji wyrównawczej16.

Warto dodać, Ŝe z punktu widzenia inwestora podatek od nieruchomości stanowi duŜą

część kosztów eksploatacyjnych farmy wiatrowej. W przypadku elektrowni wiatrowej o

mocy 30 MW podatek od nieruchomości razem z kosztem dzierŜawy gruntu wynoszą nawet

ponad 38% kosztów eksploatacyjnych jakie ponosi inwestor (ryc. B.13).

16http://zlotoryja.naszemiasto.pl/artykul/841710,co-z-wiatrakami-w-gminiepielgrzymka,898378,id,t,zid.html#galeria

25

Ryc. B.13. Koszty eksploatacyjne farmy wiatrowej o mocy 30 MW w mln zł

Źródło: opracowanie własne na podstawie

http://www.ekoenergia.pl/index.php?id_akt=479&%20plik=Budowa_(_wiatraka_)_-__farmy_wiatrowej.html.

1.3.3. Łączne korzyści dochodowe dla gmin z tytułu posiadania elektrowni wiatrowych

Kolejną korzyścią dla gminy są dochody z tytułu dzierŜawy gruntów komunalnych

oraz wpływy z tytułu udziału gminy w podatku PIT (oraz w niektórych przypadkach, gdy

siedziba firmy-inwestora znajduje się na terenie gminy, równieŜ wpływy z tytułu podatku

CIT)17. Ponadto instalacja elektrowni wiatrowych przynosi dochody z tytułu dzierŜawy

gruntów rolnych , co z kolei wpływa na stabilizację dochodów rolników, a pośrednio ma

wpływ na płatność podatku rolnego. Analizę wpływu środków finansowych do budŜetu

gminy z tytułu dzierŜawy gruntów rolnych naleŜy rozpatrywać równieŜ z punktu widzenia

obszaru jaki wiatraki zajmują. OtóŜ wiatraki bardzo małe zajmują praktycznie niewiele

więcej miejsca niŜ sam słup na powierzchni gruntu. Natomiast duŜe elektrownie wiatrowe,

np. takie powyŜej 1 MW zajmują łącznie obszar około 30-35 arów (0,35 ha), w tym

uwzględnia się18:

− 200-300 m2 fundament o głębokości przewaŜnie około 2 m,

− 500-1300 m2 plac manewrowy;

− ewentualna droga dojazdowa po polu, zajmująca około 20 arów (0,2 h).

Rolnicy mogą otrzymywać za duŜy wiatrak o mocy 2 MW około 15 tys. zł/rok za

dzierŜawę gruntu. Trudno jednoznacznie określić tą kwotę poniewaŜ inwestor indywidualnie

negocjuje z rolnikami stawki. Z tego względu wahają się one w granicach od 10 do nawet 30

17 http://www.psew.pl/korzysci_i_fakty.htm. 18 http://wiatrowa.eu.interia.pl/#top.

26

tys. zł/rok19. Jest to kwota o wiele wyŜsza niŜ moŜliwości jakie za podobny areał osiąga

właściciel pola w przypadku „tradycyjnych” dochodów z ziemi w postaci uprawy rolniczej.

Dochód z tytułu dzierŜawy wiatraków wpływa zatem istotnie na stabilizację sytuacji

materialnej rolników.

W niektórych przypadkach właścicielem ziemi na której mają funkcjonować

elektrownie wiatrowe jest gmina. W takim przypadku wpływy z tytułu dzierŜawy stanowią

dodatkowe źródło dochodów gminy. Sytuacja taka ma miejsce w gminie Kobylnica w

województwie pomorskim, gdzie w związku z instalacją w 2011 r. elektrowni wiatrowej o

mocy 41,4 MW na gruntach będących w posiadaniu gminy, władze samorządowe szacują

wpływy z tytułu dzierŜawy na łączną kwotę aŜ 557 tys. zł. rocznie.

Analizę łącznego wpływu środków finansowych do budŜetu gminy z lokalizacji

elektrowni wiatrowej przeprowadzono w oparciu o badanie dochodów budŜetów gmin.

Analiza została przeprowadzona dla czterech duŜych farmach wiatrowych uruchomionych w

latach 2005-2010 w Polsce. NaleŜą do nich:

− Margonin – największa w Polsce elektrownia wiatrowa składająca się z 60

wiatraków o łącznej mocy 120 MW, która rozpoczęła działalność w powiecie

chodzieskim, w niedalekiej odległości od województwa kujawsko-

pomorskiego w pierwszej połowie 2010 r.,

− Tymień w gm. Będzino, farma zlokalizowana między Kołobrzegiem a

Koszalinem – największa w latach 2006-2008 elektrownia wiatrowa w Polsce

o całkowitej mocy 50 MW,

− Karścino-Mołtowo w gm. Karlino, usytuowana około 15 km na południe od

Tymienia złoŜona z 60 wiatraków o łącznej mocy 76,50 MW, rozpoczęła

funkcjonowanie w 2008 r.,

− Suwałki – elektrownia wiatrowa połoŜona na północ od Suwałk złoŜona z 18

wiatraków o łącznej mocy 41,4 MW, którą oficjalnie uruchomiono w

październiku 2009 r.

Ewolucja dochodów budŜetów czterech gmin, tj. gminy Margonin, Będzino, Karlino

oraz gminy wiejskiej Suwałki w porównaniu z ewolucją dochodów gmin w Polsce moŜe dać

19 http://www.www.kpodr.pl/index.php/energia-odnawialna/113-energia-wiatrowa/568-pienidze-za-wiatraki; http://www.cieplozziemi.pl/Odnawialne%C5%BAr%C3%B3d%C5%82aenergii/EnergiawiatrowaArtyku%C5%82y/tabid/195/ArticleId/815/Gmina-liczy-na-farmy-wiatrowe-815.aspx; http://www.ppr.pl/forum/viewtopic.php?t=7155.

27

odpowiedź na pytanie o zmiany w dochodach budŜetów gmin po zainstalowaniu na ich

terenie elektrowni wiatrowej (ryc. B.14).

Ryc. B.14. Ewolucja dochodów budŜetów gmin z zainstalowanymi duŜymi elektrowniami

wiatrowymi w porównaniu do średniej dla Polski, przed i po zbudowaniu elektrowni

wiatrowych (rok oddania do uŜytkowania zaznaczony pełnym kołem) (2005=100)

Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych.

We wszystkich analizowanych gminach, w których zbudowano duŜe elektrownie

wiatrowe w Polsce skok w dochodach budŜetów gmin był zauwaŜalny szczególnie w

pierwszym roku funkcjonowania elektrowni (na rysunku na lewo od zaznaczonego koła). W

farmie wiatrowej w Margoninie, która została oddana do uŜytkowania na początku 2010 r.

dochody budŜetu gminy za rok 2010 wzrosły o 27% w porównaniu do 2009 r. Dzięki tej

największej w Polsce inwestycji w energetyce wiatrowej, w gminie Margonin znacznie

poprawiła się sytuacja budŜetowa (roczne dochody wzrosły równocześnie z inwestycją o

dodatkowe 4 mln zł, chociaŜ w budŜecie na rok 2010 załoŜono dodatkowe środki z tytułu

funkcjonowanie elektrowni wiatrowych jedynie w wysokości 900 tys. zł.). Warto zauwaŜyć,

Ŝe w latach 2005-2009 (przed inwestycją) dochody gminy Margonin rosły wolniej niŜ średnia

krajowa.

Analogiczną sytuację jak w Margoninie zauwaŜono równieŜ w gminie Będzino

(elektrownia w Tymieniu), gdzie w pierwszym roku funkcjonowania siłowni wiatrowych

dochody gminy wzrosły o 28%. W gminie wiejskiej Suwałki w pierwszym roku dochody

gminy wzrosły o 23%, a w Karlinie (elektrownia Karścino-Mołtowo) – o 11%. Jednak w

długiej perspektywie czasu, tzn. po kilku latach funkcjonowania elektrowni wzrost dochodów

budŜetowych gminy jest dosyć zróŜnicowany. Przykładowo, w Będzinie znaczący spadek

dochodów zaobserwowano w roku 2010. Gmina Karlino z kolei charakteryzowała się w tym

28

samym roku (trzeci rok funkcjonowania farmy wiatrowej) bardzo duŜym wzrostem

dochodów. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe wszystkie analizowane gminy, niezaleŜnie od

chwilowych wahań dochodów budŜetowych wykazywały w latach 2005-2010 szybszy wzrost

dochodów niŜ średnia dla Polski.

W województwie kujawsko-pomorskim analizę dochodów budŜetowych

przeprowadzono w trzech gminach, charakteryzujących się najwyŜszą mocą przyłączenia

wszystkich farm wiatrowych w województwie, tj. w gminach: Dobrzyń nad Wisłą,

Kruszwica oraz Pakość. Podobnie jak w przypadku analizy dla Margonina, Będzina, Karlina i

Suwałk, takŜe w kujawsko-pomorskim, ewolucja dochodów budŜetowych gmin z

elektrowniami wiatrowymi wskazuje na pozytywny efekt dla finansów gminy (ryc. B.15).

Nie jest on moŜe tak spektakularny jak dla większych elektrowni wiatrowych na terenie całej

Polski, co jest uwarunkowane naturalnie niŜszymi dochodami z tytułu podatku od

nieruchomości dla elektrowni o mniejszej mocy. Niemniej jednak naleŜy zaznaczyć, Ŝe jest

wyraźnie widoczny efekt w postaci wyŜszego wzrostu dochodów budŜetowych w latach

2005-2010 w porównaniu do średniej dla całego województwa.

Ryc. B.15. Ewolucja dochodów budŜetów gmin z zainstalowanymi duŜymi elektrowniami

wiatrowymi w województwie kujawsko-pomorskim w porównaniu do średniej dla

województwa (2005=100)

Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych.

1.3.4. Wnioski ogólne z analizy wpływów środków finansowych do budŜetu gminy z

lokalizacji elektrowni wiatrowej oraz rozkładu podatków gruntowych w jednostce czasu

Podsumowując, moŜna wnioskować, Ŝe:

29

− podatek od nieruchomości z tytułu elektrowni wiatrowych jest często

znaczącą pozycją w budŜecie gminy; dla gmin charakteryzujących się

relatywnie niewielkimi dochodami, przy duŜych farmach wiatrowych

(powyŜej 30MW) moŜe przekraczać nawet 10% dochodów budŜetowych, a

w większości przypadków, dla gmin osiągających dochody rzędu 40 mln zł

rocznie udział ten kształtuje się w granicach od 4% do 7%, czyli około 2-3

mln zł (do 10%, tj. 4 mln zł przy elektrowniach o mocy ponad 80-90 MW);

udział ten rośnie w miarę zwiększania mocy zainstalowanych elektrowni na

terenie gminy;

− udział dochodów z tytułu podatku od nieruchomości od elektrowni

wiatrowych w łącznych dochodach uzyskiwanych przez gminę z podatku od

nieruchomości ogółem jest bardzo wysoki i waha się w granicach od 20% do

nawet 40%;

− elektrownie wiatrowe, oprócz dochodów z tytułu podatków od nieruchomości

dają dodatkowe moŜliwości uzyskiwania dochodów z udziału gminy w

podatkach PIT (oraz w niektórych przypadkach równieŜ CIT), a takŜe z

tytułu stabilizacji sytuacji materialnej rolników, którzy uzyskują znaczny

dochód z tytułu dzierŜawy gruntów pod elektrownie wiatrowe; dodatkowym

źródłem dochodów gminy są bezpośrednie wpływy z tytułu dzierŜawy, gdy

gmina jest właścicielem gruntów na których funkcjonuje elektrownia

wiatrowa; bezpośrednie dochody z tego tytułu mogą wynieść rocznie nawet

ponad 0,5 mln zł (dla elektrowni wiatrowej o mocy około 40 MW);

− analiza ewolucji dochodów gmin posiadających na swoim terenie duŜe farmy

wiatrowe wykazała, Ŝe szczególnie w pierwszym roku funkcjonowania

inwestycji następuje duŜy skok w dochodach budŜetowych gmin, nawet

powyŜej 20%;

− w dłuŜszej perspektywie czasowej trudno jednoznacznie wyrokować na

temat efektu elektrowni wiatrowych na dochody gminy; wraz ze wzrostem

dochodów łącznych gmin udział bezpośrednich dochodów z elektrowni

wiatrowych będzie zapewne stopniowo maleć i w niektórych gminach

następuje powrót do ścieŜki wzrostu dochodów wyznaczonej na podstawie

trendów krajowych; w innych gminach natomiast wydaje się, Ŝe jednorazowy

wzrost dochodów w wyniku zainstalowania elektrowni wiatrowej na ich

30

terenie skutkował trwałym wzrostem dochodu gminy równieŜ w kolejnych

latach (pozytywny długookresowy efekt wpływu elektrowni wiatrowych

poprzez tzw. efekty mnoŜnikowe);

− w 2011 roku jest zbyt wcześnie (zbyt krótki szereg czasowy) by jednoznacznie

dowodzić, czy elektrownie wiatrowe w długiej perspektywie czasu podnoszą

znacząco i trwale dochody własne gminy; warto jednak zaznaczyć, Ŝe w

sytuacji gdyby elektrowni wiatrowych w ogóle na obszarze tych gmin nie

wybudowano, ich dochody kształtowały się z pewnością na niŜszym

poziomie, zarówno w krótkiej, jak i długiej perspektywie.

1.4. Długofalowy bilans ekonomiczny kosztów i korzyści pozyskania energii z elektrowni

wiatrowych

1.4.1. Bilans kosztów i korzyści w punktu widzenia jednostek samorządowych

Bilans kosztów i korzyści ekonomicznych (oraz innych) z punktu widzenia jednostek

samorządowych w województwie kujawsko-pomorskim został zbadany za pomocą ankiety

wysłanej we wrześniu 2011 r. do 47 zarządów gmin w województwie kujawsko-pomorskim.

Wybrano te gminy, które posiadały na swoim terenie elektrownie wiatrowe. Ankietę

wypełniło 25 gmin co daje 53% stopę zwrotu. Łącznie w gminach, które wypełniły ankietę

działało 212 turbin wiatrowych o łącznej mocy ponad 96 MW, co daje średnio na jedną

gminę 8,48 turbiny i moc równą 3,85 MW. W niektórych gminach zainstalowane były

jedynie pojedyncze wiatraki o mocy mniejszej niŜ 1 MW, natomiast w trzech gminach łączna

moc przewyŜszała 10 MW.

Pytania zawarte w ankiecie dotyczyły rynku nieruchomości, dochodów gminy,

ogólnej oceny funkcjonowania elektrowni wiatrowych, a takŜe pozytywnych jak i

negatywnych konsekwencji rozwoju energetyki wiatrowej.

Pytania dotyczące zaleŜności między elektrowniami wiatrowymi a rynkiem

nieruchomości.

31

Wniosek: Tylko w trzech gminach wskazano na większy ruch na rynku nieruchomości. W

większości gmin w wyniku funkcjonowania elektrowni wiatrowych nie zaobserwowano

większych zmian, tj. wzrostu liczby chętnych do zakupu lub sprzedaŜy działek lub domów.

Wniosek: Przy bardziej precyzyjnym pytaniu, które ograniczało zasięg oddziaływania

wiatraków do odległości do 2 km od elektrowni wiatrowych odpowiedź respondentów była

podobna. RównieŜ w tym przypadku nie zaobserwowano w większości gmin większych

zmian w zakresie zainteresowania sprzedaŜą bądź kupnem domu lub działki.

32

Wniosek: Kolejne pytanie dotyczyło cen gruntów. Uzyskane odpowiedzi potwierdzają fakt,

Ŝe konsekwencją braku większego ruchu na rynku nieruchomości zlokalizowanych w pobliŜu

elektrowni wiatrowych towarzyszy stabilność cen gruntów w okolicy farm wiatrowych.

NiezaleŜnie do mocy oraz ilości wiatraków elektrownie wiatrowe nie mają zatem jak dotąd

wpływu na ceny gruntów oraz ilość transakcji.

Wniosek: Doprecyzowanie pytania i zawęŜenie pola oddziaływania wiatraków do 2 km od

elektrowni wiatrowych nie zmienia struktury odpowiedzi w sposób znaczący. Warto jednak

zauwaŜyć, Ŝe w niektórych gminach ceny nieruchomości połoŜonych w bezpośredniej

bliskości wiatraków zmieniły się (nie tylko spadły, ale w dwóch przypadkach wzrosły).

33

Kolejne pytania dotyczyły zmian dochodów gmin po wybudowaniu na ich terenie


Wniosek: 18 gmin zauwaŜyło wzrost dochodów do budŜetu gminy po wybudowaniu

elektrowni wiatrowych (w tym w dwóch był to wzrost znaczny). Dla pozostałych gmin

dochody nie zmieniły się. WaŜnym wnioskiem jest fakt, iŜ Ŝadna gmina nie zadeklarowała

spadku dochodów po wybudowaniu elektrowni wiatrowych, co moŜe świadczyć o tym, Ŝe w

najgorszym przypadku elektrownie wiatrowe są neutralne dla dochodów gmin.

W kolejnym pytaniu poproszono respondentów o dokładne określeniu w ujęciu

procentowym zmiany dochodów (wpływów) jaka wiązała się z istnieniem elektrowni

wiatrowych na obszarze gminy. Pytanie brzmiało: JeŜeli wpływy z tytułu róŜnego rodzaju

podatków zmieniły się, proszę orientacyjnie podać procentową wielkość tych zmian?.

Uzyskano róŜne odpowiedzi od deklaracji, Ŝe nie ma dodatkowych dochodów do nawet 6-9%

ich wzrostu. Przeciętnie władze gminy deklarowały wzrost dochodu budŜetu gminy z tytułu

istnienia elektrowni wiatrowych o około 2%.

W dalszej kolejności zadaniem władz gminy było określenie opłacalności inwestycji

wiatrowych.

34

Wniosek: Dla ponad połowy gmin opłacalność inwestycji jest wysoka lub bardzo wysoka.

Dla Ŝadnej gminy nie jest ona bardzo niska, jednak aŜ w 5 gmin respondenci odpowiedzieli,

Ŝe opłacalność inwestycji w elektrownie wiatrowe jest niska.

Pod koniec ankiety w pytaniach o charakterze otwartym władze gmin miały

moŜliwość rozszerzyć informacje o ewentualnych pozytywnych i negatywnych aspektach

funkcjonowania elektrowni wiatrowych na ich obszarze. W ankiecie nie wspomniano czy te

aspekty dotyczą społeczeństwa, gminy czy teŜ środowiska. Tym samym uzyskano unikalną

wiedzę na temat najbardziej widocznych pozytywów i negatywów funkcjonowania

elektrowni wiatrowych widziane „oczami” lokalnych samorządów. Odpowiedzi

podsumowano w czterech tabelach, z których kaŜda dotyczy innego aspektu funkcjonowania

elektrowni wiatrowych:

1. Gmina oraz prywatni inwestorzy

2. Nieruchomości oraz infrastruktura

3. Społeczeństwo i zdrowie

4. Krajobraz i środowisko

35

Gmina oraz prywatni inwestorzy

Pozytywne efekty Negatywne efekty

BudŜet gminy Zwiększone wpływy do budŜetu

gminy Dodatkowe źródło

dochodów z tytułu np. dzierŜawy

gruntu i dla gminy z tytułu

podatków

Brak regulacji prawnych dot. opłacania

podatku za urządzenia (obecnie podatek

opłacany jest jedynie za fundamenty, a nie

urządzenia stanowiące integralne części

siłowni wiatrowych)

Decyzje w

urzędzie gminy

- Utrudniona praca w Urzędzie Gminy na

stanowiskach zajmujących się wydawaniem

decyzji związanych z budową wiatraków,

trudności z porozumieniem się ze stronami

postępowania

Brak precyzyjnych regulacji prawnych

skutkował duŜą rozbieŜnością w ich

interpretacji, co skutkowało wydawaniem

decyzji, które często były uchylane

Wizerunek gminy Stworzenie proekologicznego

wizerunku gminy korzystającej z

OZE

Lokalizacja turbin wiatrowych

stanowi o tym, Ŝe gmina

przywiązuje duŜą wagę do spraw

ekologii, stawiając na rozwój

odnawialnych źródeł energii

-

Tereny pod

inwestycje

- Zajęcie duŜego obszaru pod jeden rodzaj

inwestycji

Prywatni

inwestorzy

Zwiększenie dochodów prywatnych

inwestorów

MoŜliwość pozyskania przez

inwestorów funduszy zewnętrznych

-

36

Nieruchomości oraz infrastruktura


Nieruchomości Wykorzystanie słabych ziem Bliska zabudowa mieszkaniowa.

Występowanie o odszkodowania właścicieli

nieruchomości, których nieruchomości straciły

na wartości w wyniku wybudowania w

niewielkiej odległości elektrowni wiatrowych.

Budowa elektrowni skutkowała równieŜ

brakiem moŜliwości przekształcenia

nieruchomości i uzyskania warunków

zabudowy dla terenów w bliskim sąsiedztwie

Elektrownie wiatrowe ograniczają swobodę

budowy nieruchomości, prowadzenia

działalności w promieniu 2 km

Realizacja inwestycji na glebach o wyŜszej

klasie bonitacji

Infrastruktura

energetyczna

Rozbudowa infrastruktury

energetycznej

-

37

Społeczeństwo i zdrowie


Społeczeństwo Przy większej świadomości

społeczeństwa – brak obaw i

zagroŜeń dla sąsiednich

nieruchomości

Dodatkowy dochód dla

mieszkańców

Samorządy powinny

przeprowadzać akcje edukacyjne

dla mieszkańców, polegające na

moŜliwościach wykorzystania

odnawialnych źródeł energii,

informować zarówno o ich wadach

jak i zaletach

Nieuzasadnione konflikty społeczne

Konflikty oraz protesty mieszkańców, których

grunty połoŜone są w pobliŜu elektrowni

Bałagan w przepisach wzmaga kłótnie

sąsiedzkie

Brak nowych miejsc pracy

Zdrowie - Oddziałują negatywnie na zdrowie i Ŝycie

mieszkańców przez : hałas , wytwarzanie fal

infradźwiękowych, zakłócenia fal radiowo-

telewizyjnych, itp.

Mieszkańcy uskarŜają się na refleksy świetlne

oraz szum powodowany przez generatory

38

Krajobraz i środowisko


Krajobraz Urozmaicenie krajobrazu

Zmiany w krajobrazie wsi

Utrata walorów krajobrazowych

Środowisko

naturalne

MoŜliwość produkowania czystszej

energii ze źródeł odnawialnych;

brak zanieczyszczania środowiska

Elektrownie wiatrowe dostarczają

„czystą” i odnawialną energię przez

co zmniejszają emisję CO2

Negatywny wpływ na ptactwo

Podsumowując, władze samorządowe mają świadomość zarówno pozytywnych jak i

negatywnych aspektów funkcjonowania elektrowni wiatrowych na ich terenie. Do

pozytywnych efektów naleŜą m.in. zwiększone wpływy do budŜetu gminy, stworzenie

proekologicznego wizerunku gminy, rozbudowa infrastruktury energetycznej, zwiększenie

dochodów obywateli gminy, a takŜe, co dosyć zaskakujące, władze samorządowe zwracają

uwagę na zwiększone dochody prywatnych inwestorów jako zaletę inwestowania w

elektrownie wiatrowe na terenie gminy. Ponadto w gminach wskazuje się na korzyści z

punktu widzenia ochrony środowiska oraz produkcji „czystej” energii.

Z kolei do stron negatywnych w gminach władze zaliczają m.in. brak regulacji

pranych dotyczących podatku od nieruchomości oraz ogólnych zasad wydawania decyzji w

sprawie elektrowni wiatrowych, blokowanie relatywnie duŜego terenu pod inwestycje

wiatrowe, występowanie mieszkańców terenów połoŜonych w niedalekiej bliskości

elektrowni wiatrowych o odszkodowania z tytułu ich zdaniem obniŜenia wartości

nieruchomości, ograniczenie moŜliwości nowych inwestycji mieszkaniowych w otoczeniu

elektrowni, relatywnie mało nowych miejsc pracy bezpośrednio związanych z

funkcjonowaniem elektrowni, a takŜe negatywny wpływ na zdrowie oraz utrata walorów

krajobrazowych. Wiele negatywnych stron elektrowni wiatrowych wykazywanych przez

jednostki samorządowe wynika z obiegowych opinii na temat energetyki wiatrowej.

Wskazuje się na potrzebę szerszego informowania władz samorządowych na temat zarówno

pozytywnych jak i ewentualnych negatywnych aspektów funkcjonowania elektrowni

wiatrowych.

39

Potencjalne negatywne efekty dla gmin w związku z funkcjonowaniem elektrowni

wiatrowych zostały przedstawione jako obawy władz gminnych w formie czterech tabel w

tekście zatytułowanych (gmina oraz potencjalni inwestorzy, nieruchomości oraz

infrastruktura, społeczeństwo i zdrowie, krajobraz i środowisko). Władze gminne nie widzą

duŜych zagroŜeń związanych z potencjalnie niŜszymi dochodami do budŜetu gmin.

Zwiększone wpływy widzą raczej po stronie pozytywnych efektów. Negatywne aspekty

dotyczą natomiast głównie prawnych aspektów wydawania decyzji oraz ograniczenia

swobody inwestowania w najbliŜszym otoczeniu elektrowni wiatrowych. MoŜna jednak

wyobrazić sobie, Ŝe w skrajnych przypadkach, przy duŜych elektrowniach wiatrowych

dochody do budŜetu gminy w bardzo długiej perspektywie czasowej będą niŜsze. Taka

sytuacja moŜe mieć miejsce w gminach mających duŜy potencjał turystyczny (np. na

obszarach nadmorskich lub nadwiślańskich), gdzie duŜe elektrownie wiatrowe mogą

odstraszyć turystów. Innym potencjalnym konfliktem mogłyby stać się nie odkryte dotąd

złoŜa np. gazu łupkowego we wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, gdzie

w przypadku duŜej farmy wiatrowej mogłoby dojść do konfliktu między potencjalnymi

inwestorami oraz do wstrzymania poszukiwań gazu łupkowego na tym obszarze, a co za tym

idzie równieŜ potencjalnych strat finansowych w długiej perspektywie, w tym dla gminy.

1.4.2. Bilans kosztów i korzyści z punktu widzenia jednostkowych nakładów

inwestycyjnych i potencjału OZE w województwie kujawsko-pomorskim

Z punktu widzenia rozwoju tzw. odnawialnych źródeł energii i ich opłacalności ekonomicznej naleŜy porównać wysokość jednostkowych nakładów inwestycyjnych dla róŜnych technologii produkcji energii elektrycznej produkowanej w ramach OZE (ryc. B.16)

40

Ryc. B.16 Wysokość jednostkowych nakładów inwestycyjnych w €2005/kW dla róŜnych technologii produkcji energii elektrycznej Źródło: Komisja Europejska, za: Wizja rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce do 2020 r., Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej.

Z ryc. B.16 wynika jednoznacznie, Ŝe najniŜsze jednostkowe nakłady inwestycyjne

związane z produkcją energii elektrycznej są związane z instalowaniem elektrowni wiatrowych. Energia uzyskiwana z farm wiatrowych jest tańsza od tej pozyskiwanej z biogazu, biomasy lub w ramach fotowoltaiki. PowyŜsza analiza nie uwzględnia kosztów rozbudowy energetyki konwencjonalnej w postaci zapewnienia mocy oraz sytuacji przeszacowania moŜliwości infrastruktury. Na budowę oraz modernizację infrastruktury istnieją specjalne środki z programu „Budowa, rozbudowa i przebudowa sieci elektroenergetycznych w celu przyłączenia źródeł wytwórczych energetyki wiatrowej”.

Warto zaznaczyć, Ŝe autorzy raportu „Energetyka odnawialna jako dźwignia społeczno-gospodarczego rozwoju województw do 2020 roku” pokazują, Ŝe w porównaniu do innych źródeł energii z OZE ocena potencjału wiatrowego na lata 2015-2020 w województwie kujawsko-pomorskim jest najwyŜsza (równie wysoką ocenę w postaci potencjału bardzo znaczącego przyznano jedynie biogazowi rolniczemu i biomasie produkowanej ze słomy). Znaczący potencjał na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego ma równieŜ energetyka wodna (90% zasobów hydroenergetycznych województwa skupia się na rzece Wiśle), która podobnie jak energetyka wiatrowa jest energią relatywnie tanią (ok. 1600-3000 €2009/kW). Niemniej w przypadku hydroenergetyki naleŜy pamiętać o skomplikowanej sytuacji własnościowej obiektów, na których moŜe rozwijać się mała energetyka wodna, a takŜe o duŜych kosztach inwestycyjnych przy budowie od podstaw stopnia wodnego (Odnawialne źródła energii…, 2009).

W wyŜej cytowanym raporcie wykonanym przez Instytut Energetyki Odnawialnej przedstawiono wyniki najnowszych analiz dla kluczowych, takŜe dla Polski technologii energetycznych, z punktu widzenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery w całym cyklu Ŝycia (z pełnym uwzględnieniem energii skumulowanej, włoŜonej w produkcję, eksploatację i utylizację urządzeń itp). Z badań wynika, Ŝe energetyka wiatrowa, wodna i geotermalna mają najkorzystniejsze warunki emisyjności, w porównaniu do innych źródeł pozyskiwania energii, w tym tradycyjnych, tj. opartych na węglu lub ropie naftowej. Jeszcze korzystniejszy obraz energetyki wiatrowej daje uwzględnienie kosztów zewnętrznych pozyskiwania energii z róŜnych źródeł dla społeczeństwa, gospodarki i przyrody (wpływ na zdrowie ludzi, wpływ na materiały i budowle, wpływ na uprawy rolnicze oraz efekty klimatyczne) (Energetyka odnawialna…, 2012).

Koszt produkcji energii z elektrowni wiatrowych moŜna odnieść równieŜ do kosztu produkcji energii w elektrowniach konwencjonalnych, gdzie energia uzyskiwana jest na skutek spalania paliw kopalnych (węgla, ropy naftowej). Przy załoŜeniu niskich cen paliw kopalnych (np. cena ropy naftowej znacznie poniŜej 100 $ za baryłkę), nawet przy uwzględnieniu kosztów emisji CO2 (uzgodnionych w ramach Europejskiego Systemu Handlu Uprawnieniami do emisji CO2) łączny koszt wyprodukowania energii w elektrowniach wiatrowych jest ok. 30% wyŜszy niŜ w elektrowniach konwencjonalnych. Sytuacja zmienia się jednak znacząco przy gwałtownym wzroście cen paliw kopalnych oraz wyŜszych opłatach za emisję CO2. W takim scenariuszu elektrownie wiatrowe, których specyfiką jest stały (tj. niezaleŜny od cen paliw kopalnych) koszt produkcji energii w ciągu całego okresu ich funkcjonowania, są bezpiecznym rozwiązaniem. Koszt produkcji energii elektrycznej z wiatru nie jest zaleŜny od koniunktury na globalnym rynku paliw kopalnych (The Economics of Wind Energy, 2009). MoŜna dodać, Ŝe ceny węgla na rynku światowym były w ostatnich

41

latach wyjątkowo chwiejne. Na rynku europejskim wyniosły ponad 147 USD/tona w 2008 r. by w 2009 r. spaść poniŜej 80 USD/tona w 2009 r., a potem znów rosnąć (BP Statistical Review of World Energy, 2011).

Oczywistym jest, Ŝe opłacalność energetyki wiatrowej, podobnie jak w przypadku innych OZE, w znacznej mierze wynika z dopłat z funduszy publicznych, w tym dopłat unijnych. Wartość dofinansowania uzyskiwana ze środków Funduszu Spójności moŜe wynieść od kilkunastu (np. gmina Głuchów) do nawet 40% (gmina Rząśnia) kwoty wydatków kwalifikowanych. Opłacalność produkcji w najbliŜszej przyszłości w kontekście nowego projektu ustawy o nowym systemie wsparcia produkcji z odnawialnych źródeł jest jednak problematyczna. Projekt Ministerstwa Gospodarki przedstawiony w grudniu 2011 r. zakłada, Ŝe operatorzy duŜych obiektów OZE, w tym elektrowni wiatrowych stracą duŜą część swoich dochodów. Przede wszystkim ze względu na wprowadzenie tzw. współczynników korekcyjnych na poziomie 0,75 dla energii z wiatru, które maja zmniejszyć wartość świadectw pochodzenia (zielonych certyfikatów), na których sprzedaŜy operatorzy zarabiali dotąd oprócz obrotu samą energią. PoniewaŜ nowe przepisy nie gwarantowałyby kupna energii po sredniej cenie z roku ubiegłego cena energii wiatru moŜe spać z 440 MWh do poniŜej 380 MWh. Prawdopodobnie na wprowadzeniu projektu w Ŝycie zyskałaby natomiast producenci rozproszeni, głównie produkujący na własne potrzeby. RównieŜ i inne kraje UE rozpatrują częściowe wycofanie wsparcia dla odnawialnych źródeł energii. Przykładem moŜe być Hiszpania (Koniec eldorado w zielonej energii, 2012).

Z drugiej strony naleŜy spodziewać się dalszych dotacji unijnych na energetykę wiatrową równieŜ w kolejnej perspektywie finansowej 2014-2020. Opłacalność inwestycji w elektrownie wiatrowe w dłuŜszej perspektywie jest zatem sprawą sporną. Według niektórych prognoz produkcja energii w elektrowniach wiatrowych będzie opłacalna w perspektywie 10 lat nawet bez jakikolwiek dotacji. Z kolei inni eksperci z branŜy uwaŜają, Ŝe bardziej perspektywiczna jest przykładowo energetyka solarna. Nowe rozwiązania technologiczne w najbliŜszej dekadzie wraz z nowymi technologiami wydobywania surowców będą skutkować duŜymi zmianami na rynku energetycznym i dziś trudno jednoznacznie wyrokować o opłacalności ekonomicznej poszczególnych segmentów tego rynku, w tym o rozwoju energetyki wiatrowej.

1.4.3. Bilans kosztów i korzyści z punktu widzenia potencjału energetycznego w

województwie kujawsko-pomorskim

W warunkach polskich korzyści energetyki wiatrowej, obok zwiększenia udziału OZE

w bilansie energetycznym, dostrzega się takŜe w moŜliwości zaspokajania potrzeb

energetycznych na obszarach o osadnictwie rozproszonym oraz w potencjalnych

dodatkowych dochodach dla ludności rolniczej (Jasiulewicz 2008). Jednocześnie zauwaŜa się

teŜ szereg zagroŜeń związanych z nie kontrolowaną budową farm wiatrowych, w tym m.in.

wysokie koszty wynikające z nierównomierności produkcji energii, zagroŜenie ekologiczne

(przeloty ptaków) i krajobrazowe, uciąŜliwość dla okolicznych mieszkańców oraz

konieczność importu urządzeń (Jasiulewicz 2008). Większość z wymienionych elementów

(pozytywnych i negatywnych) charakteryzuje się znaczącym zróŜnicowaniem regionalnym

na terenie Polski. Dlatego teŜ powinny być one analizowane w odniesieniu do konkretnych

42

jednostek terytorialnych. Rachunek kosztów i korzyści musi zawsze dotyczyć

poszczególnych inwestycji planowanych w konkretnych lokalizacjach.

Punktem wyjścia dla analizy ekonomicznej rozwoju energetyki wiatrowej jest ocena

potencjału energetycznego. Parczewski i Malko (2008) stwierdzają, Ŝe istnieją bardzo duŜe

rozbieŜności w ocenie potencjału energetyki wiatrowej w Polsce – od ok. 20 do 60 TWh

produkcji elektryczności rocznie. Bardziej ostroŜnie zagadnienie to postrzegają Gasidło i

Popczyk (2008). Szacują, Ŝe roczny potencjał produkcji energii elektrycznej wiatrowej w

Polsce, osiągalny w perspektywie roku 2020 wynosi 8,48 TWh w siłowniach usytuowanych

na lądzie i dodatkowo 2,45 TWh w siłowniach morskich. Zakładają oni, Ŝe duŜa część

powierzchni Polski (w tym województwo kujawsko-pomorskie) charakteryzuje się

warunkami korzystnymi dla energetyki wiatrowej (jako uŜyteczny wiatr, przyjmują taki,

którego prędkość przekracza 4 m/sek; Jasiulewicz 2008). Jednocześnie odnosząc wyniki

swoich analiz do zaopatrzenia energetycznego największych metropolii krajowych, ci sami

Autorzy stwierdzają, Ŝe w przypadku bydgosko-toruńskiego obszaru metropolitalnego

moŜliwości wykorzystania energii wiatrowej są ograniczone.

Ryc. B.17. Potencjał energetyczny wiatru w województwie kujawsko-pomorskim


Badania przeprowadzone na potrzeby obecnego projektu wskazują, Ŝe ogólny

potencjał energetyczny wiatru w województwie kujawsko-pomorskim, na przewaŜającej

części jego obszaru przekracza 1500 kWh (rycina 18). Jednocześnie wartości poniŜej 1200

kWh notowane są wyłącznie na północnych i wschodnich krańcach regionu. Bardziej

zróŜnicowany obraz problemu uzyskujemy po uwzględnieniu warunków topograficznych

43

(pokrycia terenu; rycina 19), które poprzez współczynnik tarcia silnie oddziaływają na

faktyczne moŜliwości energetyczne. Czynnikami redukującymi te moŜliwości są lasy

(widoczne zwłaszcza w duŜym kompleksie Borów Tucholskich) , zabudowa, a takŜe przebieg

mniejszych dolin rzecznych (zwłaszcza Drwęcy, Brdy i górnej Noteci). Z drugiej strony

największy potencjał (ponad 1500 kWh) zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuŜ

obecnych koryt Wisły i środkowej Noteci.

Ryc. B.18. ZróŜnicowanie potencjału energetycznego wiatru w województwie kujawsko-

pomorskim


1.4.3. Bilans kosztów i korzyści z punktu widzenia dostępności linii przesyłowych


Drugim kluczowym elementem oceny ekonomicznej opłacalności energetyki

wiatrowej jest skala inwestycji. MoŜna przyjąć (z pewnym uproszczeniem), Ŝe same koszty

budowy turbin są porównywalne na całym, interesującym nas, obszarze województwa

kujawsko-pomorskiego. Jednocześnie wpływ cen gruntu nie jest znaczący, co wynika z

relatywnie małej terenochłonności oraz z faktu, Ŝe z innych przyczyn (m.in. krajobrazowych

oraz związanych z emisja hałasu) siłownie i tak nie są lokalizowane na terenach o najwyŜszej

cenie ziemi (np. w strefach suburbanizacji). W tych warunkach czynnikiem w największym

44

stopniu róŜnicującym regionalnie koszty inwestycji pozostaje dostępność linii przesyłowych.

Element ten ma wymiar zarówno krajowy (ogólno energetyczny) jak i lokalny.

Gasidło i zauwaŜają, Ŝe bardzo istotne znaczenie lokalizacyjne ma moŜliwość

najkrótszego podłączenia podziemna linią kablową z węzłami sieci elektroenergetycznej.

Budowa duŜej liczby elektrowni wiatrowych wiąŜe się z problemem rezerwowania mocy w

celu zapewnienia ciągłości dostaw energii oraz potrzebą budowy silnie

„przewymiarowanych” sieci, zdolnych do transportu znaczących, dodatkowych ilości mocy

(Parczewski, Malko 2008). W tym kontekście istotna jest ogólna ocena obecnego stanu sieci

energetycznych. Parczewski i Malko (2008) wydzielają na terenie Polski obszary

potencjalnie zagroŜone utratą stabilności napięciowej (w warunkach obecnie istniejących

elektrowni i sieci przesyłowych; rycina 19). Obszary te koncentrują się w Polsce północnej,

obejmując m.in. duŜą część województwa kujawsko-pomorskiego wraz z jego największymi

ośrodkami miejskimi (Bydgoszczą, Toruniem, Włocławkiem i Grudziądzem). Jest to

element, który musi być brany pod uwagę takŜe jako składowa prognozy przyszłej

dostępności do sieci (moŜna zakładać, Ŝe sieć na terenie województwa będzie

rozbudowywana).

Ryc. B.19. Obszary zagroŜone utratą stabilności napięciowej.

Źródło: Parczewski, Malko 2008

Biorąc pod uwagę powyŜsze rozwaŜania, na potrzeby bieŜącej analizy wykonano

badanie dostępności sieci energetycznych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.

Uwzględniono sieci energetyczne od 110kV wzwyŜ. Określono zasięg przestrzenny stref w

45

których odległość do sieci energetycznej wynosi odpowiednio mniej niŜ 3 km (ryc. B.20), 5

km (ryc. B.21) i 8 km (ryc. B.22).

Ryc. B.20. Dostępność sieci energetycznych (strefa 3 km) dla potencjalnych lokalizacji






46




Dodatkowo zasięg wyznaczonych stref zestawiono z lokalizacjami obecnie

istniejących na terenie województwa siłowni wiatrowych. Stwierdzono, Ŝe relatywnie

niewielka część powierzchni regionu znajduje się poza strefa ośmiokilometrową. Sytuacja tak

a ma miejsce głównie na krańcach północnych, wschodnich i południowo-zachodnich. Przy

przyjęciu mniejszego zasięgu stref następuje przede wszystkim powiększenie wymienionych

obszarów w kierunku do wnętrza województwa. Dotyczy to zwłaszcza jego części północno-

zachodniej. Ponadto w regionie centralnym ujawnia się relatywnie duŜy obszar o słabszej

dostępności do sieci, obejmujący m.in. region pomiędzy Bydgoszczą, Toruniem a

Inowrocławiem.

47

Ryc. B.23. Dostępność do sieci energetycznych i rzeczywista lokalizacja elektrowni wiatrowych


Analiza rozmieszczenia obecnie działających siłowni wiatrowych (rycina B.23)

potwierdziła, Ŝe dostępność do sieci energetycznych była najprawdopodobniej jednym z

najwaŜniejszych czynników lokalizacyjnych. MoŜna domniemywać, Ŝe dotyczy to zwłaszcza

pojedynczych siłowni o średniej mocy. DuŜe farmy (jak np. zespół siłowni w Dobrzyniu nad

Wisłą), są z uwagi na czynnik skali, bardziej niezaleŜne od uwarunkowań związanych z

sieciami przesyłowymi. Z drugiej strony niezaleŜność taka dotyczy takŜe siłowni

najmniejszych pracujących wyłącznie na potrzeby lokalne. Tym samym moŜna przyjąć, Ŝe

odległość od linii energetycznych jest czynnikiem istotnym w obrębie pewnych warunków

brzegowych.

Reasumując moŜna stwierdzić, Ŝe analiza potencjału klimatycznego oraz dostępności

do sieci energetycznych (jako najbardziej zróŜnicowanych przestrzennie czynników

warunkujących opłacalność energetyki wiatrowej w województwie), pozwala na warunkowe

wyróŜnienie stref mniej predestynowanych ekonomicznie do rozwoju nowych siłowni. Są to:

• Region północno-zachodni (niŜszy potencjał wiatru uwarunkowany

obecnością duŜych kompleksów leśnych, przy jednocześnie złej dostępności

do sieci);

48

• Region południowo-zachodni (umiarkowany potencjał klimatyczny oraz słaba

dostępność do sieci);

• Region wschodni (wysoki potencjał energii wiatru skoncentrowany tylko w

dolinie Wisły, braki w pokryciu liniami przesyłowymi)

Obszary o niskim potencjale i słabej dostępności sieci w duŜej części pokrywają się.

Biorąc to pod uwagę, jako najwaŜniejsze z punktu widzenia energetyki wiatrowej wydaja się

inwestycje w linie przesyłowe na tych obszarach, gdzie dostępność do sieci jest słabsza, a

warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to doliny Wisły w regionie jeziora Włocławskiego oraz

strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-Toruń-Inowrocław). Przeprowadzone wnioskowanie

dotyczy wyłącznie opłacalności ekonomicznej. W rzeczywistości lokalizacje linii

energetycznych (podobnie jak samych siłowni) powinny być uwarunkowane takŜe

czynnikami ochrony krajobrazu i minimalizacji uciąŜliwości dla ludności.

1.5. Ocena opłacalności lokalizacji elektrowni wiatrowych na terenie gmin w


1.5.1. Ocena opłacalności ze względu na zmiany cen nieruchomości oraz spadek

zainteresowania gruntami

Elektrownie wiatrowe są w znacznym stopniu neutralne wobec rynku nieruchomości.

Mogą mieć niewielki wpływ na ceny nieruchomości jedynie w najbliŜszym otoczeniu do

(1,5-2 km), jednak inne czynniki, takie jak bliskość terenów rekreacyjnych, obszar miejski

lub podmiejski, w znacznym większym stopniu wpływają na cenę nieruchomości niŜ bliskość

elektrowni wiatrowych. Elektrownie wiatrowe nie mają natomiast większego wpływu na

ceny nieruchomości połoŜonych w dalszej odległości od farmy wiatrowej. Wniosek ten

potwierdza literatura przedmiotu, analiza cen ofertowych działek w otoczeniu farmy

wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą, a przede wszystkim analiza cen transakcyjnych gruntów

rolnych w gminach Karlino, Gościno, Dobrzyń nad Wisłą oraz Kisielice, gdzie nie

zaobserwowano związku między aktywnością inwestorów oraz średnią ceną transakcyjną a

otwarciem elektrowni wiatrowych. Na zróŜnicowanie cen transakcyjnych lub ofertowych w

dłuŜszym okresie czasu mają wpływ przede wszystkim globalne trendy na rynku

nieruchomości. Brak wpływu elektrowni wiatrowych na ceny nieruchomości został równieŜ

potwierdzony przez rzeczoznawców majątkowych, którzy w operacie szacunkowym

49

wskazują brak związku miedzy występowaniem elektrowni wiatrowych a cenami

nieruchomości.

1.5.2. Ocena opłacalności ze względu na wieloletnie blokowanie terenu pod inne

inwestycje

Powierzchnia zajęta pod pojedynczą elektrownię wiatrową waha się od 1225 do 2500

m2 (niekiedy 3000 m2). Na podstawie przeprowadzonych informacji uzyskanych z urzędów

gminnych minimalny bufor od wiatraka wynosi 500 m, co w przypadku 406 turbin

wiatrowych daje powierzchnię prawie 31,9 tys. ha w skali województwa kujawsko-

pomorskiego. Tereny te stanowią ponad 1,7% powierzchni województwa oraz 2,8%

całkowitej powierzchni uŜytków rolnych w tym województwie. Wartość udziału powierzchni

zajętej pod inwestycje wiatrakowe w ogólnej powierzchni uŜytków rolnych jest

zróŜnicowana w zaleŜności od powiatu i waha się od 0,1% do 11,1%. Na podstawie

informacji otrzymanych z urzędów gminnych moŜna stwierdzić, Ŝe nie zachodzi konflikt

między lokalizacją elektrowni wiatrowych a blokowaniem terenów pod inne inwestycje.

Jedynym ograniczeniem jest wspomniany 500-metrowy bufor od turbiny wiatrowej.

1.5.3. Ocena opłacalności ze względu na wpływy środków finansowych do budŜetu

gminy oraz rozkład podatków gruntowych w jednostce czasu

Podatek od nieruchomości z tytułu elektrowni wiatrowych jest często znaczącą

pozycją w budŜecie gminy. Dla gmin charakteryzujących się relatywnie niewielkimi

dochodami, przy duŜych farmach wiatrowych (powyŜej 30MW) moŜe przekraczać nawet

10% dochodów budŜetowych, a w większości przypadków, dla gmin osiągających dochody

rzędu 40 mln zł rocznie udział ten kształtuje się w granicach od 4% do 7%, czyli około 2-3

mln zł (a nawet do 10%, tj. 4 mln zł przy elektrowniach o mocy ponad 80-90 MW).

Elektrownie wiatrowe, oprócz dochodów z tytułu podatków od nieruchomości dają

dodatkowe moŜliwości uzyskiwania dochodów z udziału gminy w podatkach PIT, a takŜe z

tytułu stabilizacji sytuacji materialnej rolników, którzy uzyskują znaczny dochód z tytułu

dzierŜawy gruntów pod elektrownie wiatrowe. Dodatkowym źródłem dochodów gminy są

bezpośrednie wpływy z tytułu dzierŜawy, gdy gmina jest właścicielem gruntów na których

funkcjonuje elektrownia wiatrowa. Bezpośrednie dochody z tego tytułu mogą wynieść

rocznie nawet ponad 0,5 mln zł (dla elektrowni wiatrowej o mocy około 40 MW).

50

1.5.4. Ocena opłacalności ze względu na długofalowy bilans ekonomiczny kosztów i

korzyści pozyskania energii z elektrowni wiatrowych w województwie kujawsko-

pomorskim

Władze samorządowe w gminach województwa kujawsko-pomorskiego mają

świadomość zarówno pozytywnych jak i negatywnych aspektów funkcjonowania elektrowni

wiatrowych na ich terenie. Do pozytywnych efektów wskazywanych w gminach naleŜą m.in.

zwiększone wpływy do budŜetu gminy, stworzenie proekologicznego wizerunku gminy,

rozbudowa infrastruktury energetycznej oraz zwiększenie dochodów obywateli gminy. Z

kolei do stron negatywnych w gminach władze zaliczają m.in. brak regulacji pranych

dotyczących podatku od nieruchomości oraz ogólnych zasad wydawania decyzji w sprawie


Potencjał energetyczny wiatru w województwie kujawsko-pomorskim, na

przewaŜającej części jego obszaru przekracza 1500 kWh. Jednocześnie wartości poniŜej 1200

kWh notowane są wyłącznie na północnych i wschodnich krańcach regionu. Bardziej

zróŜnicowany obraz problemu uzyskujemy po uwzględnieniu warunków topograficznych,

które poprzez współczynnik tarcia silnie oddziaływają na faktyczne moŜliwości

energetyczne. Czynnikami redukującymi te moŜliwości są lasy (widoczne zwłaszcza w

duŜym kompleksie Borów Tucholskich), zabudowa, a takŜe przebieg mniejszych dolin

rzecznych (zwłaszcza Drwęcy, Brdy i górnej Noteci). Z drugiej strony największy potencjał

(ponad 1500 kWh) zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuŜ obecnych koryt Wisły i

środkowej Noteci.

Zasięg wyznaczonych stref odległości od sieci energetycznej w województwie

Kujawsko-pomorskim zestawiono z lokalizacjami obecnie istniejących na terenie

województwa siłowni wiatrowych. Stwierdzono, Ŝe relatywnie niewielka część powierzchni

regionu znajduje się poza strefą ośmiokilometrową. Sytuacja taka ma miejsce głównie na

krańcach północnych, wschodnich i południowo-zachodnich województwa. Przy przyjęciu

mniejszego zasięgu stref następuje przede wszystkim powiększenie wymienionych obszarów

w kierunku do wnętrza województwa. Dotyczy to zwłaszcza jego części północno-

zachodniej. Ponadto w regionie centralnym ujawnia się relatywnie duŜy obszar o słabszej

dostępności do sieci, obejmujący m.in. region pomiędzy Bydgoszczą, Toruniem a

Inowrocławiem.

51

Analiza potencjału klimatycznego oraz dostępności do sieci energetycznych pozwala

na warunkowe wyróŜnienie stref mniej predestynowanych ekonomicznie do rozwoju nowych

siłowni. Są to:

• Region północno-zachodni (niŜszy potencjał wiatru uwarunkowany obecnością

duŜych kompleksów leśnych, przy jednocześnie złej dostępności do sieci);

• Region południowo-zachodni (umiarkowany potencjał klimatyczny oraz słaba

dostępność do sieci);

• Region wschodni (wysoki potencjał energii wiatru skoncentrowany tylko w dolinie

Wisły, braki w pokryciu liniami przesyłowymi)

Obszary o niskim potencjale wiatru i słabej dostępności sieci w duŜej części

pokrywają się. Biorąc to pod uwagę, jako najwaŜniejsze z punktu widzenia energetyki

wiatrowej wydają się inwestycje w linie przesyłowe na tych obszarach, gdzie dostępność do

sieci jest słabsza, a warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to doliny Wisły w regionie jeziora

Włocławskiego oraz strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-Toruń-Inowrocław).

Przeprowadzone wnioskowanie dotyczy wyłącznie opłacalności ekonomicznej. W

rzeczywistości lokalizacje linii energetycznych (podobnie jak samych siłowni) powinny być

uwarunkowane takŜe czynnikami ochrony krajobrazu i minimalizacji uciąŜliwości dla

ludności.

1.5.5. Ogólna ocena ekonomiczna opłacalności lokalizacji elektrowni wiatrowych na

obszarze województwa kujawsko-pomorskiego

Ogólna ocena ekonomiczna opłacalności funkcjonowania elektrowni wiatrowych na

obszarze województwa kujawsko-pomorskiego jest bardzo pozytywna. Elektrownie wiatrowe

mają neutralny wpływy na ceny oraz rynek nieruchomości. Nie zaobserwowano by

powodowały spadek ilości transakcji na lokalnych rynkach. Nie zachodzi równieŜ konflikt

między lokalizacją elektrowni wiatrowych a blokowaniem terenów pod inne inwestycje.

Jedynym ograniczeniem jest 500-metrowy bufor wokół turbiny. Jedną z największych

korzyści dla gminy są duŜe dochody z tytułu podatku od nieruchomości rzędu 2-3 mln zł dla

elektrowni 30-40 MW, a przy bardzo duŜych elektrowniach dochody te mogą być nawet

wyŜsze i stanowić nawet do 10% łącznych dochodów gminy. Dodatkową korzyścią jest

moŜliwość dzierŜawy gruntów stanowiących własność gminy, względnie pozyskanie

dodatkowych dochodów z tytułu podatku PIT od rolników, którzy wydzierŜawiają pole pod

52

elektrownie wiatrowe. Władze gmin województwa kujawsko-pomorskiego są generalnie

bardzo przychylne rozwojowi elektrowni wiatrowych, chociaŜ widzą równieŜ pewne

zagroŜenia. MoŜna wyobrazić sobie, Ŝe w skrajnych przypadkach, przy duŜych elektrowniach

wiatrowych dochody do budŜetu gminy w bardzo długiej perspektywie czasowej będą niŜsze.

W województwie kujawsko-pomorskim największy potencjał siły wiatru (ponad 1500 kWh)

zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuŜ obecnych koryt Wisły i środkowej Noteci. Z

kolei obszary o niskim potencjale wiatru i słabej dostępności sieci w duŜej części pokrywają

się. Biorąc to pod uwagę, jako najwaŜniejsze z punktu widzenia energetyki wiatrowej wydają

się być inwestycje w linie przesyłowe na tych obszarach, gdzie dostępność do sieci jest

słabsza, a warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to doliny Wisły w regionie jeziora

Włocławskiego oraz strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-Toruń-Inowrocław).

Przeprowadzone wnioskowanie dotyczy wyłącznie opłacalności ekonomicznej.

1

Moduł B

Analiza zdolności przesyłowych i wpływ elektrowni

wiatrowych na zdrowie człowieka oraz

środowisko przyrodnicze

Koordynator modułu – prof. dr hab. Krzysztof BłaŜejczyk

Autorzy:

Dr Jarosław Baranowski

Dr inŜ. Sylwester Borowski

Prof. dr hab. inŜ. Jan Mikołajczak

Mgr Paweł Milewski

2

1. Analiza zdolności sieci przesyłowych

1.1. Model przyłączenia elektrowni wiatrowej do sieci przesyłowej z uwzględnieniem

wymaganego sąsiedztwa GPZ-tu i linii o napięciu znamionowym 110 kV oraz 15 kV

System Elektroenergetyczny (SE) jest to zbiór urządzeń słuŜących do rozdziału,

przesyłu oraz wytwarzania energii elektrycznej, połączonych w sposób umoŜliwiający

dostawy energii elektrycznej w sposób ciągły i nieprzerwany. Dzieli się na podsystemy:

- wytwórczy,

- sieć przesyłowa,

- sieć dystrybucyjna lub rozdzielcza.

KaŜdorazowe podłączenie elektrowni wiatrowej do tego systemu, wpływa na jego

pracę tzn. zmienia się rozpływ mocy czynnej i biernej, zmianie ulegają napięcia w węzłach

systemu, a co za tym idzie zmieniają się równieŜ straty mocy. Zmiany dotyczą równieŜ samej

pracy zabezpieczeń spowodowanej np. prądami zwarciowymi. Praca elektrowni wiatrowych

jak sama nazwa wskazuje jest mocno uzaleŜniona od wiatru, a co za tym idzie jest bardzo

niespokojnym źródłem energii elektrycznej. Stwarza to ogromne problemy przy

prognozowaniu wielkości wyprodukowanej energii elektrycznej oraz wpływa w pracy

systemu elektroenergetycznego na wiele parametrów definiujących stan pracy systemu.

W związku z wymienionymi problemami chcąc przyłączyć do systemu

elektroenergetycznego elektrownię lub farmę wiatrową naleŜy przeanalizować poniŜsze

czynniki, które wpływają na jej pracę w systemie:

1. Lokalizację elektrowni, farmy wiatrowej w systemie elektroenergetycznym.

2. Rozpływ mocy.

3. Stratę mocy.

4. Moc zwarciową.

5. Regulację napięcia i mocy.

6. Stabilność systemu.

7. Jakość energii elektrycznej.

Ad. 1. Lokalizacja elektrowni, farmy wiatrowej w systemie elektroenergetycznym.

Lokalizacja, miejsce przyłączenia elektrowni wiatrowej do systemu

elektroenergetycznego, typ i parametry elektrowni, parametry i struktura sieci mają znaczenie

dla pracy samej elektrowni jak i jej wpływu na ten system. Elektrownie wiatrowe mogą być

3

przyłączone zarówno do sieci niskiego, średniego i wysokiego napięcia, jak teŜ bezpośrednio

do sieci przesyłowej, przy czym do tej sieci są zazwyczaj przyłączane elektrownie o mocach

znamionowych rzędu kilkuset megawatów. Przyłączenie moŜe być zrealizowane za pomocą

linii kablowej lub napowietrznej prądu przemiennego lub stałego. Przyłącza kablowe

wykorzystywane są głównie do przyłączania morskich elektrowni wiatrowych.

Przyłączanie elektrowni wiatrowych do sieci dystrybucyjnej średniego napięcia moŜe

odbywać za pomocą trzech sposobów.

Pierwszym sposobem jest przyłączenie elektrowni wiatrowej do istniejącej linii

średniego napięcia, którą odbywa się zasilanie podłączonych do niej odbiorców. Sposób

podłączenia danej elektrowni przedstawia rycina B.47. Odległość usytuowania elektrowni

wiatrowej od miejsca przyłączenia jest zwykle nie duŜa – do kilku kilometrów. Ten sposób

przyłączenia realizowany jest dla elektrowni wiatrowych o mocy rzędu kilku megawatów.

Ryc. B.47. Schemat przyłączenia elektrowni wiatrowych do sieci dystrybucyjnej średniego

napięcia (sposób 1)

Na rycinie B.48 przedstawiono kolejny sposób, który polega na przyłączeniu elektrowni

wiatrowej bezpośrednio do szyn w stacji elektroenergetycznej WN/SN (GPZ-Główny Punkt

Zasilania) za pomocą wydzielonej linii kablowej lub napowietrznej. Zastosowanie takiego

modelu przyłączenia do systemu elektroenergetycznego stosuje się w przypadku słabej sieci

SN lub w przypadku, gdy lokalizacja elektrowni wiatrowej jest w pobliŜu GPZ-tu. Wadą

takiego rozwiązania jest jego większy koszt realizacji niŜ przedstawiony na rycinie B.47,

natomiast waŜną jego zaletą jest zminimalizowanie negatywnego wpływu elektrowni

na jakość energii elektrycznej w systemie.

4



Trzeci, a zarazem najdroŜszy sposób przyłączenia elektrowni wiatrowych polega

na przyłączeniu elektrowni wiatrowej za pomocą wydzielonej linii elektroenergetycznej

i transformatora WN/SN do szyn wysokiego napięcia w stacji transformatorowej WN/SN.

Stosuje się go w przypadku konieczności przyłączenia grupy elektrowni wiatrowych lub

farmy wiatrowej. Oczywiście takie przyłączenie moŜna zastosować dla przyłączenia turbin

wiatrowych o mocy kilku megawatów w sytuacji, gdy przyłączenie następuje do GPZ-tu

w którym zabudowany jest małej mocy transformator WN/SN lub gdy są planowane dalsze

dobudowy siłowni wiatrowych.



Wymienione sposoby przyłączania źródeł energii elektrycznej dotyczą elektrowni

wiatrowych o mocy wytworzonej sięgających do kilku megawatów. W sytuacji gdy istnieje

potrzeba podłączenia do sieci elektroenergetycznych źródeł wytwórczych o mocy

wytwórczej kilkudziesięciu megawatów (farm wiatrowych) odbywa się to bezpośrednio do

linii przesyłowych. RównieŜ jak w sieciach dystrybucyjnych rozróŜniamy trzy sposoby

przyłączenia.

5

Pierwszy sposób polega na przyłączeniu do linii przesyłowej farmy wiatrowej poprzez

transformator WN/SN który jest jej własnością (ryc. B.50). Przyłączenie takie moŜemy

wykonać w dwojaki sposób. Wybór sposobu zaleŜy od odległości linii przesyłowej

i lokalizacji farmy wiatrowej w terenie. W przypadku gdy odległość linii od farmy wiatrowej

nie jest duŜa i pozwala na zabudowę transformatora WN/SN bez wykonywania jakiejkolwiek

zmiany istniejącej trasy linii WN. Natomiast gdy odległości linii od farmy jest duŜa i

przyłączenie wiązałoby się z przebudową, zmianą istniejącej trasy linii WN, w takich

przypadkach przyłączenie odbywa się poprzez zabudowanie transformatora WN/SN w

lokalizacji farmy wiatrowej, a następnie poprzez nowo wybudowaną linię napowietrzną z

systemem przesyłowym (linią WN).

Ryc. B.50. Schemat przyłączenia farm wiatrowych do linii przesyłowych (sposób 1)

Drugi sposób przyłączenia farm wiatrowych do systemu elektroenergetycznego (ryc. B.51)

występuje w przypadku, gdy przyłączane źródła wytwórcze znajdują się w sąsiedztwie stacji

elektroenergetycznej. Realizuje się go poprzez bezpośrednie przyłączenie źródeł

wytwórczych do szyn WN w stacji elektroenergetycznej. Odbywa się to poprzez

wybudowanie własnego transformatora WN/SN oraz własnej linii WN łączącej szyny stacji

transformatorowej.

6


Ostatnią moŜliwością przyłączenia źródeł energii do sieci jest wykonanie linii prądu stałego

AC/DC łączącej farmę z systemem elektroenergetycznym. Najczęściej jest on

wykorzystywany w celu przyłączenia farm wiatrowych pracujących niesynchronicznie

znajdujących się na morzu oraz umiejscowionych na wyspach.


Ad. 2. Rozpływ mocy.

Rozpływ mocy określa się poprzez wykonanie odpowiednich analiz. Maja one za

zadanie określenie wpływu źródeł wytwórczych na obciąŜenie systemu, straty mocy, a takŜe

ocenę poziomów napięć w węzłach linii. Wyniki ich są punktem wyjścia do wykonywania

kolejnych analiz oraz pomagają określić maksymalną moc wytwórczą jaką moŜna

zainstalować w systemie z uwzględnieniem moŜliwości przesyłowych istniejącej sieci.

Wielokrotnie wykonywane analizy przez specjalistów wykazały, iŜ praca bardzo duŜej ilości

źródeł wpływa na obciąŜenie elementów linii przesyłowej, jak równieŜ sieci dystrybucyjnej.

Problem pojawia się w przypadku gdy na danym obszarze kraju energia elektryczna

pobierana przez odbiorców będzie mniejsza od energii wyprodukowanej przez źródła.

7

W takich przypadkach nadmiar energii elektrycznej będzie dostarczany w przeciwnym

kierunku w inne części kraju. Skutkami takiej sytuacji będzie wprowadzanie energii

elektrycznej z sieci dystrybucyjnej do sieci przesyłowej. Reasumując zbyt duŜa ilość

elektrowni wiatrowych skupionych na danym obszarze moŜe spowodować znaczącą zmianę

rozpływu mocy oraz zmianę kierunku jej przepływu.

Ad. 3. Strata mocy.

Straty mocy są w mocnym stopniu zaleŜne od mocy źródeł wytwórczych i ilości

wygenerowanej przez nie energii elektrycznej. W przypadku, gdy ilość wyprodukowanej

energii elektrycznej zaspokaja zapotrzebowanie lokalnych odbiorców na ten produkt straty

mocy zmniejszają się w liniach przesyłowych. Problem pojawia się w przypadku duŜych

mocy elektrowni wiatrowych. Jak wiadomo ilość energii wyprodukowanej przez elektrownię

wiatrową jest uzaleŜniona od siły i prędkości wiejącego wiatru. ZaleŜność ilości

wyprodukowanej energii od siły wiatru dla wybranej elektrowni wiatrowej o mocy 500

kW(V39) oraz o mocy 225 kW(V27) przedstawia rycina B.53.

Ryc. B.53. Krzywa mocy elektrowni typ V27 i V39 w funkcji prędkości wiatru

W przypadku słabego wiatru generacja energii przez elektrownię wiatrową jest mała i

najczęściej zuŜywana przez lokalnych odbiorców. W chwili gdy pojawia się duŜa generacja

poprzez zwiększoną siłę wiatru oddziałującego na łopaty elektrowni, której lokalni odbiorcy

8

nie będą w stanie wykorzystać, konieczne jest przesłanie nadwyŜki w dalsze regiony kraju.

W tej sytuacji straty mocy zwiększają się. Prędkość wzrostu tych strat jest zróŜnicowana dla

doliny i szczytu obciąŜenia. Operator Krajowego Systemu Elektroenergetycznego podczas

planowania zapotrzebowania na moc ściśle uwzględnia warunki atmosferyczne (prędkość

wiatru) jakie maja wystąpić w czasie, w którym wykonuje niniejsze zapotrzebowanie.

PoniŜsza tabela pokazuje klasyfikację elektrowni wiatrowych ze względu na moc

zainstalowaną.

Tab. B.6. Klasyfikacja elektrowni wiatrowych ze względu na moc zainstalowaną

Podział elektrowni wiatrowych ze względu na moc nazwa elektrowni

wiatrowej moc zastosowanie

mikro do 100W do zasilania oświetlenia w mieszkaniu przy zastosowaniu energooszczędnych źródeł światła

przydomowa do 5 kW do zasilania nie tylko oświetlenia ale i części elektroniki posiadanej w gospodarstwie domowym

mała do 50 kW do zasilania całych gospodarstw domowym

średnia do 2000 kW do zasilania gospodarstw domowych oraz przystosowane do sprzedaŜy energii elektrycznej

duŜa powyŜej 2000 kW do zasilania gospodarstw domowych oraz przystosowane do sprzedaŜy energii elektrycznej


Ad. 4. Moc zwarciowa.

Moc zwarciowa jest silnie powiązana z pewnością zasilania odbiorców w energię

elektryczną. Ma ona wpływ na sztywność oraz stabilność statyczną i dynamiczną systemu.

Przyłączenie elektrowni wiatrowej do systemu moŜe spowodować zmianę mocy zwarciowej,

która skutkuje pracą systemu w stanach zakłóceniowych. Taki stan rzeczy spowodowany jest

zastosowaniem róŜnych typów turbozespołów. Najbardziej wpływowymi elektrowniami

wiatrowymi na prace systemu są takie, które mają zabudowane generatory indukcyjne.

Załączanie takiego typu generatora jest moŜliwe po wcześniejszym odstawieniu generacji

konwencjonalnej z generatorami synchronicznymi. Elektrownie wiatrowe z wbudowanymi

9

generatorami synchronicznymi i przekształtnikami wytwarzają prądy zwarciowe o znacznie

niŜszej wartości niŜ elektrownie z generatorami indukcyjnymi i mają charakter krótkotrwały,

zaleŜny od zabudowanego przekształtnika. Kolejnym czynnikiem wpływającym na poziom

mocy zwarciowej w systemie jest wycofywanie bloków elektrowni systemowych,

co ma związek z zabudową elektrowni wiatrowych i generacji mocy. Ma to szczególne

znaczenie w czasie trwania tzw. doliny obciąŜenia i duŜej generacji energii poprzez

elektrownie wiatrowe.

Przedsiębiorstwa Energetyczne zlecają wykonanie oceny wpływu przyłączanej

elektrowni lub farmy wiatrowej na system, w których często jest wykorzystywany tzw.

współczynnik zwarcia. Określa się go jako stosunek wielkości mocy zwarciowej w miejscu

przyłączenia do sieci elektrowni do mocy znamionowej tej elektrowni. Jego zadaniem jest

odwzorowanie sztywności sieci do przyłączanej elektrowni. Im lepszy współczynnik, tym

mniejszy wpływ elektrowni wiatrowej na sieć.

Ad. 5. Regulacja napięcia i mocy.

Jednym z problemów związanych z pracą elektrowni wiatrowych jest stabilność

napięciowa. Praca elektrowni wiatrowej charakteryzuje się nieustannymi zmianami stanu

związanymi z wahaniami generowanej mocy czynnej. Wpływa to znacząco na jakość energii

elektrycznej dostarczanej do sieci i ma bezpośrednie przełoŜenie na napięcie zasilania

odbiorców. Praca elektrowni wiatrowej jest zaleŜna od warunków wiatrowych i jest

prezentowana w postaci charakterystyki wytwarzania czyli przebiegu mocy jaką uzyskuje

przykładowa turbina wiatrowa, którą jest w stanie wprowadzić do systemu

elektroenergetycznego w funkcji prędkości wiatru.

Turbiny wiatrowe są niespokojnym źródłem energii elektrycznej w systemie

elektroenergetycznym. Wartość mocy czynnej wprowadzanej przez generatory do systemu

elektroenergetycznego podlega nieustannym zmianom. Zmienność wiatru w czasie

i przestrzeni powoduje problemy związane z bilansowaniem i prowadzeniem ruchu

w systemie oraz ma duŜy wpływ na jakość wyprodukowanej energii. Wahania napięcia w

sieci związane z pracą elektrowni wiatrowych wynikają głównie z szybkiej zmienności

generacji mocy czynnej w czasie normalnej pracy i w czasie operacji łączeniowych

wykonywanych wewnątrz elektrowni. Z kolei szybkozmienne wahania generacji mocy

elektrowni wynikają ze zmienności czasowej i geograficznej parametrów wiatru. Załączanie

siłowni wiatrowych moŜe spowodować kilkusekundowe obniŜenie poziomu napięcia.

Odchylenia napięcia, zaliczające się do stanów ustalonych, są spowodowane przede

10

wszystkim zmiennością krzywej obciąŜenia systemu i wolnymi zmianami poziomu generacji

elektrowni wiatrowych w zaleŜności od prędkości wiatru. Zmienna praca elektrowni

wiatrowych wpływa na zmianę rozpływów mocy czynnej i biernej w sieci, a co za tym idzie

ma równieŜ wpływ na stabilność napięciową w systemie. Zmiany te wynikają z natury źródła

energii jakim jest wiatr oraz z konstrukcji elektrowni (liczby łopat, stosowania

przekształtnika oraz z relatywnie elastycznych: wieŜy, łopat i wału wirnika). Równoległa

praca systemu elektroenergetycznego z turbinami wiatrowymi charakteryzuje się nieustanną

zmiennością stanu systemu zaleŜną od generowanej mocy czynnej. Rozsył mocy

produkowanej przez elektrownie wiatrowe zmienia napięcie zasilania sieci zarówno w

punkcie przyłączenia jak i w węzłach sąsiednich. Efektem włączenia EW do systemu

elektroenergetycznego, jest statyczna i dynamiczna zmiana napięcia .

Przyłączenie małych (co do mocy znamionowej) farm wiatrowych ma niewielki

wpływ na system elektroenergetyczny. Natomiast duŜe farmy (lub ich duŜa liczba w

systemie) wpływa na poziomy napięć w węzłach tego systemu w sposób istotny. NaleŜy

równieŜ zdawać sobie sprawę z faktu, Ŝe nawet pojedyncze elektrownie wiatrowe

przyłączone do słabej sieci SN mogą powodować nie akceptowalne wahania napięć w sieci.

Zmienność napięć w sieciach elektroenergetycznych związana z pracą elektrowni

wiatrowych wynika z dwóch głównych przyczyn tj.: zmienności generacji mocy w czasie

pracy elektrowni wiatrowej oraz występowania procesów łączeniowych w elektrowniach

wiatrowych. RóŜnica w chwilowej wymianie mocy czynnej i ewentualnie biernej pomiędzy

elektrownią wiatrową i systemem elektroenergetycznym w czasie jej pracy wynika z kolei ze

zmian prędkości wiatru oraz okresowego przesłaniania łopat turbiny wiatrowej przez wieŜę,

niejednokrotnej prędkości wiatru na róŜnych wysokościach i innych zjawisk periodycznych,

np. drgań śmigła, wieŜy i spręŜystych wałów. Wahania napięć związane z procesami

łączeniowymi naleŜą do nieregularnych i przypadkowych. Cechą charakterystyczną źródeł

wiatrowych jest silna zaleŜność mocy produkowanej od prędkości wiatru. Wolne zmiany

generacji wiatrowej (obserwowane w godzinach) powinny być prognozowane z

wyprzedzeniem i wpływają na dobór składu jednostek produkcyjnych w systemie, czyli i na

rynek energii. Szybkie zmiany generacji wiatrowej występują w sposób losowy i wymagają

utrzymywania w systemie odpowiedniej rezerwy wirującej.

DuŜa generacja mocy przez elektrownie wiatrowe powiązana z małym

zapotrzebowaniem na energię przez odbiorców powoduje odłączenie elektrowni z

generatorami synchronicznymi co wiąŜe się z ograniczeniem regulacyjnym mocy biernej.

Następstwem takiej sytuacji jest zbyt wysokie napięcie w danym węźle sieci przesyłowej. W

11

celu zapobiegania takim sytuacjom stosuje się regulację przekładni transformatorów i

regulację dławików. Bardzo rzadkim sposobem na zapobieŜenie w/w sytuacjom jest

wyłączanie linii przesyłowych, co wiąŜe się z osłabieniem niezawodności pracy systemu. W

przypadku małych elektrowni wiatrowych zdolności regulacji mocy biernej są bardzo

ograniczone. Wadą generatorów indukcyjnych jest pobór mocy biernej, z czego wynika

potrzeba kompensacji mocy biernej za pomocą baterii kondensatorów i dławików. Odwrotną

sytuację spotykamy w generatorach indukcyjnych dwustronnie zasilanych. Są one tak

skonstruowane, aby mogły pobierać jak teŜ i oddawać moc bierną do sieci. Oczywiście nie

tylko dzięki generatorom indukcyjnym zasilanym dwustronnie moŜemy regulować moc

bierną. RównieŜ poprzez generatory synchroniczne moŜna dokonywać regulacji tejŜe mocy.

Realizuje się ją wtedy indywidualnie dla pojedynczego źródła wytwórczego, centralnie

w stacji przyelektrownianej lub w miejscu przyłączenia do sieci. Konwencjonalne generatory

synchroniczne posiadają zdolność regulacji napięcia w węzłach sieci i wymuszania

przepływów mocy w systemie. Tymczasem elektrownie wiatrowe oparte na generatorach

indukcyjnych nie posiadają tej moŜliwości, co eliminuje je z udziału w procesach regulacji

dostaw mocy biernej do systemu. Współpraca wiatrowych turbogeneratorów z siecią moŜe

negatywnie oddziaływać na stabilność systemu elektroenergetycznego tj. osłabiać jego

zdolność do utrzymania działania po wystąpieniu zakłóceń.

Podsumowując naleŜy podkreślić, Ŝe „stronę napięciową” energetyki wiatrowej

naleŜy uwzględniać szczególnie wtedy, gdy turbiny wiatrowe są przyłączone do słabej sieci

(w odległych węzłach sieci) oraz gdy zastępują one elektrownie konwencjonalne. Osobnym

problemem w/w eksploatacji elektrowni wiatrowej jest kompensacja pojemności kabli

łączących generatory z siecią wewnętrzną lub kabla łączącego elektrownię wiatrową z siecią

zewnętrzną. Kompensacja mocy biernej nie tylko moŜe odbywać się wewnątrz elektrowni

wiatrowej, równie dobrym rozwiązaniem jest kompensacja w miejscu przyłączenia do sieci.

Działania jakie wykonuje się przy kompensacji polegają na prawidłowym prowadzeniu ruchu

oraz zabudowywaniu urządzeń, takich jak regulowane dławiki i baterie.

Ad. 6. Stabilność systemu.

Budowa elektrowni wiatrowych przyłączanych do sieci przesyłowych jak i

dystrybucyjnych ma znaczący wpływ na stabilność systemu elektroenergetycznego.

Spowodowane jest to potrzebą ograniczania generacji energii przez źródła konwencjonalne.

Jak juŜ wcześniej wspomniano wielkość generacji w elektrowniach wiatrowych jest

mocno powiązana z siłą wiejącego wiatru. Przy małym wietrze produkcja energii

12

elektrycznej maleje, czego skutkiem w systemie są problemy z regulacją mocy. W przypadku

duŜego procentowego udziału generacji z wiatru na danym obszarze moŜe spowodować, przy

częstych zmianach siły wiatru, zachwianie systemu elektroenergetycznego.

Problem zwiększa się w przypadku, gdy znaczna część pracujących elektrowni wiatrowych

przyłączonych jest do sieci dystrybucyjnej i ich produkcja opiera się na generatorach

indukcyjnych. Charakterystyka pracy tych generatorów powoduje obciąŜenie ujemne, które

moŜe zostać wyłączone w czasie trwania zwarcia i spowodować pogłębiający się stan

awaryjny sieci. Aby uniknąć takich sytuacji wymaga się aby elektrownia wiatrowa pracowała

nadal tylko z pewnymi ograniczeniami, takimi jak ograniczenie mocy. Wymaganie to

niestety nie dotyczy elektrowni z generatorami indukcyjnymi, które przy niskim napięciu

pobierają znacznie moc bierną, co powoduje pogłębianie stanu zakłóceniowego.

Ad. 7. Jakość energii elektrycznej.

Elektrownie wiatrowe mają znaczący wpływ na jakość energii elektrycznej. Jakość

energii wprowadzanej przez elektrownie zaleŜy głównie od:

- typu i liczby turbozespołów zainstalowanych w elektrowni,

- rodzaju układu elektrycznego,

- typu regulacji mocy wyjściowej,

- rozmieszczenia geograficznego.

Dodatkowym czynnikiem wpływającym na jakość energii ma poziom mocy

zwarciowej w miejscu przyłączenia elektrowni do sieci. Zmienność wiatru w czasie

i przestrzeni powoduje problemy związane z bilansowaniem i prowadzeniem ruchu

w systemie oraz oddziałuje na jakość energii produkowanej przez źródła wiatrowe. Sama

budowa i zasada działania elektrowni wiatrowych wpływa na kłopoty z dotrzymaniem

parametrów jakości energii wytwarzanej, zwłaszcza pod względem stabilności generowanych

napięć i zawartości wyŜszych harmonicznych. Przyłączanie źródeł do istniejących stacji

transformatorowych o ograniczonej mocy zwarciowej powoduje zmniejszenie odporności

danej stacji na zakłócenia napięcia w danym węźle. Napięcia i moce generatorów wiatrowych

wykazują niekiedy nadmierne oscylacje. Brak regulacji napięcia w generatorach

indukcyjnych powoduje ich niestabilność w zmieniających się w systemie warunkach

napięciowych przy jednoczesnych zmiennych warunkach atmosferycznych. Wynikiem braku

takiej regulacji jest niedotrzymanie załoŜonych wartości generowanych mocy biernych

i współczynnika mocy poprzez występujące zmiany wartości skutecznej napięć. Powolny

ruch obrotowy łopat wirnika powoduje wahania momentu napędowego na wale turbiny

13

z częstotliwością 0.1-0.3 Hz. Źródłem ich generacji jest moment przechodzenia łopat

elektrowni wiatrowej przez konstrukcję wieŜy oraz nierównomierna prędkość wiatru

w funkcji wysokości. Taka zmienność napięcia zwana potocznie „migotaniem” moŜe być

uciąŜliwa dla uŜytkowników oświetlenia.

Pokazane wcześniej wahania napięcia elektrowni wiatrowej nie są jedynym powodem

oddziaływania turbin na jakość energii. Napięcie elektrowni moŜe równieŜ ulegać

odkształceniu przez wyŜsze harmoniczne. Przyczyną generacji harmonicznych w turbinach

wiatrowych mogą być generatory, układy „miękkiego startu”, przekształtniki, dławiki

i przełączalne baterie kondensatorów. Celem określenia występowania w przebiegu napięcia

wyŜszych harmonicznych stosuje się tzw. współczynnik THD. Im niŜsza wartości tego

współczynnika, tym mniejsza zawartość wyŜszych harmonicznych w przebiegach napięć

i prądów. W rzeczywistości występuje jeszcze współczynnik odkształcenia napięcia lub

prądu TDF, za pomocą którego równieŜ moŜna określić poziom generacji harmonicznych

przez turbozespoły. Generatory indukcyjne zainstalowane w elektrowniach wiatrowych nie

powodują znaczącego odkształcenia przebiegów napięciowych i dlatego zazwyczaj pomija

się ich udział w generacji wyŜszych harmonicznych.

Ogólnie patrząc mniejszy wpływ na wielkość zniekształceń mają elektronie wiatrowe

składające się z kilku turbozespołów niŜ suma zniekształceń wytwarzana przez pojedyncze

generatory. Podobnie odbywa się to w przypadku, gdy podłączymy kilka elektrowni

wiatrowych do jednego miejsca przyłączenia.

W przypadku farm wiatrowych waŜny jest całkowity prąd poszczególnych

harmonicznych wprowadzanych do sieci w miejscu przyłączenia. W przypadku przyłączenia

farmy do sieci wysokiego napięcia wskaźnik migotania światła jest mały. Odwrotnie jest

w przypadku przyłączenia pojedynczej elektrowni wiatrowej do słabej sieci średniego

napięcia która moŜe być powodem wystąpienia ponadnormatywnych wskaźników jakości

energii elektrycznej. W obecnych czasach postęp myśli technologicznej oraz przystosowanie

urządzeń do zaleceń norm IEC (IEC 1000-3-7, IEC 1000-3-6, IEC 61400-21) pozwolił

wykonać takie turbozespoły, które w bardzo małym stopniu wpływają na jakość energii

w zakresie migotania światła i zawartości wyŜszych harmonicznych. Niemniej, ze względu

na specyfikę problemu, konieczne jest ciągłe monitorowanie ich wpływu na jakość energii

zarówno w systemie przesyłowym, jak i w sieciach dystrybucyjnych.

14

1.2. Przekazanie wyprodukowanej energii elektrycznej do sieci przesyłowych

i dystrybucyjnych

Przekazywanie wyprodukowanej energii elektrycznej przez elektrownię (farmę) wiatrową

odbywa się poprzez urządzenia przystosowane do produkcji energii elektrycznej

zabudowane w turbinie wiatrowej, stację transformatorową średniego lub wysokiego napięcia

(GPZ). Aby opisać przekazywanie energii elektrycznej do sieci naleŜy poznać budowę i

zasadę działania turbiny wiatrowej. Na rycinie B.54 przedstawiono uproszczony schemat

budowy siłowni wiatrowej.

Serwomechenizmustawiania łopat

ŁoŜyska

Serwomechanizmkierunkowania siłowni

Generator

Gondola

Wał szybkoobrotowySkrzynka

przekładniowa

Wiatromierzi chorągiewkakierunkowa

PiastaŁopatkawirnika

Wałwolnoobrotowy

Hamulec

Ryc. B.54. Budowa turbiny wiatrowej

NajwaŜniejszym elementem siłowni wiatrowej jest wirnik przekształcający energię wiatru

w energię mechaniczną przekazywaną do generatora. Większość płatów wykonana jest

z włókna szklanego wzmocnionego poliestrem. W niektórych rozwiązaniach istnieje ponadto

moŜliwość zmiany kąta ustawienia łopat wirnika dzięki zastosowaniu siłowników

hydraulicznych. Wirnik osadzony jest na wale wolnoobrotowym, którego obroty poprzez

skrzynię przekładniową przekazywane są do wału szybkoobrotowego. Wał szybkoobrotowy

15

połączony jest z wałem generatora. Spotykane są teŜ układy pracujące bez przekładni.

Stopień przełoŜenia zaleŜy od typu prądnicy zastosowanej w elektrowni. Jako generatory

pracują najczęściej prądnice asynchroniczne i synchroniczne. Generator, przekładnia i

urządzenia sterujące umieszczone są w gondoli. W niektórych typach elektrowni w gondoli

znajdują się równieŜ transformatory. Ponadto gondola zawiera układy smarowania,

chłodzenia, hamulec tarczowy itp. Gondola i wirnik obracane są w kierunku wiatru przez

silniki i przekładnię zębatą znajdującą się na szczycie wieŜy. Część nośna konstrukcji, czyli

wieŜa lub maszt ma za zadanie utrzymać gondolę z turbiną wiatrową na odpowiedniej

wysokości, która zaleŜy głównie od mocy elektrowni i jest charakterystyczną dla danego typu

urządzenia oraz jest uzaleŜniona od siły wiatrów i pionowej mapy wiatrów w danej okolicy.

Mają one postać stalowej lub Ŝelbetonowej rury, rzadziej kratownicy. Na ogół w praktyce

spotyka się stalowe wieŜe o mocno wydłuŜonych stoŜkach i wysokości nawet do 125 m.

WieŜa posadowiona jest na wylewanym betonowym fundamencie.

Zasada działania turbiny wiatrowej jest bardzo prosta. NajwaŜniejszym urządzeniem

w turbinie wiatrowej jest wirnik, który składa się z łopat i piasty. Jego zadaniem jest

przechwycenie energii wiatru. Następnie energia ta jest przenoszona na wał obrotowy za

pomocą którego dostarczona jest do generatora. MoŜe to odbywać się poprzez przekładnię

lub bezpośrednio. ZaleŜy to od typu i producenta turbin wiatrowych. W następnej kolejności

w generatorze wykonuje się przekształcenie owej energii w energie elektryczną. Turbiny

wiatrowe produkują energię elektryczną o parametrach odpowiadającym niskiemu napięciu.

Na tym etapie moŜna powiedzieć kończy się produkcja energii elektrycznej. Dalej

wyprodukowana wspomniana juŜ energia jest przesyłana poprzez róŜnego typu urządzenia

elektroenergetyczne do sieci. Sposób przekazywania energii elektrycznej do sieci zaleŜy od

mocy znamionowej elektrowni lub farmy wiatrowej oraz od miejsca przyłączenia do sieci

(średnie lub wysokie napięcie). Elektrownie wiatrowe o mocy 2MW i mniejsze przyłączane

są do sieci średniego napięcia. W tym przypadku energia elektryczna wyprodukowana przez

generator usytuowany w turbinie wiatrowej przekazywana jest liniami kablowymi do

transformatora zabudowanego albo w turbinie wiatrowej albo w stacji transformatorowej

usytuowanej przy wieŜy wiatrakowej. W transformatorze następuje zamiana napięcia na

takie, które odpowiada parametrom obowiązującym w sieci do której turbina jest

przyłączona. Przekazanie energii od transformatora do sieci odbywa się za pomocą linii

kablowych lub napowietrznych albo kablowo-napowietrznych oraz rozdzielnic gdzie

zainstalowane są róŜnego rodzaju łączniki, słuŜące do wykonywania określonych czynności

łączeniowych w celu bezpiecznej pracy urządzeń oraz obsługi elektrowni wiatrowej. Farmy

16

wiatrowe o mocy powyŜej 2MW przyłączane są do sieci wysokiego napięcia poprzez

Główne Punkty Zasilania (GPZ) a nie jak w przypadku napięcia średniego stację

transformatorową. W tym przypadku energia elektryczna wyprodukowane przez generator

lub generatory usytuowane w turbinach wiatrowych przekazywana jest liniami kablowymi do

jednej rozdzielnicy a następnie do transformatora zabudowanego w GPZ-cie. Tak samo jak

dla transformatorów średniego napięcia w transformatorze wysokiego napięcia następuje

zamiana napięcia na takie, które odpowiada parametrom obowiązującym w sieci, do której

jest przyłączony dany GPZ. Przekazanie energii od transformatora do sieci odbywa się

oczywiście poprzez róŜnego rodzaju urządzenia takie jak odłączniki i wyłączniki słuŜące do

wykonywania określonych czynności łączeniowych w celu bezpiecznej pracy urządzeń oraz

obsługi elektrowni wiatrowej czy GPZ. Jak wiadomo w danym GPZ-cie znajdują się róŜnego

typu urządzenia pomocnicze zapewniające kontrolę nad prawidłową pracą urządzeń

elektroenergetycznych. Rozliczanie wyprodukowanej energii elektrycznej realizuje się

poprzez zabudowę układu pomiarowo-rozliczeniowego wraz z przekładnikami prądowymi i

napięciowymi połączonymi w układzie pełnej gwiazdy. w zaleŜności od sposobu

przyłączenia elektrowni, farmy wiatrowej albo w stacji transformatorowej albo w

pomieszczeniu w danym GPZ-cie, Wymagania, co do układu pomiarowo-rozliczeniowego

określone są w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie

szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektrycznego. W Rozporządzeniu tym

określono 3 kategorie zaleŜne od wielkości mocy znamionowej przyłączanego obiektu dla

rozwiązań technicznych w układach pomiarowo-rozliczeniowych.

1. Urządzenia o mocy znamionowej 30MVA i wyŜszej,

2. Urządzenia o mocy znamionowej zawartej w przedziale od 1MVA do 30MVA,

3. Urządzenia o mocy znamionowej mniejszej niŜ 1MVA

1.3. Zapotrzebowanie na energię elektryczną ze źródeł konwencjonalnych potrzebną do

uruchomienia i prawidłowej pracy turbiny wiatrowej

Praca elektrowni (farmy) wiatrowej jest zaleŜna od występującego wiatru na terenie jej

zabudowy. Dlatego bardzo trudno jest przewidzieć ilość energii ze źródeł konwencjonalnych

jaka jest potrzebna do prawidłowej pracy turbin wiatrowych. Patrząc z drugiej strony równieŜ

bardzo trudno oszacować ilość energii wyprodukowanej i wprowadzonej do sieci. W przypadku

braku wiatru kaŜda turbina wiatrowa pobiera z sieci energię elektryczna potrzebną do zasilania

urządzeń kontrolujących i sterujących daną turbiną. Ilość tej energii zaleŜy od wielu czynników.

17

Pierwszym i zarazem najwaŜniejszym czynnikiem jest częstość występowania na danym terenie

dni (godzin) bezwietrznych, drugim czynnikiem jest producent, rodzaj i moc turbiny. Kolejnym

wyznacznikiem zapotrzebowania na energię elektryczna przez EW jest ilość turbin

zabudowanych na jednej elektrowni lub farmie. O ile moŜna łatwo przewidzieć drugi i trzeci

czynnik to pierwszego nie jesteśmy w stanie dokładnie zaplanować. W tabeli B.7a pokazano

zapotrzebowanie na energię elektryczną farmy wiatrowej o mocy 34MW megawatów z

podziałem na miesiące w danym roku, natomiast w tabeli B.7b dla elektrowni wiatrowej o mocy

2-3 megawatów z podziałem na miesiące w danym roku dla róŜnych lokalizacji.

Tab. B7a

Zapotrzebowanie na energię elektryczną farmy wiatrowej o mocy 34 megawatów

Miesiąc

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Rok MWh

2010 2,9 14 12 15,6 37 34 56,7 42,3 18,8 8,6 13,2 14

2011 14 4,3 13 8,7 31,9 19,5 24,8 24,5 23,8 13,1 19,1 6,1

Tab. B.7b

Zapotrzebowanie na energię elektryczną elektrowni wiatrowej o mocy 2-3 megawatów

Miesiąc

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Rok MWh

lok 1 3,8 0,9 1,6 0,8 1,8 2,0 1,6 0,5 0,9 0,7 3,1 7,0

lok 2 4,1 1,1 1,2 1,2 2,3 1,4 1,3 1,1 1,7 0,7 2,5 6,0

lok 3

2010

3,6 1,0 1,7 1,3 2,0 1,9 1,5 0,8 2,5 0,8 3,5 6,2

lok 1 4,1 0,5 1,0 1,0 2,5 1,6 2,1 2,3 1,7 0,8 1,4 0,3

lok 2 3,6 0,6 1,0 1,0 2,3 1,7 2,0 2,3 1,6 0,8 1,5 0,4

lok 3

2011

3,7 0,6 1,2 1,0 2,5 2,1 1,9 2,2 1,5 0,7 1,2 0,2

Jak wynika z tabel zapotrzebowanie na energię elektryczną jest bardzo zróŜnicowane w

danym miesiącu w roku, względem tego samego miesiąca roku poprzedniego oraz względem

innej lokalizacji. Dokładne określenie zapotrzebowania na energię elektryczną dla turbin

wiatrowych jest praktycznie niemoŜliwe. Ten sam problem występuje dla określenia energii

elektrycznej wyprodukowanej przez elektrownie wiatrowe, co powoduje trudności w

utrzymaniu parametrów sieci przyłączonych do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego.

Chcąc określić np. ilości potrzebnej energii dla prawidłowego funkcjonowania systemu przy

18

mocy zainstalowanej rzędu 1GW z elektrowni wiatrowych, konieczne jest uzyskanie bardzo

dokładnych danych o ilości dni (godzin) bezwietrznych występujących na danym terenie w

podziale na miesiące gdzie moc ta jest zainstalowana, zuŜycie energii elektrycznej przez

odbiorców z załoŜonego terenu z podziałem na miesiące, typ turbin wiatrowych, moc oraz

producenta. Brak choćby jednej z tych danych powoduje Ŝe określenie zapotrzebowania na

energie elektryczną w danym roku będzie bardzo trudne a wynik będzie nieprawidłowy. Na

etapie niniejszego opracowania, ze względu na brak podstawowych danych do obliczeń,

niemoŜliwe jest oszacowanie zapotrzebowania na energię elektryczną potrzebną do

ustabilizowania parametrów sieci elektroenergetycznej.

Farmy, elektrownie wiatrowe są bardzo niestabilnym producentem energii elektrycznej

ze względu na zaleŜność ich od panujących warunków atmosferycznych. Dlatego niemoŜliwe

jest całkowite zastąpienie źródeł konwencjonalnych elektrowniami wiatrowymi. Główną

przewagą źródeł konwencjonalnych nad odnawialnymi jest dostosowanie ilości

wyprodukowanej energii elektrycznej do aktualnego zapotrzebowania. Obecnie na świecie

buduje się elektrownie jądrowe lub elektrownie wykorzystujące do produkcji energii

elektrycznej instalacje gazowe. Głównym zaletą takich elektrowni, jest płynne dostosowanie

produkcji energii elektrycznej do aktualnego zapotrzebowania, w moŜliwie jak najkrótszym

czasie, np.: uzupełnienie ilości energii elektrycznej po wyłączeniu się elektrowni wiatrowych

spowodowane ciszą wiatrową.

