XXIII Skup TRENDOVI RAZVOJA: “POLOŽAJ VISOKOG OBRAZOVANJA I NAUKE U SRBIJI”, Zlatibor, 22. - 24. 02. 2017.

130

Paper No.T1.3-6

ELEKTRONSKO UČENJE: FAKULTET TEHNIČKIH NAUKA

Bojan Lalić1, Uglješa Marjanović2, Branislav Bogojević3, Igor Žunić4, Goran Tepić5 1,2,3,4,5Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad, Srbija

1blalic@uns.ac.rs, 2umarjano@uns.ac.rs, 3bogojevic@uns.ac.rs, 4igorzunic@uns.ac.rs, 5gtepic@uns.ac.rs

Kratak sadržaj: U ovom radu je prikazan presek stanja na Moodle eLLab platformi za učenje na daljinu na Fakultetu tehničkih nauka, Univerziteta u Novom Sadu za 2016/17 godinu. Urađena je uporedna analiza za školsku 2015/16 i zimski semestar 2016/17. Prikazan je broj aktivnih kurseva, studenata, rasprostranjenost i primena platforme za učenje na daljinu na Fakultetu tehničkih nauka.

Ključne reči: Elektronsko učenje, Moodle, FTN

ELECTRONIC LEARNING: FACULTY OF TECHNICAL SCIENCES Abstract: This paper presents the highlights of Moodle eLLab platform for distance

learning at the Faculty of Technical Sciences, University of Novi Sad for the 2016/17 year. Comparative analysis between school year 2015/16 and winter semester 2016/17 has been conducted. The paper shows interesting information regarding operations of platforms, such as the number of students and teachers, number of active courses page views and other important data at the Faculty of Technical Sciences.

Key Words: Electronic learning, Moodle, FTS

1. UVOD Sa popularizacijom sistema za elektronsko učenje, mnogi univerziteti su razvili nastavne

programe za svoje studente koji su podržani novim tehnologijama učenja [1]. Departman za industrijsko inženjerstvo i menadžment (DIIM) na Fakultetu tehničkih nauka (FTN), Univerziteta u Novom Sadu je 2014. godine osnovao Laboratoriju za učenje na daljinu (engl. e-learning laboratory – eLLab) sa ciljem da samostalno razvije i primeni digitalno i onlajn učenje (e-učenje) i da omogući studentima rad u virtuelnom okruženju uz stalna istraživanja datog područja. Platforma za učenje na daljinu predstavlja podršku konvencionalnim studijama na FTN.

Ovaj rad ima za cilj da prikaže presek stanja na Fakultetu tehničkih nauka, Univerziteta u Novom Sadu za tekuću 2016/17 školsku godinu, kao i da se napravi poređenje sa prethodnim školskim godinama.

2. ELEKTRONSKO UČENJE U literaturi se navode tri tipa elektronskog učenja – sinhrono, asinhrono i kombinovano e-

učenje [2]–[5]. Izbor metoda zavisi od sadržaja i brzine potrebne za učenje. Sinhrono e-učenje podrazumeva prisustvo nastavnika koji rukovodi procesom učenja, virtuelnu učionicu i isporuku sadržaja u realnom vremenu. Nastavnik i studenti se sastaju na određeno vreme u virtuelnoj učionici i u stanju su da razmenjuju informacije istovremeno i da direktno komuniciraju sa ostalim učenicima [4], [6]. Primeri za ovaj vid učenja su virtuelne učionice, audio/video tele-konferencije, internet forumi, instant poruke i vebinari [3].

Asinhrono učenje je fleksibilnije u tome što ne zahteva istovremeno učešće svih studenata i nastavnika [2]. Asinhrono učenje omogućava studentima da uče u bilo kom trenutku i sa bilo kog mesta. Ovaj vid učenja uključuje nastavu u kojoj učesnici dobijaju namensko znanje koje im omogućava da izvrše potrebne zadatke. U asinhronom vidu e-učenja koriste se različiti multimedijalni sadržaji koji čine učenje interaktivnim, a studenti su posvećeniji tokom asinhronog e-učenja u poređenju sa tradicionalnim učenjem [3]. Primer asinhronog e-učenja je pohađanje nastave koja se sprovodi putem interneta u kojoj učesnici usvajaju određene tematske celine [7]. Pored navedenog, primeri asinhronog e-učenja su i interaktivna uputstva, snimljena

1

XXIII Skup TRENDOVI RAZVOJA: “POLOŽAJ VISOKOG OBRAZOVANJA I NAUKE U SRBIJI”, Zlatibor, 22. - 24. 02. 2017.

131

predavanja, prezentacije putem interneta, „ćaskanje“ putem interneta, sistemi za kolaboraciju koji podržavaju diskusiju, platforme za učenje na daljinu i e-pošta [4], [8], [9].

