elektroników radioamatorów · układy zegarowe MC1206, rezonatory 1 MHz, 4,43361 MHz (PAL), UAA180, stabilizatory 5 V i 12 V pamięci, mikroprocesory, M24-112 i inne do komputerów

WYDA w werwo NOT

4 miesięcznik elektroników radioamatorów i krótkofalowców PL ISSN 0137-6802

OGŁOSZENIA

Za treść ogłoszeń, ani za rzetelność realiza-cji zawartych w nich ofert Redakcja nic ponosi żadnej odpowiedzialności. Zgłosze-nia drobne (do 50 słów) w cenie 30 zł za słowo przyjmuje Dział Ogłoszeń i Reklamy WCiKT SIGMA, ul.Świętojerska 5/7,00-236

W arszawa. Teł. 31-93-65 od godz. 9—15.

Transceivcry OL85— 144/432 MHz, I W. 0,3 pV, CW/SSB/FM, HA80 — 1.8...28 MHz, 5 W, 0.2 HV, CW/SSB, VOX, BK, RIT, ARW, ALC, monitor CW, S-metr, filtr CW, syntezer częstotli-wości, cyfrowa skala, AR8S — 3.S...28 MHz, 10 W. 0.8 pV, CW/SSB. Poleca Zakład Elektronicz-ny. ul. Sucharskiego 17. 65-562 Zielona Góra.

PIÓRA ŚWIETLNE do mikrokomputera SPE-CTRUM w dwóch wersjach wykonania: LP-I z własnym zasilaniem w cenie 5490 zł oraz LP-2 z wykorzystaniem zasilacza SPECTRUM w cenie 5350 zł oferuje Zakład Elektroniczny, ul. Nowot-ki lOa. 95-054 Ksawerów, tel. 15-83-19 i 15-84-59.

Odstąpię półprzewodniki: układy gier telewizyj-nych, wyświetlacze LED, diody, tranzystory, układy zegarowe MC1206, rezonatory 1 MHz, 4,43361 MHz (PAL), UAA180, stabilizatory 5 V i 12 V pamięci, mikroprocesory, M24-112 i inne do komputerów. Zbigniew Kawczynski, Bednarska 10 m. 2. 00-310 Warszawa.

Uniwersalne obudowy do urządzeń elektronicz-nych do zestawów miniwieża, duża wieża, wieża systemu typu rack 19 cali, kasety do urządzeń cyfrowych i mikrokomputerów wykonuje na za-mówienie: Zakład Elektroniczny, ul, Dzierżona 32. 44-100 Gliwice, tel. 32-27-59. Informacje wysyłamy po otrzymaniu zaadresowanej koperty ze znaczkami.

USŁUGI KOMPUTEROWE „COMPU-DE-REK", Rutkowskiego 10A m. 11.00-020 Warsza-wa poleca bogaty wybór programów i literatury polskiej i zagranicznej.

Tłumaczę fachowo teksty niemieckie (elektroni-ka, informatyka). A. Bochniak. Os. XX-lecia 28/76, 31-854 Kraków, tel. (pracaj 444-666 w. 76-77.

Wysokiej klasy układy elektroniki estradowej do samodzielnego montażu — płytka + opis (m.in. Analog Dclay. Analog Echo. Rotor-String-Cho-rus-Sound, Flanger, Kompresor. Distortion i inne atrakcyjne układy). Zakład wysyła katalog po otrzymaniu koperty z adresem zwrotnym + znaczek 25 zl. Zakład Telcradiomechaniczny, ul. Wschodnia 56. 90-263 Łódź.

„ELEKTROAKUSTYKA Hi-Fi SERWIS" . Spe-cjalistyczne regulacje i naprawy zestawów hi-fi: magnetofonów (kasetowych i szpulowych), tune-rów, wzmacniaczy, korektorów, gramofonów produkcji ZR im. Kasprzaka, ZR DIORA, ŁZR FONICA. ZR ELTRA, RADMOR. Lech Kału-ża, Wróbla 18, 05-807 Podkowa Leśna, tel. 58-98-66.

ZABAWKI ELEKTRONICZNE w postaci ze-stawów do samodzielnego montażu (płytka + części + instrukcja). Zdalne sterowanie modeli, gry elektroniczne, miniodbiorniki radiowe, zesta-wy projektowe ilp. Sprzedaż wysyłkowa. Katalog

- znaczek za 25 zł + zaadresowana koperta z naklejonym znaczkiem za 10 zl. Zbigniew Sztan-dera, Ossolińskich 21,35-328 Rzeszów.

Radioelektronik KWIECIEŃ 1987 • ROCZNIK XXXVIII(95)

Czasopismo wydawane przy współpracy

TOWARZYSZENIA ELEKTRYKÓW POLSKICH 4 '87

Z KRAJU i ZE Ś W I A T A 1

E L E K T R O A K U S T Y K A Głośniki w samochodzie , 3 Starzenie się głośników 6

M I E R N I C T W O IEC-625 bez tajemnic 7

TECHNIKA M I K R O P R O C E S O R O W A Prosty interfejs IEC-625 do mikrokomputera Meritum (1) — Hardware 10 Analizator stanów logicznych 11

ELEKTRONIKA W D O M U Programowane sterowanie modeli 13 Bariera optoelektroniczna 21

S C H E M A T Y Odbiornik telewizji kolorowej Helios TC 500 (1) 15

Z P R A K T Y K I R A D I O A M A T O R S K I E J Wyciszanie trzasku powstającego w momencie rozpoczynania zapisu w magnetofo-

nie MDS-418 24

R A D I O K O M U N I K A C J A Amatorski radiotelefon FM — 2 m 25

K R Ó T K O F A L O W I E C POLSKI 27

Z P R A S Y ZAGRANICZNEJ Wskaźnik poziomu mocy do zespołu głośnikowego 32

P O M Y S Ł i REALIZACJA Przełącznik elektroniczny do oscyloskopu oki. IV

RÓŻNE Rozstrzygnięcie Konkursu o nagrodę im. prof. M. Pozaryskiego oki. IV

Adres : Redakc ja „ R a d i o e l e k t r o n i k " ul . N o w o w i e j s k a 1, 00-643 W a r s z a w a . Tel. 25-29-85

KOLEGIUM REDAKCYJNE: red. nacz. — prof. dr inż. Andrzej Sowiński, z -ca red. nacz. — inż. Janusz Justat, z-ca red. nacz. isekr. red. — Eugenia Grudzińska; redaktorzy dz ia łów: inż. Zenon Budynek, mgr inż. Tadeusz Górnicki, mgr inż. Leon Kossobudzki, dr inż. Michał Nadachowski. inż. Zdzisław Tkaczyk, mgr inż. Maria Tronina, inż, Jerzy Węglewski SP5WW, doc.

mgr inż Aleksander Witort Redaktor techniczny — Henryk Wieczorek Laborator ium: mgr inż. Leszek Halicki. Sławomir Graas

A r t yku ł ów nie z a m ó w i o n y c h nie zw racamy . Zas t r zegamy sobie p r a w o skracania i adiustacj i nadesłanych mate r i a ł ów

Opisy urządzeń i układów elektronicznych oraz ich usprawnień, zamieszczane w ,.Radioelektronika". mogą być wykorzystywane wyłącznie do własnych potrzeb. Wykorzystywanie ich do innych celów, zwłaszcza do działalności zarobkowej, wy-

maga zgody autora opisu

Przedruk całości łub fragmentów publikacji zamieszczanych w „Radioelektroniku" jest dozwolony po uzyskaniu zgody redakcji

( " " H f * ' A WYDAWNICTWO CZASOPISM i KSIĄŻEK TECHNICZNYCH j&B O / <J / V • ' Przedsiębiorstwo Naczelnej Organizacji Technicznej

Prenumerata: kwartalna 195 zl. półroczna 390 zl. roczna 780 zl. Inłormacji o warunkach prenumeraty udzielają miojscowo oddziały RSW „Prasa-Książko-Ruch" oraz urzędy pocztowo

Druk: Zakłady Graficzne DOM SŁOWA POLSKIEGO w Warszawie. Zam. 374/CD. Skład lechniką lotograliczną. Nakład 250.000 egz. Ark. druk. 4,5. Cena 65 zl. Numer zamknięto 6.03.87. K-79

- » e • C y f r o w e m a g n e t o f o n y k a s e t o w e na wy-s tawie w T o k i o . N a d o r o c z n e j w y s t a w i e „ A u d i o F a i r — 1986" w T o k i o , p r a w i e wszys tk ie z n a n e f i rmy wys t awi ły m o d e l e c y f r o w y c h m a g n e t o f o n ó w k a s e t o w y c h po -w s z e c h n e g o u ż y t k u ( D A T — a n g . Dig i ta l A u d i o Tape) . M a g n e t o f o n y d o m o w e były p r e z e n t o w a n e p rzez f i rmy: Aiwa , Alp ine , C o l u m b i a . H i t ach i , K e n w o o d , M i t s u b i s h i , N E C , O n k y o , P ioneer , S a n s u i , Y a m a h a . N a t o m i a s t J V C , M a t s u s h i t a i S o n y w y s t a -wiły m o d e l e c y f r o w y c h o d t w a r z a c z y k a s e -t o w y c h p r z e z n a c z o n y c h d o s a m o c h o d ó w . N i c u d z i e l a n o j e d n a k k o n k r e t n y c h in fo r -mac j i c o d o t e r m i n ó w w p r o w a d z e n i a tych u r z ą d z e ń n a r y n e k . Z n a w c y p r z e d m i o t u p r z y p u s z c z a j ą , że p ie rwsze d o s t a w y j a p o ń -skich , c y f r o w y c h m a g n e t o f o n ó w k a s e t o -wych p o j a w i ą się na r y n k u a m e r y k a ń s k i m j u ż w k o ń c u 1987 r.

• P r o g r a m badawczy d o t y c z ą c y k o m p u t e -ryzacj i p rowadzen ia s a m o c h o d u . 13 p r o d u -c e n t ó w s a m o c h o d ó w w E u r o p i e i 4 0 p la -c ó w e k n a u k o w o - b a d a w c z y c h rea l izu ją w s p ó l n i e p r o g r a m „ P r o m e t e u s z " z m i e r z a -j ą c y d o u ł a t w i a n i a p r o w a d z e n i a s a m o c h o -d u za p o m o c ą k o m p u t e r a . K o n c e p c j a p r o -g r a m u z m i e r z a d o tego, a b y k o m p u t e r p o k ł a d o w y był „ a k t y w n y m p i l o t e m " p o -m a g a j ą c y m k i e r o w c y w p r o w a d z e n i u sa-m o c h o d u . K o m p u t e r p o ł ą c z o n y z o d p o -w i e d n i m i c z u j n i k a m i p o w i n i e n m.in.: u-w z g l ę d n i a ć w a r u n k i a t m o s f e r y c z n e i s t a n j ezdn i o r a z o s t r z e g a ć k i e rowcę l u b i n t e rwe -n i o w a ć w s y t u a c j a c h n i e b e z p i e c z n y c h . P r z e w i d u j e się r ó w n i e ż udz ia ł k o m p u t e r a w u t r z y m a n i u p łynnośc i r u c h u p o j a z d ó w na d r o d z e i o p t y m a l i z a c j i w y k o r z y s t a n i a t ras . K o s z t p r o g r a m u ocen ia się na 1 mld D M .

• O b n i ż k a cen k o m p u t e r ó w k lasy M S X - 2 . K o m p u t e r „ P a n a s o n i c A l " p r o d u k o w a n y przez k o n c e r n M a t s u s h i t a Elec t r ic jes t s p r z e d a w a n y w cenie o k o ł o 200 do i . U S A . F i r m a S o n y o d p o w i e d z i a ł a na tę o b n i ż k ę z m n i e j s z e n i e m ceny na k o m p u t e r H B - F 1 . O b a w y m i e n i o n e k o m p u t e r y są p r o d u k o -w a n e w liczbie p o k i l kadz i e s i ą t tysięcy miesięcznie . I n n e firmy j a p o ń s k i e t a k ż e z a p o w i a d a j ą o b n i ż k ę cen m a ł y c h k o m p u -te rów.

• N a s y c e n i e odb io rn ikami r a d i o f o n i c z n y -mi. W e d ł u g d a n y c h o p u b l i k o w a n y c h w 1986 r. p rzez BBC, l iczba c z y n n y c h o d b i o r -n i k ó w r a d i o f o n i c z n y c h , we w s z y s t k i c h k r a -j a c h łącznie , p r z e k r o c z y ł a 1,5 mld . O d b i o -r n i k ó w r a d i o f o n i c z n y c h jes t p r ze sz ło d w a razy więcej n iż o d b i o r n i k ó w t e l ewizy jnych . Szczegó ln ie wielki wzros t l iczby o d b i o r n i -k ó w r a d i o f o n i c z n y c h w ok re s i e o s t a t n i c h 30 lat n a s t ą p i ł w C h i n a c h (z 1 m i n d o 100 min o d b i o r n i k ó w ) o r a z w innych k r a j a c h a z j a t y c k i c h i w Afryce.