Przy obecnych ograniczeniach emisji dwutlenku węgla do atmosfery warto się

zastanowić nad koniecznością zastępowania elektrowni konwencjonalnych wykorzystujących

do produkcji energii elektrycznej węgiel elektrowniami jądrowymi lub elektrowniami

wykorzystującymi do produkcji energii instalację gazową. PowyŜsze alternatywy dla energetyki

konwencjonalnej z całą pewnością charakteryzują się mniejszym negatywnym wpływem

na system elektroenergetyczny niŜ turbiny wiatrowe. W przypadku elektrowni

wykorzystujących do produkcji energii elektrycznej gaz ziemny naleŜy dodatkowo uwzględnić

kwestie dostępności tego surowca przez najbliŜsze kilkadziesiąt lat. Biorąc pod uwagę koszty

budowy takich elektrowni koniecznym jest dokładne przeanalizowanie zasadności inwestycji

pod kątem zarówno samej budowy, jak i kosztu wyprodukowania 1 GW mocy.

1.4. Podsumowanie

Energia elektryczna pochodząca z energii wiatru jest przy obecnym ogólnoświatowym

trendzie ochrony środowiska naturalnego bardziej popularna. Ma ona swoje pewne korzyści ale

19

równieŜ i wady. Największą korzyścią z punktu widzenia ochrony środowiska jest zmniejszenie

emisji dwutlenku węgla do atmosfery poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na energię

elektryczną z źródeł konwencjonalnych. Patrząc od strony bezpieczeństwa Krajowego Systemu

Elektroenergetycznego głównym problem przyłączania turbin wiatrowych jest jakość energii

elektrycznej. Zwiększa się on gdy farmy, elektrownie wiatrowe są przyłączone do sieci blisko

miejsca przyłączenia odbiorców oraz im większa jest ich liczba w systemie

elektroenergetycznym. Kolejne problemy wynikające z przyłączania elektrowni wiatrowych

wiąŜą się z dostosowaniem infrastruktury sieciowej, warunków napięciowych i zwarciowych w

węzłach sieci, utrzymania operacyjnych rezerw mocy, prognozowania pracy źródeł wiatrowych

i ich udziału w rynku bilansującym. Bardzo trudno jest określić ilość energii elektrycznej z

źródeł konwencjonalnych potrzebnych do ustabilizowania sieci elektroenergetycznej przy

funkcjonowaniu duŜej ilości farm, elektrowni wiatrowych. Wpływ na to ma kilka czynników

takich jak: ilość dni (godzin) bezwietrznych, zapotrzebowanie na energię elektryczną przez

odbiorców, producent, rodzaj i moc turbiny,

Wszystkie te problemy powinny doprowadzić do zwiększonego nacisku na

wykonywanie zróŜnicowanych badań oddziaływania generacji rozproszonej na system

elektroenergetyczny.

20

2. Wpływ elektrowni wiatrowych na zdrowie człowieka oraz środowisko przyrodnicze

2.1. Wstęp

Celem opracowania jest próba określenia, jak burzliwie rozwijająca się sieć

elektrowni wiatrowych (określanych w opracowaniu takŜe terminem „siłownie wiatrowe”)

wpływa na zdrowie człowieka. Uwaga zostanie skoncentrowana na kilku zagadnieniach:

- ocenie wpływu elektrowni wiatrowych na kształtowanie się klimatu akustycznego z

uwzględnieniem infradźwięków,

- badanie uciąŜliwości elektrowni wynikającej z charakteru emitowanych przez nią dźwięków

(jednostajny, monotonny, modulowany, o określonych częstotliwościach, ze świstami),

- symulacjach wpływu planowanych inwestycji na warunki bioklimatyczne odczuwane przez

lokalną społeczność,

- oddziaływaniu elektrowni na zdrowie człowieka, poprzez efekt migotania cienia,

- analiza natęŜenia promieniowania elektromagnetycznego.

Opracowanie opiera się przede wszystkim na analizie literatury naukowej dotyczącej

badanych zagadnień. Przeprowadzono takŜe pomiary terenowe niektórych charakterystyk

klimatu akustycznego i bioklimatu, które pomogły w stwierdzeniu, czy parametry klimatu

akustycznego obserwowane na przykładzie wybranych obiektów nie odbiegają od tych

podawanych w literaturze.

W przygotowaniu opracowania uczestniczyły trzy zespoły badawcze złoŜone ze

specjalistów z wielu dziedzin: klimatologii i bioklimatologii, klimatu akustycznego, akustyki

i reŜyserii dźwięku, agronomii:

- Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN (prof. dr hab. Krzysztof

BłaŜejczyk, dr Jarosław Baranowski),

- Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy (prof. dr hab. Jan

Mikołajczak, dr inŜ. Sylwester Borowski),

- Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie (mgr Wojciech

BłaŜejczyk).

Badania eksperymentalne obejmowały szereg parametrów niezbędnych do określenia

oddziaływania elektrowni wiatrowej na środowisko w jej otoczeniu. Pomiary

przeprowadzono w pobliŜu elektrowni w Cetkach i Rypałkach (gmina Rypin) oraz w

Głuchowie koło ChełmŜy. Przeprowadzone badania dotyczyły:

- propagacji drgań przenoszonych w gruncie w otoczeniu siłowni,

21

- poziomu hałasu i infradźwięków emitowanych przez siłownię,

- klimatu akustycznego w rejonie elektrowni wiatrowych,

- specyfiki dźwięków emitowanych przez siłownię.

Badania eksperymentalne przeprowadzono w czerwcu i wrześniu 2011 r. w

warunkach pogodowych typowych dla Polski. Wybrano dni, w których warunki wiatrowe

pozwalały na tracę turbin wiatrowych. Były to sytuacje przeciętne z uwagi na strukturę

wiatru w środkowej części polski.

Wieloletnie dane obserwacyjne dotyczące struktury wiatru na obszarze województwa

kujawsko-pomorskiego wskazują bowiem, Ŝe w strefie bardzo korzystnej dla energetyki

wiatrowej (południowa i południowo-wschodnia część województwa) dni z prędkością

wiatru przekraczającą 5 m/s (na wysokości wiatromierza, czyli 10 m nad gruntem) występują

z częstością około 26% w skali całego roku. W strefie korzystnej sytuacje takie panują tylko

przez około 15% dni w roku (tab. B.8).

Tab. B.8. Częstość (%) wiatru o róŜnej prędkości w strefach róŜnej przydatności dla

energetyki wiatrowej na terenie województwa kujawsko-pomorskiego

Przedział

prędkości wiatru

(m/s)

Strefa bardzo

korzystna Strefa korzystna

<4 74,3 85,4

5-6 17,8 12,2

7-8 6,1 2,2

9-10 1,5 0,2

> 10 0,3 0,1

Źródło: badania własne

Istotnym zagadnieniem przy określeniu warunków wiatrowych dla pracy siłowni oraz

przy analizach propagacji dźwięku jest wyznaczenie prędkości wiatru na wysokości

posadowienia turbiny, przed czołem pracującego wirnika. PoniewaŜ uzyskanie danych

pomiarowych jest niemoŜliwe, wykorzystuje się w tym celu ogólne prawidłowości związane

z dystrybucją prędkości wiatru wraz z wysokością. W pionowym profilu prędkość wiatru

zmienia się zgodnie z funkcją logarytmiczną. Dlatego teŜ pomiar prędkości wiatru dokonany

na dowolnej wysokości nad powierzchnią gruntu moŜna wykorzystać do wyznaczenia

22

prędkości wiatru na wysokości turbiny. Zgodnie Polską Normą PN-EN 61400-11

wykorzystano w tym celu następujący wzór:

=

00

00

lnln

lnln

z

z

z

H

z

H

z

z

VV

ref

ref

ref

ZS

gdzie:

VS – znormalizowana prędkość wiatru (na wysokości głowicy), m·s-1;

VZ – prędkość wiatru z wiatromierza (wykorzystuje się poziomy 1,5; 2 i 10 m), m·s-1;

z0ref – referencyjna szorstkość terenu (przyjęto wartość 0,05), m;

z0 – szorstkość terenu (dla okresu wegetacyjnego przyjęto wartość 0,7), m;

H – wzniesienie osi wirnika, m;

zref – wysokość referencyjna (przyjęto 10 m), m;

z – wzniesienie wiatromierza, m.

2.2. Ocena wpływu siłowni wiatrowych na klimat akustyczny

Przy ocenie oddziaływania siłowni wiatrowych na klimat akustyczny w ich otoczeniu

uwzględniono dwa aspekty zagadnienia.

1) poziom emisji hałasu przez turbinę siłowni oraz

2) poziom imisji hałasu w róŜnych odległościach od siłowni.

Badania emisji hałasu zostały przeprowadzone przez prof. dr. hab. Jana Mikołajczaka

i dr. inŜ. Sylwestra Borowskiego z Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w

Bydgoszczy.

Badania imisji hałasu wykonali prof. dr hab. Krzysztof BłaŜejczyk i dr Jarosław

Baranowski z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie.

2.2.1. Poziom emisji hałasu przez turbinę siłowni

Turbina wiatrowa, tak jak kaŜde pracujące urządzenie mechaniczne, generuje fale

dźwiękowe o róŜnej częstotliwości i długości. Dźwięki o najmniejszej częstotliwości,

mniejszej od 20 Hz, są określane mianem infradźwięków (infrasound). Nie są one

rejestrowane przez ucho ludzkie. Drugim rodzajem dźwięków emitowanych przez pracującą

23

siłownię wiatrową to fale akustyczne, o częstotliwości od 20 do 20 000 Hz. Są one odbierane

przez nieuszkodzony narząd słuchu człowieka. Dźwięki o częstotliwości od 20 do 100 Hz są

przy tym nazywane dźwiękami niskiej częstotliwości (low frequency noise). W

dotychczasowych badaniach nad hałasem emitowanym przez siłownie wiatrowe nie

stwierdzono występowania fal ultradźwiękowych, o częstotliwości ponad 20 000 Hz (ryc.

B.55).

Ryc. B.55. Rodzaje fal dźwiękowych występujących w środowisku Ŝycia człowieka

Źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ultrasound_range_diagram_png_(sk).svg

Zgodnie z Dyrektywą 2002/49/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Europy

stosowana w Polsce definicja hałasu mówi, Ŝe są to wszystkie niepoŜądane, nieprzyjemne,

dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne ośrodka spręŜystego, jakim jest powietrze,

działające za pośrednictwem powietrza na organ słuchu i inne elementy organizmu

człowieka.

Poziom hałasu emitowanego przez siłownie wiatrowe jest funkcją kilku składowych.

Czynnikami najwaŜniejszymi są: prędkość ruchu turbiny oraz prędkość wiatru na wysokości

turbiny. Badania eksperymentalne van den Berga (2004) w Holandii wskazują, Ŝe w

zaleŜności od prędkości obrotu głowicy turbiny, poziom emitowanego w zakresie słyszalnym

dźwięku waha się od 90 do 110 dB(A) na wysokości posadowienia głowicy (ryc. B.56). Przy

standardowej szybkości obrotów wirnika (12-16 obrotów na minutę) poziom emitowanego

hałasu nie róŜni się zasadniczo i wynosi 90-95 dB. Poziom ten nie zaleŜy przy tym od mocy

siłowni i wysokości masztu.

24

Ryc. B.56. Emisja hałasu w zakresie słyszalnym (Lw(A)) na poziomie turbiny siłowni

wiatrowej w zaleŜności od prędkości obrotu głowicy turbiny w ciągu minuty

Źródło: van den Berg, 2004

Van den Berg (2006) w swej rozprawie doktorskiej cytuje wyniki badań

prowadzonych przez Kerkersa odnośnie wpływu prędkości wiatru na emisję hałasu

słyszalnego. NatęŜenie hałasu emitowanego przez siłownie zmienia się od 94 dB(A) przy

prędkości wiatru 5 m/s (na wysokości 10 m nad gruntem, czyli około 9 m/s na wysokości

głowicy turbiny) do 103 dB(A) przy wietrze 10 (17) m/s 9 (tab. B.9). Okazuje się, Ŝe przy

dwukrotnym wzroście prędkości wiatru (z 5 do 10 m/s na standardowej wysokości

pomiarowej 10 m nad gruntem) natęŜenie emitowanego hałasu zwiększa się tylko o niecałe

10 dB. Oddziaływanie prędkości wiatru na emisję hałasu jest więc nieco większe niŜ sama

prędkość pracy wirnika siłowni. WiąŜe się to z dodatkowymi efektami dźwiękowymi

związanymi z opływaniem wiatru wokół przeszkód terenowych, w tym przypadku masztu

siłowni.

Tab. B.9. Emisja hałasu w zakresie słyszalnym - Lw(A) - na wysokości głowicy turbiny w

zaleŜności od prędkości wiatru na wysokości 10 m (v10) i 90 m (v90) nad gruntem

v10 (m/s) 5 6 7 8 9 10

v90 (m/s) 9 10 12 14 16 17

Lw(A) (dB) 94 96 98 101 102 103

Źródło: http://dissertations.ub.rug.nl/faculties/science/2006/g.p.van.den.berg/

25

Madsen i Pedersen (2011) badali w przypadku siłowni wiatrowych w Danii, o

wysokości maszów 80-105 m, poziom emisji hałasu w zaleŜności od mocy pracujących

turbin. Stwierdzili, Ŝe w przypadku dźwięków słyszalnych turbiny emitują hałas o natęŜeniu

od 95 dB (przy mocy 0,5 MW) do 105 dB (przy mocy 3,5 MW). W odniesieniu do dźwięków

o niskich częstotliwościach poziomy emitowanego hałasu wynosiły odpowiednio 85 i 95 dB.

Podobne natęŜenia są obserwowane w odniesieniu do hałasu emitowanego w zakresie

infradźwięków, czyli drgań fal powietrza o częstotliwości od 0,001 to 20 Hz, które nie są

odbierane przez ucho ludzkie. Ilustrują to wyniki badań natęŜenia fal infradźwiękowych

emitowanych przez siłownie wiatrowe w północnych Niemczech, prowadzonych w

Federalnym Instytucie Geofizyki i Zasobów Naturalnych (FIGiZN) w Hannowerze w

Niemczech. RóŜnice w poziomie ciśnienia akustycznego fal infradźwiękowych bardziej

zaleŜą od odległości od ich źródła niŜ od liczby turbin pracujących w danej lokalizacji. Np.

Ceranna i inni (2011) podają, Ŝe w odległości do 100 m od elektrowni wiatrowej poziom

hałasu infradźwiękowego waha się od około 110 dB dla 1 turbiny do 120 dB dla 12 turbin. W

odległości około 500 m od siłowni poziom infradźwięków wynosi juŜ 85 dB dla 1 turbiny i

95 dB dla 12 turbin (ryc. 57). Przy czym, z uwagi na duŜą długość fali (około 350 m przy

częstotliwości 1 Hz, 174 m przy 2 Hz, 43 m przy 8 Hz i 17 m przy częstotliwości 20 Hz),

infradźwięki są często rejestrowane nawet z dala od swego źródła, bez wyraźnej straty siły

sygnału (http://www.bgr.bund.de/EN/Themen/Seismologie/Kernwaffenteststopp_en/

Verifikation _en/Infraschall/Quellen_Phaenomene/quellen_inhalt.html, 18 II 2012). Przy

przenoszeniu fal infradźwiękowych zachodzi takŜe zjawisko okresowego zwiększenia siły

sygnału w odległościach, które są wielokrotnością długości emitowanej fali (podobnie, jak

jest w przypadku długich fal radiowych). Dalszemu zasięgowi infradźwięków niŜ fal w

zakresie słyszalnym sprzyja takŜe większa prędkość rozchodzenia się w powietrzu fal o

częstotliwości <20 Hz (345-349 m/s) niŜ fal o częstotliwości > 20 Hz (342-344 m/s).

26

Ryc. B.57. NatęŜenie infradźwięków rejestrowane w róŜnych odległościach od siłowni

wiatrowych

Źródło: Ceranna i inni, 2011

Źródłem infradźwięków są zarówno procesy naturalne, jak i pracujące urządzenia

techniczne. Z badań prowadzonych w Federalnym Instytucie Geofizyki i Zasobów

Naturalnych (FIGiZN) w Hanowerze w Niemczech w oparciu o światową sieć stacji wynika,

Ŝe naturalnymi źródłami są: wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi, lawiny śnieŜne i skalne,

zorza polarna, przepływanie mas powietrza nad łańcuchami górskimi, oceaniczne komórki

niskiego ciśnienia, ruch meteorytów w atmosferze, silne wiatry. Spośród źródeł

antropogenicznych najczęściej w skali globalnej obserwowane są fale infradźwięków

generowane przez przeloty samolotów naddźwiękowych, starty rakiet, eksplozje chemiczne i

nuklearne oraz przeloty satelitów przez atmosferę. CIOP-PIB (Pawlaczyk-Łuszczyńska i inni,

2001) jako źródła infradźwięków w otoczeniu człowieka wymienia: środki transportu,

maszyny i urządzenia przemysłowe (np. spręŜarki tłokowe, pompy próŜniowe, dmuchawy,

piece hutnicze, młoty kuźnicze), urządzenia energetyczne elektrowni, wentylatory

przemysłowe, maszyny drogowe czy silniki odrzutowe.

Z uwagi na liczbę moŜliwych źródeł emisji infradźwięków niemoŜliwe jest wskazanie

w miejscach oddalonych od tych źródeł, które z nich wzbudziło daną falę dźwiękową. Na

przykład stacja monitoringu infradźwięków FIGiZN w Bawarii rejestruje krótkookresowe

wzrosty ciśnienia akustycznego, w zakresie infradźwiękowym, fal wzbudzonych przez

przeloty samolotów naddźwiękowych nad Morzem Północnym, w odległości około 1000 km

od miejsca pomiaru.

Pomiary hałasu generowanego przez siłownię wiatrową przeprowadził w Rypałkach

koło Rypina zespół prof. J. Mikołajczaka z UTP w Bydgoszczy. Zarówno metoda pomiarów,

27

jak i wyznaczenie wartości emisji hałasu przeprowadzono zgodnie z polską normą: PN-EN

61400-11. Oznaczenia punktów wyznaczonych do pomiarów przedstawiono schematycznie

na rycinie B.58.

Ryc. B.58. Schemat pomiaru hałasu i infradźwięków w otoczeniu siłowni wiatrowej:

1, 2, 3, 4 – kierunki dokonywania pomiarów; a – średnica pierwszego okręgu wynikająca z

normy, b – odległość pomiędzy następnymi okręgami (100 m)

Źródło: PN-EN 61400-11

W trakcie pomiarów prędkość wiatru na wysokości 2 metry nad powierzchnią gruntu

wynosiła 5,9 m/s (czyli około 10 m/s na standardowej wysokości 10 m). Wiał on z

północnego-zachodu. Na wysokości wirnika siłowni wiatr wiał z prędkością około 13 m/s.

2.2.1.1. Emisja hałasu w zakresie słyszalnym

Pomiary hałasu w zakresie słyszalnym przez człowieka (skala A) emitowanego przez

siłownię wiatrową w Rypałkach pozwoliły wyznaczyć wartość natęŜenia dźwięku. W

odległości określonej przez PN-EN 61400-11:2004/A1:2006 (140 m) przed czołem łopat, w

punkcie 3 (ryc. 4) wynosiło ono średnio 92,85 dB, za siłownią w punkcie 1 - 81,73 dB oraz

w punkcie 2 – 101,55 dB i w punkcie 4 – 101,45 dB. Wyniki te są zbliŜone do wartości

natęŜenia hałasu określonego dla siłowni holenderskich przez van den Berga (2004), a

wynoszącego 103 dB(A).

28

2.2.1.2. Emisja hałasu w zakresie infradźwięków

Pomiary hałasu w zakresie infradźwięków (skala Lin) generowanego przez siłownię

wiatrową w Rypałkach pozwoliły wyznaczyć wartość natęŜenia dźwięku w odległości

określonej przez PN-EN 61400-11:2004/A1:2006 (140 m). W punkcie 3 (ryc. 58) wynosiło

ono średnio 96,23 dB, za siłownią w punkcie 1 - 99,0 dB oraz w punkcie 2 - 105,0 dB i w

punkcie 4 - 98,63 dB (Mikołajczak i Borkowski, 2011). Wartości te są tylko nieco niŜsze od

stwierdzonych w cytowanych wyŜej badaniach niemieckich.

2.2.2. Poziom imisji hałasu i czynniki go kształtujące

W stosunku do hałasu, emitowanego na wysokości głowicy siłowni, jego poziom w

warstwie przygruntowej, reprezentatywnej dla człowieka, jest zdecydowanie niŜszy. Badania

van den Berga (2006), przeprowadzone w otoczeniu siedemnastu siłowni wiatrowych o

wysokości wieŜy 98 m i mocy 1,8 MW wskazują, Ŝe poziom imisji hałasu w odległości około

400 m od wieŜy jest o około 60 decybeli niŜszy od poziomu emisji (ryc. B.59). Zarówno

poziom emisji, jak i immisji hałasu jest przy tym zaleŜny od prędkości obrotowej rotora.

Ryc. B.59. Poziomy emisji (Lw) oraz imisji (Limm) hałasu generowanego przez siłownię

wiatrową o wysokości 98 m w zaleŜności od prędkości obrotu łopat wirnika (rotational

speed)


29

Van den Berg (2006) badał poziom hałasu w dwóch odległościach od wieŜy siłowni:

400 m i 1500 m. Długookresowe rejestracje hałasu pokazują, Ŝe w odległości 400 m od wieŜy

poziom hałasu zmieniał się od 25 dB przy wietrze 2 m/s (na wysokości 10 m) do około 45 dB

przy wietrze o prędkości 5 m/s i większej. W odległości 1500 m od wieŜy poziom hałasu

zmieniał się odpowiednio od 20 do 35 dB.

ZbliŜone, do podawanych przez van den Berga, poziomy hałasu są prezentowane

najnowszych opracowaniach wykonywanych dla elektrowni wiatrowych, o wysokości wieŜy

90-100 m, w róŜnych krajach:

- Kanady (Ashtiani i Titus 2011) – w odległości 540-650 m od turbiny poziom hałasu wahał

się od 31 dB (przy wietrze 1 m/s) do 46 dB (przy wietrze 9 m/s).

- Japonii (Ochiai i inni 2011) – w odległości 200-250 m od turbiny poziom hałasu wynosił

30-50 dB, w odległości 350 m – 28-48 dB, a w odległości 700 m – 25-45 dB.

- Czech (Jiraska 2011) – zaleŜnie od odległości od turbiny i prędkości wiatru poziom hałasu

wahał się od 37 do 51 dB (ryc. B.60).

- Nowej Zelandii (Botha 2011) – poziom hałasu wahał się od około 20 dB przy wietrze o

prędkości 3 m/s do 45 dB przy wietrze 18 m/s.

- Holandii (Dijkstra i Kerkers 2011) – poziom hałasu mierzonego w odległości 50-100 m od

turbin o wysokości 80 m i mocy 2 MW wahał się od 38 dB przy wietrze 1 m/s do około 58

dB przy wietrze powyŜej 9 m/s.

30

40

50

60

0 100 200 300 400 500

Odległość od turbiny (m)

v 5 m/sv 8 m/sLog. (v 8 m/s)Log. (v 5 m/s)

LAeq

Ryc. B.60. Poziomy imisji hałasu (LAeq) w róŜnej odległości od turbiny przy róŜnej

prędkości wiatru (v) na wysokości 10 m

Źródło: Jiraska, 2011

WaŜnym zagadnieniem w badaniach uciąŜliwości hałasu w otoczeniu siłowni

wiatrowych jest poziom tzw. hałasu tła, czyli wszystkich dźwięków o pochodzeniu

naturalnym i antropogenicznym w sytuacji wyhamowanej siłowni wiatrowej. Badania takie

30

nie są prowadzone zbyt często, niemniej na podstawnie badań przeprowadzonych w USA

przez Hesslera (2011) oraz badań Jiraski (2001) w Czechach moŜna stwierdzić ogólnie, Ŝe

poziom hałasu tła jest dość wysoki, a nasila się w przypadku wzrostu prędkości wiatru. W

badaniach czeskich stwierdzony poziom hałasu tła wahał się od 33 dB przy wietrze 5 m/s do

38 dB przy wietrze 10 m/s. Hassler (2011) stwierdził nawet wyŜsze niŜ w Czechach wartości

hałasu tła. Podaje, Ŝe przy ciszy atmosferycznej poziom hałasu tła wynosi 30-35 dB. Wzrasta

on nawet do 55 dB przy porywach wiatru przekraczających 10 m/s.

2.2.2.1. Pomiary terenowe hałasu w otoczeniu wybranych siłowni wiatrowych

Kontrolne pomiary natęŜenia hałasu w sąsiedztwie dwóch wybranych siłowni

wiatrowych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego przeprowadził zespół prof. K.

BłaŜejczyka z IGiPZ PAN. Pomiary wykonano zgodnie z wymogami zawartymi w

Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 2 października 2007 r. (Dz.U. Nr 192, poz.

1392). Pomiary wykonano metodą bezpośrednią ciągłych pomiarów w ograniczonym czasie

w warunkach terenowych i meteorologicznych, w których pomiary hałasu mogą się odbywać.

Klimat akustyczny został opisany za pomocą średniego równowaŜnego poziomu dźwięku,

wyraŜonego w decybelach, skorygowanego według krzywej korekcyjnej A i C. Podano takŜe

przykładowe maksymalne wartości poziomu dźwięku.

Badania klimatu akustycznego w otoczeniu siłowni wiatrowej, scharakteryzowano

poziomem imisji hałasu na wysokości około 1,7 m nad gruntem. Przyjęty poziom pomiarowy

jest zgodny z zaleceniami Międzynarodowego Stowarzyszenia Biometeorologii w

odniesieniu do badań dotyczących oddziaływania środowiska atmosferycznego na człowieka.

Badania przeprowadzono w rejonie siłowni wiatrowych w miejscowościach Cetki

koło Rypina oraz Głuchowo koło ChełmŜy. Inne, wytypowane do badań szczegółowych

elektrownie (w Bysławiu koło Tucholi i w Dobrzyniu nad Wisłą) podczas pobytu w terenie

nie pracowały. Do pomiarów wykorzystano całkujące mierniki poziomu dźwięku SON-50

oraz DSA-50 firmy SONOPAN, o pierwszej klasie dokładności. Czujniki pomiarowe

umieszczone były na statywach na wysokości percepcji człowieka (około 1,7 m) i skierowane

w stronę źródła dźwięku (fot. B.1).

31

Fot. B.1. Pomiar natęŜenia hałasu w otoczeniu elektrowni wiatrowej w Cetkach koło Rypina

Pomiary natęŜenia dźwięku w rejonie elektrowni w Cetkach przeprowadzono

dwukrotnie, 19 czerwca 2011 r. oraz 30 września 2011 r. Elektrownia wiatrowa w Cetkach

leŜy około 6 km na zachód od Rypina. Elektrownia składa się z pojedynczej wieŜy o

wysokości 95 m. Zainstalowano na niej turbinę Vestas V90 o mocy 2 MW. Średnica wirnika

turbiny wynosi 45 m. Około 600 m na południe od niej przebiega droga wojewódzka nr 534.

NatęŜenie ruchu samochodowego w dniach pomiarów było niewielkie i wynosiło około 180

samochodów na godzinę. Nocą ruch samochodów był sporadyczny. 350 m na zachód od

siłowni biegnie droga lokalna łącząca Cetki z Rakowem. Zarówno dniem, jak i nocą odbywa

się na niej sporadyczny ruch samochodów i maszyn rolniczych. Klimat akustyczny otoczenia

siłowni jest kształtowany przez jej pracę oraz przez dźwięki emitowane w pobliskich

gospodarstwach, z których najbliŜsze są połoŜone 350-500 m od siłowni. Na dźwięki te

składały się: praca maszyn i pojazdów rolniczych pracujących w gospodarstwach i na polach,

szczekanie psów i inne odgłosy gospodarcze. Hałas tła wynosił około 35-40 dB(A). Ruch

samochodów, zwłaszcza na drodze nr 534, powodował w otoczeniu dróg nasilenie hałasu do

55-60 dB(A). Podczas obydwu dni pomiarowych dźwięk pracującej turbiny był wyraźnie

słyszalny w promieniu około 400 m od masztu siłowni. Nocą dźwięk emitowany przez

turbinę był wysłuchiwalny do odległości około 1000 m po stronie dowietrznej i około 700 m

32

po stronie zawietrznej. Po stronie zawietrznej był w tej odległości niwelowany przez dźwięki

emitowane z przejeŜdŜających samochodów oraz odgłosy dobiegające z pobliskich

gospodarstw (głównie szczekanie psów). W trakcie pomiarów nie obserwowano

wzmoŜonego szumu drzew rosnących wzdłuŜ dróg i w pobliŜu gospodarstw.

W dniu 19 czerwca panowała pogoda słoneczna, z temperaturą 18-20ºC, wilgotnością

względną 60-70% oraz wiatrem zachodnim o średniej prędkości 8-10 m/s na wysokości 10 m

(czyli około 11-13 m/s na wysokości głowicy turbiny). Prędkość obrotowa rotora turbiny

wynosiła 12-13 obrotów na minutę. Pomiary przeprowadzono w godzinach popołudniowych.

W dniu 30 września 2011 r. warunki pogodowe były podobne jak w czerwcu.

Pomiary przeprowadzono dwukrotnie. W godzinach południowych przy temperaturze około

23ºC, wilgotności względnej powietrza wzrastającej stopniowo od 50 do 70% oraz wiatrem

północno-zachodnim o prędkości około 4 m/s na wysokości 1,5 m nad gruntem (czyli około 8

m/s na wysokości 10 m i 10 m/s na wysokości głowicy turbiny). Drugą serię pomiarów

przeprowadzono nocą, przy temperaturze 18ºC i wilgotności względnej 80-90%. Wiatr wiał z

tego samego kierunku i z podobną prędkością jak w ciągu dnia. Prędkość obrotowa rotora

wahała się od 10 do 12 obrotów na minutę.

Stanowiska pomiarowe zlokalizowano po stronie dowietrznej oraz zawietrznej w

stosunku do wieŜy wiatraka. Pomiar wykonywano przy wieŜy, następnie w odległości 100,

150, 200, 300 m, oraz (z uwagi na dostępność) 660, 730 i 1000 m (ryc. B.61). Czujnik

pomiarowy umieszczony był na statywie i skierowany w stronę źródła dźwięku, na

wysokości percepcji człowieka około 1,7 m. Klimat akustyczny został opisany za pomocą

równowaŜnego poziomu dźwięku wyraŜonego w decybelach skorygowanego według krzywej

korekcyjnej A (czyli hałasu słyszalnego) i krzywej C (czyli dźwięków słyszalnych o niskich

częstotliwościach – low frequency noise).

33

Ryc. B.61. Lokalizacja siłowni wiatrowej w Cetkach koło Rypina oraz rozmieszczenie

punktów pomiarowych imisji hałasu oraz rejestracji rodzajów dźwięków; koncentryczne

okręgi wokół siłowni zaznaczono w odległościach co 100 m


Drugi ze zbadanych obiektów zlokalizowany był w Głuchowie koło ChełmŜy. Składa

się on z dwóch wieŜ o wysokości 95 metrów, oddalonych od siebie o 500 m (fot. B.2).

Podobnie jak w Cetkach były na nich zainstalowane turbiny Vestas V90 o mocy 2 MW. W

odległości 100 m od jednego z masztów przebiega Droga Krajowa nr 1, o bardzo duŜym

natęŜeniu ruchu (ponad 1000 pojazdów na godzinę). 400 m na południe od drugiego z

masztów biegnie linia kolejowa o niewielkim ruchu pociągów. W odległości 800-1000 m od

masztów znajduje się miejscowość Głuchowo. Klimat akustyczny otoczenia siłowni

kształtowany jest przede wszystkim przez dźwięki dobiegające z Drogi Krajowej nr 1. W

pobliŜu zabudowań Głuchowa dominuje hałas emitowany przez lokalny ruch samochodowy

oraz odgłosy komunalne (kosiarki i inne urządzenia techniczne, szczekanie psów).

34

Na przydroŜnym drzewie widać działanie

wiatru wywołującego szum drzew

Za linią drzew widoczna druga, bliźniacza

wieŜa

Fot. B.2. Pomiar natęŜenia hałasu w sąsiedztwie elektrowni wiatrowej w Głuchowie koło

ChełmŜy

Pomiary natęŜenia hałasu przeprowadzono w dniu 18 czerwca 2011 r. Panowała

pogoda ciepła (około 20ºC) i wietrzna (wiatr zachodni o prędkości na wysokości 10 m - 8-10

m/s, w porywach do 15 m/s, czyli na wysokości turbiny średnio 13-16 m/s, w porywach 20

m/s). Podstawową serię pomiarów przeprowadzono w godzinach popołudniowych. Kilka

pomiarów kontrolnych wykonano takŜe nocą. Silny, porywisty wiatr sprawiał, Ŝe w hałasie

dominował szum drzew rosnących wzdłuŜ dróg lokalnych i w pobliŜu zabudowań. Tłumił on

odgłosy pracy turbin, które obracały się z prędkością 13-14 obrotów na minutę.

Pomiary natęŜenia hałasu przeprowadzone przez zespół prof. J. Mikołajczaka z UTP

w Bydgoszczy objęły siłownie wiatrowe w Rypałkach koło Rypina oraz w Wymysłowicach i

BoŜejewicach koło Strzelna. Obiektem badań przeprowadzonych w Rypałkach była siłownia

wiatrowa Vestas, typ V90 2 MW. Siłownia usytuowana jest na 53º06’34.8’’ szerokości

geograficznej północnej i 19º26’03.9’’ długości geograficznej wschodniej. Wysokość wieŜy

wynosi 95 m. Taka sama siłownia znajdowała się w BoŜejewicach (52º41’45.168’’N,

18º15’22.428’’E). Siłownia w Wymysłowicach firmy NEG Micon, typ NM 48 750 kW

(52º41’13.596’’N, 18º11’27.348’’E) miała wieŜę o wysokości 70 m. Pomiary wykonywane

były nocą, w godzinach 01:00 – 04:00, na wysokości 1,7 m nad gruntem, w dniach: 28

listopada 2011 i 19 grudnia 2011 (Rypałki), 2 i 16 grudnia 2011 (Wymysłowice) oraz 3 i 17

grudnia (BoŜejewice).

35

2.2.2.1.1. Hałas w zakresie słyszalnym

W tabelach B.10 i B.11 zestawiono wyniki pomiarów natęŜenia hałasu docierającego

do ucha człowieka, a emitowanego przez turbiny wiatrowe i otoczenie z uwzględnieniem

usytuowania turbiny wiatrowej do kierunku wiatru jak równieŜ odległości od turbiny

wiatrowej.

Tab. B.10. Wartość równowaŜnego poziomu dźwięku A (dB) w róŜnych odległościach od

turbiny wiatrowej w ciągu dnia 19 VI 2011 r.

Odległość (m)

Strona zawietrzna

LAeq

Strona dowietrzna LAeq

20 52,8 - 150 49,8 - 200 43,8 - 300 40,6 47,8 500 36,8 - Źródło: badania własne

Z analizy wyników pomiarów terenowych wynika, Ŝe hałas emitowany przez elektrownię

wiatrową miał, na poziomie percepcji człowieka (1,7 m), stosunkowo małe natęŜenie

(Koszarny i Szata 1987) i w godzinach dziennych nie przekraczał obowiązujących norm

wymienionych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. (Dz. U. nr

120, 2007, poz. 826). TuŜ przy turbinie równowaŜny poziom dźwięku skorygowany według

krzywej korekcyjnej A (hałas słyszalny przez człowieka) wynosił w ciągu dnia około 40-50

dB. W nocy na skutek większej wilgotności powietrza, która sprzyja propagacji dźwięku,

oraz mniejszej liczby źródeł generujących hałas w otoczeniu (hałas tła) osiągał on wartość

około 57 dB i był wyŜszy od przewidzianego w zacytowanym wyŜej rozporządzeniu.

Zarówno w ciągu dnia, jak i nocą, obserwowano niewielkie róŜnice pomiędzy wartościami

równowaŜnego poziomu dźwięku po stronie zawietrznej i dowietrznej wynoszące do 2 dB.

Wraz z oddalaniem się od turbiny wiatrowej natęŜenie hałasu stopniowo malało. W

odległości 100 m był on mniejszy o 2-3 dB, a w odległości 300 m od wieŜy turbiny - juŜ o 6-

8 dB. Zmniejszanie się wartości hałasu wraz z oddalaniem się od wieŜy siłowni występowało

do odległości 500-600 m. W ciągu dnia w odległości 660 m od siłowni zanotowano

zwiększenie wartości hałasu (tab. B.11). Było to spowodowane oddziaływaniem hałasu

emitowanego z innych źródeł aniŜeli turbina wiatrowa (pojazdy poruszające się drogami,

36

maszyny rolnicze pracujące w polu, odgłosy z gospodarstw stojących wzdłuŜ dróg), jest to

tzw. hałas tła. W nocy z uwagi na mniejszą liczbę źródeł hałasu i sprzyjające propagacji

dźwięku warunki wilgotnościowe zasięg oddziaływania hałasu emitowanego przez turbinę

wiatrową był znacznie większy i wynosił nawet do 1000 m.

Tab. B.11.Wartość równowaŜnego poziomu dźwięku A i C (dB) w róŜnych odległościach od

turbiny wiatrowej w ciągu dnia i porze nocnej 30 IX 2011 r.

Dzień Noc

strona zawietrzna strona dowietrzna strona zawietrzna strona dowietrzna Odległość

(m) LAeq LCeq LAeq LCeq LAeq LCeq LAeq LCeq

20 50,6 64,6 48,8 74,9 57,2 63,8 55,3 63,3

100 47,8 66,8 48,9 77,2 54,0 61,2 51,9 61,0

200 45,4 63,0 44,2 73,0 51,9 60,5 45,6 64,8

300 41,8 63,9 41,8 67,9 - - - -

400 - - - - - - 46,0 62,0

660 45,4 62,0 45,4 62,0 - - 46,4 60,4

730 - - - - 49,9 63,3 - -

1000 - - 38,2 57,9 - - 44,7 55,5 Źródło: badania własne

Uogólniając wyniki pomiarów przeprowadzonych w rejonie siłowni w Cetkach

moŜna stwierdzić, Ŝe średni, równowaŜny poziom dźwięku o charakterystyce A nigdzie, w

ciągu godzin dziennych, nie przekroczył dopuszczalnej normy. Natomiast nocą hałas osiągał

poziom zgodny z normą dopiero w odległości 1000 m od masztu siłowni (ryc. B.62). W

odległościach 300-1000 m hałas przekraczał wartość normatywną nieznacznie (o 2-3 dB).

NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe na hałas ten składały się zarówno dźwięki emitowane przez

siłownię, jak równieŜ dźwięki tła akustycznego (odgłosy z gospodarstw i ruchu drogowego).

37

30

35

40

45

50

55

60

0 200 400 600 800 1000 1200

LAeq - Dzień

LAeq - Noc

LAeq (dB)

Odległość od masztu elektrowni wiatrowej (m)

Norma - dzień

Norma -noc

Punkt w pobliŜu drogi nr 534

Ryc. B.62. Średni równowaŜny poziom dźwięku (LAeq) docierający do człowieka w róŜnych

odległościach od siłowni wiatrowej w Cetkach koło Rypina


W otoczeniu siłowni wiatrowych w Głuchowie rozkład przestrzenny zmierzonych

poziomów hałasu jest w tym rejonie wypadkową kilku czynników. Na poziom hałasu

wpływały przede wszystkim: szum drzew (60-69 dB) i odgłosy ruchu samochodowego na

Drodze Krajowej nr 1 (do 76 dB). Hałas emitowany przez pracujące łopaty wiatraków był

skutecznie zagłuszany przez wymieniowe wyŜej dwa dominujące źródła. TakŜe hałas

docierający od przejeŜdŜającego pociągu (68 dB) przewyŜszał w odległości 300 m od masztu

hałas obracających się turbin Poziom hałasu zbliŜony do tła akustycznego obserwowanego w

pobliŜu siłowni w Cetkach (42 dB) był obserwowany jedynie w najdalej wysuniętym na

północny-wschód punkcie pomiarowym, poza linią lasu oddzielającego siłownie w

Głuchowie oraz DK 1. Małe natęŜenie hałasu (45 dB) występowało takŜe w punkcie

oddalonym od szpalerów i grup drzew (ryc. B.63).

Dominacja hałasu z DK 1 była takŜe wyraźnie dostrzegana nocą. NatęŜenie hałasu na

przestrzeni pomiędzy DK 1 a wsią Głuchowo było nocą prawie tak samo duŜe jak w ciągu

dnia. Dopiero w samej miejscowości, w odległości co najmniej 700 m od siłowni i 1300 m od

DK 1 natęŜenie hałasu spadło nocą do poziomu poniŜej 50 dB(A), który jest tutaj poziomem

normatywnym dla tej pory doby.

38

Ryc. B.63. Punkty pomiaru hałasu w otoczeniu siłowni wiatrowych w Głuchowie koło

ChełmŜy, z podanymi wartościami średniego równowaŜnego poziomu dźwięku (dB(A));

wartości umieszczone w nawiasach odnoszą się do godzin nocnych, okręgi w odległościach

co 100 m


Udział róŜnych źródeł hałasu kształtujących klimat akustyczny w rejonie siłowni w

Głuchowie ilustruje rycina B.64. Przedstawia ona wartości średniego równowaŜnego

poziomu hałasu w róŜnych odległościach od wieŜ siłowni. Widać wyraźnie, Ŝe w odróŜnieniu

od obiektu w Cetkach rozkład poziomu hałasu nie był tak wyraźnie uwarunkowany

odległością od siłowni. DuŜo większe znaczenie miały inne źródła hałasu (DK 1, linia

kolejowa, szum drzew). Z uwagi na usytuowanie siłowni w Głuchowie w sąsiedztwie drogi i

linii kolejowej poziom normatywny hałasu wynosi tam dla godzin dziennych 60 dB(A), a dla

godzin nocnych 50 dB(A).

39

30

40

50

60

70

0 200 400 600 800 1000 1200

LAeq,D

LAeq,N

LAeq (dB)


Norma - dzień

Norma - noc

Ryc. B.64. Średni równowaŜny poziom dźwięku w godzinach dziennych (LAeq,D) i w

godzinach nocnych (LAeq,N) docierający do człowieka w róŜnych odległościach od siłowni

wiatrowych w Głuchowie koło ChełmŜy; strzałkami zaznaczono punkty leŜące w pobliŜu

drogi krajowej nr 1


Podany wyŜej przykład dowodzi, Ŝe rozpatrując moŜliwy wpływ siłowni wiatrowych

na klimat akustyczny w ich otoczeniu naleŜy brać pod uwagę fakt, Ŝe dźwięki emitowane

przez łopaty wirnika i inne urządzenia towarzyszące siłowni nie są jedynym źródłem hałasu

dla ludzi mieszkających w pobliŜu. Powodem przekroczenia obowiązujących poziomów

normatywnych mogą być inne źródła (ruch samochodowy i kolejowy, hałas komunalny,

szum drzew generowany silnym, porywistym wiatrem).

Poziomy hałasu słyszalnego zmierzone w rejonie siłowni w Rypałkach, BoŜejewicach

i Wymysłowicach znajdowały się w przedziale pomiędzy 45 a 60 dB(A). Poziomy te nie

zmieniały się wyraźnie wraz z odległością od wieŜy siłowni oraz nie zaleŜały od samej

wysokości wieŜy. Poziom hałasu był zatem podobny do tego, zaobserwowanego w godzinach

nocnych w pobliŜu siłowni w Cetkach i Głuchowie.

2.2.2.1.2. Hałas niskiej częstotliwości i w zakresie infradźwięków

Pomiary imisji hałasu o niskiej częstotliwości (10-100 Hz) przeprowadzono w

otoczeniu siłowni w Cetkach dnia 30 września 2011 r. oraz w Rypałkach, BoŜejewicach i

Wymysłowicach w listopadzie-grudniu 2011 r.

W stosunku do krzywej korekcyjnej A dźwięki o niskiej częstotliwości cechują się

poziomem hałasu wyŜszym o około 15 dB, niezaleŜnie od odległości od źródła dźwięku.

Takie przewyŜszenia charakterystyki LCeq w stosunku do LAeq stwierdzili Lindkvist i

40

Almgren (2011) na podstawie kilkuletnich badań prowadzonych w Szwecji, a obejmujących

kilkadziesiąt siłowni wiatrowych o mocy 1-3 MW i wysokości wieŜ od 80 do 100 m.

Analogiczne przewyŜszenie równowaŜnego poziomu dźwięku zarejestrowano dla

hałasu skorygowanego według krzywej korekcji C (dla dźwięków o niskiej częstotliwości) w

stosunku do krzywej korekcyjnej A (dla dźwięków słyszalnych o częstotliwości > 100Hz)

obserwowano w rejonie siłowni w Cetkach. TuŜ przy turbinie równowaŜny poziom dźwięku

C kształtował się na poziomie 65-75 dB i zmniejszał się wraz z odległością od masztu. W

odległości powyŜej 400 m od siłowni kształtował się, zarówno dniem jak i nocą, na poziomie

62 dB (C).

Nieco wyŜsze poziomy dźwięku o niskiej częstotliwości obserwowano w otoczeniu

siłowni w Rypałkach, Wymysłowicach i BoŜejewicach. Wynosił on tam 60-80 dB(C) i był

wyŜszy od hałasu słyszalnego o 20-30 dB. Brak szczegółowych informacji o tle akustycznym

w rejonie powyŜszych siłowni nie pozwala na jednoznaczne wyjaśnienie tych stosunkowo

wysokich natęŜeń hałasu o niskich częstotliwościach.

Uogólniony obraz rozkładu hałasu dźwięków o niskiej częstotliwości w róŜnych

odległościach od masztu siłowni przedstawia rycina B.65. Poziomy hałasu w ciągu dnia i

nocy były do siebie zbliŜone i w niewielkim stopniu były zaleŜne od odległości od siłowni.

MoŜe to sugerować, Ŝe na dźwięki o niskiej częstotliwości składają się głównie dźwięki tła.

Hipoteza ta wymaga jednak dalszych, pogłębionych badań, które wykraczają poza zakres

obecnego opracowania.

30

40

50

60

70

80

90

0 200 400 600 800 1000 1200

LCeq - Dzień

LCeq - Noc

LCeq (dB)


Ryc. B.65. Średni równowaŜny poziom dźwięku o niskich częstotliwościach (LCeq)

docierający do człowieka w róŜnych odległościach od siłowni wiatrowej w Cetkach koło

Rypina


41

Zmierzone poziomy imisji infradźwięków w otoczeniu siłowni w Rypałkach,

BoŜejewicach i Wymysłowicach w odległości ponad 500 m od wieŜy wiatraków oscylowały

około wartości 80-90 dB(G). Poziom ten jest typowy dla otoczenia siłowni wiatrowych na

większości obszaru Europy środkowej (Ceranna i inni 2011). NiemoŜność wykonania

pomiarów w warunkach kontrolnych (bez pracy turbiny siłowni) nie pozwala jednoznacznie

określić źródła infradźwięków, czy jest nim siłownia wiatrowa, czy inne źródła techniczne

występujące w badanych rejonach.

2.3. Charakter dźwięków emitowanych przez elektrownię wiatrową

Ten element oddziaływania siłowni wiatrowych na człowieka został oceniony przez

mgr. W. BłaŜejczyka, specjalisty z zakresu akustyki i reŜyserii dźwięku, pracownika

naukowego Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie. Rejestracji

dźwięku w otoczeniu siłowni wiatrowej w Cetkach dokonano 30 IX 2011 r. mikrofonem

pomiarowym Krk Ergo o kołowej charakterystyce kierunkowej i płaskiej charakterystyce

częstotliwościowej oraz na drodze oceny słuchowej na miejscu (fot. B.3). Rozmieszczenie

punktów rejestracji znajduje się na rycinie B.61.

Fot. B.3. Rejestracja dźwięków emitowanych przez pracująca siłownię wiatrową w Cetkach

koło Rypina

Na podstawie analizy nagrań dokonanych w bezpośrednim sąsiedztwie wiatraka

stwierdzono, Ŝe generował on następujące rodzajów dźwięków:

1) szum szerokopasmowy w paśmie powyŜej 8000 Hz, generowany przez ruch śmigieł

w powietrzu. Ma on charakter periodyczny, pojawia się w momencie przejścia śmigła

42

obok wieŜy. Jest słyszalny tylko w bezpośrednim sąsiedztwie wiatraka (do odległości

około 150 m) (por. CD ścieŜka 1);

2) szum szerokopasmowy w paśmie poniŜej 8000 Hz, generowany przez ruch śmigieł w

powietrzu. Ma on charakter ciągły, ale w paśmie środkowym (100-2000 Hz) bardzo

wyraźne są jego periodyczne modulacje: efekt Dopplera, słyszalny tylko w odległości

mniejszej niŜ około 70 m oraz filtr grzebieniowy o częstotliwości zmieniającej się

zgodnie z częstotliwością obracania się śmigieł. Modulacja filtra grzebieniowego jest

słyszalna w bardzo duŜej odległości od wiatraka i ma ona decydujący wpływ na

charakter hałasu generowanego przez wiatrak (por. CD ścieŜka 1, 2, 3);

3) hałas mechanizmu turbiny, słyszalny zdecydowanie wyraźniej od strony zawietrznej,

do odległości około 200 m (por. CD ścieŜka 2);

4) wieloton harmoniczny generowany przez transformator, o częstotliwościach: 50, 100,

300, 400 i 600 Hz. Są to częstotliwości stanowiące wielokrotność 50 Hz (częstotliwość

prądu zmiennego w Polsce). Dźwięk ten słyszalny jest do odległości około 300 m,

zdecydowanie lepiej od strony zawietrznej (ryc. B.66) (por. CD ścieŜka 2);

5) wieloton harmoniczny zawierający częstotliwości 1170 i 1764 Hz (stosunek

częstotliwości 3:2), słyszalny przede wszystkim od strony zawietrznej do odległości ok.

300 m (ryc. 52) (por. CD ścieŜka 2);

6) wieloton harmoniczny zawierający częstotliwości 2150, 2250, 2350 i 2450 Hz (a więc

nieparzyste wielokrotności 50 Hz), słyszalny przede wszystkim od strony zawietrznej,

do odległości ok. 300 m (ryc. 67) (por. CD ścieŜka 2).

Ryc. B.66. Analiza widmowa w odległości 20 m, strona zawietrzna. Widoczne wielotony

harmoniczne o składowych 1170 i 1764 Hz oraz 2150, 2250, 2350 i 2450 Hz

Źródło: W. BłaŜejczyk, 2011

43

Ryc. B.67. Analiza widmowa w punkcie trzecim odległość 200 m, strona zawietrzna.

Wielotony harmoniczne wyraźne, widoczny takŜe filtr grzebieniowy


Najbardziej i najdalej słyszalnym dźwiękiem spośród powyŜszych jest szum

szerokopasmowy w paśmie poniŜej 8000 Hz. Najistotniejszą rolę z punktu widzenia percepcji

słuchowej stanowią wspomniane dwa efekty modulacyjne.

a) Efekt Dopplera, związany ze zmianą połoŜenia źródła dźwięku (śmigła) względem

słuchacza, słyszalny jest tylko w odległości mniejszej niŜ 70 m. W takiej odległości

zmiana połoŜenia śmigła względem słuchacza powoduje słyszalny efekt obniŜenia

dźwięku w momencie przejścia śmigła obok wieŜy. Efekt ten nie występuje dla

słuchacza stojącego dokładnie na osi bocznej wiatraka (por. CD ścieŜka 1).

b) Modulacja częstotliwości filtra grzebieniowego. Filtr grzebieniowy jest zjawiskiem

typowym dla percepcji dźwięków szumowych w przestrzeni, w której znajdują się

elementy odbijające dźwięk (w tym przypadku powierzchnia ziemi). Szum emitowany

przez dane źródło dochodzi do słuchacza bezpośrednio (najkrótszą drogą), a takŜe

odbity od powierzchni ziemi, po przebyciu nieco dłuŜszej drogi – a więc opóźniony.

Opóźnienia rzędu tysięcznych części sekundy (dla róŜnicy odległości rzędu jednego

metra) powodują powstanie szeregu wycięć i podbić w widmie szumu. Szereg ten ma

charakter harmoniczny, przez co zauwaŜalna staje się wysokość dźwięku. Wysokość ta

jest związana ze stosunkiem drogi (a co za tym idzie opóźnienia) przebytej przez

dźwięk bezpośredni i odbity. Dlatego inna wysokość dźwięku słyszalna jest na

wysokości 1 m, a inna na wysokości 1,7 m. Stąd wniosek, Ŝe hałasu wiatraka będzie

inaczej percypowany przez osobę wysoką i niską. RóŜnica ta jest istotna słuchowo (ryc.

B.68) (por. CD ścieŜka 4-8).

Jeśli źródło dźwięku lub odbiornik jest ruchome, opóźnienie dźwięku odbitego

względem bezpośredniego zmienia się płynnie, w związku z tym częstotliwość filtra

44

grzebieniowego podlega modulacji. Dzieje się tak w przypadku wiatraka, poniewaŜ

źródłem hałasu jest obracające się śmigło. Modulacja częstotliwości filtra

grzebieniowego jest bardzo wyraźnie słyszalna nawet w duŜych odległościach od

wiatraka. Dźwięk o modulowanej wysokości jest lepiej słyszalny i podlega maskowaniu

w mniejszym stopniu niŜ dźwięk niemodulowany o analogicznym natęŜeniu (por. CD

ścieŜka 3).

Ryc. B.68. Analiza widmowa w odległości 20 m, strona dowietrzna. Widoczne podbicie

częstotliwości 50, 100, 300, 400 i 600 Hz, a takŜe podbicia i wycięcia w paśmie 100-2000

Hz, o charakterze harmonicznym – filtr grzebieniowy (rozmiar okna FFT: 65 532 próbek,

okno typu Blackmann-Harris)


Szum szerokopasmowy powyŜej 8000 Hz i poniŜej 8000 Hz podlega takŜe modulacji

amplitudy , wyraźniej słyszalnej dla częstotliwości powyŜej 8000 Hz. Częstotliwość

modulacji amplitudy związana jest z częstotliwością przechodzenia śmigieł obok wieŜy. W

połączeniu z modulacją częstotliwości filtra grzebieniowego prowadzi to do periodycznej

zmiany barwy hałasu, co sprawia, Ŝe staje się on lepiej słyszalny i w mniejszym stopniu

podlega maskowaniu.

Szum poniŜej 100 Hz jest mniej słyszalny, mimo Ŝe analiza widmowa wykazuje

stosunkowo wysoki poziom tych częstotliwości w stosunku do reszty pasma. Jednak dźwięki

w tym zakresie częstotliwości trudno jednoznacznie zdefiniować jako generowane przez

wiatrak.

45

Hałas wiatraka w odległościach większych niŜ 300 m jest maskowany przez inne

dźwięki występujące w jego otoczeniu, takie jak ruch uliczny, szum drzew czy odgłosy

gospodarstw domowych. Dźwięki te są bardziej intensywne w ciągu dnia. W ciągu dnia

hałas wiatraka w odległości 300 m jest juŜ słabo rozpoznawalny (por. CD ścieŜka 11),

natomiast w odległości 600 m jest w zasadzie całkowicie maskowany przez dźwięki tła

akustycznego (por. CD ścieŜka 12). Natomiast nocą hałas wiatraka jest słyszalny wyraźnie w

odległości 300 m (por. CD ścieŜka 9), w odległości 600 m moŜna go wysłyszeć pod

warunkiem niewystępowania innych dźwięków (np. przejeŜdŜających samochodów w

odległości 200 m, por. CD ścieŜka 10), a w odległości 1000 m jest bardzo trudny do

wyodrębnienia spośród innych dźwięków otoczenia. Przy większych odległościach głośność

dźwięków generowanych przez siłownię wiatrową zmienia się w duŜym stopniu w zaleŜności

od siły i kierunku wiatru (por. CD ścieŜka 10). Co istotne, w duŜych odległościach od

wiatraka hałas przez niego generowany jest rozpoznawalny tylko dzięki słyszalnym

modulacjom – zarówno modulacji amplitudy, jak i modulacji częstotliwości filtra

grzebieniowego.

2.4. Oddziaływaniu hałasu elektrowni wiatrowych na zdrowie człowieka

Analizując oddziaływanie hałasu generowanego przez elektrownie wiatrowe na

zdrowie człowieka oparto się na róŜnorodnych materiałach publikowanych przez

zwolenników i przeciwników energetyki wiatrowej. WyraŜane w tych opracowaniach opinie

zweryfikowano wynikami nielicznych, w pełni obiektywnych badań prowadzonych w

Holandii i Francji oraz syntezami badań dokonywanych przez Światową Organizację

Zdrowia (WHO).

Na wstępie naleŜy dodać, Ŝe brak jest wiarygodnych badań o charakterze klinicznym,

w których potwierdzono negatywne oddziaływanie hałasu emitowanego przez elektrownie

wiatrowe na zdrowie człowieka. Hałas ten jest bowiem tylko częścią pola dźwięków

funkcjonujących w otoczeniu człowieka.

46

2.4.1. Normy ustawowe i higieniczne

Problem naraŜenia pojedynczych osób i całych populacji stał się w ostatnich latach

problemem o zasięgu globalnym. Wiele uwagi poświęca temu zagadnieniu Światowa

Organizacja Zdrowia (WHO) publikując okresowe raporty, w których podsumowuje aktualny

stan badań naukowych nad wpływem hałasu na zdrowie człowieka (Burden of disease…

2011; Night noise … 2009). W związku z narastającym problemem hałasu w środowisku

Ŝycia człowieka, a jednocześnie raportowanych przez lekarzy zagroŜeń dla zdrowia

człowieka, Dyrektywa Parlamentu i Komisji Europejskiej nr 2002/49/EC nakłada na państwa

członkowskie Unii obowiązek opracowania odpowiednich strategii narodowych do

monitorowania i walki z problemem hałasu.

2.4.1.1. Dźwięki słyszalne

W celu zapewnienia podstaw prawnych dla regulacji zagroŜeń hałasem Minister

Środowiska wydał 14 czerwca 2007 r. rozporządzenie (Dz. U. nr 120, 2007, poz. 826) w

sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (zastąpiło ono analogiczne

rozporządzenie z roku 2004). Rozporządzenie to odnosi się tylko do zakresu hałasu

słyszalnego przez człowieka. Charakteryzuje się go za pomocą równowaŜnego poziomu

dźwięku A wyraŜonego w decybelach (LAeq). Jest to skorygowany, według krzywej

korekcyjnej A, poziom ciśnienia akustycznego ciągłego ustalonego dźwięku. Rozporządzenie

określa dopuszczalne, krótko- i długookresowe dopuszczalne poziomy dźwięku.

RównowaŜny poziom dźwięku A dla przedziału czasu 16 godzin w ciągu dnia i 8 godzin w

ciągu nocy jest takŜe zwany średnim poziomem dźwięku i jest on oznaczany odpowiednio:

LAeq D i LAeq N (tab. B.12).

47

Tab. B.12. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne

grupy źródeł hałasu (z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty

statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne) wyraŜone wskaźnikami LAeq D i LAeq N,

które to wskaźniki maja zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze

środowiska, w odniesieniu do jednej doby

W odniesieniu do otoczenia siłowni wiatrowych mają zastosowanie wartości

normatywne określone dla terenów zabudowy zagrodowej. ZaleŜnie od zagospodarowania

powinniśmy stosować progi określone dla miejsc w pobliŜu dróg i linii kolejowych (gdy

wieŜe siłowni stoją w ich pobliŜu) lub progi dopuszczalnego poziomu hałasu dla innych

obiektów.

W przypadku siłowni wiatrowych, które cechują się ciągłym działaniem przez długie

okresy naleŜy takŜe rozpatrywać długookresowe poziomy naraŜenia na hałas

(Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2010 r. w sprawie sposobu

48

ustalania wartości wskaźnika hałasu LDWN (Dz. U. nr 215 z 2010 r., poz. 1414). Poziomy te

odnoszą się do długich okresów czasu i określają średni poziom hałasu w ciągu dnia,

wieczora i nocy (LDWN) oraz hałasu w ciągu nocy (LN) (tab. B.13). Same, normatywne

wartości wskaźników LDWN i LN są analogiczne jak wskaźników LAeq D i LAeq N.

Tab. B.13. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne

grupy źródeł hałasu (z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty

statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne) wyraŜone wskaźnikami LDWN i LN,

które to wskaźniki maja zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie

ochrony przed hałasem

Granica między hałasem dokuczliwym, a niedokuczliwym jest płynna i zaleŜna nie

tylko od rodzaju słyszanych zakłóceń, ale równieŜ od odporności nerwowo-psychicznej

człowieka, jego chwilowego nastroju lub rodzaju wykonywanej pracy. Bardzo często ten sam

zespół dźwięków moŜe w pewnych przypadkach wywoływać wraŜenie przyjemne, a w

49

innych nieprzyjemne. Wszystkie te czynniki powodują trudności w ocenie rzeczywistego

zagroŜenia społeczeństwa, gdy dysponujemy jedynie akustyczną oceną terenu, na którym

występuje skaŜenie hałasem. Dlatego teŜ wyniki badań pomiarowych hałasu wymagają

konfrontacji z opinią ludności wyraŜoną w wypowiedziach ankietowych.

Badania ankietowe prowadzone w Warszawie przez Państwowy Zakład Higieny

(PHZ) pozwoliły na opracowanie następującej skali subiektywnej uciąŜliwości hałasu

komunikacyjnego (Koszarny i Szata 1987):

UciąŜliwość hałasu: NatęŜenie hałasu LAeq [dB]:

Mała < 52

Średnia 52 - 62

DuŜa 63 - 70

Bardzo duŜa > 70

Ze względu na róŜne oddziaływanie hałasu na organizm, a tym samym róŜną

szkodliwość dla zdrowia, hałasy słyszalne moŜna podzielić w zaleŜności od ich poziomu na

pięć następujących grup (Engel i Sadowski 2005):

a) poniŜej 35 dB(A) - nieszkodliwe dla zdrowia, mogą być denerwujące lub przeszkadzać w

pracy wymagającej skupienia,

b) 35 - 70 dB(A) - wpływają na zmęczenie układu nerwowego człowieka, powaŜnie

utrudniają zrozumiałość mowy, zasypianie i wypoczynek,

c) 70 - 85 dB(A) - wpływają na znaczne zmniejszenie wydajności pracy, mogą być szkodliwe

dla zdrowia i powodować uszkodzenie słuchu,

d) 85 - 130 dB(A) - powodują liczne schorzenia organizmu ludzkiego, uniemoŜliwiają

zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 m,

e) powyŜej 130 dB(A) - powodują trwałe uszkodzenie słuchu, wywołują pobudzenie do

drgań organów wewnętrznych człowieka powodując ich schorzenia.

2.4.1.2. Infradźwięki

Infradźwięki są to takie dźwięki, w których widmie występują składowe o

częstotliwościach od 0 do 20 Hz. W zakresie tych częstotliwości są one niesłyszalne dla

człowieka. Poziom odbioru infradźwięków zaleŜy od indywidualnych cech osobniczych oraz

poziomu ciśnienia akustycznego. Progi ciśnienia akustycznego dla słyszalności

50

infradźwięków są wysokie (dla częstotliwości 6-8 Hz, około 100 dB) i obniŜają się w miarę

zwiększania częstotliwości. Infradźwięki są takŜe odbierane przez receptory czucia wibracji.

Progi odczuwania znajdują się o 20-30 dB wyŜej niŜ progi słyszenia (Branco 2001).

Podobne progi podawane są przez Centralny Instytut Ochrony Pracy PIB. Na

podstawie badań przeprowadzanych na stanowiskach pracy stwierdzono, Ŝe progi słyszenia

infradźwięków są tym wyŜsze, im niŜsza jest ich częstotliwość i wynoszą dla częstotliwości

6-8 Hz około 100 dB, a dla częstotliwości 12-16 Hz około 90 dB. Średnia wartość progu

słyszenia wynosi około 102 dB. Gdy poziom ciśnienia akustycznego przekracza wartość 140

dB, infradźwięki mogą powodować występowanie zjawiska rezonansu struktur i narządów

wewnętrznych organizmu. Przy ciśnieniu akustycznym ponad 100 dB infradźwięki są

odczuwane jako nieprzyjemne uczucie wewnętrznego wibrowania lub ucisk w uszach.

Długotrwała ekspozycja na infradźwięki, nawet w przypadku niewielkich przekroczeń progu

słyszenia, prowadzi do stanów nadmiernego zmęczenia, dyskomfortu, senności, zaburzeniami

równowagi, sprawności psychomotorycznej oraz zaburzeniami funkcji fizjologicznych

(Pawlaczyk-Łuszczyńska i inni 2001).

Odnośnie do infradźwięków brak jest unormowań ogólnych ich poziomu w

środowisku. Istnieje jedynie polska norma (PN-Z-01338:2010) mówiąca o ocenie hałasu

infradźwiękowego na stanowiskach pracy. Norma to przewiduje, Ŝe w przypadku

ośmiogodzinnej pracy na stanowiskach naraŜonych na obecność infradźwięków ich średnie

natęŜenie nie powinno przekraczać 102 dB. Natomiast w odniesieniu do pracy o charakterze

koncepcyjnym poziom infradźwięków nie moŜe przekraczać 86 dB.

M. van den Berg (2005) stwierdza, Ŝe percepcja infradźwięków oraz dźwięków o

niskiej częstotliwości ma charakter osobniczy. Jako wspólną dla wszystkich reakcję na

infradźwięki o częstotliwości poniŜej 10 Hz wymienia rezonans wszelkich organów

wewnętrznych. Natomiast dźwięki o częstotliwości 10-100 Hz są przez człowieka raczej

odczuwane niŜ słyszane.

Cechy osobnicze sprawiają, Ŝe w przypadku dźwięków o częstotliwości 20 Hz tylko

dla 10% populacji poziom jego odczuwania charakteryzuje się niskim ciśnieniem

akustycznym 74 dB. Połowa populacji odczuwa taki dźwięk, gdy jego ciśnienie wynosi 85

dB. Natomiast wtedy, gdy ciśnienie akustyczne wynosi 101 dB aŜ 90% populacji odczuwa

jego działanie na organizm (tab. B.14). Dla dźwięków o bardzo niskiej częstotliwości

poziomy wraŜliwości wynoszą odpowiednio: 107 dB (10% populacji), 119 dB (50%

populacji) i 135 dB (90% populacji). Okazuje się zatem, Ŝe tylko 10% populacji cechuje się

51

wraŜliwością na stosunkowo niskie poziomy hałasu. Dla większości osób poziomy

wraŜliwości są wyraźnie podwyŜszone.

Tab. B.14. Poziomy odczuwania dźwięków o róŜnej częstotliwości przez róŜny odsetek

populacji

Poziom odczuwania dźwięków (dB) Częstotliwość (Hz)

10% populacji 50% populacji 90% populacji

4 107 119 135

10 92 103 119

20 74 85 101

50 39 50 66

100 22 34 50


2.4.2. ZagroŜenia dla zdrowia związane z hałasem środowiskowym

Badania naukowe problemów związanych z percepcją hałasu generowanego przez

siłownie wiatrowe oraz oddziaływań tego hałasu na zdrowie i samopoczucie człowieka

prowadzone są intensywnie w wielu krajach, zwłaszcza o długich tradycjach energetyki

wiatrowej (m.in. Stany Zjednoczone, Francja, Holandia, Niemcy, Dania, Nowa Zelandia).

Wyniki tych badań są prezentowane na cyklicznych, organizowanych co 2 lata,

międzynarodowych konferencjach poświęconych hałasowi turbin wiatrowych (International

Meeting of Wind Turbine Noise). Czwarta taka konferencja odbyła się w Rzymie, w kwietniu

2011 r.

Istnieją takŜe opracowania i ksiąŜki (np. Pierpont, 2009) prezentujące wyniki

obserwacji autorów i ankiet prowadzonych wśród osób mieszkających w pobliŜu elektrowni

wiatrowych. Nie moŜna deprecjonować wyników tych badań, niemniej ich autorom nie udało

się w sposób przekonywujący dowieść, Ŝe dolegliwości i uciąŜliwości relacjonowane przez

respondentów są jedynie skutkiem ekspozycji na hałas turbin wiatrowych.

Syntetyczne raporty dotyczące wpływu siłowni wiatrowych na środowisko i zdrowie

człowieka były takŜe publikowane w specjalnych raportach. Przykładem mogą być raport

opracowany w roku 2006 we Francji (Le retentissement du fonctionnement des éoliennes sur

la santé de l'homme, 2006) oraz raport wykonany w Stanach Zjednoczonych w roku 2007

(Environmental Impacts of Wind-Energy Projects, 2007)

52

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) publikuje specjalne raporty podsumowujące

aktualne wyniki badań w tym zakresie. Podają one liczne przykłady negatywnego

oddziaływania hałasu na zdrowie człowieka. Niemniej jednak, raporty te (Burden of

disease… 2011; Night noise … 2009) wyraźnie stwierdzają, Ŝe nie moŜna wyciągać

jednoznacznych wniosków co do tego, Ŝe konkretne, opisywane w badaniach

medycznych skutki zdrowotne są wynikiem jedynie ekspozycji na nadmierny hałas.

Przebywając w konkretnych środowiskach człowiek jest bowiem naraŜony na róŜne

bodźce zewnętrzne, a tylko jednym z nich jest hałas.

Pamiętając o zastrzeŜeniach podkreślanych przez WHO moŜna jednak wskazać cały

szereg zagroŜeń dla zdrowia powodowanych hałasem. Skutki tych oddziaływań rzadko

ujawniają się od razu - częściej kumulują się w organizmie. Opisywane poniŜej skutki

wpływu hałasu nie dotyczą bezpośrednio hałasu emitowanego przez siłownie wiatrowe,

ale wszelkich źródeł hałasu w otoczeniu człowieka. NaleŜą do nich przede wszystkim:

hałas drogowy, kolejowy i komunalny, oraz hałas na stanowiskach pracy.

Hałas wpływa na organizmy Ŝywe w dwojaki sposób. Pierwszym i najczęściej

zauwaŜalnym jest oddziaływanie na samopoczucie psychiczne. Drugim sposobem jest jego

fizyczne oddziaływanie na organ słuchu i ośrodkowy układ nerwowy (fale dźwiękowe

poprzez zmiany ciśnienia otaczającego nas powietrza mają bezpośredni kontakt z narządem

słuchu). Ekspozycja na nadmierny hałas moŜe powodować ostry lub przewlekły uraz

akustyczny. WHO (Burden of disease… 2011) jako najczęstsze skutki ekspozycji na hałas

wymienia: wahania ciśnienia krwi, nasilenie nadciśnienia i choroby niedokrwiennej serca,

osłabienie zdolności poznawczych (zwłaszcza u dzieci i młodzieŜy), zaburzenia snu,

zaburzenie i osłabienie słuchu. Podkreśla takŜe znaczną, odczuwaną subiektywnie

dokuczliwość hałasu.

Efektem długotrwałego przebywania w środowisku o nadmiernym hałasie moŜe być

tzw. zespół pohałasowy obejmujący upośledzenie funkcji fizjologicznych i psychicznych

(bóle i zawroty głowy, osłabienie, zwiększoną pobudliwość nerwową, zaburzenie snu,

zwiększoną potliwość, uszkodzenie słuchu). Graniczną wartością występowania zaburzenia

funkcji fizjologicznych jest 70 dB (Engel i Sadowski 2005).

Mechaniczny wpływ silnych fal dźwiękowych na organ słuchu moŜe powodować:

- upośledzenie, w postaci podwyŜszenia progu słyszenia, co jest wynikiem długotrwałego

naraŜenia na hałas, o równowaŜnym poziomie dźwięku A przekraczającym 80 dB,

53

- uszkodzenia struktur anatomicznych narządu słuchu, będące zwykle wynikiem

jednorazowych i krótkotrwałych ekspozycji na hałas o szczytowych poziomach ciśnienia

akustycznego powyŜej 130 dB.

Norma ISO 1999: 1975 podaje po jakim okresie (wyraŜonym w latach) eksponowania

na hałas o róŜnym natęŜeniu moŜe wystąpić ryzyko utraty słuchu. Ryzyko to wyraźnie

wzrasta wraz ze wzrostem poziomu dźwięku powyŜej 90 dB(A). Przy hałasie o natęŜeniu 85

10% ryzyko utraty słuchu pojawia się dopiero po 40 latach ekspozycji. Natomiast ekspozycja

hałas o natęŜeniu 90 dB powoduje takie samo ryzyko juŜ po 10 latach (tab. B.15).

Tab. B.15. Ryzyko utraty słuchu w zaleŜności od równowaŜnego poziomu dźwięku A i czasu

naraŜenia

Ryzyko utraty słuchu, %

Czas naraŜania, lata

RównowaŜny poziom dźwięku A,

(dB)

5 10 15 20 25 30 35 40

mniejszy od 80 0 0 0 0 0 0 0 0

85 1 3 5 6 7 8 9 10

90 4 10 14 16 16 18 20 21

95 7 17 24 28 29 31 32 29

100 12 29 37 42 43 44 44 41

105 18 42 53 58 60 62 61 54

110 26 55 71 78 78 77 72 62

115 36 71 83 87 84 81 75 64

Źródło: ISO 1999:1975

M. van den Berg (2005) zestawił następujące efekty zdrowotne (obserwowane wśród

mieszkańców Holandii), które są skutkiem ekspozycji człowieka na hałas słyszalny o róŜnym

natęŜeniu (tab. B.16). NaleŜy przy tym pamiętać, Ŝe cytowane efekty zdrowotne dotyczą

kaŜdego źródła hałasu, a nie są szczególnie związane z hałasem generowanym przez turbiny

wiatrowe. Zestawienie to pokazuję, Ŝe zaburzenia pracy układu krąŜenia, osłabienie słuchu i

obniŜenie sprawności intelektualnej moŜe nastąpić w wyniku długotrwałej ekspozycji na

hałas o natęŜeniu przewyŜszającym 70 dB(A). Subiektywnie odczuwana dokuczliwość i

pogorszenie jakości snu mogą mieć miejsce juŜ przy hałasie rzędu 40-42 dB(A). Natomiast

źródłem niespokojnego snu moŜe juŜ być hałas w pomieszczeniu, w którym śpimy, o

54

natęŜeniu 35 dB. Wyniki te znajdują swe potwierdzenie w raporcie Światowej Organizacji

Zdrowia (Night noise … 2009).

Tab. B.16. Potwierdzone naukowo efekty zdrowotne ekspozycji na hałas słyszalny o róŜnym

natęŜeniu

Efekt zdrowotny Krytyczny poziom hałasu

wskaźnik

hałasu

wartość dB(A) miejsce pobytu

- osłabienie słuchu LAeq, 8hr 75 pomieszczenie

LAeq, 24hr 70 pomieszczenie

- wahania ciśnienia krwi LAeq, 8hr 85 pomieszczenie

LAeq, 6-22hr 70 na zewnątrz

- choroba niedokrwienna serca LAeq, 6-22hr 70 na zewnątrz

- dokuczliwość Ldn 42 na zewnątrz

- bezsenność SEL 55 pomieszczenie

- niespokojny sen SEL 35 pomieszczenie

- subiektywnie odczuwane pogorszenie

snu

LAeq,night 40 na zewnątrz

- sprawność intelektualna LAeq,day 70 na zewnątrz


Zarówno w cytowanych wcześniej badaniach natęŜenia hałasu, prowadzonych w

róŜnych krajach, jak i w badaniach wykonanych na potrzeby obecnego opracowania nie

stwierdzono na poziomie percepcji człowieka hałasu o natęŜeniach tak duŜych, które

mogłyby prowadzić do wywołania negatywnych reakcji fizjologicznych. Obserwowane

natęŜenia hałasu w rejonie siłowni wiatrowych znajdowały się na poziomie, który moŜe

powodować dokuczliwość oraz zaburzenia snu. Analizując oddziaływanie hałasu na

człowieka w godzinach nocnych naleŜy jednakŜe uwzględniać fakt, Ŝe wewnątrz

pomieszczeń poziom hałasu jest mniejszy w stosunku do terenu otwartego. Wieloletnie

badania Lindkvista i Almgrena (2001) prowadzone w pobliŜu siłowni wiatrowych w Szwecji

wskazują, Ŝe osłabienie to wynosi średnio około 15 dB (w zaleŜności od częstotliwości

dźwięku osłabienie to waha się pomiędzy 12 a 18 dB).

55

W prowadzonych w ostatnich latach badaniach duŜą wagę przykłada się do

oddziaływania na zdrowie człowieka infradźwięków. Istniejąca w Polsce norma (PN-Z-

01338:2010) dotyczy jedynie poziomu infradźwięków na stanowiskach pracy. Stwierdzone w

badaniach przeprowadzonych przez prof. J. Mikołajczaka i dr. S. Borowskiego poziomy

infradźwięków emitowanych przez pojedynczą turbinę wiatrową nie przekraczały normy dla

ośmiogodzinnej ekspozycji, wynoszącej 102 dB.

Dla ciśnienia akustycznego na poziomie 100 dB infradźwięki mogą być odczuwane

jako nieprzyjemne uczucie wewnętrznego wibrowania powodowane zjawiskiem rezonansu

narządów wewnętrznych. Innym występującym objawem jest uczucie ucisku w uszach oraz

występujący stan nadmiernego zmęczenia, dyskomfortu, senności, zaburzenia równowagi,

sprawności psychomotorycznej oraz zaburzenia funkcji fizjologicznych.

NaleŜy takŜe pamiętać, Ŝe człowiek jest naraŜony na kontakt z falami

infradźwiękowymi w bardzo róŜnych sytuacjach. Raport Francuskiej Akademii Medycyny

(Le retentissement du fonctionnement des éoliennes sur la santé de l'homme, 2006)

omawiając potencjalne zagroŜenia dla zdrowia człowieka w wyniku ekspozycji na

infradźwięki emitowane przez elektrownie wiatrowe podaje równieŜ następujące przykłady

naraŜenia na infradźwięki podczas zwykłej, codziennej aktywności człowieka:

- Bieganie rekreacyjne - 90 dB, dźwięki o częstotliwości 2 Hz;

- Pływanie rekreacyjne - 140 dB, dźwięki o częstotliwości 0,5 Hz;

- Jazda samochodem przy otwartym oknie - 115 dB, dźwięki o częstotliwości 15 Hz;

- Czyszczenie ucha - 160 dB, dźwięki o częstotliwości 2 Hz.

Poza cytowanymi wyŜej informacjami Raport Francuskiej Akademii Medycyny

podaje takŜe zestawienie obserwowanych natęŜeń hałasu w zakresie infradźwiękowym i

słyszalnym, obserwowanych w przypadku pracy róŜnych urządzeń (tab. B.17). Z zestawienia

tego widać wyraźnie, Ŝe poziom hałasu (w zakresie infradźwięków i dźwięków słyszalnych)

jest w przypadku siłowni wiatrowych porównywalny z hałasem emitowanym przez pojazdy

samochodowe i pociągi.

56

Tab. B.17. NatęŜenie hałasu (dB) o róŜnej częstotliwości (Hz) emitowanego (poziom Lw)

przez wybrane źródła techniczne w nawiązaniu do progów wraŜliwości człowieka

Źródło hałasu: Infradźwięki Dźwięki słyszalne

8 Hz 16 Hz 32 Hz 63 Hz 125 Hz

Samochód jadący z prędkością 100 km/godz.

95 90 88 82 78

CięŜarówka jadąca z prędkością 80 km/godz.

103 105 102 92 88

Pociąg, z otwartymi oknami, prędkość 80 km/godz.

97 101 101 - -

Turbina wiatrowa o mocy 1 MW i wysokości 100 m

58 - 74 83 90

Turbina wiatrowa o mocy 2 MW* (poziom Lw)

100-110 - 110-120 - 100-105

Próg wraŜliwości 105 95 66 45 29 Źródło: Le retentissement du fonctionnement des éoliennes sur la santé de l'homme, 2006

* wyniki pomiarów przeprowadzonych w otoczeniu siłowni wiatrowych o mocy 2 MW w Rypałkach i Cetkach

Podsumowując część badań dotyczącą wpływu elektrowni wiatrowych na zdrowie

człowieka poprzez hałas emitowany przez te urządzenia techniczne moŜna stwierdzić, Ŝe:

- do człowieka docierają fale dźwiękowe o róŜnej częstotliwości (infradźwięki, dźwięki o

niskiej częstotliwości, dźwięki słyszalne, ultradźwięki) emitowane przez róŜnorodne

obiekty w jego otoczeniu,

- elektrownie wiatrowe są tylko jednym ze źródeł dźwięków,

- poziom emisji infradźwięków przez turbiny elektrowni wiatrowej nie przekracza normy

sanitarnej dla stanowisk pracy wynoszącej 102 dB,

- juŜ w odległości około 500 m od siłowni poziom infradźwięków na poziomie ucha

człowieka spada do 80-90 dB, a więc do poziomu uznawanego w Polskiej Normie (PN-Z-

01338:2010) jako bezpieczny na stanowiskach pracy;

- wyniki przeprowadzonych badań, oraz informacje zaczerpnięte z literatury nie pozwalają na

jednoznaczne określenie, co jest źródłem fal infradźwiękowych obserwowanych w

badanych rejonach; naleŜy bowiem pamiętać, Ŝe na poziom infradźwięków rejestrowanych

w oddaleniu od siłowni składają się zarówno fale akustyczne generowane przez samą

turbinę wiatrową, jak i fale emitowane przez pojazdy mechaniczne i urządzenia techniczne

pracujące w okolicy,

57

- na poziom dźwięków słyszalnych wpływa zarówno hałas emitowany przez ruch

samochodowy i kolejowy oraz pracę obiektów technicznych i maszyn w otoczeniu

człowieka, jak równieŜ warunki atmosferyczne i stopień zagospodarowania terenu,

- w sprzyjających warunkach pogodowych i terenowych (o niskim poziomie hałasu tła,

niezwiązanego z pracą siłowni wiatrowej) natęŜenie hałasu w zakresie słyszalnym nie

przekracza w godzinach dziennych poziomu przewidzianego normą sanitarną (55 dB),

- w godzinach nocnych hałas emitowany przez turbiny wiatraka jest lepiej słyszalny i ma

wyŜszy poziom niŜ w ciągu dnia; hałasu o natęŜeniu niŜszym od przewidzianego normą

sanitarną (45 dB) moŜna się spodziewać dopiero w odległości 500-600 m od wieŜy

siłowni,

- obserwowane w niektórych punktach przekroczenia wartości normatywnej hałasu w

godzinach nocnych naleŜy wiązać z dźwiękami emitowanymi przez ruch samochodowy, a

nie z pracą turbin wiatrowych,

- w obszarach o złoŜonym zagospodarowaniu terenu, zwłaszcza w rejonie przebiegu linii

kolejowych i tras samochodowych o duŜym natęŜeniu ruchu, hałas emitowany przez

siłownie wiatrowe moŜe być maskowany przez dźwięki emitowane przez pozostałe źródła,

- przy wietrze przekraczającym 10 m/s na wysokości 10 m dodatkowym źródłem hałasu w

obszarach porośniętych szpalerami drzew jest szum koron, który maskuje dźwięki

docierające od pracujących turbin,

- brak jest potwierdzonych przypadków problemów zdrowotnych, które moŜna jednoznacznie

wiązać z hałasem emitowanym przez siłownie wiatrowe,

- osoby mieszkające w niewielkiej odległości od siłowni (do 500-600 m) mogą się

natomiast skarŜyć na uciąŜliwość dźwięków docierających od pracujących turbin oraz na

zaburzenia snu.

Poza samym poziomem hałasu badano jego charakterystyki akustyczne. Do

najwaŜniejszych, obserwowanych w trakcie zjawisk akustycznych naleŜą: efekt Dopplera

(słyszalny w odległości mniejszej niŜ 70 m), modulacja częstotliwości filtra grzebieniowego

oraz modulacja amplitudy. W ciągu dnia odgłosy wiatraka juŜ w odległości 300 m są

znacznie maskowane przez inne dźwięki występujące w jego otoczeniu, (takie jak ruch

uliczny, szum drzew czy odgłosy gospodarstw domowych), a w odległości 600 m są w

zasadzie całkowicie niewyróŜnialne z tła akustycznego. Natomiast nocą hałas wiatraka jest

słyszalny wyraźnie w odległości do 300 m, w odległości 600 m moŜna go wysłyszeć pod

warunkiem niewystępowania innych dźwięków, a w odległości 1000 m jest bardzo trudny do

wyodrębnienia spośród innych dźwięków otoczenia. W duŜych odległościach od wiatraka

58

hałas przez niego generowany jest rozpoznawalny tylko dzięki słyszalnym modulacjom –

zarówno modulacji amplitudy, jak i modulacji częstotliwości filtra grzebieniowego.

Biorąc pod uwagę wszystkie przedstawione w tej części opracowania przesłanki,

wynikające z analizy literatury oraz badań własnych na kilku przykładowo wybranych

obiektach, moŜna uznać, Ŝe strefa znacznej uciąŜliwości hałasu obejmuje teren w

promieniu 500-600 m od wieŜy siłowni wiatrowych. Wykonana w ramach ekspertyzy

inwentaryzacja elektrowni wiatrowych pokazuje, Ŝe są one zlokalizowane w większości na

terenach wiejskich. W związku z tym przyjęto, Ŝe w odniesieniu do siłowni wiatrowych mają

zastosowanie wartości normatywne, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 14

czerwca 2007 r., dla terenów zabudowy zagrodowej. ZaleŜnie od zagospodarowania

powinniśmy stosować progi określone dla miejsc w pobliŜu dróg i linii kolejowych (gdy

wieŜe siłowni stoją w ich pobliŜu) – 60 dB dniem i 50 dB nocą - lub progi dopuszczalnego

poziomu hałasu dla innych obiektów – 55 dB dniem i 45 dB nocą.

2.5. Propagacja drgań

Badania propagacji drgań gruntu, generowanych przez pracującą siłownię wiatrową,

przeprowadził zespół prof. J. Mikołajczaka z UTP w Bydgoszczy. Pomiarów charakterystyk

drganiowych dokonano w punktach rozmieszczonych na podstawie fundamentowej wieŜy

siłowni wiatrowej w Rypałkach, oznaczonych, jako A, B i C. Odległość punktów

pomiarowych od siłowni wyznaczono względem punktu A (ryc. B.69).

59

Ryc. B.69. Plan rozmieszczenia punktów pomiarowych w obrębie placu manewrowego

siłowni w Rypałkach. Punkty A, B, C wyznaczono na podstawie fundamentowej wieŜy

siłowni wiatrowej, pozostałe punkty rozmieszczono względem punktu A

Źródło: Mikołajczak i Borkowski, 2011

Syntetyczny obraz amplitudy drgań gruntu w róŜnych odległościach od siłowni

przedstawia rycina B.70

Poziom drgań gruntu w otoczeniu pracującej siłowni wiatrowej wyraźnie zmniejszał

się wraz z oddalaniem się od podstawy fundamentowej. W odległości ponad 500 m od wieŜy

siłowni poziom drgań był śladowy. Ponowny wzrost amplitudy drgań gruntu w odległości

ponad 900 m od siłowni był prawdopodobnie wynikiem oddziaływania ruchu na pobliskich

drogach oraz pracą urządzeń technicznych w pobliskich gospodarstwach (ryc. B.70).

Analiza uzyskanych wyników wskazuje na generowanie przez siłownię wiatrową

drgań o niskich częstotliwościach do 1 Hz. W związku z powyŜszym naleŜy wnioskować, iŜ

nie jest on szkodliwy dla organizmu ludzkiego i jest bezpieczny dla otoczenia.

60

Ryc. B.70. Amplituda drgań gruntu w róŜnych odległościach od turbiny w Rypałkach

Źródło: Mikołajczak i Borkowski, 2011

Przeprowadzone badania mają charakter rozpoznawczy. Dla zwiększenia trafności

diagnozy naleŜałoby dokonać pomiarów w kolejnych przedziałach czasowych. Wskazują one

na konieczność dalszej weryfikacji propagacji drgań w glebie w procesie eksploatacji siłowni

wiatrowych

Istnieje potrzeba weryfikacji propagacji drgań gruntu w otoczeniu kaŜdej z siłowni

wiatrowych. Mogą one bowiem być posadowione na innym niŜ w Rypałkach podłoŜu.

Rodzaj gruntu odgrywa istotną rolę w przenoszeniu i tłumieniu drgań.

Drgania, mm

Odległość, m

61

2.6. Efekt migotania cienia

Jedną, z często podnoszonych uciąŜliwości, związanych z pracą elektrowni

wiatrowych jest migotanie cienia rzucanego na powierzchnię terenu przez wirniki siłowni.

Zwraca się takŜe uwagę na tzw. efekt stroboskopowy, który występuje w momencie, gdy

obracające się łopaty wirnika odbijają promienie słoneczne. Powstające w ten sposób refleksy

świetlne mogą zaburzać pole widzenia organizmów Ŝywych. Jest to zjawisko silnie

uzaleŜnione od wędrówki słońca i stopnia zachmurzenia nieba. Stosowanie farb

przeciwrefleksowych na łopatach wirnika pozwoliło praktycznie wyeliminować efekt

stroboskopowy.

Zagadnienie oddziaływania migotających cieni turbin wiatrowych na organizm

człowieka jest jak dotychczas słabo rozpoznane. Poza relacjonowanymi w badaniach

ankietowych takimi reakcjami jak zdenerwowanie, irytacja czy zmęczenie brak jest

potwierdzonych medycznie oddziaływań. Pewne, potencjalne zagroŜenie dostrzega się

jedynie w przypadku osób chorych na epilepsję o podłoŜu światłowraŜliwym. U takich osób

ataki epilepsji mogą następować w wyniku ekspozycji na migotanie światła o częstotliwości

około 16-25 Hz (czyli 16-25 błysków na sekundę), a w skrajnych przypadkach nawet 3 Hz.

Elektrownie wiatrowe mogą być źródłem migotania światła o częstotliwości nie większej od

3 Hz i dlatego według opinii Brytyjskiego Towarzystwa Epilepsji ten element pracy siłowni

wiatrowych nie jest źródłem ataków epilepsji światłowraŜliwej. Według Hardinga i innych

(2008) moŜna szacować, Ŝe jedynie w 1,7/100 000 przypadków osób chorych na epilepsję

światłowraŜliwą istnieje potencjalna moŜliwość reakcji na migotanie cienia siłowni

wiatrowych).

PoniewaŜ dotychczas nie stwierdzono Ŝadnego przypadku tej choroby związanego z

pracą siłowni wiatrowych i efektem migotania cienia, dlatego teŜ moŜna przyjąć, Ŝe efekt

migotania cienia moŜna rozpatrywać jedynie w aspekcie subiektywnych reakcji

psychicznych. W przypadku poszczególnych projektów strefa naraŜenia na efekt migotania

cienia waha się od 500 do 1700 m. Brinkenhoff (2011) zestawił informacje o przepisach lub

zaleceniach stosowanych w niektórych krajach odnośnie problemu migotania cienia w

otoczeniu elektrowni wiatrowych. Najbardziej zaawansowane rozwiązania są stosowane w

Anglii, Szkocji i Północnej Irlandii.

- W Anglii i Szkocji przyjmuje się, Ŝe z uwagi na efekt migotania cienia siłownia powinna

być oddalona od domostw o odległość równą 10 średnicom łopat turbiny.

62

- W Północnej Irlandii przyjmuje się, Ŝe migotanie cienia jest uciąŜliwe wtedy, jeśli cień

moŜe wpadać do mieszkania przez okna. Siłownia powinna być oddalona od domostw o 10

średnic łopat turbiny, a w odległościach mniejszych migotający cień nie powinien

występować dłuŜej niŜ 30 minut dziennie i 30 godzin rocznie.

W innych krajach europejskich przyjmowane są następujące zalecenia:

- Irlandia – czas, w którym głowica siłowni rzuca cień w odległości mniejszej niŜ 500 m od

wieŜy nie powinien być dłuŜszy niŜ 30 minut dziennie i 30 godzin rocznie. Sama wieŜa

powinna być oddalona od domostw o 10 średnic łopat turbiny.

- Niemcy – przyjmuje się, Ŝe migoczący cień moŜe być w danym miejscu uciąŜliwy, gdy

występuje ponad 30 minut dziennie lub 30 godzin rocznie. Odpowiada to odległości do

1700 m od wieŜy (Shadow flicker… 2009). Przy wysokości słońca mniejszej niŜ 3 stopnie

rzucany cień nie jest rozróŜnialny wśród innych cieni w otoczeniu.

- Dania – za całkowicie bezpieczną odległość od domostw przyjmuje się 1000 m, w

odległości 500-1000 m migotanie cienia moŜe być uciąŜliwe.

- Kanada – przyjmuje trzy rozwiązania: Duńskie, Szkockie i Niemieckie.

- Australia – za minimalną odległość oddalenia domostw od siłowni przyjmuje się 500 m.

- Stany Zjednoczone – z uwagi na stosunkowo duŜe wysokości słońca przyjmuje się, Ŝe

migotanie cienia ma zasięg nieznaczny i nie jest uciąŜliwe dla człowieka.

Oceniając problem migotania cienia na obszarze województwa kujawsko-

pomorskiego uwzględniono dwie podstawowe charakterystyki stosowane w innych krajach:

zasięg cienia rzucanego przez głowicę siłowni, który jest uwarunkowany czynnikami

astronomicznymi (wysokość tarczy słonecznej nad horyzontem) oraz moŜliwość

występowania cienia uwarunkowaną rzeczywistymi warunkami solarnymi (stopniem

pokrycia nieba przez chmury).

Przyjęto załoŜenie, Ŝe zjawisko migotania cienia jest moŜliwe wtedy, gdy ogólne

zachmurzenie nieba nie przekracza 50%. Sytuacje takie są wyraźnie zróŜnicowane sezonowo.

Częstość dni z małym pokryciem nieba przez chmury dla obszaru województwa kujawsko-

pomorskiego przedstawia tabela B.18. Średnio w roku przez 35-40% dni panują warunki

sprzyjające powstaniu efektu migotania cienia. Najrzadziej takie sytuacje panują w

miesiącach od listopada do lutego, a więc w okresie, gdy tarcza słoneczna jest najniŜej nad

horyzontem, a długość cienia moŜe być znaczna. Najczęściej pogoda sprzyja powstawaniu

cienia w okresie od maja do lipca, a więc podczas najwyŜszych połoŜeń słońca nad

horyzontem. Znamienne jest, Ŝe przez prawie cały rok dni z pogodnymi porankami i

63

popołudniami (a więc sprzyjające powstawaniu długich cieni) są stosunkowo rzadkie (14%

zimą i 29% latem).