Mnogi univerziteti u procesu isporuke znanja koriste tehnologiju u kombinaciji sa tradicionalnim metodama sprovođenja nastave [3]. Hibridno učenje (engl. blended learning) se definiše kao integracija tradicionalnog učenja licem-u-lice sa učenjem preko interneta [10]. Hibridni pristup učenju omogućava nastavnicima da koriste unapred spremljene materijale koji omogućavaju studentima samostalno usvajanje određenih tematskih celina, pripremu za kontaktne časove i utvrđivanje preslušanog gradiva, zajedno sa učenjem u zajedničkom prostoru bilo da je to učionica, amfiteatar ili laboratorija [7]. Ovaj vid e-učenja pruža veće koristi za sve učesnike učenja jer omogućava direktan kontakt nastavnika sa studentima [3]. Na nivou aktivnosti i predmeta, hibridno učenje može da se koristi za razvoj aktivnosti učenja, interakcije između studenata i interakcije sa nastavnikom. Hibridno učenje na nivou programa ima tendenciju da bude više administrativno nego pedagoški orijentisano. Takvo učenje uključuje kombinaciju predavanja u učionici i samostalnog rada na računarima.

3. E-UČENJE NA FAKULTETU TEHNIČKIH NAUKA Od 2014. godine, u Laboratoriji za učenje na daljinu – eLLab, prikupljaju se i analiziraju svi

relevantni podaci koji ukazuju na trend rasta potrebe za korišćenjem platforme za učenje na daljinu kao podrške konvencionalnom načinu izvođenja nastave. Kako bi se dobio sveobuhvatan uvid u realno stanje, eLLab tim prati rast broja: kurseva, ukupnog broja korisnika i aktivnih korisnika na platformi. Upotreba PIWIK [11] sistema statističke obrade podataka o intenzitetu korišćenja Moodle eLLab platforme za učenje na daljinu pokazala je stalan trend rasta u svim značajnim segmentima merenja.

U zimskom semestru 2014/15 godine 24 predmeta je bilo na Moodle eLLab platformi. Naredne 2015/16 godine broj kurseva je dostigao 50 (rast 108%). U zimskom semestru tekuće 2016/17 školske godine broj kurseva je 78 (rast 56%). U obzir su uzeti samo aktivni kursevi, bez kurseva za obuku nastavnog osoblja, administratora sistema i kurseva u fazi razvoja. Takođe, značajan aspekt pri analizi rasta broja kurseva je distribucija po godinama studija (tabela 1).

Tabela 1. Distribucija kurseva po godinama studija za zimski semestar 2016/17

I godina II godina III godina IV godina V - Master ∑ 10 12 12 21 23 78

Od ukupno 78 kurseva, 70 se realizuje u okviru studijskih programa na DIIM. Osim DIIM, u

tekućoj školskoj godini Moodle eLLab platforma je korišćena i na Departmanu za energetiku, elektroniku i telekomunikacije (4 kursa), Departmanu za inženjerstvo zaštite životne sredine i zaštite na radu (3 kursa), Departmanu za proizvodno mašinstvo (1 kurs) i Departmanu za saobraćaj (1 kurs). Distribucija kurseva po studijskim programima na DIIM je prikazana u tabeli 2. Udeo kurseva koji imaju podršku putem Moodle eLLab sistema u odnosu na ukupan broj kurseva iznosi 57% i 34%, na studijskim programima inženjerski meandžment na osnovnim studijama i master akademskim studijama, respektivno.

Tabela 2. Distribucija kurseva po studijskim programima na DIIM-a ZS 2016/17

Studijski program

Inženjerski menadžment

– OAS

Inženjerski menadžment

– MAS

Industrijsko inženjerstvo – OAS i MAS

Mehatronika – OAS i

MAS

Inženjerstvo informacionih

sistema – OAS i MAS

Inženjerstvo inovacija –

MAS

Moodle eLLab 25 12 20 8 18 5 Ukupno 44 35 44 41 25 6 Udeo 57% 34% 45% 19% 72% 83%

*Napomena: 9 predmeta se izvodi na dva stud.programa (IM i II); Stručna praksa – svi stud. prog. DIIM-a Drugi ključni indikator je ukupan rast broja korisnika. Ukupan broj korisnika u školskoj

2014/15 godini je iznosio 1760. Naredne godine zabeležen je rast od 56% - 2742 korisnika. U tekućoj školskoj godini, nastavljen je trend značajnog povećanja ukupnog broja korisnika koji trenutno iznosi 3988, što predstavlja rast od 45% u odnosu na školsku 2015/16 (slika 1).

2

XXIII Skup TRENDOVI RAZVOJA: “POLOŽAJ VISOKOG OBRAZOVANJA I NAUKE U SRBIJI”, Zlatibor, 22. - 24. 02. 2017.

132

Slika 1. Rast ukupnog broja korisnika/aktivnih korisnika i kurseva

Kada su u pitanju aktivni korisnici (5 ili više pristupa platofrmi za vreme zimskog semestra), školske 2015/16 godine je zabeležen rast od 58% u odnosu na 2014/15 jer je broj aktivnih korisnika sa 894 porastao na 1409. U ovom segmentu je u tekućoj školskoj godini takođe uočen značajan rast (40%) jer je u odnosu na 2015/16 godinu broj porastao na 1973 aktivna korisnika.