• Kwolucja r y n k u f o n o g r a f i c z n e g o w R F N . O d 1983 r. z n a j d u j ą się na r y n k u f o n i c z n e

płyty c y f r o w e ( C D ) , k t ó r e w y w r ą wielki w p ł y w na p r o d u k c j ę i s p r z e d a ż d o t y c h c z a -s o w y c h n o ś n i k ó w z a p i s a n e g o d ź w i ę k u . N a p o n i ż s z y m wykre s i e są p r z e d s t a w i o n e p r z e w i d y w a n i a firmy S o n o p r e s s d o t y c z ą c e r y n k u R F N d o 2000 r. J a k w y n i k a z w y k r e s u , p r z e w i d u j e się s y s t e m a t y c z n y s p a d e k s p r z e d a ż y płyt d ł u g o g r a j ą c y c h , o d m a k s i m u m , k t ó r e w ł a t a c h 1978... 1980 w y n i o s ł o 120 m i n sz tuk płyt roczn ie . Licz-ba s p r z e d a w a n y c h kase t m a g n e t o f o n o -wych będz ie j e szcze zwiększa ł a się d o 1990 r., a b y w d a l s z y c h l a t ach n i cco ma leć . B a r d z o s z y b k o r o ś n i e l iczba s p r z e d a w a -nych f o n i c z n y c h płyt c y f r o w y c h (CD) . Z w y p r o d u k o w a n y c h w 1986 r. w k r a j a c h E u r o p y 9 0 m i n s z t u k , w R F N r y n e k w c h ł o -ną ł 7 m i n s z tuk . W 1990 r. p r z e w i d u j e się s p r z e d a ż a ż 36 m i n s z tuk . W k i lka lat p ó ź n i e j l iczba s p r z e d a w a n y c h f o n i c z n y c h płyt c y f r o w y c h ( C D ) s t an i c się w iększa o d l iczby s p r z e d a w a n y c h płyt d ł u g o g r a j ą c y c h , a o k o ł o 1995 r. będz ie o n a w i ę k s z a o d l iczby s p r z e d a w a n y c h kase t m a g n e t o f o n o -w y c h — f o n i c z n e p ły ty c y f r o w e w y s u n ą się na p ie rwsze micjscc . P r z e w i d u j e się, że o d 1990 r. p o j a w i się n o w y k o n k u r e n t , a m i a n o w i c i e — m a g n e t o f o n o w a k a s e t a cy-f r o w a ( D A T ) p r z e z n a c z o n a d o o d t w a r z a -n i a na m a g n e t o f o n i e k a s e t o w y m p o w -s z e c h n e g o u ż y t k u ( d o m o w y m , s a m o c h o d o -w y m , p r z e n o ś n y m ) . P r z e w i d y w a n i a d o t y c z ą c e r y n k u R F N są w p rzyb l i żen iu s łuszne i w o d n i e s i e n i u d o i nnych k r a j ó w — o m n i e j s z y m n a s y c e n i u g o s p o d a r s t w d o m o w y c h g r a m o f o n a m i ele-k t r y c z n y m i i m a g n e t o f o n a m i k a s e t o w y m i — w z a j e m n e p r o p o r c j e w y m i e n i o n y c h n o ś -n i k ó w d ź w i ę k u m o g ą się u k ł a d a ć inaczej .

Sprzedaż roczno

nośników dźwięku w RFN (prognoza)

PD — płyty długogrające. KM kasety

magnetofonowe. C D foniczne płyty cyfro-

we, DAT magnetofonowe kasety cyfrowe

Z K R A J U i ZE Ś W I A T A

• S a m o c h o d o w y sys tem nawigacy jny . W c e n t r u m b a d a w c z y m firmy Ph i l ips są k o n -t y n u o w a n e p r a c e n a d s a m o c h o d o w y m sy-s t e m e m n a w i g a c y j n y m . S y s t e m o n a z w i e „ C a r i n " — s a m r e h o d o w a i n f o r m a c j a i na -wigac ja — j e s t u z n a w a n y za j e d e n z n a j b a r -dziej o b i e c u j ą c y c h , m a j ą c y c h n a j w i ę c e j s zans n a z a s t o s o w a n i a p r a k t y c z n e . Sys t em dz ia ła n a z a s a d z i e busol i e l e k t r o n i c z n e j u m i e s z c z o n e j w s a m o c h o d z i e . D a n e ilu-s t r u j ą c e z m i a n y p o ł o ż e n i a p o j a z d u , prze-k a z y w a n e są z niej d o m i k r o k o m p u t e r a , k t ó r y j e a n a l i z u j e i n a s t ę p n i e i n f o r m u j e k i e r o w c ę (na m o n i t o r z e ) o tym, w j a k i m p u n k c i e t rasy , m i a s t a o b e c n i e się z n a j d u j e . M a p y d r o g o w e l u b p l a n y mias t są z a p i s a n e w pamięc i k o m p u t e r a . W przysz łośc i „ C a -r in" będz i e w s p ó ł p r a c o w a ł m.in . z syste-m e m nawigac j i s a t e l i t a r n e j „ N a v s t a r " .

S t a r e filmy cza rno-b ia łe w kolorze . Ist-nieje j u ż m o ż l i w o ś ć p r z e r a b i a n i a s t a r y c h filmów na filmy b a r w n e . U m o ż l i w i a t o o d p o w i e d n i o z a p r o g r a m o w a n y m i k r o -k o m p u t e r p o ł ą c z o n y z m a g n e t o w i d e m . P o -szczegó lne o b r a z y na k l a t k a c h filmowych są r o z k ł a d a n e na p o n a d 500 tys. p u n k t ó w . P r a c o w n i k o b s ł u g u j ą c y u r z ą d z e n i a wybie -ra b a r w y z „ e l e k t r o n i c z n e j pa le ty" , p o c z y m k o n t r o l u j e j u ż e fek ty p r a c y k o m p u t e r a . F i lm b a r w n y jes t j u ż z a r e j e s t r o w a n y nie na zwyk łe j t a śmie , lecz na m a g n e t y c z n e j ta -śmie m a g n e t o w i d u .

„ E l e k t r o n i c z n y z a g o n " . K o n s t r u k t o r z y j a p o ń s k i e j firmy T o s h i b a w y k o r z y s t a l i u-r z ą d z e n i a e l e k t r o n i c z n e d o u p r a w y w a -rzyw. S a ł a t a ro śn ie n a s p e c j a l n y m s t a n o -wisku , przy c z y m e l ek t ron i czn i e s t e r o w a n e i k o n t r o l o w a n e u r z ą d z e n i a z a p e w n i a j ą o d -p o w i e d n i ą t e m p e r a t u r ę , o świe t l en ie i d o -s t a r c z a n i e s k ł a d n i k ó w p o k a r m o w y c h rośl i-n o m . C a ł y z e s t a w tych u r z ą d z e ń m o ż e być ins t a lowany . . . w sklepie . S a ł a t a r o ś n i e więc na o c z a c h k l i e n t ó w ; jest z awsze świeża . D o d a t k o w a za le ta t ak i e j e l e k t r o n i c z n e j u p r a w y , t o w y e l i m i n o w a n i e t r a n s p o r t u wa-rzyw z o g r o d ó w d o sk l epów.

P e r s p e k t y w y sys temu Video 8 m m . Wie-le p r z e m a w i a za tym, że sys tem Video 8 m m odn ies i e wielki s u k c e s j u ż w na jb l i ż szych l a t ach . P o g l ą d ten wyraz i ł a r ó w n i e ż firma M a c k i n t o s h w s w o i m s t u d i u m d o t y c z ą c y m r o z w o j u s y s t e m ó w zapisu w ok re s i e n a j -b l iższych 10 lat . D o g ł ó w n y c h zalet sys te-m u V i d e o 8 m m zaliczyć należy lekkie k a m e r o w i d y , ma łe , lekkie i t a ń s z e kase ty o r a z m o ż l i w o ś ć w y k o r z y s t a n i a nie t y lko j a k o a m a t o r s k i e g o sp rzę tu p o w s z e c h n e g o u ż y t k u , a le r ó w n i e ż j a k o k a m e r s t o s o w a -n y c h d o ce lów p r o f e s j o n a l n y c h w p r z e m y -śle, medycynie, badaniach naukowych itd.

R a d i o e l e k t r o n i k 4 1 9 8 7 1

• Cyfrowa obróbka sygnałów fonicznych —DSP (ang. Digital Signal Processing) w sali koncertowej rozgłośni w RFN. Od oko-ło 10 lat w rozgłośniach radiofonicznych i studiach fonograficznych są wprowadzane magnetofony cyfrowo. Nadszedł czas nas-tępnego kroku - wyposażenia rozgłośni w cyfrowe systemy obróbki sygnałów fonicz-nych. przeznaczonych do emisji radiofo-nicznej lub utrwalenia w zapisie. W syste-mie tym analogowe sygnały otrzymywane z mikrofonów są po wzmocnieniu przeksz-tałcane w sygnały cyfrowe. Analogowe syg-nały są otrzymywane na wyjściach zasilają-cych studyjne kontrolne zespoły głośniko-we oraz na wyjściach przeznaczonych do modulowania nadajników. Wszystkie inne urządzenia studyjne i reżyserskie pracują w systemie cyfrowym. W urządzeniach cyfro-wych są więc realizowane takie operacje jak: wzmacnianie, tłumienie, mieszanie, fil-trowanie, opóźnianie (pogłos, echo, efekt)1

dźwiękowe), kompresja, ograniczenie (limi-towanie), zapis, montaż zapisu ild. Pierw-sza instalacja jest przystosowana do współ-pracy z. 48 mikrofonami i ma 32-cyfrowe wejścia oraz tyle samo wyjść analogowych. Zasadniczą zaletą tego rodzaju instalacji jest możliwość centralnego cyfrowego ste-rowania operacjami. Wszystkie ustalone podczas przygotowywania fragmentów au-dycji parametry mogą być zapisane w pa-mięci dyskowej i następnie wykorzystane do sterowania całością obróbki sygnałów. W instalacji zastosowane zostały w szero-kim zakresie łącza światłowodowe, szcze-gólnie odporne na zakłócenia.

• Zespoły głośnikowe „na miarę". Rosną-ce szybko wymagania co do walorów ja-kościowych muzyki odtwarzanej w domu. skłoniły firmę High-Tcch w GmbH w Dort-mundzie do uruchomienia warsztatu-salo-nu, w którym każdy może zapoznać się z kilkudziesięciu modelami zespołów głośni-kowych, wybrać najodpowiedniejszy do jego warunków (sam lub z udziałem fa-chowca-akustyka), zbudować wybrane ze-społy pod nadzorem fachowca oraz. prze-prowadzić ich odsłuch kontrolny i porów-nanie z. modelem. W tych warunkach mogą być realizowane nawet unikalne konstruk-cje, przystosowane do warunków lokal-nych.

• Wideo na taśmie magnetycznej 4 mm. Koreańska (pld.) firma Samsung przedsta-wiła na miejscowej wystawie sprzętu elek-tronicznego prototyp kamerowidu przy-stosowanego do mini-kaset z taśmą magne-tyczną o szerokości 4 mm. Kamcrowid ma wymiary 100 x 210 x 135 mm i masę 1.12 kg. Czas zapisu bądź odtwarzania wynosi do 80 min. Firma Samsung zapowiada podjęcie seryjnej produkcji już w 1987 r. zarówno na rynek koreański jak i na eksport oraz szybki jej wzrost w latach następnych.

* Nowy miniaturowy przekaźnik. Minia-turowy przekaźnik typu PI wyprodukowa-ła firma Siemens (fot. niżej). Reprezentuje on ogólnoświatowe tendencje do maksy-malnej miniaturyzacji przekaźników przy jednoczesnym utrzymaniu, a nawet pod-wyższeniu ich parametrów, takich jak czu-

łość, niezawodność czy możliwości przełą-czania. Przekaźnik ma powierzchnię pod-stawy 0,98 cni" oraz objętość 0.67 cm 3 i odznacza się dużą trwałością zarówno pod względem mechanicznym jak i elektrycz-nym. Czasy zadziałania, zwalniania i przełączania przekaźnika są minimalne. Przekaźnik umieszczono w wodoszczelnej obudowie zabezpieczonej dodatkowo za pomocą getteru. Wyprowadzenia elek-tryczne mieszczą się w rastrze 5,08 mm. Dzięki małym wymiarom przekaźnik znaj-dzie zastosowanie w telekomunikacji, me-dycynie i w automatyce. Może też pracowć jako element bezpośrednio sterujący w elektronicznych urządzeniach cyfrowych z układami typu TTL, ASL lub CMOS. Przewiduje się też zastosowanie tego prze-kaźnika w cyfrowej technice obliczeniowej jako elementu pamięciowego, w urządze-niach wejścia-wyjścia, a także do budowy różnego rodzaju interfejsów.

• Płaski zespół głośników dużej mocy. Japońska firma Teehnics oferuje nowego typu zespól głośnikowy wyróżniający się niecodzienną konstrukcją. Zespół jest prze-znaczony w zasadzie do zawieszenia na ścianie i ma wymiary I x I m oraz głębo-kość zaledwie 6 cm. Dwa głośniki niskoto-nowc i jeden głośnik nisko-średniotonowy mają płaskie membrany i po 4 cewki drga-jące. Poza tym zespól jest wyposażony w dwa okrągłe głośniki wysokotonowc. Ze-spół przenosi dobrze pasmo 35 Hz -r- 40 kHz. Jego moc wynosi 350 W przy względ-nie małej efektywności równej 88 dB.

• Lekka kamera do zdjęć holograficznych. Firma Holtronic(RFN) opracowała proto-typ przenośnej kamery do zdjęć holografi-cznych o wymiarach 100 x 120 mm i głębo-kości przestrzennej 90 mm. Kamera ma wymiary w przybliżeniu 0 , 6 x 0 , 4 x 0 , 3 m i masę kilku kilogramów. Podczas zdjęć holograficznych konieczna jest wysoka sta-bilność (nieruchomość) kamery. Dotych-czas rozwiązywano ten problem za pomocą umocowania kamery do przedmiotu o wielkiej masie. Nowa kamera wyróżnia się elementami elastycznego zawieszenia w starannie dobranych miejscach oraz zasto-sowaniem efektywnych tłumików drgań. Dzięki tym zabiegom udało się zapewnić wystarczającą stabilizację lekkiej kamery właściwej i możliwość otrzymania prawi-dłowych zdjęć. Ta kamera została wyróż-niona nagrodą wydawnictwa Franzis--Verlag za wybitne nowe opracowania te-chniczne.