Tab. B.18. Częstość (%) dni z zachmurzeniem nieprzekraczającym połowy pokrycia nieba,

podczas których moŜe występować efekt migotania cienia, w poszczególnych porach dnia i

okresach roku

Pora dnia:

Okres roku godz. 7 godz. 13 godz. 19 jednocześnie

godz. 7 i 19

XI-I 21,6 23,8 28,8 14,0

II-IV 35,8 35,9 40,8 24,8

V-VII 48,0 40,2 43,2 29,0

VIII-X 37,9 38,1 42,5 24,3

Rok 35,8 34,5 38,8 23,0


Zasięg cienia rzucanego przez wieŜę i głowicę siłowni wiatrowej wyznaczono

korzystając ze specjalistycznego programu Rayman. Obliczenia wykonano dla czterech

charakterystycznych dni roku: przesilenia letniego, przesilenia zimowego, równonocy

wiosennej i równonocy jesiennej. Podobnie jak w metodologii niemieckiej w analizie

uciąŜliwości uwzględniono sytuacje, gdy wysokość tarczy słonecznej nad horyzontem była

większa od 3º.

Rycina B.71 ilustruje zasięg cienia rzucanego przez głowice badanych szczegółowo

siłowni wiatrowej w Cetkach. NajdłuŜszy zasięg cienia jest moŜliwy w dniu przesilenia

zimowego. W okresie tuŜ po wschodzie i tuŜ przed zachodem Słońca (przy wysokości tarczy

słonecznej około 3º) moŜe on sięgać nawet 1,5 km. Okres ten trwa jednak bardzo krótko (10-

15 minut latem i około 30 minut zimą w stosunku do momentu wschodu i zachodu słońca).

W godzinach południowych cień wieŜy zaleŜnie od pory roku sięga od 70 do 450 m.

Najkrótsze cienie są rzucane w dniu przesilenia letniego; w południe cień ma jedynie około

70 m. Zimą, w południe, cień moŜe sięgać maksymalnie na odległość 450 m. NaleŜy takŜe

pamiętać, Ŝe w okresie letnim cienie są stosunkowo krótkie, niemniej obejmują większy niŜ

w innych porach roku obszar.

64

Ryc. B.71. Zasięg cienia rzucanego przez głowicę siłowni wiatrowej w Cetkach koło Rypina

w wybranych dniach roku reprezentujących róŜne jego okresy i wysokości tarczy słonecznej

nad horyzontem


W sytuacji połoŜenia w bliskim sąsiedztwie kilku siłowni wiatrowych układ

padających cieni jest bardziej złoŜony niŜ przy pojedynczym obiekcie (ryc. B.72). Ilustruje to

przykład siłowni w Głuchowie. Długość cieni w poszczególnych dniach roku jest wprawdzie

taka sama dla kaŜdego z obiektów o porównywalnej wysokości. Niemniej bliskie sąsiedztwo

kilku siłowni sprawia, Ŝe obszar objęty efektem migotania cienia jest znacznie większy niŜ

dla pojedynczej wieŜy.

65

Ryc. B.72. Zasięg cienia rzucanego przez głowice siłowni wiatrowej w Głuchowie koło

ChełmŜy w wybranych dniach roku reprezentujących róŜne jego okresy i wysokości tarczy

słonecznej nad horyzontem


Zakres przestrzenny strefy naraŜenia na migotanie cienia stwierdzony dla

przykładowych lokalizacji wiatraków (Cetki, Głuchowo) pozwala na stwierdzenie, Ŝe strefa

uciąŜliwości związana z migotaniem cienia obracających się łopat wiatraków moŜe w okresie

zimowym sięgać na kierunkach NW i NE od masztu siłowni około 1500 m (w godzinach

porannych i popołudniowych). W pozostałych porach roku migotanie cienia moŜe sięgać na

wycinkach od SW do W i od E do SE do odległości około 1000 m. Na kierunku N od wieŜy

siłowni strefa zagroŜenia migotaniem cienia sięga maksymalnie 400 m. Biorąc pod uwagę

częstość pojawiania się pogody słonecznej, pozwalającej na powstanie migoczącego cienia

moŜna w sąsiedztwie siłowni wiatrowych wyznaczyć 2 strefy uciąŜliwości: znacznej i małej.

Strefa znacznej uciąŜliwości sięga od 100 m na S, przez 400 m na N, po 700 m na E i W oraz

1000 m na NE i NW od wieŜy siłowni. Strefa małej uciąŜliwości migotania cienia rozszerza

zakres moŜliwego oddziaływania do 1000 m na kierunkach E i W oraz 1500 m na kierunkach

NE i NW.

66

2.7. NatęŜenie promieniowania elektromagnetycznego

Promieniowanie elektromagnetyczne, określane takŜe polami elektromagnetycznymi,

towarzyszy człowiekowi od początku jego istnienia i do niedawna pochodziło głównie ze

źródeł naturalnych. Wraz z pojawieniem się prądu elektrycznego i wykorzystujących go

urządzeń obserwuje się sztuczne pola elektromagnetyczne. Rosnący zasięg ich występowania

oraz coraz większe natęŜenia są konsekwencją rozwoju róŜnych dziedzin techniki. W

powszechnym uŜyciu są systemy radiowo-telewizyjne, radiokomunikacji stacjonarnej i

komórkowej, radiolokacji, elektroenergetyczne urządzenia przemysłowe, medyczne

urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, sprzęt gospodarstwa domowego, odbiorniki TV,

telefony komórkowe, monitory komputerów czy linie elektroenergetyczne. Linie

energetyczne generują pola o niskich częstotliwościach, ok. 50 Hz. Cechą pola

elektromagnetycznego jest spadek jego natęŜenia wraz z odległością od źródła, które je

wytwarza.

Badania dotyczące oddziaływania linii przesyłowych i urządzeń

elektroenergetycznych wysokiego napięcia na środowisko naturalne i zdrowie człowieka

prowadzone są intensywnie od ponad 20-tu lat. Pomimo podejrzeń o negatywny wpływ pól

elektromagnetycznych na zdrowie człowieka wciąŜ brak jest jednoznacznych na to

dowodów. Międzynarodowa Organizacja Zdrowia (WHO) dokonuje okresowych przeglądów

wyników badań wpływu pól elektromagnetycznych na systemy biologiczne (Electromagnetic

fields…, 2007).

Na terenie Polski nie naleŜy obawiać się zagroŜenia dla ludzi i środowiska ze strony

pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez stacje i linie energetyczne wysokiego

napięcia budowane zgodnie z normami krajowymi i usytuowanych w odpowiednich

odległościach od budynków mieszkalnych.

Przyjęte i stosowane w Polsce dopuszczalne wartości natęŜeń pól

elektromagnetycznych w środowisku naturalnym są bardziej rygorystyczne od

rekomendowanych w Unii Europejskiej i przez Światową Organizację Zdrowia.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie

dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów

sprawdzania dotrzymania tych poziomów definiuje je następująco (tab. B.19).

67

Tab. B.19. Dopuszczalne poziomy elektromagnetycznego promieniowania

niejonizującego charakteryzowane poprzez wartości graniczne wielkości fizycznych

zakres częstotliwości pola

elektromagnetycznego

składowa

elektryczna

składowa

magnetyczna

gęstość

mocy

na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową

50 Hz 1 kV/m 60 A/m -

w innych miejscach dostępnych dla ludności

0 Hz 10 kV/m 2 500 A/m

powyŜej 0 Hz do 0,5 Hz - 2 500 A/m

powyŜej 0,5 Hz do 50 Hz 10 kV/m 60 A/m

powyŜej 0,05 kHz do 1 kHz - 3/f A/m

powyŜej 0,001 MHz - 3 MHz 20 V/m 3 A/m

powyŜej 3 MHz - 300 MHz 7 V/m - -

powyŜej 300 MHz - 300GHz 7 V/m - 0,1 W/m2

gdzie f oznacza częstotliwość w jednostkach podanych w kolumnie 1

Źródło: (Dz. U. Nr 192, poz. 1883, 2003 r.)

Jak dotychczas, w Ŝadnym z polskich województw uprawnione do monitoringu

środowiska Ŝycia człowieka Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska nie

przeprowadzały pomiarów kontrolnych natęŜenia pól elektromagnetycznych w sąsiedztwie

elektrowni wiatrowych. Wynika to z faktu, Ŝe potencjalne zagroŜenia związane z pracą tych

obiektów są bardzo małe. Zagadnienie pól elektromagnetycznych związanych z pracą

elektrowni wiatrowych jest szczegółowo rozwaŜane w przypadku obiektów budowanych w

Stanach Zjednoczonych i Australii, głównie w związku z moŜliwymi zaburzeniami

naturalnego pola elektromagnetycznego, które to zaburzenia mogą powodować zakłócenia

sygnałów radiowych i telewizyjnych, telefonicznych i radarowych oraz wpływać na

orientację terenową ptaków i nietoperzy.

W Polsce zagadnienie ekspozycji człowieka na pola elektromagnetyczne jest

szczegółowo unormowane w odniesieniu do środowiska pracy, zwłaszcza obsługi urządzeń

technicznych emitujących takie pola w swoim otoczeniu. Do podstawowych źródeł pól

elektromagnetycznych, najbardziej rozpowszechnionych w środowisku pracy i Ŝycia

człowieka naleŜą (Jarosiewicz 2008):

68

1. urządzenia elektroenergetyczne, takie jak linie wysokiego napięcia, stacje przesyłowo-

rozdzielcze, transformatory, instalacje zasilające.

2. urządzenia elektrotermiczne,

3. urządzenia radio- i telekomunikacyjne,

4. urządzenia medyczne i laboratoryjne,

5. zgrzewarki oporowe i spawarki do łączenia elementów metalowych,

6. urządzenia ultradźwiękowe,

7. urządzenia elektrochemiczne i separatory magnetyczne,

8. urządzenia kontroli dostępu (np. bramki magnetyczne), detektory metali,

9. urządzenia komputerowe i narzędzia elektryczne.

Tabela B.20 zawiera przykłady natęŜenia pól elektromagnetycznych emitowanych

przez niektóre urządzenia pracujące w naszym otoczeniu. Jedynie w przypadku przebywania

w bezpośrednim sąsiedztwie transformatorów duŜej mocy występują przekroczenia

obowiązujących norm sanitarnych.

Tab. B.20. Maksymalne natęŜenie składowej elektrycznej i magnetycznej pól

elektromagnetycznych emitowanych przez niektóre urządzenia w otoczeniu człowieka

Nazwa urządzenia Składowa elektryczna

kV/m

Składowa magnetyczna

A/m

Gniazda zasilające 0,2 156

Lampa oświetleniowa Ŝarowa

Lampa oświetleniowa halogenowa

Pralka

Transformatory

Czajnik elektryczny

Monitor komputera

0,15

0,2

0,29

1,42

0,12

0,15-0,20

0,06

12

96

456

-

-

Źródła: Aniołczyk i inni 2004, Gryz i Karpowicz 2002

Elektrownie wiatrowe zaliczamy do urządzeń elektroenergetycznych, które generują i

przesyłają prąd o częstotliwości 50 Hz. W przypadku elektrowni wiatrowej źródłami pół

elektromagnetycznych są: generator turbiny, stacja transformatorowa, linie przesyłowe

energii elektrycznej (The electromagnetic… 2004). Musimy przy tym pamiętać, Ŝe turbiny

pracują na wysokości kilkudziesięciu metrów nad gruntem (współczesne elektrownie mają

turbiny na wysokości 90-100 m nad poziomem terenu). Generowany na tej wysokości prąd

69

jest przekazywany kablami ulokowanymi we wnętrzu wieŜy wiatraka do stacji

transformatorowej stojącej u jej podnóŜa. Stamtąd, podziemnymi kablami jest przekazywany

do ogólnej sieci elektroenergetycznej. Wszystkie elementy tego systemu wytwarzania prądu

są ukryte: generator jest umieszczony wewnątrz gondoli, kable przebiegają wewnątrz masztu

lub pod ziemią, a transformator jest chroniony w specjalnej obudowie. Skutecznie ogranicza

to rozprzestrzenianie się fal elektromagnetycznych w wolnej przestrzeni (The

electromagnetic… 2004). Potwierdzają to takŜe wyniki okresowych badań prowadzonych w

rejonie napowietrznych linii elektroenergetycznych. Raport z monitoringu PEM

prowadzonego przez WIOŚ w Szczecinie pokazuje, Ŝe jedynie w punktach pomiarowych

zlokalizowanych bezpośrednio pod liniami przesyłowymi maksymalne natęŜenie składowej

elektrycznej PEM przekraczało dopuszczalną wartość i wynosiło 1,1-3,5 kV/m. Wtedy, gdy

punkt znajdował się kilkanaście metrów od linii przesyłowych maksymalne natęŜenia pola

elektrycznego były w większości przypadków poniŜej granicznej wartości 1 kV/m

(http://www/wios/szczecin/pl/bip/chapter_16159.asp, 30 listopada 2011 r.).

TakŜe WIOŚ w Bydgoszczy publikuje na swych stronach raporty z pomiarów PEM

prowadzonych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego w latach 2006-2010. Punkty

pomiarowe nie były usytuowane w sąsiedztwie urządzeń elektroenergetycznych, ale

reprezentowały centralne części miejscowości o róŜnej liczbie mieszkańców. Jeden z

punktów pomiarowych znajdował się na rynku w Rypinie, a więc w mieście, w pobliŜu

którego badano wiatraki w Cetkach i Rypałkach. Wyniki kilkuletnich pomiarów nie

wykazały przekroczenia dopuszczalnych wartości PEM w Ŝadnym z badanych punktów.

Brak przekroczeń wartości normatywnych PEM stwierdzono takŜe w trakcie badań

prowadzonych przez IGiPZ PAN na obszarze prawie 40 uzdrowisk polskich. Punkty

pomiarowe PEM lokalizowano zawsze w pobliŜu obiektów o potencjalnie największym

zagroŜeniu występowaniem zwiększonych wartości pól elektromagnetycznych (stacje

transformatorowe, linie przesyłowe wysokiego i średniego napięcia, stacje przesyłowe

telefonii komórkowej, przekaźniki radiowe i telewizyjne).

Biorąc pod uwagę wszystkie przedstawione wyŜej przesłanki moŜna przyjąć,

podobnie jak w raporcie opracowanym przez agendę rządu Australii (Australian Greenhouse

Office, The electromagnetic… 2004), Ŝe z uwagi na konstrukcję oraz stosowane zasady

eksploatacji siłowni wiatrowych emitowane przez nie pole elektromagnetyczne ma natęŜenia

śladowe, nawet w bezpośrednim sąsiedztwie wieŜ siłowni. NatęŜenie to, porównywalne z

natęŜeniem pól elektromagnetycznych obserwowanych w miejscach zamieszkania i pracy,

nie wpływa negatywnie na zdrowie człowieka. Aby wniosek ten potwierdzić naleŜałoby

70

przeprowadzić szczegółowe, długookresowe badania dedykowane temu zagadnieniu, co

wykracza poza ramy merytoryczne i czasowe obecnego opracowania.

2.8. Wpływ planowanych inwestycji na warunki bioklimatyczne odczuwane przez

lokalną społeczność

Z uwagi na to, Ŝe na warunki bioklimatyczne w otoczeniu elektrowni wiatrowych, a

zwłaszcza na warunki klimatu akustycznego, percepcji wizualnej i efektu migotania cienia,

wpływają róŜne czynniki dla kaŜdej nowo planowanej inwestycji naleŜy wykonać

indywidualnie cały szereg analiz. Powinny one obejmować aktualne zróŜnicowanie klimatu

akustycznego oraz symulacje moŜliwego zasięgu stref podwyŜszonego hałasu oraz migotania

cienia. Symulacje te muszą kaŜdorazowo odnosić się do konkretnego terenu i uwzględniać

elementy obecnego i planowanego zagospodarowania przestrzennego.

Analiza obecnego klimatu akustycznego musi obejmować wszystkie, najwaŜniejsze

źródła hałasu, a w szczególności:

- źródła liniowe (drogi przelotowe, linie kolejowe) z uwzględnieniem natęŜenia ruchu i

propagacji hałasu w otoczeniu dróg,

- źródła przemysłowe i usługowe, zwłaszcza obiekty o duŜej emisji hałasu związanego z

procesami produkcyjnymi i transportem,

- źródła komunalne, z uwzględnieniem lokalnego ruchu samochodowego oraz hałasu

emitowanego przez gospodarstwa domowe,

- źródła naturalne, do których naleŜy zaliczyć pojedyncze grupy i szpalery drzew, gdzie przy

sprzyjających warunkach wiatrowych poziom hałasu moŜe znacznie przekraczać 50

decybeli.

W przypadku symulowania uciąŜliwości związanych z nowym źródłem hałasu, jakim

jest pracująca siłownia wiatrowa naleŜy zwrócić uwagę na poprawne wyznaczenie strefy

podwyŜszonej imisji hałasu, zwłaszcza w godzinach nocnych. Na podstawie

dotychczasowych badań strefę tę moŜna przyjąć, Ŝe znaczna uciąŜliwość hałasu dotyczy

obszaru w promieniu 500 m od wieŜy siłowni. Przy ocenie uciąŜliwości trzeba takŜe

uwzględnić potencjalny czas pracy siłowni uwarunkowany warunkami wiatrowymi.

Strefy migotania cienia naleŜy symulować biorąc pod uwagę zarówno porę roku, jak

równieŜ rzeczywiste, uwarunkowane klimatycznie okresy moŜliwego występowania tego

zjawiska. Biorąc pod uwagę częstość pojawiania się pogody słonecznej, pozwalającej na

powstanie migoczącego cienia moŜna w sąsiedztwie siłowni wiatrowych wyznaczyć 2 strefy

71

uciąŜliwości: znacznej i małej. Strefa znacznej uciąŜliwości sięga od 100 m na S, przez 400

m na N, po 700 m na E i W oraz 1000 m na NE i NW od wieŜy siłowni. Strefa małej

uciąŜliwości migotania cienia rozszerza zakres moŜliwego oddziaływania do 1000 m na

kierunkach E i W oraz 1500 m na kierunkach NE i NW.

W obrębie wyznaczonych stref uciąŜliwości hałasu i migotania cienia, dla

konkretnych lokalizacji siłowni wiatrowych, naleŜy następnie wskazać liczbę osób lub

gospodarstw, które mogą być dotknięte tymi uciąŜliwościami. W miarę potrzeb i moŜliwości

naleŜy podobne analizy wykonać dla kilku alternatywnych lokalizacji siłowni wiatrowych.

Jako przykład podano symulacje dla ewentualnej siłowni w okolicach Grzywny koło

ChełmŜy. Dla wybranego obszaru wykonano aktualną mapę akustyczną (ryc. B.73) oraz

wykonano 7 symulacji (ryc. B.74–B.80) rozmieszczenia stref o znacznej uciąŜliwości hałasu i

migotania cienia. Następnie dla kaŜdej z wykonanych symulacji oszacowano liczbę osób

mieszkających w strefach zagroŜeń.

Wybrany, jako przykład, obszar cechuje się występowaniem trzech rodzajów źródeł

hałasu o zwiększonym natęŜeniu. Największe natęŜenie hałasu występuje wzdłuŜ Drogi

Krajowej nr 1 oraz linii kolejowej przebiegających we wschodniej części terenu. W obrębie

miejscowości Grzywna i Browina mamy do czynienia z zagęszczonym występowaniem

lokalnych źródeł hałasu komunalnego (lokalny ruch samochodów, praca maszyn i urządzeń

technicznych, odgłosy z domostw). Trzecia grupa to tereny o rozproszonym występowaniu

źródeł hałasu komunalnego związanego z pracą maszyn i urządzeń rolniczych oraz odgłosów

z gospodarstw. Wyznaczono takŜe tereny o zwiększonej wilgotności powietrza w warstwie

przygruntowej, na których mamy do czynienia z przyspieszoną i nasiloną propagacją

dźwięków. Zjawisko to występuje w południowej i północnej części terenu. Szczególne

znaczenie ma zwłaszcza strefa łącząca miejscowości Grzywna i Browina, wzdłuŜ której

łatwo rozchodzi się hałas emitowany przez samochody poruszające się DK 1.

72

Ryc. B.73. Schematyczna mapa klimatu akustycznego analizowanego terenu

1 – obszar naraŜenia na hałas komunikacyjny emitowany przez ruch samochodowy i kolejowy, 2 – obszar

zwartego występowania lokalnych, komunalnych źródeł hałasu, 3 – obszar występowania rozproszonych,

komunalnych źródeł hałasu, 4 – obszary o zwiększonej predyspozycji do propagacji hałasu, 5 – obszary

występowania hałasu pochodzenia naturalnego


W symulacjach 1–5 wieŜę siłowni zlokalizowano na południe od miejscowości

Grzywna i Browina, w róŜnych odległościach od DK 1. W pozostałych dwóch symulacjach

wieŜe siłowni były usytuowane w północnej części terenu, w rejonie miejscowości Browina.

Lokalizacje oznaczone numerami 1, 3 i 7 znajdowały się pod bezpośrednim oddziaływaniem

hałasu z drogi DK1. W kaŜdej lokalizacji większy, przestrzenny zasięg oddziaływania na

strefa znacznej uciąŜliwości migotania cienia niŜ strefa uciąŜliwości hałasu.

73

Ryc. B.74. Symulacja 1 zasięgu stref o znacznej uciąŜliwości hałasu oraz migotania cienia


Ryc. B.75. Symulacja 2 zasięgu stref o

znacznej uciąŜliwości hałasu oraz migotania

cienia Źródło: badania własne




74













Dla kaŜdej z symulacji określono następnie liczbę gospodarstw leŜących w strefach

znacznej uciąŜliwości hałasu i migotania cienia. Z uwagi na liczbę potencjalnie zagroŜonych

75

osób najlepsze wyniki uzyskano dla symulacji 5. W strefie oddziaływania hałasu siłowni

wiatrowej nie leŜy Ŝadne gospodarstwo, a 2 znajdują się na granicy strefy uciąŜliwości

hałasu. Z uwagi na warunki podłoŜa nie jest to obszar o zwiększonej predyspozycji do

propagacji dźwięków. Najmniej korzystna jest lokalizacja nr 7, która dotknie mieszkańców

co najmniej 25 gospodarstw, w tym aŜ 9 zwiększonym poziomem hałasu (tab. B.21).

Tab. B.21. Zestawienie sumaryczne gospodarstw naraŜonych na znalezienie się strefach

znacznej uciąŜliwości hałasu i migotania cienia przy róŜnej lokalizacji wieŜy siłowni

wiatrowej

Symulacja Liczba gospodarstw leŜących w

strefie znacznej uciąŜliwości

hałasu

Liczba gospodarstw leŜących w strefie

znacznej uciąŜliwości migotania cienia

1 4 9

2 9 10

3 4 (w tym 2 obok DK 1) 9

4 4 5

5 0 (2 na granicy strefy) 5

6 3 6

7 9 25


Podsumowując moŜna stwierdzić, Ŝe na wybranym przykładowo obszarze z uwagi na

znaczne rozproszenie zabudowy zagrodowej wyznaczenie optymalnej lokalizacji nowej

elektrowni wiatrowej jest zadaniem skomplikowanym. Tylko niewiele miejsc posadowienia

wieŜy siłowni spełnia warunki odpowiedniego, z uwagi na uciąŜliwość hałasu i migotania

cienia, oddalenia od istniejących siedzib człowieka.

2.9. Podsumowanie

Zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w badaniach przeprowadzonych na potrzeby

obecnego opracowania nie stwierdzono przekroczenia w ciągu dnia dopuszczalnych norm

natęŜenia hałasu słyszalnego w pobliŜu siłowni wiatrowych. TakŜe nocą w miejscach

oddalonych co najmniej 500-600 m od wieŜy siłowni poziom hałasu jest zgodny z normami.

76

Emisja infradźwięków na wysokości głowic siłowni wiatrowych nie przekracza

wartości dopuszczalnej dla stanowisk pracy. JuŜ w odległości około 300 m od wieŜy siłowni

poziom rejestrowanych infradźwięków jest niŜszy od normy sanitarnej dla stanowisk pracy o

charakterze koncepcyjnym.

Na podstawie dotychczas analiz z pomiarów terenowych, popartych informacjami

podawanymi w cytowanej literaturze przedmiotu moŜna stwierdzić, Ŝe istnieją potwierdzone

fakty uciąŜliwości hałasu emitowanego przez siłownie wiatrowe. UciąŜliwość ta dotyczy

przede wszystkim osób mieszkających w bliskim sąsiedztwie siłowni. Jako graniczną

odległość moŜna przyjąć 500-600 m.

Biorąc pod uwagę częstość pojawiania się pogody słonecznej, pozwalającej na

powstanie migoczącego cienia moŜna w sąsiedztwie siłowni wiatrowych wyznaczyć 2 strefy

uciąŜliwości: znacznej i małej. Strefa znacznej uciąŜliwości sięga od 100 m na S, przez 400

m na N, po 700 m na E i W oraz 1000 m na NE i NW od wieŜy siłowni. Strefa małej

uciąŜliwości migotania cienia rozszerza zakres moŜliwego oddziaływania do 1000 m na

kierunkach E i W oraz 1500 m na kierunkach NE i NW.

Nie ma w pełni wiarygodnych i potwierdzonych medycznie faktów, Ŝe hałasu siłowni

wiatrowych wywołał choroby u osób mieszkających w pobliŜu elektrowni. Informacje o

zdrowotnych oddziaływaniach hałasu opierają się na badaniach dotyczących hałasu

drogowego i hałasu w miejscach pracy. W przypadków osób mieszkających w pobliŜu

elektrowni wiatrowych mamy do czynienia z ekspozycją takŜe na inne, poza siłownią, źródła

hałasu.

Pod względem oddziaływania pól elektromagnetycznych elektrownie wiatrowe nie

stwarzają niebezpieczeństw dla zdrowia ludności mieszkającej w ich okolicy.

Przy projektowaniu nowych siłowni wiatrowych niezbędne jest szczegółowe

zbadanie, czy i w jakim stopniu planowana lokalizacja wpłynie na pogorszenie aktualnego

stanu klimatu akustycznego. NaleŜy przy tym brać pod uwagę zasięg uciąŜliwości hałasu

oraz migotania cienia oraz juŜ istniejące składniki klimatu akustycznego, takie jak drogi

przelotowe i linie kolejowe oraz tereny o ułatwionej propagacji dźwięku.

77

LITERATURA

Aniołczyk H., Mamrot P., Politański P., 2004, Ocena higieniczna źródeł pól elektromagnetycznych, dla których normatyw zmienił się znacząco lub został wprowadzony nowymi przepisami o NDN. Medycyna Pracy, 55 (1), 55-62.

Ashtiani P., Titus S., 2011, Analysis of noise immission levels measured from wind turbines. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.

Bandziul W., 2005, Energetyka wiatrowa w Polsce, Elektroenergetyka nr 3/2005. Baranowski J., 2011, Raport z przeprowadzenia pomiarów oddziaływania elektrowni

wiatrowej na środowisko akustyczne odbierane przez człowieka, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk w Warszawie

Barzyk G., Szwed P., 2005, Małe elektrownie wiatrowe jako źródła generacji rozproszonej. Instytut Elektrotechniki, Politechnika Szczecińska. APE 2005 r. Konferencja Naukowo-Techniczna.

Bełdowski T., 1980, Stacje elektroenergetyczne, WNT, Warszawa. BłaŜejczyk W., 2011, Analiza dźwięków generowanych przez siłownię wiatrową i ich

słyszalności w róŜnych odległościach od obiektu, Raport z pomiarów przeprowadzonych w dniu 30 września 2011 r. w otoczeniu siłowni w Cetkach, gmina Rypin, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie.

Botha P., 2011, Lessons learned from long-term noise monitoring at project West Wind. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.

BP Statistical Review of World Energy, 2011

Branco C., 2001, Low Frequency Noise: A Major Risk Factor in Military Operations. Proc. of RTO AVT Symposium on “Ageing Mechanisms and Control: Part A – Developments in Computational Aero- and Hydro-Acoustics”, Manchester, UK, 8-11 października 2001.

Brinckerhoff P., 2011, Update of UK shadow flicker evidence base. Amber Court, Newcastle (http://www.decc.gov.uk/en/content/cms/meeting_energy/renewable_ener/ored_news/ored_news/uk_shad_flick/uk_shad_flick.aspx, 10 XII 2011).

Burden of disease from environmental noise. Quantification of healthy life years lost in Europe, 2011, World Health Organization, Regional Office for Europe, Copenhagen.

Ceranna L., Hartmann G., Henger M., 2011, Der unhörbare Lärm von Windkraftanlagen – Infraschallmessungen an einem Windrad nördlich von Hannover, Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe (BGR), http://www.buerger-fuer-eggebek.de/downloads/wkalaerminfraschallanwka.pdf, 29.V.2011

Dijkstra M., Kerkers T., 2011, Continuous noise monitoring of wind turbines. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.

Directive 2002/49/EC of the European Parliament and of the Council of 25 June 2002 relating to the assessment and management of environmental noise. L 189/12, Official Journal of the European Communities, 18.7.2002.

Dołęga W., 2007, Stacje elektroenergetyczne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.

Drake B., Hubacek K., 2007, What to expect from a greater geographic dispersion of wind farms? – a risk portfolio approach, Energy Policy 35 (3999-4008).

78

Ek K., 2005, Public and private attitudes towards “green” electricity: the case of Swedish wind power, Energy Policy 33, 1677-1689.

Electromagnetic fields and public health, Exposure to extremely low frequency field, 2007, Fact sheet N°322, June 2007, WHO, Geneva, (http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs322/en/index.html#, 7.X.2011).

Eltham D.C., Harrison G.P., Allen S.J., 2008, Change in public attitudes towards a Cornish wind farm: Implication for planning, Energy Policy 36 (23-33).

Energetyka odnawialna jako dźwignia społeczno-gospodarczego rozwoju województw do 2020 roku. Dlaczego warto i jak powinno się planować rozwój energetyki wiatrowej w regionach?, 2012, Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa

Engel Z., Sadowski J., 2005, Ochrona środowiska przed hałasem w Polsce w świetle przepisów europejskich. Komitet Akustyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.

Environmental Impacts of Wind-Energy Projects, 2007, Committee on Environmental Impacts of Wind Energy Projects, National Research Council, The National Academies Press, Washington.

Epilepsy action - photosensitive epilepsy, 2007, British Epilepsy Association, (http://www.epilepsy.org.uk/info/photosensitive-epilepsy, 10 XII 2011).

Etel L., Popławski M., 2009, Czy elektrownie wiatrowe podlegają opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości?, Przegląd Podatków Lokalnych i Finansów Samorządowych.

Gasidło K, Popczyk J., 2008, Obszary metropolitalne i wielkie miasta a problem rozwoju I wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE), w: Ekspertyzy do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033, Tom I, MRR, Warszawa, str. 67-150.

Good practice guide on noise exposure and potential health effects, 2010, European Environmental Agency, Technical report, No 11, Copenhagen.

Graham J.B., Stephenson J.R., Smith I.J., 2009, Public perception OF Wind energy development: case studies from New Zealand, Energy Policy 37, 3348-3357.

Gryz K., Karpowicz J., 2002, Źródła pól elektromagnetycznych - monitory ekranowe. Bezpieczeństwo Pracy, 4, 13-17.

Harding G., Harding P., Wilkins A., 2008, Wind turbines, flicker, and photosensitive epilepsy: Characterizing the flashing that may precipitate seizures and optimizing guidelines to prevent them. Epilepsia, 49(6):1095–1098, doi: 10.1111/j.1528-1167.2008.01563.x.

Hessler D., 2011, Accounting for background noise when measuring operational sound levels from wind turbine projects. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.

Hoen B., Wiser R., Cappers P., Thayer M., Sethi G., 2009, The Impact of Wind Power Projects on Residential Property Values in the United States: A Multi-Site Hedonic Analysis, Environmental Energy Technologies Division, Ernest Orlando Lawrence Berkeley National Laboratory.

Jarosiewicz G., 2008, Bezpieczeństwo i higiena pracy w polach elektromagnetycznych - Informacje dla przeprowadzających kontrole w zakładach pracy stosujących źródła pól elektromagnetycznych. Zeszyty inspektora pracy, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa.

Jasiulewicz M., 2008, Sieć osadnicza małych i średnich miast i osad wiejskich a problem wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE), ze szczególnym uwzględnieniem produkcji biomasy – rekomendacje dla KPZK, w: Ekspertyzy do Koncepcji

79

Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2008-2033, Tom I, MRR, Warszawa, str. 1-66.

Jiraska A., 2011, Sound power level assessment. Is a reference position really reference? Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.

Koniec eldorado w zielonej energii, Rzeczpospolita 31.01.2012. Korcelli P., Degórski M., Drzazga D., Komornicki T., Markowski T., Szlachta J.,

Węcławowicz G., Zaleski J., Zaucha J., 2010, Ekspercki projekt koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju do roku 2033, Studia KPZK, tom CXXVIII, KPZK PAN, Warszawa, ss. 170.

Koszarny Z., Szata W., 1987, NaraŜenie ludności Warszawy na hałas uliczny cz. I i II, Roczniki PZH, nr 1 i 2.

Krohn S., Damborg S., 1999, On public attitudes towards wind power, Renewable Energy 16 (954-960).

Le retentissement du fonctionnement des éoliennes sur la santé de l'homme, 2006, Bulletin Academie Nationale de Médecine, 190, no 3 : 753-754.

Lewandowski R., 2011, Elektrownie wiatrowe a podatek od nieruchomości, http://www.podatki.biz/artykuly/13_13250.htm.

Lindkvist P., Almgren M., 2011, Indoor low frequency noise from wind turbines. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.

Lubośny Z., 2006, Elektrownie wiatrowe w systemie elektroenergetycznym, WNT, Warszawa.

Madsen K.D., Pedersen T.H., 2011, Noise from large wind turbines – an update on low frequency noise. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.

Markevicius A., Katinas V., Marciukatis M., 2007, Wind energy development policy and prospects in Lithuania, Energy policy 35 (4893-4901).

Mikołajczak J., Borowski S., 2011, Wpływ istniejących siłowni wiatrowych na środowisko biotyczne i rolnictwo województwa Kujawsko-Pomorskiego, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

Night noise guidelines for Europe, 2009, World Health Organization, Regional Office for Europe, Copenhagen.

Ochiai H., Inoue Y., Imaizumi H., 2011, Recent field measurements of wind turbine noise in Japan. Proceedings of Fourth International Meeting of Wind Turbine Noise, Rome Italy, 12-14 April 2011, INCE Europe.

Odnawialne źródła energii – zasoby i moŜliwości wykorzystania na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, 2009, Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku.

Parczewski Z., Malko J., 2008, Przestrzenne uwarunkowania i potrzeby terytorialne związane z rozwojem systemów technicznej infrastruktury energetycznej, ekspertyza dla KPZK, www.mrr.gov.pl

Paska J., 2002, Generacja rozproszona a niezawodność systemu elektroenergetycznego. Elektroenergetyka, nr 3, str. 17-27;

Pierpont N., 2009, Wind turbine syndrome, a report on a natural experiment. Santa Fe, NM: K-Selected Book, http://www.windturbinesyndrome.com/book.html, 9 XII 2011.

80

Pol E., Masso Di A., Castrechini A., Bonet M.R., Vidal T., 2006, Psychological parameters to understand and manage the NIMBY effect, Revue europeenne de psychologie appliqué, 56, 43-51.

Prace planistyczne a konflikty przestrzenne w gminach, 2010, red. P.Śleszyński, J.Solon, Studia KPZK PAN, Warszawa

Rodman L.C., Meentemeyer R.K., A geographic analysis of wind turbine placement in Northern California, Energy Policy 34 (2137-2149).

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektrycznego.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z 14 czerwca 2007 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr 120, z dnia 5 lipca 2007, poz. 826).

Shadow flicker modeling report for the Steuben Wind Project, 2009, Environmental Design & Research, Landscape architecture, Planning, Environmental Services, Syracuse, New York http://www.eon.com/en/downloads/Appendix_M_Shadow_Flicker_Modeling _Report.pdf, 10 XII 2011)

Snyder B., Kaiser M.J., 2009, Ecological and economic cost-benefit analysis of offshore wind energy, Renewable Energy 34 (1567-1578).

Soliński I., Soliński B., 2001, Ceny energii wiatrowej na konkurencyjnym rynku energii elektrycznej, http://www.elektrownie-wiatrowe.org.pl/

Sołoniewicz J., 1978, Sieci elektroenergetyczne, WNT, Warszawa. Sterzinger G., Beck F., Kostiuk D.,2003, The effect of wind development on local property

values, REPP, Renewable Energy Policy Project, Analytical Report. Swofford J., Slaterry M., 2010, Public attitudes of wind energy in Texas: Local communities

in close proximity to wind farms and their effect on decision-making, Energy Policy 38 (2508-2519).

The Economics of Wind Energy, 2009, European Wind Energy Association. The electromagnetic compatibility and electromagnetic field implications for wind farming in

Australia, 2004, Australian Government, Australian Greenhouse Office. van den Berg G.P., 2004, Effects of the wind profile at night on wind turbine sound, Journal

of Sound and Vibration, 277, 4-5, 955-970. van den Berg G.P., 2006, The sound of high winds: the effect of atmospheric stability on wind

turbine sound and microphone noise, Rozprawa doktorska, http://dissertations.ub.rug.nl/faculties/science/2006/g.p.van.den.berg/ 5.10.2011.

van den Berg M., 2005, Influence of low frequency noise on health and well-being, Informal document No. GRB-41-8 (41 st GRB, 22-24 Feb. 2005), Ministry of Environment, The Hague, Netherlands (http://www.unece.org/trans/doc/2005/wp29grb/TRANS-WP29-GRB-41-inf08e.doc, 13 X 2011).

What is the impact of wind farms on house prices?, 2007, FiBRE, Findings in Built and Rural Environments, www.rics.org.

Wiesenfeld, E., Sánchez, E., 2002. Sustained participation: a community based approach to addressing environmental problems. In: Bechtel, R., Churchman, A. (Eds.), Handbook of Environmental Psychology. Wiley, New York, pp. 629–643.

Wizja rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce do 2020 r., Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej

Xu J., He D., Zhao X., 2010, Status and prospects of Chinese wind energy, Energy 35 (4439-4444)

Ząber Z., 2006, Energetyka wiatrowa, GlobEnergia nr 4, s. 8-12.

81

Strony internetowe: www.rp.pl/artykul/504494_Protesty_utrudnia_budowe_wiatrakow.html www.bisztynek.strona.pl/kisielice.html www.zlotoryja.naszemiasto.pl/artykul/841710,co-z-wiatrakami-w-

gminiepielgrzymka,898378,id,t,zid.html#galeria www.ekoenergia.pl/index.php?id_akt=479&%20plik=Budowa_(_wiatraka_)_-

__farmy_wiatrowej.html www.psew.pl/korzysci_i_fakty.htm. www.wiatrowa.eu.interia.pl/#top. www.kpodr.pl/index.php/energia-odnawialna/113-energia-wiatrowa/568-pienidze-za-

wiatraki; www.cieplozziemi.pl/Odnawialne%C5%BAr%C3%B3d%C5%82aenergii/EnergiawiatrowaA

rtyku%C5%82y/tabid/195/ArticleId/815/Gmina-liczy-na-farmy-wiatrowe-815.aspx; www.ppr.pl/forum/viewtopic.php?t=7155.

Moduł C

BADANIA TECHNOLOGICZNE ROZWIĄZAŃ STOSOWANYCH

W ENERGETYCE WIATROWEJ

Prof. dr hab. inż. Edmund DULCET – koordynator modułu

Autorzy opracowania:

Dr inż. Sylwester BOROWSKI

Dr inż. Adam MROZIŃSKI

Dr inż. Piotr KOLBER

Bydgoszcz 2011

2

Spis treści

1. WPROWADZENIE ............................................................................................................ 3

2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA ................................................................................... 3

3. ENERGETYKA WIATROWA W POLSCE I NA ŚWIECIE ........................................... 3

4. POTENCJAŁ SEKTORA ENERGETYKI WIATROWEJ DO 2020 ROKU .................... 4

5. NAJNOWSZE TECHNOLOGIE STOSOWANE W ENERGETYCE WIATROWEJ I

KIERUNKI ICH ZMIAN ................................................................................................. 10

5.1. Przegląd technologii stosowanych w energetyce wiatrowej .............................. 10

5.2. Małe elektrownie wiatrowe ................................................................................ 14

5.3. Elektrownie wiatrowe zlokalizowane na morzu ................................................ 21

5.4. Przykłady wykorzystania innowacyjnych siłowni wiatrowych ......................... 24

5.5. Podsumowanie ................................................................................................... 30

6. ZAGADNIENIA SKŁADOWANIA I UTYLIZACJI CZĘŚCI ZUŻYTYCH

WIATRAKÓW ................................................................................................................. 32

6.1. Cykl życia siłowni wiatrowych .......................................................................... 32

6.2. Grupy odpadów .................................................................................................. 33

6.3. Utylizacja przez recykling .................................................................................. 39

6.4. Utylizacja przez składowanie ............................................................................. 41

6.5. Podsumowanie ................................................................................................... 42

7. WPŁYW ELEKTROWNI WIATROWYCH NA STABILNOŚĆ SIECI

ELEKTROENERGETYCZNYCH ORAZ ICH PRACA PODCZAS ZAKŁÓCEŃ W

SYSTEMIE ELEKTROENERGETYCZNYM ................................................................ 44

7.1. Układy elektryczne turbozespołów wiatrowych ................................................ 44

7.2. Praca elektrowni wiatrowych w systemie elektroenergetycznym ...................... 45

7.3. Jakość energii elektrycznej ................................................................................. 48

7.4. Straty mocy ........................................................................................................ 53

7.5. Wpływ elektrowni wiatrowych na stabilność systemu ...................................... 54

7.6. Praca elektrowni wiatrowych podczas zakłóceń w systemie ............................. 55

7.7. Podsumowanie ................................................................................................... 58

Literatura .................................................................................................................................. 59

3

1. WPROWADZENIE

Rozwój wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych stanowi ważną składową polityki

energetycznej, ekologicznej i klimatycznej każdego państwa. Obowiązek zwiększenia udziału

wykorzystania energetyki odnawialnej, w tym wiatrowej, nakładają na Polskę zobowiązania

międzynarodowe, w tym przede wszystkim Traktat Akcesyjny, w którym zawarty został cel

indykatywny udziału energii pochodzącej z odnawialnych źródeł w krajowym zużyciu energii

brutto w 2020 roku na poziomie 15% Błąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania.[40, 36].

Obowiązek wspierania rozwoju odnawialnych źródeł energii wynika także z zapisów

dyrektyw unijnych, w tym Dyrektywy 2001/77/WE w sprawie wspierania produkcji na rynku

wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Zgodnie z

Dyrektywą państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia odpowiednich działań w

kierunku zwiększenia zużycia energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł

stosownie do krajowych celów indykatywnych. [45, 39].

2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA

Przedmiotem opracowania jest:

- przegląd najnowszych technologii stosowanych w energetyce wiatrowej wraz z

przedstawieniem potencjalnych kierunków ich zmian rozwojowych w przyszłości;

- przegląd problematyki związanej z gospodarką odpadami powstającymi podczas

eksploatacji siłowni wiatrowych. W części tej zawarte zostały także krótkie charakterystyki

procesów stosowanych w gospodarce wybranymi odpadami mogącymi pochodzić z

eksploatowanej siłowni wiatrowej;

- analiza pracy elektrowni wiatrowych w systemie elektroenergetycznym, ich wpływu na

stabilność sieci elektroenergetycznych, a tym samym systemu oraz praca podczas możliwych

do wystąpienia zakłóceń.

Podstawą opracowania jest stan prawny i technologiczny branży energetyki wiatrowej,

funkcjonujący wg wiedzy autora na miesiąc maj 2011 roku. Przy jego tworzeniu posiłkowano

się dostępnymi wydawnictwami książkowymi, periodykami fachowymi, raportami firm

doradczych i stowarzyszeń branżowych oraz innymi opracowaniami i referatami z zakresu

odnawialnych źródeł energii. Wykorzystane pozycje zestawione zostały w Bibliografii na

końcu pracy. Niniejsze opracowanie wykonane zostało na zlecenie Instytutu Geografii i

Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk im. Stanisława

Leszczyckiego - IGiPZ PAN z siedzibą w Warszawie przy ul. Twardej 51/55

3. ENERGETYKA WIATROWA W POLSCE I NA ŚWIECIE

Całkowita moc zainstalowana elektrowni wiatrowych w Polsce wynosiła na koniec 2011

r. 1616 MW. W latach 2002-2005 rynek energetyki wiatrowej w Polsce cechowała stagnacja,

spowodowana głównie niestabilnością systemu wsparcia i niedostosowaniem regulacji

prawnych, skutkującym zbyt wysokim ryzykiem dla inwestorów. Dopiero od 2005 r., po

przystąpieniu Polski do UE i usunięciu części barier prawnych, zaczęła wzrastać ilość

4

realizowanych inwestycji. Należy jednak podkreślić, że dość wysoki względny przyrost mocy

zainstalowanej w latach 2006-2008 wynikał z realizacji zaledwie kilku projektów farm

wiatrowych rocznie. W tym samym czasie kraje o potencjale energii wiatru zbliżonym do

Polski (Niemcy, Hiszpania, Francja) notowały roczne przyrosty mocy zainstalowanej w

elektrowniach wiatrowych powyżej 1 GW [3, 39, 1].

Słaby rozwój rynku w Polsce wynika z licznych barier, wśród których najbardziej istotną

rolę odgrywa bardzo słaby stan rozwoju sieci elektroenergetycznych i związane z tym coraz

większe problemy z przyłączeniem do sieci. Spośród innych czynników spowalniających

rozwój wymienić należy długotrwałe procedury związane z planowaniem przestrzennym oraz

ocenami oddziaływania na środowisko.

Około 95% mocy zainstalowanej zlokalizowane jest w 7 regionach Polski. W ścisłej

czołówce znajduje się województwo kujawsko-pomorskie. Warto jednak zauważyć, że w

dwóch z nich (kujawsko-pomorskim i łódzkim) dominują małe instalacje. Dlatego naturalna

jest duża ilość zainstalowanych elektrowni wiatrowych wynosząca 192 sztuki. Taka ilość

instalacji wynika z rozdrobnienia instalacji i braku farm wiatrowych, których duża ilość w

województwie zachodniopomorskim powoduje, że średnia moc instalacji w tym

województwie wynosi prawie 20 MW. Najwięcej dużych farm wiatrowych działa obecnie w

północnej części Polski (województwo pomorskie i zachodniopomorskie). Takie

rozmieszczenie podyktowane jest korzystnymi warunkami występującymi w tych rejonach,

ale także ich słabym zaludnieniem. Jednak ze względu nasycenie na tych obszarach,

wyczerpanie możliwości przyłączania do sieci elektroenergetycznej, wzrasta zainteresowanie

inwestycjami w innych regionach Polski.

Poważnym problemem w ocenie perspektyw rozwoju rynku jest stan wiedzy na temat

inwestycji (projektów) planowanych. Brak transparentności powoduje duże rozbieżności

pomiędzy danymi podawanymi przez różne podmioty. Niespójność informacji z różnych

źródeł (URE, operatorzy systemów dystrybucyjnych i systemu przesyłowego, samorządy

terytorialne) zamazuje rzeczywisty obraz rynku i utrudnia ocenę potrzeb w zakresie rozwoju

infrastruktury czy niezbędnych zmian legislacyjnych i proceduralnych [35, 47, 1].

4. POTENCJAŁ SEKTORA ENERGETYKI WIATROWEJ DO 2020 ROKU

Potencjał techniczny energii wiatru wiąże się przede wszystkim z przestrzennym

rozmieszczeniem terenów otwartych (o niskiej szorstkości podłoża i bez obiektów

zaburzających przepływ powietrza). Tereny takie to w przeważającej mierze obszary użytków

rolnych, które stanowią obecnie ok. 59% powierzchni kraju (ok. 18 mln ha). Zgodnie z

prognozami zmian w strukturze użytkowania terenu do 2020 r. nie przewiduje się znaczących

modyfikacji ograniczających tę powierzchnię (możliwe ograniczenie o ok. 1%).

Przy obecnych możliwościach technologii energetyki wiatrowej przyjmuje się, że

możliwe jest efektywne technicznie zagospodarowanie obszarów o prędkościach wiatru

powyżej 5 m/s oraz gęstości energii powyżej 200 W/m2 (na wysokości 50 m nad poziomem

gruntu). Po wykorzystaniu dostępnych źródeł informacji o warunkach klimatycznych na

terenie Polski i przeprowadzeniu analiz przestrzennych stwierdzono, że warunki takie

występują nawet na 80% użytków rolnych (rys. C.4.1) [36, 39].

5

Ryc. C.4.1. Powierzchnia użytków rolnych, na których istnieją techniczne możliwości produkcji energii z

wiatru. Obszary zakreskowane to tereny o szczególnie sprzyjających warunkach wiatrowych

Istotnym ograniczeniem przestrzennym dla rozwoju energetyki wiatrowej jest

powiększanie obszarów chronionych (32% powierzchni kraju wg GUS), w tym terenów

włączanych do sieci NATURA 2000. Przy obecnym stanie wiedzy trudno ocenić, jaki procent

gruntów możliwych do ekonomicznie opłacalnej eksploatacji w ramach energetyki wiatrowej

wyłączony będzie z użytkowania ze względów środowiskowych. Na podstawie informacji

przestrzennej dostępnej dla poszczególnych powiatów (dane UNPD GRID, opracowanie

cząstkowe dla IEO), stwierdzono, że 37% tych gruntów podlega różnorodnym formom

obszarowej ochrony przyrody (w tym leży na obszarach NATURA 2000) [38, 6].

Należy podkreślić, że ochrona obszarowa nie wyklucza, przynajmniej w niektórych

przypadkach, lokalizacji elektrowni wiatrowych. Ostateczne decyzje zależą jednak od władz

lokalnych i regionalnych. Obecne ograniczenia przestrzenne lokalizacji elektrowni

wiatrowych na morzu są znacznie silniejsze niż na lądzie. Ze względu na możliwości

techniczne budowy elektrowni wiatrowych (głębokość morza) oraz konflikty w

wykorzystaniu przestrzeni morskiej należy ocenić, że tylko niewielka część powierzchni (do

5%) mogłoby zostać w perspektywie 2020 r. wykorzystana pod budowę elektrowni

wiatrowych. Terenów morskich dotyczą również ograniczenia środowiskowe związane z

włączeniem dużych fragmentów polskich wód morskich do sieci NATURA 2000, natomiast

cały dostępny obszar charakteryzuje się korzystnymi warunkami wiatrowymi.

Instytut Morski w Gdańsku na podstawie analizy uwarunkowań naturalnych oraz

możliwych konfliktów przestrzennych wyodrębnił na obszarze polskiego morza

6

terytorialnego oraz wyłącznej strefy ekonomicznej lokalizacje o potencjale technicznym

wynoszącym do 20 GW. Dodatkowo wykluczenia związane z obszarami NATURA 2000

zredukują ten potencjał do 7,5 GW.

W procesie dalszego szacowania wielkości zasobów na poziomie makro, ze względu na

uśrednioną opłacalność ekonomiczną hipotetycznych inwestycji, potencjał techniczny

energetyki wiatrowej na lądzie został zredukowany do obszarów o wybitnie korzystnych

warunkach wiatrowych. Lokalizacje te wykorzystywane będą w pierwszej kolejności.

Uwzględniając obecny stan rozwoju technologii wiatrowej i zakładając prawidłowy dobór

turbiny do lokalizacji, potencjał ekonomiczny wynosić może 82 GW na lądzie. Dla

elektrowni wiatrowych na morzu przyjęto, że cały potencjał techniczny do wykorzystania z

zadowalającym efektem ekonomicznym odpowiada mocy 7,5 GW. Zestawienie wyników

uzyskanych na różnych etapach szacowania potencjału przedstawiono w tabeli C.4.1 [39, 1].

Tabela C.4.1. Potencjał energetyki wiatrowej w PolsceBłąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania..

Na lądzie Na morzu

Moc Energia Moc Energia

GW TWh GW) TWh

Potencjał teoretyczny 3100 6830 130 380

Potencjał techniczny 1400 3600 130 380

Potencjał techniczny z

uwzględnieniem ograniczeń

środowiskowych

600 1500 20 60

Potencjał ekonomiczny 82 210 7,5 22,5

Potencjał rynkowy 2020 r. 11,5 28 1,5 4,5

Energetyka wiatrowa jest pod względem nakładów inwestycyjnych konkurencyjna wobec

innych technologii produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Charakteryzuje się

też niższymi kosztami eksploatacyjnymi (ryc. C.4.2). Przewiduje się, że wraz z rozwojem

technologii wzrośnie roczny czas wykorzystania mocy nominalnej turbin wiatrowych.

Dotyczy to zwłaszcza morskiej energetyki wiatrowej. Już w okresie do 2020 r. energetyka

wiatrowa może osiągnąć znaczący spadek jednostkowych nakładów inwestycyjnych.

7

Ryc. C.4.2. Spadek wysokości jednostkowych nakładów inwestycyjnych dla OZE

wytwarzających energię elektryczną

Warto tu szczególną uwagę zwrócić na tzw. małe Elektrownie wiatrowe. Małe

elektrownie wiatrowe o niewielkich mocach rzędu 1-10 kW w miastach (zazwyczaj z

wirnikami o osi pionowej) i do 100 kW na obszarach wiejskich (zazwyczaj z tradycyjnymi

wirnikami o osi poziomej), wykorzystywane będą przez indywidualnych konsumentów

energii w tzw. systemie DSM. Rozwiązania te dobrze wpisują się w koncepcję rozwoju tzw.

inteligentnych sieci, ale z uwagi na znacząco wyższe koszty jednostkowe niż farmy wiatrowe

oraz niższe wskaźniki czasu wykorzystania w ciągu roku, ich przyszła konkurencyjność i

rozwój uwarunkowane będą przyjętym modelem rozwoju sieci i rynku energii elektrycznej

oraz różnicami w cenie energii na średnim i niskim napięciu (relacją pomiędzy ceną hurtową

a detaliczną energii elektrycznej). Na rycinie C.4.3 przedstawiono rozwój łącznej mocy

elektrowni wiatrowych instalowanych w latach 2010-2020 oraz w rozbiciu na elektrownie

wiatrowe lądowe i morskie.

8

Ryc. C.4.3. Przyrost mocy elektrowni wiatrowych w Polsce do 2020 r.

W scenariuszu łączna moc elektrowni wiatrowych rośnie w średnim tempie rocznym o

40%, ale zauważyć można spowolnienie w okresie do 2015 r. z powodu problemów ze zbyt

powolnym rozwojem sieci i możliwości przyłączania większych farm wiatrowych. Moc

poszczególnych rodzajów turbin wiatrowych w 2020 r. osiąga odpowiednio: farmy lądowe –

10,9 GW, farmy morskie – 1,5 GW (pierwsza farma oddana zostanie do użytku w 2017 r.);

małe elektrownie wiatrowe – 0,6 GW – razem ok. 13 GW.

Praktyczna realizacja zaproponowanego scenariusza uzależniona będzie od systemu

wsparcia dla energetyki wiatrowej, kierunków i tempa rozwoju systemu

elektroenergetycznego, w pewnym zakresie także od zaangażowania samorządów

terytorialnych oraz mobilizacji inwestorów. Warto jednak przeanalizować skalę i wymagane

tempo realizacji niezbędnych inwestycji, które mogłyby umożliwić pełną i efektywną

realizację zaprezentowanego scenariusza i tym samym uzyskanie znaczącego wkładu

energetyki wiatrowej w osiągnięcie w 2020 r. celu dla Polski w postaci 15% udziału energii z

OZE w bilansie zużycia energii finalnej.

Przewiduje się, że do 2013 r. kontynuowany będzie obecny trend rozwoju i przyrostu

mocy zainstalowanych w energetyce wiatrowej, także dzięki wykorzystaniu aktualnie

dostępnych dla inwestorów instrumentów wsparcia, w tym funduszy spójności (POIiŚ) i

funduszy strukturalnych (RPO) UE na lata 2007-2013. Stopniowo wyczerpywane będą

obecnie istniejące możliwości przyłączania elektrowni wiatrowych do sieci. Realizowany

program modernizacji i rozbudowy infrastruktury sieciowej, zawarty w planach rozwoju

operatora systemu przesyłowego i operatorów systemów dystrybucyjnych, nawet jeżeli

początkowo wdrażany tylko częściowo i z pewnym opóźnieniem w stosunku do potrzeb, z

czasem rozwiąże narastający już od paru lat problem nowych przyłączeń. Szansą na poprawę

sytuacji są spodziewane ułatwienia prawne w realizacji tzw. inwestycji liniowych i publiczne

źródła współfinansowania [35, 42, 36, 39, 1].

Jak wynika z danych publikowanych przez URE (ryc. C.4.4) województwo kujawsko-

pomorskie należy do ścisłej czołówki w ilości mocy zainstalowanej. Jednak czas życia

siłowni jest ograniczony. Przyjmuje się, że proces użytkowania turbin wiatrowych wynosi 25-

30 lat. Po tym okresie turbiny powinny zostać zdemontowane. Ich miejsce według zaleceń

9

producentów, należało by wypełnić nowymi egzemplarzami. Takie rozwiązanie jest korzystne

ze względu na zmniejszenie kosztów wnikających z budowy infrastruktury przesyłowej.

Jednak ze względów ekonomicznych wielu użytkowników turbin wiatrowych dążyć będzie

do wydłużenie ich czasu użytkowania. Rozwiązanie to jest możliwe poprzez przeprowadzenie

naprawy głównej turbiny z wymianą zużytych części, bądź użytkowanie do chwili nasilenia

się awarii. Wymiana istniejących turbin na nowe pociąga za sobą wprowadzanie nowych,

korzystniejszych rozwiązań technicznych. Przykładem takiej sytuacji jest zastępowanie turbin

przekładniowych bezprzekładniowymi. Nowe rozwiązanie charakteryzuje się mniejszą emisją

hałasu, ale także niższą masą samej turbiny, a co a tym idzie masą odpadów do recyrkulacji.

Także nowoczesna konstrukcja takich turbin zawierających mniej elementów jest bardziej

niezawodna [33, 3].

Ryc. C.4.4. Procentowy udział poszczególnych województw w mocy zainstalowanej na koniec marca 2011

roku. [ure]

10

5. NAJNOWSZE TECHNOLOGIE STOSOWANE W ENERGETYCE

WIATROWEJ I KIERUNKI ICH ZMIAN

5.1. Przegląd technologii stosowanych w energetyce wiatrowej

Na rycinie C.5.1 przedstawiono przykłady konstrukcji turbin wiatrowych. Współczesne

rozwiązania konstrukcyjne zbliżają turbinę do silnika idealnego (teoretycznego), w którym

wykorzystanie energii wiatru jest maksymalne.

Ze względu na oś obrotu wirnika elektrownie wiatrowe możemy podzielić na opisane

poniżej typy:

- Turbina wiatrowa o poziomej osi obrotu (Horizontal Axis Wind Turbines, HAWT)

W ten sposób określany jest układ turbiny, która posiada tradycyjne "śmigła" o zmiennej

ilości łopat (dziś najczęściej stosowane są trójłopatowe). Spotykane są obecnie również

elektrownie z większą ilością łopat, służące do pompowania wody. Ze względu na

usytuowanie wirnika względem wiejącego wiatru zależnie od umiejscowienia go przed czy za

wieżą możemy dokonać selekcji na konstrukcje typu down-wind i up-wind.

Ryc. C.5.1. Przegląd współczesnych silników wiatrowych: a - bębnowy, b - karuzelowy, c - rotorowy

Savoniusa, d - wielopłatowy, e - Darrieusa, f - Boeninga MOD-2 [28]

Drugie z wymienionych rozwiązań ze względu na eliminacje niekorzystnego cienia

aerodynamicznego wytwarzanego przez wieże i gondolę stosowane jest znacznie częściej.

Wykorzystywanie tego typu konstrukcji narażonej na działanie niezwykle dużych siły

związanych z natarciem słupa powietrza, stwarza potrzebę odpowiednio mocnej konstrukcji

oraz użycia sztywnych materiałów do budowy łopat. Ponadto wirnik powinien być odsunięty

11

od wieży tak, aby łopaty przy odchyleniach dochodzących do jednego metra nie miały

możliwości zderzenia z masztem.

Elektrownie down-wind posiadają wirnik za masztem w stosunku do wiejącego wiatru.

Zaletą tego typu rozwiązania jest brak konieczności stosowania mechanizmu odchylania

wirnika, przy właściwym kształcie gondoli. Jednocześnie konstrukcja taka niesie istotne

utrudnienia w przesyle mocy za pomocą kabla z generatora w dół wieży. Ów kabel może ulec

skręceniu zaś, aby go odkręcić bez mechanizmu odchylenia wirnika niezbędne jest

stosowanie specyficznych rozwiązań w postaci pierścieni ślizgowych. Rozwiązanie

konstrukcyjne typu down-wind nie cieszy się szczególnym powodzeniem, ponieważ generuje

ono straty pozyskiwanej energii spowodowane częściowym zacienieniem wirnika przez

konstrukcję wieży. Jedyną, mniej znaczącą zaletą takiej konstrukcji wirnika jest możliwości

stosowania mniej sztywnych materiałów do budowy łopat.

- Turbiny wiatrowe o pionowym osi obrotu (Vertical Axis Wind Turbines, VAWT)

W porównaniu z tradycyjnymi rozwiązaniami stanowią one niewielki procent obecnych

instalacji. W stosunku do siłowni o wirnikach poziomych elektrownie o pionowej osi obrotu

stanowią urządzenia małej mocy. Do zalet tego typu konstrukcji niewątpliwie zaliczyć należy

możliwość pracy niezależnie od kierunku wiatru, cichą prace, nieskomplikowaną konstrukcję

mechaniczną i odporność na silny wiatr. Jednak niska sprawność tego typu konstrukcji

powoduje ograniczone stosowanie tego rodzaju turbin.

Turbina Savoniusa (ryc. C.5.2) uważana jest za najprostsze technologicznie rozwiązanie

turbiny z pionową osią obrotu; jej działanie zbliżone jest do działania silnika wodnego. W

celu ułatwienia startu turbiny, co związane jest z położeniem wirnika względem kierunku

wiatru, często budowane są zespoły turbin obróconych względem siebie o 900. Ponadto

istnieją odmiany konstrukcyjne klasycznych turbin tego typu, np. turbiny „świderkowe”.

Ryc. C.5.2. Silnik rotorowy Savoniusa i turbina świderkowa [30]

Doskonałą zaletą, dzięki której turbina Savoniusa zyskuje przewagę nad elektrowniami o

poziomej osi obrotu jest niemal bezgłośność pracy. Ponadto wirnik tego typu wykorzystuje do

12

produkcji energii wiatr o niewielkiej prędkości, nawet od 1,5 m/s. Przy niskich prędkościach

wiatru w granicach 1,5 – 4 m/s turbina Savoniusa ma moc większą o ok. 40% od klasycznego

wiatraka charakteryzującego się tą samą powierzchnią zatoczenia łopat [8].

Kolejnym typem wirnika o pionowej osi obrotu, na który warto zwrócić uwagę jest

powstała w 1931 r. turbina Darrieusa (ryc. C.5.3). Wirnik składa się z dwóch lub trzech łopat

w kształcie litery C. Z uwagi na to, iż wirnik tego typu ma praktycznie zerowy moment

startowy, podczas uruchamiania konieczne jest wstępne napędzenie. Do tego celu służyć

może silnik elektryczny bądź pomocniczy wirnik Savoniusa. Minusem silnika Darrieusa jest

niska sprawność wynikająca z niewielkiej prędkości wiatru na wysokości, na której

najczęściej montowane są tego typu siłownie. Odmianą wirnika Darrieus’a jest H-Darrieus

(H-rotor) o kształcie litery "H".

Ryc. C.5.3. Siłownia wiatrowa z turbiną Darrieusa (po lewej); Siłownia wiatrowa z turbiną typu H-Rotor (po

prawej) [3, 21]

Elektrownia wiatrowa traktowana, jako niezależna jednostka wytwórcza energii

elektrycznej składa się z następujących elementów:

- wieży osadzonej w odpowiednio przygotowanym fundamencie;

- wirnika i gondoli, w której zlokalizowane są: wał wolnoobrotowy osadzony na

łożyskach, przekładnia (spotykane są elektrownie bezprzekładniowe) dalej

umieszczony jest wał szybkoobrotowy a za nim generator. Ponadto w gondoli

zlokalizowany jest przekształtnik energoelektroniczny, układ smarowania oraz

chłodzenia. Kolejnym elementem konstrukcyjnym jest układ sterowania położeniem

turbiny względem wiatru. Najbardziej efektywne wykorzystanie wiatru zapewnia

elektrowni mechanizm obracający turbiną w kierunku pod wiatr, który posiada silnik i

przekładnię zębatą (często spotykane są przekładnie planetarne).

13

Większe elektrownie są ponadto wyposażone w transformator blokowy. Kolejnymi

składowymi umieszczonymi w budowie wiatraka są:

- kable wyprowadzające wyprodukowaną energię;

- układy pomiarowe;

- układy sterowania elektrownią wiatrową;

- system telekomunikacji.

Zdecydowana większość budowanych obecnie elektrowni wiatrowych posiada turbinę z

trzema łopatami, której oś obrotu jest pozioma. Koło wiatrowe, którego łopaty wspierane są

przez mechanizm sterujący ułożeniem względem ruchów mas powietrza, pozwala na

przekształcenie energii wiatru w energię mechaniczną. Wirnik, który osadzony jest na wale,

poruszany siłą wiatru przekazuje ruch obrotowy na tenże wał i dzięki temu możliwe jest

napędzanie generatora. Koło wiatrowe obraca się najczęściej z prędkością 15-20 obr/min,

natomiast typowy generator asynchroniczny wytwarza energię elektryczną przy prędkości

ponad 1500 obr/min. W związku z tym niezbędne jest użycie skrzyni przekładniowej, w

której dokonuje się zwiększenie prędkości obrotowej. Łopaty małej elektrowni wiatrowej nie

rzadko wirują z prędkością 40 obr/min, zaś w przypadku większych, o mocy znamionowej 2,0

MW elektrowni – 40 obr/min ta stosunkowo niewielka prędkość koła wiatrowego wynika

głównie z potrzeby uczynienia możliwie najefektywniejszym procesu pozyskiwania mocy ze

strumienia wiatru. Jednym z parametrów charakteryzujących elektrownie wiatrowe jest

wyróżnik szybkobieżności λ, definiowany, jako stosunek prędkości obrotowej u końca łopat

wirnika o promieniu R do prędkości wiatru v

Gdzie prędkość kątową ω= dla danej prędkości obrotowej turbiny n [min-1

].

Uwzględniając wyróżnik szybkobieżności turbiny wiatrowe można podzielić na następujące

grupy:

- wolnobieżne, gdzie λ ≤ 1,5 z wirnikiem o wielu łopatach, zazwyczaj 12-40; w takich

konstrukcjach moment rozruchu jest duży;

- średniobieżne, gdzie 1,5 < λ ≤ 3,5, wirnik posiada 4-7 łopat;

- szybkobieżne, gdzie λ > 5,0 o jednej, dwu lub trzech łopatach, które mają konstrukcję

śmigła lotniczego, przy takim rozwiązaniu elektrownia posiada mały moment

rozruchu wykazuje się natomiast największą sprawnością aerodynamiczną [31].

14

Ryc. C.5.4. Schemat konstrukcji typowej elektrowni wiatrowej [35]

Optymalne warunki pracy elektrowni są uzyskiwane, gdy koło wiatrowe posiada 3

łopaty, a ponadto wyróżnik szybkobieżności równy jest 7. Końcówki łopat wirnika poruszają

się z zawrotną wręcz prędkością podczas tzw. pracy ustalonej, często przekraczającą 60 m/s

(216 km/godz.), natomiast jeszcze wyższe wartości osiągają one w stanach przejściowych.

Obecnie na rynku pojawiają się już elektrownie przeznaczone do pracy w obszarach o

różnej wietrzności, mają one zdolność uzyskiwania mocy znamionowej przy różnych

prędkościach wiatru. Na obszarach o stosunkowo niskich średnich prędkościach wiatru mają

przewymiarowane turbiny wiatrowe. Dłuższe śmigła dają możliwość lepszego wykorzystania

siły wiatru. Przykładem może być elektrownia Nordex N90/2300 której średnica koła

wiatrowego wynosi 90 m, a moc znamionowa równa jest 2,3 MW.

Przyłączenie elektrowni wiatrowej do sieci średniego napięcia 10-33 kV (najczęstsze

rozwiązanie) wymaga wyposażenia konstrukcji w transformatory blokowe. Umieszczane są

one w wieży elektrowni, w kontenerze stawianym obok wieży lub (w przypadku elektrowni o

większej mocy znamionowej) w samej gondoli.

5.2. Małe elektrownie wiatrowe

Wg przyjętej Strategii Rozwoju Energetyki Wiatrowej w Polsce do 2020 roku małe

elektrownie wiatrowe (MEW) o niewielkich mocach rzędu 1-10 kW w miastach (zazwyczaj z

wirnikami o osi pionowej) i do 100 kW na obszarach wiejskich, wykorzystywane będą przez

indywidualnych konsumentów energii w tzw. systemie DSM. Rozwiązania te dobrze wpisują

się w koncepcję rozwoju tzw. inteligentnych sieci.

W dokumencie tym przewiduje się, że w efekcie rozwoju i komercjalizacji małych

elektrowni wiatrowych oraz przejściowych, ale niezwykle istotnych problemów z

15

przyłączaniem większych jednostek do sieci elektroenergetycznej, a także wskutek

stopniowego pojawiania się pojazdów elektrycznych (wszystkie koncerny samochodowe

planują wprowadzenie na rynek samochodów elektrycznych typu „plug in” najpóźniej do

2013r.), wzrośnie zapotrzebowanie na małe elektrownie wiatrowe, o mocy poniżej 100 kW,

lokalizowane zarówno na terenach wiejskich (10-100 kW), jak i w miastach (urządzenia o

mocach 1-10 kW). Moc uzyskana tym sposobem w małych elektrowniach wiatrowych w

latach 2011-2020 nie będzie duża (skala inwestycji realizowanych w latach 2012-2020 nie

przekroczy 5-50 MW w ciągu roku, ale jej rozwojowi już w najbliższych latach sprzyjać będą

konkursy na dotacje na pakiety takich inwestycji w poszczególnych gminach, ogłaszane już

teraz (na tzw. pakiety małych projektów grupowych do realizacji przez gminy w sektorze

OZE) w ramach RPO i Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Na rycinie C.5.5

przedstawiono planowany przyrost mocy elektrowni wiatrowych w Polsce do 2020 roku.

Ryc. C.5.5. Przyrost mocy elektrowni wiatrowych w Polsce do 2020 r.

Na rysunku 5.6 natomiast przedstawiono skumulowaną liczbę miejsc pracy w polskim

sektorze energetyki wiatrowej w latach 2010-2020. Zgodnie z zaprezentowanym

scenariuszem, w 2020 r. liczba miejsc pracy w sektorze energetyki wiatrowej wzrośnie do

około 66 tys. osób. Daje to wyobrażenie o wielkości potencjału branży siłowni wiatrowych.

16

Ryc. C.5.6. Skumulowana liczba miejsc pracy w polskim sektorze energetyki wiatrowej w latach 2010-2020

Poniżej przedstawiono na wykresach z rycin C.5.7 i C.5.8 dane dowodzące, że mimo

wielu zastrzeżeń i ograniczeń w zakresie dofinansowania ze strony rządu branża ta rozwija się

bardzo dynamicznie.

Ryc. C.5.7. Zainstalowana moc oraz wartość wytwarzanej energii w polskim sektorze energetyki wiatrowej w

latach 2001-2009

Na rycinie C.5.8 przedstawiono planowany wzrost wartości wytwarzanej energii w

polskim sektorze energetyki wiatrowej w latach 2010-2020 z uwzględnieniem MEW.

17

Ryc. C.5.8. Planowany wzrost wartości wytwarzanej energii w polskim sektorze energetyki wiatrowej w latach

2010-2020 z uwzględnieniem MEW

Wg innego dokumentu a mianowicie Krajowego Planu Działań w zakresie energii ze

źródeł odnawialnych (KPD) przyjętego do realizacji przez Radę Ministrów 7 grudnia 2010

roku po raz pierwszy uwzględniono, jako odrębną kategorię, energię generowaną z małych

elektrowni wiatrowych, tj. 550MW do 2020r., co stanowi odpowiednik budowy ponad 100

tys. pojedynczych instalacji.

Przewiduje się, że skala całej inwestycji osiągnie obroty 6,6 mld zł do 2020 roku.

Ponadto Polska zobowiązana jest do wprowadzenia ustawy o odnawialnych źródłach energii

w ramach implementacji dyrektywy 2009/28/WE, której projekt ma zostać udostępniony w I

kw. 2011 roku.

Już dniu dzisiejszym Przedsiębiorcy wywodzący się z sektora małej energetyki wiatrowej

oczekują zróżnicowania wielkości wsparcia dla poszczególnych technologii energetyki

odnawialnej oraz uproszczenia procedur prawnych w zakresie instalacji małych elektrowni

wiatrowych w odróżnieniu od dużych farm wiatrowych i innych technologii OZE.

Warto wspomnieć, że Instytut Energetyki Odnawialnej w ramach swojej działalności

prowadzi pilotażowe badania wśród kluczowych przedstawicieli rynku MEW (Małe

Elektrownie Wiatrowe), których celem jest zebranie możliwie najpełniejszej informacji

statystycznej oraz co ważniejsze, szczegółowa analiza szans rozwoju i problemów sektora

MEW.

IEO zidentyfikował ponad 70 firm, które aktywnie działają w branży małej energetyki

wiatrowej (producenci, dystrybutorzy, importerzy, instalatorzy i inne). Wg tych badań Polski

sektor MEW znajduje się aktualnie w początkowej fazie rozwoju, jako że w zdecydowanej

większości reprezentowany jest przez mikro-przedsiębiorstwa, które branżą MEW zajmują się

od 2-3 lat. Udział przychodów z tytułu produkcji i sprzedaży turbin, bądź ich komponentów

waha się w dużym zakresie od 10 do 100% całkowitego budżetu firm, który uzależniony jest

w zależności od tego czy firma jest producentem turbin (większy udział), czy importuje i

sprzedaje zagraniczne systemy MEW, jako jedne z produktów oferowanych w firmie

(mniejszy udział). Większość firm z sektora zadeklarowało wzrost sprzedaży od 15 do 30%

(w przypadku dystrybutorów), a niektórzy producenci planują podwojenie swojej produkcji,

jednak z uwagi na małą skalę prowadzonej działalności, są to nadal małe wielkości.

Prawie 90 % badanych przez IEO firm stwierdziło, że najistotniejszą szansą dla rozwoju

sektora MEW będzie uproszczenie i ujednolicenie procedur oraz przepisów w zakresie

wydawania pozwoleń na budowę przydomowych elektrowni wiatrowych oraz stworzenie

M

EW

Offs

hore

Ons

hore

18

programu dofinansowania inwestycji. W pierwszej piątce szans znalazły się również zmiany

w prawie energetycznym ułatwiającym podłączenie do sieci małe elektrownie wiatrowe (tzw.

net-metering) – 82%, zwiększenie puli środków z budżetu państwa na badania i rozwój

nowoczesnych technologii OZE – 79% oraz przeszkolenie organów administracji publicznej

w zakresie możliwości wykorzystania technologii OZE we własnych gminach – 64%, inne

równie istotne szanse to ogólnopolskie kampanie informacyjne nakierowane na końcowych

inwestorów, nośny portal wymiany informacji promującej technologie małej energetyki

wiatrowej oraz rozwiązań małych turbin wiatrowych zintegrowanych z innymi technologiami

OZE (np. PV, kolektory słoneczne, pompy ciepła i inne) – ponad 60%.

Główne problemy zidentyfikowane przez sektor MEW (analizy IEO), które wymagają

natychmiastowego rozwiązania to brak oferty banków, które sfinansowałyby budowę małych

elektrowni wiatrowych – 89%, niska świadomość społeczna w zakresie możliwości

wykorzystania małych turbin wiatrowych, skomplikowane procedury i zasady współpracy z

operatorem sieci energetycznej – po 73% oraz wysokie koszty budowy małych elektrowni

wiatrowych – 62%, 1].

Podsumowując, mała energetyka wiatrowa z jednej strony wymaga stworzenia systemu

wsparcia poprzez system dotacji lub kredytów, a z drugiej uregulowanie zasad współpracy

małych elektrowni wiatrowych z siecią elektroenergetyczną (net metering), dzięki którym nie

będzie konieczności budowy magazynów energii (akumulatorów), które są znaczącym

kosztem inwestycji. Ponadto ożywczy wpływ na sektor MEW będą miały kampanie

informacyjne i portal tematyczny, które podniosą świadomość potencjalnych inwestorów nt

wykorzystania OZE, w tym małej energetyki wiatrowej.

Turbina o pionowej osi obrotu typu VAWT (vertical axis wind turbine) zaliczana jest do

bardzo perspektywicznych produktów na polskim rynku w obszarze OZE. Jest wiele

powodów, przez które mogą one szerzej zaistnieć na polskim rynku w przyszłości.

Najważniejsze z nich to [27, 37, 3, 47]:

- praca wybranych turbin VAWT jest już realizowana przy prędkości wiatru od 2 m/s;

- sprawność turbin VAWT jest znacznie wyższa niż przy turbinach o poziomej osi

obrotu;

- niezakłócona praca turbin VAWT przy zmiennym wietrze;

- prawidłowa praca turbin VAWT na terenach zurbanizowanych, również w centrach

miast;

- możliwość umieszczania turbin VAWT bezpośrednio na budynkach;

- turbiny VAWT są bezpieczne dla ptaków;

- śmigła turbin VAWT pracują znacznie ciszej, niż śmigła turbin o poziomej osi;

- turbiny VAWT charakteryzują zredukowane do minimum wibracje;

- prosta konstrukcja turbin VAWT powoduje, że są łatwe w montażu;

- nie wymagają wysokich masztów (przy korzystnych warunkach otoczenia wystarcza

wysokość 4 m nad poziomem terenu);

- turbiny VAWT wytwarzane są z najwyższej jakości materiałów (w tym z

kompozytów), co gwarantuje trwałość i bezawaryjną pracę systemu;

- turbiny VAWT są elektronicznie sterowane i kontrolowane.

19

Ponadto:

- wytwarzanie energii elektrycznej z darmowego źródła, jakim jest wiatr przynosi

wymierne korzyści finansowe;

- źródła odnawialne posiadają niewyczerpane zasoby;

- wykorzystanie wiatru do wytwarzania energii elektrycznej nie zatruwa środowiska;

- użytkowanie turbin wiatrowych uniezależnia od sieci energetycznej i dystrybutora;

- własna turbina daje bezpieczeństwo energetyczne w przypadku awarii sieci

przesyłowej lub elektrowni;

- możliwość współpracy turbin z ogniwami fotowoltaicznymi pozwala na

wykorzystanie systemów hybrydowych przez cały rok.

Tabela C.5.1. Porównanie aspektów eksploatacji siłowni o osi pionowej i poziomej [8, 3]

Rozbudowa i upowszechnienie MAŁYCH ELEKTROWNI WIATROWYCH spowoduje

rozproszenie systemu energetycznego. Będzie to oznaczało, że energia elektryczna będzie

wytwarzana tam, gdzie jest zużywana. Ograniczy to konieczność rozbudowy sieci

przesyłowych. Szczególnie atrakcyjne wydaje się zastosowanie małych elektrowni

wiatrowych zintegrowanych z budynkami bądź innymi elementami infrastruktury miejskiej.

Przedstawiono to na rycinie C.5.9.

Ryc. C.5.9. Układ budynków wymuszający wzrost prędkości napływającego powietrza na wirnik [3, 8]

W najbliższych piętnastu latach znacząco zwiększy się ilość energii wytwarzanej w

MAŁYCH ELEKTROWNIACH WIATROWYCH. Turbiny wiatrowe staną się urządzeniami

powszechnie wykorzystywanymi do produkcji energii. Przemiany te dokonają się dzięki

możliwościom, jakie daje technologia VAWT [30, 47, 38]. Przydomowe elektrownie

20

wiatrowe mogą służyć jako dodatkowe źródło energii, które w pewnym stopniu uniezależnia

od sieci lokalnego dystrybutora energii elektrycznej. Przydomowa elektrownia wiatrowa

może dostarczać prąd na potrzeby odbiornika autonomicznego (wydzielonego), czyli

działającego niezależnie od sieci elektroenergetycznej.

Może nim być [30, 31, 8]:

- wydzielony obwód w domu, zwykle niskonapięciowy (np. obwód oświetleniowy czy

obwód ogrzewania podłogowego wspomagającego ogrzewanie domu), działający

niezależnie od pozostałej instalacji elektrycznej w domu – zasilanej z

konwencjonalnej sieci elektroenergetycznej;

- cała instalacja domowa, odłączana od sieci energetycznej na czas korzystania z energii

wytworzonej przez przydomową elektrownię, albo w ogóle niepodłączona do sieci

elektroenergetycznej. Biorąc pod uwagę mniejszą sprawność turbin Savoniusa to

zastosowanie nie jest brane przez firmę ETHERM Sp. z o.o.

Większe elektrownie wiatrowe (zwane też siłowniami) przeznaczone są przede

wszystkim do wytwarzania energii, która następnie przekazywana jest do sieci

elektroenergetycznej. Są one jednak znacznie droższe od małych – przydomowych. Ze

względu na moc elektrownie wiatrowe dzieli się na modele „mikro”, „małe” i „duże”. Do

zasilania domów stosuje się głównie dwa pierwsze rodzaje [8, 21, 25].

- Mikroelektrownie wiatrowe to modele poniżej 100 Watów (W) mocy. Używa się ich

najczęściej do ładowania baterii akumulatorów stanowiących zasilanie obwodów

wydzielonych – tam, gdzie nie ma sieci elektroenergetycznej, lub z jakiegoś powodu

nie chce się z niej korzystać. Takie elektrownie można wykorzystać do zasilania przez

akumulatory części oświetlenia domu: pojedynczych lamp, a nawet poszczególnych

pomieszczeń czy urządzeń.

- Małe elektrownie wiatrowe to nieco większe modele o mocy od 100 W do 50 kW.

Modele z tej grupy mogą zapewniać energię elektryczną w pojedynczych

gospodarstwach domowych, a nawet w małych firmach.

- Duże elektrownie wiatrowe (w praktyce powyżej 100 kW), oprócz tego, że mogą

zasilać dom, stosowane są przede wszystkim do wytwarzania prądu, który sprzedaje

się sieci elektroenergetycznej. Taka elektrownia musi spełniać szczegółowe

wymagania lokalnego operatora sieci, potrzebna jest też oczywiście jego zgoda na

takie przyłączenie. Biorąc pod uwagę skomplikowane procedury przyłączeniowe nie

wchodzi to zakres zainteresowania firmy ETHERM Sp. z o.o.

Siłownie wiatrowe montowane na dachach oferowanych hal mogą się znacząco

przyczynić do zwiększenia ich konkurencyjności na rynku wynajmu bądź sprzedaży. W

przyszłości, po wprowadzeniu w Polsce planowanej Ustawy o Efektywności Energetycznej,

konkurencyjność ta będzie jeszcze większa. Projekt ustawy zakłada, że deweloper będzie

musiał zastosować ekologiczne źródło ogrzewania albo przyłączyć budynek do sieci

ciepłowniczej korzystającej z takiej energii. Deweloperzy będą mogli budować ciepłownie na

gaz i węgiel, ale w tym przypadku będą musieli sporządzić audyt energetyczny, który

wykaże, że nie opłaca się im stosować innych rozwiązań. Ustawa wprowadza system tzw.

białych certyfikatów, czyli świadectw efektywności energetycznej, opierających się na

21

istniejących systemach wsparcia kogeneracji oraz odnawialnych źródeł energii (tzw.

czerwonych i zielonych certyfikatów). Na firmy energetyczne zostanie nałożony obowiązek

pozyskania określonej liczby certyfikatów. Nowy wymóg obejmie przedsiębiorstwa

sprzedające odbiorcom końcowym energię elektryczną, gaz ziemny lub ciepło. Świadectwa

efektywności będą mogły otrzymać m.in. przedsiębiorstwa, które zmniejszyły zużycie energii

dzięki inwestycjom w nowoczesne technologie. Organem wydającym i umarzającym

świadectwa efektywności energetycznej będzie prezes Urzędu Regulacji Energetyki.

Projekt zakłada też włączenie jednostek sektora publicznego (rządowych i

samorządowych) w realizację zadań na rzecz efektywności energetycznej. Będą one

zobowiązane do stosowania co najmniej dwóch środków poprawy efektywności

energetycznej z katalogu zawartego w ustawie. Do katalogu włączono m.in. przeprowadzenie

audytów energetycznych budynków eksploatowanych przez te jednostki.

5.3. Elektrownie wiatrowe zlokalizowane na morzu

W Polsce, łączna moc zainstalowana wszystkich farm zlokalizowanych na lądzie

wynosiła w czerwcu 2010 r.1005 MW. Mimo że niektóre firmy, takie jak Karpacka Mała

Energetyka czy Polska Grupa Energetyczna (PGE), wyraziły zainteresowanie budową

morskich farm wiatrowych, w naszym kraju nie ma obecnie możliwości ani wsparcia dla tego

typu przedsięwzięć. Największą przeszkodą jest przede wszystkim brak przepisów

umożliwiających budowę morskich farm wiatrowych oraz niewystarczająco rozwinięta

infrastruktura sieci i brak możliwości podłączania [30, 28, 1].

Poza problemem sieci i braku przepisów jest jeszcze kilka powodów, dla których rynek

farm offshore w Polsce tak wolno się rozwija. Jednym z nich jest fakt, że morskie farmy

wiatrowe są wznoszone jako sztuczne wyspy, które, zgodnie z polskim prawem, mogą istnieć

tylko przez 5 lat. Proces inwestycyjny natomiast trwa od 7 do 8 lat, a farma offshore działa co

najmniej przez 20-25 lat [31, 3, 8].

Jak wynika ze scenariusza projektu OffshoreGrid, w 2020 roku morska energetyka

wiatrowa w Polsce może dysponować mocą w wysokości 500 MW. Jak podają eksperci,

koszt postawienia farmy wiatrowej o takiej mocy wyniesie od 845 mln EUR do 1,25 mld

EUR. Cena zależna jest od warunków, tj. głębokości, rodzaju dna, typu turbiny i innych i

szacuje się ją od 1,69 mln EUR / 1 MW do 2,5 mln EUR/ 1 MW. Potrzeby rynkowe są

znacznie wyższe i do 2030 roku mogłyby wynieść 5 300 MW na terenie naszego kraju.

Dodatkowo warto zwrócić uwagę na efektywność pracy tego typu systemów. Jest ona wyższa

niz w przypadku rozwiązań lądowych. Zagadnienie to przedstawiono w tabeli C.5.2.

Morska energetyka wiatrowa charakteryzuje się wyższą strukturą kosztów

inwestycyjnych od energetyki lądowej (1,5 do 2-krotnie zależnie od lokalizacji i technologii).

Jak podają eksperci, aż 49% w strukturze kosztów zajmuje produkcja turbin wiatrowych wraz

z transportem i instalacją. Produkcja fundamentów to 21%, a tak wysoki udział w kosztach

stwarza okazję na zamówienia dla firm budowlanych oraz portów, które mogą stanowić

zaplecze produkcyjne. Na rycinie C.5.11 przedstawiono sposoby zakotwiczenia elektrowni

wiatrowych na dnie morskim w zależności od głębokości. Systemy morskie charakteryzują

się większymi rozmiarami konstrukcji turbin. W przeciwieństwie do rozwiązań lądowych

tutaj układy przekraczające średnice łopat 160 m mają sens (ryc. C.5.10).

22

Ryc. C.5.10. Układ budynków wymuszający wzrost prędkości napływającego powietrza na wirnik [3, 8]

Tabela C.5.2. Roczny czas wykorzystania mocy nominalnej różnych rodzajów elektrowni wiatrowych,

budowanych w perspektywie do 2020r., w godz./rok [40, 36, 39]

Ryc. C.5.11. Sposoby zakotwiczenia elektrowni wiatrowych na dnie morskim w zależności od głębokości.

Źródło: Carbon Trust

Dużym wyzwaniem jest opracowanie technologii transportu wyposażenia farm

wiatrowych na miejsce instalacji z różnych miejsc Europy. Jest to skomplikowany proces

logistyczny, który wymaga dużych jednostek transportowych oraz portów przeładunkowych.

Oprócz bezpiecznego transportu turbin, problemem jest instalacja w miejscu ich

przeznaczenia. Jest to proces powtarzalny i wykonywany w kilku etapach. Doświadczenie

23

nabyte w innych gałęziach przemysłu pozwala stwierdzić, że zdecydowaną redukcję kosztów

uzyskać można poprzez zmniejszenie czasu pracy w warunkach morskich oraz

maksymalizację zakresu prac na lądzie [40, 1].

Obecnie stosowane są 3 podstawowe schematy logistyczne dostaw turbin wiatrowych do

miejsca instalacji:

- Transport turbin, elementów wieżowych i konstrukcyjnych statkiem z miejsca

produkcji do portu docelowego, gdzie są one wstępnie montowane i transportowane na

miejsce statkiem instalacyjnym

- Produkcja i wstępny montaż turbin w porcie i dostawa bezpośrednio na miejsce

instalacji (obecna oferta Bremerhaven)

- Dostawa elementów za pomocą mniejszych jednostek na statek instalacyjny

zlokalizowany na budowanej farmie wiatrowej i ich montaż na statku (zaletą jest

wykorzystanie statku instalacyjnego tylko do celów konstrukcyjnych, a nie do

transportu, jednak metoda ta wymaga zwiększenia ilości operacji załadunku w porcie).

Elementem odróżniającym energetykę wiatrową morską od lądowej są stosunkowo

wysokie koszty eksploatacyjne (obsługi i serwisu). W dotychczas zainstalowanych farmach

wiatrowych wahają się one na poziomie 12-16 EUR/MWh.

Koszt budowy lądowej elektrowni wiatrowej o mocy od 1,5 MW wzwyż ukształtował się

na stabilnym poziomie 1250 €/kW. Z różnych analiz w skali makro wynika, że koszt

jednostkowy morskiej elektrowni wiatrowej ustabilizuje się na poziomie 1800 €/kW. Oznacza

to że MEW o mocy 5 MW powinna kosztować 9 000 000 € bez uwzględnienia kosztu kabla

elektrycznego doprowadzającego energię elektryczną z farmy wiatrowej do sieci

elektroenergetycznej. Z innych publikowanych danych wynika, że fundament dla MEW o

mocy 5 MW, przy głębokości wody 30 m, kosztuje 2 500 000 €, a montaż końcowy 750 000€.

W wyniku zastosowania proponowanych tu nowatorskich rozwiązań koszt fundamentu i

montażu MEW o mocy 5 MW będzie można obniżyć o łączną kwotę 1 500 000 €.

Działania związane z obsługą i eksploatacją działających farm wiatrowych są na morzu

znacznie kosztowniejsze niż na lądzie (3 do 5 razy), przy dodatkowo trudniejszym dostępie

do morskich farm wiatrowych. Obecnie prowadzone są badania zmierzające do ograniczenia

interwencji człowieka w miejscu działania farmy wiatrowej, obejmujące m.in.:

- systemy „zapasowych gondoli” umożliwiające szybką wymianę gondoli wraz z

generatorem na czas usuwania awarii lub konserwacji

- automatyczne systemy czyszczenia, wymiany filtrów i smarowania

- wielowarstwowe powłoki skrzydeł, redukujące do minimum konieczność napraw lub

wymiany

- planowanie wymiany ciężkich elementów z uwzględnieniem doświadczeń

konwencjonalnego przemysłu energetycznego odnośnie trwałości poszczególnych

komponentów

24

5.4. Przykłady wykorzystania innowacyjnych siłowni wiatrowych

I. GE Offshore Turbine. Przykładem innowacyjnych trendów w zakresie projektowania

siłowni wiatrowych mogą być działania firmy General Electric – GE. Firma ta

zaproponowała dla siłowni wiatrowych zlokalizowanych na nabrzeżach USA

zaawansowane modyfikacje. Połączono dwie techniki zwiększania możliwości turbin

wiatrowych. Z jednej strony zyskały one dłuższe łopaty, by przejmować więcej wiatru. Z

drugiej mają one uproszczone układy napędowe, by wyeliminować potrzeby częstych

napraw. Nowe turbiny wyposażono w łopaty o długości prawie 54 metrów, ponadto

o bardziej aerodynamicznym kształcie niż dotychczasowe. Co więcej, będą one połączone

bezpośrednio z układem napędowym. Napęd bezpośredni zastąpi skrzynię przekładniową,

a całość zmian ma przynieść wymierny efekt – osiągi nawet do 25% lepsze niż aktualnie

działające turbiny wiatrowe. Kolejną innowacją są zmiany w generatorze. Będzie on

posiadał pierścień o średnicy 6 metrów – ta wielkość pozwala pozyskać duże ilości energii

nawet wobec słabszych wiatrów. Eliminuje to konieczność montowania skrzyni

przekładniowej - nie potrzeba zwiększać prędkości obrotowej. Brak skrzyni to brak

interwencji w celu wymiany oleju i mniejsze prawdopodobieństwo awarii. Nowe

rozwiązania są już testowane w Holandii oraz Norwegii, a całość przygotowań ma

zakończyć się w 2012. Wtedy też planowane są pierwsze instalacje turbin z projektu GE

Offshore Turbine.

Ryc. C.5.12. Przykłady planowanych zastosowań siłowni wkomponowanych w układy drogowe

II. Koncepcja Highway turbine: Idea polega na wykorzystaniu przepływu naturalnego

powietrza lub podmuchów wywołanych przez pojazdy poruszające się na autostradzie.

Wprawiona w turbina wiatrowa (typu Darrieusa) generuje prąd, który może służyć do

zasilania lamp autostradowych. Turbina jest w stanie pracować nawet przy bardzo niskich

prędkościach wiatru (25 km/h).