Rast broja kurseva i korisnika direktno je uticao na značajan rast frekvencije saobraćaja na platformi. Tokom zimskog semestra školske 2016/17 godine platformi je pristupano 67.800 puta. Prosečno zadržavanje korisnika na platformi je 5min i 50sec, ostvareno je 12.031 preuzimanje (downloads), a dnevno je u proseku pristupalo 579 korisnika. Koristeći jedinicu mere frekvencije internet saobraćaja – pregled stranice (pageview), statistički podaci pokazuju da su korisnici u proseku dnevno ostvarivali 4464 pregleda stranica, a da ukupan broj pregleda stranica za ceo semestar iznosi 516.759, što predstavlja rast od 61% u odnosu na zimski semestar 2015/16 (slika 2).

Slika 2. Rast mesečnog proseka/maksimuma i ukupan rast pregleda stranica

Slika 3. Prosečni broj pregleda stranica i pristupa po danima u nedelji ZS 2016/17

3

XXIII Skup TRENDOVI RAZVOJA: “POLOŽAJ VISOKOG OBRAZOVANJA I NAUKE U SRBIJI”, Zlatibor, 22. - 24. 02. 2017.

133

Fleksibilnost Moodle eLLab platforme je jedna od najbitnijih karakteristika i ogleda se u tome da studenti mogu da pristupe sa različitih lokacija, u bilo koje doba dana, svakog dana, koristeći gotovo sve raspoložive uređaje koji imaju pristup internetu, nezavisno od pregledača (browsera). Detaljan pregled pristupa po danima, uređajima i pregledačima prikazan je na slikama 3 i 4.

Slika 4. Distribucija pristupa prema vrsti uređaja i korišćenog pregledača ZS 2016/17

4. ZAKLJUČAK U radu je prikazan presek stanja upotrebe Moodle eLLab sistema za elektronsko učenje na

Fakultetu tehničkih nauka. U odnosu na prethodne školske godinu došlo je do značajnog rasta pogledu broja predmeta koji su postavljeni na platformu, ukupnog broja korisnika i aktivnih korisnika. 5 od 13 Departmana na FTN koristi Moodle eLLab platformu. Rast broja kurseva u odnosu na zimski semestar prošle školske godine iznosi 78%. Udeo kurseva koji imaju podršku putem Moodle eLLab sistema, u odnosu na ukupan broj kurseva na studijskim programima inženjerski meandžment na osnovnim studijama, iznosi 57%.

5. LITERATURA

[1] U. Marjanovic, M. Delić, and B. Lalic, “Developing a model to assess the success of e-learning systems: evidence from a manufacturing company in transitional economy,” Inf. Syst. E-bus. Manag., vol. 14, no. 2, pp. 253–272, 2016.

[2] B. Lalic, U. Marjanovic, N. Tasic, B. Bogojevic, I. Zunic, and N. Simeunovic, “E-Učenje u industriji: Izmeštanje procesa obuke na univerzitet,” in XIX Skup Trendovi razvoja: “Univerzitet na tržištu...,” 2013, pp. 79–82.

[3] A. Hodges, “Corporate e-learning: how three healthcare companies implement and measure the effectiveness of e-learning,” University of Alabama, 2009.

[4] D. Zhang and J. Nunamaker, “Powering E-Learning In the New Millennium: An Overview of E-Learning and Enabling Technology,” Inf. Syst. Front., vol. 5, no. 2, pp. 207–218, Apr. 2003.

[5] L. Caporarello and G. Sarchioni, “E-learning: the recipe for success,” J. e-Learning Knowl. Soc., vol. 10, no. 1, pp. 117–128, Jan. 2014.

[6] J. G. Ruiz, M. J. Mintzer, and R. M. Leipzig, “The Impact of E-Learning in Medical Education,” Acad. Med., vol. 81, no. 3, pp. 207–212, 2006.

[7] U. Marjanovic and B. Lalic, “Primena Moodle eLLab platforme na FTN-u: Kombinovano učenje,” in XX Skup Trendovi razvoja: “Razvojni potencijal visokog obrazovanja,” 2014, pp. 151–154.

[8] D. Zhang, L. Zhou, R. Briggs, and J. Nunamaker, “Instructional video in e-learning: Assessing the impact of interactive video on learning effectiveness,” Inf. Manag., vol. 43, no. 1, pp. 15–27, Jan. 2006.

[9] D. Zhang, L. Zhao, L. Zhou, and J. Nunamaker, “Can e-learning replace classroom learning?,” Commun. ACM, vol. 47, no. 5, pp. 75–79, May 2004.

[10] D. R. Garrison and H. Kanuka, “Blended learning: Uncovering its transformative potential in higher education,” Internet High. Educ., vol. 7, no. 2, pp. 95–105, 2004.

[11] https://piwik.org/what-is-piwik/

4