• Identyfikacja osoby na podstawie cech jej oka. Ochrona systemów komputero-wych, zautomatyzowane usługi bankowe, zabezpieczenia skarbców i archiwów, wy-magają coraz częściej stosowania szybkich sposobów identyfikacji osób. Wykorzysta-nie do tego cciu linii papilarnych na skórze palców jest kłopotliwe wobec konieczności wykonania ich odbitki i dużej liczby da-nych magazynowanych w pamięci urządze-nia identyfikującego. Firma Eyc Dcntify (USA) wytwarza optoelektroniczne urzą-dzenie, które identyfikuje osobę na podsta-wie cech oka, a konkretnie — charaktery-stycznego rysunku tętniczek na siatkówce oka. Właściwe badanie realizuje promień podczerwieni, który przedostaje się do oka przez źrenicę i zatacza okrąg na siatkówce. Promieniowanie odbite jest rejestrowane w urządzeniu przez fotodiodę i odpowiedni układ elektroniczny. Dane dotyczące ka-żdej osoby zajmują w pamięci urządzenia 75 bajtów. Osoba zamierzająca skorzystać z uprawnienia do korzystania z określonej usługi, wybiera za pomocą klawiatury swój numer i przykłada oko do specjalnego okularu, kierując wzrok na diodę elektro-luminescencyjną emitującą łagodne, zielo-ne światło. Wówczas urządzenie przepro-wadza identyfikację osoby i odblokowuje działanie chronionych urządzeń usługo-wych.

• Wspólne przedsiębiorstwa studyjnej techniki telewizyjnej utworzyły firmy Bosch i Philips. Nowe przedsiębiorstwo noszące nazwę Broadcast Telcvision System (BTS) z siedzibą w Darmstadt (RFN) będzie za-trudniało 2400 pracowników. Oba koncer-ny postanowiły zjednoczyć po kilka już działających w dziedzinie techniki studyj-nej przedsiębiorstw w celu bardziej efekty-wnego wykorzystania dotychczasowego dorobku i dalszego rozwijania tej gałęzi techniki wizyjnej.

2 R a d i o e l e k t r o n i k 4 / 1 9 8 7

ELEKTROAKUSTYKA

Głośniki w samochodzie W okresie ostatnich lat rozwija sie intensyw-nie zastosowanie urządzeń elektroakustycz-nych w samochodach. Doskonalone są głoś-niki i zestawy głośnikowe oraz optymalizo-wane jest ich rozmieszczenie w samochodzie. W artykule przedstawiono ważniejsze wa-rianty stosowanych obecnie rozwiązań oraz podano dane techniczne krajowych głośni-ków.

Na rys. I przedstawiono pięć pods tawo-wych war ian tów rozmieszczenia g łośników (zestawów głośnikowych) w samochodzie . Boczno-przednie umieszczenie o z n a c z o n o literą B. Głośniki mogą być w b u d o w a n e d o przednich drzwi, wbudowane w ścianę sa-m o c h o d u przy ramie drzwiowej, bądź za-mocowane w narożach kabiny niżej deski przedniej.

Tylne umieszczenie głośników o z n a c z o n o literą T. Głośniki mogą być w b u d o w a n e w poziomą półkę za tylnymi siedzeniami, tuż pod tylną szybą. Zestawy głośnikowe m a j ą -ce własną o b u d o w ę są mon towane , w wy-padku s tosowania tego rozwiązania , na tejże półce.

Przednie umieszczenie głośników, ozna-czone literą P, dotyczy umieszczenia głoś-ników wysokotonowych (najczęściej w od-powiednich obudowach) w pobliżu naroży kabiny, na poziomie przedniej deski lub tuż nad nią. Wariant przedstawiony na rys. l a (zastoso-wania dwóch głośników bocznych) jest bardzo rozpowszechniony. Są wówczas s tosowane dwa głośniki s ze rokopasmowe (w obudowach lub wbudowane w drzwi), a w wypadku rozwiązania „bogatszego" - -zestawy głośnikowe składające się z dwóch głośników (nisko-średniotonowego i wyso-kotonowego) wbudowanych w drzwi lub wmontowanych do malej obudowy, k tóra jest z a m o c o w a n a na ścianie s amochodu lub w narożu. Moc głośników (zestawów) wynosi w tym wypadku od 2 x 5 W d o 2 x 20 W. Oczywiście zasadnicze ograni-czenia wynikają z wielkości i konst rukcj i s amochodu . W małych s a m o c h o d a c h wy-korzystanie drzwi do wmon towan ia głośni-ków jest przeważnie dość t rudne. Umieszczenie głośników wyłącznie z tylu, jak to przedstawiono na rys. Ib ma tę zaletę, żc jest możliwe zas tosowanie głośni-ków lub zestawów głośnikowych o więk-szych wymiarach, lepiej od twarza jących basy. Miejsce za tylnym siedzeniem, pod szybą, jest również dogodne pod względem prac montażowych związanych z wykona-

niem instalacji. Wadą tego rozwiązania jest to, że źródła dźwięku znajdują się za słu-chaczami. za jmującymi najczęściej przed-nie siedzenia. Ponieważ w samochodz ie prawidłowy odsłuch stereofoniczny jest niemożliwy, wada ta nic ma dużego znacze-nia. Rozwiązanie przedstawione na rys. Ic nale-ży zaliczyć d o rozwiązań wysokiej klasy, bowiem ma zalety wynika jące z umicszczc-

a

B

D

• T

•

c •

• • B T

9 ______

d

' I

Rys. 1. W arianty rozmieszczenia głośników w samochodzie B głośniki boczno-przednie, T głośniki tylne, P głośniki przednie (wyjaśnienia do poszczególnych rysunków podano w treści

artykułu)

nia g łośników w tylnej części s amochodu , a jednocześnie zapewnia lepszą perspektywę akustyczną, wobec zas tosowania również głośników bocznych. Może o n o mieć wiele odmian w zależności od rodza ju samocho-du i klasy instalacji e lektroakustycznej . O t o kilka przykładów: — cztery głośniki szerokopasmowe;

dwa głośniki n isko-średnio tonowe z ty-łu i dwa głośniki ś rednio-wysokotono-wc z boków: dwa duże głośniki n isko-średniotono-we 7. tyłu i po dwa głośniki z boków (zestawy głośników średniotonowych i wysokotonowych) .

Rozwiązanie z głośnikami umieszczonymi z tyłu i z b o k ó w ma sens w samochodach średniej wielkości i dużych, przy mocy wzmacniaczy wynoszącej co na jmnie j 2 x 10 W. Rozwiązanie to sprawia też pe-wien d o d a t k o w y kłopot: konieczne jest równoważenie nic tylko kana łów L i P za pomocą regula tora balansu, ale również odpowiednie zrównoważenie natężenia dźwięku o t rzymywanego z bocznych i tyl-nych głośników. D o zagadnienia tego po-wrócimy w końcowej części a r tykułu . Na rys. Id jest przedstawione ba rdzo inte-resujące rozwiązanie o wielu zaletach. Z boków są umieszczone głośników szeroko-pasmowe lub zespoły głośników zawierają-ce małe głośniki n isko-średniotonowe i głośniki wysokotonowc. Z tyłu jest wbudo-wany jeden duży owalny głośnik niskoto-nowy, wspólny dla obu kanałów. D o tego celu s tosuje się specjalne głośniki z cewką o dwóch uzwojeniach, które tó są połączone przez filtry do lnoprzepus towe z lewym i prawym kana łem wzmacniacza. W tym rozwiązaniu równoważenie natężenia dźwięku promieniowanego przez głośnik tylny w s tosunku d o głośników bocznych może być d o k o n y w a n e regula torem barwy dźwięku, bowiem głośnik tylny przenosi tylko najmniejsze składowe sygnału o częstotliwościach mniejszych niż 300 h-400 Hz.

Duży głośnik niskotonowy zapewnia do-skonałe od twarzan ie basów, boczne głośni-ki sprzyjają zachowaniu prawidłowej pers-pektywy akustycznej , wykonanie instalacji jest dość proste — o to zalety tego rozwią-zania. W a r t o zwrócić uwagę na to, żc amator -e lek t ron ik może względnie łatwo rozbudować instalację z d w o m a głośnika-mi bocznymi (rys. la) d o d a j ą c z tyłu zwy-czajny głośnik niskotonowy o średnicy 160-^200 mm. zasilany z dodatkowego

Radioelektronik 4 1 9 8 7 3

Rys. 2. Głośniki samochodowe przeznaczone do wbudowania w drzwi i ścianki samochodu U góry widoczne si| trzy głośniki wysokotonowe. kopulkowy i dwa piezoelektryczne; niżej, głośnik szerokopasmowy o średnicy lOt) mm i dwa głośniki nisko-średniotonowe o średnicach 160 mm i 200 mm

Rys. 3. Samochodowe zestawy głośnikowe (VISATON, RFN) a zintegrowany zestąw dwóch głośników o mocy JO W (średnica 134 mm); h — zintegrowany zestaw trzech głośników o mocy 50 W (wymiary 162 x 236 mm); c trójdrożny zestaw zamknięty o mocy 12 W (wymiary: 105 x 190 x 140 mm)

wzmacniacza, wyposażonego w stopień mieszający na wejściu. Taka rozbudowa znakomicie podnosi walory każdej instala-cji samochodowej zawierającej odbiornik radiofoniczny bądź odtwarzacz kaset i dwa boczne głośniki. Na rys. le jest przedstawiona bardzo roz-budowana instalacja z głośnikami z bo-ków, z tylu i dwoma wysokotonowymi głośnikami z przodu. Bywa ona stosowana

w dużych samochodach wraz z bogatym wyposażeniem w aparaturę elektroaku-styczną.

Spotykane obecnie na rynku światowym samochodowe głośniki i zestawy głośniko-we można podzielić na trzy grupy:

1. różnego rodzaju głośniki przeznaczone do wbudowania do drzwi bądź ścianek samochodu (patrz rys. 2);

2. zintegrowane zestawy głośników prze-znaczone do wbudowania w ścianki samochodu (patrz rys. 3a,b);

3. zestawy głośnikowe zawierające I —4 głośników w obudowie (patrz rys. 3 i 4).

Pojedyncze głośniki przeznaczone do wbu-dowania maję tę zaletę, że możliwe jest wykonanie najrozmaitszych wariantów, zaprojektowanych z uwzględnieniem typu samochodu i klasy instalacji. Na przykład, w samochodzie średniej wielkości mogą być zastosowane po dwa głośniki boczne: głośnik nisko-średniotonowy o średnicy 100 mm i piezoelektryczny głośnik wyso-kotonowy o średnicy 70 mm, wbudowane w drzwi (rys. 5a). W większym samochodzie mogą być zastosowane z tylu dwie pary głośników zawierające: głośnik szeroko-pasmowy o średnicy 100 mm i głośnik niskotonowy o średnicy 160 mm. a z boków

wysokotonowe głośniki kopułkowc lub piezoelektryczne (rys. 5b). Zaletą głośników piezoelektrycznych jest to, że nie są potrzebne jakiekolwiek filtry elektryczne, bowiem ich inipcdancja wejś-ciowa ma charakter wybitnie pojemnościo-wy, a ich skuteczność w zakresie niskich tonów jest znikomo mała. Są więc one przyłączane równolegle do głośnika nis-ko-średniotonowego lub średniotonowe-go. Jest to wielką zaletą tych głośników wysokotonowych, bowiem mogą one być „dodane" praktycznie do każdej instalacji samochodowej, wyposażonej w głośniki starszego typu. kiepsko przenoszące wy-sokie tony.

Do instalowania w samochodach mogą być wykorzystane również s tandardowe głośniki krajowej produkcji (np. G D S 10/5. G D 10/5, G D 12/5, G D S 16/20. G D N 10/20, G D N 12/30, G D N 16/15 oraz wyso-kotonowe G D W K 9/40, G D W K 9/80). Problem polega tylko na możliwości ich wbudowania w ściankę samochodu. Gdy wolna przestrzeń w ściance jest niedosta-teczna, można stosować pod kosz głośnika podkładkę o grubości 5 - r 3 0 mm. Warto wspomnieć o możliwości wykorzystania oparcia tylnego siedzenia do wmontowa-

Rys. 4. Zestaw głośnikowy samochodowy o mocy 10 W (TONSII. typ ZgS-KM/8-577)

4 rtadioelektfonik 4 1987

l)anc samochodowych zestawów głośnikowych TONSII.

T y p Moc

znamionowa [ W ]

Pasmo przenoszenia

[Hz]

Impedancja [ f t ]

Wymiary [ m m ]

Zgs-L0-4/8-577" ZgS-10-4/8-578*' ZgS-10-4/8-677" ZgS-IO-4/8-678*' ZgS-6-4 8-545" ZgS-10-8-526 ZgS-20-8-525 ZG 8c/s/2 ZG 20e/s/2 ZG 30c/s 2 ZG 5s

10 2 0 0 - 1 0 0 0 0 10 2 0 0 - 1 0 0 0 0 10 200-i-20 000 10 200 -7- 20 000, 6 170-r- 9000

10 100-M0000 20 100-:- 20 000

8 150-^12 500 30 70-r 20000 40 65 h-20 000

5 170-H 9000

130 x 130 x 88 0,55 130 x 130 x 88 0,65 I30x I30x 88 0,65 130 x 130 x 88 0.75 182 x 130 x 70 1.00 175 x 135 x 60 0,45 214 x 144 x 95 1,10

0 1 3 5 mm kulisty 1.00 200 x 115 x 120 2.20 240 x 134 x 140 3,50

182x 70 1,00

*' Nowe konstrukcje

nia głośników, szczególnie g łośników nis-ko-średniotonowych. Na przykład, w wielu „ M a l u c h a c h " nie jest wykorzys tywane tyl-ne miejsce za kierownicą. M o ż n a w nich wykorzystać oparc ie do wbudowan ia na-wet dużego głośnika n isko-średniotonowe-go lub całego zestawu sk łada jącego się z 2...3 głośników.