25

Ryc. C.5.13. Przykłady planowanych zastosowań siłowni wkomponowanych w układy drogowe

III. Turbiny systemu Helix. Jest to turbina Savoniusa w wersji świderkowej przeznaczona do

pokrywania części zapotrzebowania na energię elektryczną przez gospodarstwa domowe

czy obiekty użyteczności publicznej. Może być montowana na dachach domów lub

niewielkiej wysokości słupach. Pracuje już przy wiatrach rzędu 15 km/h (około 5 m/s).

Ryc. C.5.14. Przykłady siłowni helix [13]

26

IV. Turbiny systemu MAG WIND. Ilość energii produkowana przez tego typu turbinę

zależna jest od trzech czynników: prędkości wiatru, kształtu dachu (efekt koncentracji

prędkości wiatru) oraz rozmiaru łopat.

Ryc. C.5.15. Przykłady siłowni MAG WIND [9]

V. Turbina wiatrowa systemu Nheowind. Turbiny te Wykorzystują prawo Bernoulliego

dotyczące prawa zachowania energii w płynie. Strumień powietrza jest akumulowany, a

nie wyrzucany na zewnątrz. Specjalne odgięcia łopatek i rozpórki zwiększają ich

wytrzymałość.

Ryc. C.5.16. Przykłady siłowni Nheowind [34]

27

VI. Rozwiązanie Energy Ball. Turbina składa się z 6-ciu wyprofilowanych płatów

połączonych końcami z wirnikiem tworząc kulę. Charakterystycznym jest równoległy

przepływ względem osi wirnika, gdzie najpierw następuje zawężenie strumienia

powietrza a następnie jego przyspieszenie przez wirnik (tzw. efekt Venturiego).

Ryc. C.5.17. Przykłady siłowni Energy Ball [14]

VII. Projekt M.A.R.S (Magenn Air Rotor System). Rozwiązanie polega na wykorzystaniu

obracającego się zbiornika wypełnionego gazem lżejszym od powietrza. Generatory

znajdujące się na osiach obrotu wytwarzają energię elektryczną.

Ryc. C.5.18. Rozwiązanie systemu M.A.R.S (Magenn Air Rotor System) [32]

28

VIII. Architectural Wind. To modułowy system turbin wiatrowych, które łatwo instaluje się w

nowych i istniejących budynkach komercyjnych. Opiera się o opatentowany projekt AV,

który zwiększa wydajność turbin elektrycznych w wytwarzaniu energii o ponad 50%. Jest

też mniej hałaśliwy w porównaniu do tradycyjnych konstrukcji turbin wiatrowych.

Wibracje przenoszone na budynek zostały ograniczone praktycznie do minimum dzięki

specjalnemu systemowi instalacji. Kiedy wiatr uderza w budynek, tworzy się obszar

przyśpieszonego przepływu powietrza. Dzięki swojej budowie (wysięgnikowi) turbiny

„chwytają” wiatr i generują energię elektryczną.

-

Ryc. C.5.19. Rozwiązanie systemu Architectural Wind

IX. Czerpiąc inspirację z konstrukcji silnika odrzutowego, prototyp turbiny FloDesign jest

trzy razy bardziej wydajny w konwersji wiatru na energię elektryczną niż dzisiejsze trzy-

łopatkowe modele. Osłony wykonane bezpośrednio ze wzorów turbin lotniczych tworzą

wir i zwiększają prędkość wiatru przechodzącego przez turbinę. Turbina działa równie

dobrze przy niższych prędkościach wiatru i jest obojętna zmienność wzorców wiatru.

Ryc. C.5.20. Rozwiązanie prototypu turbiny FloDesign

29

X. Instalacje turbin wiatrowych w łącznikach budynków. Przykładem wdrożenia takiego

systemu jest Bahrain World Trade Center.

Ryc. C.5.21. Rozwiązanie prototypu turbiny FloDesign

XI. Ostrza wirnika WhalePower różnią się od standardowych wgłębieniami zrobionymi na

wzór płetwy wieloryba. Dzięki takiemu rozwiązaniu roczny wzrost produkcji energii

elektrycznej z takich turbin w stosunku do tradycyjnych wynosi 20%. Dzięki wdrożonemu

rozwiązaniu możliwa jest praca wirnika turbiny pod większym kątem do wiatru nie

powodując przeciążeń i nie tworząc zbyt wielkich oporów wiatru. Możliwe do uzyskania

są kąty o 40% większe od stosowanych w standardowych elektrowniach wiatrowych

Ryc. C.5.22. Rozwiązanie wirnika WhalePower

30

XII. Systemy hybrydowe: siłownia wiatrowa-PV. Tego typy układy łączą w sobie dwie

metody wytwarzania energii elektrycznej. Pozwalają efektywnie zasilać układy domowe

oraz systemy oświetleniowe.

-

Ryc. C.5.23. Rozwiązanie wirnika WhalePower

5.5. Podsumowanie

Podsumowując przeprowadzoną ocenę najnowszych technologii stosowanych w

energetyce wiatrowej i kierunki ich zmian należy stwierdzić że:

- Obecne działania w zakresie konstrukcji turbin wiatrowych zmierzają w kierunku

zwiększenia ich efektywności działania. Stad trend budowy siłowni w których eliminuje

sie przekładnie na rzecz specjalnych generatorów wolnoobrotowych.

- Zasadniczo w zakresie gabarytów następuje ciągły wzrost rozmiarów wytwarzanych

turbin (średnice łopat, wysokość wież). Szczególnie w zakresie układów morskich, gdzie

zmniejszenie rozproszenia siłowni na morzu zmniejsza również koszta ich eksploatacji.

Jako przykład można tutaj wskazać projekt Aerogenerator. To projekt turbiny nowej

generacji, który powstaje we współpracy ze środowiskiem akademickim. Wsparcie

finansowe dla projektu zapewniają Rolls Royce, Shell oraz BP. Prace studialne nad tym

projektem przeprowadzono na Cranfield University w Wielkiej Brytanii. Turbina jest

znacznie potężniejsza niż dotychczas znane konstrukcje - ma moc 10 MW i rozpiętość

łopat 275m. Turbina o nowatorskim kształcie, której wirnik obraca się wokół pionowej

osi, ma być montowana na półzanurzalnej platformie. Zdaniem konstruktorów, projekt

może być modyfikowany dla uzyskania większych mocy (np. 20 MW). Pierwsze

maszyny powstaną w 2013 roku, po dwóch latach planowanych testów.

31

Ryc. C.5.24. Projekt turbiny nowej generacji

- Przechodząc w zakres tzw. małych elektrowni wiatrowych należy stwierdzić silny trend

w zakresie ich integracji z układami urbanistycznymi. Wykorzystanie budynków

wymuszających wzrost prędkości napływającego powietrza na wirnik pozwala zwiększyć

efektywność tego typu rozwiązań na małych wysokościach.

- Wszelkie modyfikacje rozwiązań małych siłowni o osi poziomej bądź pionowej

zmierzają do zmniejszenia hałasu podczas ich pracy oraz do rozszerzenia zakresu ich

działania w przedziale bardzo małych prędkości oraz bardzo dużych prędkości wiatru.

- Charakterystyczną cechą dla układów małych elektrowni wiatrowych w systemach

przydomowych jest trend łącznia ich w z instalacjami fotowoltaicznymi. Wynika to z

faktu możliwości wyrównania rocznej produkcji energii elektrycznej w ciągu roku.

Zagadnienie to przedstawiono na rycinie C.5.25.

Ryc. C.5.25. Współpraca instalacji siłowni wiatrowej i instalacji fotowoltaicznej

32

6. ZAGADNIENIA SKŁADOWANIA I UTYLIZACJI CZĘŚCI ZUŻYTYCH

WIATRAKÓW

6.1. Cykl życia siłowni wiatrowych

Istotnym problemem występującym w Polsce jest duża ilość instalowanych turbin które

zostały wycofane z użycia w krajach zachodnich. Turbiny takie po przejściu mniejszych lub

większych modernizacji zostały odsprzedane przez poprzednich właścicieli, a problem ich

utylizacji został przesunięty do Polski. Rozdrobnienie istniejących siłowni wiatrowych w

Polsce oprócz barier związanych z właściwościami terenu czy spraw związanych z prawami

własności, jest w głównej mierze spowodowane słabym rozwojem sieci energoelektrycznych.

W lokalizacjach, które mogły by być wykorzystane do produkcji energii elektrycznej, stan

infrastruktury przesyłowej sieci energoelektrycznych nie pozwala na przyłączenie kolejnych

instalacji do sieci lub znacznie ograniczona zostaje odbierana moc. Do innych ważnych

czynników ograniczających rozwój należy wymienić ograniczenia formalne wynikające z

zasad planowania przestrzennego i raportów oddziaływania na środowisko. Najwięcej dużych

farm wiatrowych działa obecnie w północnej części Polski (województwo pomorskie i

zachodniopomorskie). Takie rozmieszczenie podyktowane jest korzystnymi warunkami

występującymi w tych rejonach, ale także ich słabym zaludnieniem. Jednak ze względu

nasycenie na tych obszarach, wyczerpanie możliwości przyłączania do sieci

elektroenergetycznej, wzrasta zainteresowanie inwestycjami w innych regionach Polski [35,

47,1].

Jak wynika z danych publikowanych przez URE [33] województwo kujawsko-pomorskie

należy do ścisłej czołówki w ilości mocy zainstalowanej. Jednak czas życia siłowni jest

ograniczony. Przyjmuje się, że proces użytkowania turbin wiatrowych wynosi 25-30 lat. Po

tym okresie turbiny powinny zostać zdemontowane. Ich miejsce według zaleceń

producentów, należało by wypełnić nowymi egzemplarzami. Takie rozwiązanie jest korzystne

ze względu na zmniejszenie kosztów wnikających z budowy infrastruktury przesyłowej.

Jednak ze względów ekonomicznych wielu użytkowników turbin wiatrowych dążyć będzie

do wydłużenie ich czasu użytkowania. Rozwiązanie to jest możliwe poprzez przeprowadzenie

naprawy głównej turbiny z wymianą zużytych części, bądź użytkowanie do chwili nasilenia

się awarii. Wymiana istniejących turbin na nowe pociąga za sobą wprowadzanie nowych,

korzystniejszych rozwiązań technicznych. Przykładem takiej sytuacji jest zastępowanie turbin

przekładniowych nowymi bezprzekładniowymi. Rozwiązanie to charakteryzuje się mniejszą

emisją hałasu, ale także niższą masą samej turbiny, a co a tym idzie masą odpadów do

recyrkulacji. Także nowoczesna konstrukcja takich turbin zawierających mniej elementów

jest bardziej niezawodna [35, 47].

Cykl życia turbiny wiatrowej zaczyna się w momencie jej wytwarzania począwszy od

projektowa. Następnym naturalnym etapem jest transport i montaż w miejscu użytkowania.

Po etapie użytkowania następuje etap likwidacji, w którym przewidziany jest recykling lub

utylizacja. Każda siłownia wiatrowa składa się z elementów stanowiących budowlę, do

których według istniejących interpretacji zalicza się fundament z masztem oraz gondoli z

wirnikiem stanowiących urządzenie. Dodatkowo przy budowie siłowni wykorzystuje się

także wszelkiego typu materiały niezbędne do jej budowy (drogi, place manewrowe) oraz

działania (infrastruktura przesyłowa, stacje transformatorowe). W przypadku wyrobów

stalowych i z innych metali proces produkcji zaczyna się już w momencie wydobycia

odpowiednich rud i innych niezbędnych do wyrobu metali składników. Powstają w tym

momencie ogromne ilości odpadów gromadzonych najczęściej na przy kopalnianych hałdach.

33

Wykorzystywane są ogromne ilości energii, służącej do uzyskania gotowego wyrobu.

Wzrasta zatrucie środowiska. Także nie bez znaczenia jest wykorzystywany na tym etapie

transport. Wszystkie te zagrożenia nie są jednak przedmiotem tego opracowania. Zagrożenia

które bezpośrednio mogą dotknąć mieszkańców naszego województwa to przede wszystkim

te związane z transportem, montażem, użytkowaniem i likwidacją siłowni.

Transport – oddziaływania na środowisko i powstawanie odpadów związane z transportem

zależą przede wszystkim od odległości od miejsca wytworzenia do miejsca montażu, rodzaju

transportu, stanu technicznego dróg i środków transportu.

Montaż – w czasie montażu powstają wszelkiego typu zanieczyszczenia gazowe i pyłowe,

emitowany jest hałas oraz wibracje. Zużywane są zasoby naturalne i energia. Powstają

odpady stałe i ciekle.

Użytkowanie – faza ta zaczyna się w momencie przekazania siłowni po przeprowadzeniu

rozruchu i podłączeniu do sieci energo-eklektycznej. W skład tej fazy wchodzą także

czynności związane z konserwacją oraz naprawą obiektu. Oddziaływanie środowiskowe w

tym etapie istnienia siłowni wiatrowej wiąże się z nieznacznym używaniem energii na

sterowanie w przerwach pomiędzy okresami pracy. Ważniejsze natomiast jest oddziaływanie

turbiny na środowisko w trakcie jej pracy. Powstający hałas i drgania są ważnym problemem

występującym w czasie pracy siłowni. W czasie pracy siłowni produkowane są także

zanieczyszczenia związane z jej normalną pracą takie jak: przepracowane oleje i smary

przekładniowe hydrauliczne i transformatorowe. Oprócz tego powstają także

zanieczyszczenia pochodne typu sorbenty, tkaniny do wycierania itp. zanieczyszczone

smarami. W sytuacjach awaryjnych mogą powstać wycieki olejów, jednak w nowoczesnych

turbinach wiatrowych problem ten rozwiązano stosując systemy zabezpieczające wyciekający

olej przed rozlaniem i skażeniem gleby.

Likwidacja – jest to kolejny etap związany z rozebraniem istniejącej konstrukcji i

przekazaniem jej poszczególnych elementów do recyklingu lub ponownego wykorzystania.

Podczas rozbiórki zużywana jest energia, a do atmosfery emitowane są gazy oraz pyły.

Poszczególne elementy mogą być w zależności od istniejących technologii ponownie

wykorzystane, poddane przeróbce w celu dalszego wykorzystania lub składowane powodując

duże obciążenie dla środowiska. Powstają odpady stale i ciekłe które należy unieszkodliwić.

Materiały które ulegają samoistnemu rozkładowi wydzielają z reguły związki toksyczne.

Każda z wymienionych tu dróg zagospodarowywania odpadów jest obarczona

oddziaływaniem na środowisko, przy czym najgorszym rozwiązaniem jest składowanie

odpadów [10, 20, 22].

6.2. Grupy odpadów

W czasie eksploatacji siłowni wiatrowej powstają odpady i obciążenia środowiskowe. Proces

powstawania odpadów rozpoczyna się (bez uwzględniania procesu wytwarzania) w trakcie

budowy siłowni. Budowa taka ze względu na swój charakter sadowiona jest z dala od siedzib

ludzkich i istniejącej infrastruktury. W trakcie budowy siłowni powstaną odpady budowlane,

zaliczane do grupy 17 wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w

sprawie katalogu odpadów - Dz. U. Nr 112, poz. 1206 (tabela C.6.1)

34

Tabela C.6.1. Rpodzaje odpadów powstających przy budowie siłowni wiatrowych [24,29]

Kod grupy odpadów Rodzaj odpadów

17

Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów

budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i

ziemię z terenów zanieczyszczonych)

17 01 Odpady materiałów i elementów budowlanych oraz

infrastruktury drogowej (np. beton, cegły, płyty, ceramika)

17 01 01 Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów

17 01 03 Odpady innych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia

17 01 07

Zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych

materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia inne niż

wymienione w 17 01 06

17 01 82 Inne niewymienione odpady

17 02 Odpady drewna, szkła i tworzyw sztucznych

17 02 01 Drewno

17 02 03 Tworzywa sztuczne

17 03 Odpady asfaltów, smół i produktów smołowych

17 03 80 Odpadowa papa

17 04 Odpady i złomy metaliczne oraz stopów metali

17 04 05 Żelazo i stal

17 04 11 Kable inne niż wymienione w 17 04 10

17 05 Gleba i ziemia (włączając glebę i ziemię z terenów

zanieczyszczonych oraz urobek z pogłębiania)

17 05 04 Gleba i ziemia, w tym kamienie, inne niż wymienione w 17 05 03

17 06 Materiały izolacyjne oraz materiały konstrukcyjne zawierające

azbest

17 06 04 Materiały izolacyjne inne niż wymienione w 17 06 01 i 17 06 03

35

Znaczną część powstających przy budowie odpadów (z wyłączeniem 17 04 oraz 17 06) w

trakcie budowy lub bezpośrednio po jej zakończeniu może zostać przekazana osobom

fizycznym lub jednostkom organizacyjnym, niebędącym przedsiębiorcami, do wykorzystania

na ich własne potrzeby [A3]. W przypadku braku przekazania, odpady te muszą zostać

wywiezione na koszt właściciela budowy, na legalnie działające składowisko odpadów.

Wywózka przeprowadzona musi zostać przez podmiot gospodarczy posiadający odpowiednie

uprawnienia zgodnie z zasadami ustawy o odpadach [46].

W trakcie procesu użytkowania siłowni wiatrowej powstają tylko odpady związane z pracami

konserwacyjnymi i przeglądami urządzeń technicznych. Ilość tych odpadów i czas ich

powstawania jest ściśle uzależniona od wytycznych producenta turbiny, ale także od

intensywności jej użytkowania. Ze względu na wysokie koszty wymiany olejów zabiegi te

przeprowadza się po dokładnej analizie w cyklu półrocznym (oleje przekładniowe) lub

rocznym (oleje hydrauliczne). W zależności od zaleceń oleje wymienia się z częstotliwością

od 1 raz na rok do 1 raz na kilkanaście lat. Przepracowane oleje hydrauliczne stanowią odpad

po wykonaniu głównego przeglądu instalacji hydraulicznej ewentualne niewielkie przecieki

usuwane są przy użyciu tkanin do wycierania. Przepracowane oleje przekładniowe stanowić

mogą odpad tylko w przypadku nieprzewidzianej utraty ich właściwości ewentualne

niewielkie przecieki usuwane są przy użyciu tkanin do wycierania. Przepracowane oleje

transformatorowe stanowić mogą odpad tylko w przypadku nieprzewidzianej utraty ich

właściwości, w normalnej eksploatacji nie przewiduje się wymiany tego oleju. Wymiany tego

oleju dokonuje wyłącznie serwis fabryczny transformatora. Oleje przepracowane, w razie

konieczności usunięcia oleju z instalacji, gromadzone mogą być szczelnych pojemnikach w

zamkniętej wieży elektrowni wiatrowej, w sposób uniemożliwiający rozlanie, na

utwardzonym nieprzepuszczalnym podłożu. Materiały filtracyjne i tkaniny do wycierania oraz

zużyte inne urządzenia oraz oleje zabierane są każdorazowo przez ekipy obsługujące. Na

odbiór i unieszkodliwiane olejów przepracowanych oraz tkanin zaolejonych wymagane jest

zawarcie umowy z uprawnioną firmą, posiadającą odpowiednie zezwolenia w zakresie

gospodarowania odpadami [46, 43].

36

Tabela C.6.2. Rodzaje odpadów powstających przy użytkowaniu siłowni wiatrowych [24, 29]


13 Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów

jadalnych oraz grup 05, 12 i 19)

13 01 Odpadowe oleje hydrauliczne

13 01 10 Mineralne oleje hydrauliczne nie zawierające związków

chlorowcoorganicznych

13 02 Odpadowe oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe

13 02 08 Inne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe

13 03 Odpadowe oleje i ciecze stosowane jako elektroizolatory oraz

nośniki ciepła

13 03 07 Mineralne oleje i ciecze stosowane jako elektroizolatory oraz nośniki

ciepła nie zawierające związków chlorowcoorganicznych

15

Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania,

materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych

grupach

15 01 Odpady opakowaniowe (włącznie z selektywnie gromadzonymi

komunalnymi odpadami opakowaniowymi)

15 01 10 Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub

nimi zanieczyszczone

15 02 Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania

ochronne

15 02 02 Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania

ochronne zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi

16 Odpady nieujęte w innych grupach

16 02 Odpady urządzeń elektrycznych i elektronicznych

16 02 13 Zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niż

wymienione w 16 -2 09 do 16 01 12

37

Wytwórcy turbin zakładają określony czas użytkowania swoich wytworów. Przeciętnie

przyjmuje się, że dla obecnie pracujących urządzeń jest to okres 25 lat. Po tym okresie w

zależności od istniejącej sytuacji prawnej, ekonomicznej i społecznej możliwe są trzy

warianty postępowania:

- pozostawienie istniejących urządzeń po przeprowadzeniu niezbędnych przeglądów i

napraw do dalszego użytkowania;

- wymiana turbin wiatrowych (z wieżami lub bez) i posadowienie nowych turbin na

istniejących fundamentach z wykorzystaniem istniejącej infrastruktury (jak na razie brak

jest informacji o przydatności fundamentów do dalszego funkcjonowania);

- całkowita rekultywacja gruntów z usunięciem istniejącej infrastruktury.

Z tego właśnie powodu trudno jest oszacować jakie ilości odpadów i w jakim czasie będą

poddawane do dalszej obróbki. W zależności od scenariusza najbardziej optymistycznego

(wariant 1) powstanie znikoma ilość odpadów wynikająca z napraw i wymiany zużytych

elementów, poprzez wariant średni z recyklingiem odp[adów metalowych oraz

kompozytowych stosowanych do budowy łopat, do scenariusza trzeciego , gdzie powstająca

ilość odpadów jest największa i wynika ona także z likwidacji fundamentów i infrastruktury.

Całkowita likwidacja siłowni powoduje:

- zanieczyszczenie powietrza pyłami i gazami oraz hałas w trakcie likwidacji,

- powrót krajobrazu do stanu wyjściowego,

- złomowanie znacznych ilości metalu (konstrukcja stalowa, kable energetyczne)

- likwidację fundamentów i przekazanie odpadów do wykorzystania bądź składowania,

- likwidację infrastruktury, w tym infrastruktury drogowej oraz rekultywację terenów.

Rekultywacja terenów leży w gestii właściciela siłowni.

W czasie likwidacji siłowni wiatrowych powstanie znaczna ilość odpadów. Na część tych

odpadów składają się odpady powstające w czasie normalnego użytkowania siłowni a

przedstawione w tabeli C.6.1. Pozostałe odpady powstające w czasie likwidacji przedstawia

tabela C.6.3.

38

Tabela C.6.3. Rodzaje odpadów powstających przy likwidacji siłowni wiatrowych [24,29]


17

Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów

budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i

ziemię z terenów zanieczyszczonych)

17 01 Odpady materiałów i elementów budowlanych oraz

infrastruktury drogowej (np. beton, cegły, płyty, ceramika)

17 01 01 Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów

17 01 03 Odpady innych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia

17 01 07

Zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych

materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia inne niż

wymienione w 17 01 06

17 01 82 Inne niewymienione odpady

17 02 Odpady drewna, szkła i tworzyw sztucznych

17 02 03 Tworzywa sztuczne

17 04 Odpady i złomy metaliczne oraz stopów metali

17 04 05 Żelazo i stal

17 04 11 Kable inne niż wymienione w 17 04 10

17 06 Materiały izolacyjne oraz materiały konstrukcyjne zawierające

azbest

17 06 04 Materiały izolacyjne inne niż wymienione w 17 06 01 i 17 06 03

Odpady będą powstawać zarówno na etapie budowy, eksploatacji jak i likwidacji elektrowni.

Na etapie budowy będą to głównie odpady gleby i ziemi oraz w mniejszym stopniu

materiałów budowlanych, na etapie eksploatacji mogą powstawać odpady niebezpieczne

(wymagają specjalnego postępowania), a na etapie likwidacji będą to głównie odpady

materiałów budowlanych. Zasady postępowania z odpadami regulują ustawa o odpadach (Dz.

U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.).i rozporządzenia wykonawcze do niej.

39

6.3. Utylizacja przez recykling

Współczesne stosowane technologie umożliwiają przerób i wykorzystanie każdego typu

odpadów przez ich regenerację, odzyskiwanie poszczególnych składników czy wykorzystanie

energii cieplnej powstającej podczas spalania. Zgodnie z tymi kryteriami, recykling dzieli się

na:

- materiałowy – polega na ponownym przetwarzaniu odpadów w produkt użytkowy,

- surowcowy – przeprowadza się odzysk surowców użytych do produkcji danego

produktu,

- energetyczny – jako środek na odzysk energii.

W grupach powstałych odpadów pochodzących z użytkowanej lub likwidowanej siłowni

wiatrowej możemy wyróżnić kilka głównych odpadów. Do tej grupy należą tworzywa

sztuczne, metale, oleje, żelbet. P:owszechnie znaną technologią recyklingu odpadów

metalowych jest ich ponowne przetworzenie w procesach metalurgicznych. Po przetworzeniu

materiał taki jest pełnowartościowym surowcem, a jego koszt wytworzenia jest znacznie

niższy od metali uzyskiwanych z kopalin.

W przypadku przepracowanych olejów zagadnienie jest bardziej skomplikowane. Związane

jest to z występowaniem w tych olejach związków chloru (PCB), które w sprzyjających

warunkach mogą przekształcać się w dioksyny. Przepracowane oleje zgodnie z ustawą o

odpadach stają się odpadem. Według tej ustawy oleje smarowe i technologiczne

sklasyfikowano w grupie 13. Takie traktowanie olejów powoduje, że wytwarzający odpady

powinien uzyskać zgodę na działalność, w wyniku której powstają odpady niebezpieczne w

każdej ilości. Wytwarzający odpady ma też obowiązek usuwania lub unieszkodliwiania

odpadów. Unieszkodliwieniem odpadów w rozumieniu ustawy jest także ich składowanie.

Wytwarzający odpady jest obowiązany do prowadzenia ich ilościowej i jakościowej

ewidencji zgodnie z przyjętą klasyfikacją odpadów oraz listą odpadów niebezpiecznych,

może też zlecić wykonanie obowiązku usuwania, wykorzystywania lub unieszkodliwiania

odpadów odbiorcy odpadów. Odbiorca odpadów niebezpiecznych zobowiązany jest do

uzyskania odpowiednich zezwoleń.

W praktyce można wyróżnić trzy sposoby wykorzystania olejów przepracowanych:

- zastosowanie ich jako paliwa,

- rafinacja w celu pozyskania komponentów paliwowych i olejowych,

- poddawanie procesom oczyszczania w celu przywrócenia olejom

ich pierwotnych właściwości.

Spalanie olejów przepracowanych jest najtańszą metodą ich utylizacji. W wyniku

złożonego składu chemicznego, przy spalaniu w nieodpowiednich warunkach mogą one

powodować znaczne zagrożenie dla środowiska.

PCB jest świadomie produkowane i używane przez człowieka. Ze względu na swoje

korzystne właściwości PCB znalazły liczne zastosowania w miejscach, gdzie klasyczne oleje

mineralne nie sprawdzały się. W latach 1950 - 1970 były powszechnie stosowane jako kom-

ponenty cieczy izolacyjnych do transformatorów i kondensatorów, płyny hydrauliczne,

dodatki do farb i lakierów, plastyfikatory do tworzyw sztucznych oraz środki konserwujące i

impregnujące. Prowadzone w latach 70 badania wykazały, że PCB należą do związków

40

bardzo trudno ulegających biodegradacji. Mogą się one akumulować w organizmach zwierząt

i ludzi. Narażenie na ich działanie powoduje uszkodzenia wątroby, śledziony i nerek a także

zwiększone prawdopodobieństwo raka. Przy spalaniu PCB tworzą się związki typu dioksyn i

furanów, należące do jednych z najbardziej groźnych grup trucizn. Prowadzona w latach 70

ubiegłego wieku akcja ograniczenia produkcji i stosowania PCB spowodowała, że część PCB

nielegalnie dodawano do olejów przepracowanych w celu obniżenia kosztów utylizacji. Co w

konsekwencji doprowadziło do pojawienia się olejów mineralnych regenerowanych

skażonych PCB.

Tabela. C.6.4. Zawartośc najbardziej szkodliwych związków w olejach przepracowanych [książka o olejach]

Kryterium Poziom

dopuszczalny

Zużyty olej

silnikowy

Olej opałowy

lekki

Aresn ppm 5 b.d. b.d.

Kadm ppm 2 0,5-2,3 <0,3

Chrom ppm 10 3,2 <2,0

Ołów ppm 50 47,2-57,0 <10,0

PCB ppm 2 <5,0 <5,0

Niewybuchowe fluorowce ppm 1500 b.d. b.d.

Uzdatnianie olejów przepracowanych (przywrócenie pierwotnych właściwości) polega na

zastosowaniu różnych procesów mechanicznych i fizycznych takich jak wirowanie,

filtrowanie, sedymentacja, odparowywanie pod zmniejszonym ciśnieniem. W celu poprawy

jakości uzyskanego wyrobu w procesie uzdatniania wprowadza się różne adsorbenty (ziemie

bielące, węgiel aktywny, żele krzemionkowe). W taki sposób uzyskujemy olej zdatny do

ponownego użycia, jednak istnieje problem dużej ilości zużytych adsorbentów.

Regeneracja zapewnia ochronę środowiska, umożliwia otrzymywanie komponentów paliw i

olejów taniej niż z ropy naftowej, ograniczając jej import. Regeneracja olejów

przepracowanych polega na usunięciu zanieczyszczeń i substancji powstałych w trakcie

eksploatacji, rozdestylowaniu oczyszczonego oleju na frakcje i produkcji wyrobów finalnych

o cechach analogicznych do olejów nowych.

Recykling kompozytów z włóknem węglowym z którego zbudowane są łopaty wirnika jest

bardzo utrudniony ze względów technologicznych. Materiały odpadowe z kompozytów

uznawane są za potencjalnie niebezpieczne. Z tego też powodu w części krajów europejskich

wprowadzono zakaz ich magazynowania na wysypiskach. W procesie produkcyjnym

powierzchnia włókna węglowego pokrywana jest przed zanurzeniem w matrycy substancjami

zwiększającymi przyleganie żywicy. Substancje te zawierają związki chromu(VI), których

uwalnianie do środowiska jest poważnym zagrożeniem.

W efekcie spalania kompozytów na bazie włókien węglowych może dochodzić do uwalniania

do atmosfery mikroskopijnych, przewodzących prąd włókien. Poza tym włókno węglowe jest

cennym materiałem, jego regeneracja z odpadów może być zyskowna. Ze względu na

41

szerokie zastosowanie kompozytów węglowych w przemyśle lotniczym stał się on

prekursorem recyklingu takich odpadów. Z pomocą przychodzą tu technologie recyklingu

tzw. trzeciej generacji.

Konwersja katalityczna pozwala uzyskiwać z materiału matrycy związki organiczne do

dalszych zastosowań. Odzyskane tą drogą włókno węglowe szkieletu ma wysoką czystość

(powyżej 99%). Jedyną wadą tej metody jest to, że w wyniku cięcia lub mielenia kompozytu

w trakcie czynności przygotowawczych włókno zostaje rozdrobnione. Uzyskane włókno

regenerowane jest krótsze od pierwotnego. Z tego właśnie powodu włókno to ma mniejszy

zakres zastosowań, a parametry wytwarzanych z niego kompozytów są nieco gorsze. Jest za

to tańsze od nowo wytworzonego.

Mniej zaawansowanym technologicznie sposobem recyklingu kompozytów z włókien

węglowych jest ich rozdrabnianie. Po rozdrobnieniu uzyskuje się surowiec, który można

dodawać do nowo wytwarzanych kompozytów recykladowych. Metoda ta pozwala na

obniżenie kosztów materiałów stosowanych do uzyskania nowego wytworu. Jednak jak

wykazują badania uzyskane kompozyty posiadają nieznacznie obniżoną wytrzymałość

mechaniczną [44, 10].

6.4. Utylizacja przez składowanie

Składowanie odpadów i ich magazynowanie jest najgorszym rozwiązaniem problemu

odpadów z punktu widzenia ochrony środowiska. Wszelkie powstające odpady powinny

zostać poddane procesowi recyklingu. W uzasadnionych przypadkach, gdzie nie można

uzyskać pełnego odzysku z odpadów pozostałe odpady należy magazynować. Dlatego też

pełnej regulacji podlegają sposoby i miejsca magazynowana odpadów. Składowiskiem

odpadów jest obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów. Wyróżniamy

następujące rodzaje składowisk odpadów:

- niebezpiecznych,

- obojętnych,

- innych niż niebezpieczne i obojętne.

Magazynowanie odpadów to czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich

transportem, odzyskiem lub unieszkodliwianiem. Jak wynika z przytoczonej definicji

magazynowanie charakteryzuje się ograniczeniem czasowym. Z tego powodu ta faza

gospodarowania odpadami ma jedynie charakter przejściowy i poprzedza ostateczne

zagospodarowanie odpadów (odzysk lub unieszkodliwianie) lub też następną fazę

przejściową, prowadzącą wprawdzie do ostatecznego zagospodarowania odpadów, jaką jest

ich transport do miejsca unieszkodliwiania lub odzysku. Warunkiem niezbędnym do tego by

na danym terenie magazynować odpady jest posiadanie tytułu prawnego do tego terenu.

Przejściowy charakter magazynowania spowodował, że regulacje dotyczące tego typu miejsc

są lakoniczne. Ustalenie miejsca magazynowania następuje odpowiednio w:

- Pozwoleniu zintegrowanym (w rozumieniu prawa ochrony środowiska),

- Decyzji podjętej na podstawie ustawy o odpadach:

- Pozwolenie na wytwarzanie odpadów,

42

- Zatwierdzenie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi,

- Zezwolenie na działalność w zakresie odzysku, unieszkodliwiania odpadów, ich zbierania i

transportu,

Surowo traktowane są nieprawidłowości w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami

– zwłaszcza niebezpiecznymi. Jeśli pomimo wezwania organu administracyjnego

przedsiębiorstwo łamie wymagania przepisów ustawy o odpadach może zostać wydana

decyzja o wstrzymaniu działalności wytwórcy odpadów w zakresie objętym programem

gospodarki odpadami. Wstrzymanie działalności nie powoduje wygaśnięcia obowiązku

usunięcia skutków prowadzonej działalności na koszt wytwórcy odpadów. W niektórych

przypadkach (np. gdy przedsiębiorca zamiast odzyskiwać lub unieszkodliwiać odpady

pozbywa się ich lub przekazuje je podmiotom, które nie uzyskały wymaganych zezwoleń, lub

w celu spełniania kryteriów dopuszczenia odpadów do składowania na składowiskach

odpadów, rozcieńcza lub sporządza mieszaniny odpadów ze sobą lub innymi substancjami lub

przedmiotami i w innych przypadkach wskazanych w art. 69 – 79 ustawy o odpadach)

niewłaściwy sposób postępowania z odpadami podlega karze aresztu lub grzywny.

Składowanie jest jedną z metod unieszkodliwiania odpadów. W załączniku nr 6 do Ustawy o

odpadach z dnia 27.04.2001 (Dz. U. Nr 62, poz. 628) wyszczególnione są następujące rodzaje

składowania:

- Składowanie na składowiskach odpadów obojętnych

- Składowanie przez głębokie zatłaczanie (np. zatłaczanie odpadów, które można pompować)

- Składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na składowiskach odpadów

innych niż niebezpieczne

- Składowanie odpadów w pojemnikach w ziemi (np. w kopalni)[10, 20].

6.5. Podsumowanie

Zapobieganie i zmniejszenie potencjalnych negatywnych oddziaływań siłowni wiatrowych na

środowisko poprzez powstające odpady można osiągnąć przez:

- zastosowanie proekologicznej technologii prac budowlanych;

- dobór parametrów technicznych projektowanych elektrowni ograniczających ich wpływ

na środowisko i powstawanie odpadów,

- wariantowanie lokalizacji elektrowni uwzględniające ilość zużywanych materiałów do

budowy infrastruktury towarzyszącej;

- odpowiednie składowanie zdjętej warstwy żyznej gleby do jej ponownego wykorzystania

w celu przywrócenia stanu początkowego po ukończeniu budowy;

- wykorzystanie urobku z wykopów pod fundamenty elektrowni do rekultywacji wyrobisk

poeksploatacyjnych i innych terenów zdewastowanych;

43

Na dzisiejszy stan energetyki wiatrowej mają wpływ:

- zły stan i niewystarczający rozwój linii elektroenergetycznych, skutkujący brakiem

możliwości przyłączenia do sieci nowych siłowni,

- lokalizacje w obszarach cennych przyrodniczo,

- rosnące opory społeczne w stosunku do lokalizowania elektrowni wiatrowych. Często

jest to spowodowane tym, że wykorzystywane są wyeksploatowane turbiny, które

powinny być jak najszybciej zlikwidowane;

- zajętość przestrzeni (wykluczenie pewnych form użytkowania terenu wokół elektrowni

wiatrowych).

Niezbędne jest wypracowanie oficjalnych, obiektywnych, transparentnych i kompromisowych

zasad sporządzania i oceniania raportów oddziaływania na środowisko farm wiatrowych.

44

7. WPŁYW ELEKTROWNI WIATROWYCH NA STABILNOŚĆ SIECI

ELEKTROENERGETYCZNYCH ORAZ ICH PRACA PODCZAS ZAKŁÓCEŃ W

SYSTEMIE ELEKTROENERGETYCZNYM

7.1. Układy elektryczne turbozespołów wiatrowych

Wśród kryteriów podziału turbozespołów wiatrowych można wyróżnić m.in.: płaszczyznę

obrotu, liczbę łopat wirnika, prędkość obrotową wirnika, typ generatora. Na rycinie C.7.1

przedstawiono najczęściej spotykane układy elektryczne turbozespołów wiatrowych [2, 3].

Układ turbozespołu o stałej prędkości obrotowej z ryciny C.7.1 a jest wyposażony w

generator indukcyjny klatkowy pracujący bezpośrednio na sieć przez układ „miękkiego

startu” ograniczający prąd udarowy przy załączaniu turbozespołu. Turbozespół pracujący w

takim układzie pobiera z baterii kondensatorów moc niezbędną do magnesowania generatora i

utrzymywania stałego współczynnika mocy. W układzie na rycinie C.7.1 b „układ miękkiego

startu” zastąpiony został przemiennikiem częstotliwości. Układy tego typu zazwyczaj

wykorzystują regulację mocy typu stall lub active stall i mogą współpracować ze stałym

współczynnikiem lub uczestniczyć w regulacji napięcia i mocy biernej. W nowoczesnych

turbozespołach najczęściej są stosowane przekształtniki typu VSC (ang. Voltage Source

Converter), które pozwalają na szybkie sterowanie napięciem wyjścia i współczynnikiem

mocy w dość szerokim zakresie zależnym od mocy przekształtnika. Przekształtniki VSC

mogą pracować jako prostownik lub falownik pobierając lub oddając w tym samym czasie

energię bierną. Jednak przekształtniki, szczególnie o dużych mocach, pogarszają jakość

napięcia, gdyż są źródłem harmonicznych, które odkształcają sinusoidę napięcia. W układach

z rycin C.7.1 c i C.7.1 d zastosowano generator asynchroniczny pierścieniowy i przetworniki

włączone w obwód wirnika – najczęściej stosowana jest regulacja mocy typu pitch. Pozwala

to na regulację napięcia i pracę ze stałym współczynnikiem mocy lub stałym poziomem mocy

biernej oraz na zmniejszenie emisji migotania i zawartości wyższych harmonicznych w

przebiegach wyjściowych prądów i napięć.

Wzrost mocy znamionowej turbozespołów spowodował zwiększone zainteresowanie

możliwościami jakie dają generatory synchroniczne, szczególnie wolnoobrotowe z napędem

bezpośrednim i generatory ze wzbudzeniem w postaci magnesów trwałych. Na rycinie C.7.1 e

przedstawiony jest układ ze zmienną prędkością obrotową bez przekładni mechanicznej i

wolnoobrotowym generatorem synchronicznym z magnesami stałymi jako źródłem

wzbudzenia, który może być korzystny przy współpracy z siecią poprzez łącze prądu stałego.

W układzie tym można stosować regulację typu stall, active stall i pitch – możliwa regulacja

napięcia i mocy biernej. Na rycinie C.7.1 f przedstawiony układ z szybkoobrotowym

generatorem synchronicznym, uzwojeniem wzbudzenia i prostownikiem nie jest szeroko

stosowany, gdyż nie pozwala na regulację napięcia i wymaga dużej sztywności sieci, do

której jest przyłączony. Obecnie częściej stosowane są układy ze zmienną prędkością

obrotową i regulacją typu pitch – rycina C.7.1 g oraz h. Dzięki zastosowaniu prostownika i

przemiennika częstotliwości pozwalają na dobrą współpracę elektrowni wiatrowej z

systemem przez regulację napięcia i mocy biernej w dość szerokim zakresie.

45

Ryc. C.7.1. Układy elektryczne turbozespołów wiatrowych

7.2. Praca elektrowni wiatrowych w systemie elektroenergetycznym

Praca elektrowni wiatrowych w systemie elektroenergetycznym ma wpływ na stan pracy tego

systemu. Zmienia ona rozpływy mocy w sieci, napięcia w węzłach systemu, straty mocy,

poziom mocy zwarciowej, warunki pracy zabezpieczeń. Wpływa również na stabilność

systemu i pogorszenie parametrów jakościowych energii elektrycznej. Elektrownie wiatrowe

jako obiekty przyłączone do systemu elektroenergetycznego są jednym z jego elementów.

Wpływ elektrowni wiatrowych na system elektroenergetyczny zależy od dwóch

podstawowych czynników – cech wiatru i samej konstrukcji elektrowni wiatrowej. Powyższe

czynniki są źródłem zmienności momentów, mocy, napięć i prądów elektrowni. Zmiany te

wynikające z konstrukcji to m.in.[31, 48]:

- efekt cienia będący rezultatem przechodzenia łopat wirnika przed wieżą elektrowni,

- niesymetria turbiny wiatrowej wraz z nierównomiernym rozłożeniem prędkości wiatru

i turbulencje w obszarze omiatanym przez koło wiatrowe,

- złożone, silnie nieliniowe oscylacje wieży elektrowni, wirnika turbiny i łopat wirnika

przenoszące się na wał turbiny,

- harmoniczne prądu i napięcia wynikające z pracy układów energoelektronicznych.

46

Oscylacje momentu mechanicznego na wale turbiny i praca układów energoelektronicznych

mogą wpływać na parametry i cechy stanu pracy systemu elektroenergetycznego. Można do

nich zaliczyć:

a) jakość energii elektrycznej:

- wahania i zapady napięcia,

- pobór mocy biernej prowadzący do obniżenia napięcia,

- efekt migotania,

- procesy łączeniowe powodujące zapady i skokowe wzrosty napięcia,

- harmoniczne prądu i napięcia,

- wahania mocy w liniach elektroenergetycznych

b) stabilność napięciową,

c) stabilność lokalną i globalną,

d) zabezpieczenia i sterowanie:

- koordynację elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej,

- regulację napięcia i częstotliwości.

Ze względu na powyższe czynniki i uwarunkowania pracy elektrownie wiatrowe można

uznać za niespokojne źródła energii elektrycznej. Wahania mocy generowane przez EW, jak i

zmienność prądów i napięć są zazwyczaj duże. Aby pojedyncze elektrownie i całe farmy

wiatrowe mogły współpracować z systemem elektroenergetycznym w warunkach korzystania,

prowadzenia ruchu, eksploatacji i planowania rozwoju sieci operator systemu przesyłowego

definiuje (jak dla każdej jednostki wytwórczej) wymagania techniczne i warunki pracy farm

wiatrowych [49].

Miejsce przyłączenia EW do systemu elektroenergetycznego, typ i parametry EW, parametry

i struktura sieci mają istotne znaczenie dla pracy EW w SEE i jej wpływu na ten system.

Elektrownie są przyłączone najczęściej do sieci średniego (SN) lub wysokiego (WN)

napięcia. Z drugim sposobem mamy do czynienia, gdy kilka elektrowni lub farma wiatrowa

jest przyłączonych do danego punktu (szyn) w systemie elektroenergetycznym. Elektrownie

wiatrowe mogą być przyłączone do sieci rozdzielczej lub bezpośrednio do sieci przesyłowej,

przy czym do sieci przesyłowej przyłączane są elektrownie o mocach znamionowych rzędu

kilkuset megawatów [2].

Na rycinie C.7.2 przedstawione jest przyłączenie EW do istniejącej linii przesyłowej SN,

która zasila również istniejących odbiorców. Odległość między elektrownią a punktem

przyłączenia (PCC) jest zwykle niewielka – do kilku kilometrów.

47

Ryc. C.7.2. Elektrownia wiatrowa (EW) przyłączona do linii średniego napięcia: PCC – punkt przyłączenia EW

do systemu elektroenergetycznego

Na rycinie C.7.3 pokazano, kiedy EW przyłączona jest do szyn SN w stacji

elektroenergetycznej WN/SN (GPZ) przez wydzieloną linię. Ten sposób przyłączenia

elektrowni do systemu jest stosowany, gdy sieć średniego napięcia jest słaba (przyłączenie

elektrowni w głębi sieci prowadziłoby do jej zbyt dużego negatywnego wpływu na jakość

energii elektrycznej) lub gdy odległość między elektrownią wiatrową a stacją

elektroenergetyczną WN/SN jest stosunkowo mała. Ten sposób przyłączenia EW jest

znacznie droższy od poprzedniego natomiast ma tę zaletę, że jest mniejszy negatywny wpływ

elektrowni na system (na jakość energii elektrycznej).

Ryc. C.7.3. Elektrownia wiatrowa (EW) przyłączona do wydzielonej linii średniego napięcia

Innym sposobem jest przyłączenie EW do szyn WN w stacji elektroenergetycznej WN/SN

(GPZ) przez wydzieloną linię i transformator WN/SN (ryc. C.7.4). Układ jest stosowany w

przypadku przyłączania do systemu elektroenergetycznego grupy elektrowni wiatrowych lub

farmy. Ten sposób przyłączenia, chociażby ze względu na koszt transformatora, jest

najdroższy w porównaniu z poprzednimi [31].

48

Ryc. C.7.4. Elektrownia wiatrowa (EW) przyłączona do szyn WN przez oddzielną linię przesyłową i

transformator WN/SN

Przyłączenie EW do sieci powoduje zmianę poziomu mocy zwarciowej, która wpływa na

zachowanie systemu w stanach zakłóceniowych. Wartość mocy zwarciowej ma wpływ na

stabilność statyczną i dynamiczną oraz sztywność systemu, a przez to na pewność zasilania

odbiorców i jakość energii. Wpływ EW na poziom mocy zwarciowej zależy od typu

turbozespołów. Turbozespoły z generatorami indukcyjnymi ze stałą prędkością obrotową

bezpośrednio przyłączone do sieci mają duży wpływ na parametry zwarciowe. Natomiast

oddziaływanie turbozespołów ze zmienną prędkością obrotową i przekształtnikiem w

obwodzie głównym jest stosunkowo niewielkie i krótkotrwałe. Wpływ elektrowni

wiatrowych na poziom mocy i prądów zwarciowych w sieci jest również związany z

ewentualnym wycofywaniem bloków elektrowni systemowych w wyniku dużego przyrostu

mocy w źródłach wiatrowych. Szczególnie w dolinie obciążenia i dużej generacji elektrowni

wiatrowych przyłączonych do systemu rozdzielczego może występować zmniejszenie

poziomu mocy zwarciowej w węzłach systemu przesyłowego. W analizach związanych z

oceną wpływu elektrowni wiatrowych na system często wykorzystywany jest tzw.

współczynnik zwarcia jako stosunek mocy zwarciowej w miejscu przyłączenia EW do sieci

do mocy znamionowej tej elektrowni. Im wyższa wartość współczynnika zwarcia tym sieć

jest sztywniejsza, a przez to bardziej odporna na oddziaływanie przyłączonych do niej

instalacji. W uproszczeniu moc zwarciowa w miejscu przyłączenia EW do sieci powinna być

20 razy (dla ostrzejszego warunku 40 razy) większa od mocy znamionowej przyłączonej

elektrowni [2].

7.3. Jakość energii elektrycznej

Praca elektrowni wiatrowych (farmy) powoduje zmiany napięcia w punkcie przyłączenia do

systemu spowodowane zmianami mocy wyjściowej elektrowni wprowadzanej do systemu.

Zmienność mocy wyjściowej EW wynika ze zmian prędkości wiatru i przesłaniania wiatru

przez wieże turbogeneratorów oraz procesów łączeniowych związanych z włączaniem i

wyłączaniem poszczególnych elektrowni.

49

Wpływ elektrowni na jakość energii elektrycznej w dużym stopniu zależy od poziomu mocy

zwarciowej w miejscu przyłączenia jej do sieci.

Zmienność napięcia w miejscu przyłączenia EW do sieci wyznacza się na podstawie poziomu

napięcia, zmienności mocy czynnej i biernej, wartości mocy zwarciowej i stosunku

rezystancji zwarciowej do reaktancji zwarciowej.

Wahania napięcia wynikające z pracy EW są jednym z podstawowych czynników

wpływających na system elektroenergetyczny. Zakładając pracę elektrowni wiatrowej w sieci

promieniowej na końcu odcinka przesyłowego (ryc. C.7.5) generuje ona, czyli wprowadza do

sieci moc czynną Pew i bierną Qew [1].

Ryc. C.7.5. Przykładowa sieć promieniowa

Dla sieci rozdzielczych w uproszczony sposób można przyjąć, że zmiana spadku w j-tym

węźle tj. od węzła 0 do j spowodowana przyłączeniem elektrowni wiatrowej będzie miała

postać:

ew

jjj UUU 00 (1)

gdzie:

jU 0 - spadek napięcia w sieci od węzła 0 do j, gdy elektrownia wiatrowa nie jest

przyłączona do sieci,

ew

jU 0 - spadek napięcia w sieci od węzła 0 do j, gdy elektrownia wiatrowa jest

przyłączona do sieci.

Spadek napięcia w węzłach sieci jako wynik zmiany generacji mocy w danym węźle sieci

powinien być mniejszy niż spadek dopuszczalny ΔUmax

maxUU j (2)

50

Traktując moc generowaną przez elektrownię wiatrową (Pew - moc czynna, Qew – moc bierna)

jako zmianę mocy generowanej w węźle sieci można wyznaczyć maksymalną moc EW

(znamionową, Pnew = Pew) jaka może być przyłączona do danego węzła sieci przy określonym

współczynniku elektrowni tgφew w celu zachowania dopuszczalnego spadku napięcia:

1

0

1,

1

0

1,

max

N

l

llew

N

l

ll

newnew

XtgR

UUPP

(3)

gdzie:

Un – napięcie znamionowe,

Rl,l+1 , Xl,l+1 – rezystancja i reaktancja gałęzi między węzłami l i l+1

Po przekształceniach zależności (3) można otrzymać warunek jaki powinna spełniać

znamionowa moc czynna elektrowni przyłączona do węzła N:

kew

k

nkN

new

tgtg

tg

cU

U

S

P

1

)(1 2

max

''

(4)

gdzie:

c – współczynnik napięciowy,

Ψk – kąt impedancji zwarciowej w węźle N przyłączenia elektrowni,

''

kNS- symetryczna początkowa moc zwarciowa w węźle N liczona bez udziału EW

(skrótowo zwana mocą zwarciową)

Analiza zmian napięcia w sieci zamkniętej jest bardziej złożona niż promieniowej.

W związku z tym zazwyczaj jest ona wykonywana za pomocą programów liczących rozpływ

mocy i poziomy napięć. Analityczne rozważania są praktycznie możliwe tylko dla fragmentu

sieci dwustronnie zasilanej. Można jednak stwierdzić, że rozważania opisane zależnościami

od (1) do (4) są również prawdziwe dla sieci dwustronnie zasilanej.

Natomiast zgodnie z warunkiem jaki musi spełniać elektrownia wiatrowa przyłączana

w danym węźle systemu jej moc znamionowa nie powinna być większa niż moc zwarciowa

w punkcie przyłączenia elektrowni podzielona przez 20 (Snew/Sk’’ 20) lub 20 N w

przypadku przyłączenia N elektrowni wiatrowych w danym węźle.

W czasie normalnej pracy, jak i w czasie operacji łączeniowych elektrownie wiatrowe są

źródłem migotania i wahań napięcia, a przez to także światła. Spowodowane jest to

zmiennymi wahaniami mocy wynikającymi ze zmiennej prędkości wiatru, konstrukcji

51

turbozespołów i zawartości wyższych harmonicznych w przebiegach napięć i prądów

(odkształcenia przebiegów napięć i prądów). Zjawisko migotania zwiększa się wraz ze

wzrostem prędkości wiatru i jest one mniejsze w przypadku turbozespołów ze zmienną

prędkością obrotową niż stałą ze względu na znaczną w nich redukcję pulsacji mocy

spowodowaną zmiennością wiatru.

Migotanie i wahania napięcia oceniane są za pomocą współczynników: Pst, Plt – krótko-

i długoterminowego współczynnika uciążliwości migotania, d – względnej zmiany napięcia,

które nie powinny przekraczać wartości dopuszczalnych [15, 16].

Współczynniki uciążliwości migotania dla pracy ciągłej wyznacza się z zależności:

a) dla pojedynczej EW

''

),(k

n

akltstS

SvcPP

(5)

b) dla N elektrowni wiatrowych

N

i

niaki

k

ltst SvcS

PP1

2

'')),((

1

(6)

gdzie:

),( ak vc

- napięciowy współczynnik uciążliwości migotania EW,

Sn – moc znamionowa EW,

''

kS - moc zwarciowa w punkcie przyłączenia PCC,

va – roczna prędkość średnia wiatru.

Powyższe współczynniki w przypadku operacji łączeniowych wyznacza się z zależności:

a) dla pojedynczej EW

''

31,0

10 )(18k

n

kfstS

SkNP

, ''

31,0

120 )(8k

n

kfstS

SkNP

(7)

b) dla N elektrowni wiatrowych

31,0

2,3

1

10''))((

18

nikfi

N

i

i

k

st SkNS

P

,

31,0

2,3

1

120''))((

8

nikfi

N

i

i

k

st SkNS

P

(8)

52

gdzie:

N10 , N120 – maksymalna liczba operacji łączeniowych w ciągu 10 i 120 minut,

)( kfk

- łączeniowy współczynnik uciążliwości migotania.

Natomiast względna zmiana napięcia powodowana operacjami łączeniowymi wyznaczana

jest z zależności:

n

dyn

k

n

kuU

U

S

Skd

'')(100

(9)

gdzie:

ku(Ψk) – współczynnik zmiany napięcia,

ΔUdyn/Un – maksymalna dopuszczalna zmiana napięcia w punkcie przyłączenia PCC

Wartości współczynników ku(Ψk), kf(Ψk) oraz N10 , N120 uzyskuje się przez pomiar wg normy

[15] lub z certyfikatów elektrowni wiatrowych (Wind test).

W normie [16] (tab. C.7.1) są podane dopuszczalne wartości wahań napięcia ΔUdyn/Un

jakie może wprowadzać do sieci odbiornik (EW) w czasie normalnej pracy jako funkcja

liczby r wahań na godzinę.

Tabela C.7.1. Dopuszczalne wartości wahań napięcia

r

[1/h]

Sieć SN

ΔUdyn/Un [%]

Sieć WN

ΔUdyn/Un [%]

1r

101 r

10010 r

1000100 r

4

3

2

1,25

3,0

2,5

1,5

1,0

Na jakość energii elektrycznej mają również wpływ harmoniczne prądów i napięć związane z

pracą elektrowni wiatrowych, a powodujące odkształcenia krzywej napięcia i prądu. Do

oceny zawartości harmonicznych służy współczynnik zawartości harmonicznych THD

(współczynnik dystorsji harmonicznych) – im większa jego wartość tym wyższa zawartość

harmonicznych. Według normy PN-EN 61400-21 nie wymaga się obliczania harmonicznych

prądów dla EW nie zawierających przekształtników energoelektronicznych. Wymagania

dotyczące zawartości poszczególnych harmonicznych napięć i wartości dopuszczalnej

53

współczynnika THD podane są w instrukcjach ruchu i eksploatacji sieci przesyłowej i

dystrybucyjnych.

W zakresie dotrzymania standardów jakości energii elektrycznej farma wiatrowa nie powinna

powodować w węźle przyłączeniowym nagłych zmian i skoków napięcia przekraczających

3% wartości napięcia znamionowego. W przypadku gdy zakłócenia napięcia spowodowane

pracą farmy mają charakter powtarzający się, zakres jednorazowej szybkiej zmiany wartości

skutecznej napięcia nie może przekraczać 2,5% dla częstości do 10 zakłóceń na godzinę i

1,5% dla częstości do 100 zakłóceń na godzinę. Wymagania te dotyczą również przypadków

rozruchu i wyłączeń jednostek wytwórczych [17].

Wskaźniki krótkookresowego (Pst) i długookresowego (Plt) migotania napięcia dla elektrowni

wiatrowych przyłączonych do sieci nie powinny przekraczać odpowiednio wartości:

a) Pst < 0,45 dla sieci SN, Pst < 0,35 dla sieci 110 kV

b) Plt < 0,35 dla sieci SN, Plt < 0,25 dla sieci 110 kV

Farmy wiatrowe w miejscu przyłączenia nie powinny powodować emisji harmonicznych

napięcia rzędu od 2 do 50 większych niż 1,5%

Współczynnik dystorsji harmonicznych THD w miejscu przyłączenia do sieci powinien być

mniejszy od 3% dla sieci 110kV i 4% dla sieci SN.

Wymagania jakości energii omówione powyżej powinny być spełnione w okresie każdego

tygodnia przez 99% czasu dla EW przyłączonych do sieci 110kV, a dla EW przyłączonych do

sieci SN przez 95% czasu.

7.4. Straty mocy

Włączenie elektrowni wiatrowej czy też farny wiatrowej do systemu elektroenergetycznego

ma wpływ na rozpływ mocy, a przez to na straty mocy w sieci i poziomy napięć w jej

węzłach. Wpływ elektrowni wiatrowych na straty mocy może być inny niż w przypadku

elektrowni konwencjonalnych. Energia produkowana w małych i średnich elektrowniach

wiatrowych jest zużywana przez lokalnych odbiorców i zmniejszają się straty w sieci

przesyłowej. W przypadku elektrowni o dużych mocach przy niskim poziomie generacji z

powodu słabszych parametrów wiatru produkowana energia jest najczęściej zużywana

lokalnie. Dzięki temu straty mocy w sieci przesyłowej i całym systemie nieznacznie się

zmniejszają, szczególnie w szczycie obciążenia. Przy wysokiej generacji produkcja

elektrowni wiatrowej nie będzie mogła zostać w całości wykorzystana lokalnie i konieczne

będzie przesłanie pozostałej części w dalsze regiony za pomocą sieci przesyłowej. W tej

sytuacji straty mocy zwiększają się, przy czym wzrost będzie inny w szczycie i dolinie

obciążenia. Generalnie w dolinie obciążenia przyrost strat mocy w wyniku zwiększającej się

generacji elektrowni wiatrowych będzie wyższy niż w szczycie [5]. Można więc mówić o

wzroście strat sieciowych powyżej pewnego poziomu mocy generowanej przez elektrownie

wiatrowe. Pozytywne aspektem jest to, że zapotrzebowanie mocy w SEE jest dobrze

skorelowane z warunkami atmosferycznymi, tzn. prędkość wiatru jest największa w ciągu

dnia i w miesiącach jesienno-zimowych, gdy zapotrzebowanie mocy jest największe.

54

7.5. Wpływ elektrowni wiatrowych na stabilność systemu

Oddziaływanie elektrowni wiatrowych na system można sklasyfikować jako [8]:

a) Lokalne oddziaływanie na obiekty w bezpośrednim sąsiedztwie (z elektrycznego punktu

widzenia), które może być przypisane do konkretnej turbiny lub całej farmy wiatrowej.

Oddziaływanie lokalne są w dużym stopniu niezależne od ogólnego poziomu mocy

zainstalowanej w generacji wiatrowej w systemie i można go je przypisać każdej pracującej

turbinie lub farmie wiatrowej.

b) Globalne mające wpływ na system jako całość. Są naturalną konsekwencją przyłączania

elektrowni wiatrowych do SEE, lecz powodów ich występowania nie można przypisać do

pojedynczej jednostki wytwórczej czy też całej farmy.

Przyłączenie EW wpływa na stabilność napięciową, stabilność lokalną i globalną systemu.

Elektrownie wiatrowe z generatorami asynchronicznymi, z wyjątkiem maszyn dwustronnie

zasilanych, mogą zmniejszać zapas stabilności napięciowej w węzłach sieci, do których są

podłączone ze względu na swoje zwiększenie poboru mocy biernej przy spadku napięcia.

Natomiast EW pracujące w trybie regulacji napięcia zwiększają zapas stabilności

napięciowej.

Wpływ EW na stabilność lokalną i globalną systemu zależy od określonych konfiguracji

systemowych. Można jednak stwierdzić, że masowe przyłączanie elektrowni wiatrowych

wiążące się z wyłączaniem bloków z generatorami synchronicznymi w systemach

elektroenergetycznych konwencjonalnych może prowadzić do zmniejszenia zapasu

stabilności lokalnej i globalnej systemu.

Przyłączenie EW może powodować zmianę poziomu mocy zwarciowej, która determinuje

zachowanie systemu w stanach zakłóceniowych. Moc zwarciowa wpływa na stabilność

statyczną i dynamiczną oraz sztywność systemu, a przez to na pewność zasilania odbiorców i

jakość energii.

Badanie stabilności napięciowej jest jednym z najważniejszych zagadnień związanych ze

sterowaniem systemów elektroenergetycznych. Związane jest to z kilkoma awariami jakie

miały miejsce w Europie i USA w przeszłości. Cechą wspólną tych awarii było załamanie się

napięcia nazywane lawiną napięcia (z ang. voltage collapse) [26].

Utrata stabilności napięciowej może nastąpić zarówno wskutek nagłego zwiększenia

obciążenia jak i awaryjnego wyłączenia ważnego dla systemu gałęzi przesyłowej.

Stabilność lokalna jest stabilnością układu nieliniowego przy działaniu małych

zakłóceń [4].W analizie pracy systemów elektroenergetycznych mamy do czynienia również

z dużymi zakłóceniami. Zakłócenia te mogą być spowodowane zmianami konfiguracji sieci

oraz z dużym wzrostem obciążeń systemu. Nowy stan ustalony z reguły nie pokrywa się

z poprzednim stanem ustalonym. Typowym dużym zakłóceniem jest zwarcie linii.

Stabilność przy dużych zakłóceniach nazywa się stabilnością globalną lub stabilnością

przejściową (z ang. transient stability). W polskiej literaturze dawniej znana była pod nazwą

równowagi dynamicznej [26].

55

7.6. Praca elektrowni wiatrowych podczas zakłóceń w systemie

Współpraca turbogeneratorów wiatrowych z siecią może negatywnie oddziaływać

na stabilność systemu elektroenergetycznego tj. osłabiać jego zdolność do utrzymania

działania po wystąpieniu zakłóceń. Taką typową sytuacją jest reakcja elektrowni wiatrowej na

nagłe obniżenie napięcia wywołane np. pobliskim zwarciem. Zazwyczaj generator wiatrowy

zostaje wtedy wyłączony przez własne zabezpieczenie podnapięciowe. Dzięki temu unika się

zwiększonego poboru mocy biernej z sieci, a także ryzyka rozbiegania maszyny przez

nadmierny moment napędowy na wale. W rezultacie takie elektrownie wiatrowe nie biorą

udziału w odbudowie systemu po eliminacji zwarcia. Ryzyko kaskadowych wyłączeń źródeł

wiatrowych w stanach awaryjnych stanowi jedną z głównych przeszkód ich integracji

z systemem elektroenergetycznym. Dlatego częstsze zastosowanie znajdują generatory

wiatrowe zapewniające utrzymanie pracy elektrowni podczas pobliskich zwarć i załamań

napięcia np. turbogeneratory synchroniczne wyposażone w przekształtniki

energoelektroniczne. Konwencjonalne generatory synchroniczne posiadają zdolność regulacji

napięcia w węzłach sieci i wymuszania przepływów mocy w systemie [7].

Dlatego oprócz wymagań stawianym elektrowniom i farmom wiatrowym [17] dotyczącym

m.in.: regulacji mocy czynnej, pracy przy zmiennej częstotliwości i napięciu, regulacji

napięcia i mocy biernej określone zostały również odnoszące się do pracy przy zakłóceniach

w sieci. W zakresie tych ostatnich elektrownie i farmy wiatrowe powinny być przystosowane

do utrzymania się w pracy w przypadku wystąpienia zakłóceń w sieci skutkujących obniżką

napięcia w punkcie przyłączenia farmy do sieci. Krzywa na ryc. C.7.6 przedstawia obszar

(powyżej krzywej), w którym elektrownie wiatrowe, w tym wchodzące w skład farm

wiatrowych, nie mogą być wyłączone.

Ryc. C.7.6. Charakterystyka wymaganego zakresu pracy farmy wiatrowej w przypadku wystąpienia zakłóceń w

sieci

56

Praca farm wiatrowych powoduje zwiększone przepływy mocy w sieci, a zatem większe

straty napięcia. Może wystąpić zwiększone obniżenie poziomów napięć. Zgodnie

z wymaganiami farma wiatrowa musi mieć możliwość regulacji współczynnika mocy lub

napięcia w miejscu przyłączenia do sieci. Powyższe wymagania określa operator systemu

dystrybucyjnego lub przesyłowego. Oznacza to, że farma może utrzymywać napięcie

w danym węźle sieci niezależnie od produkcji mocy czynnej.

W niektórych lokalizacjach operator systemu może wymagać by farmy wiatrowe podczas

zakłóceń w systemie produkowały możliwie dużą, w ramach ograniczeń technicznych, moc

bierną. Podczas zakłóceń skutkujących zmianami napięcia farma wiatrowa nie może utracić

zdolności regulacji mocy biernej i musi aktywnie oddziaływać w kierunku podtrzymania

napięcia

Poza problemami napięciowymi kolejnym ważnym aspektem eksploatacji sieci

elektroenergetycznej z zainstalowaną generacją wiatrową jest bilansowanie danego obszaru

sieci np. oddziału dystrybucji. Przyłączenie dużej ilości farm w szczególności gdy są one

skoncentrowane na niewielkim obszarze wymusza zupełną zmianę podejścia do bilansowania

mocy. Zakłócenia mogące wystąpić podczas eksploatacji mogą powodować znaczne zmiany

w zapotrzebowaniu na moc czynną danego obszaru. Podobne zjawiska będą następować przy

zmianach warunków atmosferycznych ze szczególnym uwzględnieniem silnych wiatrów

powodujących awaryjne wyłączenia farm [11, 12].

Elektrownie i farmy wiatrowe powinny być przystosowane do wspierania systemu

elektroenergetycznego w przypadku wystąpienia zakłóceń w sieci skutkujących znaczącym,

na przykład przekraczającym 0,5 Hz, odchyleniem częstotliwości od częstotliwości

znamionowej.

Regulatory elektrowni wiatrowych, nie będących elementami składowymi farm wiatrowych

wyposażonych w regulator farmy (regulatory f i P), powinny realizować charakterystykę jak

przedstawiona na rycinie C.7.7 [31].

57

Ryc. C.7.7. Charakterystyka wytwarzania elektrowni wiatrowej określona na potrzeby obrony systemu

elektroenergetycznego: Pmax – moc czynna wynikająca z bieżących warunków wiatrowych. Pz – moc

czynna zadana, fg1 ÷ fg6 – częstotliwości definiujące kształt charakterystyki, Tp – czas przełączania

charakterystyki b-a-d na c-a-e.

Dotyczy to również EW pracujących bez zmniejszania mocy generowanej poniżej

wynikającej z prędkości wiatru, tj. pracujące z mocą zadaną równą Pz = Pmax. Zmiana

charakterystyki b-a-d na c-a-e powinna być realizowana bezskokowo w określonym przez

operatora sytemu czasie Tp. Wartości częstotliwości fg1 ÷ fg6 kształtujące charakterystykę

wytwarzania tych elektrowni wiatrowych (rys.7.7) powinny być w systemie skorelowane

z wartościami częstotliwości kształtującymi charakterystyki wytwarzania regulatorów f i P

farm wiatrowych.

Przy spadku napięcia w sieci do wartości 15 % napięcia znamionowego urządzenia

elektrowni wiatrowej o mocy znamionowej 50 MW i większej wyposażonej w generatory

synchroniczne muszą utrzymać się w pracy w czasie do 600 ms. W tym czasie elektrownia

wiatrowa musi dostarczać do sieci największą możliwą moc bierną. Gdy napięcie w sieci

ustabilizuje się odbudowa mocy powinna nastąpić z szybkością co najmniej 20 % mocy

znamionowej na sekundę [17].

Elektrownie wiatrowe wyposażone w generatory asynchroniczne podczas zakłóceń w sieci

skutkujących obniżką napięcia w miejscu dostarczania do 60 ÷ 80 % przez czas 2 ÷ 10 s

powinny szybko redukować moc czynną i zwiększać moc bierną, a gdy to nie spowoduje

odbudowy napięcia, mogą być wyłączane po czasie uzgodnionym w umowie o przyłączenie z

operatorem systemu

W przypadku elektrowni wiatrowej o mocy znamionowej mniejszej niż 50 MW decyzję o

stosowalności tych wymagań podejmuje operator systemu dystrybucyjnego w warunkach

przyłączenia do sieci, na podstawie wyników ekspertyzy wpływu przyłączanej elektrowni

wiatrowej na system.

58

Wymagania w zakresie pracy elektrowni wiatrowej przy zakłóceniach w sieci operator

systemu dystrybucyjnego określa w warunkach przyłączenia do sieci biorąc pod uwagę rodzaj

zastosowanych generatorów, moc elektrowni wiatrowej, jej położenie w sieci, koncentrację

generacji wiatrowej w systemie i wyniki ekspertyzy wpływu przyłączanej EW na system.

Podczas zakłóceń skutkujących zmianami napięcia EW przyłączana do sieci 110 kV nie może

utracić zdolności regulacji mocy biernej i musi aktywnie oddziaływać w kierunku

podtrzymania napięcia. W elektrowni przyłączanej do sieci 110 kV powinny być

zainstalowane rejestratory przebiegów zakłóceniowych, które powinny zapewniać rejestrację

przebiegów przez 10 s przed zakłóceniem i 60 s po zakłóceniu.

7.7. Podsumowanie

Specyficzny charakter pracy zdeterminowany parametrami i zmiennością wiatru powoduje, że

wzajemne oddziaływanie elektrowni wiatrowych i systemu elektroenergetycznego jest inne

niż w przypadku źródeł konwencjonalnych. Elektrownie wiatrowe mają wpływ na parametry,

a przez to na pracę systemu, jego stabilność, jakość energii oraz niezawodność systemu czyli

niezawodność jego zdolności do zasilania odbiorców. Istotnym czynnikiem decydującym o

rozwoju i wykorzystaniu energetyki wiatrowej będą zdolności przesyłowe sieci najwyższych

napięć. Z punktu widzenia poprawnej współpracy z systemem elektroenergetycznym bardziej

nadają się do pracy turbozespoły ze zmienną prędkością obrotową wyposażone w nowoczesne

przekształtniki tranzystorowe. Oprócz spełniania przepisów oraz norm w zakresie

przyłączania elektrowni wiatrowych istnieje problem bilansowania rynku energii. Na

operatorach systemów przesyłowych spoczywa zapewnienie równowagi pomiędzy

wytwarzaniem a zapotrzebowaniem na energię. Wiatr jako czynnik napędzający trudno

poddaje się regulacji, jego fluktuacje mają charakter przypadkowy. To powoduje konieczność

utrzymania dodatkowej generacji rezerwowej w postaci elektrowni konwencjonalnych [49]. Z

powodu ograniczonej dyspozycyjności elektrownie wiatrowe nie mogą w dużym stopniu

zastąpić elektrowni konwencjonalnych. Dlatego każde wprowadzenie elektrowni wiatrowych

do systemu wymaga wykonania ekspertyzy wpływu przyłączenia farmy wiatrowej na system.

W okresie krótkoterminowym bilansowanie systemu nie jest utrudnione (turbozespoły o

zmiennej prędkości obrotowej) jednak bilansowanie długoterminowe czyli 12 ÷ 72 godzin

naprzód jest utrudnione zwłaszcza gdy udział elektrowni wiatrowych w wytwarzaniu energii

jest wysoki. Istotnym wydaje się określenie maksymalnej mocy elektrowni wiatrowych jaką

można wprowadzić do systemu elektroenergetycznego z uwagi na jego równowagę statyczną

i dynamiczną [2]. Przy wzrastającym udziale generacji wiatrowych prawidłowe bilansowanie

energii możliwe jest w przypadku przyłączania elektrowni wiatrowych do sieci, w których

mamy jednostki produkcji energii stosujące różne metody jej wytwarzania. Przyłączanie

nowych farm wiatrowych powinno skutkować szczegółową analizą ich pracy w określonych

obszarach SEE w stanach normalnych i zakłóceniowych. Badania symulacyjne powinny być

podstawą do opracowania algorytmów sterowania farmami [11].

59

Literatura

[1] Badania, Badania nad sektorem małej energetyki wiatrowej - Newsletter IEO -

www.ioe.pl (13.03.2011)

[2] Bandzul W. 2005. Wpływ elektrowni wiatrowych na niezawodność pracy systemu

elektroenergetycznego. Elektroenergetyka nr 3,

[3] Boczar T. 2008. Energetyka wiatrowa. Aktualne możliwości wykorzystania.

Wydawnictwo PAK, Warszawa

[4] Cegielski M. 2009. Systemy elektroenergetyczne. Wydawnictwo Politechniki

Wrocławskiej, Wrocław

[5] Dyrektywa 2001/77/EC Parlamentu Europejskiego w sprawie wspierania na rynku

wewnętrznym produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, 27.09.2001

[6] Efektywność, Ustawa o efektywność energetycznej przyjęta przez Sejm,

www.mg.gov.pl/node/12847 (15.03.2011).

[7] Elektrownie wiatrowe: Kłopotliwe dla systemu pożądane przez ekologów,

http://www.ogrzewnictwo.pl (15.05.2011)

[8] Flaga A. 2008. Inżynieria wiatrowa. Podstawy zastosowania. Wydawnictwo Arkady,

Warszawa

[9] Git, www.git-pl.com (15.05.2011)

[10] Gospodarka, Gospodarka odpadami w Polsce,

http://huby.seo.pl/13_recykling/131_kpgo.htm (15.05.2011)

[11] Grządzielski I, Welenc R, Pluciński T.: Zmiany stanów pracy sieci elektroenergetycznej

w obszarach o dużej koncentracji farm wiatrowych, http://www.pbiat.pl (15.05.2011)

[12] Grządzielski I. Welenc R. 2007. Algorytmy sterowania farmą wiatrową w normalnych i

zakłóceniowych stanach pracy systemu elektroenergetycznego. Energetyka

[13] Helixwind, www.helixwind.com (15.05.2011)

[14] Home-energy, www.home-energy.com (15.05.2011)

[15] IEC 61000-3-7: 1996, Section 7 Assessment of emission limits for fluctuating loads in

MV and HV power systems

[16] IEC 61400-21: 2001 Wind Turbines – Part 21: Power quality requirements for grid-

connected wind turbines (polski odpowiednik PN-EN 61400-21:2004)

[17] IRiESD, Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Dystrybucyjnej, EnergiaPro Koncern

Energetyczny S.A.

[18] IRiESP, Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej w szczególności rozdział

II.B3.3.3. Wymagania techniczne i warunki pracy farm wiatrowych, PSE-Operator

S.A., czerwiec 2006

60

[19] Iwaniak A., Chojnowski P. 2009. Jakość energii z siłowni wiatrowej. Wiadomości

Elektrotechniczne nr11,

[20] Januszkiewicz T. 2007. Rozszerzona odpowiedzialność producenta – nowa strategia

polityki ekologicznej, Gospodarka Materiałowa i Logistyka nr 6

[21] Jastrzębska G. 2009. Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne.

Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, wyd. II, Warszawa

[22] Jurasz F. 1998. Instrumenty ekonomiczne w gospodarce odpadami komunalnymi,

Instytut gospodarki odpadami oddział w Warszawie, Warszawa r.

[23] Jurasz F. 1998. Kompleksowa gospodarka odpadami w gminie, ARP – POLIGRAFIA,

Warszawa.

[24] Katalog, Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie

katalogu odpadów. (Dz. U. z dnia 8 października 2001 r.)

[25] Krawiec F. 2010 Odnawialne źródła energii w świetle globalnego kryzysu

energetycznego. Wybrane problemy. Wydawnictwo Difin. Warszawa

[26] Kremens Z., Sobierajski M. 1996. Analiza systemów elektroenergetycznych.

Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa

[27] Lewandowski W.M. 2010. Proekologiczne odnawialne źródła Energii. Wydanie IV.

Wydawnictwo Naukowo-Techniczne. Warszawa

[28] Ligus M. 2010. Efektywność inwestycji w odnawialne źródła energii. Wydawnictwo

CeDeWu. Warszawa

[29] Lista, Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy

rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym

lub jednostkom organizacyjnym, niebędącym przedsiębiorcami oraz dopuszczalnych

metod ich odzysku (Dz. U. Nr 75, poz. 527, zm. Dz. U. z 2008 r. Nr 235, poz. 1614),

[30] Lubośny Z. 2007. Elektrownie wiatrowe w systemie elektroenergetycznym. Wyd. II,

Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa

[31] Lubośny Z. 2009. Farmy wiatrowe w systemie elektroenergetycznym. Wydawnictwo

Naukowo-Techniczne, Warszawa

[32] Magenn, www.magenn.com (15.05.2011)

[33] Mapa, Urząd Regulacji Energetyki, Mapa Odnawialnych źródeł Energii,

http://www.ure.gov.pl/uremapoze/mapa.html (15.05.2011)

[34] Nheolis, www.nheolis.com (15.05.2011)

[35] Nowak W., Stachel A.A., Borsukiewicz-Gozdur A. 2008. Zastosowania odnawialnych

Źródeł Energii. Wydawnictwo Naukowe Politechniki Szczecińskiej, Szczecin

[36] Plan, Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych,

www.mg.gov.pl (15.12.2010)

61

[37] Praca zbiorowa. 2008. Odnawialne i niekonwencjonalne źródła energii. Poradnik,

TARBONUS

[38] Pudlik M. 2003. Porywy wiatru jako źródło energii. Wydawnictwo Uniwersytetu

Opolskiego, Ople

[39] Raport, Energetyka wiatrowa w Polsce - Instytut Energii Odnawialnej – IEO,

www.ioe.pl (15.12.2010)

[40] Raport. 2010. „Wizja rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce do 2020 r.” - Polskie

Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej

[41] Rosik-Dulewska C. 2003. Podstawy gospodarki odpadami, PWN, Warszawa.

[42] Rozporządzenie ministra środowiska z 9 stycznia 2002 r. w sprawie wartości

progowych poziomów hałasu (Dz. U. 2002 r., nr 8, poz. 81)

[43] Struktury, Przegląd struktur organizacji, zarządzania i finansowania gospodarki

odpadami komunalnymi, http://www.gpk-sitaglogow.pl/dok/struktury.pdf (15.05.2011)

[44] Tartakowski, Z., Tartakowska, D. 2009. Kompozyty recyklatowe polietylenowe

modyfikowane odpadami laminatami odpadów termoplastycznych z włóknem

węglowym. Właściwości i zastosowanie. Czasopismo Techniczne. Mechanika 106, s.

343—348.

[45] Ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne, i ustawy Prawo

ochrony środowiska (Dz. U. nr 9 1, poz. 875)

[46] Ustawa, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r o odpadach (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r.

nr 39, poz. 251 z późn. zm.)

[47] Wolańczyk F. 2009. Elektrownie wiatrowe. Wydawnictwo KaBe. Krosno

[48] Współpraca 1, Współpraca elektrowni wiatrowej z siecią, http://

www.elektrownie.tanio.net

[49] Współpraca 2, Współpraca siłowni wiatrowych z SEE, http:// www.powiat.zgorzelec.pl

M O D U Ł D

Badania prawne wskazań dla energetyki wiatrowej

Autorzy:

- część B – Prof. dr hab. Bartosz Rakoczy – koordynator modułu

- część C – dr Karolina Szuma

- cześć D – mgr Katarzyna Lew-Gliniecka

- część E – dr Kamila Kwaśnicka, Dipl. Geoökol. Ansgar Quinkenstein

- części A,F,G – dr Karolina Karpus

Toruń 2011

2

Spis treści

A. Badania prawne wskazań dla energetyki wiatrowej - lokalizacja wiatraków i farm

wiatrowych – kompetencje samorządu województwa - wprowadzenie (Karolina Karpus)...... 4

A.I. Prawo unijne ................................................................................................................... 4

A. II. Prawo polskie – lokalizacja wiatraków i farm wiatrowych – kompetencje samorządu

województwa .......................................................................................................................... 6

A.II.1. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne ........................................................ 6

A.II.1.2. Lokalizacja wiatraków i farm wiatrowych oraz PZPW i MPZP a decyzje

administracyjne ................................................................................................................ 15

A.II.1.3. Ocena oddziaływania na środowisko ................................................................. 22

B. Prawne aspekty zawierania umów dotyczących realizacji inwestycji budowy elektrowni

wiatrowych z właścicielami nieruchomości i konsekwencje tych umów (Bartosz Rakoczy) .. 24

C. Badania prawne wskazań dla energetyki wiatrowej we Włoszech (Karolina Szuma) ........ 25

C.I. Uwagi wprowadzające .................................................................................................. 25

C.II. Lokalizacja i budowa elektrowni wiatrowych we Włoszech ....................................... 26

C.II.1. Ochrona krajobrazu, ochrona przyrody i ochrona przed hałasem ........................ 28

C.II.2. Przyłączanie elektrowni wiatrowych do sieci ....................................................... 31

D. Energetyka wiatrowa w Danii (Katarzyna Lew-Gliniecka) ................................................ 33

D.I. Informacje ogólne ......................................................................................................... 33

D. II. Podstawy prawne budowy wiatraków ........................................................................ 34

D.II.1. Lokalizacja wiatraków. Kompetencje organów administracji publicznej. ........... 34

D.II.2. Warunki budowy wiatraków. Aspekt ochrony środowiska. ................................ 36

D.II.3. Warunki budowy wiatraków. Aspekt techniczny. ............................................... 37

D.III. Wnioski końcowe ....................................................................................................... 38

E. Prawne aspekty wykorzystania energii wiatru w Niemczech (Kamila Kwaśnicka, Ansgar

Quinkenstein) ........................................................................................................................... 39

E.1. Wprowadzenie .............................................................................................................. 39

E.2. Przyłączenie do sieci oraz wynagrodzenia ................................................................... 40

E.2.1. Ustawa o energii odnawialnej ................................................................................ 40

E.2.2. Rozporządzenie dotyczące systemu premii w zakresie świadczenia usług przez

elektrownie wiatrowe ....................................................................................................... 41

E.2.3. Ustawa o gospodarce energetycznej ...................................................................... 42

E.2.4. Ustawa o rozbudowie linii zasilania energetycznego .......................................... 42

E.2.5. Rozporządzenie o regulacji zachęt dotyczących sieci zaopatrzania w energię

elektryczną ....................................................................................................................... 43

3

E.3. Zakładanie i eksploatacja elektrowni wiatrowych ........................................................ 43

E.3.1. Onshore: elektrownie wiatrowe na lądzie (powyżej 50 m) ................................... 43

E.3.2. Onshore: elektrownie wiatrowe na lądzie (poniżej 50 m) ..................................... 47

E.3.3. Offshore: elektrownie wiatrowe na morzu ............................................................ 48

E.3.4. Repowering ............................................................................................................ 48

E.4. Zakończenie .................................................................................................................. 49

F. Francja – lokalizacja wiatraków i farm wiatrowych (Karolina Karpus) ............................. 51

F.I. Lokalizacja wiatraków – decyzje administracyjne ........................................................ 51

F.II. Pozostałe regulacje dotyczące lokalizacji wiatraków i farm wiatrowych we Francji .. 53

G. Stany Zjednoczone Ameryki – lokalizacja wiatraków i farm wiatrowych (Karolina

Karpus) ..................................................................................................................................... 55

H. Wnioski dla samorządu województwa kujawsko-pomorskiego jako prawne wsparcie w

zakresie lokalizacji wiatraków (Bartosz Rakoczy, Karolina Karpus) ………………………..59

4

G. Badania prawne wskazań dla energetyki wiatrowej – lokalizacja wiatraków i

farm wiatrowych – kompetencje samorządu województwa – wprowadzenie

(Karolina Karpus)

A.I. Prawo unijne

Problematykę energetyki wiatrowej reguluje obecnie w prawie unijnym dyrektywa

Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie

promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie

uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE1. Zgodnie z jej art. 1, dyrektywa

2009/28 tworzy wspólne ramy dla promowania energii ze źródeł odnawialnych, jak i określa

obowiązkowe krajowe cele ogólne w odniesieniu do całkowitego udziału energii ze źródeł

odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto i w odniesieniu do udziału energii ze

źródeł odnawialnych w transporcie. Ponadto dyrektywa 2009/28 ustanawia zasady dotyczące

statystycznych przekazów między państwami członkowskimi, wspólnych projektów między

państwami członkowskimi i z państwami trzecimi, gwarancji pochodzenia, procedur

administracyjnych, informacji i szkoleń oraz dostępu energii ze źródeł odnawialnych do sieci

elektroenergetycznej, jak również określa ona kryteria zrównoważonego rozwoju dla biopaliw

i biopłynów. Energia wiatru została zakwalifikowana w ramach definicji art. 2 pkt a)

dyrektywy 2009/28 jako rodzaj „energii ze źródeł odnawialnych”, to jest odnawialnych źródeł

niekopalnych, obok energii promieniowania słonecznego, energii aerotermalnej, geotermalnej

i hydrotermalnej i energii oceanów, hydroenergii, energii pozyskiwanej z biomasy, gazu

pochodzącego z wysypisk śmieci, oczyszczalni ścieków i ze źródeł biologicznych (biogaz).

Analiza dyrektywy 2009/28 pod kątem problematyki wymogów stawianych

elektrowniom wiatrowym co do ochrony przed hałasem i odległości od zabudowy

mieszkaniowej należy wskazać, że w akcie tym nie zajęto się tą problematyką. Ujęto

natomiast w dyrektywie art. 13, dotyczący dostosowania przez państwa członkowskie

krajowych procedur administracyjnych, przepisów i kodeksów (zwłaszcza prawa

budowlanego) w celu wsparcia projektów energii ze źródeł odnawialnych. Ma to mieć

miejsce m.in. poprzez wyraźne określenie i koordynację obowiązków administracyjnych

1 Dz. Urz. UE L 140 z 05.06.2009, s. 16; termin implementacji tego aktu upłynął 5 grudnia 2010 r., zaś

dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania

produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych (Dz. Urz. UE L 283

z 27.10.2001, s. 33) i dyrektywa 2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie

wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych (Dz. Urz. UE L 123 z 17.5.2003, s. 42)

tracą moc z dniem 1 stycznia 2012 r.

5

organów krajowych, regionalnych i lokalnych w zakresie procedur autoryzacji, certyfikacji i

licencjonowania, w tym planowania przestrzennego, łącznie z przejrzystymi terminami

rozpatrywania wniosków dotyczących planowania i budowy; jak również poprzez

usprawnienie i przyspieszenie procedur administracyjnych na odpowiednim poziomie

administracyjnym; czy też przez zapewnienie obiektywności, przejrzystości,

proporcjonalności i niedyskryminacyjnego charakteru zasad autoryzacji, certyfikacji i

licencjonowania oraz uwzględnienia w nich charakterystyki poszczególnych technologii

energii odnawialnej. Zbytnią ogólność przepisów dyrektywy 2009/28 w omawianym zakresie

należy uznać za znaczną przeszkodę w prawidłowym wykonaniu przez państwa członkowskie

nałożonych nią obowiązków. Dotyczy to zwłaszcza problematyki planowania i

zagospodarowania przestrzennego oraz prawa budowlanego z jednej strony, jak i prawa

ochrony środowiska z drugiej strony. Duży stopień ogólności dyrektywy 2009/28 wynika z

faktu, iż przyjęta została w ramach tzw. Zwykłej procedury legislacyjnej ujętej obecnie w art.

294 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej2 (dawniej art. 251 TWE

3). Zgodnie bowiem

z art. 192 ust. 2 lit. A-c TWE do ustanowienia przepisów wpływających na zagospodarowanie

przestrzenne, przeznaczenie gruntów, jak i wybór państwa członkowskiego pomiędzy

różnymi źródłami energii i jego ogólną strukturę zaopatrzenia w energię wymagana jest tzw.

Specjalna procedura prawodawcza, łącząca się z głosowaniem przez Radę na zasadzie

jednomyślności. Brak szczegółowych przepisów łączących zagadnienie wiatraków,

zagospodarowania przestrzennego i ochrony środowiska można uznać za wynikający z

nieuzyskania konsensusu przez państwa członkowskie UE co do regulacji tych kwestii na

poziomie unijnym.

Do głównych wyzwań związanych z ochroną środowiska stojących przed polityką

unijną dotyczącą energii wiatrowej zaliczyć można więc, obok braku jasności co do

warunków budowy i wymogów technicznych wiatraków i farm wiatrowych na lądzie i na

morzu, następujące okoliczności: brak regulacji co do budowy wiatraków i farm wiatrowych

na obszarach lub obok obszarów podlegających ochronie w świetle dyrektywy Rady

92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej

fauny i flory4 oraz dyrektywy PE i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie

ochrony dzikiego ptactwa5, jak i również brak jasności co do przeprowadzania oceny

oddziaływania na środowisko w świetle dyrektywy Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie

2 Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864 ze zm.; dalej cyt. TFUE.

3 Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską.

4 Dz. Urz. UE L 206 z 22.7.1992, str. 7 ze zm.; dalej cyt.: Dyrektywa Siedliskowa.

5 Dz. Urz. UE L 20 z 26.1.2010, str. 7; dalej cyt.: Dyrektywa Ptasia.

6

oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na

środowisko naturalne 85/337/EWG6, a także nadmierne rozproszenie kompetencji w procesie

udzielania pozwoleń na lokalizację i budowę farm wiatrowych między poszczególne organy

administracyjne w państwach członkowskich7. Do tego katalogu dołączyć należy także

wyzwania wiążące się z ochroną krajobrazu oraz z ochroną przed hałasem. W obu tych

przypadkach brak jest zharmonizowanych rozwiązań na poziomie unijnym w omawianym

zakresie. Przyjęta została wprawdzie dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i

Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. odnosząca się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w

środowisku8, jednakże ochrona przed hałasem, którego źródłem są wiatraki i farmy wiatrowe

nie została odrębnie w akcie tym wymieniona, gdyż mowa jest tam o głównych źródłach

hałasu, takich jak: tabor drogowy i szynowy oraz ich infrastruktury, samoloty, urządzenia

pracujące na otwartej przestrzeni i urządzenia przemysłowe oraz maszyny i urządzenia

samobieżne. Można tu jednak dodać, że wiatraki mieścić się będą w pojęciu „urządzenia”,

stąd też akt ten znajdzie tu w ten sposób zastosowanie. Komisja Europejska oraz Europejska

Agencja Środowiska zamawiają i odwołują się do szeregu analiz m.in. Światowej Organizacji

Zdrowia (WHO), brak jednak opracowań bezpośrednio koncentrujących się na zagadnieniu

lokalizacji farm wiatrowych.

A. II. Prawo polskie – lokalizacja wiatraków i farm wiatrowych – kompetencje

samorządu województwa

A.II.1. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne

Problematyka planowania i zagospodarowania przestrzennego regulowana jest w

ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym9. W

ustawie ustrojowej, jaką jest ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa10

,

wśród zadań o charakterze wojewódzkim wskazano w art. 14 ust. 1 pkt 7-9:

zagospodarowanie przestrzenne, ochronę środowiska oraz gospodarkę wodną, w tym ochronę

przeciwpowodziową. Zestawiając te zadania z problematyką lokalizacji farm wiatrowych

można wskazać na rozwiązania prawne łączące w sobie te zagadnienia – np. akty planistyczne

czy decyzje administracyjne. Konieczna jest jednak ocena, jaki wpływ mogą mieć organy

6 Dz. Urz. UE L 175 z 5.7.1985, str. 40 ze zm.

7 Europe’s onshore and offshore wind energy potential. An assessment of environmental and economic

constraints, EEA Technical Report, No 6/2009, s. 59-61. 8 Dz. Urz. UE L 189 z 18.07.2002, s. 12.

9 Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 ze zm.; dalej cyt.: upzp.

10 t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.; dalej cyt.: usw.

7

samorządu województwa poprzez istniejące instrumenty prawne na proces lokalizacji farm

wiatrowych w sytuacji, gdy ustawodawca w wielu kwestiach nie wypowiada się w wprost w

tym zakresie.

A.II.1.1. Planowanie przestrzenne w województwie

Zgodnie z art. 3 ust. 3 upzp kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej w

województwie, w tym uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego województwa

(PZPW), należy do zadań samorządu województwa. Ustawa o planowaniu i

zagospodarowaniu przestrzennym nawiązuje w tym zakresie do ogólnych kompetencji

samorządu województwa w tym przedmiocie, uregulowanych w ustawie o samorządzie

województwa. Kluczowym aktem, stanowiącym ramy polityki tej jednostki samorządu

terytorialnego jest strategia województwa. Zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt 4-5 usw w akcie tym

określa się m.in. takie cele, jak: zachowanie wartości środowiska kulturowego i

przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń oraz kształtowanie i

utrzymanie ładu przestrzennego. Lokalizacja farm wiatrowych na obszarze województwa z

punktu widzenia obu tych celów ma niewątpliwie istotne znaczenie. Nieskoordynowane

rozmieszczanie farm wiatrowych na terenie tej jednostki samorządu terytorialnego może w

określonych okolicznościach utrudniać, a nawet uniemożliwiać realizację przewidzianych

zadań województwa. Rozwiązania przewidziane w poszczególnych ustawach w różnym

stopniu mogą służyć jako instrumenty zapobiegające takim skutkom.