Na rys. 3a i b są przedstawione z integrowa-ne zestawy głośnikowe przeznaczone d o wbudowan ia w ścianki s amochodu . Głębo-kość wolnej przestrzeni koniecznej do wbu-dowania tego rodzaju zes tawów wynosi od 45 do 100 mm, co ogranicza zakres ich zastosowania do średniej wielkości i du -żych s amochodów. W kra ju tego rodza ju zestawy nie s;| wytwarzane. Asortyment zestawów mających własne obudowy jest bardzo szeroki. Na j -prostszym zestawem tego rodza ju jest po-jedynczy, sze rokopasmowy głośnik w obu-dowie uniwersalnej (rys. 4). W kra ju i zagranicą są wytwarzane zestawy dwu-drożne o obudowach zamknię tych , prze-znaczone głównie do ustawienia w tyle s amochodu .

Specjalistyczne wytwórnie zagraniczne wy-twarzają w licznych odmianach zestawy t rzydrożne (patrz rys. 3c), a nawet cztero-drożne. Spotyka się też zestawy d w ud rożne ba rdzo płaskie, przeznaczone do zamoco-wania na przednich drzwiach s amochodu . Pods tawowe dane techniczne zestawów sa-mochodowych Z W G T O N S I L są przed-stawione w tablicy. Z zadowoleniem należy stwierdzić widoczny pos tęp w zakresie ja -kości p rodukowanych zestawów, szczegól-nie s t andardowych zestawów o mocy 10 W. Pos iada jącego samochód amatora -e lek-tronika. ma jącego z reguły sk łonność do eksperymentowania , na jbardzie j powinny interesować pojedyncze głośniki wbudo-wywane d o ścian samochodu , bowiem dają one możliwość zapro jek towania własnego, więcej lub mniej oryginalnego rozwiązania , dos tosowanego do s amochodu i możli-wości jego właściciela. Podstawą wyjściową wszystkich rozwiązań

jest zwykle fabryczny odbiorn ik radiofo-niczny lub odtwarzacz kaset magne to fono-

Rys. 5. Głośniki wbudowane w przednie drzwi samochodu (fot. z katalogu firmy YISATON, R1"N) a - głośnik szerokopasmowy o średnicy 100 mm i wysokotonowy piezoelektryczny wbu-dowane w drzwi samochodu VW-Golf. bez wycinania konsirukeji /. blachy: b wysokotonowy głośnik piezoelektrycz-ny wbudowany w drzwi samochodu Merce-des-190

wych. D o nich należy d o b u d o w a ć wzmac-niacz o raz zapro jek tować i wykonać odpo-wiednią instalację głośnikową. Poza wspomnianym już. wyżej rozwiąza-niem d o d a t k o w e g o głośnika n iskotonowe-go, zasi lanego z oddzielnego wzmacniacza, można zalecić rozwiązanie polegające na wykonan iu wzmacniacza o mocy 2 x 6 W lub 2 x 1 0 W zasi lającego dwa zestawy głośników tylnych. Rozwiązanie to ma i tę zaletę, że ła two wówczas jest rozwiązać problem równoważenia natężenia dźwięku p romien iowanego przez głośniki boczne i tylne. s.

Rys. 6. .Schematy rezystancyjnyeh regula-torem do równoważenia natężenia dźwięku promieniowanego przez głośniki bocine (B)

i tylne (T) a skokowy regulator potencjomclryczny wykonany z przełącznika i kilku rezystorów: b regulator rezystancyjny zmieniający w sposób ciągły moc doprowadzaną do głośni-

ków bocznych i tylnych

R a d i o e l e k t r o n i k 4 1 9 8 7 5

Starzenie się głosnikow • Dobrze wykonane membrany z włó-kien celulozowych z ewentualnym doda-tkiem innych włókien (metalowych, węgli-stych itd.) s;| bardzo trwale. Kiepskie mem-brany s:) czule na wpływ wilgotności po-wietrza i temperaturę, powodujące ich od-kształcanie się i wzrost wnoszonych znie-kształceń dźwięku. W odniesieniu do mem-bran wykonanych w całości z tworzywa sztucznego (materiały plastyczne) nie zdo-byto jeszcze dostatecznego doświadczenia. Zauważono, że całkowicie nasycone mem-brany głośników wysokotonowych i śre-dniotonowych (kopulkowc i stożkowe) z biegiem czasu mogą zmieniać swe wła-ściwości, np. wskutek twardnienia syciwa. • Zewnętrzne zamocowanie membrany do kosza bywa utworzone z odpowiednie-go pofałdowania obrzeża membrany, do-klejenia pierścienia z miękkiej gumy lub innego elastycznego materiału (np. gąbcza-stego poliuretanu). Właściwości lego za-mocowania mają wpływ na działanie głoś-nika. bowiem zbyt mało elastyczne lub zmieniające swe właściwości pod wpływem temperatury lub z biegiem czasu zamoco-wanie. wpływa na dynamiczne obciążenie mechaniczne membrany. Stwierdzono, że gąbczaste materiały plastyczne kruszeją z biegiem czasu. Pierścienie z. gumy mogą z biegiem czasu sztywnieć. Po kilku latach pracy głośnika zaleca się uważne zbadanie stanu zamocowania zewnętrznego mem-brany. • Zawieszenie dolne układu drgającego głośnika (resor) służy do współosiowego prowadzenia cewki głośnika w szczelinie obwodu magnetycznego. Zawieszenie to. w postaci pofałdowanego krążka z tekstolitu lub innego materiału, jest sklejone z cewką. Długotrwale ruchy cewki powodują zwięk-szenie się elastyczności tego zawieszenia, co wpływa na częstotliwość rezonansową układu drgającego głośnika (może się ona zmieniać o 5... 10%). Rozgrzewanie się ce-wki głośnika może powodować po dłu-gim okresie użytkowania — sztywnienie tego zawieszenia w pobliżu cewki, co zwię-ksza masę układu drgającego głośnika, a więc również wpływa na częstotliwość re-zonansową głośnika.

a H M M B M O B a a

• Do miejsc krytycznych należą: sklejenie membrany z cewką i cewki z zawieszeniem dolnym (resorem). Z biegiem czasu i wsku-tek podgrzewania przez uzwojenie cewki, kleje tracą swą elastyczność, stają się kru-che i mogą odpryskiwać. W krańcowych wypadkach może nastąpić odkształcenie zawieszenia, naruszające wspólosiowość cewki. Ogólnie można ocenić, że groźba starzenia się zawieszenia dolnego układu drgającego głośnika jest znaczna, jeżeli konstrukcja i technologia wykonania głoś-nika nie są dobre, • W zespołach głośnikowych zawierają-cych filtry elektryczne (zwrotnice prądowe) zachodzi niebezpieczeństwo rozstrajania się filtrów wskutek zmiany pojemności kondensatorów elektrolitycznych. Zmiany te mogą wynosić 30...50% pojemności kon-densatorów w okresie 5... 10 lal. przy czym są większe w przypadku kondensatorów obciążonych większą mocą. Dobrej jakości bipolarne kondensatory elektrolityczne i kondensatory z dielektrykiem stałym są bardzo stabilne w czasie. • Zc względu na filtry i możliwość pew-nych zmian właściwości głośników, szczególnie głośnika niskotonowego, jest wskazane sprawdzanie podstawowych pa-rametrów zespołu głośnikowego mniej wię-cej co 5 lat. • W wypadku zespołów głośnikowych wielkiej mocy. nic jest wykluczone powsta-wanie z biegiem czasu pewnych zmian w obudowach, takich jak: rozluźnienie się sklejeń, obluzowanie listew spinających, naruszenie więzi między warstwami mate-riału ścian obudowy, skruszenie materia-łów uszczelniających. Warto więc, po 5... 10

: latach użytkowania obejrzeć starannie i obudowę zespołu głośnikowego. | • Ogólnie można stwierdzić, żc głośniki i ! zespoły głośnikowe dobrych marek, użyt-j kowane w normalnych warunkach miesz-I kaniowych i nie przeciążane, pracują do-

brze 10... 15 lat i raczej ulegają zestarzeniu „moralnemu" niż fizycznemu. Wymienia się je na inne w związku z modernizacją domowego wyposażenia elektroakustycz-nego.

A.W.

Redakcja dwutygodnika „Kunkschau" (RFN) zwróciła się do kilkunastu producen-tów sprzętu elektroakustycznego z zapyta-niem, jak oceniają problem starzenia się głośników. Odpowiedzi zostały opublikowa-ne w zeszycie 12/86 wymienionego periody-ku. Niżej przedstawiamy najważniejsze wnioski opracowane na podstawie tej publi-kacji.

• Przebieg procesu starzenia się głośni-ków i jego skutki zależą w ogromnym stopniu od jakości głośnika (zastosowane materiały, technologia wytwarzania, kon-strukcja itd.). Głośniki marnej jakości wy-kazują pewne zmiany już po krótkim czasie i to bez względu na to, czy są użytkowane, czy tylko składowane. Głośniki dobre, wy-kazują nieznaczne tylko zmiany po okresie pracy 10 i więcej lat.

• Duży wpływ na starzenie się głośników ma średnie obciążenie danego głośnika w stosunku do jego parametrów znamiono-wych. Głośniki silnie obciążone, np. pracu-jące w systemach profesjonalnych oraz często „przeciążane" ulegają szybszemu ze-starzeniu się — zużyciu. • Szkodliwy wpływ na głośniki i zespoły głośnikowe wywierają takie czynniki, jak: duże zmiany wilgotności i przebywanie w warunkach dużej wilgotności, znaczne zmiany temperatury otoczenia, bezpośred-nie działanie promieni słonecznych, blis-kość grzejników, czynniki przyspieszające proces korozji, uderzenia i silne wibracje.

• Pole magnetyczne wytwarzane w szcze-linie obwodu przez magnes trwały nie zmienia się. jeżeli magnes nie byl podgrza-ny do temperatury wyższej niż 8 0 ' C lub silnie uderzany: niekiedy mogą pojawić się skutki złego sklejenia elementów obwodu magnetycznego. • Słabym miejscem w konstrukcji głośni-ka, szczególnie głośnika niskotonowego o dużej amplitudzie drgań membrany, są doprowadzenia łączące cewkę zc źródłem zasilającym. Są one wykonane z wysokiej jakości linki miedzianej, ale wskutek nie-ustannego wyginania się oraz nieodpowie-dniego ułożenia część drutów linki może ulec złamaniu.

W wypadku zastosowania wspólnych wzmacniaczy do zasilania głośników bocz-nych i tylnych, można zalecić zastosowanie dodatkowego regulatora rczystancyjnego według schematów przedstawionych na rys. 6 lub podobnych. Zagranicą wytwarza-ne są już specjalne elementy regulacyjne nadające się do zamontowania w przednią deskę samochodu. W jadącym samochodzie nie jest możliwy odsłuch oceniany jako hi-fi zc względu na

bardzo wysoki poziom szumów w kabinie samochodu, szczególnie w zakresie tonów niskich. Jednak zastosowanie głośników większej mocy i o lepszych parametrach nadzwyczaj polepszyło jakość odtwarzania audycji muzycznych w samochodzie. Po-stęp w lej dziedzinie jest bardzo duży i wciąż jeszcze zgłaszane są nowe rozwiąza-nia. Każdy amator-radioelektronik jest w stanic znacznie ulepszyć jakość odtwarza-nia audycji w swoim samochodzie, A.IV.

»

LI T E R A T U R A (uzupełniająca) [ 1 ] Elektroakustyczne wyposażenie samochodu.

„Re" nr 5/1981 [2] Samochodowy aktywny zespól głośnikowy.

„Re" nr 1/1982 [3 ] Biedka A.: Samochodowy wzmacniacz o

zwiększonej mocy. „Re" nr 4—5/1982 [4] Amatorskie zespoły głośnikowe. „Re" nume-

ry 5 7 / 1 9 8 5 [5 ] Wspólny kanał basowy w zestawie stereofo-

nicznym. „Re" nr 4/1986 [6] Graas S.: Samochodowy wzmacniacz mocy

2 x 10 W. „Re" nr 10/1986

6 Radioelektronik 4 . 1 9 8 7

MIERNICTWO

IEC-625 bez tajemnic Od chwili wprowadzenia w 1974 r. przez firmę Hewlett-Packard standardu IEEK-488, stal się on najpopularniejszym interfejsem pomiarowym, stosowanym w automatycznych systemach pomiaro-wych we wszystkich laboratoriach świata. Został przyjęty jako standard europejski IEC-625 oraz Polska Norma PN-83/T-06536. Artykuł nie omawia szczegółowo standardu, odsyłając czytelników do literatury. Zawiera natomiast oprócz opisu zasady działania, kilka praktycznych uwag i spostrzeżeń, które mogą być wyko-rzystane przez czytelników przy konstruowaniu interfejsów.

Przeglądając katalogi zachodnich firm produkujących aparaturę kontrolno-pomiarową, takich jak: Hewlett-Packard, Tcktronix. Rhode & Schwarz, Philips itp.. przy każdym urządzeniu spotyka się charakterystyczny znak świadczący o tym, że jest ono wyposażone w układ interfejsu IEC-625. Spotykane jest również oznaczenie tego interfejsu skrótem I IP-IB. wprowadzonym przez firmę Hewlett-Packard. Przyrząd pomiarowy nic wyposażony w ten interfejs nie jest konkurencyjny na rynku światowym. Ponadto wszystkie wyżej wspomniane firmy produkują mikro-komputery, które sterują automatycznym procesem pomiaro-wym (tzw. process controllcr) za pośrednictwem szyny IEC-625. W Polsce dotychczas nie jest produkowany żaden mikrokompu-ter tego typu. Dlatego też często w zakładach pracy i labora-toriach instytutów krajowe i zagraniczne urządzenia pomiarowe wyposażone w ten interfejs nie mogą być wykorzystywane w automatycznych systemach pomiarowych. Brak po prostu kon-trolera systemu. Można do tego celu przystosować każdy komputer osobisty dołączając dodatkowy układ interfejsu. Pełna realizacja wszystkich funkcji HP-IB nic jest jednak sprawą błahą. Układ tego typu realizuje się opierając się na specjalizowanych peryferyjnych układach scalonych, np. NEC 7210 lub za pomocą mikroprocesora np. 8748. Decydując się jednak na pewne ograniczenia i pewien /.normali-zowany podzbiór funkcji interfejsu problem można uprościć. Z powodzeniem można w taki układ wyposażyć mikrokomputery typu Meritum. ZX-Spectrum, Amstrad i używać ich jako sterow-nika automatycznego procesu pomiarowego Interfejs tego typu jest przedstawiony na sir. 10. Poniższy artykuł stanowi wprowadzenie w tematykę i oprócz zasady działania zawiera kilka praktycznych uwag i spostrzeżeń jakie autor zebrał w trakcie konstruowania kilku różnych interfejsów IF.C-625.

ZASADA DZIAŁANIA

Omawiając zasadę działania interfejsu IEC-625 ograniczono się do podstawowej klasy zastosowań, do automatycznych systemów pomiarowych. Należy jednak wspomnieć, że zakres zastosowań może być szerszy, o czym świadczy stosowana również nazwa GPIB (ang. General 1'urpose Intcrfacc Bus). Standard IEC-625 definiuje sposób przesyłania informacji (np. nastaw przyrządów, wyników pomiarów) między poszczególny-mi urządzeniami dołączonymi do wspólnej szyny 16-bitowej o strukturze przedstawionej na rys. I. Spośród urządzeń pracują-cych w automatycznym systemie pomiarowym można wyróżnić: ©odbiorniki urządzenia zdolne do odbioru informacji, np. generatory, 0 nadajniki — urządzenia zdolne do nadawania informacji, np. multimetry.

mgr inż. TADEUSZ G Ó R N I C K I

® kontrolery - urządzenia zdolne do sterowania procesem pomiarowym, np. mikrokomputery. W typowym systemie pomiarowym występują wszystkie wyżej wymienione typy urządzeń, jak również takie, które łączą w sobie powyższe funkcje, np. mikrokomputer pracuje zazwyczaj jako kontroler, nadajnik i odbiornik. Przebieg procesu pomiarowego jest sterowany przez kontroler, który adresuje poszczególne urządzenia i poprzez tzw.komunikaty przesyłane szyną GPIB zeruje je, wyzwala, a przede wszystkim przesyła informacje.

Linie szyny GPIB można podzielić na trzy grupy: 1. Linie danych (ang. data lines) D10 , . . .DI0 S służą do przesyła-nia danych lub komunikatów wieloliniowych między urządze-niami. 2. Linie synchronizacji (ang. handshakc lines) DAV. NRFD. NDAC służą do sterowania transmisją każdego bajtu danych na liniach DIO. 3. Linie sterowania interfejsem (ang. generał intcrfacc lines) ATN. IFC, SRQ. REN. EOI służą do sterowania pracą interfejsu.

Wszystkie linie interfejsu muszą być sterowane przez układy trójstanowe lub układy z otwartym kolektorem. Logika na szynie IEC jest ujemna. W wypadku linii N R F D i NDAC umożliwia to bezpośrednią realizację iloczynu galwanicznego odpowiednich sygnałów urządzeń dołączonych do szyny.

Rys. I. .Struktura szyny IF.C-625

Radioolekironik 4/1987 7

Sercem systemu pomiarowego pracującego z szyną IEC jest kontroler, który zgodnie z programem sterującym procesem pomiarowym ustala kolejność i steruje przesyłaniem informacji. Norma dopuszcza współpracę kilku kontrolerów, z których tylko jeden może być w danej chwili aktywny. Muszą więc mieć one zdolność przekazywania sobie sterowania, a ponadto , tak jak w typowym systemie wieloprocesorowym, jeden z kontro-lerów musi być nadrzędny — tzw. kontroler systemu (ang. system controller).

Kontroler systemu j ako jedyny może zerować (sprowadzać do stanu początkowego) wszystkie urządzenia dołączone do szyny, ustawiając niski stan na linii I F C (ang. interface elear) oraz przełączać urządzenia na sterowanie zdalne lub lokalne sygna-łem REN (ang. Reinote Enable). Jest on zawsze pierwszym aktywnym kontrolerem po inicjalizacji systemu (np. po włącze-niu zasilania i wysłaniu IFC). Dopiero w następnej kolejności może 011 aktywizować inny kontroler przekazując mu sterowa-nie. Aktywny w danej chwili kontroler ma jako jedyny możliwość zarządzania przepływem informacji w całym systemie. Sterując linią ATN (ang. Atlension) decyduje o tym,czy na liniach D I O są przesyłane komunikaty (ANT = l)czy dane(ATN =0) . Może on również odbierać sygnały żądania obsługi — niski stan linii S R Q (ang. servicc request) — od urządzeń dołączonych do szyny. Następnie może rozpoznać poprzez tzw. odpytywanie szeregowe lub równoległe (odczyt stanu poszczególnych urządzeń), które urządzenie żądało obsługi (np. wskutek sytuacji awaryjnej) i odpowiednio zareagować. Kontroler w stanie aktywnym może adresować i uaktywniać nadajniki i odbiorniki. Decyduje więc o przesyłaniu informacji między urządzeniami dołączonymi do szyny.

Aktywny nadajnik (może być tylko jeden) przesyła informację bajt po bajcie do jednego lub wielu aktywnych odbiorników. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu trzech linii synchronizacji N R F D . N D A C (sterowanych przez odbiorniki) i DAV (sterowa-na przez nadajnik). Zasada synchronizacji przesyłania poszcze-gólnych bajtów ma podstawowe znaczenie dla omawianego standardu i zostanie w dalszej części artykułu szczegółowo omówiona. Linia KOI może być sterowana przez nadajnik, który ustawiając ją w stan niski, sygnalizuje koniec przesyłanej sekwencji bajtów lub może być sterowana przez kontroler, który wykorzystuje ją do odpytywania równoległego. Aby zasada działania interfejsu była całkowicie zrozumiała dla osób, które pierwszy raz zetknęły się ze s tandardem IEC. prześledzimy jak mógłby przebiegać przykładowy proces pomia-rowy w układzie pomiarowym przedstawionym na rys. 2. Pomiar polega na ustawieniu żądanej częstotliwości i amplitudy generatora, przełączeniu komutatora na napięcie wejściowe i pomiarze tego napięcia, a następnie na przełączeniu komuta tora na napięcie wyjściowe i pomiarze napięcia. Ogólny algorytm programu sterującego, wykonywanego przez mikrokomputer (kontroler systemu) przedstawiono na rys. 3.

> Mikrokomputer

Kontroler (enerator

Odbiornik

C m s z

L % Komutator Woltomierz Odbiornik ttadojnlk

CZĘStOŚCiO-mierz

H Rys. 2. .Schemat blokowy przykładowego układu pomiarowego

do pomiaru wzmocnienia >v funkcji częstotliwości

Wtoczenie zasilania

i Zerowanie wstuslkicn urigareHIITC)

Przejecie kontroli przez mikrokomputer

Pozodresowanle odbiorników, zaadresowsmegeneratora do odbioru a mikrokomputera do nadawania

ł Przejście kontrolera do stanu spoczynkowego (ATN)

i tlikrokompuler przesyła do generatora nastawy tzn. Zador,q wortosi

częstotliwości i napięcia

ł Frzejście kontrolera do stanu aktywnego (ATN)

* kozodresowone odbiornikón-generatora. Zaadresowanie czestościowego

di nadawania a mikrokomputera do odbioru

i Przejście kontrolera do stanu spoczynkowego (KTf))

i frresłonte wartości zmierzonej częstotliwości z czestościomierza

do komputera

Przejście kontrolera do stanu aktywnego (ATN)

* Pozadresowonie odbiorników. Zaadresowanie komputera do na-

dawania a komutatora do odbioru

ł Przejście kontrolera do stanu spoczynkowego (ATN)

ł Przełączenie komutatora na u we

Pr/ejście kontrolera do stanu aktywnego (A TH)

ł Pozodresowonie odbiorników. Zaadresowanie komputera do odbioru

a woltomierza do nadawania

i Przejście kontrolera do stanu spoczynkowego (Affl)

i Pr zesłanie z woltomierza do komputera wyniku

pomiaru ltHe

» Przejście kontrolera do stanu aktywnego (A TN)

A Poradtesowonle odbiorników. Zaadresowanie komputer a do nada -

wonią, a komutatora do odbioru

ł Przejście kontrolera do stanu spoczynkowego (A TH)

t Potoczenie komutatora na Uw

t Priejście kontrolera do stanu aktywnego (A TN)

ł Pozodresowonie odbiorników. Zaadresowanie komputera do odbioru

a woltomierza do nadawania

ł Przejście kontrolera do stanu spoczynkowego (aTR)

ł Przestanie z woltomierza do komputera

wyniku pomiaru

_ 7 Obliczenie wzmocnienia

ł Rys. 3. Schemat algorytmu pomiarowego

CYKL S Y N C H R O N I Z A C J I T R A N S M I S J I

Podstawowe znaczenie dla funkcjonowania interfejsu mają funk-cje SH (ang. Source Handshakc), AH (ang. Acceptor I landshake) sterujące transmisją informacji w nadajniku i odbiorniku. Inter-fejs musi zapewniać przesyłanie informacji z jednego ndajnika do kilku odbiorników o różnej szybkości transmisji. Musi też zapewniać, że dane, a szczególnie komunikaty, zostaną odebrane zarówno przez najszybsze jak i najwolniejsze / urządzeń dołączo-nych do szyny IEC. Takiej synchronizacji nie można zrealizować przy typowej synchronizacji dwuliniowej. W interfejsie IEC wykorzystano w tym celu trzy linie: N R F D (ang. Not Ready For Data), N D A C (ang. Not Data Accepted) i DAV (ang. Data Valid), z których dwie pierwsze muszą być sterowane przez odbiorniki za pomocą układów z otwartym

V R a d i o e l e k t r o n i k 4 / 1 9 8 7

k o l e k t o r o m . U r z ą d z e n i e p r a c u j ą c e j a k o n a d a j n i k wysyła d a n ; | n a linie D I 0 I - 8 . N a s t ę p n i e o c z e k u j e na g o t o w o ś ć d o p rzy j ęc i a i n f o r m a c j i wszys tk ich o d b i o r n i k ó w zgłaszani) w y s o k i m s t a n e m na linii N R F D . N a tej linii r e a l i z o w a n y jes t i loczyn g a l w a n i c z n y wszys tk ich s y g n a ł ó w z o d b i o r n i k ó w ( u k ł a d y OC) , w z w i ą z k u z c z y m n a d a j n i k czeka na n a j w o l n i e j s z e z u r z ą d z e ń . N a s t ę p n i e linia D A V icst u s t a w i a n a w s t a n niski s y g n a l i z u j ą c y . że d a n e na l iniach D I 0 1 - 8 są ważne . O d b i o r n i k i k o i e j n o o d b i e r a j ą d a n e , s y g n a l i z u j ą c to w y s o k i m s t a n e m na linii N D A C . T u r ó w n i e ż jes t r e a l i z o w a n y i loczyn g a l w a n i c z n y i l inia N D A C ' o s i ą g n i e s t a n wysoki , gdy wszys tk ie u r z ą d z e n i a o d b i o r ą i n f o r m a c j e . O d b i o r n i k u s t a w i a n a s t ę p n i e linię D A V w s t a n w y s o k i i cykl p o w t a r z a się. Przeb ieg i c z a s o w e cyklu s y n c h r o n i z a c j i p r z e d s t a w i o n o na rys. 4. Na leży przy tym zwróc ić u w a g ę , że wszys tk i e u r z ą d z e n i a , k t ó r e nic są a k t y w n y m i o d b i o r n i k a m i u t r z y m u j ą s t a n w y s o k i na wyjśc iach N R F D . N D A C u k ł a d ó w t y p u O C , nie o d d z i a ł y w u j ą c na cykl s y n c h r o n i z a c j i t r ansmi s j i .

Cykl s y n c h r o n i z a c j i jest j e d n a k o w y d la p rzesy łan ia k o m u n i k a -tów o r a z d a n y c h . In tu ic ja p o z w a l a p r z e w i d y w a ć , że n i e b e z p i e c z e ń s t w o „zgub ie -n i a " i n f o r m a c j i - d a n e j l u b k o m u n i k a t u p rzy t e g o t y p u c y k l u s y n c h r o n i z a c j i i s tn ie je w m o m e n c i e p r z e ł ą c z a n i a t r y b u p r a c y in ter fe jsu m i ę d z y p r ze sy ł an i em d a n y c h a p r ze sy ł an i em k o m u n i -k a t ó w d o w s z y s t k i c h u r z ą d z e ń . Jeżeli b o w i e m w o l n e u r z ą d z e n i e , k t ó r e przy p rzesy ł an iu d a n y c h by ło n i e a k t y w n y m o d b i o r n i k i e m (na wyjśc iach N R F D i N D A C s t a n w y s o k i ) przy z m i a n i e t r y b u na p rzesy łan ie k o m u n i k a t ó w , zbyt p ó ź n o us tawi l inie N R F D i N D A C w s t an niski , m o ż e z g u b i ć i n f o r m a c j e . M o ż e b o w i e m w tym czasie „prze lec ieć" j e d e n l u b k i lka cykl i s y n c h r o n i c z n y c h . A b y u n i k n ą ć t e g o typu w y p a d k ó w , w n o r m i e na in te r fe j s I E C n a r z u c o n o k i lka o g r a n i c z e ń c z a s o w y c h .