A.II.1.1.a. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa (PZPW)

Artykuł 11 ust. 1d usw łączy ze sobą dwa akty planowania, jakimi są strategia

rozwoju województwa oraz PZPW, wskazując że strategia winna być spójna z PZPW. Ustawa

z 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z kolei w art. 39 ust. 3 zd. I

stanowi, że w PZPW uwzględnia się ustalenia strategii rozwoju województwa. W rozdziale

trzecim tej ustawy ujęto charakterystykę aktu planistycznego, jakim jest PZPW uchwalany

przez sejmik województwa (art. 42 ust.1 upzp). Elementy PZPW określone zostały w artykule

39 ust. 3-6 upzp, należy przy tym przyjąć, że odzwierciedlony w tych przepisach katalog ma

charakter otwarty. Z punktu widzenia analizy dotyczącej określania lokalizacji wiatraków

interesujący jest tu zwłaszcza art. 39 ust. 3 pkt 2 ustawy, zgodnie z którym do elementów tych

należy również system obszarów chronionych, w tym obszary ochrony środowiska, przyrody i

krajobrazu kulturowego, ochrony uzdrowisk oraz dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz

dóbr kultury współczesnej. W słowniczku definicji legalnych, znajdującym się w art. 2 upzp

8

brak jest objaśnienia pojęcia „systemu obszarów chronionych”, trudno przy tym także

wyjaśnić dlaczego ustawodawca rozróżnia obszary ochrony „środowiska” i „przyrody”, skoro

elementy przyrodnicze składają się na środowisko, zgodnie z art. 3 pkt 39 ustawy z dnia 27

kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska11

.

Pewne zamieszanie wprowadzone zostało przez posłużenie się przez ustawodawcę

pojęciem „krajobrazu kulturowego”. W myśl art. 3 pkt 14 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o

ochronie zabytków i opiece nad zabytkami12

„krajobraz kulturowy” to przestrzeń historycznie

ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz

elementy przyrodnicze. Należy jednak zaznaczyć, że akt ten nie został wprost przywołany w

art. 39 ust. 3 pkt 2 upzp. Zgodnie z art. 16 uoz formą ochrony krajobrazu kulturowego jest

park kulturowy, który może być utworzony przez radę gminy w drodze uchwały. Zgodnie z

ust. 6 art. 16 uoz dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporządza się

obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Ponadto w myśl art. 87 ust.

1 uoz zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na

okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami,

mające m.in. na celu uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu

kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i

równowagi ekologicznej. Zastanawiające jest przy tym odróżnienie pojęć „krajobrazu

kulturowego” od pojęć „dziedzictwa kulturowego”, „zabytków” oraz „dóbr kultury

współczesnej”.

Nie ulega wątpliwości, że lokalizacja farm wiatrowych w przestrzeni, jaką jest

krajobraz kulturowy jest wykluczona. Należy przy tym zaznaczyć, że powstaje pytanie, czy

ma to miejsce tylko w przypadku objęcia krajobrazu kulturowego formą ochrony, jaką jest

park kulturowy. Wydaje się, że brzmienie art. 39 ust. 3 pkt 2 upzp nie ogranicza wyznaczania

w PZPW „systemów obszarów chronionych” w sposób tak ścisły. Gdyby ustawodawca chciał

w ten sposób postąpić, to przywołałby wprost formę, jaką jest park kulturowy w tym przepisie

ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, wiążąc tu obie te ustawy. Skoro tak

nie postąpił to okoliczność ta daje podstawy do przyjęcia, że marszałek województwa

sporządzając projekt PZPW ma tu szersze możliwości, to jest wyznaczenia w projekcie tego

planu obszaru, na którym położone są zabytki nieruchome, będące krajobrazami kulturowymi,

nieznajdujące się w parkach kulturowych.

11

t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.; dalej cyt.: upoś. 12

Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 ze zm.; dalej cyt.: uoz.

9

Zastanawiając się z kolei nad kwestią odległości od terenu, na którym znajdują się

wytwory mieszczące się w pojęciu „krajobraz kulturowy” od miejsca dopuszczalnej

lokalizacji farm wiatrowych można wskazać, że będzie to zależne przede wszystkim od

ukształtowania terenu, jednakże wydaje się wykluczone lokalizowanie farm wiatrowych w

odległości obniżającej walory estetyczne (i inne) tej przestrzeni. Ze względu na okoliczność,

że ustawa o zabytkach z 2003 r., która stanowić może w tym przypadku punkt odniesienia dla

sporządzanych ocen, nie zawiera żadnych regulacji w tym przedmiocie, można wskazać, iż

marszałek województwa winien samodzielnie takie oceny poczynić, po wcześniejszym

wypracowaniu obiektywnych kryteriów w tym zakresie, które należałoby podać do

wiadomości publicznej.

W kolejnym akcie prawnym, do którego należy sięgnąć analizując art. 39 ust. 3 pkt 2

upzp – w ustawie z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody13

- posłużono się pojęciem

„krajobraz” bez żadnego przymiotnika. W myśl art. 5 tej ustawy „ochrona krajobrazowa”

polega na zachowaniu cech charakterystycznych danego krajobrazu (pkt 8), a przez pojęcie

„walory krajobrazowe” należy rozumieć wartości ekologiczne, estetyczne lub kulturowe

obszaru oraz związane z nim rzeźbę terenu, twory i składniki przyrody, ukształtowane przez

siły przyrody lub działalność człowieka (pkt 23). Ze względu na fakt, że w art. 39 ust. 3 pkt 2

upzp posłużono się niejasnym wyrażeniem „obszaru ochrony przyrody” (precyzyjniejsze

byłoby np. użycie wyrażenia „form ochrony przyrody”), można tu odpowiednio powtórzyć

uwagi poczynione na tle ustawy o zabytkach. Stąd też w PZPW powinny być uwzględnione

takie formy ochrony przyrody, jakimi są parki krajobrazowe i obszary chronionego

krajobrazu (obie tworzone w drodze uchwały sejmiku województwa) oraz zespoły

przyrodniczo-krajobrazowe (tworzone w drodze uchwały rady gminy). Jednakże brzmienie

art. 39 ust. 3 pkt 2 upzp może prowadzić do wniosku, iż organy samorządu województwa są

umocowane do zaznaczenia w PZPW przestrzeni nieobjętej dotąd daną formą ochrony

przyrody, a niemniej cenną w świetle zobiektywizowanych przesłanek z punktu widzenia

ochrony krajobrazu.

Takie działania wpisywałyby się w rozwiązanie przewidywane przez wiążącą Polskę

europejską konwencję krajobrazową z 2000 r.14

Zgodnie z art. 5 pkt b tej umowy

międzynarodowej państwo polskie zobowiązało się m.in. do ustanowienia i wdrożenia

polityki w zakresie krajobrazu ukierunkowanej na ochronę, gospodarkę i planowanie

krajobrazu poprzez przyjęcie środków specjalnych. Do środków takich w myśl art. 6 pkt C

13

t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.; dalej cyt.: uop. 14

sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r., Dz.U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98.

10

(Identyfikacja i ocena) konwencji zaliczyć należy działania na rzecz: zidentyfikowania

swoich własnych krajobrazów na całym obszarze terytorium swojego kraju; przeanalizowania

ich charakterystyk oraz przekształcających je sił i presji; odnotowania zmian; dokonania

oceny tak zidentyfikowanych krajobrazów, z uwzględnieniem szczególnych wartości

przypisanych im przez strony i ludność, których to dotyczy. Następnie państwo polskie

zobowiązane jest podjąć działania na rzecz zdefiniowania celów jakości krajobrazu dla

zidentyfikowanych i ocenionych krajobrazów.

Również w przypadku ustawy z 2004 r. o ochronie przyrody problem dystansu

między formą ochrony przyrody lub po prostu obszarem posiadającym walory krajobrazowe a

farmą wiatrową nie został wprost uregulowany. Przy parkach krajobrazowych samorząd

województwa ma możliwość skorzystania z art. 16 ust. 2 uop, to jest wyznaczenia otuliny

parku krajobrazowego na obszarach graniczących z parkiem krajobrazowym, będącej w myśl

art. 5 pkt 14 uop strefą ochronną graniczącą z formą ochrony przyrody i wyznaczoną

indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami

zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka. W ustawie brak bliższych wskazań co

do szerokości pasa otuliny, gdyż ustawodawca najwyraźniej pozostawia to szczegółowe

rozstrzygnięcie do oceny organu tworzącego park krajobrazowy. Natomiast w pozostałych

przypadkach dotyczących bezpośrednio krajobrazu (obszaru chronionego krajobrazu, zespołu

przyrodniczo-krajobrazowego i krajobrazu nieobjętego jeszcze formą obszarowej ochrony)

organy samorządu województwa, działając na podstawie ogólnej normy art. 4 ust. 1 uop,

stanowiącej że obowiązkiem organów administracji publicznej, osób prawnych i innych

jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych jest dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem

i bogactwem narodowym, mogą przeprowadzić stosowne oceny w oparciu o obiektywne i

publicznie ogłoszone kryteria, a płynące stąd konkluzje odzwierciedlić w PZPW.

Można dodać, że w przypadku pozostałych form ochrony przyrody, poza

wskazanymi powyżej łączącymi się wprost z krajobrazem, również istnieje oczywiście

obowiązek uwzględnienia ich w PZPW. Kwestia lokalizacji wiatraków i farm wiatrowych na

tych obszarach nie jest dopuszczalna, natomiast lokalizacja w pobliżu takich terenów stanowi

zagadnienie złożone, z jednej strony z powodu milczenia ustawodawcy, a z drugiej ze

względu na specyfikę niektórych form – zwłaszcza obszarów Natura 2000.

Kolejnym zagadnieniem łączącym się z art. 39 ust. 3 pkt 2 upzp jest kwestia

określenia w tym planie „obszarów ochrony środowiska”, co prowadzi do analizy ustawy z

2001 r. Prawo ochrony środowiska pod kątem regulacji mających znaczenie dla

wykorzystania wiatraków i farm wiatrowych, głównie do problematyki ochrony przed

11

hałasem – ujętej w dziale V tytułu II tego aktu (Ochrona zasobów środowiska). W

szczególności w PZPW odnotowane powinny zostać obowiązujące w chwili jego

opracowania programy ochrony środowiska przed hałasem dla określonych terenów

województwa (które to programy w myśl rozporządzenia Ministra Środowiska z 14

października 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinien odpowiadać

program ochrony środowiska przed hałasem15

w części opisowej zawierają m.in.

wyszczególnienie podstawowych kierunków i zakresu działań niezbędnych do przywrócenia

dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku). Z uwagi na to, że zgodnie z art. 45 upzp

PZPW podlega okresowej ocenie, zmiany związane z procesem wykonywania programów

ochrony środowiska przed hałasem będą znajdować swoje odzwierciedlenie w PZPW.

Podsumowując, analizując problem lokalizacji farm wiatrowych na terenie

województwa i ich odległości od zabudowy pod kątem kompetencji organów samorządu

województwa, można dojść do wniosku, że istnieją podstawy do regulacji tego zagadnienia

przy opracowywaniu PZPW. Plan ten ma zgodnie z art. 39 upzp zawierać określone elementy,

spośród których, przy milczeniu ustawodawcy w tej sprawie, na przykład określenie

„systemów obszarów chronionych” z art. 39 ust. 3 pkt 2 upzp dostarcza podstaw do przyjęcia

stanowiska, w myśl którego organy samorządu terytorialnego wykonując swoje kompetencje

związane z PZPW umocowane są również do dookreślenia zgodnie ze strategią rozwoju

województwa (jak i w myśl art. 38 upzp innych analiz i studiów) szczegółów przy ustalaniu

zagospodarowania przestrzennego województwa w związku z lokalizacją farm wiatrowych

(np. odległość od określonych obiektów, terenów itp.).

Stanowisko to może spotkać się z krytyką z kilku względów. W prawie

administracyjnym istnieje zakaz domniemania kompetencji przez organ administracji

publicznej, który może działać tylko na podstawie i w granicach prawa. Dodatkowo istnieje

także pogląd, zgodnie z którym w razie milczenia ustawodawcy w danej sprawie organ

administracji publicznej winien dokonać interpretacji regulacji prawnych zgodnie z zasadą „w

razie wątpliwości na rzecz wolności” (in dubio pro libertate). Obie te zasady mają swoją

niekwestionowaną wagę, jednakże w omawianym przypadku można podjąć próbę odparcia

powyższych argumentów. Organy samorządu województwa zostały wyposażone przez

ustawodawcę w kompetencje zarówno w ustawie ustrojowej, jak i w ustawie o planowaniu i

zagospodarowaniu przestrzennym. Ustawodawca nie dokonał tego wprawdzie w sposób

wystarczająco precyzyjny, co jednak nie oznacza że organy mogą nie wykonywać

15

Dz. U. z 2002 r. Nr 179, poz. 1498.

12

powierzonych im zadań. Ponadto, przenikanie się problematyki zagospodarowania

przestrzennego oraz lokalizacji wiatraków i farm wiatrowych stawia organy administracji

publicznej wobec konieczności ważenia interesu publicznego i interesu prywatnego. W tej

sytuacji milczenie ustawodawcy, który nie wprowadził jednoznacznych reguł lokalizacji farm

wiatrowych, w ramach wyjątku od powyżej wskazanych zasad, należy odczytać w inny

sposób. Skoro organom samorządu województwa powierzono zadania w zakresie

zagospodarowania przestrzennego województwa, a ustawodawca uczynił to w sposób zbyt

ogólny, to można przyjąć, że chciał pozostawić te zagadnienia do rozstrzygania tym organom

w ramach instytucji uznania administracyjnego przy korzystaniu z różnych instrumentów

prawnych, jak na przykład planu zagospodarowania przestrzennego województwa.

Organy samorządu województwa opracowując PZPW uwzględniają swoje

zamierzenia rozwojowe, którym na przeszkodzie może stawać nieskoordynowane

lokalizowanie farm wiatrowych. Wypracowując i upubliczniając obiektywne kryteria, w

oparciu o które w PZPW oznaczane są tereny, na których wskazana i niewskazana jest

lokalizacja takich obiektów organy samorządu województwa spełniają wymóg pewności

prawa. Takie rozwiązanie można też ocenić jako zmierzające do pogodzenia interesu

publicznego i prywatnego – wypełnienia zadania kształtowania przestrzeni zgodnie z

zamierzeniami rozwojowymi, spoczywającego na organach samorządu województwa z jednej

strony (interes publiczny) i inicjatywy podmiotów indywidualnych chcących eksploatować

farmy wiatrowe na obszarze województwa (interes prywatny). Podmioty te otrzymując

czytelne wskazania co do lokalizacji farm wiatrowych, które winny stanowić wypadkową:

warunków wiatrowych w województwie, ochrony środowiska i planów rozwojowych tego

terenu.

Uchwalony plan zagospodarowania przestrzennego województwa podlega

ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Należy zaznaczyć, że uchwała o

uchwaleniu PZPW nie jest aktem prawa miejscowego, należy ją zakwalifikować jako akt

wewnętrzny. Z punktu widzenia możliwości prowadzenia przez samorząd województwa

polityki przestrzennej sytuacja ta nie jest zadowalająca. Rozwiązanie, w ramach którego

spośród trzech aktów planistycznych ujętych w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym, tylko miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP) jest aktem

prawa miejscowego, natomiast pozostałe dwa akty (PZPW i koncepcja przestrzennego

zagospodarowania kraju – KPZK), opracowywane na poziomie województw i kraju takiej

rangi nie mają, rodzi szereg problemów. Między innymi powstaje pytanie na ile rozwiązania

ujęte w PZPW dotyczące lokalizacji farm wiatrowych na terenie województwa są wiążące dla

13

organów administracji publicznej (tu zwłaszcza organów samorządu gminnego) i podmiotów

indywidualnych.

A.II.1.1.b. PZPW a miejscowy plan zagospodarowana przestrzennego (MPZP)

W ustawie z 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ustawodawca

przyjął regulacje określające relację między PZPW i MPZP. Zgodnie więc z art. 41 ust. 1

upzp ustalenia PZPW wprowadza się do MPZP, po uprzednim uzgodnieniu terminu realizacji

inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym i warunków wprowadzenia ich do

planu miejscowego. Z poziomu samorządu gminnego, można tu wskazać na art. 9 ust. 2 upzp,

zgodnie z którym organ wykonawczy przy sporządzaniu studium uwarunkowań i kierunków

zagospodarowania gminy (SUKZG) uwzględnia zasady określone w KPZK i właśnie w

PZPW (a więc także te przyjęte w związku z rozstrzyganiem problemu lokalizacji farm

wiatrowych na terenie województw). Ustawodawca przewidział w tym zakresie w art. 11 pkt

6 upzp obowiązek uzgodnienia projektu studium pod kątem zgodności z ustaleniami PZPW

przez organ wykonawczy gminy z zarządem województwa. Projekt MPZP podlega zgodnie z

art. 17 pkt 6 lit. B upzp uzgodnieniu z zarządem województwa w zakresie odpowiednich

zadań spoczywających na samorządzie województwa. W myśl art. 20 ust. 1 upzp rada gminy

uchwala MPZP po stwierdzeniu, że nie narusza on ustaleń SUKZG.

Wskazane przepisy mogą dawać podstawę do twierdzenia, że ustawodawca

wprowadził pewną hierarchiczność w omawianym zakresie – akt przyjmowany dla

podstawowej jednostki zasadniczego podziału terytorialnego państwa (MPZP) nie może być

niespójny z aktem przyjmowanym dla jednostki większej, jaką jest województwo (PZPW).

Prowadzi to do wniosku, że ustalenia przyjęte przez organy samorządu województwa w

PZPW są wiążące dla organów samorządu gminnego (vide lokalizacja farm wiatrowych

wynikająca z ustaleń PZPW). Taka interpretacja w dużym stopniu odpowiadałaby wzorcowi

„racjonalnego ustawodawcy”, powierzającego samorządowi województwa kompetencje w

zakresie zagospodarowania przestrzennego o charakterze rzeczywistym, a nie tylko

iluzorycznym. Stanowiłoby to również okoliczność przeciwdziałającą powstawaniu sporów

kompetencyjnych między samorządem gminnym i samorządem województwa w tym

zakresie.

Ustawodawca w ustawie z 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

wprowadza jednakże przepisy dotyczące lokalizacji farm wiatrowych, zaburzające wskazane

wyżej rozwiązania. Ustawą z dnia 6 sierpnia 2010 r. o zmianie ustawy o gospodarce

14

nieruchomościami oraz ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym16

(art. 2 pkt

1-2) wprowadzono dwie regulacje: art. 10 ust. 2a upzp i art. 15 ust. 3 pkt 3a upzp. Przepisy te

dotyczą wyznaczenie w SUKZG (i określenia granic w MPZP) obszarów, na których

rozmieszczone będą urządzenia wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii o mocy

przekraczającej 100 kW, a także ich stref ochronnych związanych z ograniczeniami w

zabudowie oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu. Brak podobnych przepisów w

poświęconym PZPW rozdziale 3 ustawy, sprzyja powstaniu wątpliwości co do intencji

ustawodawcy, zwłaszcza co do przesądzenia przez niego o tym, które organy i w jakim

zakresie mają pierwszeństwo w rozstrzyganiu o lokalizacji farm wiatrowych na terenie

województwa.

Analizując zadania samorządu województwa i ustawę o planowaniu i

zagospodarowaniu przestrzennym nadal można podtrzymać pogląd, że wprowadzając art. 10

ust. 2a upzp i art. 15 ust. 3 pkt 3a upzp „racjonalny ustawodawca” nie zmierzał do

zapewnienia gminie monopolu przy rozstrzyganiu w akcie planistycznym o lokalizacji

wiatraków i farm wiatrowych. Wydaje się, że ustawodawca chciał tu jedynie zdecydowanie

zasygnalizować wagę tego zagadnienia organom samorządu gminnego przy uchwalaniu aktu

prawa miejscowego, jakim jest MPZP. Oczywiście lepiej byłoby, gdyby postąpił on w

podobny sposób przy PZPW, czy też po prostu gdyby ustawodawca dokonał czytelnego i

szczegółowego podziału kompetencji w tym zakresie. Tym niemniej, brak podobnych

regulacji przy PZPW nie zmienia wymowy art. 39 upzp. Wykonanie przez organy samorządu

województwa tego przepisu immanentnie łączyć musi się z rozstrzyganiem w tym planie o

lokalizacji farm wiatrowych na obszarze województwa, zwłaszcza przy określaniu w PZPW

„systemu obszarów chronionych”, czy też na przykład obszarów metropolitalnych i

rozmieszczenia inwestycji celu publicznego.

Mając powyższe na względzie można wskazać, że pomimo różnic między MPZP i

PZPW wynikających z ustawy z 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,

przy opracowywaniu i uchwalaniu PZPW przez organy samorządu wojewódzkiego nie

sposób obecnie, zwłaszcza w związku z obowiązkami wynikającymi z prawa unijnego i

międzynarodowego, nie wprowadzić rozwiązań dotyczących zagadnienia lokalizacji na

terenie województwa wiatraków i farm wiatrowych. Istnieją też podstawy do twierdzenia, że

ustalenia ujęte w tym zakresie w PZPW winny być uwzględniane przez organy gmin

znajdujących się w tym województwie, które dopiero po analizie pod tym kątem PZPW

16

Dz.U. z 2010 r. Nr 155, poz. 1043.

15

przystępowałyby do kształtowania swoich MPZP. Postawienie w oparciu o obowiązujący stan

prawny wniosku przeciwnego – o monopolu samorządu gminnego i ignorowaniu PZPW –

prowadziłoby do pozbawienia organów samorządu województwa realnego wpływu na

kształtowanie przestrzeni w województwie, czyli naruszenia regulacji ustawy z 1998 r. o

samorządzie województwa, jak i art. 3 ust. 3 upzp.

A.II.1.2. Lokalizacja wiatraków i farm wiatrowych oraz PZPW i MPZP a decyzje

administracyjne

Jak wskazano wyżej, wydaje się że z punktu widzenia kompetencji organów

samorządu województwa w związku z lokalizacją wiatraków i farm wiatrowych punktem

wyjścia dla wykonywanie przez nie kompetencji w tym zakresie jest PZPW. Ustalenia w tym

przedmiocie ujęte w PZPW stanowić będą następnie punkt odniesienia dla innych organów

administracji publicznej (vide dla gmin przy MPZP). Ponadto, ustalenia PZPW będą miały

znaczenie zwłaszcza przy instytucji uzgodnień decyzji administracyjnych. Obowiązek

uzgodnienia z organami samorządu województwa ustawodawca wprowadza do wielu ustaw.

Na tym tle w związku z farmami wiatrowymi powstaje szereg zagadnień interpretacyjnych,

których przegląd znajduje się poniżej.

A.II. 1.2.a. Pojęcie „urządzenia elektroenergetycznego”

W orzecznictwie sądów administracyjnych dokonywana jest kwalifikacja wiatraków

i farm wiatrowych m.in. dla potrzeb oceny ich lokalizacji w świetle aktów planistycznych

(głownie w świetle MPZP). Celem zilustrowania tego działania można przytoczyć wybrane

orzeczenia. I tak na przykład Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 9 lutego 2011

r., 15ie w. II OSK 238/1017

dokonał interpretacji pojęcia „urządzenia elektroenergetycznego”

w związku z treścią MPZP: [...]Kwestią zasadniczą dla rozpoznania niniejszej sprawy było

zbadanie zgodności lokalizacji planowanej inwestycji polegającej na budowie farmy

wiatrowej o łącznej mocy przyłączeniowej 4000 kW, składającej się z dwóch siłowni

wiatrowych o maksymalnej wysokości 144 m wraz z siecią kablową zasilającą niskiego i

średniego napięcia, z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego(...).

Odnosząc się do ustalonego w sprawie stanu faktycznego podkreślenia wymaga, że działka,

której dotyczy planowana inwestycja w przeważającej części usytuowana jest na obszarze

oznaczonym RP, czyli upraw rolnych, a w pozostałej części na obszarze o symbolach MW,

17

Wyrok NSA z dnia 9 lutego 2011 r., sygn. II OSK 238/10, http://orzeczenia.nsa.gov.pl.

16

MN i U, a zatem na obszarze, dla którego przewidziano zabudowę mieszkaniową, zagrodową

i usługi. Literalna wykładnia tekstu planu prowadzi, jak słusznie wskazał organ II instancji do

wniosku, iż zapisy te nie dopuszczają możliwości realizacji inwestycji związanych z

produkcją, a do takich zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego należy zaliczyć budowę

farmy wiatrowej o łącznej mocy przyłączeniowej 4000 kW.

W toku postępowania administracyjnego wielokrotnie podkreślano, że zgodnie z

uchwalonym MPZP na całym obszarze objętym tymże planem dopuszczalna jest budowa

urządzeń elektroenergetycznych. Sąd pierwszej instancji dokonał szczegółowej wykładnia

pojęcia urządzeń elektroenergetycznych18

, która, co należy podkreślić, sama w sobie nie jest

pozbawiona racji. Nie uwzględniono jednak podstawowej kwestii niezbędnej do rozpoznania

niniejszej sprawy. Jak bowiem trafnie podniesiono w uzasadnieniu skargi kasacyjnej funkcja

uzupełniająca jaką jest budowa urządzeń elektroenergetycznych musi pozostawać w ścisłym

związku z funkcją wiodącą (podstawową) i nie może powodować faktycznej zmiany

przeznaczenia danej jednostki urbanistycznej. Budowa tymczasem farmy wiatrowej o łącznej

mocy przyłączeniowej 4000 kW, składającej się z dwóch siłowni wiatrowych o maksymalnej

wysokości 144 m wraz z siecią kablową zasilającą niskiego i średniego napięcia,

sprawiałaby, faktyczną zmianę przeznaczenia jednostki urbanistycznej z przeważającej funkcji

upraw rolnych na funkcję przemysłową. Nie można dokonać takiej wykładni zapisów

wskazywanego powyżej MPZP zgodnie z którą, każde urządzenie które spełniałoby kryteria

urządzenia elektroenergetycznego o jakim mowa w art. 3 ustawy prawo energetyczne

mogłoby być usytuowane na terenie objętym planem, bez skonfrontowania jego usytuowania z

funkcją podstawową danej jednostki urbanistycznej19

.

A.II. 1.2.b. Pojęcie „urządzenia infrastruktury technicznej”

Klasyfikacja wiatraków „urządzeń infrastruktury technicznej” wiąże się z art. 61 ust.

3 upzp, wyłączającego zastosowanie wymogów ust. 1 pkt 1-2 tego artykułu do inwestycji tego

rodzaju, a więc ma tu miejsce ograniczenie ochrony działek sąsiednich w ramach zasad

dobrego sąsiedztwa i dostępu do drogi publicznej. W przedmiocie tym wypowiedział się

18

Wyrok NSA z dnia 9 lutego 2011 r., sygn. II OSK 238/10: Art. 3 powołanej ustawy [z dnia 10 kwietnia 1997 r.

- Prawo energetyczne ( t.j. Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.)] zawiera definicje określeń w niej zawartych,

w tym urządzenia (w domyśle elektroenergetycznego), którym jest urządzenie techniczne stosowane w procesach

energetycznych (pkt 9), natomiast procesy energetyczne to techniczne procesy w zakresie wytwarzania,

przetwarzania, przesyłania, magazynowania, dystrybucji oraz użytkowania paliw lub energii (pkt 7). Zestawienie

tych dwóch pojęć prowadzi (...) do wniosku, że urządzeniem energetycznym jest urządzenie służące wytwarzaniu,

przetwarzaniu, przesyłaniu, magazynowaniu i dystrybucji energii. 19

Wyrok NSA z dnia 9 lutego 2011 r., sygn. II OSK 238/10.

17

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 3 marca 2011 r.20

, stwierdzając m.in.:

(...)problemem wymagającym rozważenia w sprawie jest charakter przedmiotowej inwestycji

określonej jako siłownia wiatrowa wraz z generatorem energii elektrycznej, czyli charakter

tzw. Elektrowni wiatrowych, a ściślej urządzeń służących do wykorzystania siły wiatru dla

produkcji tejże energii. W szczególności kwestią sporną w rozpoznawanej sprawie było

ustalenie, czy w pojęciu „urządzenia infrastruktury technicznej”, których lokalizacja nie

wymaga spełnienia wymogów wynikających z zasady dobrego sąsiedztwa, mogą mieścić się

owe elektrownie wiatrowe, jako obiekty stanowiące funkcjonalną całość złożoną z różnych

elementów budowlanych (w postaci między innymi fundamentów oraz wieży lub masztu) oraz

urządzeń technicznych takich jak generator. (...)Naczelny Sąd Administracyjny podziela

przekonujące stanowisko zawarte w skardze kasacyjnej, zgodnie z którym tzw. Elektrownie

wiatrowe stanowią urządzenia infrastruktury technicznej w rozumieniu omawianego przepisu.

Trzeba zauważyć, że ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie definiuje

pojęcia „infrastruktura techniczna”. W celu ustalenia jego znaczenia niezbędne jest zatem

zastosowanie reguł wykładni prawa. Podstawowym rodzajem wykładni przepisów prawa jest

zaś wykładnia językowa (gramatyczna), której zasady nakazują w przypadku braku definicji

legalnej danego pojęcia, nadawać mu znaczenie możliwie najbliższe potocznemu rozumieniu

danego wyrazu lub zwrotu. Tym samym, sięgnięcie przez kasatora do językowej definicji

pojęcia „infrastruktura techniczna” uznać należy za właściwe21

. (...)Wywód ten jest

prawidłowy i Naczelny Sąd Administracyjny go podziela, przeto nie ma potrzeby szczegółowo

ponownie go przedstawiać. Pogląd, iż elektrownie wiatrowe są urządzeniami infrastruktury

technicznej jest zresztą już utrwalony w orzecznictwie sądów administracyjnych(...)22

.

Wyłożona w nich argumentacja jest zbieżna z eksponowaną w niniejszej sprawie. (...) Jeżeli

20

Wyrok NSA z dnia 3 marca 2011 r., sygn. II OSK 2251/10, http://orzeczenia.nsa.gov.pl. 21

Wyrok NSA z dnia 3 marca 2011 r., sygn. II OSK 2251/10: (...)w przepisach prawa brak jest ustawowej

definicji pojęcia „urządzenia infrastruktury technicznej”, jednakże art. 143 ust. 2 ustawy o gospodarce

nieruchomościami stanowi, że przez budowę urządzeń infrastruktury technicznej rozumie się budowę drogi oraz

wybudowanie pod ziemią, na ziemi albo nad ziemią przewodów lub urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych,

ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych i telekomunikacyjnych. Następnie odwołał się do definicji pojęcia

urządzenia zawartej w art. 3 ust. 9 ustawy z dnia 7 kwietnia 1974 r. Prawo energetyczne, zgodnie z którym przez

urządzenia należy rozumieć urządzenia techniczne stosowane w procesach energetycznych. Po myśli art. 3 ust. 7

tej ustawy procesy energetyczne to techniczne procesy w zakresie wytwarzania, przetwarzania, przesyłania,

magazynowania, dystrybucji oraz użytkowania paliw lub energii. Dokonując wykładni powyższych przepisów

stwierdził, iż urządzenia infrastruktury technicznej to przewody lub urządzenia techniczne stosowane do

wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, magazynowania, dystrybucji oraz użytkowania energii elektrycznej,

czyli m.in. siłownie wiatrowe z generatorem energii elektrycznej. 22

Zob. m.in. wyrok NSA z dnia 21 IV 2010 r., sygn. II OSK 310/10; wyroki WSA w Poznaniu: z dnia 6 V 2009

r., sygn. II SA/Po 1003/08, z dnia 27 V 2009 r., sygn. II SA/Po 1000/08, z dnia 17 XI 2010 r., sygn. IV SA/Po

762/10, z dnia 1 XII 2010 r., sygn. IV SA/Po 763/10; wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 14 X 2009 r., sygn. II

SA/Bd 533/09; wyrok WSA w Łodzi z dnia 30 XI 2010 r., sygn. II SA/Łd 650/10 – opubl.:

http://orzeczenia.nsa.gov.pl.

18

więc, stosownie do brzmienia art. 61 ust. 3 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym, przepisów art. 61 ust. 1 pkt 1 i 2 tej ustawy nie stosuje się do urządzeń

infrastruktury technicznej, to tym samym prowadzenie postępowania mającego na celu

wyjaśnienie przesłanek uregulowanych w ostatnio wymienionych przepisach, było zbędne. (...)

Na koniec godzi się podkreślić, że Naczelny Sąd Administracyjny w obecnym składzie

podziela również przedstawiony w skardze kasacyjnej pogląd, iż z uwagi na zobowiązania

międzynarodowe Rzeczpospolitej Polskiej, w szczególności w zakresie osiągnięcia

określonych standardów w zakresie stosowania energii odnawialnej, przepisy prawa, w tym

ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, należy stosować z zachowaniem

prounijnej wykładni prawa. Zakłada ona m.in. prowadzenie działań zmierzających do ogólnie

pojmowanej ochrony środowiska. Ten ostatni wątek przywołanego orzeczenie ma

dwuznaczny wydźwięk, gdyż najwyraźniej NSA stoi tu na stanowisku, że wątpliwości

związane z brakiem lub niespójną regulacją zagadnienia wiatraków należy rozstrzygać na

rzecz wsparcia tych inwestycji w ramach „prounijnej wykładni prawa”. Pogląd ten, przy

wskazanym wyżej milczeniu prawodawcy unijnego w temacie zbiegu wymogów ochrony

środowiska i problematyki lokalizacji wiatraków, nie do końca jest słuszny.

A.II.1.2.c. PZPW a decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz

decyzje o warunkach zabudowy

Wyżej przedstawiono uwagi w przedmiocie relacji między PZPW i MPZP. W

ustawie z 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zagadnienie

uwzględniania PZPW może zaistnieć również w przypadku decyzji indywidualnych,

wydawanych na podstawie tego aktu. Ocenę tego problemu przedstawił na przykład WSA w

Łodzi w wyroku z dnia 20 grudnia 2010 r.23

, stwierdzając m.in.: (...)przyznać trzeba, że

charakter prawny planu zagospodarowania przestrzennego wojewódzkiego nie został wprost

określony w przepisach analizowanej ustawy [upzp z 2003 r.]. Bez wątpienia nie ma on wagi

aktu prawa miejscowego ale też nie jest on wyłącznie aktem wewnętrznym obowiązującym w

systemie administracji publicznej. Pozostaje aktem planowania łączącym w sobie cechy obu

tych aktów, przełamując tym samym zasady konsekwentnej kwalifikacji aktów planowania na

akty prawa miejscowego i akty wewnętrzne w systemie organów administracji (vide:

23

Wyrok WSA w Łodzi z dnia 20 XII 2010 r. (nieprawomocny), sygn. II SA/Łd 1182/10; należy dodać, że to

orzeczenie zapadło w związku z inwestycją polegającą na budowie budynków różnego rodzaju, a nie elektrowni

wiatrowej.

19

Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne, pod red. Z. Niewiadomskiego, Wydawnictwo

C.H.Beck, Warszawa 2008 r. str. 303).

Nie budzi wątpliwości, ze plan miejscowy zagospodarowania województwa w części

dotyczącej rozmieszczenia ponadlokalnych inwestycji celu publicznego stanowi podstawę do

uzgodnienia decyzji o warunkach zabudowy. Stanowi o tym wprost przepis art. 53 ust. 4 pkt

10a upzp. Tym samym zakres ustaleń owego planu odnoszący się do tego rodzaju inwestycji

wykracza poza sferę administracji publicznej. Ratio legis takiego uregulowania wynika

niewątpliwie z potrzeby respektowania ustaleń planu województwa przy ustalaniu warunków

zabudowy w drodze decyzji o warunkach zabudowy, w sytuacji braku na terenie gminy

miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Brak konieczności uwzględniania

zapisów planów województwa w zakresie ponadlokalnych inwestycji celu publicznego

podczas ustalania warunków zabudowy w drodze decyzji administracyjnych, a więc przy

braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego prowadziłby bowiem do

całkowitego zdeprecjonowania postanowień planów województwa i dawałby możliwości

zupełnego nie liczenia się z planowaniem o ponadlokalnym charakterze.

Tak więc ostatecznie wskazać wypada, iż plan zagospodarowania przestrzennego

województwa jest aktem, którego regulacje stanowią wytyczne dla planowania przestrzennego

na niższym szczeblu i wiążą bezpośrednio podmioty funkcjonujące wewnątrz systemu

administracji publicznej. W obliczu powyższego organ dokonujący uzgodnienia [tu: marszałek

województwa] projektu decyzji ustalającej warunki zabudowy dla inwestycji skarżącego nie

mógł pominąć zapisów wojewódzkiego planu zagospodarowania przestrzennego,

stanowiących o planowanej budowie zbiornika retencyjnego na terenie, na którym znajduje

się nieruchomość skarżącego. Tym samym na akceptację zasługuje stanowisko organów,

zaprezentowane w kontrolowanym postępowaniu [co do odmowy uzgodnienia projektu

decyzji ustalającej warunki zabudowy].

A.II.1.2.d. Ochrona gruntów rolnych i leśnych a decyzje o ustaleniu lokalizacji

inwestycji celu publicznego oraz decyzje o warunkach zabudowy

W myśl art. 53 ust. 4 pkt 6 upzp decyzję sprawach ustalenia lokalizacji inwestycji

celu publicznego w odniesieniu do gruntów wykorzystywanych na cele rolne i leśne w

rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami wydaje się po uzgodnieniu z organami

właściwymi w sprawach ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz melioracji wodnych.

Zgodnie z art. 60 ust. 1 upzp obowiązek dokonania takiego uzgodnienia istnieje przy

wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy.

20

Należy mieć w tym przypadku na uwadze art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 3 lutego 1995 r.

o ochronie gruntów rolnych i leśnych24

, w myśl którego przeznaczenia gruntów rolnych i

leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, wymagającego zgody, o której mowa w ust. 2,

dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, sporządzonym w

trybie określonym w przepisach o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zgodnie z

ust. 2 pkt 1-2 i 5 art. 7 uogril organami udzielającymi tej zgody są: w przypadku gruntów

rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego

przeznaczenia przekracza 0,5 ha – obecnie minister właściwy do spraw rozwoju wsi; w

przypadku gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - obecnie minister

właściwy do spraw środowiska lub upoważniona przez niego osoba; w przypadku pozostałych

gruntów leśnych – marszałek województwa po uzyskaniu opinii izby rolniczej.

W związku z uzgadnianiem decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu

publicznego i decyzji o warunkach zabudowy z organami właściwymi w sprawach ochrony

gruntów rolnych i leśnych w orzecznictwie sądów administracyjnych uwagę poświęcono

pojęciu „zwarty obszar projektowany” z art. 7 ust. 2 pkt 1 uogril. Miało to również miejsce

przy inwestycjach, jakimi są farmy wiatrowe. Przykładem jest wyrok WSA w Poznaniu z dnia

16 listopada 2010 r.25

, w którym sąd ten w związku z inwestycją polegającą na budowie 21

turbin wiatrowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą wskazał m.in. że: (...)z postanowienia z

dnia [...]lipca 2009 roku wynika jednak, iż dla rozważanego terenu sporządzono wyłącznie

studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Fakt ten nie był

kwestionowany przez strony w toku postępowania. Należy zatem uznać, iż miejscowy plan

zagospodarowania przestrzennego nie został jeszcze uchwalony. W tym wypadku

zastosowanie znajdzie art. 7 ust. 2 wymienionej ustawy(...). Kluczowe znaczenie w jego

świetle odgrywa wykładnia pojęcia „zwarty obszar projektowany”. Ustawodawca nie

wyjaśnia co prawda w jak należy je rozumieć, ale takie brzmienie przepisu sugeruje, iż obszar

ten powinien (1) mieć zwarty charakter oraz (2) pozostawać w związku z planowanym

przedsięwzięciem. W stosunku do pierwszej przesłanki zasadny wydaje się wniosek, iż

„zwartość” obszaru oznacza, iż tereny wchodzące w jego skład tworzą pewien ścisły

kompleks. Za takim rozumowaniem przemawia również charakter nieruchomości, będących

przedmiotem omawianej regulacji, oraz wykorzystywanie ich do produkcji rolnej.

Uwarunkowania naturalne sprawiają bowiem, iż dana działka może mieć glebę o różnych

klasach. Trzeba mieć jednocześnie na uwadze, że ratio legis powyższego przepisu w tym

24

t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 ze zm.; dalej cyt.: uogril. 25

Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 16 listopada 2010 r., sygn. II SA/Po 509/10, http://orzeczenia.nsa.gov.pl.

21

wypadku stanowiła nie ochrona wszystkich – bez wyjątku – gruntów rolnych, lecz tylko tych,

które spełniają określone normy jakości. Społeczno-gospodarczym celem tej regulacji jest

zapewnienie optymalnego wykorzystania najlepszych terenów rolnych. Wynika z tego zatem,

że ustawowa ochrona dotyczy nie działki w granicach geodezyjnych – oznaczenie to jest

bowiem oderwane od klasy gleby – ale tych jej fragmentów, które faktycznie zaklasyfikowano

jako najlepsze do prowadzenia produkcji rolnej.

Drugim istotnym elementem omawianego pojęcia jest powiązanie zwartego obszaru

rolnego z projektowaną inwestycją. W celu stosowania reżimu ochronnego, nie jest bowiem

wystarczające by gleby klas I – III tworzyły pewien zwarty kompleks, lecz inwestycja musi

ponadto pozostawać w określonym związku z tym terenem. Ustawodawca przewiduje w art. 7

ust 2 pkt 1 [uogril], iż powierzchnia przewidziana do wykorzystania na cele nierolne powinna

wynosić co najmniej 0,5 ha. Powyższa norma obszarowa ma przy tym charakter równie

konstytutywny, co przesłanka „zwartości”, a zatem brak spełnienia choćby jednego z tych

kryteriów nie pozwala na stosowanie cytowanego przepisu ustawy o ochronie gruntów

rolnych i leśnych. Nie można natomiast podzielić stanowiska SKO, iż ochrona

przedmiotowych nieruchomości aktualizuje się już w razie zlokalizowania choćby jednej

turbiny na działce o gruntach klasy I-III o powierzchni co najmniej 0,5 ha. W przedmiotowym

przepisie istotna jest powierzchnia nie działki, lecz powierzchnia terenu przeznaczonego na

cele nierolnicze (pod planowaną inwestycję), w związku z obszarem występowania gruntów o

glebie odpowiedniej jakości. Podkreślić należy, iż obszar przeznaczony do realizacji

inwestycji wskazuje inwestor we wniosku (art. 52 ust. 2 pkt 1 i pkt 2 lit. B [upzp]), a

ostatecznie konkretyzuje go organ wydający decyzję lokalizacyjną, określając linie

rozgraniczające teren inwestycji (art. 54 pkt 3 [upzp]). Choć z reguły teren inwestycji

obejmuje teren całej działki, to jednak przy działkach o bardzo dużych powierzchniach – w

przedmiotowej sprawie wielohektarowych, liczących nawet po 60 czy 100 ha – może

obejmować on tylko fragment działki.

Można także wskazać na wyrok NSA z dnia 19 maja 2011 r.26

(odnoszący się

jednakże do uchwały rady gminy w sprawie MPZP dla terenu przeznaczonego na park

elektrowni wiatrowych). Analizując art. 7 ust. 2 pkt 1 uogril NSA wskazał m.in. że:

(...)odnosząc się do zarzutu kasacyjnego niewłaściwego zastosowania art. 17 pkt. 8 [upzp] w

zw. Z art. 7 ust 1 i 2 pkt 1 [uogril] poprzez stwierdzenie obowiązku uzyskania zgody na

przeznaczenie gruntów na cele nierolnicze należy wskazać, że taki obowiązek powstaje w

26

Wyrok NSA z dnia 19 maja 2011 r., sygn. II OSK 466/11, http://orzeczenia.nsa.gov.pl.

22

sytuacji gdy w miejscowym planie dokonuje się zmiany przeznaczenia gruntów rolnych

stanowiących użytki rolne klas I-III na cele nierolnicze, jeżeli ich zwarty obszar projektowany

do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha. Skarżąca Gmina twierdzi, że zwarty obszar

projektowany nie przekracza 0,5 ha bowiem należy go liczyć oddzielnie dla każdej siłowni a

ten nie będzie przekraczał 18 arów. Zdaniem NSA z tym stanowiskiem nie można się zgodzić.

Pojęcie „zwarty obszar projektowany” należy interpretować mając na uwadze całe

projektowane przedsięwzięcie. Już z samej nazwy zaskarżonej uchwały wynika, że jej

przedmiotem jest miejscowy plan obejmujący teren przeznaczony na park elektrowni

wiatrowych Markowice. Z ustaleń planu wynika, że teren przeznaczony na park elektrowni

wiatrowych obejmuje teren przeznaczony pod 29 siłowni (każda zajmowałaby co najmniej 18

arów) i pod drogi dojazdowe do nich, przy czym Skarżąca Gmina nie przeczy, że są to grunty

klas I-III. Zatem niewątpliwym jest, że zwarty obszar projektowany do zmiany przeznaczenia

na cele nierolnicze znacznie przekracza 0,5 ha. Wobec czego wymagana jest na to zgoda

Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.

A.II.1.3. Ocena oddziaływania na środowisko

W myśl art. 80 ust. 2 ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu

informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o

ocenach oddziaływania na środowisko27

właściwy organ co do zasady wydaje decyzję o

środowiskowych uwarunkowaniach po stwierdzeniu zgodności lokalizacji przedsięwzięcia z

ustaleniami MPZP, jeżeli plan ten został uchwalony. Instalacja, jaką jest wiatrak, może

stanowić przedsięwzięcie wymagające przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko.

Należy mieć tu zwłaszcza na uwadze par. 2 ust. 1 pkt 5 i par. 3 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia

Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco

oddziaływać na środowisko28

.

W zwięzły sposób swoją interpretację w tym zakresie przedstawił Wojewódzki Sąd

Administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 5 lutego 2011 r.29

, wskazując m.in. że:

(...)Istotnym zagadnieniem, jakie wyłoniło się w toku rozpatrywania sprawy, jest udzielenie

odpowiedzi na pytanie o zgodność planowanej inwestycji, a w konsekwencji wydanej w

niniejszej sprawie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji inwestycji, z MPZP.

Wątpliwości takie rodzi określenie in casu granic, w których powinno zamknąć się

oddziaływanie planowanego przedsięwzięcia. Według załącznika do rozporządzenia Ministra

27

Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227 ze zm.; dalej cyrt.: uooś. 28

Dz.U. z 2010 r. Nr 213, poz. 1397. 29

Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 5 lutego 2011 r., sygn. II SA/Po 702/09, http://orzeczenia.nsa.gov.pl.

23

Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w

środowisku30

, uciążliwości akustyczne dla terenów zabudowy zagrodowej – a takimi w świetle

§70 ust. 1 MPZP Gminy K. G. z dnia 13.04.2004 r. (uchwała Rady Gminy K. G. nr

XVI/114/2004) są zarówno działki inwestora, jak i skarżącej – nie powinny przekraczać 55 dB

w okresie 8 najmniej korzystnych godzin następujących po sobie w ciągu dnia i 45 db w

okresie 1 najmniej korzystnej godziny w trakcie nocy. Ze sporządzonego w sprawie raportu

oddziaływania inwestycji na środowisko wynika, że wartości te zostaną zachowane dla

odległości minimum 150 m od centrum emisji hałasu. Zauważyć zarazem należy, iż zgodnie z

§12 ust. 1 pkt 8 wymienionego MPZP z dnia 13.04.2004 r. na całym obszarze objętym planem

obowiązuje zakaz prowadzenia działalności gospodarczej o uciążliwości wykraczającej poza

granice działki lub zespołu działek, do których inwestor posiada tytuł prawny.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż stanowiące teren

inwestycji działki nr [...] i nr [...] mają szerokość 61,5 m, a ich łączna długość w najkrótszym

miejscu równa się 557,92 m, w najdłuższym natomiast – 571,93 m. O ile bezsporna wydaje się

okoliczność, iż promień hałasu ponadnormatywnego nie przekroczy granicy terenu inwestycji

na długości wymienionych działek, o tyle trudno oczekiwać by uciążliwość ta zawarła się na

ich szerokości. Jak bowiem wynika z raportu odgłos wywołany ruchem łopaty wirnika

wyniesie 51,2 dB przy odległości 50 m i 46,4 dB przy odległości 100 m od źródła emisji. W

rezultacie, ponadnormatywne oddziaływanie akustyczne elektrowni wiatrowej okaże się

odczuwalne również na gruntach sąsiednich – w tym na działkach będących własnością

skarżącej – prowadząc tym samym do naruszenia powoływanego wcześniej rozporządzenia

Ministra Środowiska. Organy orzekające w niniejszej sprawie winny były także wnikliwie

rozważyć, czy planowana inwestycja nie narusza zapisu przywołanego wyżej §12 ust. 1 pkt 8

obowiązującego MPZP.

Decyzja organu I instancji nie zawiera w ogóle żadnej oceny zgodności zamierzenia

inwestycyjnego z obowiązującym dla terenu inwestycji MPZP, co wskazuje, iż kwestia ta nie

była przedmiotem rozważań tego organu. Wójt Gminy K.G. naruszył więc art. 80 ust. 2 [uooś]

poprzez zaniechanie zbadania zgodności lokalizacji przedsięwzięcia z ustaleniami

miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Tymczasem relacja ta wyznacza

podstawowe kryterium oceny planów inwestycyjnych wnioskodawcy ubiegającego się o

wydanie przedmiotowej decyzji.

30

Dz. U. Nr 120 poz. 826

24

B. Prawne aspekty zawierania umów dotyczących realizacji inwestycji budowy

elektrowni wiatrowych z właścicielami nieruchomości i konsekwencje tych umów

(Bartosz Rakoczy)

Już na wstępie należy zauważyć, że problem jest zbyt szeroki a w związku z tym

niemożliwy do wszechstronnego omówienia. W systemie prawa polskiego nie ma żadnych

regulacji dotyczących umów jakie powinien zawierać inwestor z właścicielem nieruchomości

na lokalizację elektrowni wiatrowej na tej nieruchomości. Brak jest jakichkolwiek przepisów

szczególnych, które by te kwestie regulowały. Konsekwencją takiej sytuacji jest zatem

konieczność stosowania przepisów ogólnych. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, co

wydaje się być kwintesencją, że w polskim systemie prawnym obowiązuje zasada swobody

umów. Zgodnie bowiem z art. 3531 ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny

31

strony zawierające umowę mogą ułożyć treść stosunku prawnego według własnego uznania

byleby nie naruszyć przepisów prawa, zasad współżycia społecznego oraz natury (istoty

stosunku prawnego). Ocena czy dana umowa spełnia warunki określone w tym przepisie

może nastąpić wyłącznie przy konkretnej umowie. Dokonanie oceny jest możliwe tylko w

danym konkretnym przypadku.

Niemniej jednak ustawodawca przyjął, że to przede wszystkim wola stron decyduje o

tym umowa jakiej treści będzie te strony wiązać. Nie inaczej jest w przypadku umów

dotyczących korzystania z cudzej nieruchomości dla budowy elektrowni wiatrowej. Również

i w tym wypadku decydujące znaczenie ma wola stron ujęta w ramy złożonych oświadczeń.

Trudno również wypowiedzieć się kompetentnie w kwestiach dotyczących obiektywnej i

generalnej oceny skutków zawartych umów i ich konsekwencji. Wynika to z wyżej już

wskazywanych okoliczności związanych ze znaczeniem treści oświadczeń woli stron. W

istocie to bowiem strony w swojej umowie określają skutki prawne określonych swoich

działań i zaniechań. Trudno zatem jest oceniać umowy w sposób generalny w sytuacji gdy

mogą się one znacznie między sobą różnic. Decyduje bowiem wola stron.

W praktyce dostrzec można zjawisko polegające na zawieraniu umów obligacyjnych

o korzystanie z nieruchomości. Tekst umów, którymi z reguły są umowy dzierżawy,

opracowywane są przez poszczególnych inwestorów. Oczywistą rzeczą jest, że projekt takiej

umowy uwzględnia przede wszystkim interes inwestora, a drugiej strony tej umowy. Nie ma

jednak żadnego przymusu do zawarcia takich umów przez dzierżawcę (właściciela

nieruchomości), a ponadto przed zwarciem umowy, zgodnie z wyżej wskazanymi elementami

może on kształtować treść stosunku prawnego z uwzględnieniem swoich własnych interesów.

31

Dz.U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.; dalej cyt.: KC.

25

C. Badania prawne wskazań dla energetyki wiatrowej we Włoszech (Karolina Szuma)

C.I. Uwagi wprowadzające

W celu realizacji założeń dyrektywy 2009/28/WE z 2009 r. w sprawie promowania

stosowania energii ze źródeł odnawialnych w kontekście zobowiązań przyjętych przez Unię

Europejską na mocy Protokołu z Kyoto do Konwencji Ramowej Narodów Zjednoczonych o

zmianach klimatycznych oraz biorąc pod uwagę Europejską Konwencję Krajobrazową

sporządzoną w dniu 20 października 2000 r. we Florencji32

, ustawodawca włoski określił

zespół prawnych warunków, które muszą być spełnione przed realizacją przedsięwzięcia

polegającego na lokalizacji elektrowni wiatrowych.

Podstawowym aktem prawnym mającym zastosowanie dla przedsięwzięć z

wykorzystaniem energii wiatrowej we Włoszech jest wydany w porozumieniu z Ministrem

Środowiska i Ochrony Obszarów Lądowych i Morskich oraz z Ministrem Dziedzictwa

Kulturowego – dekret Ministra Rozwoju Gospodarczego z dnia 10 września 2010 r. w

sprawie wytycznych dotyczących zatwierdzania obiektów powstałych dla wykorzystywania

odnawialnych źródeł energii33

. Akt ten dotyczy wszystkich rodzajów odnawialnych źródeł

energii, a więc reguluje system wykorzystania odnawialnych źródeł energii, tj. energii wiatru,

słonecznej, geotermicznej, falowej, pływów, wodnej, biomasy, gazu z odpadów, gazu z

zakładów oczyszczania ścieków i biogazów.

Nie bez znaczenia w zakresie omawianej problematyki jest rozporządzenie

wykonawcze z dnia 29 grudnia 2003 r. nr 38734

w sprawie promocji energii elektrycznej

wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii na rynku wewnętrznym. W celu realizacji

krajowych celów w dziedzinie energetyki wiatrowej, konieczne według ustawodawcy

włoskiego jest dokonanie ich podziału pomiędzy Regiony, z uwagi na zasób źródeł i

preferowane wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych w lokalnym wymiarze.

Nowelizacją rozporządzenia z dnia 29 grudnia 2003 r. nr 387 jest dekret z dnia 3 marca 2011,

nr 2835. Na podstawie tego ostatniego aktu Regiony mają możliwość podjęcia działań w celu

zwiększenia zużycia energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych na ich terytorium, zważając

przy tym na potrzebę dążenia do odpowiedniej równowagi w lokalizacji infrastruktury

energetycznej i jakości życia mieszkańców. Ponieważ Regiony są współodpowiedzialne za

32

We Włoszech Europejska Konwencja Krajobrazowa została ratyfikowana ustawą z dnia 9 stycznia 2006 r. nr

14; G.U. (Gazzetta Ufficiale della Repubblica Italiana) nr 16 z dnia 20 stycznia 2006 r. 33

G.U. nr 219 z dnia 18 września 2010 r. 34

G.U. nr 25 z dnia 31 stycznia 2004 r. ze zm. 35

G.U. nr 71 z dnia 28 marca 2011.

26

cele krajowe w przedmiocie energetyki wiatrowej, mogą one uruchamiać instrumenty

finansowe oprócz tych polegających na interwencji państwa w tworzenie nowych

przedsięwzięć z wykorzystaniem energii wiatrowej. Wspomnieć należy, że w dniu 5 czerwca

2001 r. w Porozumieniu w Turynie36

ustalono, że Regiony będą aktywnie wykorzystywać

energię ze źródeł odnawialnych w celu redukcji zanieczyszczeń, w szczególności w celu

ograniczania efektu cieplarnianego. Postanowiono, że w tym celu muszą powstać tzw.

Regionalne środowiskowe plany energetyczne37

mające również znaczenie dla racjonalizacji

produkcji energii elektrycznej i jej zużycia. Regionalne środowiskowe plany energetyczne

zostały zatwierdzone przez Rady w następujących Regionach: Abruzzo, Basilicata, Calabria,

Lazio, Liguria, Lombardia, Marche, Piemonte, Autonomicznej Prowincji Bolzano i Trento,

Sardegna, Toscana, Umbria, Valle d’Aosta i Veneto. Pozostałe Regiony są w trakcie

opracowywania planu. Wskazać trzeba, że realizacja regionalnych środowiskowych planów

energetycznych zmienia się w czasie i w efekcie różni się w poszczególnych Regionach. W

związku z tym, w niektórych Regionach ustalono tymczasowe zasady i wytyczne38

na budowę

farm wiatrowych, które wykazują zróżnicowany charakter. Wskazuje się na konieczność

stworzenia silniejszej koordynacji na szczeblu krajowym i porównywalność zasad lokalizacji

farm wiatrowych na szczeblu Regionalnym, tj. w formie regionalnych środowiskowych

planów energetycznych ustalonych w Porozumieniu w Turynie.

C.II. Lokalizacja i budowa elektrowni wiatrowych we Włoszech

Ustawa z dnia 27 grudnia 2007 r. nr 244 w sprawie tworzenia rocznego i

wieloletniego budżetu państwa39

przewiduje podział celów między państwo, Regiony i

Autonomiczne Prowincje40

. Zgodnie z postanowieniami dekretu Ministra Rozwoju

Gospodarczego z dnia 10 września 2010 r. Regiony i Autonomiczne Prowincje mogą

samodzielnie ustalić ograniczenia i zakazy w aktach planistycznych w zakresie lokalizacji


W procesie planowania energetycznego powinny być brane pod uwagę, oprócz

aspektów projektowania i lokalizacji, spójność i integracja planów, a także ich oddziaływanie

36

Podpisano wtedy „Protokół Prezydentów Regionów i Prowincji Autonomicznych w sprawie koordynacji

polityki skierowanej na redukcję gazów cieplarnianych do atmosfery”. 37

Tzw. PEAR. 38

Tzw. Linee Guida. 39

G.U. nr 300 z dnia 28 grudnia 2007 r. Ustawa była kilkakrotnie nowelizowana tj. ustawą z dnia 27 lutego 2009

r. nr 13 oraz ustawą z dnia 30 grudnia 2008 r. nr 208. 40

Te kwestie reguluje też art. 31 dekretu z dnia 31 marca 1998 r. nr 112 w sprawie przeniesienia funkcji i

zobowiązań państwa dla Regionów i władz lokalnych; G.U. nr 92 z dnia 21 kwietnia 1998 r.

27

na przyrodę i krajobraz. W związku z tym wskazać należy, że kolejnym aktem normatywnym

mającym znaczenie w przedmiocie omawianej problematyki we Włoszech jest dekret

Prezydenta Republiki Włoskiej z dnia 6 czerwca 2001 r. nr 380 w sprawie jednolitego tekstu

ustawy i rozporządzeń w sprawach budowlanych41

. Z kolei dyrektywa Rady 85/337/EWG z

1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i

prywatne na środowisko naturalne we Włoszech została wdrożona rozporządzeniem

Prezydenta Republiki z dnia 12 kwietnia 1996 r. nr 85650042

, zwanym aktem w sprawie

wytycznych i koordynacji, który nakłada na Regiony obowiązek oceny wpływu przedsięwzięć

na środowisko zawartych w załączniku II powyższej dyrektywy.

Przedsięwzięcia zaliczone do kategorii wymienionych w załączniku II podlegają

ocenie zgodnie z art. 5-10 wskazanej dyrektywy, jeżeli Regiony uznają, że wymóg taki

wynika z cech tych przedsięwzięć. W załącznikach A i B przywołanego powyżej

rozporządzenia Prezydenta Republiki z dnia 12 kwietnia 1996 r. wskazane są przedsięwzięcia,

dla których zawsze wymagana jest ocena wpływu przedsięwzięcia na środowisko oraz te,

które Regiony muszą poddać ocenie tylko czasami. Co istotnie, w załącznikach nie ma

odniesienia do farm wiatrowych. Dyrektywa Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997 r.

zmieniająca dyrektywę 85/337/EWG43

w punkcie 3 i) załącznika II stanowi o urządzeniach

wykorzystujących siłę wiatru do produkcji energii elektrycznej (gospodarstwa wiatrowe).

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 1999 r.44

dostosowuje

Rozporządzenie Prezydenta Republiki z dnia 12 kwietnia 1996 r. do postanowień

załączników I i II dyrektywy 97/11/WE. Jest to data, od której dla lokalizacji farm

wiatrowych we Włoszech konieczne jest przeprowadzenie oceny oddziaływania na

środowisko. Zwrócić uwagę należy na fakt, że obecnie procedura oceny oddziaływania na

środowisko uregulowana jest w tzw. Kodeksie środowiskowym w części drugiej (art. 4-52)45

.

Zaznaczyć należy, że w przypadku lokalizacji elektrowni wiatrowych o małej mocy, tj. do 60

kW wystarczy dokonać zgłoszenia46

w Gminie.

W przypadku, gdy lokalizacja elektrowni będzie miała miejsce na obszarze

chronionym należy uzyskać zaświadczenie o braku przeszkód dla realizacji przedsięwzięcia47

we właściwym organie, w zależności o jaki obszar chroniony chodzi. Oprócz przypadków

41

G.U. nr 245 z dnia 20 października 2001 r. 42

G.U. nr 210 z dnia 7 września 1996 r. 43

Dz. Urz. UE L 73 z 14.03.1997 r., s. 5-15. 44

G.U. nr 302 z dnia 27 grudnia 1999 r. 45

Decreto Legislativo z dnia 3 kwietnia 2006 r., nr 152 - Norme in materia ambientale, G.U. nr 88 z dnia 14

kwietnia 2006 r.; dalej: kodeks środowiskowy. 46

Tzw. Denuncia di Inizio Attività (D.I.A.). 47

Tzw. nullaosta.

28

wyżej wskazanych należy uzyskać zezwolenie w drodze procedury określonej w

rozporządzeniu wykonawczym z dnia 29 grudnia 2003 r. nr 387 zmienionym dekretem z dnia

3 marca 2011, nr 28 i w ustawie z dnia 23 lipca 2009 r. nr 99 w sprawie rozwoju i

internacjonalizacji przedsiębiorstw, jak również na temat energii48

w związku z przepisami

kodeksu środowiskowego. Proces od podjęcia decyzji o budowie elektrowni wiatrowej do jej

uruchomienia we Włoszech opiera się na uzyskaniu dwóch głównych pozwoleń. Pierwsze z

nich to pozwolenie na budowę, drugie dotyczy natomiast podłączenia elektrowni do sieci

energetycznej. Średni czas oczekiwania na pozwolenia we Włoszech wynosi od 25 do 35

miesięcy49

.

C.II.1. Ochrona krajobrazu, ochrona przyrody i ochrona przed hałasem

Kwestie związane z zagospodarowaniem przestrzennym i ochroną krajobrazu

reguluje rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 200550

r. w sprawie

specyfikacji niezbędnych dokumentów w celu sprawdzenia zgodności proponowanego

przedsięwzięcia z normami ochrony krajobrazu w rozumieniu art. 146 ust. 2 Kodeksu Dóbr

Kultury i Krajobrazu z dnia 22 stycznia 2004 r. nr 4251

. Kodeks Dóbr Kultury i Krajobrazu

reguluje lokalizację farm wiatrowych w kontekście ochrony dóbr kulturowych i ochrony

krajobrazu oraz wdraża postanowienia Europejskiej Konwencji Krajobrazowej z Florencji

stanowiąc o konieczności dokonania analizy terytorium przed realizacją przedsięwzięcia

polegającego na lokalizacji elektrowni wiatrowej.

Zgodnie ze wskazanymi wyżej aktami prawnymi analiza terytorium, powinna być

dokonywana za pośrednictwem starannego i szczegółowego badania charakterystycznych

cech krajobrazu prowadzonego w różnych skalach (dużej, średniej i szczegółowej). W

analizie krajobrazu powinno się zwracać uwagę na: stopień ochrony obiektów, tj. obecność

lub brak dóbr kultury szczególnie chronionych52

, naturalne cechy krajobrazu (lasy, parki

narodowe, krajobrazowe, rezerwaty przyrody) i antropogeniczne (tereny rolnicze,

zabudowania mieszkalne), analizę historyczną terenu (symbole archeologiczne, zabytki),

48

G.U. nr 176 z dnia 31 lipca 2009 r. 49

Wind Barriers: Administrative and grid Access barriers to wind power, The European Wind Energy

Association, lipiec 2010 r. 50

G.U. nr 25 z dnia 31 stycznia 2006 r. 51

G.U. nr 45 z dnia 24 lutego 2004 r.; dalej: Kodeks Dóbr Kultury i Krajobrazu. 52

Zgodnie z przepisami Kodeksu Dóbr Kultury i Krajobrazu odległość elektrowni wiatrowej od dóbr kultury i

określonych naturalnych cech krajobrazu nie może przekroczyć w linii prostej 50-ktorności wysokości wieży

wiatraka, co na etapie analizy terytorium powinno być udokumentowanie za pomocą fotografii.

29

cechy naturalne terenu (morze, rzeka). Projekt farmy wiatrowej powinien przedstawiać na

mapie geodezyjnej propozycje lokalizacji.

Odległość od zabudowań mieszkalnych, dóbr kulturowych i typów krajobrazów

określonych w Kodeksie Dóbr Kultury i Krajobrazu nie może przekroczyć dystansu,

określanego w sposób pośredni. W tym zakresie poszczególne Regiony uchwaliły własne

regulacje. I tak np. w Regionie Kampania53

odległość elektrowni wiatrowych od terenów

zabudowanych nie może przekroczyć 10-krotności wysokości wieży lub nie może

przekroczyć 5-krotności wysokości wieży w przypadku terenów rolnych. Natomiast np. w

Regionie Molise54

odległość od pojedynczych zbudowań mieszkalnych wynosi 4-krotność

wysokości wieży.

Biorąc pod uwagę inne parametry krajobrazowo-budowlane wskazać należy, że

farmy wiatrowe nie mogą mieć negatywnego wpływu na faunę i florę55

, potrzebna jest analiza

miejsca lokalizacji pod tym względem, która powinna zawierać badanie rodzajów roślin i

zwierząt występujących na terenie lokalizacji, wpływ lokalizacji na warunki żywieniowe i

migracje zwierząt, kwestie ewentualnej erozji gleby. Powinny być brane pod uwagę obszary

Natura 2000 i inne obszary chronione przez Unię Europejską, źródła wody, łąki lasy,

geomorfologia terenu, jego cechy geotechniczne, geologiczne i hydrogeologiczne56

;

ewentualność budowy nowych dróg, drogi będące w planach57

, istniejąca już sieć

energetyczna, wodociągowa, zakłócenia elektromagnetyczne, fal telekomunikacyjnych i

radiowych, zgodnie z ustawą ramową z dnia 22 lutego 2001 r. nr 36 w sprawie ochrony przed

narażeniem na pola elektryczne, magnetyczne i pole elektromagnetyczne58

, lokalizacja

lotnisk59

, ale również wrażenia wzrokowe, kolor, zacienienie, hałas. Potrzebne jest

zezwolenie na emisję spalin zgodnie z częścią piątą kodeksu środowiskowego oraz tzw.

Zezwolenie sejsmiczne60

.

53

“Linee guida per lo sviluppo della tecnologia e l’installazione di impianti eolici sul territorio della regione

Campania”, Disciplinare Eolico, Elaborazione del 13/04/2006, Giunta Regionale, Regione Campania. 54

“Legge Regionale 12 aprile 2006 n°3 - Art. 13 –Verifica delle coerenze delle richieste relative alla

realizzazione di campi eolici - Determinazioni”, Deliberazione n. 908, 26 giugno 2006, Regione Molise. 55

Trzeba wziąć pod uwagę rośliny i zwierzęta chronione wymienione w przepisach regionalnych, Włoskiej

Czerwonej Księdze Roślin, w Księgach Czerwonych poszczególnych Regionów oraz oczywiście trzeba mieć na

względzie przepisy prawa unijnego i międzynarodowego. 56

Zgodnie z art. 27 rozporządzenia Prezydenta Republiki z dnia 21 grudnia 1999 r. nr 554 w sprawie aktualizacji

ustawy ramowej dotyczącej robót publicznych; G.U. nr 98 z dnia 28 kwietnia 2000 r. zmienione następnie przez

dekret Prezydenta Republiki z dnia 5 października 2010, nr 207; G.U. nr 288 z dnia 10 grudnia 2010 r. 57

Potrzebne jest zaświadczenie o zgodności lokalizacji z przepisami Kodeksu drogowego z dnia 30 kwietnia

1992 r. nr 285 ze zm.; G.U. nr 114 z dnia 18 maja 1992 r. 58

G.U. nr 55 z dnia 7 marca 2001 r. 59

Tj. zaświadczenie o braku przeszkód ze względu na lotnictwo na podstawie dekretu z dnia 30 marca 1942 r.,

nr 327. 60

Na podstawie ustawy z dnia 2 lutego 1974 r. nr 64, G.U. nr 76 z dnia 21 marca 1974 r.

30

Zaznaczyć trzeba, że planowana elektrownia wiatrowa powinna odpowiadać także

przepisom dekretu Ministra Środowiska i Ochrony Obszarów Lądowych i Morskich z dnia 17

października 2007 r. w sprawie jednolitych minimalnych kryteriów odnoszących się do

określenia środków ochronnych na obszarach o znaczeniu dla Wspólnoty (OZW) i obszarach

specjalnej ochrony (OSO)61

. Artykuł 5 ust. 1 wspomnianego dekretu stanowi, że Regiony i

Autonomiczne Prowincje muszą ustanowić w odniesieniu do OSO następujące zakazy: „(…)

budowania nowych turbin wiatrowych, z wyjątkiem tych, w stosunku do których w chwili

przyjęcia niniejszego aktu wszczęto już postępowanie w wyniku przedstawienia projektu.

Właściwe organy muszą oceniać skutki projektu z uwzględnieniem biologicznych cyklów

gatunków, ze względu na które wyznaczono obszar, po zasięgnięciu opinii krajowego

instytutu ds. dzikich zwierząt62

. Z zakazu wyłącza się prace dotyczące wymiany i

modernizacji, włączywszy w to kwestie technologiczne, które nie oznaczają zwiększenia

wpływu na obszar w świetle celów ochrony OSO, jak również turbiny przeznaczone na

własny użytek o łącznej mocy niższej niż 20 kW.

Dodatkowo Regiony mogą uściślać przepisy wskazanego dekretu. Tytułem

przykładu można wskazać na art. 2 ustawy Regionu Apulia nr 31 z dnia 21 października 2008

r. w sprawie przepisów dotyczących wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, mających

na celu zmniejszenie szkodliwych immisji i odnoszących się do środowiska, który stanowi,

że: „(…)Zgodnie z art. 6 i 7 dyrektywy 92/43/EWG w zw. Z art. 4 i 6 przepisów

transponujących ją zawartych w dekrecie Prezydenta Republiki nr 357 z dnia 8 września 1997

r. zmienionego przez (…), zakazuje się lokalizacji turbin wiatrowych nieprzeznaczonych do

własnego użytku w OZW i OSO stanowiących część sieci ekologicznej Natura 2000(…)”.

Kwestie związane z hałasem wytwarzanym przez elektrownie wiatrowe regulują

rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 marca 1991 r. w sprawie maksymalnej

ekspozycji obszarów mieszkalnych63

oraz dekret Ministra Środowiska z dnia 16 marca 1998

r. w sprawie technik pomiaru hałasu64

. Analiza wskazanych aktów normatywnych prowadzi

do wniosku, że ustawodawca włoski wskazuje maksymalne dopuszczalne limity hałasu w

zależności od rodzaju obszaru oraz w zależności od pory tj. od dnia i nocy. I tak, na obszarach

szczególnie chronionych65

w godzinach 6-22 dopuszcza się hałas o wielkości 50 dB, a w

61

G.U. nr 258 z dnia 6 listopada 2007 r. 62

KIDF. 63

G. U. nr 57 z dnia 8 marca 1991 r. 64

G. U. nr 76 z dnia 1 kwietnia 1998 r. 65

W przypadku każdego z rodzajów obszarów ustawodawca wskazuje dokładnie o jakie typy terenu chodzi. W

przypadku obszarów szczególnie chronionych ustawodawca ma na myśli np. parki publiczne, szpitale, szkoły.

31

godzinach 22-6 – 40 dB; obszary przeznaczone dla lokalizacji domów i mieszkań66

–

odpowiednio 55 dB i 45 dB; obszary o charakterze mieszanym67

- odpowiednio 60 i 50 dB;

następnie obszary o wysokiej aktywności ludzkiej68

- odpowiednio 65 i 55 dB, obszary o

charakterze przeważnie przemysłowym – odpowiednio 70 i 60 dB; obszary o charakterze

stricte przemysłowym – 70 dB zarówno w porze nocnej, jak i w dzień.

Z kolei zgodnie z art. 7 dekretu Ministra Środowiska z dnia 16 marca 1998 r.

pomiary hałasu dokonuje się w przypadku braku opadów, mgły i/lub śniegu, a prędkość

wiatru nie może być większa niż 5 m/s. Układ pomiarowy musi być zgodny z warunkami

pogodowymi w okresie, w którym pomiary są wykonywane oraz zgodnie z normą CEI 29-10

oraz EN 60804/1994. Wspomnieć należy o dekrecie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia

2006 r.69

w sprawie instalacji o stałym cyklu pracy (czyli m. in. Chodzi o elektrownie

wiatrowe), oraz rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 14 listopada 1997 r. w

sprawie norm hałasu dla instalacji o stałym cyklu pracy70

. Okazuje się, że normy dla

instalacji o stałym wytwarzaniu hałasu nie różnią od ogólnych norm hałasu, przy czym

dopuszcza się przekroczenie normy o 5 dB w ciągu dnia i o 3 dB w ciągu nocy. Dodać trzeba,

że wyspecyfikowane normy dotyczą pomiaru przy otwartych oknach, natomiast przy oknach

zamkniętych normy powinny być o 15 dB niższe.

C.II.2. Przyłączanie elektrowni wiatrowych do sieci

W celu ułatwienia koordynacji udzielania zezwoleń na podłączenie do sieci

elektrycznej, operatorzy sieci informują co kwartał poszczególne Regiony o zaakceptowanych

lokalizacjach elektrowni i wydanych zezwoleniach, odnosząc się jedynie do urządzeń o mocy

nie mniejszej niż 200 kW. Należy wspomnieć o regionalnym środowiskowym planie

energetycznym71

, który przyjmuje każdy Region. W planie tym każdy Region określa swoją

politykę energetyczną ze szczególnym uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju

oraz celu związanego ze stopniowym przekształcaniem dotychczasowego systemu

energetycznego w Regionie na ten związany z wykorzystaniem energii odnawialnej.

Dodatkowo plan ten określa zasady prowadzenia oszczędnej gospodarki energetycznej i

wskazuje metody oszczędności dla osób prywatnych oraz dla sektora transportu i

66

Tj. osiedla mieszkaniowe, bez zakładów przemysłowych, z niskim natężeniem ruchu, z ograniczoną liczbą

obiektów handlowych. 67

Tj. tereny miejskie, z obiektami handlowymi i urzędami, jednak bez zakładów przemysłowych. 68

Tj. tereny miejskie w dużą liczbą obiektów handlowych, urzędów, z obecnością dróg szybkiego ruchu, linii

kolejowych, portów morskich, z małymi zakładami przemysłowymi. 69

G.U. nr 52 z dnia 4 marca 1997 r. 70

G. U. nr 280 z dnia 1 grudnia 1997 r. 71

Zob. przypis nr 7.

32

przemysłowego. Określa również plan energetyczny dla Prowincji i Gmin z danego Regionu,

Następnie Prowincje przyjmują odpowiednio swoje plany, tj. prowincjonalny plan

energetyczny72

. Określa on użytkowników oraz sposób warunków dystrybucyjnych, a także

kwestie eksploatacji i planowania rozwoju sieci oraz przyłączy systemowych.

Dodać należy, że proces przyłączenia wiatraków do sieci jest dość długi i kosztowny.

Trzeba m.in. porozumieć się z właścicielami gruntów, przez które będą przebiegać linie i

przyłącza, zaprojektować i wybudować linie. Ważne jest także to, by po przyłączeniu

wiatraków w systemie elektroenergetycznym była odpowiednia rezerwa tzw. Elastycznej

energii, najlepiej gazowej, którą trzeba uruchomić w sytuacji, gdy wiatraki są mniej wydajne

z powodu słabego wiatru. Elektrownia wiatrowa powinna przekazywać do odpowiedniego

operatora systemu73

informację wskazującą na jej aktualny stan jednostek wytwórczych.

Regiony, które oddały najwięcej nowych mocy farm wiatrowych to Sycylia, Apulia i

Kalabria, a następnie Kampania i Sardynia. Niektóre centra rozwoju energetyki wiatrowej

mają także miejsce w centralnych i północnych Włoszech, w takich regionach jak Toskania,

Piemont, Veneto i Emilia Romagna74

. Ponadto włoski system elektroenergetyczny cierpi z

powodu niewystarczającej infrastruktury sieci, co prowadzi do częstych ograniczeń produkcji

energii wiatrowej, oprócz tego występują tzw. Zatory w sieci. Problem dotyczy wszystkich

projektów sieci w regionie Kampania, Apulia i Basilicata i niektórych elektrowni, na

Sardynii.

W 2009 r. niektóre farmy wiatrowe funkcjonowały na poziomie 30% mniejszym niż

ich faktyczne moce z powodu nieprzystosowania sieci. W niektórych przypadkach, farmy

wiatrowe zostały ograniczone o ponad 70%, a w innych przypadkach niektóre farmy

wiatrowe były całkowicie wyłączane75

. Włoski sektor energetyczny czekają działania

strukturalne w celu dostosowania sieci do obecnej mocy instalacji oraz planowanego wzrostu

mocy elektrowni wiatrowych. Oprócz tego Włochy zmagają się z rozbudowaną procedurą

administracyjną wydawania zezwoleń i wysokimi kosztami podłączeń do sieci.

72

Piano Energetico Provinciale (PEP). 73

Gestore servizi elettrici (GSE), o którym mowa w punkcie 5 cz. I załącznika do dekretu Ministra Rozwoju

Gospodarczego z dnia 10 września 2010 r. w sprawie wytycznych dotyczących zatwierdzania obiektów

powstałych dla wykorzystywania odnawialnych źródeł energii. 74

Enea, L’energia eolica, Roma 2000 aktualizowane corocznie s. 19. 75

Ibidem, s. 21.

33

D. Energetyka wiatrowa w Danii (Katarzyna Lew-Gliniecka)

D.I. Informacje ogólne

Dania (Danmark) jest niewielkim państwem położonym w północno-środkowej

Europie. Jego powierzchnia wynosi zaledwie niecałe 43,1 tys. Km2 nie licząc powierzchni

Grenlandii (Grønland) i Wysp Owczych (Færøerne). Danię zamieszkuje ok. 5,5 mln ludności,

z czego ok. 1,2 mln w stolicy państwa Kopenhadze (København).

Cechą charakterystyczną państw skandynawskich jest sprawnie działający samorząd

terytorialny. Od 1 stycznia 2007 roku w Danii obowiązuje nowy podział administracyjny

kraju, który wprowadził pięć regionów: stołeczny (Region Hovedstaden), Zelandia (Region

Sjælland), Dania Południowa (Region Syddanmark), Jutlandia Środkowa (Region Midtylland)

i Jutlandia Północna (Region Nordylland). Regiony są podzielone na 98 gmin (kommune)76

.

Reforma spowodowała zmianę w strukturze władz samorządowych. Sprawy gminy należą do

kompetencji rady gminy (kommunalbestyrelsen) lub rady miasta (byråd) działającej na

podstawie statutu (styrelsesvedtægt)77

. Przewodniczącym rady gminy jest burmistrz

(borgmester)78

. Na szczeblu regionu funkcjonuje rada regionu (regionsråd) z

przewodniczącym (regionsrådsformand)79

. Niezależnie od samorządu istnieje także

administracja rządowa w terenie (statsforvaltning) działająca we wszystkich regionach.

Dania jest krajem znanym ze swojej troski o środowisko. Jednym z jej aspektów jest

pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych. Obecnie 20% duńskiej energii elektrycznej

pochodzi z energii wiatrowej80

, ale zakłada się wzrost tej wartości do 50% do 2020 roku81

.

Szacuje się, iż w Danii znajduje się ok. 5 tys. Wiatraków, lecz liczba ta ma zmaleć do 2020

roku do ok. 3,4 tys.82

Nie przeciwstawia się to wyżej zaprezentowanym założeniom

dotyczącym wzrostu pozyskiwania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, ponieważ

76

Przed 01.01.2007r. w Danii obowiązywał podział na 13 okręgów (amt/ amtskommune) podzielonych na 275

gmin (kommune). Trzy ówczesne okręgi, tj. Kopenhaga, Frederiksberg oraz Bornholm stanowiły jednocześnie

gminy. Po reformie zmniejszono liczbę gmin powierzając im większą autonomię i więcej zadań. 77

§ 2 ust. 2 ustawy o zarządzaniu gminami (Bekendtgørelse af lov om kommunernes styrelse z 01.11.2010r. z

późn. zm., LBK nr 1440). Szczegółowe regulacje dot. zadań rady gminy zawiera rozdział II cyt. ustawy. 78

§ 3 ust. 3 ibid. Szczegółowe regulacje dot. zadań burmistrza zawiera rozdział IV cyt. ustawy. 79

§ 3 ust. 1 i 2 ustawy o regionach (Bekendtgørelse af lov om regioner og om nedlæggelse af amtskommunerne,

Hovedstadens Udviklingsråd og Hovedstadens Sygehusfællesskab – regionsloven - z 01.10.2010r. z późn. zm.,

LBK nr 1401). 80

Dane pochodzą ze strony Duńskiej Agencji Energetycznej (Energi Styrelsen): www.ens.dk 81

Założenia te są zgodne z polityką energetyczną Unii Europejskiej. Realizują art. 3 ust. 1 dyrektywy

Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania

energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz

2003/30/WE (Dz. Urz. UE L 140 , 05/06/2009 P. 0016 - 0062). Zob. też pkt 8 i 9 preambuły do cyt. dyrektywy. 82

Dane pochodzą ze strony organizacji Vindmølleindustrien: www.windpower.org

34

stare wiatraki są wymieniane na nowoczesne, a zatem bardziej efektywne. Do powyższych

danych należy doliczyć ponad 400 wiatraków w morzu83

.

W Danii występują dwa rodzaje wiatraków (vindmølle): budowane na lądzie

(vindmøller på land) oraz w wodzie (offshore; vindmøller på havet).

D. II. Podstawy prawne budowy wiatraków

D.II.1. Lokalizacja wiatraków. Kompetencje organów administracji publicznej.

D.II.1.1. Wiatraki na lądzie

Wszelkie procedury związane z budową i funkcjonowaniem duńskich wiatraków

reguluje kilka aktów prawnych, z których najważniejszym jest ustawa o promowaniu energii

ze źródeł odnawialnych84

. Wynikają z niej m.in. uprawnienia gmin do wyznaczania

potencjalnych obszarów z przeznaczeniem na farmy wiatrowe w formie wytycznych do

gminnego planu zagospodarowania przestrzennego (kommuneplan). Z założeń wskazanej

powyżej polityki Danii w zakresie pozyskiwania źródeł energii odnawialnej wynika umowa,

jaką zawarł rząd duński ze związkiem gmin85

, zgodnie z którą gminy zobowiązały się do

rezerwowania obszarów pod farmy wiatrowe w swoich planach zagospodarowania

przestrzennego. Warto wreszcie wskazać na działania władz centralnych, które powołały

podlegającą Ministerstwu Środowiska jednostkę organizacyjną (Vindmøllesekretariatet)86

. Jej

głównym zadaniem jest wspieranie gmin w ich polityce „wiatrakowej”. Na tym tle warto też

dodać, iż planowanie budowy wiatraków na etapie gminy dotyczy jednakże tylko tych do

wysokości 150m, bowiem lokalizację wyższych wiatraków planują centra działające przy

Ministerstwie Środowiska (Miljøcentrene). Nadzorują one również działania gmin w zakresie

energii wiatrowej w celu sprawdzenia zgodności z interesami państwa w tym zakresie.

W tym miejscu nie można również pominąć mającej podstawowe znaczenie dla

planowania przestrzennego ustawy o planowaniu87

. Każda gmina ma obowiązek przygotować

12-letni gminny plan zagospodarowania przestrzennego (§11 ust. 1), który zawiera m.in. ramy

miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (lokalplan)88

. Plany te nie mogą być

83

Dane pochodzą ze strony Duńskiego Stowarzyszenia Wiatrakowego (Danmarks Vindmølleforening):

www.dkvind.dk/fakta/pdf/P4.pdf 84

Lov om fremme af vedvarende energi z dnia 27.12.2008r. z późn. zm. (LOV nr 1392). 85

Kommunernes Landsforening (KL) – organizacja interesu reprezentująca gminy. Jej członkami są wszystkie

duńskie gminy. www.kl.dk 86

Zob. więcej: www.naturstyrelsen.dk/Planlaegning/Planlaegning_i_det_aabne_land/Vindmoeller/

Vindmoellesekretariatet/ 87

Bekendtgørelse af lov om planlægning z dnia 24.09.2009r. z późn. zm. (LBK nr 937), zwana planloven. 88

Zgodnie z polską ustawą z dnia 27.03.2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2003,

nr 80, poz. 717 z późn. zm.) na poziomie gminy istnieje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego a w

przypadku gdy nie obowiązuje on na danym terenie, wówczas wydawana jest decyzja o warunkach zabudowy.

35

sprzeczne z obowiązującym prawem, a zwłaszcza z obowiązującymi planami na szczeblu

regionu. Ponadto żadna budowla, która będzie oddziaływać na środowisko nie może powstać,

o ile nie znajdzie się w wytycznych do gminnego planu zagospodarowania przestrzennego

(§11g) ani dopóki nie zostanie dokonana ocena oddziaływania na środowisko (vurdering af

virkninger for miljøet, VVM) (§11e ust. 3). Ocena jest wydawana na podstawie przepisów

rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie oceny oddziaływania publicznych i

prywatnych urządzeń na środowisko w oparciu o ustawę o planowaniu89

. Kryteriami przez

które dokonuje się oceny jest wpływ inwestycji na m.in. ludzi, faunę, florę, wodę i krajobraz

(§7).

Niektóre budowle wymagają tylko zgłoszenia (anmeldelse) gminie zamiaru

zrealizowania drobnej inwestycji, ale w większości przypadków potrzebne jest pozwolenie na

budowę (byggetilladelse), które jest wydawane przez właściwą radę gminy i które otwiera

możliwość realizacji inwestycji, jak np. budowy wiatraka.

D.II.1.2. Wiatraki w morzu

W przypadku wiatraków budowanych w morzu (offshore) gminy nie mają żadnych

kompetencji w zakresie planowania inwestycji. Uprawnienia w tym zakresie leżą w gestii

państwa, które ma zapewnić realizację wieloletniej polityki dotyczącej stawiania wiatraków w

morzu90

. Duńska Agencja Energetyczna (Energistyrelsen), która jest organem działającym

przy Ministerstwie Klimatu i Energii, ma kompetencje do wydawania pozwoleń na budowę

wiatraków offshore. Istnieją trzy rodzaje pozwoleń: pozwolenie na badania

(Forundersøgelsestilladelsen), pozwolenie na instalację urządzenia (Etableringstilladelsen)

oraz pozwolenie na produkcję energii (Tilladelse til udnyttelse af energie;

Elproduktionstilladelse). Procedura uwzględnia przeprowadzenie oceny oddziaływania na

środowisko w oparciu o treść rozporządzenia Ministra Klimatu i Energii w sprawie oceny

oddziaływania na środowisko urządzeń produkujących energię na morzu91

, która zawiera

również ocenę rezultatu projektu (konsekvensvurdering) dotyczącą międzynarodowych

Natomiast w każdej duńskiej gminie uchwala się zarówno kommuneplan jak i lokalplan, które nie mogą być

sprzeczne z regionplan (polski odpowiednik planu zagospodarowania przestrzennego województwa). 89

Bekendtgørelse om vurdering af visse offentlige og private anlægs virkning på miljøet (VVM) i medfør af lov

om planlægning z dnia 15.12.2010r. (BEK nr 1510). Więcej informacji na stronie: www.vvm.dk 90

Ostatnia strategia to raport Duńskiej Agencji Energetycznej pt.: „Lokalizacja wiatraków w morzu w

przyszłości – 2025” (”Fremtidens Havmølleplaceringer - 2025”) z 2007 roku. 91

Bekendtgørelse om vurdering af virkninger på miljøet (VVM) af elproduktionsanlæg på havet z dnia

28.08.2000r. (BEK nr 815).

36

obszarów ochrony przyrody92

. Postępowanie zamyka sprawdzenie czy spełniono wszystkie

warunki, w tym przede wszystkim te dotyczące ochrony przyrody.

D.II.2. Warunki budowy wiatraków. Aspekt ochrony środowiska.

D.II.2.1. Ochrona przed hałasem

Istotne znaczenie dla lokalizacji instalacji wiatrowych ma spełnienie wielu

warunków wynikających z prawa ochrony środowiska. W przypadku potencjalnej inwestycji

jedną z podstawowych kwestii, które należy zbadać jest czynnik hałasu. Zainteresowany

zainstalowaniem wiatraka jako źródła energii odnawialnej musi zgłosić się do właściwej rady

gminy wraz z dokumentacją zawierającą m.in. ustalenia dotyczące hałasu produkowanego

przez dany typ wiatraka, który inwestor zamierza zbudować. Nowoczesne wiatraki są

niewątpliwie mniej hałaśliwe niż te sprzed 30 czy 40 lat, nie mniej jednak mimo daleko

posuniętych rozwiązań technicznych nie da się uniknąć charakterystycznego odgłosu

wywołanego pracą turbiny oraz ruchem skrzydeł.

Regulację w tym zakresie zawiera duńskie rozporządzenie Ministra Środowiska w

sprawie hałasu generowanego przez wiatraki93

, wydane na podstawie ustawy o ochronie

środowiska. Paragraf 3 ust. 1 pkt 1 stanowi, iż w terenie niezabudowanym obciążenie hałasem

sąsiedniego budynku oraz obszaru 15m wokół niego nie może przekroczyć następujących

wartości: 44 dB(A) przy prędkości wiatru 8m/s i 42 dB(A) przy prędkości wiatru 6m/s, przy

czym zgodnie z rozporządzeniem za sąsiedni budynek uważa się budynek nie należący do

właściciela wiatraku (§3 ust. 2). Natomiast przy ciaśniejszej zabudowie jak np. osiedle, domki

letniskowe czy tereny rekreacyjne normy są jeszcze niższe i wynoszą 39 dB(A) przy

prędkości wiatru 8 m/s i 37 dB(A) przy prędkości wiatru 6 m/s (§ 3 ust. 1 pkt 2). Załącznik do

rozporządzenia przedstawia szczegółowe sposoby i wzory obliczania wartości.

Problemem związanym z poruszaną tu kwestią czynnika hałasu – często

podnoszonym przez przeciwników instalacji wiatrowych – jest kwestia tzw. Hałasu o niskiej

częstotliwości, tj. w przedziale 10-160 Hz (w tym infradźwięków, czyli dźwięków o

częstotliwości do 20Hz, których ludzkie ucho nie słyszy, ale których stała obecność może

doprowadzić m.in. do uczucia zmęczenia, migren czy chorób). Przygotowano raport w tym

zakresie, który przedstawił m.in., że duże wiatraki produkują mniej hałasu niż mniejsze.

Minister Środowiska zalecił na początku 2011 roku, aby jednoznacznie określić dopuszczalne

92

Bekendtgørelse om konsekvensvurdering vedrørende internationale naturbeskyttelsesområder samt beskyttelse

af visse arter ved projekter om etablering m.v. af elproduktionsanlæg og elforsyningsnet på havet z dnia

13.12.2010r. (BEK nr 1476). 93

Bekendtgørelse om støj fra vindmøller z dnia 14.12.2006r. z późn. zm.(BEK nr 1518).

37

granice tego rodzaju hałasu94

. Warto dodać, iż osobą odpowiedzialną za przestrzeganie norm

wynikających z rozporządzenia w sprawie hałasu generowanego przez instalacje wiatrowe

jest właściciel instalacji (§2).

D.II.2.2. Ochrona przed zacienieniem

Przy słonecznej pogodzie wiatraki rzucają cień (skyggekast). Zależy on od

ustawienia wiatraka względem stron świata, jego wysokości, długości skrzydeł oraz

sąsiedztwa z innymi wiatrakami czy budowlami. W związku z tym w Danii niezwykle

starannie przestrzega się norm dotyczących odległości pomiędzy wiatrakami a budynkami.

Nie ma przepisów, które stanowią, jaka powinna być odległość między wiatrakami. Odstęp

pomiędzy wiatrakiem a sąsiednią budowlą (afstandskrav) powinien wynosić co najmniej

czterokrotną wysokość wiatraka95

.

Nie ma ustaw czy rozporządzeń regulujących kwestię cienia, ale na podstawie

zalecenia Ministra Środowiska96

przyjmuje się, iż czas zacieniania sąsiedniego budynku przez

wiatrak nie może przekroczyć 10 godzin w ciągu roku. Przy mierzeniu tego oddziaływania

brana jest pod uwagę nie tylko sumaryczna liczba godzin zacienienia sąsiadujących

budynków, lecz również zmienność pór roku i wynikająca z niej wędrówka słońca.

D.II.3. Warunki budowy wiatraków. Aspekt techniczny.

Na podstawie wyżej wspomnianej ustawy o promowaniu energii ze źródeł

odnawialnych Minister Klimatu i Energii wydał rozporządzenie w sprawie warunków

technicznych budowy, produkcji, stawiania, konserwacji i serwisowania wiatraków97

.

Dotyczy ono zarówno samej budowli, jak i jej fundamentu a także przyłączenia do sieci

energetycznej włącznie z kablami i innymi stałymi częściami jak np. dźwigi czy winda

serwisowa (§1 ust. 2). Przewiduje, iż każdy wiatrak musi posiadać homologację

(typegodkendelse) wydaną przez odpowiednie certyfikowane przedsiębiorstwo akredytowane

przez państwowy organ akredytacyjny Den Danske Akkrediterings- og Metrologifond

(DANAK) działający przy Ministerstwie Gospodarki i Przemysłu (§2 i 16). Dodatkowo

94

Dane ze strony: www.windpower.org/da/planlaegning/onshore/lavfrekvent_stoej.html 95

§ 2 ust. 3 okólnika Ministerstwa Środowiska o [...] stawianiu wiatraków z dnia 22.05.2009r. (Cirkulære om

planlægning for og landzonetilladelse til opstilling af vindmøller; CIR1H nr 9295). Powołana pod koniec 2010r.

komisja zarekomendowała w swoim raporcie by wiatraki mogły stać w odległości równej jednokrotnej

wysokości danego wiatraka od dróg i kolei.