OGRANICZENIA CZASOWE INTERFEJSU IEC

Są d w a r o d z a j e o g r a n i c z e ń c z a s o w y c h . P o p ierwsze , o g r a n i c z e n i a d o t y c z ą c e m i n i m a l n e g o c z a s u t r w a n i a p e w n y c h s y g n a ł ó w na l iniach in ter fe jsu (np . R F N . I F C ) l u b m i n i m a l n e g o c z a s u o p ó ź -nienia d la u s t a l en i a się s t a n u na l in iach in ter fe jsu . P o d r u g i e , o g r a n i c z e n i a m a k s y m a l n e g o c z a s u reakc j i na p e w n e s t a n y linii szyny IEC'. Z z a p e w n i e n i e m w a r u n k ó w d o t y c z ą c y c h m i n i m a l -nych c z a s ó w nic m a zwykle k ł o p o t ó w , n a t o m i a s t z a p e w n i e n i e m a k s y m a l n y c h c z a s ó w reakc j i na z m i a n ę s t a n u linii A T N (200 ns). linii R F N i I F C (ItK) |ts) o r a z o d p y t y w a n i e r ó w n o l e g ł e — A T N i F O I (200 ns) przy r ea l i zac j ach o p a r t y c h na m i k r o p r o c e s o -rze. j u ż s p r a w i a p e w n e k ł o p o t y i t y m z a g a d n i e n i o m na leży poświęc ić t r o c h ę uwagi .

O g r a n i c z e n i e czasu reakcj i na z m i a n ę s t a n u linii A T N w y n i k a z wcześn ie j szych r o z w a ż a ń . Z a p e w n i e n i e szybk ie j r eakc j i wszys t -kich u r z ą d z e ń z a p e w n i a b o w i e m , że ż a d e n k o m u n i k a t l u b d a n e nic będą „ z g u b i o n e " . Z p u n k t u w i d z e n i a linii szyn IEC". g ł ó w n y w a r u n e k m o ż n a s f o r m u ł o w a ć j a k o k o n i e c z n o ś ć u s t a w i e n i a linii N D A C . N R F D w s t an niski w c i ą g u 200 ns p o z m i a n i e s t a n u linii A T N na niski .

C z a s reakc j i na o d p y t y w a n i e r ó w n o l e g ł e ( A T N i E O l ) mus i z a p e w n i a ć k o n t r o l e r o w i , że wszys tk i e u r z ą d z e n i a d o ł ą c z o n e d o szyny zdąży ły wys t awić swoją o d p o w i e d ź na l in iach D I 0 I - 8 . P o d o b n i e , o g r a n i c z e n i e c z a s u reakc j i n a z m i a n ę s t a n u linii I F C i R E N z a p e w n i a j ą , że wszys tk i e u r z ą d z e n i a z d ą ż ą o d e b r a ć i z i n t e r p r e t o w a ć te k o m u n i k a t y . Z a p e w n i e n i e tych w a r u n k ó w c z a s o w y c h (200 ns) j es t m o ż l i w e dz ięk i o d p o w i e d n i e m u u k ł a d o -wi, tzn. p o p r z e z rea l izac je u k ł a d u l og i cznego z u k ł a d a m i T T L . k t ó r y p o w y k r y c i u o d p o w i e d n i e g o s t a n u linii in ter fe jsu w y m u s i o d p o w i e d n i s t a n na l in iach szyny .

SPOSOBY WYKONANIA INTERFEJSU

S p o s ó b d z i a ł a n i a in ter fe jsu , j e g o funkc j i , j es t o p i s a n y w n o r m i e w

pos tac i g r a f ó w . M o ż l i w a jes t b e z p o ś r e d n i a ich rea l i zac ja j a k o

u k ł a d ó w s e k w e n c y j n y c h , z b u d o w a n y c h z u k ł a d ó w T T L . N i e m a w ó w c z a s k ł o p o t ó w ze s p e ł n i e n i e m o g r a n i c z e ń c z a s o w y c h . T e g o t y p u u k ł a d jes t z w y k l e s z y b k i m in te r fe j sem d a j ą c y m m o ż l i w o ś ć p r z e s y ł a n i a i n f o r m a c j i z s zybkośc i ą d o 1 m e g a b a j t a n a s e k u n d ę . W y k o n a n i e p e ł n e g o in ter fe jsu p r o w a d z i j e d n a k d o d o ś ć s k o m p l i -k o w a n e g o u k ł a d u o s t o s u n k o w o d u ż y m p o b o r z e m o c y . W większośc i w y p a d k ó w nie m a p o t r z e b y z a e w n i a n i a tak d u ż e j s z y b k o ś c i t r a n s m i s j i , gdyż p r z e w y ż s z a o n a w i e l o k r o t n i e czasy p o m i a r ó w w y k o n y w a n y c h przez p r z y r z ą d y . M o ż n a w t e d y inter-fejs w y k o n a ć o p i e r a j ą c się na m i k r o p r o c e s o r z e , a wszys tk ie f u n k c j e w y k o n a ć w s p o s ó b p r o g r a m o w y . J e d y n y m p r o b l e m e m jes t z a p e w n i e n i e szybk ie j r eakc j i na z m i a n ę s t a n u linii A T N i o d p o w i e d z i na o d p y t y w a n i e r ó w n o l e g ł e . J a k w y n i k a t o z. wcześn ie j szych r o z w a ż a ń , k o n i e c z n e jes t w ó w c z a s „ o b u d o w a -n ie" p r o c e s o r a d o d a t k o w y m u k ł a d e m log i cznym, k t ó r y w y m u s i o d p o w i e d n i s t a n na l in iach in te r fe j su . Z a p e w n i e n i e reakcj i na I F C i A T N w c i ą g u 100 ns , nie w y m a g a z a z w y c z a j t a k i e g o u k ł a d u , g d y ż rea l izac ja na p r z e r w a n i a c h jes t w y s t a r c z a j ą c a .

m ' - a - Om 7 - Dane

0M U f" r m o f i f t \ \

łacne HltMćit Wsiihlhe , rX-\ rlegolwt notom gotowe / / w

mc T / . l on tadae Niektóre Ws/ustkie

oleodetiiofaodeliraig odebrały

Rys. 4. Przebiegi czasowe na liniach synchronizacji

T rzec i s p o s ó b real izacj i , to w y k o r z y s t a n i e s p e c j a l i z o w a n y c h p r o g r a m o w a n y c h u k ł a d ó w s c a l o n y c h , k t ó r e rea l izują wszys tk ie f u n k c j e in te r fe j su . U k ł a d y t e g o t ypu są p r o d u k o w a n e p rzez sze reg firm z a c h o d n i c h , np. Intel (8291, 8292) N E C ( j i P D 7210). U k ł a d y te są d o ł ą c z a n e d o szyn m i k r o k o m p u t e r a j a k t y p o w e u k ł a d y pe ry fe ry jne , a s p o s ó b ich p r o g r a m o w a n i a po lega na zap is ie l u b o d c z y c i e o d p o w i e d n i c h r e j e s t r ó w w e w n ę t r z n y c h . W s z y s t k i e te s p o s o b y u m o ż l i w i a j ą w y k o n a n i e p e ł n e g o in te r fe j su , tzn . wszys tk i ch j e g o z n o r m a l i z o w a n y c h funkc j i . W p r a k t y c e p o m i a r o w e j r z a d k o jest t o w y k o r z y s t y w a n e . N o r m a d o p u s z c z a w y k o n a n i e p e w n y c h w a r i a n t ó w funkc j i in te r -fejsu. W a r t o z a u w a ż y ć , żc p rzy jęc ie np . za łożen ia , że w sys t emie p o m i a r o w y m jes t t y lko j e d e n k o n t r o l e r a k t y w n y , z n a c z n i e u p r a s z c z a rea l izac ję . W i a d o m o w ó w c z a s , żc t y l k o ten j e d e n m i k r o k o m p u t e r w y p o s a ż o n y w in te r fe j s I E C s t e ru j e l in iami I F C , R E N , A T N i t e s t u j e s t a n S R Q o r a z p r z e p r o w a d z a k o n t r o l ę r ó w n o l e g ł ą r ó ż n y c h u r z ą d z e ń . P r z y t a k i m za łożen iu nie is tnieje p r o b l e m real izacj i s zybk ich o d p o w i e d z i , gdyż r e a g o w a ć o d p o -w i e d n i o s z y b k o na z m i a n ę A T N . I F C . R E N muszą inne u r z ą d z e -nia . P o n a d t o z a w s z e m o ż n a n a j p i e r w u s t a w i ć w y m a g a n y s t a n n a l in iach in te r fe j su , a d o p i e r o p ó ź n i e j w y s t e r o w a ć A T N , I F C , R E N . P r z y j ę c i e z a ł o ż e n i a o j e d n y m k o n t r o l e r z e n ic o g r a n i c z a w z a s a d z i e k lasy z a s t o s o w a ń . R z a d k o b o w i e m t rzeba k o n s t r u o w a ć w i e l o k o m p u t e r o w y sys tem p o m i a r o w y , w o b e c o g r a n i c z e n i a przez, n o r m ę l iczby u r z ą d z e ń d o ł ą c z o n y c h d o szyny I E C d o 15. P rzy jęc ie u p r a s z c z a j ą c e g o z a ł o ż e n i a u m o ż l i w i a n a t o m i a s t a d a p -tac ję w p r o s t y s p o s ó b k a ż d e g o m i k r o k o m p u t e r a o s o b i s t e g o t y p u S p e c t r u m . C o m m o d o r c , M e r i t u m , A m s t r a d , d o w s p ó ł p r a c y z szyną I E C .

W j e d n y m z n a s t ę p n y c h n u m e r ó w „ R a d i o e l e k t r o n i k a " będz ie a r t y k u ł o m a w i a j ą c y z a s t o s o w a n i e k o m p u t e r a M e r i t u m j a k o k o n t r o l e r a s y s t e m u p o m i a r o w e g o .

Radioelektronik 4/1987

£ TECHNIKA MIKROPROCESOROWA

mgr inż. T A D F . U S Z G Ó R N I C K I

Prosty interfejs IEC-625 do mikrokomputera Meritum o> Hardware W artykule przedstawiono prosty układ interfejsu IEC-625 do mikrokomputera Meritum. Jest on dołączony do Meritum za pomocą układu interfejsu równoległego 8255, może więc być wykorzystany do innych mikrokomputerów osobistych, jak: Spect-rum, Amstrad, Commodore. Umożliwia adaptację każdego z tych komputerów do współpracy z szyną IF.C przy minimalnym nakła-dzie środków.

Realizacja pełnego s t anda rdu interfejsu IEC-625 z. funkcją kontrolera , odb iorn ika i nada jn ika wymaga dość skompl ikowa-nych uk ładów cyfrowych. Obecnie najlepszym rozwiązaniem jest wykorzystanie specjal izowanych uk ładów scalonych, szczególnie układu p P D 7210f i rmy N E C . Układ ten jest j ednak praktycznie niedostępny na rynku kra jowym, co zmusza do realizacji p rogra-mowej interfejsów z zas tosowaniem mikroprocesorów lub ukła-dowej — z układami T T L . Pierwszy sposób ogranicza przede wszystkim szybkość transmisji , drugi wymaga dość rozbudowa-nego układu. W praktyce pomiarowej ba rdzo rzadko są wykorzys tywane pełne możliwości interfejsu. Unika lne są np. au toma tyczne systemy pomiarowe z d w o m a kontrolerami . Zak ł ada j ąc , że w systemie pomiarowym jest ty lko jeden kontroler , p roblem można z.nacznie uprościć bowiem eliminuje się koniecz.ność zapewnienia szybkich odpowiedzi na zmianę s tanu linii A N T . ICF, R E N . Wówczas bowiem m i k r o k o m p u t e r za pomocą interfejsu j a k o jedyny steruje liniami IFC. REN, A N T i testuje stan linii SRQ. W wypadku, gdy osiągnięcie dużej szybkości transmisji nic jest konieczne, wszystkie funkcje interfejsu mogą być zreal izowane p r o g r a m o w o w postaci odpowiednich procedur wywoływanych z p rogramu s terującego procesem pomiarowym. Tego typu realizację interfejsu op i sano niżej. Stanowi ona ba rdzo proste rozwiązanie, łatwe d o za implementowania w dowo lnym mi-k rokompute rze osobistym. Umożl iwia szybkie (w ciągu kilku dni) przystosowanie m i k r o k o m p u t e r a typu Mer i tum, Spect rum, Amstrad d o współpracy z szyną IEC. P r o p o n o w a n e rozwiązanie zostało zas tosowane d o k o m p u t e r a Mer i tum.

O P I S U K Ł A D U

Schemat blokowy układu interfejsu przeds tawiono na rys. 1. Układ interfejsu jest dołączony do szyny m i k r o k o m p u t e r a za pomocą układu interfejsu równoległego 8255, z a p r o g r a m o w a -nego d o pracy w trybie 0 ( P O R T A WY, P O R T B — WE,

P O R T C — WY). Decyduje to o uniwersalności układu, gdyż może on być w ten sposób do łączony d o dowolnego mik rokom-putera . Za pomocą por tu A z a p r o g r a m o w a n e g o jako wyjście można zapisać do buforów wyjściowych odpowiedni stan linii interfejsu. Za pomocą por tu 15 i mult ipleksera można odczytać stan linii magistrali IEC po uprzednim zap rog ramowan iu linii na wyjściu nada jn ików typu O C w stan wysoki. Trzy linie por tu C sterują mult iplekserem oraz zapisem do odpowiednich buforów wyjściowych. Bloki n a d a j n i k ó w typu otwar ty kolektor zapew-niają odpowiednie warunk i e lektryczne na szynie IEC.

PorI Bufor WIJ

linii danych t j O =

Port C-

Port a<gZZZ.

Part C -

, . linie '///////////}> tfoiyc/i

Bufor wy

t> linii t> sterujących

t>

5r

Port C-11C-625

R\s. I. Siiii-niai nlukuny interfejsu IEC-625

UKta a interfejsu rowmleglei/a SUS

W układzie interfejsu przeds tawionym na rys. 2 można więc w sposób p rogramowy s te rować dowolnymi liniami interfejsu oraz odczytać s tan dowolnej linii. Prawidłowe za implementowanie normy IEC-625 jest uzależnione tylko od prawidłowego napisa-nia procedur s terujących. Układ jest bardzo prosty. Składa się z 10 układów scalonych T T L łatwo dostępnych na rynku. Został zmon towany na płytce uniwersalnej i działa ponad rok bez. zarzutu. Czytelnicy mogą wc własnym zakresie zap ro jek tować płytkę d r u k o w a n ą .

Artykuł ten wymaga jeszcze krótk iego komenta rza . Ogran iczo-no się w nim bowiem d o ba rdzo ogólnego omówienia interfejsu IEC i poruszenia wybranych zagadnień z nim związanych. Autor starał się przede wszystkim przedstawić zasadę działania interfej-su i d a ć pewne wskazówki d o jego wykonania . Tak ie założenie wymagało j ednak przyjęcia pewnych uproszczeń i pominięcia pewnych szczegółów, aby nie p o m i n ą ć istoty problemu. Dlatego też czytelnicy, którzy zamierzają przystąpić d o wykonan ia interfejsu, powinni zapoznać się z n o r m ą , czerpiąc wskazania z

tego ar tykułu . Artykuł powinien również zachęcić tych, którzy pierwszy raz zetknęli się z tym interfejsem, do lepszego zapozna-nia się z. nim, a przede wszystkim do s tosowania go w praktyce.

LI T E R A T U R A f 1] IEEE Standard Digital Intcrface for Programmable Instrumcntat ion.

The Instiiutc of Eleclrical and Electronics Engineers, Inc. 1975 [2] PN-83/T-06536. System interfejsu dla programowanej aparatury

pomiarowej. Wydawnictwa Normalizacyjne ALKA

10 R a d i o e l e k t r o n i k 4 / 1 9 8 7

K0 >

0V>

USI. US3. US5. US7 - UCY 74175 US9,I/SIO-UCY74I57 US7. US4. USB, USB - UCY 7436

i/.M

3k

3k

O f i [ g ^ < t ) ^

- < 0V

3*

< HRFD

O C <NDAC

•< MV

O •<[01

•ClfC

•< my

o -<.AIN

-<SftO

Rys. 2. Schcmat elektryczny interfejsu IEC-625

M A R E K A R T U R K U B I S

Analizator stanów logicznych W literaturze | l | opisano prosty analizator stanów logicznych systemów mikroproceso-wych typu 8080. Minimalnie modyfikując schemat, przyrząd ten można przystosować także do systemów 8085 (z rozdzieloną szyną adres/dana) oraz Z80 i 6800. Schemat takiego przyrządu przedstawiono na rysun-ku.

Analizator składa się z: zespołu wskaźników stanu badanego

systemu. — kompara tora ,

układu sterującego linią gotowości ba-danego systemu. J a k o wskaźniki s tanu b a d a n e g o systemu zastosowano 28 diod świecących, dołączo-

nych do poszczególnych zestyków złącza diagnostycznego za pomocą inwerterów USl- i-US5. Diody wskazują stany linii adresowych, linii danych i najbardziej isto-tnych sygnałów kontrolnych badanego sy-stemu. Świecenie diody sygnalizuje stan wysoki (H) na linii. Analizator umożliwia obserwowanie dzia-łania badanego systemu mikroprocesoro-wego w reżimie pracy krokowej i ciągłej oraz ciągłej z zatrzymaniem na wybranym adresie. Wybór systemu dokonuje się prze-łącznikami 6800/- oraz 80/-. Działanie krokowe badanego systemu jest realizowane z wykorzystaniem przycisku „ K R O K " . Drgania zestyku tego przycisku są eliminowane przez multiwibrator mono-stabilny USI3. Multiwibrator generuje im-puls o czasie trwania ok. 5 ms, którego dodatnie zbocze zeruje przerzutnik USI 1 b. Pojawiający się na wyjściu tego przerzut-nika poziom za pomocą bramki USIOa wprowadza linię READY (HALT)badane-go systemu w stan wysoki. Inicjuje to wykonanie programu w badanym syste-mie. Po wykonaniu jednego cyklu maszynowe-go, na początku następnego cyklu gene-rowany jest impuls: w 8080 — STSTB, w 8085 — RD lub WR (sOs 1 = 11. gdy FETCH), w Z80 — RD lub WR (Ml , gdy FETCH), w 6800 — VMA, który przywra-ca początkowy stan przerzutnika USI Ib. Powoduje to ponowne wejście badanego systemu w stan oczekiwania. Zatrzymanie działania badanego systemu na wybranym adresie możliwe jest dzięki wykorzystaniu 16-bitowego komparatora szyny adresowej. Kompara tor wykonano z układami scalonymi UCY7485N ( U S 6 --r US9), których wejścia „A" połączono z wyjściami inwerterów linii adresowych (USI -r US5), u wejścia „B" z przełącznika-mi B O - B I 5.

Przełączniki umożliwiają ustawienie w ko-dzie binarnym adresu, po osiągnięciu któ-rego badany system jest wprowadzany w stan oczekiwania. W wypadku ustawienia adresu, którego badany system nic osią-gnie, inicjuje się ciągłe wykonanie progra-mu. Chcąc wykonywać w sposób ciągły wybra-ne fragmenty programu badanego systemu wystarczy ustawić żądany adres i wcisnąć przycisk „ S T O P ADRES". Analogicznie jak poprzednio, multiwibrator monostabi-lny USI2 eliminuje drgania zestyków prze-łącznika. Generowany na wyjściu impuls zeruje przerzutnik USI la i wprowadza za pośrednictwem bramki USIOa linię READY (HALT) w stan wysoki. Umożli-wia to mikroprocesorowi badanego syste-mu rozpoczęcie wykonywania programu. Wystąpienie na liniach adresowych stanu, odpowiadającego ustawieniu przełączni-ków B 0 - B 1 5 jest sygnalizowane przez kompara tor na linii A = B. Sygnał ten od-

R a d i o e l o k l r o n i k 4 / 1 9 8 7 11

, Hacie tiiagnasft/cjne

BOBO 6085 Z 80 6600 ZWM R0 tt R/W

Hfiw IO/N MFO -

WR Jolu im -

Tm m WR R/W

srsn MHOY.HUT

RIW.IW

BUC

12 Schcmal prostego anal iza tora

sianów logicznych procesorów MMI), K0K5, /.KO, 6K00

działywując na wcjścic ustawiające prze-rzutnika USI la powoduje jego powrót do stanu początkowego i zatrzymanie mikro-procesora badanego systemu. Rozłączając linię READY, HAL.T za pomocą prze-łącznika DC/SA można zapewnić synchro-nizację oscyloskopu w momencie wystąpie-nia wybranego adresu. Opóźnienia wnoszone przez poszczególne układy komparatorów sumują się i mogły-by spowodować wystąpienie fałszywych sygnałów osiągnięcia stanu A = B. W celu uniknięcia nieprawidłowego zatrzymania badanego systemu wyjście komparatora US9 jest strobowane impulsami: w 8080 — STSTB. w 8085 — RD-WR, w Z80 RD- WR. w 6800 - VMA, występującymi już po zakończeniu wszystkich procesów przejściowych w komparatorze (bramka USI Ob).

Analogicznie do funkcji STOP ADRES można zrealizować funkcję STOP DANA. W praktyce jednak okazuje się, że za-trzymanie działania systemu na wybranym adresie jest wystarczające. Dodanie tej rzadko używanej funkcji wiąże się nato-miast z niepotrzebną komplikacją i rozbu-dową analizatora. Rozszerzenie układu o bufor umożliwiający wprowadzenie pod wybrany adres dowolnych danych jest rów-nież opcją dla lego prostego urządzenia. Przedstawiony prosty przyrząd diagnosty-czny zawiera zaledwie 13 układów scalo-nych serii TTL i wymaga tylko jednego źródła napięcia zasilającego + 5 V, ( I A. Przystosowanie go do innych systemów mikroprocesorowych 8-bitowych, np. 6502 lub jego rozbudowanie uważnemu czytel-nikowi nie powinno sprawić większych kłopotów. L I T E R A T U R A [ I ] Palarczyk H.: Prosty przyrząd d iagnos ty -

czny d o sp rawdzan ia i u ruchomian iu sysie-niów mikroproceso rowych . Systemy mikro-procesorowe. Zeszyt I0 . s t r .93 . PIL-, Warsza-wa l')H2.

Z KRAJU i ZE ŚWIATA Foniczne płyty cyfrowe (CD) wpływają

na ożywienie rynku sprzętu hi-fi w łuiropic zachodniej. Rozwój sytuacji rynkowej w okresie ubiegłych trzech lal wskazuje na lo. że głównym składnikiem przyrostu obro-tów w zakresie fonicznego sprzętu pow-szechnego użytku są plyly cyfrowe i płyto-fony do ich odtwarzania. Udział tego sprzę-tu w całości obrotów zwiększył się z 5% do 14% i wykazuje nadal tendencję zwyżkową (przewidywania na 1989 r. - 20%). Poza tym płyty cyfrowe korzystnie wpływają na rozwój sprzętu m.cz. i zespołów głośniko-wych, wobec tendencji do wytwarzania urządzeń o lepszych parametrach, przysto-sowanych do wykorzystania walorów za-pisu cyfrowego muzyki. W RFN w 1986 r. sprzedano ok. 500 lys. sztuk ptylofonów cyfrowych.

Radioelektronik 4/1987

% ELEKTRONIKA w D O M U

Programowane sterowanie modeli Z K N O N R A K O C Z Y

Opisany układ /ostał zaprojektowany do sterowania modelu samochodu terenowego na gąsienicach, napędzanego prze/, dwa sil-niki. Oddzielne sterowanie każdego silnika ułatwia kierowanie modelu po wcześniej-szym zaprogramowaniu. Program zostaje zapisany w pamięci układu sterującego jazdą modelu. W pamięci można zapisać 9 rozka-zów, z których tworzy się kombinacje 16 kroków. Zasada s terowania silnikiem wykona-wczym jcsl przedstawiona na rys. I. Roz-warcie zestyków KI i K2 odpowiada roz-kazowi „ S T O P " . Zwiera jąc zestyki KI lub K2 powodu je się zmianę k ierunku o b r o t ó w silnika. Jednoczesne zwarcie zestyków KI i

< +

Ł - C -

Rys. I. Zasada sterowania silnikiem wykonawczym

K2 jest zabron ione ponieważ spowodu je zwarcie w układzie. Łącząc ze sobą dwa takie układy, uzyskuje się układ wykona-wczy, w k tórym jeden silnik napędza prawą gąsienicę modelu, a drugi lewą. Funkcję układu s terującego zestykami K I , K2 może przejąć półprzewodnikowa pa-mięć 1 6 x 4 bity. Gdy na wyjściu pamięci będzie kombinac ja zero- jedynkowa. np. 1010, to zestyki K1 w obu układach zosta-ną zwarte. G d y obydwa silniki obraca ją się

w tym samym kierunku, model będzie się poruszać po torze prostym. Słowo o innej kombinacj i zero- jedynkowej s p o w o d u j e in-ną pracę silników i inny kierunek jazdy modelu . W tablicy I przeds tawiono możliwe d o zreal izowania rozkazy.

P R O G R A M O W A N I E

Schemat uk ładu elektrycznego przedsta-wiono na rys. 2. Przcrzutnik bistabilny, u tworzony z bra-mek G, H. spełnia funkcję przełącznika „ S T A R T - S T O P / Z A P I S " dla całego urzą-dzenia. Zmianę s tanów jego wyjścia można d o k o n y w a ć przyciskami P2 — „ S T A R T " i P3 — „ S T O P / Z A P I S " . W czasie p rogra-mowania stan tego przerzutnika jest usta-wiony przyciskiem P3. Stan niski wyjścia b ramki G b lokuje genera tor tak tu (b r amka F, t ranzys tor T6), a stan wysoki wyjścia b ramki H b lokuje bramki L...O. Drugi przcrzutnik bistabilny, u tworzony z bramek B, D, pracuje w układzie sekwen-cyjnego przeglądania klawiatury i el iminu-je d rgan ia zestyków p rog rama to ra . W cza-sie p rog ramowan ia , przed wprowadzeniem kolejnego rozkazu, przcrzutnik musi być wyzerowany przyciskiem P I . Jedynka lo-giczna na wyjściu bramki D u ruchomia genera tor z b ramką A. Licznik US7 zaczy-na zliczać impulsy. Wyjścia A...D licznika US7 sterują wejściami mult ipleksera US5. Naciśnięcie w p rog rama to rze przycisku, np. nr 5 powodu je , że wyjście Y mult iplek-sera US5 przy jmuje stan jedynki logicznej, gdy licznik adresowy US7 będzie w s tanie

T a b l i c a I. Zestawienie rozkazów

Stany wyjść licznika US7

DCBA

Praca silników SL silnik lewy SP silnik prawy

Charakterystyka jazdy Numer

rozkazu

(XXX) S T O P S T O P I (XXII SL w prawo. SP stop Skręt w prawo w przód 2 0010 SL w lewo. SP stop Skręt w prawo w tyl i 00II ZABRONIONY S T O P -

0I00 SL stop. SP w prawo Skręt w lewo w przód 4 0I01 Sl. w prawo. SP w prawo Jazda w przód 5 Ol 10 SL w lewo. SP w prawo Obrót wokół osi w lewo 6 Ol II ZABRONIONY S T O P —