Zob. szerzej: www.windpower.org/da/planlaegning/nabo_til_en_vindmoelle/afstand.html 96

Część Skyggegener (Uciążliwości spowodowane cieniem) w rozdziale 2 Vejledning om planlægning for og

landzonetilladelse til opstilling af vindmøller z dnia 07.03.2001r. (VEJ nr 39). 97

Bekendtgørelse om teknisk godkendelsesordning for konstruktion, fremstilling, opstilling, vedligeholdelse og

service af vindmøller z dnia 26.06.2008r. z późn. zm. (BEK nr 651).

38

kwestię podłączania gotowych wiatraków do sieci reguluje również rozporządzenie Ministra

Klimatu i Energii w tej sprawie98

. Jeżeli wiatrak spełnia wszelkie warunki techniczne i

wymogi prawne, wówczas przedsiębiorstwo zajmujące się dystrybucją energii ma obowiązek

podłączyć ten wiatrak do sieci (§ 2).

D.III. Wnioski końcowe

Polityka Danii w zakresie ochrony środowiska pokazuje, że chętnie realizowane są

tam wszelkie inicjatywy mające na celu poprawę jego kondycji i zapobieganie jego

szybkiemu wyeksploatowaniu a energia pozyskiwana ze źródeł odnawialnych stanowi jej

ważny element. Inwestorzy zainteresowani budową urządzeń służących pozyskiwaniu energii

ze źródeł odnawialnych są zobowiązani do poddania się szeregowi procedur formalno-

prawnych, w tym m.in. do oceny wpływu instalacji na środowisko naturalne.

Kryterium branym pod uwagę przy wydawaniu zgody na budowę wiatraków jest

spełnienie przez planowaną budowlę wszelkich norm wynikających z różnorakich aktów

prawnych, w szczególności zawierających przepisy dotyczące ochrony przyrody i ludzi (np.

normy dotyczące hałasu z wiatraków). Dodatkowo prawo duńskie reguluje również kwestię

wymogów technicznych wiatraków, w tym m.in. sposobu podłączenia do sieci energetycznej.

Biorąc pod uwagę liczne przepisy regulujące kwestię planowania lokalizacji,

budowy oraz eksploatacji urządzeń służących wytwarzaniu energii z wiatru, można

stwierdzić, iż państwo sprzyja promowaniu energii tego rodzaju i o ile inwestycja spełnia

wszystkie warunki wynikające z tych norm, w tym przede wszystkim te dotyczące ochrony

środowiska, to postawienie wiatraka nie powinno stanowić trudności.

98

Bekendtgørelse om nettilslutning af vindmøller og pristillæg for vindmølleproduceret elektricitet m.m. z dnia

07.09.2010r. (BEK nr 1063).

39

E. Prawne aspekty wykorzystania energii wiatru w Niemczech (Kamila Kwaśnicka,

Ansgar Quinkenstein)

E.1. Wprowadzenie

Z art. 20a Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec99

wywodzi się

obowiązek Państwa w zakresie ochrony klimatu oraz przyjaznego dla środowiska

pozyskiwania energii100

. Od początku lat 90. XX w. dzięki rozwojowi efektywnych środków

wsparcia w zakresie energii odnawialnej101

(Erneuerbare Energien – zwana dalej EE), jej

udział w końcowym zużyciu energii zwiększył się w Niemczech już ponad pięciokrotnie

(1,9% – 1990 r., 11,0% – koniec 2010 r.)102

.

Do skutecznej rozbudowy EE w obszarze energii elektrycznej przyczyniła się w

Niemczech w znacznym stopniu ustawa o energii odnawialnej (Erneuerbare-Energien-Gesetz

– zwana dalej EEG)103

, której tekst pierwotny pochodzi z dnia 29 marca 2000 r.104

Obecnie

obowiązujący tekst EEG z dnia 25 października 2008 r.105

zakłada wzrost udziału EE w

zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną do roku 2020 na poziomie 30 %106

.

Istotnym filarem w zakresie energetycznej strategii produkcji prądu jest energia

wiatrowa107

. W latach 1990-2010 wytwarzanie energii elektrycznej z udziałem wiatru wzrosło

z 55 MW do 27.214 MW przy udziale w 2010 r. 21.607 elektrowni wiatrowych

99

Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland vom 23. Mai 1949 (BGBl., s. 1 mit späteren Änderungen). 100

Zob. A. Hentschel, Umweltschutz bei Errichtung und Betrieb von Windkraftanlagen, Baden-Baden

2010, s. 137 i n., s. 160. 101

Zob. J.-W. Selke, T. Lang, T. Puls, Wirtschaftsförderung durch die Förderung erneuerbarer Energien?, Köln

2010, s. 13 i n. 102

Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, Zeitreihen zur Entwicklung der

erneuerbaren Energien in Deutschland. Unter Verwendung von Daten der Arbeitsgruppe Erneuerbare

Energien-Statistik (AGEE-Stat), 2011 (http://www.erneuerbare-energien.de/inhalt/45919/2720/). 103

Gesetz für den Vorrang Erneuerbarer Energien (Erneuerbare-Energien-Gesetz - EEG) vom 25. Oktober 2008

(BGBl. I S. 2074), das zuletzt durch Artikel 1 des Gesetzes vom 12. April 2011 (BGBl. I S. 619) geändert

worden ist. 104

BGBl. I S. 305. 105

BGBl. I S. 2074. Na temat EEG zob. M. Maslaton, Grundlagen des Rechts der erneuerbaren Energien,

Leipzig 2010, s. 32 i n. Zob. również S. Altenschmidt et al., EEG: Erneuerbare-Energien-Gesetz. Kommentar,

Berlin 2010, passim. 106

Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, Bundesministerium für Ernährung,

Landwirtschaft und Verbraucherschutz, Nationaler Biomasseaktionsplan für Deutschland, 2010

(http://www.bmelv.de/SharedDocs/Standardartikel/Landwirtschaft/Bioenergie-NachwachsendeRohstoffe

/NachwachsendeRohstoffe/Biomasseaktionsplan.html). 107

Zob. S. Heier, Windkraftanlagen: Systemauslegung, Netzintegration und Regelung, Wiesbaden 2009, passim;

D. Ohlhorst, Windenergie in Deutschland. Konstellationen, Dynamiken und Regulierungspotenziale im

Innovationsprozess, Berlin 2009, passim; T. Große Böckmann, Hohe Anteile von Solar- und Windstrom unter

Berücksichtigung hoher zeitlicher Auflösung von Angebot und Nachfrage, Berlin 2010, passim. Zob. również S.

Ramtke, Die Rechtsprobleme des Ausbaus der Windenergienutzung in Deutschland, Baden-Baden 2010, passim.

http://de.wikipedia.org/wiki/Bundesgesetzblatt_%28Deutschland%29

http://www.amazon.de/Grundlagen-Rechts-erneuerbaren-Energien-Maslaton/dp/3941780018/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF8&qid=1313352600&sr=1-1

http://www.amazon.de/s/ref=ntt_athr_dp_sr_1?_encoding=UTF8&search-alias=books-de&field-author=Sebastian%20Ramtke

http://www.amazon.de/s/ref=ntt_athr_dp_sr_1?_encoding=UTF8&search-alias=books-de&field-author=Sebastian%20Ramtke

40

(Windenergieanlagen – dalej zwane WEA)108

. Postęp techniczny umożliwił wzrastającą

liczbę WEA sytuowanych na terenach odległych od terenów przybrzeżnych. W roku 2008 ca.

13% WEA znajdowało się na wybrzeżu, 59% było położonych na Nizinie

Północnoniemieckiej (Norddeutsche Tiefebene), a 28% na terenie Średniogórza Niemieckiego

(Deutsches Mittelgebirge)109

. Na koniec roku 2010 energia wiatrowa wnosiła ca. 6% do

końcowego zużycia energii w Niemczech110

.

W ostatnich 20 latach powstały w Niemczech obszerne regulacje prawne dotyczące

zakładania i eksploatacji WEA. Dotyczą one m.in. zagadnień planowania przestrzennego,

prawa budowlanego, regulacji w zakresie ochrony przed imisjami, ochrony przyrody etc.

Niniejszy tekst ma na celu przybliżenie czytelnikowi niemieckich ram prawnych dotyczących

energii wiatrowej oraz związanej z nimi problematyki.

E.2. Przyłączenie do sieci oraz wynagrodzenia (Netzanschluss und Vergütung)

E.2.1. Ustawa o energii odnawialnej (Erneuerbare-Energien-Gesetz – EEG)

Podstawy dla rozbudowy energii wiatrowej w Niemczech zostały ustanowione w

ustawie z dnia 7 grudnia 1990 r. o doprowadzeniu do publicznej sieci energetycznej prądu

elektrycznego pochodzącego z odnawialnych źródeł energii (Stromeinspeisungsgesetz –

StromEinspG)111

. Ustawa ta zobowiązała przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w

energię elektryczną do zakupu prądu elektrycznego pochodzącego z odnawialnych źródeł

energii od jej producentów po ustalonych cenach (§2 StromEinspG). Operatorzy sieciowi

zostali zobowiązani do odbioru energii elektrycznej, jednakże mogli ostatecznie rozłożyć

powstałe koszty przenosząc je na użytkownika końcowego. Dnia 1 kwietnia 2000 r.

StromEinspG została zastąpiona przez wskazaną wyżej EEG, która przejęła od swojej

poprzedniczki zasadnicze instrumenty wsparcia.

Rząd Federalny Niemiec został zobowiązany w §65 EEG do ewaluowania ustawy i

przedłożenia Parlamentowi Federalnemu sprawozdania z jej wykonania do dnia 31 grudnia

2011 r., a następnie co cztery lata. Dnia 30 czerwca 2011 r. została uchwalona trzecia

108

Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, Zeitreihen …; Bundesverband

WindEnergie e.V., Jahresbilanz Windenergie 2010: Inlandsmarkt muss gestärkt werden (http://www.wind-

energie.de/presse/pressemitteilungen/2011/jahresbilanz-windenergie-2010-inlandsmarkt-muss-gestaerktwerden). 109

S. Faulstich, M. Durstewitz, B. Hahn, K. Knorr, K. Rohrig (red.), Windenergie Report Deutschland 2008 –

erstellt im Rahmen des Forschungsvorhabens "Deutscher Windmonitor"

(http://windmonitor.iwes.fraunhofer.de/windwebdad/www_reisi_page_new.show_page?lang=ger&page_nr=351

). 110

Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, Zeitreihen … . 111

Gesetz über die Einspeisung von Strom aus erneuerbaren Energien in das öffentliche Netz

(Stromeinspeisungsgesetz) vom 07. Dezember 1990 (BGBl I S. 2633 mit späteren Änderungen).

41

nowelizacja EEG. Oprócz zmian w obszarze wynagrodzeń za energię elektryczną

(Einspeisevergütungen) – m.in. wprowadzenie mechanizmów dotyczących bezpośredniego

wprowadzenia na rynek (Direktvermarktung) – został zmieniony procentowy udział EE w

zaopatrzeniu w energię elektryczną, który do roku 2010 ma wzrosnąć przynajmniej do 35%,

zaś w 2050 r. do 80%.

Dotychczasowy sukces EEG uwidacznia się w regulacjach zobowiązujących

operatorów sieciowych do przyłączania do sieci instalacji o których mowa w EEG i związanej

z tym ewentualnej rozbudowy sieci. Ponadto energia elektryczna, o której stanowi EEG, w

odróżnieniu od konwencjonalnych nośników energii ma pierwszeństwo w jej przyłączaniu,

zaś stawki wynagrodzeń za dostarczaną energię odnawialną cechują się znaczną stabilnością

(ca. 20 lat) i w zasadzie pokrywają koszty powstałe po stronie operatorów instalacji112

.

E.2.2. Rozporządzenie dotyczące systemu premii w zakresie świadczenia usług przez

elektrownie wiatrowe (Systemdienstleistungsbonusverordnung – SDLWindV113

)

Zakłócenia sieciowe prowadziły w przeszłości do częstego wyłączania WEA, celem

zapobiegania niekorzystnym wpływom na stabilność sieci. WEA powinny obecnie

gwarantować stabilne funkcjonowanie sieci bez redukcji wydajności przykładowo podczas

odchyleń w zakresie częstotliwości czy też napięć elektrycznych114

.

SDLWindV reguluje techniczne oraz operacyjne wytyczne (zapewnienie, że

przyłączone do sieci instalacje spełniają określone przesłanki – zob. §6 pkt 2 EEG), jak

również wymagania dotyczące systemu premii w zakresie świadczenia usług przez

elektrownie wiatrowe (dodatkowe wynagrodzenie dla WEA, które rozpoczęły

funkcjonowanie przed dniem 1 stycznia 2014 r. i spełniają przesłanki zawarte w §64 ust. 1 pkt

1 zdanie pierwsze EEG) oraz wymagania dotyczące premii zawarte w §66 ust. 1 pkt 6 EEG

(dodatkowe wynagrodzenie dla WEA rozpoczynających funkcjonowanie po dniu 31 grudnia

2001, ale przed dniem 1 stycznia 2009 r., które wskutek dozbrojenia przed dniem 1 stycznia

2011 r. spełniają przesłanki omawianego rozporządzenia zgodnie z §64 ust. 1 pkt 1 zdanie

pierwsze EEG).

112

Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, Erfahrungsbericht 2011 zum

Erneuerbare-Energien-Gesetz, 2011 (http://www.erneuerbare-energien.de/inhalt/47476/20027/). 113

Verordnung zu Systemdienstleistungen durch Windenergieanlagen (Systemdienstleistungsbonusverordnung –

SDLWindV) vom 3. Juli 2009 (BGBl I S. 1734), die zuletzt durch Artikel 1 der Verordnung vom 13. April 2011

(BGBl. I S. 638) geändert worden ist. 114

Deutscher Städte und Gemeindebund, Repowering von Windenergieanlagen – Kommunale

Handlungsmöglichkeiten, Nr. 94, 2009 (http://www.dstgb.de/dstgb/DStGB-Dokumentationen/Nr. 94 -

Repowering von Windenergieanlagen - Kommunale Handlungsmöglichkeiten).

42

E.2.3. Ustawa o gospodarce energetycznej (Energiewirtschaftsgesetz – EnWG115

)

Celem ustawy o zaopatrzeniu w energię elektryczną oraz gaz (EnWG) jest

zapewnienie bezpiecznego, efektywnego, niedrogiego, przyjaznego konsumentom oraz

środowisku zaopatrzenia ogółu w energię elektryczną oraz gaz poprzez powiązane przewody

zasilania. EnWG ustanawia ramy prawne dla rynku powiązanej sieci zasilania zaopatrzenia w

energię (leitungsgebundene Energieversorgung) i oprócz skutecznej oraz wydajnej

eksploatacji sieci zaopatrzenia w energię elektryczną oraz gaz, zmierza w szczególności do

zapewnienia skutecznej konkurencji w zakresie energii. Omawianą ustawę uzupełniają

konkretyzujące ją rozporządzenia, na przykład Stromnetzentgeltverordnung (StromNEV)116

.

E.2.4. Ustawa o rozbudowie linii zasilania energetycznego

(Energieleitungsausbaugesetz – EnLAG)117

EnLAG z dnia 21 sierpnia 2009 r. dotyczy rozbudowy sieci przesyłowych –

przewodów wysokiego napięcia o wartości 50-150 kV (Hochspannungsleitungen), czy też

przewodów najwyższego napięcia (Höchstspannungsleitungen) o napięciu powyżej 150 kV –

a jej zadaniem jest m.in. integrowanie elektryczności z odnawialnych źródeł energii. W

załączniku do EnLAG zostały ustanowione priorytetowe przedsięwzięcia (obecnie 24), które

w przeważającej mierze dotyczą budowy przewodów najwyższego napięcia.

W §2 pkt 2 EnLAG zostały przyznane właściwym organom kompetencje w zakresie

określania częściowego podziemnego okablowania (Teilerdverkabelungen), jeżeli odległość

linii zasilania elektrycznego znajduje się w odległości mniejszej niż 400 m od zabudowań

mieszkalnych (osiedla), zaś w przypadku pojedynczych zabudowań w odległości mniejszej

niż 200 m.

Dnia 30 czerwca 2011 r. został uchwalony przez Parlament Federalny (Bundestag)

projekt ustawy o środkach służących przyspieszeniu rozbudowy sieci elektroenergetycznej,

mający na celu uproszczenie planowania oraz zakładanie nowych przewodów wysokiego

napięcia o znaczeniu ponadregionalnym118

. Oprócz przyznania w nim Federalnej Agencji

(Bundesnetzagentur) kompetencji w zakresie prowadzenia postępowania w zakresie

115

Gesetz über die Elektrizitäts- und Gasversorgung (Energiewirtschaftsgesetz – EnWG) vom 7. Juli 2005

(BGBl. I S. 1970, 3621), das zuletzt durch Artikel 4 des Gesetzes vom 7. März 2011 (BGBl. I S. 338) geändert

worden ist. 116

Verordnung über die Entgelte für den Zugang zu Elektrizitätsversorgungsnetzen (Stromnetzentgeltverordnung

– StromNEV) vom 25. Juli 2005 (BGBl. I S. 2225), die durch Artikel 9 des Gesetzes vom 28. Juli 2011 (BGBl. I

S. 1634) geändert worden ist. 117

Gesetz zum Ausbau von Energieleitungen (Energieleitungsausbaugesetz – EnLAG) vom 21. August 2009

(BGBl. I S. 2870), das durch Artikel 5 des Gesetzes vom 7. März 2011 (BGBl. I S. 338) geändert worden ist. 118

Deutscher Bundestag, Drucksache 17/6073 – in geänderter Fassung (Drucksache 17/6366).

43

ustawowo przewidzianych przypadków dotyczących przedsięwzięć budowlanych

(Planfeststellung), zostały m.in. dokonane zmiany omawianej wyżej EnWG, w wyniku

których, podziemne okablowanie zostało uznane jako metoda standardowa przy zakładaniu

nowych przewodów wysokiego napięcia.

E.2.5. Rozporządzenie o regulacji zachęt dotyczących sieci zaopatrzania w energię

elektryczną (Anreizregulierungsverordnung – AregV)119

AregV reguluje kwestie wynagrodzeń sieciowych (Netzentgelte) za prąd i gaz.

Rozporządzenie służy zwiększeniu konkurencji oraz ma przyczynić się do obniżenia cen

uiszczanych przez konsumentów za pobieraną energię. W tym celu właściwe organy określają

maksymalne kwoty dochodu uzyskiwanego przez operatorów sieciowych za wynagrodzenia

sieciowe (§4 AregV) oraz zobowiązane są do porównania efektywności i ustalenia dla

operatorów sieciowych efektywnych wartości (§12 AregV). Operatorzy sieciowi cechujący

się mniejszą efektywnością otrzymają zgodnie z §16 AregV terminy redukcji ich

indywidualnej nieefektywności.

E.3. Zakładanie i eksploatacja elektrowni wiatrowych

E.3.1. Onshore: elektrownie wiatrowe na lądzie (powyżej 50 m)

Zakładanie na lądzie WEA o wysokości powyżej 50 m, zgodnie z federalną ustawą o

ochronie przed 43ie wła (Bundes-Immissionsschutzgesetz – BimSchG)120

, wymaga uzyskania

pozwolenia. Właściwym jest tutaj państwowy urząd do spraw środowiska (Umweltamt). W

przypadku montowania trzech albo więcej instalacji o wysokości powyżej 50 m, konieczne

jest przeprowadzenie oceny oddziaływania inwestycji na środowisko

(Umweltverträglichkeitsprüfung)121

. Wymagane jest również uwzględnienie regulacji

kodeksu budowlanego – Baugesetzbuch (BauGB)122

, prawa budowlanego poszczególnych

landów, planowania przestrzennego, planów użytkowania terenów gminy –

119

Verordnung über die Anreizregulierung der Energieversorgungsnetze (Anreizregulierungsverordnung –

ARegV) vom 29. Oktober 2007 (BGBl. I S. 2529), die zuletzt durch Artikel 7 der Verordnung vom 3. September

2010 (BGBl. I S. 1261) geändert worden ist. 120

Gesetz zum Schutz vor schädlichen Umwelteinwirkungen durch Luftverunreinigungen, Geräusche,

Erschütterungen und ähnliche Vorgänge (Bundes-Immissionsschutzgesetz – BImSchG) in der Fassung der

Bekanntmachung vom 26. September 2002 (BGBl. I S. 3830), das zuletzt durch Artikel 3 des Gesetzes vom 1.

März 2011 (BGBl. I S. 282) geändert worden ist. 121

Zob. Gesetz über die Umweltverträglichkeitsprüfung (UVPG) in der Fassung der Bekanntmachung vom 24.

Februar 2010 (BGBl. I S. 94), das zuletzt durch Artikel 3 der Verordnung vom 18. Mai 2011 (BGBl. I S. 892)

geändert worden ist. 122

Baugesetzbuch (BauGB) in der Fassung der Bekanntmachung vom 23. September 2004 (BGBl. I S. 2414),

das zuletzt durch Artikel 4 des Gesetzes vom 12. April 2011 (BGBl. I S. 619) geändert worden ist.

44

Flächennutzungspläne, jak również federalnej ustawy o ochronie przyrody –

Bundesnaturschutzgesetz (BnatSchG)123

etc., na co wskazuje Ministerstwo ds. Środowiska,

Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Reaktorów124

.

Należy mieć również na względzie regulacje uzupełniające, które stanowią

przykładowo o zachowaniu minimalnych odległości dotyczących budowlanych stref

ochronnych, gdzie występują ograniczenia budowlane (zob. § 12 oraz § 18a ustawy o

komunikacji powietrznej – Luftverkehrsgesetz125

), czy też o obowiązku oznakowania WEA

jako przeszkody powietrznej przy wysokości całkowitej ponad 100 m126

.

E.3.1.1. Federalna ustawa o ochronie przed 44ie wła (Bundes-Immissionsschutzgesetz –

BimSchG)127

BimSchG służy ochronie przed szkodliwymi oddziaływaniami środowiska

spowodowanymi zanieczyszczeniami powietrza, hałasem, wstrząsami i podobnymi

zjawiskami (zob. §1 BimSchG). WEA zostały wymienione w pkt. 1.6. załącznika czwartego

rozporządzenia wykonawczego do BimSchG128

i niezależnie od ich liczby wymagają na

podstawie §4 ust. 1 BimSchG uzyskania pozwolenia w zakresie ochrony przed 44ie wła

(immissionsschutzrechtliche Genehmigung) przy wysokości całkowitej ponad 50 m.

Pozwolenie to odnosi się również do innych aspektów, przykładowo budowlanych czy też

związanych z ochroną przyrody129

.

Istotne regulacje BimSchG odnoszące się do WEA dotyczą 44ie wła światła oraz

hałasu. Dla oceny okresowych rzutów cienia powodowanych przez obracające się WEA

obecne są w Niemczech różnorodne regulacje, które jednakże dopasowane są do

123

Gesetz über Naturschutz und Landschaftspflege (Bundesnaturschutzgesetz – BNatSchG) vom 29. Juli 2009

(BGBl. I S. 2542). 124

Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, Wichtige gesetzliche Regelungen für den

Bereich der Windenergie (http://www.erneuerbare-energien.de/inhalt/4645/). 125

Luftverkehrsgesetz (LuftVG) in der Fassung der Bekanntmachung vom 10. Mai 2007 (BGBl. I S. 698), das

zuletzt durch Artikel 1 des Gesetzes vom 5. August 2010 (BGBl. I S. 1126) geändert worden ist. 126

Zob. Allgemeine Verwaltungsvorschrift zur Kennzeichnung von Luftfahrthindernissen (NFL I 142/07). 127

Gesetz zum Schutz vor schädlichen Umwelteinwirkungen durch Luftverunreinigungen, Geräusche,

Erschütterungen und ähnliche Vorgänge (Bundes-Immissionsschutzgesetz – BImSchG) in der Fassung der

Bekanntmachung vom 26. September 2002 (BGBl. I S. 3830), das zuletzt durch Artikel 3 des Gesetzes vom 1.

März 2011 (BGBl. I S. 282) geändert worden ist. 128

Zob. Vierte Verordnung zur Durchführung des Bundes-Immissionsschutzgesetzes (Art. 1 d. V zur

Neufassung und Änderung von Verordnungen zur Durchführung des Bundes-Immissionsschutzgesetzes)

(Verordnung über genehmigungsbedürftige Anlagen – 4. BImSchV) – Verordnung über

genehmigungsbedürftige Anlagen in der Fassung der Bekanntmachung vom 14. März 1997 (BGBl. I S. 504), die

zuletzt durch Artikel 5 Absatz 2 der Verordnung vom 26. November 2010 (BGBl. I S. 1643) geändert worden

ist. 129

Zob. A. Hentschel, op. cit., passim oraz H. Zeiler, Rechtsprobleme bei der Errichtung von Windkraftanlagen

aus Sicht der Gemeinde, Natur und Recht 2009, nr 31, s. 526.

45

rekomendacji komisji landów właściwej dla ochrony przed 45ie wła130

. Rzut cienia WEA nie

powinien trwać dłużej niż 30 godz./rok (realna wartość odpowiada ok. 8 godz./rok) i 30

min/dzień131

. Dopuszczalne 45ie wła hałasu zostały uregulowane w Technische Anleitung

zum Schutz gegen Lärm132

i nie powinny przekraczać na obszarach mieszkalnych oraz w

małych dzielnicach za dnia 55 dB (A), w porze nocnej 40 dB (A), zaś na obszarach wiejskich

za dnia 60 dB (A), w porze nocnej 45 dB (A)133

.

E.3.1.2. Prawo zagospodarowania przestrzennego, planowania przestrzennego oraz

prawo budowlane

Budowa na terenach nie objętych planem zabudowy (§30 BauGB134

– kodeks

budowlany) oraz takich, które nie leżą w obrębie powiązanej z nimi zabudowanej części

terenu (§34 BauGB), a które zwane są Außenbereich135

, jest w przypadku WEA zgodnie z

§35 ust. 1 pkt 5 BauGB dozwolona, jeśli interesy publiczne nie stoją temu na przeszkodzie

(na przykład zeszpecenie krajobrazu)136

oraz zapewnione zostało wystarczające uzbrojenie

(§35 ust. 1 BauGB).

Zgodnie z §36 BauGB o dopuszczalności przedsięwzięcia budowlanego (§31 oraz

§33 – §35 BauGB) decyduje organ właściwy do wydania pozwolenia budowlanego w

porozumieniu z gminą, które wraz z organem kompetentnym w zakresie planowania

przestrzennego mają możliwość kontrolowania budowy WEA przez określenie jej lokalizacji

w planie użytkowania terenów gminy (Flächennutzungsplan) (§5 BauGB) oraz przez

ustalenie przydatności powierzchni i odpowiednich obszarów priorytetowych w planach

zagospodarowania przestrzennego (§8 ust. 7 ROG137

– ustawa o zagospodarowaniu

przestrzennym)138

.

130

Zob. Leitlinie des Ministeriums für Umwelt, Gesundheit und Verbraucherschutz des Landes Brandenburg zur

Ermittlung und Beurteilung der optischen Immissionen von Windenergieanlagen (WEA-Schattenwurf-Leitlinie)

vom 24. März 2003 geändert durch den Erlass vom 21. Dezember 2009 (ABl. 01/10, S. 5). 131

Zob. W. Fronz, D. Piorr, R. Kindel, Windenergieanlagen und Immissionsschutz. Materialien Nr. 63,

Landesumweltamt Nordrhein-Westfalen, Essen 2002, s. 26; A. Hentschel, op. cit., s. 416. 132

Sechste Allgemeine Verwaltungsvorschrift zum Bundes-Immissionsschutzgesetz (Technische Anleitung zum

Schutz gegen Lärm - TA Lärm) vom 26. August 1998 (GMBl Nr. 26 vom 28.08.1998 S. 503). 133

Zob. art. 6 ust. 1 TA Lärm. Zob. również Deutscher Städte und Gemeindebund, op. cit. 134

Baugesetzbuch (BauGB) in der Fassung der Bekanntmachung vom 23. September 2004 (BGBl. I S. 2414),

das zuletzt durch Artikel 4 des Gesetzes vom 12. April 2011 (BGBl. I S. 619) geändert worden ist. 135

Zob. http://www.muenster.de/stadt/bauordnung/bauen-aussenbereich.html. 136

Zob. A. Scheidler, Verunstaltung des Landschaftsbildes durch Windkraftanlagen, Natur und Recht 2010, nr

32, s. 525-530. 137

Raumordnungsgesetz (ROG) vom 22. Dezember 2008 (BGBl. I S. 2986), das zuletzt durch Artikel 9 des

Gesetzes vom 31. Juli 2009 (BGBl. I S. 2585) geändert worden ist. 138

Zob. A. Ehlers, R. Böhme, Windenergie in der Landesplanung, Rechtliche und politische Aspekte der

Landesplanung zur Windenergie unter besonderer Berücksichtigung des „Sonderfalls Baden-Württemberg“,

Natur und Recht 2011, nr 33, s. 323-329; W. Köck, J. Bovet, Windenergieanlagen und Freiraumschutz –

46

Federalny Sąd Administracyjny określił w orzecznictwie specyficzne wymagania

odnośnie tzw. Konzentrationsflächen dla WEA139

celem zapobieżenia przeszkód w ich

planowaniu. Owe Konzentrationsflächen są określone w planie użytkowania terenów gminy,

bądź w planie regionalnym i oznaczają powierzchnie, na których wykazane przedsięwzięcia

są na ogół dopuszczalne pod prawnym względem zabudowy zgodnie z wolą organów

właściwych do spraw planowania. Na pozostałych obszarach, owe przedsięwzięcia ze

względu na ich działanie, tzw. Konzentrationswirkung, są w zasadzie niedopuszczalne140

.

Odstępy wymagane przy zakładaniu WEA, w odniesieniu do budynków,

dostosowane są do przepisów BimSchG, jak również regulacji zawartych w prawie

zagospodarowania przestrzennego. Każdy land posiada własne regulacje w tym zakresie. Na

przykład Schleswig-Holstein określa odstępy w zależności od użytkowania budynków na

poziomie 400 m i 800 m141

.

E.3.1.3. Federalna ustawa o ochronie przyrody (Bundesnaturschutzgesetz –

BnatSchG)142

Przy zakładaniu WEA konieczne jest uwzględnienie regulacji zawartych w

BnatSchG. Trwałe zapewnienie bioróżnorodności (§1 ust. 2 BnatSchG), zapewnienie

sprawności i wydajności procesów przyrodniczych (§1 ust. 3 BnatSchG), trwałe

zabezpieczenie różnorodności, specyfiki, piękna oraz wartości rekreacyjnych przyrody i

krajobrazu (§1 ust. 4 BnatSchG) mogą bowiem stać na przeszkodzie w utworzeniu WEA143

.

Wprawdzie w §1 ust. 3 pkt 4 BnatSchG mowa jest o zapewnieniu sprawności i

wydajności procesów przyrodniczych m.in. poprzez „Aufbau einer nachhaltigen

Energieversorgung insbesondere durch zunehmende Nutzung erneuerbarer Energien”

(„Budowę zrównoważonego zaopatrzenia w energię w szczególności przez wzrastające

wykorzystanie energii odnawialnej”), co jednak jawi się jako problematyczne mając na

Rechtliche Anforderungen an die räumliche Steuerung von Windenergieanlagen, Natur und Recht 2008, nr 30, s.

529-534. 139

Zob. BVerwG Urt. v. 24. 1. 2008 – 4 CN 2.07, NVwZ 2008, s. 559 sowie BVerwG Urt. v. 13. 3. 2003 – 4 C

3.02, NuR 2003, s. 615; BVerwG, Urt. v. 13. 3. 2003 – 4 C 4.02, NuR 2003, s. 493. Na temat przytoczonego

orzecznictwa zob. A. Ehlers, R. Böhme, op. cit., s. 325. 140

Zob. http://www.anwalt-fliege.de/cms/website.php?id=/de/aktuelles/data2356/fplan.htm. 141

Grundsätze zur Planung von Windkraftanlagen, Amtsbl. Schl.-H. 2011, s. 196. 142

Gesetz über Naturschutz und Landschaftspflege (Bundesnaturschutzgesetz – BNatSchG) vom 29. Juli 2009

(BGBl. I S. 2542). 143

A. Hentschel, op. cit., s. 161.

47

względzie, że produkcja energii z EE niekoniecznie prowadzi do poszanowania przyrody i

krajobrazu144

.

Do regulacji prawa ochrony przyrody wymagających uwzględnienia w zakresie

udzielania pozwolenia ochrony przed 47ie wła (immissionschutzrechliche Genehmigung)

przy zakładaniu WEA, należą m.in. przepisy dotyczące naruszenia przyrody i krajobrazu (§18

i n. BnatSchG), regulacje stanowiące o szczególnej ochronie gatunkowej (§44 i n. BnatSchG)

oraz postanowienia określone w §34 BnatSchG, które odnoszą się do obszarów Natura

2000145

.

E.3.1.4. Ustawa o ocenie oddziaływania na środowisko (Gesetz über die

Umweltverträglichkeitsprüfung – UVPG)146

W załączniku pierwszym UVPG zostały wymienione przedsięwzięcia wymagające

dokonania oceny oddziaływania inwestycji na środowisko (zob. §3 ust. 1 UVPG). Punkt 1.6.

załącznika pierwszego UVPG stanowi o farmach wiatrowych z urządzeniami o wysokości

powyżej 50 m. UVPG rozróżnia pomiędzy ogólnie wymaganymi ocenami przedsięwzięcia na

środowisko w przypadku 20 bądź więcej WEA, następnie takimi, dla których wymagana jest

ogólna kontrola wstępna poszczególnych przypadków (6-19 WEA) oraz przedsięwzięciami,

gdzie konieczne jest przeprowadzenie kontroli wstępnej dotyczącej lokalizacji

poszczególnych inwestycji (3-6 WEA). UVPG wymaga zatem uwzględnienia przy instalacji

więcej niż trzech WEA o wysokości powyżej 50 m147

.

E.3.2. Onshore: elektrownie wiatrowe na lądzie (poniżej 50 m)

WEA, których całkowita wysokość nie przekracza 50 m – tzw. Kleinwindanlagen,

podlegają regulacjom zawartym w prawie budowlanym i uchodzą zgodnie z BauGB za

instalacje budowlane (bauliche Anlagen). Postępowanie w sprawie pozwolenia na budowę

określają przepisy ustaw budowlanych landów niemieckich. Najmniejsze instalacje wiatrowe,

których całkowita wysokość nie przekracza 10 m, nie wymagają uzyskania pozwolenia,

144

Zob. H. W. Louis, Das Gesetz zur Neuregelung des Rechtes des Naturschutzes und der Landschaftspflege,

Natur und Recht 2002, s. 385, (za:) A. Hentschel, op. cit., s. 161. Na temat oddziaływania WEA na ptaki oraz

nietoperze zob. P. Fest, Die Errichtung von Windenergieanlagen in Deutschland und seiner Ausschließlichen

Wirtschaftszone. Genehmigungsverfahren, planerische Steuerung und Rechtsschutz an Land und auf See, Berlin

2010, s. 253-259. 145

Zob. A. Scheidler, Die naturschutzrechtlichen Voraussetzungen zur Erteilung der

immissionsschutzrechtlichen Genehmigung, Natur und Recht 2009, nr 31, s. 232-238. 146

Gesetz über die Umweltverträglichkeitsprüfung (UVPG) in der Fassung der Bekanntmachung vom 24.

Februar 2010 (BGBl. I S. 94), das zuletzt durch Artikel 3 der Verordnung vom 18. Mai 2011 (BGBl. I S. 892)

geändert worden ist. 147

Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, Wichtige….

48

ponieważ traktowane są jako wolne od postępowania instalacje technicznego wyposażenia

budynków (verfahrensfreie Anlagen der technischen Gebäudeausrüstung)148

.

E.3.3. Offshore: elektrownie wiatrowe na morzu149

W obrębie 12 mil morskich (morze terytorialne) tworzy się instalacje wiatrowe

zgodnie z reżimem prawnym obowiązującym w danym państwie150

. W strefie do 200 mil

morskich w głąb morza (wyłączna strefa ekonomiczna) obowiązuje postępowanie określone

w rozporządzeniu dotyczącym instalacji morskich (Seeanlagenverordnung – SeeAnlV)151

. Dla

utworzenia WEA w niemieckiej wyłącznej strefie ekonomicznej bądź na pełnym morzu –

zgodnie z §2 SeeAnlV oraz mając na względzie §1 SeeAnlV – konieczne jest uzyskanie

pozwolenia Federalnego Urzędu do spraw Żeglugi Morskiej i Hydrografii (das Bundesamt für

Seeschifffahrt und Hydrographie) za zgodą właściwej miejscowo Dyrekcji Wód oraz Żeglugi

(Wasser- und Schifffahrtsdirektion)152

.

Federalne Ministerstwo Komunikacji, Budownictwa i Rozwoju Miast

(Bundesministerium für Verkehr, Bau und Stadtentwicklung) określa obszary właściwe dla

WEA w porozumieniu z Federalnym Ministerstwem Środowiska, Ochrony Przyrody i

Bezpieczeństwa Reaktorów Atomowych (Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und

Reaktorsicherheit) przy udziale innych właściwych fachowo ministerstw federalnych oraz

przy uwzględnieniu opinii publicznej i po konsultacji z landami (§3a SeeAnlV). Przy

wydawaniu pozwoleń dla Offshore-WEA istotne znaczenie mają aktualne wytyczne

certyfikacyjne towarzystw kwalifikacyjnych: Germanischen Lloyd oraz Det Norske Veritas,

które określają ogólnie uznane wymogi techniki153

.

E.3.4. Repowering

Od roku 2002 panuje w Niemczech regresywny trend dotyczący dalszego

rozbudowywania energii wiatrowej154

, co spowodowane jest brakiem znaczących zmian w

kwestiach zagospodarowania przestrzennego oraz planów zabudowy. Zmniejszeniu uległa

dostępność niezabudowanych i planowanych dla energii wiatrowej obszarów, na których

148

Ibidem. 149

Zob. S. Heier, op. cit., s. 409 i n. Zob. również J. Böttcher, Finanzierung von Erneuerbare-Energien-

Vorhaben, München 2009, s. 234 i n. 150

Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, Wichtige…. 151

Verordnung über Anlagen seewärts der Begrenzung des deutschen Küstenmeeres (Seeanlagenverordnung –

SeeAnlV) vom 23. Januar 1997 (BGBl. I S. 57), die zuletzt durch Artikel 26 des Gesetzes vom 29. Juli 2009

(BGBl. I S. 2542) geändert worden ist. 152

Zob. § 6 SeeAnlV. 153

Zob. J. Fischer, O. Lorenzen, Neue Konstruktionstypen für Offshore-Windenergieanlagen im

Genehmigungsverfahren nach der SeeAnlV, Natur und Recht 2004, nr 12, s. 766 oraz powołaną w przypisie 22

literaturę. 154

D. Ohlhorst, op. cit., s. 209; Deutscher Städte und Gemeindebund, op. cit.

49

nowe WEA mogłyby być gospodarnie eksploatowane155

. Przyszły potencjał dla

wykorzystania energii wiatrowej (oprócz farm wiatrowych Offshore) widziany jest

szczególnie w zastępowaniu starszych WEA przez bardziej wydajne, nowoczesne WEA

(Repowering156

). Tutaj powstaje dla gmin oraz operatorów WEA możliwość zmniejszenia

liczby WEA przy jednoczesnym podwyższeniu produkcji prądu.

Repowering podlega wymogom prawnym dotyczącym zakładania nowych instalacji

wiatrowych (zob. wyżej) i jest on możliwy tylko w miejscach wskazanych dla WEA.

Nienowoczesne WEA, które znajdują się poza obszarami wykazanymi dla energii wiatrowej,

są wykluczone z Repowering, jednak mogą być nadal eksploatowane (ochrona stanu

faktycznego – Bestandesschutz). Dodatkowy bodziec dla Repowering stanowi §30 EEG,

który w określonych przypadkach umożliwia podwyższone dofinansowanie inwestycji.

E.4. Zakończenie

W ostatnich dziesięcioleciach rozwinęły się w Niemczech rozległe i idące w stronę

coraz większej szczegółowości ramy prawne dla zakładania i eksploatacji WEA. Należy tutaj

zwrócić uwagę na regulacje dotyczące promocji i wsparcia EE (przytaczana wyżej ustawa

EEG, premie w zakresie świadczenia usług przez elektrownie wiatrowe –

Systemdienstleistungsbonus etc.), przepisy planowania przestrzennego, planowania

budowlanego, przepisy dotyczące ochrony przed 49ie wła, czy też ustawę o ochronie

przyrody i sformułowany w niej cel odnoszący się do wzrastającego wykorzystania energii

odnawialnej. Ustawodawcy niemieckiemu niewątpliwie udało się w wielu kwestiach

elastycznie dopasować regulacje prawne do nowych 49ie władczym49i ze strony przemysłu

oraz społeczeństwa, co znalazło m.in. odzwierciedlenie w Offshore-WEA, okablowaniu

podziemnym (Erdverkabelung), priorytetowych obszarach (Vorranggebiete), bezpośrednim

wprowadzeniu na rynek (Direktvermarktung) czy też Repowering.

W roku 2010 inwestycje w Niemczech poniesione na instalacje wykorzystujące

energię odnawialną osiągnęły wartość 26,6 mld euro, zaś obroty wytwórców produkujących

w Niemczech (instalacje i komponenty) wyniosły 25,3 mld euro. Inwestycje w zakresie

energii wiatrowej szacowano zaś na poziomie 2,5 mld euro, natomiast obroty osiągnęły tutaj

sumę 8,2 mld euro. Podkreślenia wymaga fakt, że w roku 2010 w sektorze energii

155

Deutscher Städte und Gemeindebund, op. cit. 156

Zob. S. Heier, op. cit., s. 411.

50

odnawialnej zatrudnionych było w Niemczech 367.000 osób, co wykazuje tendencję

wzrostową prawie o 130 % w stosunku do roku 2004 i 8% w odniesieniu do 2009 r.157

Mając na względzie wskazane wyżej dane oraz podjętą w opracowaniu analizę

prawnych aspektów wykorzystania energii wiatru w Niemczech, nie budzi wątpliwości

skuteczność niemieckiego ustawodawcy potwierdzona rozwojem wydajnego przemysłu

wiatrowego. Nie oznacza to jednak, że prawne regulacje w badanej tematyce nie powinny

nadal ewoluować, na co wskazuje choćby dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady

2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł

odnawialnych158

. W dyrektywie został określony dla Niemiec docelowy udział energii ze

źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w roku 2020 na poziomie 18 %, co

stanowi dodatkowy bodziec dla niemieckiego ustawodawcy w zakresie rozwijania i

dopracowywania regulacji prawnych w zakresie wykorzystania energii wiatru.

157

U. Lehr, C. Lutz, M. Distelkamp, P. Ulrich, O. Khoroshun, D. Edler, M. O’Sullivan, J. Nitsch, K. Nienhaus,

B. Breitschopf, P. Bickel, M. Ottmüller, Erneuerbar beschäftigt! – Kurz- und langfristige Wirkungen des

Ausbaus erneuerbarer Energien auf den deutschen Arbeitsmarkt, 2011

(http://www.bmu.de/erneuerbare_energien/downloads/doc/46538.php). 158

Dz.Urz. UE L 140 z 5.6.2009, s. 16.

51

F. Francja – lokalizacja wiatraków i farm wiatrowych (Karolina Karpus)

F.I. Lokalizacja wiatraków – decyzje administracyjne

Obecny francuski Kodeks ochrony środowiska (Code de l’environnement)

ustanowiono w 2000 r. Kodeks jest prowadzony w tzw. Trybie „prawa stałego”159

. Jednym z

najważniejszych aktów prawnych modyfikujących w ostatnim czasie Kodeks jest ustawa nr

2010-788 z 12 lipca 2010 o zaangażowaniu krajowym na rzecz środowiska160

(tzw. Grenelle

2161

). Przepisami części ustawodawczej bezpośrednio odnoszącymi się do instalacji będących

wiatrakami są art. L553-1, L553-3 i L553-4, ujęte w rozdziale III (Wiatraki – Eoliennes)

tytułu V (Dispositions particulières à certains ouvrages ou installations) księgi V (O

zapobieganiu zanieczyszczeniu, ryzykom i uciążliwościom – Prévention des pollutions, des

risques et des nuisances).

Zgodnie z ustawą nr 2010-788 duża grupa wiatraków – czy też ściślej rzecz biorąc

„instalacji służących do produkcji energii elektrycznej przez wykorzystanie energii wiatru” –

została sklasyfikowana jako instalacje wymagające na podstawie Kodeksu ochrony

środowiska (tytuł I księgi V) uzyskania pozwolenia (autorisation) lub dokonania zgłoszenia

(déclaration) przed rozpoczęciem eksploatacji (installation classée pour la protection de

l’environnement – ICPE). Nomenklatura instalacji będących ICPE ujęta jest w aneksie do art.

R511-9 Kodeksu. Ze względu na okoliczność, iż do Kodeksu zmienionego w tym zakresie

przepisami ustawy nr 2010-788 nie zostały przyjęte jeszcze przepisy wykonawcze, brak jest

przywołania wprost w tej nomenklaturze wiatraków i podstawowych kryteriów ich

klasyfikacji. Jak dotąd, minister do spraw ekologii, zrównoważonego rozwoju, transportu i

mieszkalnictwa przedstawił dwa projekty odnoszące się do takich instalacji: dekretu

modyfikującego nomenklaturę ICPE162

oraz zarządzenia dotyczącego instalacji służących do

159

Kodeksy prawa francuskiego od 2000 r. przyjmowane są w drodze rządowego rozporządzenia

kodyfikującego (l’ordonnance de codification), a budowa każdego kodeksu jest następująca: część

ustawodawcza (LO – ustawy organiczne oraz L – ustawy) oraz część regulacyjna (wykonawcza) (R – dekrety

Rady Stanu oraz D – dekrety zwykłe). 160

loi n° 2010-788 du 12 juillet 2010 portant engagement national pour l'environnement, opubl. JORF (Le

Journal officiel de la République française) n°0160 du 13 juillet 2010 page 12905 texte n° 1. 161

Le Grenelle Environnement to zinstytucjonalizowana forma współpracy między administracją publiczną i

partnerami społecznymi we Francji w zakresie środowiska i jego ochrony, funkcjonująca od maja 2007 -

http://www.legrenelle-environnement.fr. 162

Ministère de l’écologie, du développement durable, des transports et du logement, Décret n° [ ] du [ ]

modifiant la nomenclature des installations classées, opubl.

http://installationsclassees.ecologie.gouv.fr/IMG/pdf/Projet_decret_nomenclature_eolienne.pdf.

52

produkcji energii elektrycznej przez wykorzystanie energii wiatru, wymagających

pozwolenia, ujętych w pozycji 2980 nomenklatury ICPE163

.

Zgodnie z projektem dekretu instalacją ICPE wymagającą uzyskania pozwolenia

(autorisation) ma być instalacja do produkcji elektryczności z wykorzystaniem energii wiatru

(wraz z turbinami wiatrowymi):

1) obejmująca przynajmniej jedną turbinę wiatrową z masztem o wysokości równej

lub większej niż 50 metrów; albo

2) obejmująca jedynie turbiny wiatrowe z masztami niższymi niż 50 metrów, w tym

z przynajmniej z jedną turbiną wiatrową z masztem o wysokości równej lub większej niż 12

metrów, o łącznej mocy równej lub większej niż 20 MW.

Jeśli natomiast w tym drugim przypadku – instalacji z turbinami wiatrowymi na

niższych masztach, jeśli jej łączna moc jest mniejsza niż 20 MW, to instalacja taka objęta ma

być już tylko obowiązkiem zgłoszenia (déclaration). Można dodać, iż wskazana tu dolna

wysokość masztu – 12 metrów – skorelowana jest z prawem budowlanym, gdyż wnoszenie

wiatraków o wysokości równej lub wyższej niż 12 metrów wymaga uzyskania pozwolenia na

budowę (un permis de construire). Jak wynika z powyższych planowanych rozwiązań, prawo

francuskie podda wkrótce wiatraki i elektrownie wiatrowe ściślejszej reglamentacji pod kątem

oceny ich uciążliwości dla środowiska. Łagodniej traktowane będą już tylko wiatraki i farmy

wiatrowe z turbinami na masztach o wysokości niższej niż 12 metrów i o mniejszej mocy.

W artykule L553-1 Kodeksu zdanie ostatnie ustanowiona została przesłanka

udzielenia pozwolenia (autorisation) instalacjom objętym tym obowiązkiem, zgodnie z którą

może to mieć miejsce o ile instalacja taka oddalona jest o 500 metrów od budynków

mieszkalnych i obszarów przeznaczonych do zamieszkania (zgodnie z planami

zagospodarowania przestrzennego). W projekcie zarządzenia ministra właściwego do spraw

ekologii w art. 3 doprecyzowano, że jest to odległość minimalna. Z drugiej jednak strony,

planuje się że w przypadku wybranych obiektów przemysłowych – możliwe będzie

lokalizowanie farm wiatrowych w odległości minimalnej 300 metrów od takich obiektów. W

artykule 5 projektu zarządzenia ministra wskazuje się także, iż w celu zminimalizowania

wpływu tzw. Efektu cienia na zdrowie człowieka, w przypadku gdy wiatrak umiejscowiony

jest w odległości mniejszej od budynku przeznaczonego do użytku biurowego, prowadzący

taką instalację zobowiązany będzie do przedłożenia badań, wskazujących że efekt cienia

163

Ministère de l’écologie, du développement durable, des transports et du logement, Arrêté du [] relatif aux

installations de production d’électricité utilisant l’énergie mécanique du vent au sein d’une installation soumise à

autorisation au titre de la rubrique 2980 de la législation des installations classées pour la protection de

l’environnement, opubl. http://installationsclassees.ecologie.gouv.fr/IMG/pdf/arrete-eolienne-autorisation.pdf

53

występuje nie dłużej niż pół godziny dziennie i łącznie nie więcej niż 30 godzin w roku.

Dodatkowo, w myśl art. 6 projektu zarządzenia ministra instalacja „wiatrowa” wymagająca

pozwolenia ma być lokalizowana w taki sposób, by pobliskie budynki mieszkalne nie były

narażone na wpływ pola magnetycznego o wartości 4500 mikrotesli i 3 Hz lub 100 mikrotesli

i 50-60Hz. W odniesieniu do problematyki ochrony przed hałasem wywoływanym przez

wiatraki, zgodnie z art. 26 projektu zarządzenia ministra obiekty takie mają być budowane,

wyposażone i obsługiwane, by poziom hałasu tak powodowany nie stanowił zagrożenia dla

zdrowia lub uciążliwości dla lokalizacji sąsiednich. Planuje się, by maksymalny poziom

hałasu, którego źródłem jest instalacja „wiatrowa” wynosił 70dB (A) w dzień i 60 dB (A) w

nocy.

Jak wyżej zaznaczono, wymagania powyższe mają dotyczyć grupy instalacji

służących do produkcji energii elektrycznej przez wykorzystanie energii wiatru,

wymagających pozwolenia. Zgodnie z art. L512-1 Kodeksu obowiązkowi uzyskania

pozwolenia podlegają instalacje stanowiące znaczne zagrożenie lub uciążliwości dla celów

określonych w art. L511-1 tego aktu, takich jak: zasada dobrego sąsiedztwa, ochrona zdrowia,

bezpieczeństwa publicznego, ochrona rolnictwa, ochrona przyrody, środowiska i krajobrazu,

racjonalne wykorzystanie energii, oraz ochrona zabytków. Pozwolenia udziela co do zasady

prefekt, w postępowaniu z udziałem społeczeństwa, i po uzyskaniu opinii organów

stanowiących gmin i departamentów.

Te instalacje służące do produkcji energii elektrycznej przez wykorzystanie energii

wiatru, które zostaną ujęte w nomenklatura instalacji będących ICPE, podlegać mają w myśl

art. L553-1 procedurze oceny oddziaływania na środowisko, przeprowadzanej z udziałem

społeczeństwa. W artykule L553-3 Kodeksu doprecyzowano obowiązki prowadzącego takie

instalacje po zakończeniu ich eksploatacji, w tym wymóg zabezpieczenia finansowego.

F.II. Pozostałe regulacje dotyczące lokalizacji wiatraków i farm wiatrowych we Francji

Wymogi prawne dotyczące lokalizacji wiatraków we Francji są zróżnicowane.

Ogólnie można wskazać, że prawodawca francuski sięgnął po akty o charakterze

planistycznym w tym zakresie. Akty te są przyjmowane przez organy terenowej administracji

publicznej dwóch najwyższych jednostek podziału administracyjnego Francji: regionów i

departamentów.

54

Na mocy art. 98 ustawy nr 2003-590 z dnia 2 lipca 2003 r. urbanistyka i siedlisko164

regiony otrzymały uprawnienie do ustanawiania „regionalnego schematu (planu) energii

wiatrowej” (un schéma régional éolien), będącego aktem o charakterze 54ie władczym. W

schemacie (planie) władze regionu wskazywały tereny na obszarze regionu najlepiej nadające

się dla celów energetyki wiatrowej. Po zmianach spowodowanych ustawą Grenelle 2 z 2010 r.

w myśl art. L222-1 Kodeksu ochrony środowiska regionalny schemat energii wiatrowej jest

załącznikiem do innego aktu, jakim jest „regionalny schemat ochrony klimatu, powietrza i

energii” (un schéma régional du climat, de l’air et de l’énergie), z perspektywą

średniookresową do roku 2020 i długookresową – do 2050 r. W myśl art. R222-1 Kodeksu

„regionalny schemat ochrony klimatu, powietrza i energii” składa się części opisowej, części

kartograficznej oraz z załącznika – „regionalnego schematu energii wiatrowej”.

Jak wskazano w art. R222-2 ust. IV Kodeksu w „regionalnym schemacie energii

wiatrowej” określone mają być obszary regionu, mające warunki sprzyjające rozwojowi

energii wiatrowej, wyznaczone w oparciu o ich potencjał wiatrowy z jednej strony, jak i inne

względy z drugiej strony: istniejące ograniczenia ogólne, zasady ochrony przyrody i

dziedzictwa kulturowego i naturalnego, ochrony krajobrazu, wymogi techniczne oraz kierunki

rozwoju regionalnego. W „regionalnym schemacie energii wiatrowej” ujmowana jest lista

gmin, na obszarze których tereny takie są położone.

Z kolei zgodnie z obecnym artykułem 10-1 ustawy nr 2000-108 z dnia 10 lutego

2000 r. o modernizacji i rozwoju usług publicznych w zakresie energetyki165

, prefekt

departamentu ma kompetencję (po przeprowadzeniu szeregu uzgodnień z innymi organami)

do wyznaczenia w drodze decyzji stref rozwoju naziemnej energetyki wiatrowej (les zones de

développement de l’éolien terrestre – ZDE), w oparciu o: wskazania terenowe wynikające z

regionalnego schematu energii wiatrowej, potencjał wiatrowy danego obszaru, możliwości

podłączenia do sieci energetycznych oraz możliwości pogodzenia lokalizacji tej działalności z

wymogami bezpieczeństwa publicznego, ochrony krajobrazu i różnorodności biologicznej

oraz ochrony zabytków. W przepisie wskazano na powiązanie ZDE z aktami, jakimi są

regionalne schematy energii wiatrowej – najogólniej rzecz biorąc w myśl zasady – akty

tworzone później (albo modyfikowane) uwzględniają rozwiązania wprowadzone w aktach

wcześniejszych).

164

loi n°2003-590 du 2 juillet 2003 urbanisme et habitat, opubl. JORF n°152 du 3 juillet 2003 page 11176 texte

n° 1, ze zm. 165

Loi n°2000-108 du 10 février 2000 relative à la modernisation et au développement du service public de

l'électricité, opubl. JORF n°35 du 11 février 2000 page 2143, texte n° 1 ze zm.

55

G. Stany Zjednoczone Ameryki – lokalizacja wiatraków i farm wiatrowych (Karolina

Karpus)

Regulacje dotyczące wiatraków i farm wiatrowych w Stanach Zjednoczonych

Ameryki (USA), ze względu na ustrój tego państwa, przyjmowane są na poziomie federalnym

oraz na poziomie poszczególnych stanów. Z kolei w stanach, kompetencje w tym zakresie

mogą być usytuowane na poziomie organów stanowych, jak i na poziomie organów powiatów

(hrabstw – counties).

Wśród aktów prawa federalnego można wskazać na Energy Policy Act Of 2005166

.

W tytule II tego aktu zajęto się zagadnieniem energii ze źródeł odnawialnych, w tym energii

wiatru. Jednakże znacznie wcześniej prawodawca amerykański przyjął Wind Energy Systems

Act of 1980167

, w którym ustanowiono ramy prawne programu badań nad energią wiatrową,

koordynowanych przez Departament ds. Energii (US Department of Energy) we współpracy z

innymi agencjami rządowymi. Obecnie, Departament ds. Energii rozwija „Program energii

wiatru i wody” (Wind and Water Power Program).

Na poziomie federalnym reglamentacja administracyjna problematyki lokalizacji

wiatraków i farm wiatrowych wprowadzona została w odniesieniu do bezpieczeństwa ruchu

lotniczego. Zamiar wzniesienia konstrukcji o wysokości przekraczającej 200 stóp (około

60,96 m) nad poziom gruntu wymaga zgłoszenia Federalnej Administracji Ruchu Lotniczego

(Federal Aviation Administration) w celu objęcia tej planowanej inwestycji oceną pod kątem

uciążliwości dla ruchu lotniczego (Obstruction Evaluation/Airport Airspace Analysis-

OE/AAA).

Inną jednostką federalną (rządową), która posiada istotne kompetencje w odniesieniu

do lokalizacji wiatraków na terenach federalnych (rządowych) jest Biuro Zarządzania

Nieruchomościami Departamentu Spraw Wewnętrznych (Bureau Of Land Management, US

Department Of The Interior). Biuro zostało upoważnione do wdrażania polityki lokalizacji

projektów wykorzystujących energię wiatrową na terenach federalnych z uwzględnieniem

wymogów ochrony środowiska. Zgodnie z tytułem V Federal Land Policy And Management

Act Of 1976168

lokalizacja projektów instalacji z wykorzystaniem energii wiatrowej

poddawana jest ocenie w ramach tzw. Prawa dostępu (right-of way) do terenów federalnych

(treścią tego prawa może być użytkowanie, najem, jak i ograniczone prawa rzeczowe do

nieruchomości). Planowane projekty na wskazanych terenach muszą być zgłoszone i poddane

166

opubl. Public Law 109–58—Aug. 8, 2005. 167

opubl. Public Law 96–345—Sept. 8, 1980. 168

Public Law 94-579.

56

ocenie według kryteriów przyjętych przez Biuro. Ogłosiło ono w 2009 r. swoją „Politykę

rozwoju energii wiatrowej” (Wind Energy Development Policy169

).

We wspomnianym dokumencie wskazano m.in. że w odniesieniu do terenów

federalnych prawo dostępu nie jest udzielane dla projektów energii wiatru lokalizowanych na

tzw. Obszarach o dużym znaczeniu dla środowiska (Areas of Critical Environmental Concern

– ACEC). Do takich obszarów zaliczono tereny sklasyfikowane w Narodowym Systemie

Ochrony Krajobrazu (National Landscape Conservation System – NLCS). Jednakże

począwszy od 2009 r. Biuro zmieniło pierwotne wyłączenie o charakterze globalnym na nową

procedurę indywidualnej oceny lokalizacji wiatraków na danym ACEC pod kątem

dopuszczalności, co odczytać należy jako złagodzenie wcześniejszego podejścia do tej

problematyki.

Drugim aspektem tej „Polityki” jest zagadnienie lokalizacji projektów energii

wiatrowej na obszarach wartościowych pod względem widokowym. Zarządzanie Zasobami

Widokowymi (Visual Resource Management – VRM) to koordynowany przez Biuro system

obejmujący inwentaryzację terenów federalnych pod kątem ich wartości widokowych i

zasady zagospodarowania i zarządzania tymi terenami. W założeniach swojej „Polityki”

Biuro dostrzega możliwość pogodzenia lokalizacji projektów energetyki wiatrowej w celami

ochrony takich terenów (zwłaszcza tam, gdzie stwierdzona jest znacząca siła wiatru).

Trzecią kwestią wymagającą rozważenia przy lokalizacji wiatraków jest ochrona

różnorodności biologicznej, a zwłaszcza ptaków. Obowiązki Biura w zakresie planowania i

zagospodarowania przestrzennego powierzonych mu terenów uszczegóławia akt, jakim jest

Instruction Memorandum No. 2008-050: Fish, Wildlife and Plant Conservation, do którego

odwołano się w „Polityce”. Wskazane zostało, iż akt nr 2008-050 wraz ze Wskazówkami

Służby Ochrony Ryb i Dzikiej Przyrody (obecnie: US Fish and Wildlife Service Draft Land-

Based Wind Energy Guidelines. Recommendations on measures to avoid, minimize, and

compensate for effects to fish, wildlife, and their habitats170

) stanowić będą odpowiednie ramy

przy opracowywaniu w przypadku wybranych projektów obowiązków mających na celu

uniknięcie lub ograniczenie wpływu turbin wiatrowych na przyrodę, a zwłaszcza ptaki

gatunków wędrownych.

Analiza „Polityki” ogłoszonej przez Biuro, jak i innych aktów, prowadzi do wniosku,

że w odniesieniu do lokalizacji wiatraków na terenach federalnych brak jest jednoznacznych

169

BLM Instruction Memorandum No. 2009-043,

http://www.blm.gov/wo/st/en/info/regulations/Instruction_Memos_and_Bulletins/national_instruction/2009/IM_

2009-043.html 170

http://www.fws.gov/windenergy/docs/Final_Wind_Energy_Guidelines_2_8_11_CLEAN.pdf

57

wskazań co do odległości i wymogów ochrony przed hałasem. Dostrzec można również

przejście z pozycji restrykcyjnych wobec lokalizacji wiatraków na terenach cennych

środowiskowo, na pozycje ukierunkowane pierwszoplanowo na ocenę każdej propozycji w

sposób indywidualny i zwiększenie wysiłków pogodzenia projektu wiatrowego z ochroną

terenów.

Charakterystyka przyjmowanych na poziomie poszczególnych stanów rozwiązań

dotyczących lokalizacji wiatraków i farm wiatrowych napotyka na duże trudności ze względu

na znaczne ich zróżnicowanie i odrębności systemu prawnego każdego stanu. Możliwe jest

więc przedstawienie ogólnego wniosku o braku jednolitych rozwiązań co do lokalizacji farm

wiatrowych, w tym zwłaszcza nie można wskazać na odległość czy też poziom hałasu, który

byłby powszechnie uznanym standardem.

58

H. Wnioski dla samorządu województwa kujawsko-pomorskiego jako prawne wsparcie

w zakresie lokalizacji wiatraków

H.I. Prawo unijne

Jak wskazano w punkcie A.I. na gruncie prawa unijnego w przypadku energii

wiatrowej i wiatraków brak jest jak dotąd szczegółowych uregulowań zajmujących się

zwłaszcza zagadnieniem lokalizacji wiatraków. Z jednej strony na podstawie dyrektywy

2009/28 (której termin implementacji przez państwa członkowskie upłynął w grudniu 2010 r.)

państwa członkowskie UE zostały zobowiązane do promowania odnawialnych źródeł energii,

w tym energii wiatrowej. Jak już podkreślono, brak w tym akcie w odniesieniu do

problematyki wiatraków jakichkolwiek szczegółów co do ochrony przed hałasem czy też

lokalizacji tych konstrukcji. Podobnie, jeśli chodzi o ochronę przed hałasem wynikającą z

dyrektywy 2002/49.

Z drugiej strony, Unia Europejska rozwija swoją politykę ochrony środowiska, w

tym zwłaszcza ochrony przyrody (dyrektywa siedliskowa 92/43 i dyrektywa ptasia 2009/147).

Niestety, prawodawca unijny nie zajął się jak dotąd kwestią, co robić, gdy nie jest możliwe

pogodzenie celu, jakim jest wspieranie odnawialnych źródeł energii z celem, jakim jest

ochrona cennych obszarów przyrodniczych i ochrona krajobrazu. A taka przecież sytuacja

może zaistnieć w związku z lokalizacją farm wiatrowych w pobliżu lub na terenach objętych

ochroną.

Przy milczeniu prawodawcy unijnego pomocą będzie mógł tu służyć Trybunał

Sprawiedliwości UE, który miał w lipcu 2011 r. okazję analizować taki problem w sprawie C-

2/10, i wydał w tym zakresie następujące rozstrzygnięcie: dyrektywę Rady 92/43/EWG z dnia

21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory oraz

dyrektywę Rady 79/409/WE z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa,

dyrektywę 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w

sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze

źródeł odnawialnych i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23

kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych

zmieniającą i w następstwie uchylającą dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE należy

interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie istnieniu uregulowań, które

zakazują lokalizacji turbin wiatrowych nieprzeznaczonych do własnego użytku na obszarach

należących do sieci Natura 2000 bez jakiejkolwiek uprzedniej oceny skutków przedsięwzięcia

59

dla środowiska na obszarze, na którym ma być ono realizowane, o ile przestrzegane są zasady

niedyskryminacji i proporcjonalności171

.

Z pytaniami prejudycjalnymi w sprawie C-2/10 zwrócił się do Trybunału włoski sąd

krajowy - Tribunale amministrativo regionale per la Puglia, na tle sporu między Azienda

Agro-Zootecnica Franchini Sarl i Eolica di Altamura Srl a Regione Puglia (regionem Apulia)

dotyczącego odmowy udzielenia pozwolenia na lokalizację turbin nieprzeznaczonych do

własnego użytku na terenie znajdującym się wewnątrz parku narodowego Alta Murgia. Ten

park narodowy to obszar chroniony zaklasyfikowany jako obszar mający znaczenie dla

Wspólnoty (zwany dalej „OZW”) oraz jako obszar specjalnej ochrony (zwany dalej „OSO”),

stanowiącym część europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Odmowa miała miejsce ze

względu na fakt, że planowana inwestycja nie została uprzednio objęta oceną skutków dla

środowiska przedsięwzięcia na teren, na którym projekt miał być realizowany.172

Władze

regionu Apulia w szczególności uzasadniały odmowę udzielenia pozwolenia tym, że w

świetle przepisów krajowych lokalizacja turbin wiatrowych nie mogła mieć miejsca na

terenach uznanych za całkowicie „niewłaściwe” dla tych celów, za które to tereny zostały

również uznane obszary OZW i OSO wyznaczone na podstawie dyrektywy siedliskowej i

dyrektywy ptasiej.173

Z punktu widzenia władz samorządu województwa kujawsko-pomorskiego i polityki

związanej z lokalizacją wiatraków znaczenie ma m.in. stwierdzenie przez Trybunał, że

dyrektywa ptasia i dyrektywa siedliskowa, a w szczególności art. 6 ust. 3 dyrektywy

siedliskowej, nie stoją na przeszkodzie bardziej rygorystycznemu krajowemu środkowi

ochronnemu, który ustanawia bezwzględny zakaz budowy turbin wiatrowych

nieprzeznaczonych do własnego użytku na wszystkich OSO w obrębie obszarów należących

do sieci Natura 2000 bez dokonania jakiejkolwiek oceny skutków dla środowiska określonego

planu lub przedsięwzięcia na danym terenie należącym do tej sieci.174

Innymi słowy,

Trybunał dopuszcza możliwość rozstrzygnięcia konfliktu na linii wspieranie energetyki

wiatrowej – ochrona przyrody, na rzecz ochrony przyrody. Władze państwa członkowskiego,

w tym także władze jednostki samorządu terytorialnego, jeśli w tym państwie przyznano na

szczeblu lokalnym określone kompetencje w tym zakresie, mają więc możliwość

ustanowienie odpowiednich zakazów dotyczących lokalizacji wiatraków w pobliżu terenów

171

Wyrok Trybunału z dnia 21 lipca 2011 r. w sprawie C-2/10 Azienda Agro-Zootecnica Franchini Sarl, Eolica

di Altamura Srl przeciwko Regione Puglia, http://curia.eu; dalej cyt.: sprawa C-2/10. 172

sprawa C-2/10, par. 2. 173

sprawa C-2/10, par. 26. 174

sprawa C-2/10, par. 58.

60

wyznaczonych zgodnie z dyrektywą siedliskową i dyrektywą ptasią, jako tzw. bardziej

rygorystycznych środków ochronnych w rozumieniu art. 193 TFUE, o ile zakazy takie są

zgodne z traktatami założycielskimi.

Następnie Trybunał ocenił, że tenże włoski zakaz lokalizacji wiatraków nie jest

sprzeczny z art. 6 ust 1 uchylonej już dyrektywy 2001/77 i art. 13 obecnie obowiązującej

dyrektywy 2009/28, jeżeli nie narusza zasady niedyskryminacji i zasady proporcjonalności.

W przypadku włoskiego zakazu lokalizacji wiatraków w sprawie C-2/10 Trybunał na tle

zasady niedyskryminacji wskazał, że do sądu odsyłającego należy zatem zbadanie, czy

odmienne traktowanie przedsięwzięcia budowy turbin wiatrowych i przedsięwzięć

dotyczących innych rodzajów działalności przemysłowej, planowanych na obszarach

należących do sieci Natura 2000 może być uzasadnione obiektywnymi różnicami istniejącymi

między tymi dwoma rodzajami przedsięwzięć. W tych okolicznościach sąd ten powinien

uwzględnić specyfikę turbin wiatrowych, kładąc szczególnie nacisk na zagrożenia, jakie mogą

one stanowić dla ptactwa, takie jak niebezpieczeństwo zderzenia, zakłócanie i

przemieszczenia, efekt bariery zmuszający ptaki do zmiany kierunku bądź utrata siedlisk lub

ich pogorszenie.175

Natomiast w odniesieniu do zasady proporcjonalności Trybunał stwierdził,

że zadaniem sądu odsyłającego jest zbadanie proporcjonalności rozważanego środka

krajowego. Sąd ten powinien w szczególności uwzględnić okoliczność, że uregulowania

będące przedmiotem toczącego się przed nim postępowania są ograniczone tylko do turbin

wiatrowych, z wyłączeniem innych form produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł

takich jak urządzenia fotowoltaiczne. Ponadto zakaz miałby zastosowanie wyłącznie do

nowych turbin wiatrowych do celów komercyjnych, ponieważ turbiny wiatrowe przeznaczone

do własnego użytku o łącznej mocy równej lub niższej niż 20 kW są wyłączone z zakresu jego

zastosowania.176

Wniosek nr 1 – w sytuacji milczenia prawodawcy unijnego co do lokalizacji

wiatraków, wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-2/10 może służyć jako

wsparcie polityki samorządu województwa kujawsko-pomorskiego, który podobne

rozwiązania prawne mające na celu ochronę terenów cennych przyrodniczo i krajobrazowo (o

ile nie będą one naruszać zasad niedyskryminacji i proporcjonalności) może ustanowić w

ramach swoich kompetencji – to jest w planie zagospodarowanie przestrzennego

województwa. Władze samorządu mogą również, powołując się na wyrok TS w sprawie C-

175

sprawa C-2/10, par. 65-66. 176

sprawa C-2/10, par. 74.

61

2/10, zachęcać inne jednostki samorządu terytorialnego różnych szczebli do stosowania

podobnych rozwiązań.

H.II. Prawo polskie

Jak wskazano w punkcie A.II. problematyka lokalizacji wiatraków nie jest

uregulowana w sposób zadowalający w prawie polskim, w tym również jeśli chodzi o

rozwiązania prawne łączące kwestię wiatraków i kompetencji samorządu województwa. Z

perspektywy kompetencji samorządu województwa pierwszy problem powstaje w związku z

określeniem lokalizacji wiatraków w planie zagospodarowania przestrzennego województwa

(PZPW), w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (MPZP) oraz

zagadnieniem stopnia związania samorządów gminnych PZPW. Mając na uwadze wniosek nr

1 – dotyczący wyroku TS w sprawie C-2/10 oraz analizę treści PZPW przedstawioną w

punkcie A.II.1.1.a można sformułować wniosek nr 2.

Wniosek nr 2 – punktem wyjścia prowadzenia przez samorząd województwa

kujawsko-pomorskiego polityki dotyczącej skoordynowanej lokalizacji wiatraków musi być

wprowadzenie odpowiednich rozwiązań do PZPW. Jak wskazano w tej części ekspertyzy (np.

s. 12-13) istnieją podstawy prawne do regulacji problemu lokalizacji farm wiatrowych przy

opracowywaniu PZPW. Może się więc to łączyć z określeniem szczegółów w tym zakresie –

jak na przykład kwestii odległości wiatraków od ujętych w tym planie terenów, składających

się na „system obszarów chronionych”. Wyrok TS w sprawie C-2/10 prowadzi do wniosku,

że określenie np. przy lokalizacji odległości wiatraków od takich terenów w sposób

obiektywny, uzasadniony danymi naukowymi i mieszczący się w granicach zasady

proporcjonalności, nie naruszałoby przepisów dyrektyw z zakresu ochrony przyrody, czy też

dyrektywy 2009/28/WE.

Jeśli chodzi o relację między PZPW i MPZP, jak również rozdział kompetencji

między samorząd województwa i samorząd gminny przy zagadnieniu lokalizacji wiatraków,

kwestie te omówione zostały w punkcie A.II.1.1.b ekspertyzy. Podkreślić należy jednakże

ponownie, biorąc pod uwagę obowiązujące obecnie przepisy, że ustawodawca polski nie

ułatwia oceny w tym zakresie. Tym niemniej, wykładnia celowościowa tych przepisów

umożliwia sformułowanie wniosku nr 3.

Wniosek nr 3 - Istnieją podstawy do twierdzenia, że ustalenia ujęte w PZPW co do

lokalizacji na terenie województwa wiatraków i farm wiatrowych winny być uwzględniane

przez organy gmin znajdujących się w tym województwie, które dopiero po analizie pod tym

62

kątem PZPW przystępowałyby do kształtowania swoich MPZP. Postawienie w oparciu o

obowiązujący stan prawny wniosku przeciwnego – o monopolu samorządu gminnego i

ignorowaniu PZPW – prowadziłoby do pozbawienia organów samorządu województwa

realnego wpływu na kształtowanie przestrzeni w województwie, czyli naruszenia regulacji

ustawy z 1998 r. o samorządzie województwa, jak i art. 3 ust. 3 upzp.

Od wprowadzenia omawianych rozwiązań do planu zagospodarowania

przestrzennego województwa uzależniona jest również możliwość prowadzenia polityki w

tym przedmiocie przez samorząd województwa kujawsko-pomorskiego na poziomie

indywidualnych decyzji administracyjnych, w tym zwłaszcza przy instytucji uzgodnień tych

aktów. Kwestia ta została omówiona na tle orzecznictwa w punkcie A.II.1.2. oraz A.II.1.3.

(Ocena oddziaływania na środowisko).

Podsumowując należy więc stwierdzić, że w obecnym stanie prawnym samorząd

województwa ma możliwość wykorzystania w związku z lokalizacją wiatraków przede

wszystkim PZPW. Od wprowadzenia odpowiednich rozwiązań do tego planu uzależnione jest

skuteczne korzystanie przez samorząd województwa innych instrumentów prawnych (np.

uzgodnień).

Co do propozycji zmian w prawie – o ile to jest możliwe, samorządy województw

powinny przede wszystkim podjąć inicjatywę na rzecz:

1) zmian w ustawie z 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, celem

wprowadzenia do tej ustawy jednoznacznych rozwiązań prawnych jeśli chodzi o kompetencje

samorządów województw w zagospodarowaniu przestrzeni w związku z lokalizacją

wiatraków na terenie województwa;

2) przyjęcia przepisów ustawowych i wykonawczych wprowadzających ogólne reguły

lokalizacji wiatraków i farm wiatrowych – w tym zwłaszcza co do ochrony przed hałasem

oraz odległości od zabudowań (przykłady takich rozwiązań prawnych ujęte zostały w

częściach ekspertyzy, w których omówiono prawo obowiązujące w wybranych państwach).

1

Moduł E1

Etapy rozwoju energetyki wiatrowej

w województwie kujawsko-pomorskim

Koordynator modułu - dr Dariusz Brykała

Autorzy:

Prof. dr hab. Zbigniew Podgórski

Mgr Łukasz Sarnowski

2

5.1.1. Etapy rozwoju energetyki wiatrowej na świecie i w Europie

Początki wykorzystania przez człowieka energii wiatru są trudne do jednoznacznego określe-nia. Egipcjanie już 2000 lat przed naszą erą wykorzystywali energię wiatru do napędu swoich łodzi. Z Kodeksu Hammurabiego (ok. 1750 r. p.n.e.) wynika, że energia wiatru była wykorzystywana również w Persji. W Indiach w IV w. p.n.e. powstał pierwszy opis zastosowania wiatraka do pompowania wody, a już w II wieku p.n.e w Chinach stosowano wiatraki w kształcie kołowrotów do nawadniania pól uprawnych. Na początku naszej ery wiatraki pojawiły się w krajach basenu Morza Śródziemnego. Rok 644 n.e. uznany został za datę pierwszej udokumentowanej wzmianki o wiatrakach.

Pierwsze wiatraki europejskie pojawiły się w Anglii w IX wieku, we Francji w XI wieku, a od wieku XIII upowszechniły się w Europie Zachodniej. Najstarszy obraz wiatraka w Europie znajduje się na inicjale pierwszej strony rękopisu angielskiego z 1270 r. Pierwotnie wiatrak był drewnianą "bud-ką", którą obracano wokół centralnie usytuowanego słupa, tak aby ustawić skrzydła na wiatr. Rewo-lucji w konstrukcji wiatraków dokonali Holendrzy, którzy wprowadzili konstrukcje czteroskrzydłowe. Miało to miejsce w 1390 r. Rozwój wiatraków typu „holendrów” przypadł w Europie na XVII wiek. W roku 1745 angielski konstruktor Edmund Lee wprowadził w budowie wiatraka pomocnicze koło kie-rujące automatycznie wiatrak w stronę wiatru. Największy rozkwit wiatraków miał miejsce w poło-wie XIX wieku. W Europie pracowało wówczas około 200 tysięcy tego typu obiektów (Lerch, 2010). Szacuje się, że młyny napędzane energią wiatru pracowały z łączną mocą około 1 TW. Pod koniec XIX wieku rozwój maszyny parowej spowodował wyparcie napędu wiatrowego z wielu dziedzin życia gospodarczego, co przyczyniło się do zastoju tej dziedziny techniki. W tym czasie na terenie Danii pracowało około 30 000 młynów wietrznych, podobna ilość wiatraków była ówcześnie także w Holandii.

W czasie zimy 1887-88 Charles F. Brush zbudował w Stanach Zjednoczonych pierwszą samo-czynnie działającą siłownię wiatrową o mocy 12 kW produkującą energię elektryczną. Jak na owe czasy turbina Brush'a była imponująca: wirnik miał średnicę 17 metrów i składał się ze 144 łopat zrobionych z drzewa cedrowego (ryc. E.1.1). Konstrukcja Amerykanina dostarczała przez okres około 20 lat energii do ładowania akumulatorów, znajdujących się w piwnicy jego posiadłości. Na świecie w tym samym czasie wielu konstruktorów oraz zwykłych pasjonatów pracowało nad konstrukcją przy-domowej turbiny wiatrowej, już wtedy szukano także sposobu na komercyjne wykorzystanie energii wiatru.

Ryc. E.1.1. Turbina skonstruowana przez Charlesa Francisa Brusha.

Źródło: http://www.dzienwiatru.eu/ciekawe-artykuy/34-ciekawe-artykuy/57-historia-energetyki-wiatrowej.html

http://www.dzienwiatru.eu/ciekawe-artykuy/34-ciekawe-artykuy/57-historia-energetyki-wiatrowej.html

3

W Europie pierwszy wiatrak do produkcji energii elektrycznej pojawił się w Danii w 1890 ro-ku. W 1940 roku uruchomiono tu pierwszą turbinę o mocy 1,25 MW. Duński pionier energetyki wia-trowej i aerodynamiki Poul la Cour odkrył, że znacznie wydajniejsze dla generatorów elektrycznych są wirniki o kilku łopatach. Energię elektryczną uzyskaną z siłowni wiatrowych wykorzystywał on do procesu elektrolizy, z którego otrzymywał wodór, który służył mu do oświetlania jego szkoły. Silny początkowo rozwój małej energetyki wiatrowej w Stanach Zjednoczonych i Europie został zahamo-wany przez ogólnoświatowy kryzys gospodarczy w latach trzydziestych XX wieku a następnie przez II wojnę światową.

Do 1940 roku Dania miała ponad 1300 działających generatorów wiatrowych. W tym samym czasie w USA zbudowano około 6 milionów takich generatorów. Turbiny wiatrowe były dla miesz-kańców wsi w ówczesnych czasach jedynym dostępnym źródłem elektryczności.

W 1950 roku inżynier Johannes Juul jako pierwszy skonstruował siłownię wiatrową z genera-torem prądu przemiennego. Jego kolejne rozwiązania konstrukcyjne zawarte w elektrowni wiatrowej o mocy 200 kW zbudowanej w 1957 roku na wybrzeżu Gedser w Danii wykorzystywane są do dzisiaj. Turbina Gedsera posiadała trójpłatowy wirnik zwrócony przodem do wiatru (up-wind), generator asynchroniczny, mechanizm ustawiania kierunku, hamulce aerodynamiczne oraz regulację mocy poprzez zmianę kąta natarcia łopat. Przez 11 lat turbina ta pracowała podłączona do sieci. W 1960 roku na świecie wykorzystywano ponad 1 milion małych siłowni wiatrowych. Ponowny wzrost zainteresowania szerszym wykorzystaniem energii wiatru do celów energetycznych miał miejsce po kryzysie energetycznym w 1973 r.

W latach 80 XX wieku nastąpił rozwój przemysłowej energetyki wiatrowej. Na przestrzeni kilkunastu lat dopracowano nowe rozwiązania techniczne w zakresie budowy siłowni wiatrowych. W Niemczech profesor Ulrich Hutter w krótkim czasie skonstruował serię prototypowych, horyzontal-nych urządzeń o zmiennym ustawieniu kątów natarcia skrzydeł. W Stanach Zjednoczonych po kryzy-sie energetycznym rząd federalny wprowadził energetykę wiatrową do krajowego programu badań i rozwoju. USA korzystało w tych pracach z technologii wojskowych i najnowszych osiągnięć techniki. W efekcie w stanie Ohio zainstalowano prototypową turbinę nazwaną MOD-0 o mocy 1 MW, a na-stępnie kolejne MOD-0A i MOD-2. Agencja NASA przyczyniła się także do rozwoju energetyki wia-trowej - wybudowana przy jej współudziale turbina nad rzeką Columbia miała skrzydła o długości około 100 m. Równolegle na świecie powstawały nowe konstrukcje generatorów, poprawiano wy-trzymałość mechaniczną elementów oraz stosowano coraz to nowsze materiały. W odróżnieniu od Stanów Zjednoczonych inżynierowie w Europie skupili się bardziej na możliwości wdrożenia urządzeń energetyki wiatrowej na rynek. Konstrukcje Europejskie bazowały na turbinie Gedser'a i w najwięk-szej mierze rozwijali je Niemcy i Duńczycy.

W latach sześćdziesiątych budową elektrowni wiatrowych zajmowali się głównie pasjonaci. Dominowały konstrukcje o mocy do 15 kW, z trójłopatowym wirnikiem. W latach 1974-1979 Chri-stian Riisager wybudował około 30 turbin wiatrowych. Po roku 1980 duńskie zakłady energetyczne podjęły decyzję o seryjnej budowie maszyn o generatorach 660 kW. Niestety praca tych maszyn oka-zała się całkowicie nieopłacalna pod kątem produkcji energii elektrycznej. Po pokonaniu problemu nieekonomiczności wcześniej działających elektrowni wiatrowych w latach 90 powstały pierwsze urządzenia produkujące energię na skalę przemysłową.

W roku 1990 moce zainstalowane w energetyce wiatrowej w całej Europie wynosiły jedynie 470 MW. Na świecie wartość zainstalowanej mocy w energetyce wiatrowej dochodziła wówczas do 2,4 GW (ryc. E.1.2). Największy udział w tym miała Dania, następnie Niemcy, Holandia i Hiszpania (tabela E.1.1). Cztery następne w rankingu kraje prezentowały sumaryczne moce rzędu kilku mega-watów. W roku 1997 liczba krajów europejskich, w których realnie istniała energetyka wiatrowa, zwiększyła się już do 22, a całkowita moc zainstalowana w elektrowniach wiatrowych na naszym kontynencie osiągnęła 4766 MW.

4

Tabela E.1.1. Rozwój energetyki wiatrowej w wybranych państwach Europy w latach 1990-1997 (moc zainstalowana w MW)

Kraj Rok

1990 1993 1996 1997

Niemcy 60 326 1545 2080

Dania 343 487 857 1116

Hiszpania 10 57 249 512

Holandia 40 132 299 325

W. Brytania 8 130 270 320

Szwecja 5 30 105 117

Włochy 2 18 71 10

Irlandia 0 7 11 51

Portugalia 0 8 20 38

Grecja 2 26 29 29 Źródło: http://el_wiatrowe.republika.pl/wykorzys.htm

Współcześnie największym na świecie producentem energii z wiatru stały się Chiny. Łączna moc zainstalowana elektrowni wiatrowych w tym kraju wynosi 44,7 GW. W 2010 r. zostały tu odda-ne do użytku farmy o łącznej mocy prawie 19 GW, co stanowi ponad 50% nowych instalacji na świe-cie.

Pod względem mocy możliwej do wytworzenia przez elektrownie wiatrowe w Europie (tabe-la E.1.2, ryc. E.1.3), Niemcy zajmują pierwszą pozycję (27,2 GW), wyprzedzając Hiszpanię (20,7 GW). Największym europejskim rynkiem nowych projektów w 2010 r. była Hiszpania (1,5 GW), wyprzedza-jąc Niemcy (1,4 MW) i Francję (1,1 GW).

Ryc. E.1.2. Moc zainstalowana farm wiatrowych na świecie w latach 1990-2010 oraz prognoza do

2015 roku. Źródło: Leung, Yang, 2012.

http://el_wiatrowe.republika.pl/wykorzys.htm

5

Tabela E.1.2. Kraje o największej mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowych na koniec 2010 r.

Źródło: Energetyka wiatrowa w Polsce, 2011

Ryc. E.1.3. Łączna moc zainstalowana farm wiatrowych w poszczególnych państwach Europy na ko-niec 2010 r. Źródło: Energetyka wiatrowa w Polsce, 2011

6

Reasumując, po II wojnie światowej można wyróżnić następujące etapy rozwoju energetyki wiatrowej na świecie i w Europie:

Etap I – lata 1955-1985

Rozwijają się małe przydomowe siłownie wiatrowe o średnicy wirnika do 15 m. Trwają po-szukiwania rozwiązań problemów teoretycznych, technologicznych i konstrukcyjnych. Na świecie brak międzynarodowych standardów

Etap II – lata 1986-1990

Powstają pierwsze seryjne siłownie wiatrowe produkowane na szerszą skalę. Średnica wirni-ka dochodzi do około 30 m.

Etap III – lata 1990-1994

Produkcja na dużą skalę siłowni o mocy zainstalowanej 600 kW. Średnica wirnika dochodzi do 50 m.

Etap IV – od roku 1994

W krótkim czasie następuje przyśpieszenie rozwoju technologicznego. Bardzo szybko po-wstają coraz większe typy elektrowni wiatrowych o średnicy wirnika ponad 50 m, w XXI wieku prze-kraczające 120 m (ryc. E.1.4 i E.1.5). Ich moc współcześnie dochodzi do 7,5 MW (turbina Enercon E-126). (Kaldellis, Zafirakis, 2011)

Tabela E.1.3. 10 największych lądowych farm wiatrowych na świecie otwartych do roku 2010.

Pozycja Nazwa farmy wiatrowej Moc zainstalowana [MW] Państwo Początek eksploatacji

1. Roscoe Wind Farm 781 USA 2008

2. Horse Hollow Wind Energy Center 735 USA 2005

3. Capricorn Ridge Wind Farm 662 USA 2007

4. Fowler Ridge Wind Farm 600 USA 2009

5. Sweetwater Wind Farm 585 USA 2003

6. Buffalo Gap Wind Farm 523 USA 2005

7. Dabancheng Wind Farm 500 Chiny 1989

8. Meadow Lake Wind Farm 500 USA 2009

9. Panther Creek Wind Farm 458 USA 2009

10. Biglow Canyon Wind Farm 450 USA 2007

Źródło: Leung, Yang, 2012.

Największe współcześnie istniejące lądowe farmy wiatrowe występują w USA i Chinach

(tabela E.1.3). Ich łączna moc zainstalowana dochdzi już do 800 MW. W planach znajdują się jednak

inwestycje, głównie w Chinach i USA, które będą łącznie 1 GW mocy zainstalowanej (tabela E.1.4).

7

Ryc. E.1.4. Skala najpopularniejszej w województwie kujawsko-pomorskim turbiny wiatrowej o wy-

sokości masztu turbiny wiatrowej dochodzącej do 70 m. Źródło: Mercer, 2003.

Ryc. E.1.5. Ewolucja wielkości turbin wiatrowych w czasie.

Źródło: Bilgili i in., 2011.

8

Tabela E.1.4. 10 największych planowanych lądowych farm wiatrowych na świecie.

Pozycja Nazwa farmy wiatrowej Moc zainstalowana [MW] Państwo

1. Gansu Wind Farm 20 000 Chiny

2. Titan Wind Project 5 050 USA

3. Pampa Wind Project 4 000 USA

4. Markbygden Wind Farm 4 000 Szwecja

5. Dobrogea Wind Farm 1 500 Rumunia

6. Silverton Wind Farm 1 000 Australia

7. Hartland Wind Farm 500-1 000 USA

8. Castle Hill Wind Farm 860 Nowa Zelandia

9. Shepherds Flat Wind Farm 845 USA

10. Sinus Holding Wind Farm 700 Rumunia

Źródło: Leung, Yang, 2012.

5.1.2. Etapy rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce

Pierwsze zezwolenie na budowę wiatraka w Polsce zostało wydane przez księcia Wiesława z Rugii dla klasztoru w Białym Buku w 1271 r. Zapis z 1289 r. książąt pomorskich na rzecz Cystersek w Szczecinie wyraźnie informuje o istniejącym wiatraku. Kolejne wzmianki informują o wiatrakach w Kobylinie - 1303 r. (Wielkopolska) i Wschowie - 1325 r. Z XIV wieku pochodzą również pierwsze w Polsce wizerunki wiatraków. Jeden z nich znajduje się na pieczęci sygnetowej przywieszonej do do-kumentu z 1382 r.

W XIV i XV stuleciu wiatraki były już powszechnie znane na ziemiach północnej i środkowej Polski. Na południu kraju pojawiły się o wiele później bo w XVII w. W następnym stuleciu młyny były na dobre zadomowione w krajobrazie wsi polskiej, zwłaszcza w okolicach Poznania, na północnym Śląsku, Kujawach, Mazurach i Ziemi Lubuskiej.

Najstarszym typem wiatraka występującym na ziemiach polskich jest wiatrak kozłowy, czyli "koźlak". Występowały one już w pierwszej połowie XIV wieku na Kujawach i w Wielkopolsce, nato-miast rozpowszechnienie ich stosowania przypada na wiek XV. Koźlaki dotrwały bez zmian konstruk-cyjnych do XX wieku i stanowiły najliczniejszą grupę wiatraków. Ich cechą charakterystyczną było to, że cały budynek wiatraka wraz ze skrzydłami był obracalny wokół pionowego, drewnianego słupa tzw. sztembra. Sztember podparty był najczęściej czterema zastrzałami, a jego dolne zakończenie tkwiło w dwóch krzyżujących się podwalinach. Tak skonstruowane podparcie budynku wiatraka nosi-ło nazwę kozła. Z tylnej (przeciwnej skrzydłom) ściany wiatraka wystawał specjalny dyszel współpra-cujący z kołowrotem, za pomocą którego następowało nastawianie budynku skrzydłami do kierunku wiatru.

W wieku XVII został wprowadzony w Europie nowy typ wiatraka o bryle zasadniczo nieru-chomej, z obracalną tylko bryłą dachu o podstawie kołowej obracającą się na łożysku posadowionym na oczepie wieńczącym ściany u góry. Zdolność obrotu "czapy" dachu o 360 stopni pozwalała na ustawianie powierzchni skrzydeł prostopadle do kierunku wiatru. Pozostała część budynku, założona na rzucie ośmioboku (holendry drewniane) lub koła (holendry murowane), nie zmieniała nigdy swe-

9

go położenia. Ojczyzną wiatraków holenderskich, jak sama nazwa wskazuje, jest Holandia. Wiatraki holenderskie przyjęły się głównie na zachodnich i północnych rubieżach Polski począwszy od XVIII wieku, ale nigdy nie wyparły starszego typu wiatraków, czyli koźlaków.

Pod koniec XVIII wieku na terenie naszego kraju pracowało już ponad 6 tysięcy wiatraków (Baranowski 1977). Często występowały one w dużych grupach (por. ryc. E.1.6), np. w okolicy Leszna odnotowano istnienie aż 92 obiektów. Szacuje się, że jeszcze w roku 1942 w Polsce czynnych było około 6300 wszystkich typów wiatraków.

Ryc. E.1.6. Wiatraki typu „koźlak” w krajobrazie wiejskim okolicy Bojanowa.

Żródło: http://wiatraki1.home.pl/wiatraki/info/historia.php

Po II wojnie światowej, gdy wszelka własność prywatna była ograniczana do minimum, wia-traki przestały pełnić swoją rolę produkcyjną (przemiałową). W zasadzie w latach 60. XX wieku obiek-ty te stały się wyłącznie elementami krajobrazu kulturowego obszarów wiejskich. Na współczesnym obszarze Polski zachowało się ok 500 obiektów związanych z dawnym młynarstwem wietrznym (ryc. E.1.7).

W latach 80. XX wieku zaczęły pojawiać się w krajobrazie wiejskim pierwsze turbiny wiatro-we służące produkcji energii elektrycznej dla potrzeb własnych. Były to w większości konstrukcje prototypowe produkowane przez lokalnych rzemieślników w pojedynczych egzemplarzach (por. ryc. E.1.8). Jako przykłady takich turbin można wymienić, te zlokalizowane w Murzynowie koło Płocka (woj. mazowieckie) czy w Kawęczynie (woj. kujawsko-pomorskim, gmina Obrowo). Współcześnie nie pełnią one już żadnej funkcji i ulegają powolnemu procesowi niszczenia.

Realny rozwój produkcji energii elektrycznej z wiatru w Polsce należy wiązać z transformacją ustrojową jaka miała miejsce na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. W 1991 roku wybudowana została pierwsza elektrownia wiatrowa w Lisewie, w województwie pomorskim. Była to turbina wiatrowa firmy Nordtank o mocy 150 kW, a jej inwestorem/użytkownikiem jest Elektrownia Wodna w Żar-nowcu. Kolejną inwestycją na Pomorzu była elektrownia w Swarzewie wyprodukowana przez Folke-center.

http://wiatraki1.home.pl/wiatraki/info/historia.php

10

Ryc. E.1.7. Mapa występowania zachowanych w Polsce wiatraków.

Źródło: http://wiatraki1.home.pl/

Ryc. E.1.8. Prototypowa, przydomowa turbina wiatrowa,

Źródło: http://zb.eco.pl/bzb/27/energia1.htm

http://wiatraki1.home.pl/

http://zb.eco.pl/bzb/27/energia1.htm

11

W grudniu 1993 roku nowosądecka firma Nowomag uruchomiła pierwszy polski prototyp elektrowni wiatrowej o nazwie EW100-22-20 NOWOMAG na stanowisku testowym na górze Polom w Rytrze. W ciągu następnych lat powstawały w Polsce kolejne - pojedyncze siłownie wiatrowe (tab. E.1.5).

Tabela E.1.5. Zestawienie większych elektrowni wiatrowych (o mocy zainstalowanej >50 kW) w Pol-sce powstałych do końca XX wieku. Miejsce zainstalowania Moc elektrowni (kW) Producent Użytkownik Rok uruchomienia

Lisewo (woj. pomorskie) 150 (1 turbina) Nordtank Elektrownia Żarnowiec 1991

Swarzewo (woj. pomorskie) 95 (1 turbina) Folkecenter Energa - Gdańsk 1991

Rytro k. Nowego Sącza 160 (1 turbina) Nowomag prywatny 1994

Zawoja k. Bielska Białej 160 (1 turbina) Nowomag klasztor 1995

Wrocki (woj. kujawsko-pomorskie

160 (1 turbina) Nowomag prywatny 1995

Kwilcz (woj. wielkopolskie) 160 (1 turbina) Nowomag gmina 1996

Słup k. Legnicy 160 (1 turbina) Nowomag gmina 1997

Rembertów (woj. mazowieckie) 250 (1 turbina) Lagerway Van Melle - Poland 1997

Starbiewo (woj. pomorskie) 250 (1 turbina) Nordex Kaszubski Uniwersytet Ludowy

1997

Swarzewo II (woj. pomorskie) 1200 (2 turbiny x 600) Tacke WestWind - Poland 1997

Cisowo k. Darłowa 660 (5 turbin x 132) SeeWind prywatny 1999

Nowogard 225 (1 turbina) Vestas gmina 1999

Wróblik Szlachecki 320 (2 turbiny x 160) Nowomag gmina 2000

Wiżajny k. Suwałk 600 (2 turbiny x 300) WindMaster prywatny 2000

Razem 3950 (19 turbin)

Źródło: Boczar, 2005 – uzupełnione i poprawione.

W latach 1993-96 notowany jest w Polsce 1 MW mocy zainstalowanej w energetyce wiatro-wej. W rok później tej mocy jest prawie 3 MW, a w roku 1997 działało w Polsce 15 elektrowni wia-trowych.

Pierwsza w Polsce farma wiatrowa powstała w roku 1999 w miejscowości Cisowo koło Dar-łowa. Farma liczyła 5 elektrowni wiatrowych SeeWind o łącznej mocy 660 kW. W roku 2001 w tym samym miejscu wybudowano kolejne 9 elektrowni firmy Vestas.

Pierwszą dużą inwestycją zagraniczną w Polsce w produkcję energii elektrycznej z wiatru była budowa pierwszej przemysłowej farmy wiatrowej Barzowice w latach 1999-2001. W jej skład wcho-dziło sześć turbin, każda o mocy 850 kW.

W 2003 r. funkcjonowało w Polsce już 20 elektrowni wiatrowych sprzedających prąd do za-kładów energetycznych. Ich łączna moc nie przekraczała 60 MW. W 2006 roku powstał w Tymieniu największy wówczas park elektrowni wiatrowych w Europie Środkowej. Łączna moc tej farmy wia-trowej liczyła 50 MW (tab. E.1.6). Następne lata przyniosły już szybki przyrost dużych jak na nasze warunki farm wiatrowych, głownie w północnej części Polski.

12

Tabela E.1.6. Największe farmy wiatrowe w Polsce (o mocy zainstalowanej Pi ≥ 10 MW), stan na ko-niec 2011 r.

Farma wiatrowa Województwo Moc zainstalowana (MW) Rok uruchomienia

Margonin wielkopolskie 120,0 2010

Karścino zachodniopomorskie 90,0 2007-2009

Korsze warmińsko-mazurskie 70,0 2011

Nekla-Wielkopolska wielkopolskie 52,5 2010

Karcino zachodniopomorskie 51,0 2010

Tymień zachodniopomorskie 50,0 2006

Tychowo-Noskowo k. Sławna zachodniopomorskie 50,0 2009

Łosino k/Słupska pomorskie 48,0 2008

Gołdap-Wronki warmińsko-mazurskie 48,0 2009

Suwałki podlaskie 41,4 2009

Kisielice-Łodygowo warmińsko-mazurskie 40,5 2007

Golice lubuskie 38,0 2011

Tychowo k. Stargardu zachodniopomorskie 34,5 2010

Dobrzyń nad Wisłą kujawsko-pomorskie 34,0 2010

Mogilno kujawsko-pomorskie 34,0 2010

Łukaszów dolnośląskie 34,0 2011

Śniatowo zachodniopomorskie 32,0 2008

Inowrocław kujawsko-pomorskie 32,0 2009

Piecki warmińsko-mazurskie 32,0 2011

Lipniki opolskie 30,7 2011

Jagniątkowo-Jezioro Ostrowo zachodniopomorskie 30,6 2008

Zagórze zachodniopomorskie 30,0 2003

Kamieńsk łódzkie 30,0 2007

Wartkowo zachodniopomorskie 30,0 2011

Karnice I zachodniopomorskie 29,9 2010

Barzowice zachodniopomorskie 25,8 2001-2010

Modlikowice dolnośląskie 24,0 2011

Gnieżdżewo I pomorskie 22,0 2007

Jarogniew-Mołtowo zachodniopomorskie 20,5 2011

Kutno-Krzyżanów łódzkie 20,0 2011

Cisowo zachodniopomorskie 18,0 2001

Malbork-Koniecwałd pomorskie 18,0 2007

Bukowsko-Nowotaniec podkarpackie 18,0 2009

Hnatkowice-Orzechowce podkarpackie 12,0 2009

Gorzkowice-Szczepanowice łódzkie 12,0 2011

Lisewo pomorskie 10,8 2005

Łęki Dukielskie podkarpackie 10,0 2009

Gnieżdżewo II pomorskie 10,0 2008


G. Barzyk (2010) przedstawił 3 fazy rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce w XXI wieku:

Faza pierwsza – lata: 2000-2005

Początek pierwszego etapu rzeczywistego rozwoju współczesnej energetyki wiatrowej w Pol-

sce w opinii wielu badaczy i samych inwestorów datowany jest na rok 2000. W dniu 5 września 2000 r. bowiem, uchwałą Rady Ministrów przyjęta została „Strategia roz-

woju energetyki odnawialnej”. W dokumencie tym wyznaczone zostały ogólne cele ilościowe udziału energii ze źródeł odnawialnych w latach 2010-2020. W wyniku realizacji zapisów Strategii opracowa-ne zostały założenia pierwszego średniookresowego programu wykonawczego dotyczącego rozwoju sektora energetyki wiatrowej na lata 2002 – 2005 - „Program rozwoju energetyki wiatrowej w Pol-

13

sce”. Wkrótce potem Minister Gospodarki wydał Rozporządzenie z dnia 15 grudnia 2000 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz wytwa-rzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odna-wialnych oraz zakresu tego obowiązku. Dz.U. 2000 Nr 122 poz. 1336.

Bazując na tych dokumentach, a zwłaszcza na przytoczonym Rozporządzeniu MG, w Polsce

jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać liczne firmy deweloperskie, których celem była realizacja projektów związanych z budową farm wiatrowych. Powstawaniu tych firm towarzyszyło zarówno oczekiwanie, że Polska stanie się członkiem Unii Europejskiej, jak i w konsekwencji stworzone zosta-ną ramy prawne i finansowe, które wyrównają istotne zapóźnienie w rozwoju krajowego rynku ener-getyki wiatrowej. Warto wspomnieć, że kiedy Europa mogła poszczycić się wolumenem zainstalowa-nej mocy w elektrowniach wiatrowych na poziomie 12 887 MW, w Polsce do tej pory statystyki od-notowały jedynie 4 MW (por. sytuację na koniec 2010 r. w tab. E.1.7). Faza druga – lata: 2005-2010

W 2005 roku obowiązywać zaczęło nowe Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia

9 grudnia 2004 roku (opublikowane 17.12 2004 r. w Dz.U. nr 267/2004, a obowiązujące od 1.01.2005 r.) w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej wytwarzanej w skoja-rzeniu z wytwarzaniem ciepła. Wespół z nowelizacją Prawa Energetycznego, akt ten stał się podsta-wą istotnego i obserwowanego do tej pory przyrostu mocy zainstalowanej w elektrowniach wiatro-wych w Polsce (ryc. E.1.9).

Ryc. E.1.9. Zmiany wielkości mocy zainstalowanej [MW] elektrowni wiatrowych w Polsce w latach 1991-2011. Źródło: Boczar 2010, uzupełnione na podstawie danych URE

Obowiązująca w energetyce zasada przyłączenia „first come-first served” (ang. pierwszy przyszedł – pierwszy obsłużony) przy braku jakiegokolwiek mechanizmu zabezpieczeń finansowych

0,25 0,25 0,25 0,25 0,73 0,86 2,91 2,94 3,60 4,74 27,74 28,34

58,34 63,00 83,30

152,00

287,90

451,00

724,68

1180,27

1616,36

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

14

ze strony potencjalnych inwestorów sprawiła, że krajowa sieć energetyczna (KSE) stała się niewydol-na, jeszcze zanim rzeczywiście została zapełniona przez zrealizowane projekty wiatrowe. Tajemnicą poliszynela stało się masowe rezerwowanie mocy w systemie energetycznym po to tylko aby stać się posiadaczem warunków przyłączenia. Tabela E.1.7. Pozycja polskiej energetyki wiatrowej na tle pozostałych państw Unii Europejskiej.

Źródło: Energetyka wiatrowa w Polsce, 2011

15

Dokumenty te, szybko zaczęto traktować jako formę papierów wartościowych, a w najbar-dziej sprzyjającym okresie sprzedawano w cenie nawet 15-20 tys. euro za MW. Na dzień 30.09.2010 roku PSE-Operator S.A. określił warunki przyłączenia dla farm wiatrowych na moc 4 233 MW oraz podpisał umowy przyłączeniowe na moc 1 371 MW. PSE - Operator S.A. uzgodnił z Operatorem Sys-temu Dystrybucyjnego warunki przyłączenia do sieci 110 kV dla farm wiatrowych na łączną moc po-nad 9 300 MW. (Przestrzenne aspekty…, 2011)

W tym samym czasie ponad 50 000 MW stanowiło wartość dodatkowej mocy opisanej we

wnioskach inwestorów oczekujących dopiero na rozpatrzenie. Dla porównania wg stanu na koniec 2009 roku, w całej Unii Europejskiej zainstalowano w energetyce wiatrowej 74 767 MW (dane: EWEA), a lider energetyki wiatrowej – Niemcy, w swoim bilansie posiadały wówczas 25 777 MW.

Istniejący krajowy system energetyczny nie jest w stanie przyjąć oraz rozdystrybuować takiej

ilości energii elektrycznej, jaką mogłyby dostarczyć elektrownie wiatrowe, dla których już wydano warunki przyłączenia.

Fakt pewnej bezsilności, której powodem był praktycznie bezkosztowy dla Wnioskodawcy

proces rezerwacji miejsca w KSE spowodował ostatecznie, że system energetyczny w Polsce na pa-pierze był pełen, w rzeczywistości zaś – ze sporymi zapasami w zakresie zdolności przesyłowych.

Jak zostanie to dalej opisane, wymóg ten, towarzysząc kilku innym zawartym w nowelizacji

Prawa Energetycznego z dnia 8 lutego 2010 r., w istocie całkowicie odmienił oblicze rynku energetyki wiatrowej w Polsce. Faza trzecia – od 2010 r.

Od dnia 13 marca 2010 r. zaczęła obowiązywać nowelizacja Prawa Energetycznego z dnia 8

lutego 2010 r. Przyjęto, że poprzez wprowadzenie mechanizmu zaliczek na poczet opłaty przyłącze-niowej w wysokości 30 tys zł za każdy megawat wnioskowanej mocy oraz konieczność dostarczenia dokumentów lokalizacyjnych potwierdzających administracyjną możliwość powstania na danym terenie przedmiotowej inwestycji sprawa blokowania miejsca zostanie rozwiązana.

Wg badań G. Barzyka (2010) przygotowanych m.in. na potrzeby analizy dla Ministerstwa Go-

spodarki już po wejściu w życie nowelizacji Prawa ustalono, że w zależności od rodzaju napięcia sieci oraz położenia konkretnego oddziału terenowego danego Operatora Systemu Dystrybucyjnego, ilość zawartych umów o przyłączenie odniesiona do ogółu wydanych warunków przyłączenia wynosi: ok. 35% dla sieci WN i od 40 aż do 88% dla sieci SN (Barzyk, 2010).

Przyjmując zatem, że jeśli do sieci WN wydano – o czym pisano wcześniej, warunki przyłą-

czenia dla elektrowni wiatrowych z wolumenem mocy równym ok. 10.000 MW, a do sieci SN ok. 2500 MW, to po nowelizacji prawa energetycznego inwestorzy nadal posiadają „nienaruszalne” wa-runki przyłączenia do KSE na łączną moc ok. 3500 MW do sieci WN i ok. 1300 MW do sieci SN. Łączna wartość tak wyznaczonej mocy wynosi zatem wg G Barzyka (2010) ok. 4800 MW.

Według Prezesa URE w latach 2009-2010 globalna liczba odmów przyłączenia do sieci prze-

kroczyła 1 300 i dotyczyła projektów o łącznej mocy przeszło 9 700 MW. Duża ich część dotyczyła farm wiatrowych (Energetyka wiatrowa w Polsce, 2011).

Większość mocy zainstalowanej w Polsce skupiona jest w 40 największych farmach wiatro-

wych, skupionych przede wszystkim w północnej części kraju. Do 2013 roku należy się liczyć z reali-

16

zacją ok. 20 projektów wiatrowych o łącznej mocy 330 MW, które uzyskały w latach 2009-2010 dofi-nansowanie z programu POiŚ (Energia wiatrowa… 2011).

Wg informacji PSE Operator oraz operatorów sieci dystrybucyjnych (sierpień 2011 r.):

- warunki przyłączenia do sieci posiadają obecnie 33 projekty farm wiatrowych o łącznej mocy zain-stalowanej 7165 MW; - około 7000 MW projektów wiatrowych posiada obecnie zawarte umowy przyłączeniowe, których realizacja ma nastąpić przed 2015 r. (Energia wiatrowa… 2011).

Łączna liczba wszystkich farm wiatrowych funkcjonujących w Polsce na koniec 2011 r. wyno-

siła 526 (ryc. E.1.10). Łączna moc zainstalowanych w nich turbin przekraczała 1616 MW. Rok wcze-śniej było 1179 MW, mamy więc przyrost o 437 MW, czyli o 18 MW mniej niż w roku 2010, gdy przy-rost wynosił 455 MW. To znacznie poniżej prognoz operatorów, które dochodziły do 2.000 MW i znacznie poniżej możliwości branży. Dane pokazują, że pomimo wydania setek milionów euro dotacji z funduszy europejskich i krajowych dynamika rozwoju spadła.

Ryc. E.1.10. Wielkość mocy zainstalowanej w energetyce wiatrowej oraz liczba elektrowni (w kół-kach) w podziale na województwa. Stan na 31 grudnia 2011 r. Źródło: PSEW na podstawie URE.

17

Wielkość produkcji energii elektrycznej z energetyki wiatrowej w ciągu ostatnich 10 lat wzro-

sła skokowo z poziomu 14 GWh w 2001 roku do prawie 2,8 TWh w 2011 roku (ryc. E.1.11).

Ryc. E.1.11. Wielkość produkcji energii elektrycznej [GWh] z energetyki wiatrowej w Polsce w latach

2001-2011. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i PSE Operator.

Nasycenie elektrowniami wiatrowymi w Polsce należy do najniższych w Europie. Moc zain-

stalowana w energetyce wiatrowej przypadająca na mieszkańca to 0,012 kW, a na 1 km2 obszaru lądowego przypada 1,44 kW.

14 61 124 142,3 135,3

388,4 494,2

790,2

1029

1485

2798

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

18

5.1.3. Rozwój energetyki wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim

Etymolodzy nazwę regionu Kujawy wywodzą od wiejących tu wiatrów: „kui” czyli wiatr, „ku-jawa” czyli wiatr północny (Święch, 2001). Już samo pochodzenie tej nazwy sugeruje dogodne uwa-runkowania do rozwoju energetyki wiatrowej w regionie kujawsko-pomorskim.

Pierwsze wzmianki o młynach wietrznych na Kujawach pochodzą z XIV w. Dotyczą one po-zwolenia na budowę wiatraka dla miasta Radziejowa (z roku 1322) oraz pozwolenia na budowę wia-traka we wsi Parchanie (z roku 1372).

Rozmieszczenie wiatraków na Pomorzu Nadwiślańskim było na początku XIX w. bardzo nie-równomierne (Podgórski 2003). Stan ten wynikał przede wszystkim ze zróżnicowania warunków naturalnych w regionie, mniejszej sprawności wiatraków w stosunku do młynów wodnych oraz dwo-jakiego przeznaczenia gospodarczego tych obiektów. W południowej części współczesnego woje-wództwa kujawsko-pomorskiego, po przeprowadzeniu na szeroką skalę melioracji odwodnienio-wych, zasoby dyspozycyjne wód płynących wykluczały funkcjonowanie młynów wodnych. Wiatr sta-nowił tam zatem podstawowe i jednocześnie jedyne źródło energii naturalnej, przydatnej w działal-ności gospodarczej. Wiatraki, które służyły przemiałowi zboża były umiejscowione głównie w połu-dniowej i wschodniej części regionu, w nawiązaniu do istniejącej w tym czasie struktury użytkowania gruntów. Największa ich koncentracja w południowej części Pomorza Nadwiślańskiego wynikała z istnienia tzw. „pasa wiatraków” (Werner 1935), którego północną granicę w przybliżeniu wyznacza linia Wyrzysk – Brodnica – Działdowo. Tereny wysoczyznowe (np. w powiecie chełmińskim), rozciąga-jące się na południe od tej umownej linii, charakteryzują się bardzo korzystnym układem kierunków i prędkości wiatru w ciągu roku. Decyduje o tym dominowanie wiatrów z sektora zachodniego (45,6%) oraz niewielki udział dni bezwietrznych – 5,3% (za lata 1951-1970 – Wójcik Ziembińska 1984). Za korzystną dla pracy wiatraków należy uznać 70,4% frekwencję wiatrów o prędkościach od 1 do 4 m s-

1 i jedynie sporadyczne występowanie o prędkościach powyżej 10 m s-1 (0,7%). Z oczywistych wzglę-dów wiatraków nie umiejscawiano w obrębie zwartych kompleksów leśnych. Porównując rozmiesz-czenie wiatraków i obiektów produkcyjnych napędzanych siłą płynącej wody można dostrzec, że miejsca koncentracji tych pierwszych niemal zawsze pokrywają się z obszarami, na których młyny wodne w ogóle nie występowały bądź były bardzo rozproszone. Należy bowiem podkreślić, że wia-traki nawet na terenach sprzyjających ich lokalizacji umiejscawiano tylko wówczas, gdy warunki do budowy bardziej wydajnych młynów wodnych były nieodpowiednie. Wiatraki przegrywały rywaliza-cję z młynami wodnymi także dlatego, że w ich sąsiedztwie nie można było lokalizować foluszy, tar-taków i innych obiektów prowadzących uboczną produkcję młynarską.

Wykorzystanie energii wiatru w latach 30. XX w. w produkcji młynarskiej

Na przełomie XIX i XX wieku na ziemi chełmińskiej funkcjonowało jeszcze ok stu wiatraków (ryc. E.1.12; Prarat, 2011). Na obszarze Pomorza Nadwiślańskiego, który wszedł w skład II Rzeczypo-spolitej, liczba obiektów wykorzystujących naturalne źródła energii uległa do lat 30. XX w. znaczne-mu zmniejszeniu. Było to konsekwencją zamknięcia z chwilą wybuchu I wojny światowej okresu roz-kwitu młynarstwa, którego wcześniejszy rozwój warunkowały: niemal pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych, chłonny rynek zbytu na mąkę w Niemczech i otręby w Rosji oraz bliski rezerwuar surowca w postaci Kujaw Zachodnich. Zasadniczym jednak powodem zmian był postęp techniczny, który sprawił, że bardziej opłacalne stało się stosowanie energii pary wodnej (a od końca XIX w. także silników spalinowych i elektrycznych). Zakłady wykorzystujące energię wody i wiatru były bowiem z natury rzeczy obiektami niewielkimi i funkcjonującymi w ograniczonym czasie w ciągu roku, w na-wiązaniu do zmiennych warunków hydrologicznych bądź pogodowych. Ponadto młyny wodne i wia-traki funkcjonowały zazwyczaj w większej odległości od dużych rynków zbytu i dysponowały mniej sprawnym systemem dróg dojazdowych. Z biegiem czasu stawały się coraz mniej konkurencyjne w

19

stosunku do młynów napędzanych konwencjonalnymi źródłami energii. Nie bez znaczenia były także przekształcenia w stosunkach pracy wynikające z rozwoju systemu kapitalistycznego (wyodrębnienie się młynów gospodarczych i handlowo-przemysłowych) oraz brak jednolitej organizacji reprezentują-cej gospodarcze interesy młynarstwa na Pomorzu (Werner 1935). W okresie II Rzeczpospolitej w grupie młynów handlowo-przemysłowych młyny wodne stanowiły jedynie 38,4% ogółu, a wiatraki nie były w ogóle reprezentowane. Odsetek młynów wodnych w grupie młynów gospodarczych wy-nosił 44,5%, a w przypadku wiatraków 34,8%.

Ryc. E.1.12. Rozmieszczenie wiatraków na ziemi chełmińskiej na przełomie XIX i XX w. Oznaczenia: trójkąt - koźlak, kółko - holender, paltrak; kolor niebieski - wiatrak nieistniejący, kolor czerwony - wiatrak istniejący. Źródło: Prarat, 2011.

Sytuacja młynów wodnych i wiatraków na Pomorzu Nadwiślańskim była zdecydowanie mniej korzystna niż w innych częściach II Rzeczypospolitej (tab. E.1.8). Powodowało to wyraźnie szybszy spadek znaczenia energii wodnej i wiatru. Udział młynów wykorzystujących naturalne źródła energii zmalał w 1934 r. do 72,73% (wraz z obiektami nieczynnymi do 72,9%), podczas gdy w woj. poznań-skim wynosił jeszcze 74,6% (75,8%), a w stanisławowskim 89,1% (89,5%). W skali całego kraju udział naturalnych źródeł energii w okresie 1923-1934 obniżył się z 89,6% do 78,7% (Śliwa 1935). Działo się tak ponieważ szybszy rozwój gospodarczy regionu wydatnie ograniczył możliwości konkurowania młynów napędzanych naturalnymi źródłami energii z nowocześniejszymi młynami parowymi i moto-rowymi. Młyny parowe i motorowe pracowały średnio przez 275 dni w roku, podczas gdy młyny wodne przez około 180 dni, a wiatraki przeciętnie przez 100 dni (Werner 1935). Konkurencyjność młynów napędzanych naturalnymi źródłami energii w latach 30. XX w. tkwiła zatem w obniżaniu kosztów produkcji i zwiększaniu sprawności dobowej, co wiązało się z posiadaniem nowoczesnych urządzeń technicznych. W przypadku młynów wodnych wynosiła ona średnio 11,1 dt doba-1, podczas gdy młyny parowe osiągały sprawność 7,4 dt doba-1, a motorowe 6,3 dt doba-1. Walki konkurencyjnej nie mogły podjąć wiatraki ponieważ ich sprawność osiągała zaledwie 0,7 dt doba-1. Roczna zdolność przemiałowa młynów pomorskich wynosiła: 204,8 t dla młynów parowych, 199,2 t dla młynów wod-nych, 172,9 t dla młynów motorowych i zaledwie 7,5 t w przypadku wiatraków (Werner 1935).

20

Tabela E.1.8. Liczba młynów w 1934 r. w wybranych powiatach Pomorza Nadwiślańskiego wchodzą-cych współcześnie w skład województwa kujawsko-pomorskiego.

Powiat

Powierzchnia [km2]

Liczba ludności w roku 1936 [tys.]

Liczba młynów (czerwiec 1934 r.)

łącznie wiatraków wodnych

parowych motorowych

z kołem z turbiną

czyn

nyc

h

nie

czyn

nyc

h

czyn

nyc

h

nie

czyn

nyc

h

czyn

nyc

h

nie

czyn

nyc

h

czyn

nyc

h

nie

czyn

nyc

h

czyn

nyc

h

nie

czyn

nyc

h

czyn

nyc

h

nie

czyn

nyc

h

Pomorze Nadwiślańskie 19 896 1 377,3 604 40 176 17 77 5 186 9 50 4 115 5

Brodnica 912 56,6 25 4 8 3 3 - 6 - 3 - 5 1

Bydgoszcz m. 75 117,5 5 - - - 1 - 2 - 2 - - -

Bydgoszcz 1 334 58,4 37 4 8 - 3 1 13 1 4 - 9 2

Chełmno 738 53,1 37 3 18 3 1 - 4 - 3 - 11 -

Grudziądz m. 28 54,2 3 - - - - - 2 - 1 - - -

Grudziądz 758 43,1 28 3 15 2 - - 10 - 1 1 2 -

Sępólno 619 29,8 24 - 3 - 4 - 5 - 1 - 11 -

Świecie 1 533 88,6 49 3 11 1 6 - 13 2 5 - 14 -

Toruń m. 37 54,3 3 - - - - - - - 1 - 2 -

Toruń 887 60,5 28 5 10 3 6 1 6 1 3 - 3 -

Tuchola 1 039 41,5 25 - 6 - 2 - 10 - 3 - 4 -

Wąbrzeźno 673 50,3 47 2 28 - 3 - 4 1 3 1 9 -

Szubin 917 48,1 32 3 17 2 1 - 7 1 3 - 4 -

Wyrzysk 1 163 67,0 35 - 11 - 2 - 11 - 1 - 10 -

Źródło: Podgórski, 2003.

W roku 1952 w powiatach inowrocławskim I mogileńskim czynnych było jeszcze 13 wiatra-ków. W 1969 r. na Kujawach zinwentaryzowano jeszcze 49 młynów wietrznych (nieczynnych), z któ-rych do 1995 roku zachowało się 15 obiektów (Święch 2001). W ostatnich latach na obszarze woje-wództwa kujawsko-pomorskiego prowadzone są prace nad restauracją (odbudową) dawnych wia-traków (ryc. E.1.13). Część z tych prac odbywa się dzięki finansowemu wsparciu samorządu kujaw-sko-pomorskiego.

Ryc. E.1.13. Odbudowany wiatrak w Bierzgłowie.

Źródło: Prarat, 2011.

21

Pierwsza na obszarze województwa (5 w kraju) elektrownia wiatrowa została wybudowana w miejscowości Wrocki (powiat golubsko-dobrzyński) w 1995 r. Była to pierwsza w Polsce inwestycja całkowicie prywatna. Pan Piotr Kokoszka potrzebował roku czasu na zebranie dokumentacji, uzyska-nie zezwoleń i zaświadczeń. Budowa elektrowni była możliwa dzięki wsparciu NFOŚ (kredyt preferencyjny na 12 %) oraz dotacji z EKOFunduszu. Koszt budowy elektrowni w 1995 r. wyniósł 3,2 mld starych złotych. Moc zainstalowana elektrowni wynosiła 160 kW, a turbina była produkcji firmy NFUG "NOWOMAG" S.A. w Nowym Sączu.

Na podstawie ankiety przeprowadzonej w kwietniu 2008 r. (Igliński i in., 2008) można

wnioskować, że dynamiczny wzrost liczby inwestycji w energetykę wiatrową na obszarze wojewódz-twa kujawsko-pomorskiego nastąpił dopiero w XXI wieku (od 2003 r.). Tylko w powiecie radziejow-skim wydano w latach 2003-2007 58 pozwoleń na budowę elektrowni wiatrowych. Jeden z inwesto-rów otrzymał pozwolenia na budowę 23 siłowni wiatrowych, zlokalizowanych w gminie Dobre. W 2003 r. zbudował on 1 siłownię, w 2004 – 5, w 2005 – 8, a w 2006 – uzyskał pozwolenia na budowę 9 siłowni, z których 5 było w 2008 r. jeszcze na etapie realizacji.

W 2008 roku B. Igliński z zespołem zinwentaryzował w województwie 46 elektrowni wia-

trowych przyłączonych do sieci energetycznej o łącznej mocy zainstalowanej 22 MW (tab. E.1.9). Największa była wówczas farma wiatrowa Zgorzyce-Płowce, licząca 11 turbin o łącznej mocy 1650 kW.

W lipcu 2011 roku przeprowadzona została przez IGiPZ PAN w Toruniu inwentaryzacja elek-

trowni wiatrowych w województwie kujawsko-pomorskim. Określono położenie dla 406 turbin wia-trowych. W przeważającej części są to pojedyncze obiekty. Wg danych URE na koniec 2011 r. liczba elektrowni wiatrowych w województwie wynosi 192, a ich łączna moc zainstalowana: 208 MW. Pla-suje to kujawsko-pomorskie na 3 miejscu w kraju pod względem mocy i 1 pod względem ilości elek-trowni (ryc. E.1.14). Aż 36 % wszystkich elektrowni wiatrowych w Polsce znajduje się na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego. Różnica pomiędzy 1 na liście - województwem kujawsko-pomorskim a 2 - województwem łódzkim, wynosi przeszło 100 elektrowni wiatrowych (!). Dominacja województwa jest szczególnie widoczna jeśli odniesiemy powierzchnię województwa przypadającą na 1 elektrownię (ryc. E.1.15) i liczbę elektrowni do powierzchni województwa (ryc. E.1.16). Jeśli wzięlibyśmy pod uwagę poszczególne turbiny (406), to wartość powierzchni województwa przypada-jąca na 1 obiekt spadnie do 44 km2.

22

Tabela E.1.9. Elektrownie wiatrowe przyłączone do sieci energetycznej - stan na kwiecień 2008 r.

Lokalizacja obiektu (gmina) Moc zainstalowana elektrowniwiatrowni wiatrowych [kW]

Bartłomiejowice 300

Bolumin (Dąbrowa Chełmińska) 98

Borucin 300

Bronisław (Strzelno) 800

Brylewo 600

Chełmce (Kruszwica) 300

Chełmce (Kruszwica) 150

Dąbrowa Chełmińska 35

Dąbrówka Barcińska (Barcin) 900

Dobre-Przysiek ?

Fabianki 300

Głuszynek 600

Jankowo (Pakość) 675

Jaranowo 450

Kamienica 300

Kazimierowo 600

Kcynia 400

Kłonowo 450

Kołaczkowo (Szubin) 550

Kucerz 600

Lepsze 500

Lisewo 37

Lubin 500

Ludkowo (Pakość) 900

Nieszawa 600

Osiek 650

Ostrowąs 900

Parcele Sokołowskie 600

Piotrków Kujawski-Sokoły 750

Płowce 300

Podzamcze 600

Przewóz 600

Radziejów 150

Sicienko (Nakło n/Notecią) 99

Sikorowo (Inowrocław) 500

Sokolniki (Kruszwica) 1000 (4 turbiny)

Strzelce (Mogilno) 800

Sukowy (Kruszwica) 350

Torzewo 600

Unisławice 450

Wiktoryn 300

Wolice (Barcin) 500

Wrocki 160

Zagorzyce 750

Zagorzyce 600

Zborowiec 300 Źródło: Igliński i in., 2008.

23

Ryc. E.1.14. Liczba elektrowni wiatrowych w poszczególnych województwach – stan na koniec 2011 roku. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych URE

Ryc. E.1.15. Wskaźnik liczby elektrowni wiatrowych w odniesieniu do 1000 km2 powierzchni woje-wództwa – stan na koniec 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych URE

3

192

5 5

90

9

28

3

18 9

21 11 12

18

76

28

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

do

lno

śląs

kie

kuja

wsk

o-p

om

ors

kie

lub

elsk

ie

lub

usk

ie

łód

zkie

mał

op

ols

kie

maz

ow

ieck

ie

op

ols

kie

po

dka

rpac

kie

po

dla

skie

po

mo

rski

e

śląs

kie

świę

tokr

zysk

ie

war

miń

sko

-maz

urs

kie

wie

lko

po

lski

e

zach

od

nio

po

mo

rski

e

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

do

lno

śląs

kie

kuja

wsk

o-p

om

ors

kie

lub

elsk

ie

lub

usk

ie

łód

zkie

mał

op

ols

kie

maz

ow

ieck

ie

op

ols

kie

po

dka

rpac

kie

po

dla

skie

po

mo

rski

e

śląs

kie

świę

tokr

zysk

ie

war

miń

sko

-maz

urs

kie

wie

lko

po

lski

e

zach

od

nio

po

mo

rski

e

24

Ryc. E.1.16. Powierzchnia województwa [km2] przypadająca na 1 elektrownię wiatrową – stan na koniec 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych URE

W ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego (działanie 3.4) w latach 2005-2007 dofinansowanych zostało 6 projektów budowy bądź rozbudowy farm wiatrowych. Całkowita wartość projektów wyniosła 3 767 189,14 złotych, z czego dofinansowanie wyniosło 1 090 502,65 zł..

Fundusz Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego do-

finansował w latach 2007-2011 energetykę wiatrową na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego kwotą sięgającą 13 673 779,72 zł. Dotyczyło to 6 projektów inwestycji, których całkowi-ty koszt sięgał 33 515 913,11 zł.

Jeszcze większe środki na rozwój energetyki wiatrowej przeznaczone zostały z Funduszu

KPO Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. W ramach tego programu dofinansowanie otrzymały 4 projekty dotyczące energetyki wiatrowej na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego. Łączna kwota dofinansowania sięgnęła 60,5 mln zł., co stanowiło niecałe 50 % całości inwestycji.

W październiku 2011 r. podpisano kolejną umowę na dofinansowanie elektrowni wiatrowej na obszarze woj. kujawsko-pomorskiego. Tym razem wsparcie w wysokości blisko 15,5 mln zł otrzy-ma firma Sagittarius Solutions na budowę farmy wiatrowej w gminie Raciążek. W gminie mają stanąć 3 turbiny wiatrowe o łącznej mocy 7,5 MW. Budowa ma się zakończyć na przełomie sierpnia i wrze-śnia 2012 r. Całkowita wartość przedsięwzięcia to 48,5 mln zł. Projekt dofinansowany został w ra-mach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko z działania 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych.

Rozwój energetyki wiatrowej był dofinansowany również ze środków Wojewódzkiego Fun-

duszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu. W latach 2006-2011 Bank Ochrony Śro-

6649

94

5024

2798

202

1687

1270

3137

991

2243

872 1121 976

1343

392 818

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

do

lno

śląs

kie

kuja

wsk

o-p

om

ors

kie

lub

elsk

ie

lub

usk

ie

łód

zkie

mał

op

ols

kie

maz

ow

ieck

ie

op

ols

kie

po

dka

rpac

kie

po

dla

skie

po

mo

rski

e

śląs

kie

świę

tokr

zysk

ie

war

miń

sko

-maz

urs

kie

wie

lko

po

lski

e

zach

od

nio

po

mo

rski

e

25

dowiska i Kujawsko-Dobrzyński Bank Spółdzielczy zawarły 31 umów kredytowych na dofinansowanie budowy elektrowni wiatrowych. WFOŚiGW w Toruniu przyznał dopłaty do oprocentowania prefe-rencyjnych kredytów w tych bankach. Łączna kwota inwestycji w energetyce wiatrowej w latach 2006-2011, które podlegały dopłatom przez WFOŚiGW wyniosła prawie 24 mln zł.

B. Igliński z zespołem (2010) przedstawił planowane inwestycje w energetykę wiatrową na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego (ryc. E.1.17). Największy przyrost mocy z energetyki wiatrowej jest planowany w powiatach inowrocławskim i nakielskim.

Ryc. E.1.17. Planowane w województwie kujawsko-pomorskim farmy wiatrowe i ich całkowita moc zainstalowana. Źródło: Igliński i in., 2010.

Do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy wpłynęło do połowy 2011

roku 202 wnioski o wydanie decyzji środowiskowej na budowę elektrowni wiatrowych. Wnioski te

świadczą o dużym zainteresowaniu inwestorów obszarem województwa kujawsko-pomorskiego pod

kątem rozwoju energetyki wiatrowej. W najbliższych latach w województwie kujawsko-pomorskim

planowane jest oddanie do użytku ponad 800 turbin o łącznej mocy około 1750 MW. Jest to wartość

przewyższająca dotychczasową całkowitą moc zainstalowaną wszystkich elektrowni wiatrowych w

Polsce (wg stanu na koniec 2011 roku wynosi ona 1616 MW). Wnioski złożone o wydanie decyzji

środowiskowych tylko dla gminy Kcynia dotyczą utworzenia parku elektrowni wiatrowych o łącznej

mocy ponad 380 MW (148 turbin). Byłaby to największa farma wiatrowa w Polsce. Oprócz tej inwe-

stycji planowane inne większe farmy wiatrowe to m.in.:

- 3 farmy wiatrowe na obszarze gmin Bukowiec-Świecie-Pruszcz liczące w sumie 57 turbin o łącznej

mocy 142,5 MW,

26

- Park Elektrowni Wiatrowych „Markowice” liczący 31 turbin o łącznej mocy 62 MW (powiat strze-

leński),

- farma wiatrowa „Pińsko” w gminie Szubin licząca 27 turbin o łącznej mocy 54 MW,

- farma wiatrowa w gminie Choceń licząca 20 turbin o łącznej mocy 50 MW,

- Park Elektrowni Wiatrowych „Żnin” liczący 21 turbin o łącznej mocy 50 MW,

- farma wiatrowa w gminie Aleksandrów Kujawski licząca 24 turbiny o łącznej mocy 48 MW,

- farma wiatrowa Waganiec licząca 19 turbin o łącznej mocy 48 MW,

- farma wiatrowa „Wąsewo” w gminie Piotrków Kujawski licząca 19 turbin o łącznej mocy 47,5 MW,

- farma wiatrowa w gminie Brześć Kujawski licząca 21 turbin o łącznej mocy 42 MW,

- farma wiatrowa w gminie Janikowo licząca 20 turbin o łącznej mocy 40 MW,

- farma wiatrowa w gminie Wielgie licząca 11 turbin o łącznej mocy 39,6 MW,

- farma wiatrowa w gminie Radzyń Chełmiński licząca 13 turbin o łącznej mocy 39 MW,

- farma wiatrowa w gminie Dębowa Łąka licząca 13 turbin o łącznej mocy 39 MW,

- farma wiatrowa „Szostka” w gminie Radziejów licząca 10 turbin o łącznej mocy do 30 MW.

Każda z wyżej wymienionych inwestycji, jeśli dojdzie do skutku, będzie należała do 25 naj-

większych farm wiatrowych w Polsce. Pierwsze trzy projektowane farmy znajdą się w ścisłej czołów-

ce pod względem zainstalowanej mocy w Polsce. Jeśli tylko część inwestycji z powyższej listy zostanie

zrealizowanych województwo kujawsko-pomorskie będzie liderem w Polsce w wykorzystaniu energii

wiatru do produkcji energii elektrycznej.

Bibliografia:

Baranowski B., 1977, Polskie młynarstwo, Ossolineum, Wrocław, ss. 137. Barzyk G., 2010, Jak wybudować elektrownię wiatrową w polskiej rzeczywistości. Rozwój krajowej

energetyki wiatrowej w trzech aktach, Dr Barzyk Consulting, http://barzyk.pl/ , ss. 8. Bilgili M., Yasar A., Simsek E., 2011, Offshore wind power development in Europe and its comparison

with onshore counterpart, [w:] Renewable and Sustainable Energy Reviews, 15, s. 905-915. Boczar T., 2005, Eol w służbie energetyki, Politechnika Opolska, Opole, ss. 51. Boczar T., 2010, Wykorzystanie energii wiatru, Wydawnictwo PAK, Warszawa, ss. 366. Energetyka wiatrowa w Polsce, Raport listopad 2011, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagra-

nicznych S.A., Kancelaria Domański Zakrzewski Palinka, TPA Horwath, Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej, ss. 76.

Energia wiatrowa w Polsce, Zima - 2012, 2011, nr 4, BiznesPolska Media sp. z o.o., ss. 28. Igliński B., Buczkowski R., Cichosz M., 2008, Energia alternatywna w województwie kujawsko-

pomorskim, UMK, Toruń, ss. 189. Igliński B., Kujawski W., Buczkowski R., Cichosz M., 2010, Renewable energy in the Kujawsko-

Pomorskie Voivodeship (Poland), [w:] Renewable and Sustainable Energy Reviews, 14, s. 1336-1341.

Kaldellis J.K., Zafirakis D., The wind energy (r)evolution: A short review of a long history, [w:] Renew-able Energy, 36, s. 1887-1901.

http://barzyk.pl/

27

Lerch T., 2010, Stany dynamiczne elektrowni wiatrowej z maszyną indukcyjną dwustronnie zasilaną, Rozprawa doktorska, AGH, Kraków, ss. 140.

Leung D.Y.C., Yang Y., 2012, Wind energy development and its environmental impact: A review, [w:] Renewable and Sustainable Energy Reviews, 16, s. 1031-1039.

Mercer D., 2003, The Great Australian Wind Rush and the devaluation of landscape amenity, Austral-ian Geographer, 34: 1, s. 91-121.

Michalak P., Zimny J., 2011, Wind energy development in the world, Europe and Poland from 1995 to 2009; current status and future perspectives, [w:] Renewable and Sustainable Energy Reviews, 15, s. 2330-2341.

Podgórski Z., 2003, Utilization of natural sources of energy in the Vistulian Pomerania area from the beginning of c19th to the 30. Of c20th, [w:] Erfahrungen in der transnationalen Ausbildung unter Beruecksichtung des Beitritts Polen zur Europaeischen Union, Dedelov-Koszalin, s. 193-211.

Prarat M., 2011, O potrzebie badań ciesielskich konstrukcji młynów wietrznych na przykładzie prac konserwatorskich przy koźlaku z Bierzgłowa na ziemi chełmińskiej, [w:] Wiadomości Konserwator-skie, 30, s. 94-104.

Przestrzenne aspekty lokalizacji energetyki wiatrowej w województwie lubelskim, 2011, Biuro Plano-wanie Przestrzennego w Lublinie, Lublin, ss. 100.

Śliwa S., 1935, Przemysł młynarski w Polsce (na zasadzie ankiety przeprowadzonej w czerwcu 1934 przez Min. Spraw Wewnętrznych), Poznań, ss. 223.

Śliż-Szkliniarz B., Vogt J., 2011, GIS-based approach for the evaluation of wind energy potential: A case study for the Kujawsko–Pomorskie Voivodeship, [w:] Renewable and Sustainable Energy Re-views, 15, s. 1696-1707.

Śmigielski Z., 2007, Zespół elektrowni wiatrowych, Praca magisterska, Politechnika Wrocławska, Wrocław, ss. 69.

Święch J., 2001, Wiatraki. Młynarstwo wietrzne na Kujawach, „Lega” Oficyna Wydawnicza Włocław-skiego Towarzystwa Naukowego, Włocławek, ss. 180.

Werner S., 1935, Przemysł na Pomorzu i jego przyszłość, Poznańskie Prace Ekonomiczne nr 22, Po-znań, ss. 223.

Zasady lokalizacji elektrowni wiatrowych na obszarze Zielonych Płuc Polski, 2011, Fundacja Zielone Płuca Polski, Białystok, ss. 101.

1

Moduł E2

REGIONALNE BADANIA ŚRODOWISKOWO-LOKALIZACYJNE MO śLIWO ŚCI WYKORZYSTANIA

ENERGETYKI WIATROWEJ W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM

- SYNTEZA PROF. DR HAB. MAREK DEGÓRSKI - koordynator modułu DR HAB. MIROSŁAW BŁASZKIEWICZ, PROF. IGIPZ PAN PROF. DR HAB. KRZYSZTOF BŁAŻEJCZYK DR DARIUSZ BRYKAŁA DR BOŻENA DEGÓRSKA DR PIOTR GIERSZEWSKI DR HAB. TOMASZ KOMORNICKI, PROF. IGIPZ PAN Zespół ds. GIS

DR HALINA KACZMAREK MGR PAWEŁ MILEWSKI MGR ŁUKASZ SARNOWSKI MGR MICHAŁ SŁOWIŃSKI MGR SEBASTIAN TYSZKOWSKI MGR MICHAŁ KASZUBSKI

2

Wstęp

Według dokumentów strategicznych jak: „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” oraz „Strategia rozwoju energetyki odnawialnej”, nasz kraj zakładała zwiększenie udziału energii opartej o źródła odnawialne do 15% w 2020 roku. Energetyka wiatrowa, obok energii geotermalnej i energii wód, jest jedną z podstawowych form pozyskania energii z odnawialnych źródeł środowiska geograficznego. Celem niniejszego opracowania jest wielokierunkowa ocena uwarunkowań przyrodniczych, krajobrazowych, społecznych, ekonomicznych, technicznych i prawnych rozwoju energetyki wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim. Brak regulacji prawnych odnoszących się do warunków lokalizacji elektrowni wiatrowych w Polsce sprawia, Ŝe toczy się dyskusja pomiędzy róŜnymi grupami osób zarówno z kręgów inwestorów, decydentów jak i organizacji pozarządowych w kontekście prawidłowości lokalizowania elektrowni wiatrowych. Województwo kujawsko-pomorskie plasuje się na pierwszym miejscu w kraju pod względem liczby zainstalowanych turbin wiatrowych i na trzecim jeŜeli chodzi o wielkość mocy wytwarzanej w elektrowniach wiatrowych. Jednocześnie moc zainstalowana pojedynczej elektrowni wiatrowej w województwie kujawsko-pomorskim wynosi 1,08 MW, co daje jeden z najniŜszych wyników w kraju. 1.Wyniki badań modułowych 1.1.Moduł A - Badania ładu przestrzennego w województwie w kontekście rozwoju energetyki wiatrowej 1.1.1. Uwarunkowania fizycznogeograficzne rozwoju energetyki wiatrowej w województwie

Warunki fizycznogeograficzne województwa kujawsko-pomorskiego nie tworzą barier dla rozwoju energetyki wiatrowej. Warunki wietrzne w regionie, struktura uŜytkowania ziemi z duŜym udziałem gruntów ornych charakteryzujących się niskim wskaźnikiem szorstkości podłoŜa, oraz rzeźba terenu są czynnikiem sprzyjającym rozwojowi energetyki wiatrowej. Najkorzystniejsze warunki panują w centralnej części województwa, na połączeniu dwóch duŜych systemów dolinnych: Wisły i Noteci. UmoŜliwiają one swobodny przepływ powietrza. Dobre warunki wiatrowe panują takŜe w południowo-zachodniej części województwa. Północno-zachodnie oraz wschodnie krańce cechują się stosunkowo słabymi warunkami dla rozwoju energetyki wiatrowej. Uwzględniając klasy szorstkości terenu charakterystyczne dla róŜnych typów krajobrazu moŜna stwierdzić, Ŝe warunki bardzo korzystne dla usytuowania elektrowni wiatrowych panują w szerokich dolinach rzecznych (na terenach odsłoniętych, z rzadkimi zadrzewieniami i nielicznymi zabudowaniami), a warunki mało korzystne lub niekorzystne w zabudowie miejskiej i podmiejskiej oraz w wąskich dolinach, prostopadłych do przewaŜających wiatrów. Region charakteryzuje się natomiast duŜym potencjałem przyrodniczym środowiska, zasobami krajobrazu kulturowego co generuje określone konsekwencje dla lokalizacji elektrowni wiatrowych. Jednocześnie szerokie doliny pełnią funkcję korytarzy ekologicznych o randze ponadkrajowej, do których naleŜą doliny Wisły, Drwęcy oraz korytarze o randze krajowej Brdy i Noteci, które jako komponenty sieci ekologicznej nie powinny stanowić terenów inwestycyjnych dla rozwoju farm wiatrowych.

1.1.2. Ochrona zasobów przyrodniczych Realizując załoŜenia polityki ekologicznej kraju naleŜy w działaniach operacyjnych i inwestycyjnych w kontekście rozwoju energetyki wiatrowej z jednej strony dąŜyć do zwiększania się udziału energii wytwarzanej z OZE w ogólnym bilansie energetycznym kraju

3

z drugiej zaś chronić najcenniejsze zasoby środowiska przyrodniczego i przestrzeń Ŝyciową człowieka przed negatywnym wpływem elektrowni wiatrowych. Na generowane przez rozwój energetyki wiatrowej zagroŜenia oprócz mieszkańców takich terenów, naraŜone są przede wszystkim ptaki i nietoperze. Istotne jest zatem stworzenie warunków trwania populacji gatunków i siedlisk przyrodniczych oraz warunków dla rozwoju energetyki wiatrowej. Dla ochrony nietoperzy i ptaków populacji bardzo waŜna jest ochrona ich siedlisk, miejsc, Ŝerowania, zimowania, terenów lęgowych i spójnych przestrzennie, wolnych od barier antropogenicznych korytarzy ekologicznych. W układzie sieci ekologicznej Europy i kraju, sieć ekologiczna województwa kujawsko-pomorskiego ma szczególne znaczenie. Wpływa na to bardzo wysoka międzynarodowa ranga dolin rzecznych, a głównie Wisły (1997 roku na konferencji ministrów ochrony środowiska w Sofii, dolina Wisły została uznana za kluczowy dla zachowania bioróŜnorodności w Europie korytarz ekologiczny), korytarze ekologiczne Wisły, Drwęcy i Noteci, poniewaŜ łącznie z dolina Wisły stanowią odcinki dwóch wielkich szlaków przelotu: wschodnioatlantyckiego i śródziemnomorsko-czarnomorskiego o zasięgu ponadkontynentalnym. Po trzecie główne korytarze lądowe (doliny: Wisły Drwęcy, Brdy, Wdy oraz Noteci i Kanału Bydgoskiego) skupiają najcenniejsze ostoje ptasie, stanowiące waŜne biocentra róŜnorodności europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Dodatkowym atutem wymienionych korytarzy ekologicznych jest ich leśny charakter, zatem dodatkowo pełnia funkcję leśnych korytarzy ekologicznych. Spośród zbiorników wodnych bardzo waŜnym obszarem na mapie ornitologicznej jest takŜe Jezioro Włocławskie. Obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują na terenie województwa kujawsko-pomorskiego 157 782,11 ha. Są one głównie skoncentrowane w dolinnych korytarzach ekologicznych Wisły (3 obszary), Noteci (2 obszary), Drwęcy (1 obszar), w rynnie goplańskiej. Największy na terenie województwa obszar Natura 2000 obejmuje część Borów Tucholskich (108 982,8 ha). Ostoje ptasie chronione są takŜe w obszarach Natura zaklasyfikowanych do OZW, wśród których dla ochrony ostoi ptasich i powietrznych korytarzy ekologicznych szczególne znaczenie mają: Błota, Kłócieńskie, Dolina Drwęcy, Dolina Noteci, Dolna Wisła, Dybowska Dolina Wisły, Jezioro Gopło, Nieszawska Dolina Wisły, Ostoja Lidzbarska, Solecka Dolina Wisły, Włocławska Dolina Wisły. Na obszarze województwa znajdują się m.in. cztery obszary mające znaczenia dla Wspólnoty będące ostojami nietoperzy (cytadela w Grudziądzu, forty w Toruniu, zamek w Świeciu, Kościół w Śliwicach) oraz 8 obszarów specjalnej ochrony ptaków będących elementami europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000.

W kontekście rozwoju energetyki wiatrowej szczególnie istotna jest ochrona korytarzy powietrznych, dla których elektrownie wiatrowe jak i linie energetyczne stanowią największe zagroŜenie. Przestrzennie spójna sieć ekologiczna jest czynnikiem warunkującym zrównowaŜone trwanie populacji gatunków i siedlisk przyrodniczych. Jednak aby chronić korytarze powietrzne tak waŜne dla ptaków i nietoperzy, naleŜy wyłączyć z inwestycji energetyki wiatrowej całe korytarze dolinne. Oprócz funkcji korytarza ekologicznego ochrona dolin rzecznych jest szczególnie istotna z uwagi na koncentrację tzw. obszarów wraŜliwych, tj. obszary Natura 2000 oraz licznych terenów o charakterze hydrogenicznym i semihydrogenicznym poza tymi obszarami.

Rekomenduje się zatem, aby tereny budujące regionalną sieć ekologiczną wyłączyć z lokalizacji elektrowni wiatrowych.

1.1.3. Ochrona zasobów kulturowych

Wielofunkcyjność krajobrazu i jego ewolucyjny rozwój ukształtował dzisiejsze zasoby przyrodniczo-kulturowe danego regionu. W przypadku województwa kujawsko-pomorskiego,

4

z uwagi na wielokierunkowość róŜnych wpływów kulturowych potencjał zasobów krajobrazu jest bardzo wysoki. Dziedzictwo kulturowe województwa było kształtowane przez kilka grup etnicznych jak: Borowiaków, Kociewiaków, Krajniaków, Chełminiaków, Pałuczan, Wielkopolan, Kujawiaków czy Dobrzyniaków, a następnie wzbogacone przez osadnictwo krzyŜackie, czy olenderskie i wytwory kultury materialnej tych grup społecznych. Efektem działalności człowieka na terenie województwa jest zatem szereg specyficznych i toŜsamych z kulturą regionu obiektów, z których część ma ogromną wartość, nawet ponad krajową.

Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego powołano cztery parki kulturowe: • Park Kulturowy Wietrzychowice powołany w 2006 roku, • Park Kulturowy Kalwaria Pakoska powołany w 2008 roku, • Park Kulturowy „Kościół p. w. Św. Oswalda” w Płonkowie powołany w 2009 roku, • Park Kulturowy Sarnowo powołany w 2010 roku,

a trzy obiekty uzyskały status pomnika historii, są to: • Biskupin – rezerwat archeologiczny (Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994), • Toruń – zespół staromiejski (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruiny zamku krzyŜackiego) -

(Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 8.09.1994), wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO,

• Chełmno – zespół staromiejski (Stare Miasto) - (Rozporządzeniem Prezydenta RP z 13.04.2005).

Bardzo istotna dla ochrony krajobrazu jest równieŜ zachowanie jego otwartości na szczególnie cenne panoramy swoistych układów urbanistycznych i ruralistycznych. Przykładowo w województwie kujawsko-pomorskim czytelny jest krajobraz gotycki w panoramach ośrodków, które lokowano na krawędziach zbiorników wodnych lub na wzgórzach morenowych. Do najcenniejszych naleŜą panoramy: Grudziądza, Torunia, Chełmna, Nowego. Nieco inny charakter posiadają panoramy Brodnicy od strony południowo-zachodniej, Włocławka ze wzgórz na prawym brzegu Wisły, Koronowa z Góry Łokietka, Kamienia Krajeńskiego oraz Brześcia Kujawskiego i Radziejowa, jako dominanty usytuowane na wzniesieniach ponad równiną kujawską.

Kolejnym typem krajobrazu kulturowego, który z mocy prawa musi być chroniony to krajobraz uzdrowiskowy, szczególnie w strefie ochrony uzdrowiskowej. Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego są trzy uzdrowiska:

• Ciechocinek, największe polskie uzdrowisko nizinne, połoŜone w pradolinie Wisły,

• Inowrocław, połoŜone na wzniesieniu, w środkowej części Wysoczyzny Kujawskiej.

• Uzdrowisko Wieniec, połoŜone w pradolinie Wisły koło Włocławka. Na podstawie przeprowadzonej analizy naleŜy rekomendować o wyłączenie z lokalizacji elektrowni wiatrowych obiekty mające status pomnika historii z buforem 5000 metrów, parku kulturowego oraz strefy ochronnej uzdrowisk, zaś wprowadzić ograniczenia na obszarach chronionego krajobrazu poza dolinami rzecznymi oraz w regionach turystycznych wyznaczonych przez Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku. 1.1.4. Waloryzacja krajobrazu naturalnego i kulturowego województwa

Na walory krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego składają się swoiste cechy środowiska przyrodniczego i kulturowego, które kształtują makroprzestrzenne jednostki regionu zawierające mikroprzestrzenne elementy przyrodnicze i kulturowe urozmaicające i podnoszące wartość krajobrazu. Do podstawowych elementów kreujących walory krajobrazowe naleŜy rzeźba (ukształtowanie) terenu, pokrycie terenu, jak i bogactwo dziedzictwa kulturowego.

5

Walory krajobrazowe województwa kujawsko-pomorskiego pozwalają na wydzielenie kilku typów krajobrazu o cechach typowych dla regionu, stanowiących o jego toŜsamości. Są one jednak na tyle zróŜnicowane, Ŝe pozwalają równieŜ na przypisanie im wartości od mało istotnych dla dziedzictwa krajobrazowego do znaczenia ponad krajowego.

Doliny rzek o harmonijnym krajobrazie naturalnym - wydzielenie to obejmuje: dolinę Brdy, dolinę Drwęcy. Doliny te są dobrze zaznaczone orograficznie w regionie. Ich wcięcie wynosi często ponad 20 i więcej metrów od krawędzi doliny. RównieŜ spadki stoków są znaczne i często przekraczają 10%. Obszar ich stanowi istotny element zasobów krajobrazowych w skali kraju. Charakteryzują się krajobrazem naturalnym z niewielkim udziałem wytworów kultury materialnej w pokryciu z dominascją zwartych obszarów leśnych, stanowiących współczesną roślinność naturalną, w większości zgodną z roślinnością potencjalną. Zabudowa na tych obszarach jest rozproszona i obecnie ma charakter głównie rekreacyjny. Z uwagi na walory przyrodnicze, doliny te spełniają równieŜ istotną funkcję korytarzy ekologicznych. Kompozycja i harmonia krajobrazu sprawia, Ŝe na obszarach tych dolin powinien być absolutny zakaz lokalizowania elektrowni wiatrowych.

Doliny rzek o harmonijnie rozwiniętym krajobrazie naturalno-kulturowym – wydzielenie to obejmuje dolinę Wisły, dolinę Noteci i dolinę Mieni. Obszar ten naleŜy do najatrakcyjniejszego fragmentu województwa z uwagi na walory krajobrazowe. WyróŜnia się Dolina Wisły, o wyraźnym wcięciu dochodzącym w dolnym odcinku do 70 metrów i dobrze zaznaczonych orograficznie krawędziach doliny i spadkach zboczy przekraczających na pewnych odcinkach 20% stanowiąc unikalną wartość w skali ponadregionalnej. Krajobraz naturalno-kulturowy jako krajobraz o zrównowaŜonym, wzajemnym przenikaniu się siedlisk i biocenoz przyrodniczych oraz zespołów i obiektów cywilizacyjnych; (m. in. osadniczych, sakralnych, infrastrukturalnych) ukształtował się w wyniku oddziaływania procesów przyrodniczych, jak i działania historycznie nawarstwionych czynników kulturotwórczych. W krajobrazie tym potencjalna wartość zabytków posiada czytelną formę i jest w dobrym lub dość dobrym stanie zachowania. Obiekty kultury występują w pełnej harmonii architektoniczno-krajobrazowej, tworząc wnętrza o duŜej wartości. Jednostka ta obejmuje:

• Dolinę Wisły stanowiącą na odcinku od Włocławka do granic województwa naturalną formę dolinną z nieuregulowaną rzeką. W strefie krawędziowej doliny połoŜone są liczne obiekty lub zespoły historyczne tworzące harmonijne wnętrza będące otwartymi panoramami. Do najcenniejszych naleŜą panoramy: Grudziądza, Torunia, Chełmna oraz Włocławka. Poza tym w dolinie występują jednorodne lub nawarstwione, o czytelnej formie i róŜnym stanie zachowania zespoły ruralistyczne, związane z osadnictwem olęderskim oraz wtórnym mennonickim. Z uwagi na zasoby przyrodnicze i kultury materialnej oraz otwarte wnętrza architektoniczno-krajobrazowe obszar doliny Wisły w całości powinien być wyłączony z moŜliwości inwestycyjnych związanych z elektrowniami wiatrowymi.

• Dolinę Noteci stanowiącą w granicach województwa naturalną formę dolinną, która od Nakła przechodzi w pradolinę Toruńsko-Ebeswaldzką. Dolina jest częściowo obszarem Natura 2000. Bogate zasoby przyrodnicze, szczególnie obszary rozległych torfowisk niskich. Noteć przepływa przez jezioro Gopło, skąd otwiera się panorama na Kruszwicę i zespół historyczny nad brzegiem Gopła. Na wąskim cyplu gród z X–XIII w. (z drewniano-ziemnymi umocnieniami) uzyskał prawa miejskie przed 1303. Ośmioboczna „Mysia WieŜa” jest pozostałością zamku wzniesionego w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego; trójnawowa romańska kolegiata świętych Piotra i Pawła z 1. połowy XII w – są to dominanty krajobrazu z otwartą panoramą. Z uwagi na walory i potencjał krajobrazu zarówno w kontekście zasobów przyrodniczych jak i kultury materialnej o czytelnych formach i róŜnym stopniu zachowania, otwartych

6

wnętrzach architektoniczno-krajobrazowych, obszar doliny Noteci naleŜy wyłączyć z lokalizacji elektrowni wiatrowych.

• Dolinę Mieni stanowiącą naturalną formę morfologiczną, pokryta w duŜej mierze lasem . Na jej obszarze znajdują się równieŜ obiekty o wartości zabytkowej. Pierwszym jest obiekt historyczny nawarstwiony o czytelnej formie i dobrym stanie zachowania w Skępem. Jest to późnogotycki zespół klasztorny z odciśniętym piętnem kolejnych stylów architektonicznych. Następnym obiektem jest kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Lipnie, którego potęŜną wieŜe widać niemal z kaŜdego zakątka miasta. Wzniesiono ją w stylu gotyckim, który pomimo późniejszych ingerencji budowlanych, w duŜej części zachował się. Kolejny obiekt o duŜej harmonii architektoniczno-krajobrazowej to śuchowo (na 32,0 km rzeki) znane juŜ od XVI w. jako własność szlachecka. W drugiej połowie XIX stulecia, wybudowano cegielnię i duŜy drewniany młyn wodny na Mieni. Obiekt zachował się w dobrym stanie do dzisiaj i jest przykładem dobrych praktyk inŜyniersko-krajobrazowych.. PoniŜej młyna rozpościera się rezerwat przyrody „Przełom Rzeki Mieni”. Rezerwat ma charakter leśny, utworzony w celu ochrony fragmentu doliny rzeki wraz z jej roślinnością, zwłaszcza łęgami jesionowo - olszowymi. Z uwagi na walory krajobrazu kulturowo-naturalnego dolina powinna być wyłączona z inwestycji elektrowni wiatrowych.

Wysoczyzny morenowe faliste o harmonijnie rozwiniętym krajobrazie kulturowo-naturalnym z licznymi obiektami kultury m aterialnej, o dobrym lub bardzo dobrym stanie zachowania substancji, kompozycji czy układzie zabudowy tradycyjnej stanowiącej o tak zwanym “kanonie miejsca” ukształtowanego w wyniku oddziaływania określonej grupy etnicznej jak: Borowiaków, Kociewiaków i Krajniaków na północnym-zachodzie województwa, Chełminiaków i Dobrzyniaków na północnym wschodzie województwa, Pałuczan i Wielkopolan za zachodzie i południowym-zachodzie województwa oraz Kujawiaków na południowym wschodzie regionu. Wydzielenie to obejmuje południową część Wysoczyzn Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Wysoczyzną Krajeńską, Wysoczyznę Dobrzyńską, Pojezierze Brodnickie i Wysoczyznę Chełmińską. Wysoczyzny te wyniesione są ponad 100 m n.p.m. a deniwelacje na tych obszarach sięgają nawet 50 m. Z punktu widzenia wartości krajobrazowej zaliczyć je naleŜy do atrakcyjnych wizualnie. Najbardziej urozmaiconą pod względem krajobrazowym jednostką wysoczyznową województwa kujawsko-pomorskiego jest Pojezierze Krajeńskie. Wzgórza morenowe osiągają tu wysokość bliską 190 m n.p.m., zaś wysokości względne przekraczają 50 m. Spadki przekraczają 10%. Podobnie, Wysoczyzna Dobrzyńska, w rzeźbie której dominują faliste powierzchnie morenowe urozmaicona wzgórzami morenowymi o wysokościach dochodzących do 170 m n.p.m., które od okolic Chrostkowa poprzez rejon Rypina w kierunku Górzna wyznaczają strefę marginalną fazy kujawsko-dobrzyńskiej. Deniwelacje przekraczają tutaj 50m, a spadki sięgają 15%. Nieco niŜsze są obszary części Pojezierza Gnieźnieńskiego, o wzgórzach morenowych ciągnących się od Trzemeszna (połoŜonym w województwie wielkopolskim) w kierunku Mogilna. Ich wysokość wynosi 120 – 140 m. n.p.m. Obszar ten cechuje się skupieniem duŜych jezior rynnowych, z których największym jest Gopło. Rynna Gopła ma 26 km długości a jej szarość waha się od około 200 metrów do 2 km. Pojezierze Kujawskie jest połoŜone na wschód od Gopła i stanowi przedłuŜenie Pojezierza Gnieźnieńskiego, od północy graniczy z Równiną Inowrocławską. Przez obszar województwa kujawsko-pomorskiego przebiega północne pasmo morenowe Obszary wysoczyzn o rzeźbie falistej charakteryzują się bardzo zróŜnicowanym nasyceniem obiektów historycznych lub/i stanowiących dziedzictwo kulturowe regionu. Z uwagi na ich usytuowanie w krajobrazie, umiejscowienie względem rzeźby terenu oraz innych obiektów kreowana jest ich pozycja jako dominanty lub

7

subdominanty w krajobrazie oraz otwartości panoramy. Głównymi dominantami w krajobrazie wysoczyzn są obiekty sakralne jak na przykład kościół p.w. św. Trójcy i p.w. św. Prokopa z przełomu XII/XIII w. w Strzelnie, kościół św. Małgorzaty z przełomu XII/XIII w. w Kościelcu Kujawskim, kościół św. Wawrzyńca z poł. XII w. w Kościelnej Wsi. W obszarach wysoczyznowych o urozmaiconej rzeźbie moŜna dopuścić lokalizację elektrowni w miejscach gdzie nie stanowić one będą dominanty krajobrazu w stosunku do innych form kultury materialnej i najcenniejszych fragmentów krajobrazu. Dlatego teŜ w przypadku wydawania decyzji pozwalającej na lokalizację elektrowni wiatrowych kaŜdorazowo konieczne jest wykonanie dokumentacji oceny wpływu na krajobraz z wizualizacją, jako integralnej części oceny oddziaływania na środowisko.


naturalnym z licznymi obiektami kultury materialnej w róŜnym stanie zachowania substancji, kompozycji czy układzie zabudowy. W obrębie tego wydzielenia znajduje się północna część Wysoczyzny Gnieźnieńskiej i Kujawskiej, Wysoczyzna Kłodawska, Równina Inowrocławska i Wysoczyzna Świecka. Są to obszary o krajobrazie mało atrakcyjnym z uwagi na zróŜnicowanie rzeźby, deniwelacje terenu nie przekraczają na nich 10 metrów a spadki osiągają maksymalnie 5%. Z uwagi na łatwość posadowienia siłowni wiatrowych, są to obszary najsilniej zainwestowane w kontekście farm wiatrowych. Oczywiście w skali lokalnej równieŜ i w obrębie tych jednostek występują niewielkie jednostki przestrzenne, charakteryzujące się zróŜnicowaniem rzeźby. Przykładowo, Wysoczyzna Kłodawska będąca równiną denudacyjną, której północna granica określa zasięg zlodowacenia Wisły z charakterystycznymi cechami krajobrazu młodoglacjalnego, występowaniem jezior rynnowych w okolicach Chodcza, Lubienia Kujawskiego i form morenowych osiągających 120-140 m n.p.m. i deniwelacjami sięgającymi 20 metrów, w tej części stanowi bardzo atrakcyjny pod względem krajobrazu obszar województwa. Podobnie Równina Inowrocławska będąca płaską wysoczyzną morenową wznoszącą się około 80-100 m n.p.m. charakteryzuje się spadkami form nie przekraczającymi 3% i deniwelacjami 5 m. W południowej części tego mezoregionu równoleŜnikowo równinę przecina dolina Bachorze, której strome stoki do 15% stanowią istotny element przestrzenny wpływający na urozmaicenie krajobrazu. Obszar wysoczyzn i sandrów o charakterze równinnym naleŜy do najbardziej przekształconego antropogenicznie. Dominują tu krajobrazy rolnicze, z układami ruralistycznymi nawarstwionymi, czyli ukształtowanymi ewolucyjnie poprzez wieki. Układy te zawierają najczęściej otwarte panoramy w których dominantą są obiekty sakralne. Obszary te charakteryzują się równieŜ największym zainwestowaniem w kontekście elektrowni wiatrowych. dopuszczona lokalizacja elektrowni wiatrowych, pod warunkiem zachowania innych ograniczeń wynikających z ochrony jakości Ŝycia człowieka, obiektów kultury materialnej, itd. W obszarach równinnych moŜna dopuścić lokalizację elektrowni w miejscach gdzie nie stanowić one będą dominanty krajobrazu w stosunku do innych form kultury materialnej. KaŜdorazowo, w przypadku wydawania decyzji pozwalającej na lokalizację elektrowni wiatrowych konieczne jest wykonanie dokumentacji oceny wpływu na krajobraz z wizualizacją, jako integralnej części oceny oddziaływania na środowisko. 1.1.5. Analiza wpływu farm wiatrowych na estetykę krajobrazu

Wizualne oddziaływanie turbin wiatrowych na krajobraz województwa kujawsko-pomorskiego określono za pomocą analizy widoczności oraz metodą hiszpańską. Widoczność turbin wiatrowych w krajobrazie uwarunkowana jest topografią terenu, występowaniem przeszkód terenowych np. w postaci lasów i zabudowy, refrakcji oraz wielu innych subiektywnych czynników indywidualnych dla kaŜdego patrzącego. Na obszarze

8

województwa przewaŜają miejsca z których turbiny wiatrowe są widoczne. Ich powierzchnia stanowi aŜ 61,5% jego powierzchni. Obszary, z których turbin wiatrowych nie widać to przede wszystkim tereny leśne oraz niewielkie obszary połoŜone w „cieniu” najbardziej eksponowanych wysokościowo form rzeźby np. fragmenty den dolinnych w cieniu stoków dolinnych, dna rynien subglacjalnych, zróŜnicowane wysokościowo obszary stref marginalnych. Widzialność pojedynczej siłowni lub farmy wiatrowej, a co za tym idzie równieŜ jej negatywny wpływ na otaczający krajobraz, maleje wraz ze wzrostem odległości od danego obiektu. W istniejących opracowaniach podawane są róŜne odległości z których widoczne są turbiny wiatrowe. Shang i Bishop (2000) przyjmują, Ŝe jest to wartość równa 150 wysokościom turbiny. Większe wartości promienia do wyznaczenia tak zwanej strefy teoretycznej widzialności – ZTV (Zone of Theoretical Visibility) przyjęto w instrukcji Visual Assessment of Windfarms: Best Practice (2002). W zaleŜności od wysokości turbiny wartość promienia wynosi od 15 do 35 km. W tym samym opracowaniu przyjęto, Ŝe maksymalny zasięg ZTV wyznacza promień zatoczony w odległości 30 km (20 km przyjmują Stryjecki i Mielniczuk 2011) od turbiny wiatrowej niezaleŜnie od jej wysokości. Taką wartość promienia przyjęto teŜ dla turbin wiatrowych na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego. Wyznaczony w ten sposób obszar teoretycznej widzialności obejmuje powierzchnię 11017 km2, co stanowi 61,4% powierzchni województwa. W rzeczywistości turbiny oddalone od obserwatora do granicy strefy ZTV są praktycznie niezauwaŜalne. Do tej pory nie opracowano jednak spójnego, pełnego i powszechnie obowiązującego systemu oceny oddziaływania widzialności turbin wiatrowych na krajobraz. Próbę takiej oceny przedstawiono w opracowaniu „Wytyczne w zakresie prognozowania oddziaływań na środowisko farm wiatrowych” (Stryjecki i Mielniczuk 2011). Dla terenów nizinnych wyróŜniono tam cztery strefy oddziaływania farm wiatrowych na krajobraz. - Strefa I połoŜona w promieniu do 2 km od farmy wiatrowej: farma wiatrowa jest tutaj elementem dominującym w krajobrazie. Obrotowy ruch wirnika jest wyraźnie widoczny i dostrzegany przez człowieka. - Strefa II połoŜona w odległości 2-4,5 km od farmy wiatrowej: turbiny wiatrowe wyróŜniają się w krajobrazie, łatwo jest je dostrzec ale nie są elementem dominującym. Obrotowy ruch wirnika jest widoczny i przyciąga wzrok człowieka. - Strefa III połoŜona jest w odległości 4,5-7 km od farmy wiatrowej: elektrownie wiatrowe są widoczne, ale nie są „narzucającym się” elementem w krajobrazie. W warunkach dobrej widoczności moŜna dostrzec obracający się wirnik, ale na tle otoczenia turbiny wydają się być stosunkowo niewielkich rozmiarów. - Strefa IV połoŜona w odległości większej niŜ 7 km od farmy wiatrowej: elektrownie wiatrowe wydają się być niewielkich rozmiarów i nie wyróŜniają się znacząco w otaczającym je krajobrazie. Obrotowy ruch wirnika z takiej odległości jest właściwie niedostrzegalny. Z przedstawionego podziału wynika, Ŝe farmy wiatrowe połoŜone pierwszej i drugiej strefie w istotnym stopniu oddziałują na walory estetyczne krajobrazu. W województwie kujawsko-pomorskim w I strefie połoŜone jest 10,3% powierzchni województwa, w II strefie 19,3%, III – 12,8%, a w IV strefie tj. w promieniu od 7 do 30 km od wiatraka – 19% powierzchni województwa. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, Ŝe aŜ na 29,6% powierzchni województwa elektrownie wiatrowe wyraźnie zaznaczają się w krajobrazie (I i II strefa oddziaływania wizualnego). Szczególnie silnie zdominowany obecnością elektrowni wiatrowych jest krajobraz południowej i wschodniej części województwa.

Do oceny wizualnego oddziaływania konkretnych farm wiatrowych na krajobraz zastosowano metodę hiszpańską (Hurtado i in., 2003). Metoda ta pozwala ocenić wizualne oddziaływanie zarówno farm juŜ istniejących jak i projektowanych. Ze względu na specyfikę zabudowy wiejskiej w Polsce dokonano modyfikacji i adaptacji niektórych współczynników

9

do warunków polskich. Metoda hiszpańska obejmuje trzy zasadnicze etapy: (i) przygotowanie modelu DTM z naniesioną siecią osadniczą oraz powierzchniami leśnymi i drogami; (ii) obliczenie pięciu współczynników na podstawie których dokonano dokonywana jest ocena wpływu efektu wizualnego; (iii) końcowa ocena efektu wizualnego.

Analizie poddano 9 farm wiatrowych w których zlokalizowanych było od 3 do 13 turbin wiatrowych. W przeprowadzonej analizie ocena wizualnego oddziaływania nie dotyczy jak to jest w oryginalnej metodzie jednej miejscowości, czy gospodarstwa wiejskiego ale jest średnią oceną wizualnego oddziaływania farmy wiatrowej na mieszkańców zamieszkujących w strefie ograniczonej promieniem 5 km od centralnego punktu farmy wiatrowej. Przyjęta wartość 5 km odpowiada I i II strefie oddziaływania wizualnego, gdzie turbiny wiatrowe są wyraźnymi dominantami w krajobrazie. W ograniczonych buforem 5 km strefach określono obszary z których nie widać zadanej turbiny wiatrowej. Kolejnym etapem analizy było wyliczenie wartości 6 współczynników cząstkowych, które przyjmują wartości od 0 do 1. Współczynnik „a” (współczynnik widoczności farmy wiatrowej z miejscowości) – średnia wartość ilorazu liczby wiatraków widocznych z poszczególnych miejscowości i pojedynczych gospodarstw do łącznej liczby wiatraków w farmie (wartości współczynnika 0,0 – 1,0). Współczynnik „b” (współczynnik widoczności miejscowości z farmy wiatrowej) – średnia wartość ilorazu liczby domów które widać z farmy wiatrowej do ogólnej liczby domów na analizowanym obszarze (wartości współczynnika 0,0 – 1,0). Współczynnik „c” – współczynnik widoczności farmy wiatrowej wpisanej w prostopadłościan. Farmę wiatrową moŜna wizualizować wewnątrz prostopadłościanu o regularnych kształtach. Tak przedstawioną farmę wiatrową moŜemy widzieć z przodu, po skosie lub wzdłuŜnie. Poszczególnym widokom przypisujemy wartość współczynnika „v”, która wynosi 1, 0 - widok frontalny; 0,5 -widok diagonalny; 0,2 - widok boczny. Wizualne oddziaływanie parku wiatrowego zaleŜy takŜe od ilości wiatraków, które go tworzą. W tym celu wprowadzono współczynnik korygujący „n”, którego wartości wynoszą od 0,5 dla 1-3 wiatraków do 1,1 dla więcej niŜ 30 wiatraków w farmie. Wartość współczynnika „c” stanowi iloczyn współczynników „v” i „n”. Współczynnik „d” – średnia wartość współczynnika wyliczonego w oparciu o odległość (x) między farmą wiatrową a daną miejscowością. Wielkość zmian w krajobrazie spowodowanych obecnością farmy wiatrowej jest proporcjonalna do jej odległość od poszczególnych miejscowości. Wielkość promienia oddziaływania wizualnego jak równieŜ odpowiadająca jemu wartość współczynnika „d” określana jest dla kaŜdego wiatraka. Wartości współczynnika „d”: dla: x < 500 m – 1,0; 500<x<6000 m wyliczamy ze wzoru: 1,05-0,002x; x>6000 m 0,1. Współczynnik „e” – ludnościowy. Efekt wizualny farmy wiatrowej zwiększa się, gdy zwiększa się liczba mieszkańców widzących farmę wiatrową. Wartości współczynnika od 0 – brak osób widzących farmę wiatrową do 1,0 – więcej niŜ 300 widzących farmę wiatrową. Ostatnim etapem analizy było wyliczenie wartości współczynnika końcowej oceny efektu wizualnego wywoływanego przez farmę wiatrową (PA), który jest iloczynem współczynników cząstkowych i przypisanie jednego z sześciu poziomów oddziaływania wizualnego farmy wiatrowej na miejscowości połoŜone w obszarze ograniczonym buforem 5 km od centrum farmy wiatrowej. Wartości współczynnika PA wynoszące 0,0-0,1 oznaczają oddziaływanie minimalne, 0,1-0,3 – słabe, 0,3-0,5 – średnie, 0,5-0,7 – powaŜne, 0,7-0,9 – bardzo powaŜne, 0,9-1,0 – głębokie.

Wyniki analizy przeprowadzonej dla 9 farm wiatrowych zestawiono w tabeli S.1.

10

Tabela E1. Wartości współczynników cząstkowych i współczynnika końcowego oddziaływania wizualnego farm wiatrowych wyliczone wg zmodyfikowanej metody „hiszpańskiej”

Farma wiatrowa liczba wiatraków a b c d e PA Osiek 3 0,89 0,83 0,28 0,49 1,0 0,10 Zagajewice 4 0,65 0,98 0,46 0,49 1,0 0,15 Bytoń 6 0,32 0,93 0,50 0,56 1,0 0,08 GłaŜewo 4 0,72 0,66 0,51 0,47 1,0 0,13 Turzno 4 0,61 0,57 0,51 0,43 1,0 0,08 Sułkowo 4 0,89 0,88 0,44 0,49 1,0 0,17 Lisanki 4 0,43 0,92 0,45 0,44 1,0 0,08 Zagorzyce 9 0,41 0,86 0,44 0,50 1,0 0,08 Dobrzyń 13 1,0 0,79 0,66 0,58 1,0 0,31

Uzyskane wyniki oceny końcowej wskazują, Ŝe 5 farm wykazuje najniŜszy, minimalny poziom (0,0 – 0,10) oddziaływania wizualnego na krajobraz i mieszkańców. Trzy farmy: Zagajewice, GłaŜewo i Sułkowo charakteryzują się słabym stopniem oddziaływania wizualnego (0,11- 0,20). Poprzez zasłonięcie drzewami widoków na farmę z niektórych zabudowań moŜna zmniejszyć poziom oddziaływania wizualnego do minimalnego. Poziom wizualnego oddziaływania farmy wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą jest nieco większy. Wartość współczynnika oceny końcowej nieznacznie przekroczyła tutaj dolną granicę wyznaczoną dla średniego poziomu oddziaływania wizualnego. W przypadku tej farmy obniŜenie poziomu oddziaływania wizualnego moŜna osiągnąć zmieniając lokalizację turbin wiatrowych połoŜonych najbliŜej zabudowań mieszkalnych.

Wyniki analizy oddziaływania wizualnego farm wiatrowych określone zmodyfikowaną metodą „hiszpańską” wykazały Ŝe badane farmy wiatrowe w niewielkim stopniu wpływają na negatywne postrzeganie krajobrazu przez ludzi zamieszkujących strefę oddziaływania wizualnego wyznaczoną promieniem 5 km od farmy wiatrowej. Na taki wynik analizy wpłynęły następujące przyczyny: niewielka, z wyjątkiem farmy w Dobrzyniu, ilość turbin wiatrowych tworzących farmę, relatywnie duŜe, istotnie większe od 500 m, odległości między zabudowaniami a poszczególnymi turbinami wiatrowymi oraz uśrednienie wartości wskaźników cząstkowych dla obszaru ograniczonego buforem 5 km.

NaleŜy sobie jednak zdawać sprawę, Ŝe oceny wpływu wizualnego obliczane tą metodą dla pojedynczych gospodarstw rolnych, czy bardziej skoncentrowanych obszarowo miejscowości, dałyby w wielu przypadkach duŜo gorsze wyniki. Dlatego ocena wizualnego wpływu obecności elektrowni wiatrowych w krajobrazie powinna być koniecznym elementem oceny oddziaływania takich inwestycji na środowisko (OOŚ).

Wyniki przeprowadzonej analizy wpływu farm wiatrowych na estetykę krajobrazu wykazały Ŝe:

• - rozczłonkowanie rzeźby województwa nie ogranicza widoczności siłowni wiatrowych w krajobrazie, co wyraŜa się tym, Ŝe farmy wiatrowe i pojedyncze turbiny są istotnymi dominantami w krajobrazie 30% powierzchni województwa,

• - waŜnym czynnikiem ograniczającym widoczność elektrowni wiatrowych w województwie są przede wszystkim duŜe kompleksy leśne,

• - pomimo dobrej widoczności, turbiny wiatrowe w bardzo duŜej części województwa w ograniczonym stopniu zniekształcają charakter rzeźby jako czynnika krajobrazotwórczego,

11

• - w południowo-zachodniej, a w duŜym stopniu równieŜ w południowo-wschodniej i wschodniej części województwa osiągnięty został juŜ optymalny poziom nasycenie przestrzeni turbinami wiatrowymi,

• - z punktu widzenia konieczności ochrony walorów krajobrazowych i kulturowych ekwidystanta 2 km, w granicach której turbiny wiatrowe są dominantami, jest wartością minimalną dla lokalizacji siłowni wiatrowych, w przypadku szczególnie cennych panoram widokowych powinna być to odległość co najmniej 5 km,

• - z punktu widzenia percepcji krajobrazu przez ludność odległość między zabudowaniami a turbinami wiatrowymi nie powinna być mniejsza od 500 m,

• - optymalna jest budowa farm wiatrowych składających się z jak najmniejszej ilości turbin, maksymalnie do 10 obiektów.

1.1.6. Ład przestrzenny

Specyfika województwa kujawsko-pomorskiego jest silne rozproszenie zabudowy. W zakresie podnoszenia, a przynajmniej niepogarszania jakości Ŝycia szczególnie istotne są relacje przestrzenne pomiędzy lokalizacją zabudowy wiejskiej a lokalizacją siłowni wiatrowych (ryc. A41). Zachowane bezpiecznej odległości pomiędzy budynkami mieszkaniowymi oraz innymi podlegającymi specjalnej ochronie wykluczają lub zmniejszają negatywny wpływ elektrowni wiatrowych na zdrowie. Na podstawie przeprowadzonych badań oraz analizy literatury przyjęto, Ŝe wynosi ona 500 m. Biorąc pod uwagę bardzo duŜy stopień rozproszenia zabudowy na obszarach wiejskich przy niskiej jej koncentracji w osiedlach o charakterze zwartym, fakt ten naleŜy ocenić jako bardzo niekorzystny dla dalszego rozwoju energetyki wiatrowej. DuŜa gęstość zabudowy rozproszonej nawiązuje do obszarów występowania Ŝyznych gleb, a takŜe do duŜego nasycenia elektrowniami wiatrowymi. Zjawisko Ŝywiołowego rozpraszania zabudowy z jednoczesnym słabo kontrolowanym przestrzennie rozwojem elektrowni wiatrowych nie prowadzi do uzyskania ładu przestrzennego oraz zrównowaŜonego rozwoju, obniŜając m.in. jakość Ŝycia i walory wizualne, a ponadto uszczuplając przestrzeń dla ewentualnych lokalizacji duŜych farm wiatrowych.

W celu zachowania równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych jak i kształtowania ładu przestrzennego poprzez integrowanie potrzeb przyrody i człowieka w aspekcie planowania rozwoju energetyki wiatrowej wskazuje się na wymóg wyłączenia sieci ekologicznej spod lokalizacją elektrowni wiatrowych, w tym takŜe obszarów niechronionych ustanowionymi formami ochrony przyrody. Ochronie przed budową elektrowni wiatrowych podlegać powinny nie tylko zidentyfikowane najwaŜniejsze biocentra i główne korytarze ekologiczne (zał. A33), ale takŜe lokalne biocentra i korytarze ekologiczne, wymagające szczegółowej inwentaryzacji przyrodniczej.

Zakaz zabudowy dotyczyć powinien wszystkich obszarów objętych formami ochrony przyrody. Wyłączeniem spod lokalizacji elektrowni wiatrowych naleŜy objąć tzw. tereny wraŜliwe oraz kompleksy leśne (ryc. A39 i A40). W celu rozszerzenia moŜliwości lokalizacyjnych dla nowych elektrowni wiatrowych zasugerować moŜna rozpatrzenie zasadności utrzymywania statusu obszarów chronionego krajobrazu, na części terenów rolnych poza dolinami rzek, jak i dopuszczenie do lokalizacji elektrowni wiatrowych w strefach otaczających tereny chronione, na odcinkach gdzie proces inwestycyjny nie wpłynie na przedmiot ochrony, wykazany w procesie sporządzania ocen oddziaływania na środowisko. Badaniami oddziaływania powinny być takŜe objęte niŜsze wiatraki, gdyŜ i one negatywnie oddziałują na środowisko, a głównie ptaki i nietoperze.

12

1.1.7. Pokrycie planistyczne w gminach z elektrowniami wiatrowymi Kujawsko-pomorskie jest województwem o najniŜszym pokryciu planami

miejscowymi w skali kraju (patrz tabele X1 i X2). W roku 2010 obowiązujące dokumenty obejmowały jedynie 3,8% powierzchni regionu (średnio w kraju ponad 26%), zaś dokumenty w opracowaniu kolejne 4,1% (w kraju blisko 8%). Niski poziom pokrycia planistycznego jest po części pochodną znacznego rozdrobnienia terenów objętych planami miejscowymi. Dokumenty przygotowywane są często „pod” konkretnych inwestorów (niejednokrotnie z wykorzystaniem ich środków finansowych) i tym samym są ograniczone terytorialnie do niezbędnego minimum. MoŜna domniemywać, Ŝe sytuacja taka ma miejsce równieŜ w przypadku inwestycji w energetyce wiatrowej. Jest charakterystyczne, Ŝe średni udział powierzchni objętej planami jest w gminach posiadających elektrownie wiatrowe niŜszy niŜ Na podstawie przeprowadzonych w module A analiz województwa kujawsko-pomorskiego wydzielono trzy podstawowe kategorie obszarów o róŜnych predyspozycjach dla rozwoju farm wiatrowych.

Tereny, w których ochrona ładu przestrzennego jest szczególnie istotna rekomendowane do wyłączenia z lokalizacji farm wiatrowych. NaleŜą do nich: • tereny połoŜone w odległości mniejszej niŜ 500 m od zabudowy mieszkaniowej i

zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, Ŝłobków, szpitali, domów opieki, • miasta w granicach administracyjnych, • rezerwaty przyrody, • obszary Natura 2000, • parki krajobrazowe, • obszary chronionego krajobrazu połoŜone w korytarzach ekologicznych o duŜym znaczeniu

dla awifauny, • uŜytki ekologiczne, • zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, • stanowiska dokumentacyjne. • korytarze ekologiczne o istotne dla awifauny. • strefy ochronne ustanawiane dla określonych gatunków, • kompleksy leśne i zadrzewienia ze strefą 200 m, • jeziora, stawy, bagna, starorzecza, torfowiska, zadrzewienia, zakrzaczenia i łąki nadrzeczne

oraz inne obszary hydrogeniczne i semihydrogeniczne ze strefą około 500 m w ich otoczeniu,

• zwarte kompleksy gleb I-III klasy bonitacyjnej, • obszary szczególnego zagroŜenia powodzią i strefa 50 m od wałów przeciwpowodziowych

(na zewnątrz), • parki kulturowe, • pomniki historii i zagłady ze strefami ochronnymi, • strefy ochrony uzdrowiskowej, • strefa o promieniu 5000 m od miejsca planowanej lokalizacji radioteleskopu Hevelius w

miejscowości Dębowiec, gmina Osie, • tereny, na których udokumentowano złoŜa kopalin stałych, • tereny naraŜone na osuwanie się mas ziemnych (dotyczy zwłaszcza stromych odcinków

strefy krawędziowej nad Jeziorem Włocławskim,

13

• obszary ograniczonego uŜytkowania związane z funkcjonowaniem lotnisk wraz ze strefami nalotów,

• tereny wzdłuŜ dróg z torowisk, gdzie odległość zaleŜna jest od wysokości masztu i zasięgu rotora,

• strefy ochronne dla terenów zamkniętych.

Tereny, w których można dopuścić lokalizacje elektrowni wiatrowych, uwzględniając wymogi

zakresie jakości życia, ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, ochrony krajobrazu,

wysokości wiatraków, odległości miedzy farmami wiatrowymi, liczby wiatraków w obrębie farmy i

ich usytuowania:

• strefa ograniczona ekwidystantą 500 i 1000 m od z zabudowy mieszkaniowej, zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, Ŝłobków, szpitali, domów opieki itp.,

• strefa 5 km od granic obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) europejskiej sieci Natura 2000 – ryc. A51;

• strefa 5 km od granic ważnych dla ochrony ptaków OZW, europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 - ryc. A49,

• strefa 5 km od ostoi nietoperzy w sieci Natura 2000 (OZW) ,

• strefa 5 km od waŜnych dla ochrony ptaków i ich siedlisk rezerwatów faunistycznych,

• obszary chronionego krajobrazu poza korytarzami ekologicznymi istotnymi dla awifauny,

• regiony turystyczne i strefy wzdłuŜ szlaków turystycznych, • tereny kierunkowo przeznaczone na rozwój funkcji mieszkaniowej, a

zwłaszcza rozwój terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem) i innych ośrodków o znaczeniu ponadlokalnych.

• potencjalne tereny kształtowania zielonego pierścienia, lub zielonych pierścieni wokół Bydgoszczy i Torunia, ewentualnie Włocławka,

• Strefy ekspozycji krajobrazowej (np. wzdłuŜ szlaków histotyczno-kulturowych, turystycznych, krawędzie wysoczyznowe, strefa przykrawedziowa nad Jeziorem Włocławskim),

• osie widokowe, płaszczyzny widokowe, panoramy i otwarcia widokowe. • otoczenie atrakcyjnych lub historycznych dominant krajobrazowych oraz

sylwety miasta.

Tereny rekomendowane do lokalizacji duŜych farm wiatrowych, których ewentualna budowa nie powinna zaburzyć ładu przestrzennego.

Do tej kategorii zaliczono obszary połoŜone powyŜej 1000 m od zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej oraz tereny bez większych ograniczeń ze strony ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego o ile analiza uwarunkowań lokalnych w procedurze ocen oddziaływania na środowisko, w tym wykonanie wizualizacji, potwierdzi wstępne wskazania. dla całego województwa. Wartość wskaźnika jest jeszcze mniejsza dla zbioru gmin, w których liczba elektrowni przekracza 5 lub 10. MoŜe to prowadzić do ostroŜnego wniosku, Ŝe inwestycje w energetykę wiatrową chętniej realizowane są w gminach o mniejszym zaawansowaniu w zakresie planowania miejscowego. Na tym tle pozytywnie moŜna natomiast ocenić nieco większe od średniego dla województw, tempo zmian w pokryciu dokumentami w gminach z siłowniami. Jest to widoczne takŜe w przypadku planów w

14

opracowaniu. Tendencja przyspieszenia prac nie jednak widoczna w jednostkach o największym nasyceniu turbinami wiatrowymi (ponad 10). Tabela E2. Pokrycie planami miejscowymi w województwie kujawsko-pomorskim a rozmieszczenie elektrowni wiatrowych

Pokrycie obowiązującymi planami miejscowymi w % 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Województwo 1,9 2,1 2,4 3,7 3,4 3,8

Gminy z elektrowniami wiatrowymi 1,0 1,1 1,1 3,3 2,7 2,9

Gminy z liczbą turbin ponad 5 1,0 1,0 1,0 1,3 2,0 2,4

Gminy z liczba turbin ponad 10 1,4 1,3 1,3 1,8 2,6 2,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału GUS Tabela E3. Plany miejscowe w opracowaniu na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, a rozmieszczenie elektrowni wiatrowych

Plany miejscowe w opracowaniu 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Województwo 1,0 1,1 1,6 2,8 3,0 4,1 Gminy z elektrowniami wiatrowymi 0,4 0,7 1,5 3,6 2,5 3,5

Gminy z liczbą turbin ponad 5 0,6 1,1 2,2 4,0 3,7 3,5

Gminy z liczba turbin ponad 10 1,1 1,1 1,3 1,2 1,6 1,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału GUS

15

Rycina S.1. Pokrycie planami miejscowymi w gminach województwa kujawsko-pomorskiego Źródło: opracowanie własne IGiPZ PAN (P. Śleszyński 2012).

Rozkład przestrzenny pokrycia planistycznego (rycina S.1.) wskazuje na relatywnie

lepsza sytuację w terenie kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem).oraz w sąsiedztwie kilku innych ośrodków średniej wielkości (Inowrocław, Włocławek, Grudziądz). Na całym praktycznie pozostałym obszarze województwa poziom pokrycia planistycznego nie przekracza 10%. W kilku jednostkach plany nie istnieją wcale. Najgorsza sytuacja w tym zakresie występuje na wschodnich i południowych krańcach regionu (brak gmin z pokryciem ponad 5%), a więc na obszarach o szybkim rozwoju energetyki wiatrowej. Co więcej na tych samych terenach praktycznie nie są prowadzone bieŜące prace planistyczne.

Cecha charakterystyczną (na tle kraju) planów miejscowych w województwie kujawsko-pomorskim jest bardzo wysoki odsetek powierzchni objętej dokumentami, która została przewidziana do odrolnienia. MoŜna domniemywać, Ŝe ma to związek ze wzmiankowanym rozdrobnieniem planistycznym, a tym samym z presją inwestorów (być moŜe takŜe energetycznych). W całym regionie do odrolnienia przewidzianych jest 20,4% gruntów objętych planami (w Polsce zaledwie 6,8%). W gminach z elektrowniami

16

wiatrowymi wskaźnik utrzymuje się takŜe na podobnym wysokim poziomie (zaleŜnie od przyjętej kategorii od 18 do 22%) Tabela E4. Grunty przewidziane do odrolnienia w planach miejscowych województwa kujawsko-pomorskiego, a rozmieszczenie elektrowni wiatrowych

Grunty przewidziane do odrolnienia jako % gruntów objętych MPZP

2005 2006 2007 2008 2009 2010 Województwo 26,0 28,1 26,7 19,9 22,1 20,4 Gminy z elektrowniami wiatrowymi 43,9 46,8 46,8 21,4 25,7 24,1 Gminy z liczbą turbin ponad 5 29,6 34,2 33,9 19,4 21,1 17,9 Gminy z liczba turbin ponad 10 16,9 29,9 29,9 25,3 21,9 21,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału GUS

Niskie pokrycie planistyczne powoduje, Ŝe w całym regionie utrzymuje się wysoki poziom wydawanych decyzji o ustaleniu warunków zabudowy (6,8 na 1000 mieszkańców, przy 4,3 na tysiąc mieszkańców w skali kraju; tabela S.5.). W gminach z siłowniami wiatrowymi wskaźnik ten jest jeszcze wyŜszy. Wynika to z niŜszego pokrycia obowiązującymi dokumentami, ale moŜe być takŜe interpretowane jajko ogólny wskaźnik atrakcyjności inwestycyjnej obszarów poza planami. W tym kontekście moŜna uznać, Ŝe obecność siłowni, nie tylko nie jest czynnikiem ograniczającym poziom inwestycji, ale odwrotnie współwystępuje z ogólną presją inwestycyjną. Tabela E5. Decyzje o ustaleniu warunków zabudowy w województwie kujawsko-pomorskim a rozmieszczenie elektrowni wiatrowych

Liczba decyzji o ustaleniu warunków zabudowy na 1000 mieszk. 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Województwo 6,0 6,9 6,0 6,0 6,5 6,2 Gminy z elektrowniami wiatrowymi 8,7 10,7 9,4 9,1 11,2 9,7 Gminy z liczbą turbin ponad 5 9,6 10,9 9,9 9,3 14,1 9,6 Gminy z liczba turbin ponad 10 9,8 11,1 9,8 9,1 8,9 8,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału GUS

Reasumując naleŜy stwierdzić, Ŝe wyjątkowo słabe pokrycie planami miejscowymi w województwie kujawsko-pomorskim moŜe pozostawać w związku przyczynowo-skutkowym z rozwojem energetyki wiatrowej. Brak planów jest zachętą dla niekontrolowanego rozwoju tego typu inwestycji w przestrzeni. Przedstawione dane sugerują, iŜ plany na mocy których powstają siłownie obejmują bardzo niewielkie fragmenty terenu wokół tych obiektów. Jest to sytuacja skrajnie patologiczna. Prowadzi to do wniosku, Ŝe nowe siłownie powinny powstawać nie tylko wyłącznie na terenach objętych planami, ale takŜe na obszarze pokrytym planem o odpowiedniej wielkości. Tylko wówczas przy sporządzaniu dokumentu moŜliwe jest uwzględnienie wszystkich czynników o charakterze środowiskowym, krajobrazowym i

17

społecznym, które decydują o decyzjach lokalizacyjnych. Regułą mogłoby być załoŜenie, Ŝe siłownie (o wysokości ponad 30 metrów) mogą powstawać tylko na terenie objętym planem o powierzchni minimum 1 km2 oraz, Ŝe odległość od siłowni do granicy planu nie moŜe być mniejsza niŜ 500 metrów. 1.2. Moduł B - Badania społeczno-ekonomiczne wykorzystania energetyki wiatrowej 1.2.1. Znaczenie i uwarunkowania ekonomiczne 1.2.1.1 Ocena opłacalności lokalizacji elektrowni wiatrowych na terenie gmin w województwie kujawsko-pomorskim

Elektrownie wiatrowe są w znacznym stopniu neutralne wobec rynku nieruchomości. Mogą mieć niewielki wpływ na ceny nieruchomości jedynie w najbliŜszym otoczeniu do (1,5-2 km), jednak inne czynniki, takie jak bliskość terenów rekreacyjnych, obszar miejski lub podmiejski, w znacznym większym stopniu wpływają na cenę nieruchomości niŜ bliskość elektrowni wiatrowych. Elektrownie wiatrowe nie mają równieŜ większego wpływu na ceny nieruchomości połoŜonych w dalszej odległości od farmy wiatrowej. Wniosek ten potwierdza literatura przedmiotu, analiza cen ofertowych działek w otoczeniu farmy wiatrowej w Dobrzyniu nad Wisłą, a przede wszystkim analiza cen transakcyjnych gruntów rolnych w gminach Karlino, Gościno, Dobrzyń nad Wisłą oraz Kisielice, gdzie nie zaobserwowano związku między aktywnością inwestorów oraz średnią ceną transakcyjną a otwarciem elektrowni wiatrowych. Na zróŜnicowanie cen transakcyjnych lub ofertowych w dłuŜszym okresie czasu mają wpływ przede wszystkim globalne trendy na rynku nieruchomości. Brak wpływu elektrowni wiatrowych na ceny nieruchomości został równieŜ potwierdzony przez rzeczoznawców majątkowych, którzy w operacie szacunkowym wskazują brak związku miedzy występowaniem elektrowni wiatrowych a cenami nieruchomości.

1.2.1.2. Ocena opłacalności ze względu na wieloletnie blokowanie terenu pod inne inwestycje

Powierzchnia zajęta pod pojedynczą elektrownię wiatrową waha się od 1225 do 2500

m2 (niekiedy 3000 m2). Na podstawie przeprowadzonych informacji uzyskanych z urzędów gminnych minimalny bufor od wiatraka wynosi 500 m, co w przypadku 406 turbin wiatrowych daje powierzchnię prawie 31,9 tys. ha w skali województwa kujawsko-pomorskiego. Tereny te stanowią ponad 1,7% powierzchni województwa oraz 2,8% całkowitej powierzchni uŜytków rolnych w tym województwie. Wartość udziału powierzchni zajętej pod inwestycje wiatrakowe w ogólnej powierzchni uŜytków rolnych jest zróŜnicowana w zaleŜności od powiatu i waha się od 0,1% do 11,1%. Na podstawie informacji otrzymanych z urzędów gminnych moŜna stwierdzić, Ŝe nie zachodzi konflikt między lokalizacją elektrowni wiatrowych a blokowaniem terenów pod inne inwestycje. Jedynym ograniczeniem jest wspomniany 500-metrowy bufor od turbiny wiatrowej.

1.2.1.3. Ocena opłacalności ze względu na wpływy środków finansowych do budŜetu gminy oraz rozkład podatków gruntowych w jednostce czasu

Podatek od nieruchomości z tytułu elektrowni wiatrowych jest często znaczącą

pozycją w budŜecie gminy. Dla gmin charakteryzujących się relatywnie niewielkimi

18

dochodami, przy duŜych farmach wiatrowych (powyŜej 30MW) moŜe przekraczać nawet 10% dochodów budŜetowych, a w większości przypadków, dla gmin osiągających dochody rzędu 40 mln zł rocznie udział ten kształtuje się w granicach od 4% do 7%, czyli około 2-3 mln zł (a nawet do 10%, tj. 4 mln zł przy elektrowniach o mocy ponad 80-90 MW). Elektrownie wiatrowe, oprócz dochodów z tytułu podatków od nieruchomości dają dodatkowe moŜliwości uzyskiwania dochodów z udziału gminy w podatkach PIT, a takŜe z tytułu stabilizacji sytuacji materialnej rolników, którzy uzyskują znaczny dochód z tytułu dzierŜawy gruntów pod elektrownie wiatrowe. Dodatkowym źródłem dochodów gminy są bezpośrednie wpływy z tytułu dzierŜawy, gdy gmina jest właścicielem gruntów na których funkcjonuje elektrownia wiatrowa. Bezpośrednie dochody z tego tytułu mogą wynieść rocznie nawet ponad 0,5 mln zł (dla elektrowni wiatrowej o mocy około 40 MW).

1.2.1.4. Ocena opłacalności ze względu na długofalowy bilans ekonomiczny kosztów i korzyści pozyskania energii z elektrowni wiatrowych w województwie kujawsko-pomorskim

Władze samorządowe w gminach województwa kujawsko-pomorskiego mają

świadomość zarówno pozytywnych jak i negatywnych aspektów funkcjonowania elektrowni wiatrowych na ich terenie. Do pozytywnych efektów wskazywanych w gminach naleŜą m.in. zwiększone wpływy do budŜetu gminy, stworzenie proekologicznego wizerunku gminy, rozbudowa infrastruktury energetycznej oraz zwiększenie dochodów obywateli gminy. Z kolei do stron negatywnych w gminach władze zaliczają m.in. brak regulacji pranych dotyczących podatku od nieruchomości oraz ogólnych zasad wydawania decyzji w sprawie elektrowni wiatrowych.

Energia uzyskiwana z farm wiatrowych jest tańsza od tej pozyskiwanej z biogazu, biomasu lub w ramach fotowoltaiki. Przy porównaniu z energią konwencjonalną uzyskiwaną z paliw kopalnych przy załoŜeniu wysokich cen paliw kopalnych oraz uwzględnieniu kosztów emisji CO2 (uzgodnionych w ramach Europejskiego Systemu Handlu Uprawnieniami do emisji CO2) elektrownie wiatrowe, których specyfiką jest stały koszt produkcji energii w ciągu całego okresu ich funkcjonowania, są bezpiecznym rozwiązaniem, dla którego koszt produkcji energii elektrycznej nie jest zaleŜny od koniunktury na globalnym rynku paliw kopalnych.

Potencjał energetyczny wiatru w województwie kujawsko-pomorskim, na przewaŜającej części jego obszaru przekracza 1500 kWh. Jednocześnie wartości poniŜej 1200 kWh notowane są wyłącznie na północnych i wschodnich krańcach regionu. Bardziej zróŜnicowany obraz problemu uzyskujemy po uwzględnieniu warunków topograficznych, które poprzez współczynnik tarcia silnie oddziaływają na faktyczne moŜliwości energetyczne. Czynnikami redukującymi te moŜliwości są lasy (widoczne zwłaszcza w duŜym kompleksie Borów Tucvholskich), zabudowa, a takŜe przebieg mniejszych dolin rzecznych (zwłaszcza Drwęcy, Brdy i górnej Noteci). Z drugiej strony największy potencjał (ponad 1500 kWh) zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuŜ obecnych koryt Wisły i środkowej Noteci.

Zasięg wyznaczonych stref odległości od sieci energetycznej w województwie Kujawsko-pomorskim zestawiono z lokalizacjami obecnie istniejących na terenie województwa siłowni wiatrowych. Stwierdzono, Ŝe relatywnie niewielka część powierzchni regionu znajduje się poza strefą ośmiokilometrową. Sytuacja taka ma miejsce głównie na krańcach północnych, wschodnich i południowo-zachodnich województwa. Przy przyjęciu mniejszego zasięgu stref następuje przede wszystkim powiększenie wymienionych obszarów w kierunku do wnętrza województwa. Dotyczy to zwłaszcza jego części północno-zachodniej. Ponadto w regionie centralnym ujawnia się relatywnie duŜy obszar o słabszej dostępności do sieci, obejmujący m.in. region pomiędzy Bydgoszczą, Toruniem a Inowrocławiem.

19

Analiza potencjału klimatycznego oraz dostępności do sieci energetycznych pozwala na warunkowe wyróŜnienie stref mniej predestynowanych ekonomicznie do rozwoju nowych siłowni. Są to:

• Region północno-zachodni (niŜszy potencjał wiatru uwarunkowany obecnością duŜych kompleksów leśnych, przy jednocześnie złej dostępności do sieci);

• Region południowo-zachodni (umiarkowany potencjał klimatyczny oraz słaba dostępność do sieci);

• Region wschodni (wysoki potencjał energii wiatru skoncentrowany tylko w dolinie Wisły, braki w pokryciu liniami przesyłowymi) Obszary o niskim potencjale wiatru i słabej dostępności sieci w duŜej części

pokrywają się. Biorąc to pod uwagę, jako najwaŜniejsze z punktu widzenia energetyki wiatrowej wydają się inwestycje w linie przesyłowe na tych obszarach, gdzie dostępność do sieci jest słabsza, a warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to doliny Wisły w regionie jeziora Włocławskiego oraz strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-Toruń-Inowrocław). Przeprowadzone wnioskowanie dotyczy wyłącznie opłacalności ekonomicznej. W rzeczywistości lokalizacje linii energetycznych (podobnie jak samych siłowni) powinny być uwarunkowane takŜe czynnikami ochrony krajobrazu i minimalizacji uciąŜliwości dla ludności.

1.2.1.5. Ogólna ocena ekonomiczna opłacalności lokalizacji elektrowni wiatrowych na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego

Ogólna ocena ekonomiczna opłacalności funkcjonowania elektrowni wiatrowych na

obszarze województwa kujawsko-pomorskiego jest bardzo pozytywna. Elektrownie wiatrowe mają neutralny wpływy na ceny oraz rynek nieruchomości. Nie zaobserwowano by powodowały spadek ilości transakcji na lokalnych rynkach. Nie zachodzi równieŜ konflikt między lokalizacją elektrowni wiatrowych a blokowaniem terenów pod inne inwestycje. Jedynym ograniczeniem jest 500-metrowy bufor wokół turbiny. Jedną z największych korzyści dla gminy są duŜe dochody z tytułu podatku od nieruchomości rzędu 2-3 mln zł dla elektrowni 30-40 MW, a przy bardzo duŜych elektrowniach dochody te mogą być nawet wyŜsze i stanowić nawet do 10% łącznych dochodów gminy. Dodatkową korzyścią jest moŜliwość dzierŜawy gruntów stanowiących własność gminy, względnie pozyskanie dodatkowych dochodów z tytułu podatku PIT od rolników, którzy wydzierŜawiają pole pod elektrownie wiatrowe. Władze gmin województwa kujawsko-pomorskiego są generalnie bardzo przychylne rozwojowi elektrowni wiatrowych, chociaŜ widzą równieŜ pewne zagroŜenia. Ogólny bilans ekonomiczny pozyskiwania energii z wiatru jest równieŜ jak najbardziej pozytywny. Energia ta jest relatywnie tania w porównaniu do innych odnawialnych źródeł energii, a przy załoŜeniu wysokich cen paliw kopalnych oraz wysokich kosztów emisji CO2 elektrownie wiatrowe stają się rozsądną alternatywą nawet dla konwencjonalnych form pozyskiwania energii. W województwie kujawsko-pomorskim największy potencjał siły wiatru (ponad 1500 kWh) zachowany jest w pradolinach, czyli wzdłuŜ obecnych koryt Wisły i środkowej Noteci. Z kolei obszary o niskim potencjale wiatru i słabej dostępności sieci w duŜej części pokrywają się. Biorąc to pod uwagę, jako najwaŜniejsze z punktu widzenia energetyki wiatrowej wydają się być inwestycje w linie przesyłowe na tych obszarach, gdzie dostępność do sieci jest słabsza, a warunki klimatyczne dobre. Dotyczy to doliny Wisły w regionie jeziora Włocławskiego oraz strefy centralnej (w trójkącie Bydgoszcz-Toruń-Inowrocław). Przeprowadzone wnioskowanie dotyczy wyłącznie opłacalności ekonomicznej.

20

1.2. 2. Wyniki badań społecznych Badani mieszkańcy województwa kujawsko-pomorskiego deklarują się jako zwolennicy energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych (ponad 78% respondentów wspiera tego rodzaju źródła w pozyskiwaniu energii), przeciwnicy OZE to zaledwie 2% badanej grupy. Energia wiatrowa na tle innych źródeł energii odnawialnej posiada jedną z największych grup zwolenników 69,2% respondentów ‘opowiedziało się’ za lub ‘raczej za’. Jedynie zwolennicy energii słonecznej stanowili liczniejszą grupę (69,9%). Energia wiatrowa posiada największą grupę przeciwników z wszystkich rodzajów energii odnawialnej– łącznie ‘zdecydowanie przeciw’ i ‘raczej przeciw’ było 7,3% badanych. Zwolennicy energii wiatrowej są skłonni do wykorzystywania jej w gospodarstwach domowych (65%) Ponad połowa (58%), aczkolwiek nieco mniej niŜ grupa zwolenników energii wiatrowej jest skłonna zaakceptować siłownię wiatrową na terenie swojej gminy, występuje tu, aczkolwiek w stosunkowo niewielkiej skali tzw. efekt NIMBY, gdzie respondenci skłonni są do akceptacji nowych inwestycji o ile zlokalizowane są one z dala od ich miejsca zamieszkania. Zdeklarowani przeciwnicy budowy nowych elektrowni wiatrowych na terenie badanych gmin to zaledwie 6% respondentów, podczas gdy osoby niezdecydowane stanowią aŜ 25% (mogą one w zasilić zarówno zwolenników, jak i przeciwników nowych siłowni). Ocena uciąŜliwości związanych z funkcjonowaniem elektrowni wiatrowych wypada wyraźnie pozytywnie, przewaŜająca część respondentów w gminach, w których funkcjonują elektrownie wiatrowe oceniała takie zmienne jak: hałas, migotanie łopat, miganie świateł ostrzegawczych, jako uciąŜliwe w małym stopniu lub zupełnie nie uciąŜliwe (niezaleŜnie do odległości w jakiej znajdują się siłownie wiatrowe od ich miejsca zamieszkania). Na podstawie badań ankietowych moŜna stwierdzić, Ŝe akceptowalna społecznie odległość elektrowni wiatrowej w stosunku do najbliŜszej zabudowy powinna wynosić minimum 500 m; doświadczenia respondentów w gminach, w których zlokalizowane są elektrownie wiatrowe wskazują na przedział 500-1000 m. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, Ŝe prawie 8% respondentów w miejscowościach gdzie funkcjonują elektrownie wiatrowe odpowiedziało, Ŝe wiatraki zlokalizowane są mniej niŜ 500 m od ich zabudowy. Widoczna jest róŜnica w wartości akceptowalnej odległości od elektrowni wiatrowych w zaleŜności od typu badanych miejscowości. Osoby zamieszkujące gminy, w których planowana jest budowa wiatraków, są skłonne zaakceptować mniejsze odległości między elektrowniami wiatrowymi a zabudową mieszkaniową niŜ mieszkańcy miejscowości gdzie funkcjonują juŜ elektrownie wiatrowe. W przypadku mieszkańców pierwszej grupy miejscowości moŜe to wynikać z rachunku ekonomicznego (potencjalne wpływy do budŜetu domowego związane z lokalizacją elektrowni wiatrowej na terenie naleŜącym do respondenta), prawie 20% respondentów tych miejscowości zgodziłoby się na lokalizację wiatraków w odległości mniejszej niŜ 500 m. Opinie respondentów w odniesieniu do sposobu zagospodarowania przestrzeni elektrowniami wiatrowymi wskazują na większą skłonność do akceptacji rozwiązań związanych z rozproszoną lokalizacją elektrowni wiatrowych niŜ skoncentrowanych ich skupisk. Najwięcej przeciwników energii wiatrowej pochodziło z miejscowości, w których planowane są inwestycje w siłownie wiatrowe, co wiąŜe się zapewne z obawami przed oddziaływaniem elektrowni wiatrowych na otoczenie, w tym człowieka. W tym przypadku moŜna zaobserwować zjawisko obawy przed nieznanym i nowym elementem, który trwale wpisze się w otaczający krajobraz oraz lęku przed ewentualnymi uciąŜliwościami związanymi z funkcjonowaniem turbin wiatrowych. Wysokości elektrowni wiatrowej miała najmniejsze znaczenie spośród analizowanych zmiennych – ponad 40% pytanych stwierdziło, iŜ wysokość wiatraków nie ma dla nich

21

większego znaczenia. Dlatego teŜ moŜna przyjąć, iŜ wartością graniczną wydaje się być pułap 150 m, który odpowiadał ponad połowie respondentów w kaŜdej z badanych miejscowości. Ocena wpływu siłowni wiatrowych na jakość Ŝycia człowieka 1.2.3. Oddziaływanie na organizm człowieka Przy ocenie oddziaływania siłowni wiatrowych na organizm człowieka poprzez specyficzny klimat akustyczny w ich otoczeniu uwzględniono: poziom emisji hałasu przez turbinę siłowni, poziom imisji hałasu w róŜnych odległościach od siłowni, charakter emitowanych dźwięków. Zarówno w przypadku emisji, jak i imisji hałasu uwzględniono hałas słyszalny, hałas o niskiej częstotliwości i hałas infradźwiękowy. Na wstępie naleŜy zaznaczyć, Ŝe elektrownie wiatrowe są jednym z wielu źródeł dźwięków o róŜnej częstotliwości emitowanych przez róŜnorodne obiekty w otoczeniu człowieka. Podsumowując wyniki badań moŜna stwierdzić, Ŝe: - odnośnie hałasu infradźwiękowego:

- emisja infradźwięków przez elektrownie wiatrowe nie przekracza normy sanitarnej dla stanowisk pracy wynoszącej 102 dB,

- w odległości około 500 m od siłowni imisja infradźwięków na poziomie ucha człowieka spada do poziomu 80-90 dB, uznawanego jako bezpieczny na stanowiskach pracy;

- wyniki dotychczasowych badań nie pozwalają na jednoznaczne określenie, co jest źródłem fal infradźwiękowych obserwowanych w badanych rejonach (na poziom infradźwięków składają się zarówno fale akustyczne generowane przez samą turbinę wiatrową, jak i fale emitowane przez pojazdy mechaniczne i urządzenia techniczne pracujące w okolicy),

- odnośnie dźwięków słyszalnych - na ich poziom wpływa hałas emitowany nie tylko przez turbiny, ale takŜe przez ruch

samochodowy i kolejowy oraz obiekty techniczne i maszyny pracujące w otoczeniu, - w godzinach dziennych, w sprzyjających warunkach pogodowych i terenowych, natęŜenie

hałasu słyszalnego nie przekracza poziomu przewidzianego normą sanitarną (55 dB), - w godzinach nocnych hałasu o natęŜeniu niŜszym od przewidzianego normą sanitarną (45

dB) moŜna się spodziewać w odległości 500-600 m od wieŜy siłowni, - w sąsiedztwie linii kolejowych i tras samochodowych o duŜym natęŜeniu ruchu, hałas

emitowany przez siłownie wiatrowe jest maskowany przez dźwięki emitowane przez pozostałe źródła,

- przy wietrze przekraczającym 10 m/s dodatkowym źródłem hałasu jest szum koron drzew, który maskuje dźwięki docierające od pracujących turbin.

- Do najwaŜniejszych zjawisk akustycznych związanych z pracą elektrowni wiatrowych naleŜą: efekt Dopplera (słyszalny w odległości mniejszej niŜ 70 m), modulacja częstotliwości filtra grzebieniowego oraz modulacja amplitudy.

- W ciągu dnia odgłosy wiatraka juŜ w odległości 300 m są znacząco maskowane przez inne dźwięki (ruch uliczny, szum drzew, odgłosy gospodarstw domowych), a w odległości 600 m są w całkowicie niewyróŜnialne z tła akustycznego.

- Nocą hałas wiatraka jest słyszalny wyraźnie w odległości do 300 m, w odległości 600 m moŜna go usłyszeć pod warunkiem niewystępowania innych dźwięków, a w odległości 1000 m jest bardzo trudny do wyodrębnienia spośród innych dźwięków otoczenia.

- W odległościach ponad 600 m od wiatraka dźwięki przez niego generowane są rozpoznawalne tylko dzięki słyszalnym modulacjom: amplitudy, częstotliwości filtra grzebieniowego.

- Odnośnie oddziaływania elektrowni wiatrowych na jakość Ŝycia człowieka trzeba stwierdzić, Ŝe:

22

- brak jest potwierdzonych przypadków problemów zdrowotnych, które moŜna jednoznacznie wiązać z hałasem emitowanym przez siłownie wiatrowe,

- strefa znacznej uciąŜliwości hałasu obejmuje teren w promieniu 500-600 m od wieŜy siłowni wiatrowych; osoby tam mieszkające mogą się skarŜyć na uciąŜliwość dźwięków docierających od pracujących turbin oraz na zaburzenia snu,

- dotychczas nie stwierdzono Ŝadnego przypadku ataku epilepsji światłowraŜliwej związanego z efektem migotania cienia; efekt migotania cienia moŜna rozpatrywać jedynie w aspekcie subiektywnych reakcji psychicznych,

- strefa znacznej uciąŜliwości migotania cienia sięga od 100 m na S, przez 400 m na N, po 700 m na E i W oraz 1000 m na NE i NW od wieŜy siłowni,

- pola elektromagnetyczne w otoczeniu siłowni wiatrowych mają natęŜenia śladowe i nie wpływają negatywnie na zdrowie człowieka.

1.3. Moduł C. Najnowsze technologie stosowane w energetyce wiatrowej i kierunki ich zmian

Aktualne moŜliwości technologiczne energetyki wiatrowej umoŜliwiają efektywne zagospodarowanie obszarów o prędkościach wiatru powyŜej 5 m/s oraz gęstości energii powyŜej 200 W/m2. Warunki takie występują w Polsce na obszarze zajmującym około 80% terenów uŜytkowanych rolniczo (Raport – Energetyka wiatrowa …, 2010). Uwzględniając aspekty technologiczne oraz prawidłowy dobór turbiny do lokalizacji, potencjał ekonomiczny energetyki wiatrowej w Polsce moŜe wynosić 82 GW na lądzie oraz 7,5 GW na morzu (Raport – Energetyka wiatrowa…, 2010). Dzięki postępowi technologicznemu rośnie roczny czas wykorzystania mocy nominalnej turbin wiatrowych co spowoduje, Ŝe do 2020 r. nastąpi znaczący spadek jednostkowych nakładów inwestycyjnych na wyprodukowanie kilowata energii.

Pod względem budowy i działania turbiny wiatrowe dzielą się na turbiny o poziomej osi obrotu (Horizontal Axis Wind Turbines, HAWT) oraz turbiny o pionowej osi obrotu (Vertical Axis Wind Turbines, VAWT). Turbiny wiatrowe o poziomej osi obrotu to turbiny posiadające tradycyjne "śmigła" o zmiennej ilości łopat, dziś najczęściej stosowane są wirniki trójłopatowe. Ze względu na usytuowanie wirnika względem wiejącego wiatru turbiny o poziomej osi obrotu dzielą się na konstrukcje typu down-wind i up-wind. Częściej stosowane są rozwiązania typu up-wind poniewaŜ nie towarzyszy im niekorzystny cień aerodynamiczny wytwarzany przez wieŜe i gondole turbin wiatrowych. Turbiny wiatrowe o pionowej osi obrotu (Vertical Axis Wind Turbines, VAWT) osiągają niewielką moc i dlatego stanowią niewielki odsetek funkcjonujących obecnie siłowni wiatrowych. Ich zaletą jest jednak cicha praca, nieskomplikowana konstrukcja oraz odporność na silny wiatr. Przykładem takich turbin jest turbina Savoniusa, która przy prędkościach wiatru w granicach 1,5 – 4 m/s osiąga większą o 40% moc od klasycznych turbin z poziomą osią obrotu (Flaga 2008).

Ze względu na szybkobieŜność turbiny wiatrowe dzielą się na: wolnobieŜne, średniobieŜne i szybkobieŜne. Te ostatnie są to obecnie najczęściej stosowane. Konstrukcja tych najczęściej dwu-trójłopatowych turbin jest podobna konstrukcji do śmigła lotniczego. Charakteryzują się one małym momentem rozruchu, ale za to największą sprawnością aerodynamiczną (Lubośny 2009). Optymalnymi warunkami pracy charakteryzują się elektrownie posiadające wirniki z 3 łopatami oraz wysoki wyróŜnik szybkobieŜności. Obecnie pojawiają się równieŜ elektrownie wiatrowe przeznaczone do pracy w obszarach o róŜnej wietrzności uzyskujące moc znamionową przy róŜnych prędkościach wiatru. Na obszarach o stosunkowo niskich średnich prędkościach wiatru mają one przewymiarowane turbiny wiatrowe. Przykładem takiej konstrukcji moŜe być elektrownia Nordex N90/2300 której średnica turbiny wynosi 90 m, a moc znamionowa równa jest 2,3 MW.

23

Strategia Rozwoju Energetyki Wiatrowej w Polsce do 2020 roku przewiduje rozwój małych elektrowni wiatrowych (MEW) o mocach rzędu 1-10 kW w miastach (zazwyczaj z wirnikami o osi pionowej) i do 100 kW na obszarach wiejskich. Wykorzystywane one będą przez indywidualnych konsumentów energii w tzw. systemie DSM (zarządzanie lub sterowanie popytem). Rozwiązania te dobrze wpisują się w koncepcję rozwoju tzw. inteligentnych sieci (Raport Wizja Rozwoju… 2010). Upowszechnienie MEW spowoduje rozproszenie systemu energetycznego, a energia elektryczna będzie wytwarzana tam, gdzie jest zuŜywana. Ograniczy to konieczność rozbudowy sieci przesyłowych. Bardzo perspektywicznym typem MEW w Polsce jest turbina o pionowej osi obrotu typu VAWT (vertical axis wind turbine). Jej najwaŜniejsze zalety to między innymi: praca juŜ przy prędkości wiatru od 2 m/s, wysoka sprawność, niezakłócona praca przy zmiennym wietrze, prawidłowa praca na terenach zurbanizowanych, moŜliwość instalacji bezpośrednio na budynkach, bezpieczeństwo dla ptaków, cicha praca, łatwość montaŜu, moŜliwość stosowania niskich masztów (wystarcza wysokość 4 m nad poziomem terenu) (Lewandowski 2010). Szczególnie atrakcyjne wydaje zastosowanie małych elektrowni wiatrowych zintegrowanych z budynkami bądź innymi elementami infrastruktury miejskiej.

Ze względu na moc elektrownie wiatrowe dzielą się na: „mikro”, „małe” i „duŜe” (Flaga 2008). Mikroelektrownie wiatrowe to modele poniŜej 100 Watów mocy. UŜywa się ich najczęściej do ładowania baterii akumulatorów, a następnie do oświetlenia domu lub zasilaia urządzeń domowych. Małe elektrownie wiatrowe to modele o mocy od 100 W do 50 kW. Zapewniają one energię elektryczną w pojedynczych gospodarstwach domowych oraz małych firmach. DuŜe elektrownie wiatrowe, powyŜej 100 kW, stosowane są do wytwarzania prądu, który sprzedaje się sieci elektroenergetycznej.

Postęp technologiczny w rozwoju małej energetyki wiatrowej zaowocował w ostatnim czasie ciekawymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Do szczególnie interesujących naleŜy koncepcja Highway Turbine, która polega na wykorzystaniu przepływu naturalnego powietrza lub podmuchów wywołanych przez pojazdy poruszające się na autostradzie. Wprawiona w uch turbina typu Darrieusa generuje prąd, który moŜe słuŜyć do zasilania lamp autostradowych. Turbina jest w stanie pracować nawet przy bardzo niskich prędkościach wiatru (25 km/h). System Helix bazujący na turbinie Savoniusa w wersji świderkowej montowany na dachach domów lub niewielkiej wysokości masztach, który pracuje juŜ optymalnie przy wietrze o prędkości ok. 5 m/s przeznaczony jest do pokrywania części zapotrzebowania na energię elektryczną przez gospodarstwa domowe czy obiekty uŜyteczności publicznej. Architectural Wind jest modułowym systemem turbin wiatrowych, które łatwo się instaluje na budynkach. System ten zwiększa wydajność turbin elektrycznych w wytwarzaniu energii o ponad 50%. Istota tych turbin polega na tym, Ŝe kiedy wiatr uderza w budynek, tworzy się obszar przyśpieszonego przepływu powietrza. Dzięki swojej budowie turbiny „chwytają” wiatr i generują energię elektryczną. Turbiny te są mniej hałaśliwe w porównaniu do tradycyjnych konstrukcji. Turbina typu FloDesign bazująca na idei konstrukcji silnika odrzutowego jest trzy razy bardziej wydajna w konwersji wiatru na energię elektryczną niŜ dzisiejsze modele trzyłopatowe. Osłony wykonane bezpośrednio ze wzorów turbin lotniczych tworzą wir i zwiększają prędkość wiatru przechodzącego przez turbinę. Turbina działa równie dobrze przy niŜszych prędkościach wiatru i jest obojętna na zmienność wiatru. Nowością są równieŜ systemy hybrydowe składające się z siłowni wiatrowej i elektrowni fotowoltaicznej (elektrownia-PV). Tego typy układy pozwalają efektywniej zasilać układy domowe oraz systemy oświetleniowe.

Współczesne konstrukcje turbin wiatrowych mają na celu: - zwiększenie efektywności ich działania poprzez budowę siłowni, w których eliminuje się przekładnie na rzecz specjalnych generatorów wolnoobrotowych,

24

- zwiększania rozmiarów wytwarzanych turbin (średnice łopat, wysokość wieŜ). Dotyczy to szczególnie farm morskich, gdzie zmniejszenie rozproszenia siłowni zmniejsza równieŜ koszta ich eksploatacji, - integracji małych elektrowni wiatrowych z układami urbanistycznymi. Polega to na wykorzystaniu budynków wymuszających wzrost prędkości napływającego powietrza na wirnik, co pozwala zwiększyć efektywność tego typu konstrukcji zainstalowanych nawet na małych wysokościach, - modyfikacji małych siłowni zarówno o osi poziomej jaki i pionowej w celu zmniejszenia hałasu podczas ich pracy oraz do rozszerzenia zakresu ich działania w zakresie bardzo małych oraz bardzo duŜych prędkości wiatru, - rozwoju małych elektrowni wiatrowych w systemach przydomowych w połączeniu z instalacjami fotowoltaicznymi. Stwarza to moŜliwości wyrównania rocznej produkcji energii elektrycznej w ciągu roku. 1.4. Moduł D - Badania prawne wskazań dla energetyki wiatrowej 1.4.1. Prawo Unijne

Państwa członkowskie UE zobowiązane są do promowania odnawialnych źródeł energii, w tym energii wiatrowej. Brak jednak w Prawie Unijnym jakichkolwiek szczegółów dotyczących moŜliwości lokowania wiatraków. Unia Europejska rozwija równieŜ swoją politykę ochrony środowiska, a zwłaszcza ochrony przyrody. Niestety, prawodawca unijny nie zajął się jak dotąd problemem, którym jest pogodzenie wspierania odnawialnych źródeł energii z ochroną cennych obszarów przyrodniczych i ochroną krajobrazu. Pomocny w rozstrzygnięciu tej kwestii okazał się Trybunał Sprawiedliwości UE który w jednym ze swych wyroków, dopuścił moŜliwość rozstrzygnięcia konfliktu na linii wspieranie energetyki wiatrowej – ochrona przyrody, na rzecz ochrony przyrody Władze państwa członkowskiego mają więc moŜliwość ustanowienia odpowiednich zakazów, dotyczących lokalizacji wiatraków, w pobliŜu terenów cennych przyrodniczo i krajobrazowo o ile zakazy takie ustanawiane byłyby w sposób obiektywny, uzasadniony danymi naukowymi i mieszczący się w granicach zasady proporcjonalności, oraz nie naruszałyby przepisów dyrektyw z zakresu ochrony przyrody, czy teŜ dyrektywy 2009/28/WE. 1.4.2. Prawo Polskie

Zgodnie z polskim prawem, prowadzenie polityki przestrzennej w województwie naleŜy do zadań samorządu województwa. Rozstrzygając problem wzajemnych relacji pomiędzy planem zagospodarowania przestrzennego województwa a miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, uchwalanym przez samorządy gminne naleŜy stwierdzić, iŜ miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, nie moŜe być niespójny z planem zagospodarowania przestrzennego województwa. Prowadzi to do wniosku, Ŝe ustalenia przyjęte przez organy samorządu województwa są wiąŜące dla organów samorządu gminnego. Podsumowując, punktem wyjścia prowadzenia przez samorząd województwa kujawsko-pomorskiego polityki dotyczącej skoordynowanej lokalizacji wiatraków, musi być wprowadzenie odpowiednich rozwiązań do planu zagospodarowania przestrzennego województwa. 1.4.2. Badania prawne wskazań dla energetyki wiatrowej w wybranych państwach Inwestorzy zainteresowani budową urządzeń słuŜących pozyskiwaniu energii ze źródeł odnawialnych są zobowiązani do poddania się szeregowi procedur formalno-

25

prawnych. Kryterium branym pod uwagę przy wydawaniu zgody na budowę wiatraków jest spełnienie przez planowaną budowlę wszelkich norm, w szczególności tych, które zawierają przepisy dotyczące ochrony przyrody i ludzi. Szczególną uwagę zwraca się tu na: ustalenia dotyczące hałasu produkowanego przez dany typ wiatraka, naturalne cechy krajobrazu, symbole archeologiczne i zabytki, a takŜe odległość od zabudowań mieszkalnych oraz dóbr kulturowych szczególnie chronionych. Dodatkowo, niektóre państwa europejskie regulują kwestie wymogów technicznych wiatraków, w tym m.in. sposób podłączenia do sieci energetycznej.

2.Przesłanki dla ustalenia buforów od zabudowy Przesłanki dla ustalenia wskazanych buforów odległości elektrowni wiatrowych od zabudowy zestawiono w tabeli S.6. Przyjęto, Ŝe istotne są uwarunkowania wynikające z badań opinii społecznych, analiz uciąŜliwości (hałas, migotanie cienia, infradźwięki) oraz z wizualizacji krajobrazowych. Tabela E.6. Przesłanki dla ustalenia buforów od zabudowy. Zagadnienie Uwagi Wartość wynikowa Dominanty w krajobrazie Z punktu widzenia konieczności

ochrony walorów krajobrazowych i kulturowych ekwidystanta 2 km.

< 2000 m

Percepcja krajobrazu Z punktu widzenia percepcji krajobrazu przez ludność odległość między zabudowaniami a turbinami wiatrowymi nie powinna być mniejsza od 500 m.

< 500 m

Badania ankietowe społeczności lokalnych

W przypadku miejscowości gdzie inwestycje są planowane jest ona bardziej zbliŜona do 500 m – aczkolwiek podobieństwo pomiędzy wynikami uzyskanymi pomiędzy grupą gmin z istniejącymi elektrowniami, a grupą referencyjną sugerują, iŜ wartość ta przesunięta będzie raczej w kierunku 1000 m.

500 m -1000 m.

Hałas infradźwiękowy dniem i nocą

Imisja infradźwięków na poziomie 80-90 dB, uznawanym jako bezpieczny.

500 m

Hałas słyszalny nocą PoniŜej granicy normy sanitarnej (45 dB)

500-600 m

Zjawiska akustyczne Efekt Dopplera Modulacja amplitudy Modulacja częstotliwości filtra grzebieniowego Warunkowy próg słyszalności (przy braku dźwięków tła)

70 m 600 m 600 m 1000 m

Migotanie cienia Brak uciąŜliwości na większości kierunków Brak uciąŜliwości na kierunkach E i W Brak uciąŜliwości na kierunkach NE i NW

400 m 700 m 1000 m

26

Na podstawie wydzielonych przesłanek uznano, Ŝe wartościami granicznymi w rekomendacjach odnośnie rozwoju energetyki wiatrowej powinny być:

• Odległość 500 metrów od zabudowy zwartej – jako ograniczanie bezwzględne dla budowy turbin.

• Odległość 500 metrów od zabudowy rozproszonej – jako ograniczenie dla budowy turbin, z moŜliwością indywidualnych rozwiązań pomiędzy inwestorem i właścicielami nieruchomości.

• Odległość 1000 metrów od zabudowy zwartej i rozproszonej – jako rekomendacja dla lokalizowania duŜych skupisk turbin (ponad 10 turbin i wysokość powyŜej 100 metrów).

3.Typologia przestrzenna dla załoŜeń polityki lokalizacyjnej 3.1 ZałoŜenia typologii Typologię wykonano w celu zróŜnicowania rekomendacji dla polityki przestrzennej województwa w odniesieniu do wyróŜnionych i przestrzennie zobrazowanych kategorii obszarów. Samorząd województwa moŜe uwzględnić je przy sporządzaniu Planu zagospodarowania przestrzennego województwa jak i Strategii rozwoju województwa. Typologia nie obejmuje ograniczeń o charakterze lokalnym wymagających analizy przy kaŜdej lokalizacji. Ograniczenia te zostały omówione we wcześniejszych rozdziałach. Typologia dotyczy wskazań o charakterze strefowym. Granice stref przebiegają poprzez większość kujawsko-pomorskich jednostek administracyjnych szczebla lokalnego. Mogą być one następnie wykorzystane przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, ale jedynie jako jedna z przesłanek (obok zapisów prawnych) dla formułowania ich zapisów. Typologia oparta została na dwóch podstawowych kryteriach:

• Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego; • Jakość Ŝycia mieszkańców (odległość od zabudowy mieszkaniowej zwartej i

rozproszonej). W zakresie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego wydzielono trzy podstawowe kategorie obszarów:

• Kategoria A – Ochrona krajobrazu przyrodniczego i kulturowego - tereny wyłączone z

inwestycji energetyki wiatrowej, o łącznej powierzchni 13130 km2, co stanowi 73,1% powierzchni województwa.

• Kategoria B. Ograniczona ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, o łącznej powierzchni 2651 km2 , co stanowi 14,8% powierzchni województwa.

• Kategoria C. Brak strefowej ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, o łącznej powierzchni 2189 km2 , co stanowi 12,2% powierzchni województwa.

Wyznaczone kryteria ujęto w postaci macierzowej i przedstawiono w tabeli S.7. Następnie dla wydzielonych typów określono dedykowane rekomendacje.

27

Tabela E.7. Typologia obszarów z uwagi na ograniczenia dla rozwoju energetyki wiatrowej

Jakość Ŝycia <500 od zwartej

>500 od zwartej i <500

od rozproszonej

500-1000 od zwartej i

rozproszonej

>1000 od zwartej i

rozproszonej

Obligatoryjna ochrona A1

Ograniczona ochrona

B1 B2

Och

rona

dzi

edzi

ctw

a pr

zyro

dnic

zego

i ku

lturo

weg

o

Brak zidentyfikowanych ograniczeń o wymiarze ponadlokalnym

A2

B3 C1 C2

Kategoria A – Ochrona krajobrazu przyrodniczego i kulturowego - tereny wyłączone z inwestycji energetyki wiatrowej Rekomenduje się wyłączenie spod inwestycji energetyki wiatrowej następujących obszarów:

• tereny połoŜone w odległości mniejszej niŜ 500 m od zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, Ŝłobków, szpitali, domów opieki,

• miasta w granicach administracyjnych, • rezerwaty przyrody, • obszary Natura 2000, • parki krajobrazowe, • obszary chronionego krajobrazu połoŜone w korytarzach ekologicznych o duŜym znaczeniu

dla awifauny, • uŜytki ekologiczne, • zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, • stanowiska dokumentacyjne. • korytarze ekologiczne o istotne dla awifauny. • strefy ochronne ustanawiane dla określonych gatunków, • kompleksy leśne ze strefą 200 m, • jeziora, stawy, bagna, starorzecza, torfowiska ze strefą około 500 m w ich otoczeniu, • zadrzewienia śródpolne i nadrzeczne oraz obszary hydrogeniczne i hydrogeniczne , ze strefą

200 metrów, • zwarte kompleksy gleb I-III klasy bonitacyjnej, • obszary szczególnego zagroŜenia powodzią i strefa 50 m od wałów przeciwpowodziowych

(na zewnątrz), • parki kulturowe, • pomniki historii i zagłady ze strefami ochronnymi,

28

• strefy ochrony uzdrowiskowej, • strefa o promieniu 5000 m od miejsca planowanej lokalizacji radioteleskopu Hevelius w

miejscowości Dębowiec, gmina Osie, • tereny, na których udokumentowano złoŜa kopalin stałych, • tereny naraŜone na osuwanie się mas ziemnych (dotyczy zwłaszcza stromych odcinków

strefy krawędziowej nad Jeziorem Włocławskim, • obszary ograniczonego uŜytkowania związane z funkcjonowaniem lotnisk wraz ze strefami

nalotów, • tereny wzdłuŜ dróg z torowisk, gdzie odległość zaleŜna jest od wysokości masztu i zasięgu

rotora, • strefy ochronne dla terenów zamkniętych.

Typy A1 i A2 obejmują obszary, w których nie powinny być realizowane inwestycje w energetyce wiatrowej, poza elektrowniami przydomowymi o wysokości do 30 metrów. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe zakres typu A2 moŜe ulegać zmianom wraz z rozwojem zabudowy. Dlatego na podobnych zasadach powinny być traktowane obszary w buforze 500 metrów od trenów przewidzianych pod zabudowę zwartą i rozproszoną w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego Typ A1 obejmuje zwarte tereny wzdłuŜ głównych dolin rzecznych, w terenie kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem).oraz w Borach Tucholskich i na Pojezierzu Krajeńskim. Na pozostałym obszarze strefy wyłączone z inwestycji w energetykę wiatrową mają charakter wyspowy z zauwaŜalna koncentracja na krańcach wschodnich regionu. Typ A2 występuje w rozproszeniu nawiązując do układu sieci osadniczej. Nieco mniejsza gęstość występuje we wschodniej i południowej części województwa. Kategoria B. Ograniczona ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Rekomenduje się wprowadzenie ograniczonej ochrony w obrębie następującej kategorii obszarów:

• strefa ograniczona ekwidystantą 500 i 1000 m od z zabudowy mieszkaniowej, zagrodowej, sanatoryjnej, szkół, Ŝłobków, szpitali, domów opieki itp.,

• strefa 5 km od granic obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) europejskiej sieci Natura 2000 – ryc. A51;

• strefa 5 km od granic waŜnych dla ochrony ptaków OZW, europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 - ryc. A49,

• strefa 5 km od ostoi nietoperzy w sieci Natura 2000 (OZW) , • strefa 5 km od waŜnych dla ochrony ptaków i ich siedlisk rezerwatów

faunistycznych, • obszary chronionego krajobrazu poza korytarzami ekologicznymi istotnymi

dla awifauny, • regiony turystyczne i strefy wzdłuŜ szlaków turystycznych, • tereny kierunkowo przeznaczone na rozwój funkcji mieszkaniowej, a

zwłaszcza rozwój terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem) i innych ośrodków o znaczeniu ponadlokalnych.

• potencjalne tereny kształtowania zielonego pierścienia, lub zielonych pierścieni wokół Bydgoszczy i Torunia, ewentualnie Włocławka,

29

• Strefy ekspozycji krajobrazowej (np. wzdłuŜ szlaków histotyczno-kulturowych, turystycznych, krawędzie wysoczyznowe, strefa przykrawedziowa nad Jeziorem Włocławskim),

• osie widokowe, płaszczyzny widokowe, panoramy i otwarcia widokowe. • otoczenie atrakcyjnych lub historycznych dominant krajobrazowych oraz

sylwety miasta. • Bufor 3000 metrów od parków kulturowych

Kategoria C. - Brak strefowej ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego 4. Rekomendacje dla wydzielonych typów Rekomendacje dla typów A1 i A2 Typy A1 i A2 obejmują obszary, w których nie powinny być realizowane inwestycje w energetyce wiatrowej, poza elektrowniami przydomowymi o wysokości do 30 metrów. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe zakres typu A2 moŜe ulegać zmianom wraz z rozwojem zabudowy. Dlatego na podobnych zasadach powinny być traktowane obszary w buforze 500 metrów od trenów przewidzianych pod zabudowę zwarta w miejscowych planach przestrzennego zagospodarowania. Na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego Typ A1 obejmuje zwarte tereny wzdłuŜ głównych dolin rzecznych, w rejonie kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem) oraz w Borach Tucholskich i na Pojezierzu Krajeńskim. Na pozostałym obszarze strefy wyłączone z inwestycji w energetykę wiatrową mają charakter wyspowy z zauwaŜalna koncentracja na krańcach wschodnich regionu. Typ A2 występuje w rozproszeniu nawiązując do układu sieci osadniczej. Nieco mniejsza gęstość występuje we wschodniej i południowej części województwa.

30

Ryc. E2. Obszary objęte ochroną z uwagi na najcenniejsze zasoby przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe województwa kujawsko-pomorskiego

Ryc. E3. Obszary wynikające z 500 metrowego pasa ochrony zabudowy zwartej i rozproszonej.

31

Ryc. E.4. Obszary objęte wyłączeniami inwestycyjnymi z uwagi na uwarunkowania środowiskowe, krajobrazowe i dziedzictwo kulturowe oraz jakość Ŝycia mieszkańców – 500 metrowy bufor od zabudowy wyznaczający strefę negatywnego oddziaływania hałasu, infradźwięków i percepcji krajobrazu przez mieszkańców. Rekomendacje dla typu B1. W strefie objętej typem B1 (zał. E2.4) rozwój energetyki wiatrowej odbywa się warunkowo. Musza być spełnione wymagania związane z poszczególnymi wymogami określonymi wyŜej (kategoria B). W szczególności dotyczy to obligatoryjnych: a) wizualizacji w rejonie parków kulturowych, pomników historii, b) analiz faunistycznych w otulinie ostoi ptasich i ostoi nietoperzy, c) oceny waloryzacyjnej zasobów turystycznych; d) odniesienia do planowanego rozwoju zabudowy i ewentualnych zalesień w obrębie terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem). Z uwagi na obecność zabudowy rozproszonej w odległości mniejszej niŜ 500 metrów od elektrowni wiatrowych realizacja nowych inwestycji moŜliwa jest wyłącznie w przypadku: a) wykupu, b) indywidualnych umów między inwestorem a właścicielem nieruchomości, dotyczących rekompensat za powstałe uciąŜliwości. Ponadto, w drugim przypadku, na kierunkach i w odległościach zasięgu migotania cienia rekomenduje się zatrzymanie pracy turbiny w dniach pogodnych w odpowiednich przedziałach czasu. Na terenach typu B1 (zał. E2.4) nie powinny powstawać skupiska turbin wiatrowych. Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym powierzchnia konkretnego planu nie powinna być mniejsza niŜ 1 km2, a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niŜsza niŜ 500 metrów.

32

Ryc. E5. Obszary objęte rekomendacjami określonymi dla typu B1 Rekomendacje dla typu B2. W strefie objętej typem B2 (zał. E2. 5) rozwój energetyki wiatrowej odbywa się warunkowo. Musza być spełnione wymagania związane z poszczególnymi wymogami określonymi wyŜej (kategoria B). W szczególności dotyczy to obligatoryjnych: a) wizualizacji w rejonie parków kulturowych, pomników historii, b) analiz faunistycznych w otulinie ostoi ptasich i ostoi nietoperzy, c) oceny waloryzacyjnej zasobów turystycznych; d) odniesienia do planowanego rozwoju zabudowy i ewentualnych zalesień w obrębie terenu kształtowania się obszaru metropolitalnego (bipol Bydgoszczy z Toruniem). Odległość od zabudowy (ponad 500 metrów od zwartej i rozproszonej) nie ogranicza zasadniczo rozwoju energetyki wiatrowej. Mimo to, biorąc pod uwagę jednoczesne ograniczenia ze strony środowiska i zasobów kulturowych, na tym obszarze nie powinny powstawać duŜe skupiska wysokich elektrowni (ponad 10 turbin o wysokości powyŜej 100 metrów) Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym powierzchnia konkretnego planu nie powinna być mniejsza niŜ 1 km2, a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niŜsza niŜ 500 metrów.

33

Ryc. E6. Obszary objęte rekomendacjami określonymi dla typu B2 Rekomendacje dla typu B3. Z uwagi na obecność zabudowy rozproszonej w odległości mniejszej niŜ 500 metrów od elektrowni wiatrowych realizacja nowych inwestycji moŜliwa jest wyłącznie w przypadku: a) wykupu, b) indywidualnych umów między inwestorem a właścicielem nieruchomości, dotyczących rekompensat za powstałe uciąŜliwości. Ponadto, w drugim przypadku, na kierunkach i w odległościach zasięgu migotania cienia rekomenduje się zatrzymanie pracy turbiny w dniach pogodnych w odpowiednich przedziałach czasu. Na terenach typu B3 nie powinny powstawać skupiska turbin wiatrowych. Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym powierzchnia konkretnego planu nie powinna być mniejsza niŜ 1 km2, a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niŜsza niŜ 500 metrów.

34

Ryc. E7. Obszary objęte rekomendacjami określonymi dla typu B3

Ryc. E8. Obszary objęte rekomendacjami typu B według zaproponowanej macierzy cech i uwarunkowań.

35

Łącznie obszary typu B zostały zaprezentowane na rycinie E8. Charakteryzują się one słabszym wzmocnieniem działań w zakresie ochrony środowiska, krajobrazu i jakości Ŝycia człowieka w porównaniu z typem A, niemniej jednak wymagane są działania i procedury planistyczne, ściśle powiązane z aktualnie obowiązującym planem miejscowym. Rekomendacje dla typu C1. Odległość od zabudowy (ponad 500 metrów od zwartej i rozproszonej) nie ogranicza zasadniczo rozwoju energetyki wiatrowej. Mimo to poniewaŜ odległość ta jest mniejsza od 1000 metrów kaŜdorazowa lokalizacja duŜych skupisk turbin (ponad 10 turbin o wysokości powyŜej 100 metrów) powinna być poprzedzona dodatkową a) wizualizacją, b) analizą faunistyczną. KaŜdorazowo powinna być równieŜ wykonywana ocena oddziaływania na środowisko. Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, przy czym dla duŜych skupisk turbin powierzchnia konkretnego planu nie powinna być mniejsza niŜ 1 km2, a odległość siłowni od granicy planu nie powinna być niŜsza niŜ 500 metrów.

Ryc. E9. Obszary objęte rekomendacjami określonymi dla typu C1 Rekomendacje dla typu C2. Warunki środowiskowe oraz odległość od zabudowy (1000 metrów od zwartej i rozproszonej) nie ograniczają rozwoju energetyki wiatrowej. Obszary typu C2 moŜna uznać za szczególnie predestynowane do powstawania duŜych skupisk turbin wiatrowych. Elektrownie wiatrowe mogą być realizowane wyłącznie na terenach objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego.

36

Ryc. E10. Obszary objęte rekomendacjami określonymi dla typu C1

Ryc. E11. Obszary objęte rekomendacjami typu C według zaproponowanej macierzy cech i uwarunkowań.

37

Łącznie obszary typu C zostały zaprezentowane na rycinie E11. S to obszary najbardziej predestynowane do prowadzenia na nich inwestycji związanych z energetyką wiatrową. Przestrzenne rozmieszczeni wszystkich stref wyznaczonych na podstawie typologii obszarów z uwagi na uwarunkowania środowiskowe, krajobrazowe, kulturowe, społeczne, zdrowotne przedstawiono na planszy syntetycznej (ryc. E12, zał. E2.11).

Ryc. E.12. Typologia obszarów z uwagi na ograniczenia energetyki wiatrowej 5. Rekomendacje dla działań planistycznych i strategii rozwoju województwa

Uwarunkowania makroekonomiczne o wymiarze globalnym powodują, Ŝe rozwój

energetyki opartej na źródłach odnawialnych stał się w Polsce koniecznością. Przemawiają za

tym względy związane z: a) polityką klimatyczną Unii Europejskiej, b) ochroną wewnętrzną

środowiska naturalnego, c) wzrostem kosztów paliw energetycznych oraz d) potrzebą

dywersyfikacji źródeł energii. Wymienione względy oraz niepewność odnośnie przyszłej

polityki energetyczno-klimatycznej UE, nakazują traktowanie rozwoju OZE jako istotnego

elementu bezpieczeństwa energetycznego kraju. Jednocześnie naleŜy mieć świadomość, Ŝe

38

rozwój energetyki odnawialnej takŜe nie jest obojętny dla szeroko rozumianego środowiska

(w tym dla krajobrazu). Decyzje lokalizacyjne w zakresie poszczególnych rodzajów

elektrowni powinny być zatem wypadkową wymienionych czynników. Polityka lokalizacyjna

musi być komplementarnie prowadzona na roŜnych szczeblach administracji i systemu

planowania. Wydaje się, Ŝe główna rolę regulacyjną w tym zakresie ma do spełnienia

szczebel centralny, zaś role lokalizacyjną – szczebel lokalny. Na poziomie regionalnym

ustalane powinny być natomiast przede wszystkim twarde ograniczenia oraz mocne

wskazania lokalizacyjne. W pozostałych przypadkach ostateczne decyzje związane z

powstawaniem konkretnych obiektów powinny pozostawać w gestii władz lokalnych

(wyłącznie na podstawie odpowiednio rozległych przestrzennie miejscowych planów

przestrzennego zagospodarowania). Liczba ograniczeń i wskazań szczebla regionalnego

powinna pozostawać ograniczona, ale za to ich przełoŜenie na studia uwarunkowań oraz

plany miejscowe powinno być „twarde” i silnie umocowane prawnie.

Biorąc pod uwagę powyŜsze rozwaŜania oraz wyniki badań zebranych w niniejszym raporcie,

naleŜy przyjąć, Ŝe energetyka wiatrowa moŜe i powinna być rozwijana w województwie

kujawsko-pomorskim. Rozwój ten nie powinien się jednak odbywać w Ŝywiołowy i mało

skoordynowany sposób, tak jak to ma miejsce dotychczas. Zmiana obecnego stanu rzeczy

wymaga działań ze strony wszystkich szczebli administracji rządowej i samorządowej. Rolą

szczebla regionalnego jest przede wszystkim wprowadzenie odpowiednich zapisów do planu

wojewódzkiego. Zapisy te mogą opierać się na wypracowanej w rozdziale E2 Synteza

wyników typologii. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa powinien wydzielać

obszary na których (z róŜnych powodów) rozwój energetyki wiatrowej powinien być

ograniczony jedynie do małych instalacji przydomowych (Typ A1 i A2). Jednocześnie

powinien on precyzyjnie wskazywać te tereny, które uznane zostały za optymalne lokalizacje

dla duŜych farm wiatrowych (Typ C2). W drugim przypadku moŜna nawet przyjąć, Ŝe plan

wojewódzki powinien chronić te obszary (obejmujące zaledwie niecałe 1,8% powierzchni

województwa!) przed innymi formami zagospodarowania, w tym zwłaszcza przed zabudową

mieszkaniową Tereny takie stanowią bowiem swego rodzaju „strategiczne wiatrowe zasoby

energetyczne” (podobnie jak nieeksploatowane złoŜa kopalin), które w określonych

warunkach makroekonomicznych i/lub geopolitycznych mogą stać się potrzebne gospodarce

narodowej. W przypadku wszystkich pozostałych typów zapisy planu wojewódzkiego nie

powinny być jednoznacznie wiąŜące. Decyzja w zakresie realizacji poszczególnych

39

inwestycji powinna pozostawać w gestii władz samorządowych, przy jednoczesnym przyjęciu

dwóch podstawowych zastrzeŜeń:

• elektrownie wiatrowe powstają tylko na terenach objętych odpowiednio duŜymi

miejscowymi planami przestrzennego zagospodarowania;

• decyzje lokalizacyjne poprzedzone są szczegółowymi badaniami, zgodnie z

zastrzeŜeniami przyjętymi dla wszystkich wydzielonych typów (B1, B2, B3 i C1).

Zastosowanie się do proponowanych zasad spowoduje, Ŝe energetyka wiatrowa będzie

sprzyjać rozwojowi społeczno-gospodarczemu województwa kujawsko-pomorskiego, przy

jednoczesnej minimalizacji kosztów zewnętrznych jej funkcjonowania. Na obszarach nie

objętych przyjętymi ograniczeniami (w szczególności w obrębie typów C1 i C2) energetyka

wiatrowa stanowi bez wątpienia jedną z form lokalnego potencjału endogenicznego.

Przeprowadzone badania dowodzą takŜe, Ŝe nie istnieją znaczące konflikty z ewentualnym

jednoczesnym wykorzystaniem innych potencjałów endogenicznych o podłoŜu społeczno-

gospodarczym. Podstawowym ograniczeniem przestrzennym dla rozwoju energetyki

wiatrowej, są w tym kontekście elementy ochrony środowiska naturalnego i krajobrazu oraz

problemy związane z jakością Ŝycia mieszkańców (odległość od zabudowy). Na terenach

gdzie konflikty tego typu nie występują rozwój energetyki nie koliduje z rozwojem innych

funkcji gospodarczych. Jedynym wyjątkiem mogą być niektóre gminy turystyczne oraz strefy

ochronne wokół wybranych obiektów (np. komunikacyjnych - lotniska). Prawidłowo

prowadzona polityka przestrzenna szczebla lokalnego moŜe całkowicie wykluczyć

ewentualny konflikt z rozwojem funkcji rolniczych.

Biorąc pod uwagę przedstawione załoŜenia rekomendujemy dla władz województwa

następujące działania szczegółowe:

1. Zgodnie z zapisami Polityki Energetycznej Kraju do roku 2030 oraz Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2030 istotne jest zwiększanie udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) w ogólnym bilansie energetycznym kraju oraz dywersyfikacja źródeł pozyskania energii. W tym kontekście województwo powinno prowadzić racjonalną politykę gospodarczą, rozwijając wszystkie moŜliwe formy pozyskania energii ze źródeł odnawialnych.

2. Problem lokalizacji elektrowni wiatrowych wymaga rozwiązań ustawowych. Niezbędne jest ustanowienie prawa w zakresie warunków, jakie powinny być uwzględniane przy lokalizacji przedsięwzięć energetyki wiatrowej, w tym głównie z uwagi na podnoszenia ładu przestrzennego i jakości Ŝycia oraz ochronę awifauny, chiropterofauny i krajobrazu.

40

3. Rekomenduje się, aby władze województwa, na podstawie posiadanych ekspertyz opracowały dokumenty istotne dla rozwoju odnawialnych źródeł energii, w tym energetyki wiatrowej, a głównie strategię rozwoju energetyki odnawialnej oraz przestrzenne studium rozwoju energetyki wiatrowej dla obszaru województwa, które następnie powinny być przyjęte w formie uchwały.

4. Rekomenduje się wykonanie dla obszaru województwa studium ochrony krajobrazu ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju energetyki wiatrowej.

5. Powinien zostać wprowadzony obligatoryjny obowiązek wykonania wizualizacji jako integralnej części procedury oceny oddziaływania na środowisko przy kaŜdorazowym opracowywaniu dokumentacji.

6. Celem nadrzędnym władz województwa powinna być dbałość o zachowanie potencjału środowiskowego regionu dla rozwoju rolnictwa – ochrony potencjału glebowego, zwłaszcza najŜyźniejszych gleb (I – III klasa bonitacyjna gleb) oraz ograniczania fragmentacji i wyłączania z uŜytkowania rolniczego.

7. Rekomenduje się dalsze prowadzenie badań mających na celu szczegółową delimitację sieci ekologicznej województwa, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów waŜnych dla ptaków i nietoperzy oraz obszarów wraŜliwych, równieŜ w kontekście wyznaczania stref ochrony gatunkowej.

8. W zakresie rozwoju energetyki wiatrowej władze województwa powinny zadbać o zachowanie ładu przestrzennego i ochronę środowiska na obszarze województwa oraz najwyŜszych parametrów jakości Ŝycia dla swoich mieszkańców. W tym celu rekomenduje się:

• lokalizowanie elektrowni wiatrowych, a zwłaszcza duŜych farm wiatrowych przede wszystkim w obszarach o najmniejszych uciąŜliwościach dla środowiska i jakości Ŝycia człowieka - typ C2 (1,8% powierzchni województwa) obejmujący tereny w których lokalizacje farm wiatrowych moŜna uznać jako najmniej konfliktowe, z zachowaniem ich potencjału na przyszłość jako zasobu dla energetyki wiatrowej województwa,

• wyłączenie z lokalizacji elektrowni wiatrowych obszarów o najcenniejszych walorach środowiskowo-krajobrazowych oraz stref ograniczonych ekwidystantą 500 m wokół zabudowy, zakwalifikowanych w opracowaniu do kategorii A (stanowią one ponad 73% ogólnej powierzchni województwa) objętych zakazem lokalizacji na podstawie przepisów odrębnych lub na których nie wskazana jest lokalizacja farm wiatrowych,

• z uwagi na zły stan techniczny licznych instalacji elektrowni wiatrowych monitorowanie funkcjonowania elektrowni w fazie eksploatacji i wypracowanie działań zaradczych w przypadku rozpoznania niezidentyfikowanych w stadium projektowym zagroŜeń,

• odchodzenie od pojedynczych siłowni na rzecz większych farm wiatrowych, z zachowaniem znacznych odległości pomiędzy duŜymi farmami,

• preferowanie jako korzystniejsze lokalizowanie siłowni w grupach a niŜeli w długich układach liniowych,

41

• z uwagi na ochronę krajobrazu, w sporządzanych planach ochrony dla parków krajobrazowych wskazuje się wprowadzenie twardych zakazów lokalizowania elektrowni wiatrowych, kwalifikowanych jako inwestycje znacząco oddziałujące na środowisko zgodnie z Ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (z 3 października 2008)

• z uwagi na ochronę obiektów zabytkowych i krajobrazu wskazuje się na konieczność sporządzania dla kaŜdej planowanej lokalizacji elektrowni wiatrowej studiów ochrony krajobrazu oraz analiz wizualizacyjnych,

• z uwagi na zapewnienie jakości Ŝycia jako niezbędne dla kaŜdej, nowo planowanej

lokalizacji przeprowadzanie analizy propagacji dźwięku z uwzględnieniem warunków wilgotnościowych podłoŜa i przygruntowej warstwy powietrza oraz rozkładu kierunków i prędkości wiatru. NaleŜy takŜe przeprowadzić szczegółową analizę zasięgu migotania cienia przy uwzględnieniu warunków zachmurzenia sprzyjających temu zjawisku. NaleŜy określić liczbę osób potencjalnie naraŜonych na uciąŜliwe skutki hałasu i efektu stroboskopowego.

9. Warunkiem właściwej polityki w zakresie rozwoju energetyki wiatrowej w województwie

kujawsko-pomorskim jest zasadnicza poprawa pokrycia planami miejscowymi (aktualnie najgorsza sytuacja w kraju). Inwestycje powinny powstawać tylko na terenie objętym planami, przy czym w większości przypadków plan ten powinien mieć odpowiednią powierzchnię (minimum 1km2) oraz turbiny nie powinny znajdować się w pobliŜu granicy terenu pod planem (odległość minimum 500 metrów).

10. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa powinien wyznaczać priorytetowe obszary dla lokalizacji elektrowni wiatrowych oraz obszary na których inwestycje te nie powinny być lokalizowane. W tym celu samorząd województwa moŜe wykorzystać wyniki zamieszczonej typologii.

11. Niezbędne są działania porządkowania ładu przestrzennego, a zwłaszcza ograniczanie rozlewania się zabudowy. Potrzebne jest pozyskanie dobrej współpracy z samorządami lokalnymi. Dalsze Ŝywiołowe rozpraszanie zabudowy całkowicie pozbawi region moŜliwości rozwoju energetyki wiatrowej.

12. Rozwój elektrowni przydomowych (o wysokości do 30 metrów) nie powinien być ograniczany administracyjnie (poza standardowymi wymogami prawa budowlanego i przepisów odrębnych), ale nie dotyczy obszarów chronionych na podstawie przepisów odrębnych, a w odniesieniu do obszarów Natura 2000 wynika ze stosownej oceny oddziaływania na środowisko, zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (wyrok C-66/06 z 20 listopada 2008 r.).

1

Summary

According to strategic documents such as: “Poland’s Energy Policy until 2030” and

“Strategy of Development of renewable Energy Sources”, our country plans to increase the

share of energy based on renewable sources to 15% by 2020. The wind energy, in addition to

geothermal energy and hydroelectric power, is one of the central forms of energy production

from renewable sources obtainable in the geographical environment. The aim of the paper is a

multi-directional evaluation of natural environment, landscape, social, economic, technical

and legislative conditions for the development of wind energy in the Kujawsko-Pomorskie

voivodeship (region-province). A lack of legislative regulations concerning the conditions for

location of wind farms in Poland causes that there is ongoing prolonged discussions between

various groups of people, i.e. the investors, decision-makers and NGOs, in the context of the

validity or legality of wind power plants location.

The Kujawsko-Pomorskie voivodeship is ranked first in the country in terms of the number of

wind turbines installed and third as regards the amount of power production generated by

wind farms. At the same time, an average power capacity of a single wind power plant

installed in the Kujawsko-Pomorskie voivodeship is equal to 1.08MW, which is one of the

lowest power capacities in the whole of the country.

Physico-geographical conditions of the Kujawsko-Pomorskie voivodship do not create

barriers to the development of wind energy. Wind conditions in the region, structure of land-

use with huge prevalence of arable areas that are characterized by a low rate of surface

roughness, as well as terrain relief, all these elements constitute favourable factors for

development of wind energy. The region is characterized by a considerable natural

environment potential and rich cultural landscape resources, which results in specific

consequences for location of wind power plants. Within its area wildlife corridors are found

of an international significance such as the Vistula and Drwęca River valleys, as well as

ecological corridors of national significance, like the Brda and Noteć Rivers. The Toruń

Basin constitutes an important ecological hub, being a bird sanctuary during the autumn bird

migrations from North and East Europe towards South and West of the continent. In addition,

in the region there are i.a. four sites of huge significance to EU, namely bat sanctuaries

(Grudziądz citadel, forts in Toruń, Świecie castle and church in Śliwice) as well as eight

areas of special protection for birds, being elements of the European ecological network

NATURA 2000

Carrying out the principles of the ecological policy of Poland, in the context of

operational and investment measures, on the one hand, it is necessary to aim at increasing the

share of the renewable sources of energy in the overall energy balance of Poland, and on the

other hand, to protect the most precious resources of the natural environment. These actions

are aimed primarily to improve the life quality of citizens as well as to optimize the use of

natural environment resources by humans. For that reason, on the basis of an analysis

conducted, it is necessary to recommend to exclude from the locating of wind turbines

ecological networks of regional and supra-regional significance, including: NATURA 2000

areas (biocenters and wildlife corridors), landscape parks, areas of protected landscape in the

river valleys, forests with a buffer zone of 200m, lakes that have an area above 1ha with a

buffer zone of 500m, as well as introducing limitations of investments for the areas with a

buffer zone of 5,000m radius surrounding the bird and bat sanctuaries.

Poly-functionality of the landscape and its evolutionary development have had an

impact on the today shape of natural and cultural resources of a given region. In the case of

the Kujawsko-Pomorskie voivodeship, in view of the multi-directional cultural influences, the

potential of landscape resources is really huge. Cultural heritage of the region had been

shaped by a number of ethnic groups such as: Borowiaki, Kociewiaki, Krajniaki, Chełminiaki,

2

Pałuczanie, Wielkopolanie, Kujawiaki or Dobrzyniaki, and later on it were enriched by the

Knights of the Cross and Olendrzy (old Polish for the Dutch) settlements and artefacts of

material culture of these ethnic groups. as a result of human activity in the region, there is an

array of objects of specific character and identified with the region’s culture, part of which is

of immense, even international value.

Over the area of the Kujawsko-Pomorskie voivodeship four cultural parks were

established:

Wietrzychowice Cultural Park founded in 2006 roku,

Kalwaria Pakoska Cultural Park founded in 2008,

Cultural Park “Church dedicated to St. Oswald” in Płonków founded in 2009,

Sarnowo Cultural Park founded in 2010,

and following three objects acquired status of historical monuments:

Biskupin – archeological reserve (Directive issued by the President of Poland as of 8th

September 1994),

Toruń – old town complex (Stare Miasto, Nowe Miasto, ruins of a castle of the Order

of the Teutonic Knights) - (Directive issued by the President of Poland as of 8th

September 1994, registered on the List of the World Heritage UNESCO)

Chełmno – old town complex (Stare Miasto) - (Directive issued by the President of

Poland as of 13th

April 2005).

Of great significance for landscape protection is also preserving its openness to the

particularly valuable panorama of unique urban and rural arrangements. For example, in the

Kujawsko-Pomorskie voivodeship there exists a transparent gothic landscape in the

panoramas of centers that were located on the edges of water reservoirs or morainic hills. The

most precious panoramas are as follows: Grudziądz, Toruń, Chełmno, Nowe. Of slightly

different character are panoramas of: Brodnica from the South-West direction, Włocławek

from the hills on the right bank of the Vistula River, Koronowo from the Mt. of Łokietek,

Kamień Krajeński as well as Brześć Kujawski and Radziejowo, as a dominants situated on the

elevations above the Kujawy Plain.

Another type of cultural landscape, which by the strength of the law has to be protected,

is a health resort landscape, particularly situated in the health resort protected zone. In the area

of Kujawsko-Pomorskie voivodeship there are three following resorts:

- Ciechocinek, the largest Polish lowland health resort located in the old

valley of the Vistula River,

- Inowrocław located on the hill in the middle part of the Kujawy Upland,

- Wieniec health resort located in the old valley of the Vistula river near

Włocławek.

Based on the analysis conducted, it is recommended to exclude from the locating

of wind turbines the objects having a status of historical monument with a 5000m

buffer zone, cultural landscape and a health resort protected zone, while imposing

restrictions in the areas of protected landscape beyond river valleys and in tourist

regions delimited by the Office of Regional and Spatial Planning in Włocławek.

Landscape values of the Kujawsko-Pomorskie voivodeship are characterized by

unique features of natural and cultural environment, which shape macrospatial regional units

containing micrspatial natural and cultural elements that diversify and raise value of the

landscape. The basic elements that affect the landscape value are relief (the lie of the land),

land cover as well as richness of the cultural landscape.

Cultural values of the Kujawsko-Pomorskie voivodeship allow distinguishing several

types of landscape characterized by features that are typical of the region, and determine its

identity. However, these are so hugely diversified that they make it possible to ascribe to them

3

various degree of value from little significant to landscape heritage of international

significance. Among them can be listed:

River valleys marked by a harmoniously developed natural landscape –

delimitation encompasses: Brda River valley, Drweca River valley.

River valleys marked by a harmoniously developed cultural and natural landscape – delimitation encompasses the Vistula River valley, the Noteć and Mienia River valleys.

Morainic uplands marked by a harmoniously developed cultural-natural landscape

with numerous objects of material culture – delimitation encompasses south of the

Gniezno and Kujawy Upland, the Krajeńsk Upland, the Dobrzyn Upland, the Brodnica

Lakeland and the Chełmno Upland.

Area with uplands and sandurs of plain character and cultural-natural landscape

with numerous objects of material culture and in different state of substance preservation,

composition and arrangement of the settlement built-up. Within this delimitation there are

such areas as: north part of the Gniezno and Kujawy Upland, the Kłodawa Upland, the

Inowrocław Plain and the Świecko Upland.

An overall economic evaluation of the profitability of the wind power plants operating

in the Kujawsko-Pomorskie voivodeship is highly positive. Wind power plants have been

found to exert neutral influence on prices on property market. Also, there have been no

indications that these installations have caused a drop in transactions on local markets. In

addition, there seems to be no conflict between location of wind power plants and other

investments in the surrounding areas. One limitation is that there exists a 500-meter buffer

zone requirement around a wind turbine. One of the biggest advantages attained by a gmina

are quite significant revenues derived from the immovable property tax running at 2-3

million of PZL in case of 30-40 MW power plant, and as regards larger wind power plants

these revenues can be significantly higher, constituting even 10% of the total gmina revenues.

Additional benefit is the possibility of leasing land owned by a given gmina, or deriving

further revenues from personal income tax of farmers who lease lands for wind turbines.

The overwhelming majority of gmina local authorities in the Kujawsko-Pomorskie

voivodeship is favourably inclined towards development of wind energy, however, they are

also aware of some threats posed by wind turbine installations. In economic dimension,

generating the energy from wind is extremely profitable. The wind energy is relatively far

cheaper as set against the other renewable energy sources, and, assuming high prices for fossil

fuels as well as huge costs of CO2 emission, it must be noted that the wind power plants are a

reasonable alternative even to conventional forms of energy production.

Now, along with development of the wind energy, spatial conflicts associated with

wind farms location are becoming an increasingly important problem. Social resistance is

perceived as one of the main barriers in development of this kind of renewable source of

energy. For the purpose of investigating the social perception of wind energy, questionnaire

surveys have been carried out in selected localities of Kujawsko-Pomorskie voivodeship.

During a selection of localities, the following criteria were considered: demography,

settlement and existence of wind turbine installations within gmina limits (for the study

purposes were selected gminas where either there exists wind power plants, or the

construction of these installations is planned, or there are no such installations, or plans for

their construction: Chełmża, Tuchola, Dobrzyń nad Wisłą, Rypin, Książki, Sadki, Radzyń

Chełmiński, Sępólno Krajeńskie, Pruszcz, Łubianka, Osie, Dragacz, Gąsawa). In total, over

the entire territory of the said voivodeship, 4400 questionnaires have been circularized, and as

a result as many as 2017 of them were completed by respondents, thus the rate of reception of

completed questionnaires (or in other words the rate of response) was as high as 47.9%.

4

Research tools were divided into two parts. The first part made up of common

questions concerning the respondent’s attitude to the general issues related with the renewable

energy sources and wind energy. The part two differed between particular questionnaires and

was modified depending upon either the type of gmina, or the type of wind-power

installations functioning within the gmina limits or plans for construction of the new wind-

power farms.

Among investigated respondents - all of them the inhabitants of the Kujawsko-

Pomorskie voivodeship - there is a marked dominance of supporters in favour of electricity

derived from the renewable energy sources (above 78 percent of respondents declares

themselves as supporters of development of this kind of source in energy production),

whereas opponents constitute barely 2 percent of the studied sample. Wind energy as

compared with other renewable energy sources has one of the biggest groups of supporters,

i.e. 69.2 percent of respondents answered definitely “yes” or “rather yes” in favour. Only

supporters of the solar energy have turned out to be the biggest group (69.9%). It has been

revealed that among all the renewable energy sources it is the wind energy that has the biggest

group of opponents - in total 7.3 percent of respondents gave a definite “no” or a “rather no”

answer. Supporters of the wind energy are inclined towards its utilization in their households

(65%).

More than a half of respondents (58%), albeit slightly less than a group of the wind

energy supporters, are willing to accept the construction of wind power supply plant in the

area of their gmina. Here, however, to an insignificant degree, it is accompanied by the

NIMBY syndrome, whereby respondents declare readiness to accept new investments

provided that these installations are located far from the place of their residence.

Outspoken opponents of the construction of the new wind power farms in the area of

surveyed gminas constitute barely 6 percent of respondents, whereas group of hesitant

respondents constitutes as many as 25 percent (these persons can easily join both the ranks of

followers as well as opponents of the new wind power installations).

Evaluation of the adverse effects associated with the functioning of the wind power

plant is clearly positive. A dominant group of respondents in gminas where the wind power

turbines are installed perceive the following variables: noise, turbine blades vibrations,

blinking of hazard beacons, as troublesome only to a small extent or even find these

phenomena entirely undisturbing (independently of a distance the wind power plants are

situated from their place of residence).

Based on the questionnaire survey, it can be asserted that 500m is a socially acceptable

minimum distance between the wind farm and the closest household buildings, the

experiences of respondents in gminas where the wind turbines are situated indicate that the

optimal range is 500-1000m. At the same time, however, it ought to be stressed that almost 8

percent of respondents in localities with wind power installations declared that in fact wind

turbines are situated within a distance shorter than 500m from their household buildings.

There is a discernible difference in terms of an acceptable distance from wind farms

depending on the type of studied localities. It has been found that residents of gminas where

wind farms are planned to be installed demonstrate greater readiness to accept shorter

distances between wind turbines and household buildings than residents of these localities

which have already functioning wind farms on their terrain. In case of the former group of

gminas’ residents it can result from an economic calculation (potential cash income for the

household budget relating with location of wind farms on a terrain belonging to respondents),

almost 20% of respondents of these localities would willingly accept the location of wind

turbines at a distance shorter than 500m.

5

Respondents’ opinions regarding the means of space management with respect to wind

farms indicate that there is a greater readiness to accept these solutions that are based on

dispersed location rather than on concentration them in clusters.

The greatest number of opponents that object to wind power energy comes from these

villages in which the wind farms are planned to be installed, which is undoubtedly connected

with fear against wind farms’ harmful impact on the surrounding area. as well on a human

being. In this case, a phenomenon of fear against unknown and new element can be observed,

that is against something which is going to become an inseparable element of the landscape,

as well as testifying to an anxiety about possible predicaments associated with the functioning

of wind turbines.

The height of wind farms was the least significant factor among the analyzed variables

– over 40 percent of respondents declared that the wind turbines’ height is an insignificant

matter to them. For that reason it can be assumed that the maximum height should be limited

to 150 m – such value more than a half of respondents from each of the investigated localities

acknowledged as adequate enough.

Wind farms are hugely unstable source of electricity generation, owing to the variable

atmospheric conditions. It is extremely difficult to envisage the amount of energy generated by

conventional energy sources that would be needed for a proper functioning of wind turbines. In

the case of wind power plant capacity of ca. 2-3MW, in general, throughout the whole year the

energy consumption is estimated to be above 1MW per a month. It is greatly difficult to estimate

amount of energy produced and transmitted to the network. During windless days each wind

turbine must draw energy from the network system which is necessary to maintain continuity in

the functioning of controlling devices and control units of a given turbine.

Variability of wind in time and space leads to problems associated with balancing and

controlling the movement in the electrical power system, as well as affects the quality of energy

generated by wind sources. The mere construction and operation principles for wind power

farms create problems with meeting the parameters of an appropriate quality of energy produced,

especially in terms of stability of generated voltages and higher current harmonics.

Evaluation of wind farms’ impact on a human being life through a specific acoustic

environment takes account of: the level of noise emission generated by a wind power turbine,

the level of noise immission at different distances from the wind power farm, character of the

sounds emitted. Both in case of emission as well as immission of noise, such elements as

audible, low-frequency and infrasonic noise have been taken into consideration.

At the outset it should be stressed that wind power plants are only one of the many

sources of sound with varied frequency that are emitted by various facilities situated in the

surroundings of a human being. Summing up the results of the study, it can be asserted that

as regards infrasound noise:

infrasound noise emitted by wind turbines does not exceed the upper levels of

noise stipulated by proper sanitary requirements for a workplace, that is 102dB;

at a distance of 500m away from a wind farm, emission of infrasound at the level

of human’s ear drops to the level of 80-90dB, that is the level acknowledged as

fully safe in a workplace;

the results of studies to date do not allow to unequivocally determine what is the

source of infrasound observed in the investigated regions (the level of infrasound

noise is overlapped by acoustic waves generated not only by wind turbines but

also by waves emitted by motor vehicles and technical equipment operating in the

background);

as regards audible noise:

6

the level of audible noise is affected by the noise emitted not only by wind

turbines but also by road and rail traffic, as well as technical objects and

equipment operating in the background;

during day hours, in the favourable weather and terrain conditions, the volume of

audible noise does not exceed the levels envisaged by sanitary requirements

(55dB);

during night hours, a noise with the volume lower than envisaged by sanitary

requirements (45dB) can be expected at a distance of 500-600m away from the

tower of wind turbine;

in the vicinity of railway lines and car routes characterized by a considerable

volume of road traffic, the noise emitted by wind farms is masked by sounds

emitted by other sources;

when the wind exceeds 10m/s, the swoosh of tree branches constitutes an

additional source of noise, masking the sounds produced by wind turbines.

Among the most important acoustic phenomena associated with the functioning of

wind power farms are: the Doppler effect (sound audible at a distance shorter than 70m),

frequency modulation of comb filter and amplitude modulation.

During a day, a wind turbine noise, already at a distance of 300m, is significantly

masked by other sounds (road traffic, swoosh of trees, noise coming from household

facilities), and at a distance of 600m it is completely imperceptible against the acoustic

background. By night a noise generated by wind turbine is clearly audible at a distance of

300m, and at a distance of 600m it can be discerned provided that there are no other sounds,

and at a distance of 1000m it is extremely difficult to distinguish that noise between other

sounds in the surroundings. At a distance of 600m away from a wind turbine, the sounds

produced by it are discernible only due to audible modulations: i.e. amplitude, comb filter

frequency.

As regards impact of the wind power farms on a quality of a human being life, it

must be asserted that:

to date there are no confirmed cases of health problems that could be unequivocally

associated with a noise emitted by wind turbines;

terrain situated within a 500-600 radius from a wind turbine tower is a zone

characterized by significant unwelcome conditions; residents living there can complain

about unwelcome sounds coming from the operating turbines, as well as can suffer from

sleeping disorder;

to date no case of photosensitive epilepsy has been reported in connection with the

effects of shade flickering; an effect of shade flickering can be considered only in terms

of the subjective psychical reactions;

a zone of significant predicaments associated with shade flickering reaches between

100m to the S, through 400m to the N, and 700m both in the E and W, as well as 1000m

in the NE and NW from a wind turbine tower;

electromagnetic fields in the vicinity of wind farms are characterized by the minute

volumes and do not affect adversely a human being health.

The EU legislation does not decide directly about the issues concerning the possibility

of locating wind power plants. The EU International Court of Justice in one of its sentences

allowed for possibility to resolve conflicts occurring between two approaches, supporting of

wind energy against conservation, in favour of natural environment protection. Authorities of

the member state have at their disposal possibility to pass legislation introducing adequate

restrictions on the location of wind turbines in the vicinity of valuable natural and landscape

areas provided that these restrictions would be imposed in the objective manner, justified by

7

scientific data and being within the limits of the principle of proportionality, as well not

violating the directives’ regulations regarding conservation and especially the directive

2009/28/EC

Pursuant to the Polish law, carrying out spatial policy in the voivodeship belongs the

tasks of voivodeship self-government. Voivodeship elf-governmental authorities can conduct

policy concerning coordinated location of wind farms through introduction adequate solutions

to a spatial development plan, which in turn have to be taken account of in a given local

development plan that is approved by gimina self-governmental authorities.

Current advanced wind energy technology makes it possible to effectively use the areas

with wind speed averages above 5m/s and energy density above 200W/m2. Now, high-speed

constructions with a horizontal axis of rotation of the up-wind type and with triple-blade wing

propellers are today the most commonly utilized types of wind turbines. They are

characterized by effectively adding small torque and also by highly effective aerodynamic

force. Technological advancement in wind energy is now oriented at devising generators

characterized by a high efficiency of operation, which is going to be achieved by making the

best use of special slow-rotation type generators. By increasing the diameter of rotors and the

height of towers, it is possible to obtain much greater power output of the wind farms. New

observable tendency is integrating small wind farms with urban systems, making it possible to

use the powerful gusts as the wind is forced to flow around the buildings. New technologies

are developed that tend to devise wind turbine generators featuring low emission of noise and

making the best use of a broad spectrum of wind speed. there are also ongoing works on

devising improved hybrid generators, combining small wind farms with photovoltaic

generator installations.

Based on evaluation of natural environment, landscape, social, cultural and economic

conditions as well as on spatial order, areas with varied levels of capabilities for the

development of wind energy investments can be listed.

Category A – criteria of zones delimitations:

Ecological network of regional and supraregional significance, including:

o Special areas of conservation NATURA 2000 (biocentres and wildlife

corridors)

o Landscape Parks

o Areas of protected landscape in rivers’ valleys

Forests with a 200m buffer zone

Lakes of > 1ha with a 500m buffer zone

Historical monuments with a 5000m buffer zone

Cultural parks

500m away from a compact settlement

Health resorts protected zones

Recommendations for types A1 and A2

Types A1 and A2 encompass the areas where wind energy investments should be

excluded, except for small household wind turbines maximum up to 30m high. It must be

noted that the range of type A2 can be subject to changes along with the development of

settlement builtup area. That is why, the same rules should be applied to areas with a 500m

buffer zone away from the terrains envisaged for compact settlement in the local plans of

spatial development.

8

In the Kujawsko-Pomorskie voivodeship, type A1 includes compact areas situated

along central river valleys, in the Bydgoszcz-Toruń Metropolitan Area as well as in the

Tuchola Forest situated in the Krajeńskie Lakeland. On the remainder areas, the zones

excluded from wind energy investments have insular character with observable concentration

in the eastern limits of the region. Type A2 is manifested by dispersion, relating to the system

of settlement system. Slightly lower density can be seen in the eastern and southern parts of

the voivodeship.

Category B. Limited protection of natural and cultural heritage – criteria of zones delimitation

5000m buffer zone around bird and bat sanctuaries

Areas of protected landscape beyond rivers’ valleys

Tourist regions established by the Office of Regional and Spatial Planning in

Włocławek

3000m buffer zone around cultural parks

Bydgoszcz-Toruń Metropolitan Area

Recommendations for type B1.

In the zone encompassed by type B1, the development of wind energy is conditional.

There must be fulfilled criteria associated with the particular above-mentioned requirements

(category B). Most especially it concerns obligatory requirements: a) visualization in the

region of cultural parks, historical monuments; b) faunistic analysis in the buffer zone of bird

and bat sanctuaries; c) valorisation assessment of tourism resources; d) referring to the

planned development of settlement and to potential forestation within the Bydgoszcz-Toruń

Metropolitan Area.

In view of the occurrence of dispersed settlement at a distance < 500m from wind

farms the development of new wind energy investments is possible only in the following

cases: a) expropriation; b) individual agreement between investors and property owners

concerning recompense for the created unwelcome effects. In addition, in the latter case,

accounting of the directions and distances of shade flickering, it is recommended to cease

wind turbines operations during sunny days and in the appropriate time intervals.

In the type B1 areas no clusters of wind turbines should be allowed.

Wind farms ought to be constructed exclusively in the areas covered by local plans of spatial

development, however, an area coverage should not be smaller than 1km2, and a distance

between wind turbines and the limit of a plan no smaller than 500m.


Within the zone encompassing type B2, the development of wind energy is

conditional. There must be fulfilled criteria associated with the particular above-mentioned

requirements (category B). Most especially it concerns obligatory requirements: a)

visualization in the region of cultural parks, historical monuments; b) faunistic analysis in the

buffer zone of bird and bat sanctuaries; c) valorisation assessment of tourism resources; d)

referring to the planned development of settlement and to potential forestation within the

Bydgoszcz-Toruń Metropolitan Area.

Distance from settlement builtup (> 500m from compact and dispersed settlement) in

essence does not restricts the development of wind energy. However, in spite of that, in view

of the simultaneous restrictions concerning protection of natural environment and cultural

resources, in that area should not be constructed considerable clusters of overly towering wind

turbines (10 turbines of >100m height)

9





In view of the occurrence of dispersed settlement at a distance < 500m from wind

farms, the development of new wind energy investments is possible only in the following

cases: a) expropriation; b) individual agreement between investors and property owners

concerning recompense for the created unwelcome effects. In addition, in the latter case,

accounting of the directions and distances of shade flickering, it is recommended to cease

wind turbines operations during sunny days and in the appropriate time intervals.

In the type B3 areas no clusters of wind turbines should be allowed.




Category C. Lack of zonal protection of natural environment and cultural heritage

Recommendations for type C1.

Distance from settlement builtup (> 500m from compact and dispersed settlement) in

essence does not restricts the development of wind energy. However, in spite of that, in view

of the simultaneous restrictions concerning protection of natural environment and cultural

resources, in that area should not be constructed considerable clusters of overly towering wind

turbines (10 turbines of >100m height)




Recommendation for type C2.

Environmental conditions as well as a distance from settlement builtup area (1000m

from compact and dispersed settlement) do not restrict the development of wind energy.

Areas of type C2 can be acknowledged as especially predestined for the construction of

considerable clusters of wind turbines. Wind farms can be constructed exclusively in the areas

covered by local plans of spatial development.

General recommendations

Problem of wind farm location requires legal measures at the central level. Their

introduction would allow to include appropriate provisions in the local plans of local

development.

Necessary prerequisite for appropriate policy with regard to the development of wind

energy in the Kujawsko-Pomorskie voivodeship is an essential improvement in the

extent of areas covered by local plans (at present the situation is the worst as set

against the whole country).

Wind energy investments should be carried out only in these localities where are

available local plans of spatial development, however, an area coverage should not be

smaller than 1km2, and a distance between wind turbines and the limit of a plan no

smaller than 500m

Every time when preparing necessary documentation there has to be obligatory

requirement to conduct visualization as an integral part of evaluation procedures while

evaluating the impact of wind turbines on environment

10

Development of the household wind farms (with a height <30m) should be entirely

free from administrative restrictions (except for the standard requirements relating to

building regulations)

In view to assuring high quality of life, as is in the case of a new planned investment

location, the necessary analyses should be carried out of sound propagation that

account of soil moisture and ground air layer moisture as well as distribution of

directions and speed of wind. It is necessary to conduct detailed analysis of the range

of shade flickering taking account of cloud cover accompanying this phenomena. Also

a number of persons potentially affected by unwelcome effects of noise and flickering

has to be determined.

Construction of new network systems may facilitate the development of wind energy

in the region

Documents

energetyka wiatrowa w kontekście ochrony krajobrazu