I000 SL stop. SP w lewo Skręt w lewo w tyl 7 I001 SL w prawo. SP w lewo Obrót wokół osi w prawo 8 I010 SL w lewo. SP w lewo Jazda w tyl 9 10I1 ZABRONIONY S T O P —

I100 ZABRONIONY S T O P —

IIOI ZABRONIONY S T O P —

i n o ZABRONIONY S T O P —

l l l l ZABRONIONY S T O P

0101. Jedynka logiczna na wyjściu multi-pleksera US5 zmienia stan przerzutnika bi-s tabi lnego z b ramkami B, D i zab lokowany zosta je genera tor z bramką A. Stan licznika zosta je zachowany i s tanowi informację, k tó ra będzie zapisana w pamięci. Naras t a j ące zbocze z wyjścia bramki B wyzwala uniwibra tor US3a, k tóry generuje krótki impuls wpisu d o p r o w a d z a n y d o wejścia W/R pamięci US6. Adres komórki pamięci, w której ma być zapisana informa-cja, określi stan licznika US8. G d y zostanie wygenerowany impuls wpisu przez przc-rzutnik US3a, opada j ące zbocze na wyjściu Q tego przerzutnika wyzwala uniwibra tor US3b. Wygenerowany z uniwibra tora U S 3 b impuls, po przejściu przez b ramkę E, zmienia stan licznika US8. W ten sposób przygotowany zostaje następny adres, pod który zostanie wpisany następny rozkaz. Jak można zauważyć, nie wszystkie wejścia multipleksera są wykorzystane. Jest to ce-lowe, aby zapobiec wywołaniu na wyjś-ciach licznika US7 stanu zabronionego, np. 1100. Wprowadzenie d o pamięci takiej informacji jest niedopuszczalne, gdyż pro-wadziłoby to d o jednoczesnego włączenia zestyków K I , K2. Drugie zabezpieczenie stanowią bramki P, R, S. G d y zostanie przez nie wykryty stan zabron iony , który mógłby pojawić się na wyjściu pamięci, np. w czasie włączenia zasilania, t ranzys tor T l zostanie zatkany, co uniemożliwi włączenie t ranzys torów T2h -T5 . Wszystkie rozkazy zabronione są równoważne rozkazowi „ S T O P " . Wprowadzen ie szesnastu rozkazów do pa-mięci kończy cykl p rogramowania .

T a b l i c a 2. Przykład programu

Charakterystyka jazdy Nr przycisku

w programatorze

Jazda w przód 5 Jazda w przód, skręt w lewo 4 Jazda w przód 5 Jazda w przód 5 Stop I Jazda w tyl 9 Jazda w tyl 9 Jazda w tyl 9 Stop I Jazda w pr/ód, skręt w prawo 2 Jazda w przód 5 Jazda w przód 5 Jazda w przód, skręt w lewo 4 Slop I Jazda w przód, skręt w lewo 4 Jazda w pr /ód 5

Rndioclekuonik 4/1987 13

WYKONANIE P R O G R A M U

Wykonanie programu ro/poczyna się po dokonaniu zmiany stanu przcrzulnika z bramek G, H przyciskiem P2 — „START". Układ w cyklu zamkniętym realizuje wpro-wadzoną w czasie programowania sekwen-cję rozkazów. Generator taktu, złożony z tranzystora T6 i bramki F, generuje impulsy, które po przej-ściu przez bramkę F. zmieniają stan licznika US8. W takt impulsów generatora, których

częstotliwość można ustawić potencjome-trem R2. na wyjściach pamięci uzyskuje się sygnały zero-jcdynkowc. Tranzystory T2 4--^T5 i przekaźniki wykonawcze PKl-s--f- P K 4 są sterowane przez bramki L, M, N, O. Jedynka logiczna na wejściu W/R pa-mięci powoduje, że realizowany jest cykl odczytu pamięci. Realizację programu mo-żna zatrzymać w dowolnej chwili przyci-skiem P3 — „ S T O P " . Ponowne naciśnięcie przycisku P2 uruchamia program. Aby uzyskać efektywną jazdę modelu często-

tliwość generatora z bramką F powinna być w zakresie 0,25... 1,0 Hz. Im mniejsza jest prędkość jazdy, tym mniejsza jest czę-stotliwość generatora. Przykład programu przedstawiono w tablicy 2. Dla uzyskania realizacji tego programu trzeba włączyć kolejno przyciski: P3, PI , 5, P I , 4, P I , 5, P I , 5, P I . 1, P I , 9, PI , 9, PI , 9. PI , 1, P I , 2, P I , 5, PI , 5, PI , 4. P I , 1, PI , 4, P I , 5, P I . Naciśnięcie przycisku P2 uruchomia wy-konanie programu.

14 I Radioelektronik 4/1987

S C H E M A T Y

Odbiornik telewizji kolorowej HELIOS TC 500 (n Odbiornik HELIOS TC.' 500 produkowany w Warszawskich Zakładach Telewizyjnych jest przeznaczony do odbioru telewizyj-nych programów czarno-białych i kolorowych, emitowanych w zakresach I...III (kanały 1...12) oraz IV...V (kanały 2I...60), zgodnie ze standardem OIRT SECAM IIIb opt.

Odbiornik ma konstrukcję blokowo-modułowa. Bloki są połą-czone między sobą tak. jak i moduły z blokami za pomocą specjalnych złącz, umożliwiających szybkie ich rozłączanie bez użycia lutownicy. Poszczególne bloki odbiornika można wysu-wać i odchylać, co umożliwia łatwy dostęp do ich płyt głównych i modułów zarówno od strony elementów, jak i mozaiki. Moduł MH2030 w bloku sygnałowym można w czasie naprawy monto-wać także od strony mozaiki płyty głównej bloku.

W A Ż N I E J S Z E D A N E T E C H N I C Z N E

Czułość użytkowa toru wizji: — w zakresach 1 III

w zakresach IV...V Czułość toru wizji ograniczona synchronizacją:

w zakresach I...III w zakresach IV...V

Czułość użytkowa toru fonii: — w zakresach I...III

w zakresach IV...V Tłumienie sygnału chrominancji w torze

luminancji na częstotliwościach: — 4,02 M H z — 4,286 M H z

4.686 M H z Największa użytkowa moc wyjściowa fonii: Stabilność dostrojenia w funkcji wszystkich czynników

destabilizujących przy włączonej ARCz: Zakresy zaskoku synchronizacji: — poziomej — pionowej Zniekształcenia geometryczne obrazu: — liniowości odchylania — obrysu obrazu Wyjście magnetofonowe: Wyjście słuchawkowe: Moc pobierana z sieci 220 V. 50 Hz: Rozmiary: 704 Masa:

OPIS UKŁADÓW

« - 5 9 d B / m W < - 5 3 d B/m W

5 5 - 7 4 d B / m W s: - 6 8 d B / m W

« - 7 4 d B / m W « - 7 0 d B / m W

15 dB > 8 d B > 17 d B > 2 . 5 W

ś ± 1 0 0 kHz

± 4 0 0 Hz > 4 Hz

s=8%

25 kO 200 fi

110 VA x 4 7 5 x 4 1 5 mm

28 kg

Na wejściu odbiornika zastosowano głowicę zintegrowaną typu ZTG 65.12. której schemat i opis przedstawiono w numerze 1/1986 „Re". Współpracuje z nią zespól załączająco-programują-cy Z Z P 20470K oparty na układzie scalonym UL 1958 (odpowie-dnik układu SAS 580 firmy Siemens). Schemat bloku sygnałowego przedstawiono na rys. 1. a zespołu wlącźrająco-programującego na rys. 2. Układ scalony ULI958 jest czterosekcyjnym programowanym przełącznikiem kanałów. Każda z sekcji zawiera wzmacniacz sterowania, przełącznik RS. elektroniczny przełącznik napięcia przystrajającego wraz ze wzmacniaczem operacyjnym oraz elek-troniczny przełącznik umożliwiający włączenie diody świecącej wybranej sekcji. Układ scalony UL1958N ma uprzywilejowaną pierwszą sekcję, Ij. włączającą się automatycznie po włączeniu odbiornika. Przełączenie na inną sekcję odbywa się przez naciśnięcie klawisza związanego z włącznikiem K2. K3 lub K4.

Zwarcie zestyków danego włącznika powoduje pojawienie się na końcówce 11 układu scalonego UL1958N napięcia przestrajają-cego, ustalonego za pomocą potencjometru przcstrajającego P2, P3 lub P4, związanego z włączoną sekcją. Jednocześnie z włączeniem określonej sekcji zostaje zwarta do masy przyporzą-dkowana jej końcówka układu 3,5, 7 lub 9. Po zwarciu do masy. np. końcówki 5 (sekcja 2), obwód napięcia zasilającego + 12 V zamyka się poprzez rezystory R33 i R11 oraz diodę L2 do masy. Następuje wtedy świecenie diody L2 oraz dzięki spadkowi napięcia na rezystorze R33 i odblokowaniu tranzystora T5, doprowadzenie napięcia + 1 2 V do układów zakresu Bi l l głowicy.

Napięcie zasilające + 5 3 V jest doprowadzane do końcówki 16 układu UL1958N. Niezależnie od tego, napięcie + 5 3 V jesi doprowadzane do dzielnika składającego się z rezystora R20, układu scalonego US2 (stabilizator napięcia przcstrajającego, doprowadzanego do potencjometrów PI — P4) oraz rezystorów R5 i R3. Do tego samego dzielnika jest doprowadzane przez tranzystory Tl i T D napięcie ARCz. Napięcie to dodaje się do napięcia przcstrajającego, ustalonego za pomocą jednego z potencjometrów P1-^P4.

Po przełączeniu odbiornika za zakresy IV V zaczyna przewodzić tranzystor TH. Powoduje to dołączenie równolegle do rezysto-rów T5 i R3 rezystora R26 i tym samym stabilniejszą pr;. głowicy w tych zakresach. Podczas włączania każdej zsekcji płynie prąd przez rezystor R14. Powoduje to odblokowanie tranzystora TC i tym samym nasycenie tranzystorów TA i TB. Tranzystory te powodują chwilowe wyciszenie fonii (zwarcie potencjometru siły dźwięku do masy) i wyłączenie ARCz (zwarcie do masy końcówki 6 układu scalonego US50). Wyłączenie ARCz powoduje także włącznik S7 przy wysuniętej szufladce programatora. Po włączeniu sekcji 4 zespołu włączającego-programującego płynie prąd przez rezystory R16 i R15. Tranzystor T3 przechodzi wtedy w stan nasycenia, powodując tym samym zablokowanie rezystancją ok. I kf i kondensatora C305, znajdującego się w obwodzie generatora linii. Zmniejszenie stałej czasu tego układu zapewnia uniknięcie „drżenia" obrazu odtwarzanego z magneto-widu dołączanego do gniazda antenowego. Ta sekcja nic jest wykorzystywana przy odbiorze programów telewizyjnych z anteny.

Sygnały p.cz. wizji i fonii otrzymywane na wyjściu głowicy podlegają wstępnemu wzmocnieniu przez wzmacniacz pracujący z tranzystorem T50. Zasadnicze wzmocnienie zapewnia układ scalony US50. Tranzystor T52 pełni funkcję separatora oddzielającego trójob-wodowy filtr pasmowy od obwodów korektora fazowego. Cha-rakterystykę amplitudową i fazową wzmacniacza p.cz. wizji kształtują: trzyobwodowy filtr pasmowy składający się z elemen-tów L50, C52 (1 obwód), L52. C54( l l obwód), L55. C60, C62(1!I obwód), dwuobwodowy filtr pasmowy składający się z elemen-tów L57, C86 (I obwód), L54, C90 (II obwód), znajdujący się wewnątrz głowicy obwód składający się z elementów L341.C322, filtr p.cz. (LI. C l -hC3) znajdujący się na module głowicy oraz szereg pułapek wytłumiających określone częstotliwości. Układ scalony US50 zapewnia odpowiednie wzmocnienie sygna-łu p.cz. wizji i fonii, dcmodułację sygnału wizji oraz sygnał fonii o częstotliwości różnicowej, wstępne wzmocnienie sygnału wizji, napięcie regulacyjne AR W (końcówka 4) i ARCz (końcówka 5) oraz eliminację nadbicli i zakłóceń.

Radioelektronik 1/1987 1 5

7i n a Rys. 1. Schemat bloku sygnałowego BS2030

16 Radioelektronik 4/1987

i ? ? ? M ,'S !S U IB !S

J0313Z

©

©

r " I S - 4 - -

© ' 1 CJ

©

« 0 f

3 © 4

© ©

©

i § 1

- T " a:

9

S B

©

© n M

©

© ©

[ t o p

J

\ Radioelektronik 4 /1987 17

aa 557030

IS I! Rys. 2. Schemat bloku regulacji

Na wyjściu układu scalonego US50(końcówka 12)jest uzyskiwa-ny sygnał wizyjny o polaryzacji dodatniej i amplitudzie ok. 2,5 V s s. Sygnał ten jest wykorzystywany do wysterowania modułu fonii MF2004/3, a po przejściu przez wtórnik emiterowy pra-cujący z tranzystorem T 5 I . do wysterowania modułu dekodera M D 2 0 2 I i selektora w module synchronizacji MH2030 .

Wydzielenie częstotliwości różnicowej fonii zapewnia filtr cera-miczny FC101 (rys. 2). Wzmocnienie, ograniczenie oraz detekcję lego sygnału w układzie detektora koincydencyjnego zapewnia układ scalony US I01 . W układzie scalonym U S I O I znajduje się także wstępny wzmacniacz m.cz. Jego wzmocnienie jest regulo-wane za pomociipotencjometru siły dźwięku przez zmianę napię-

18 Radioelektronik 4 1987

U L I 2 4 4 UL1480 U L I 9 5 8 A 2 4 1 D M C A 6 4 0 M C A 6 5 0 M C A 6 6 0 A 2 3 2 D A 2 5 5 D

Końc. Nap . [V=] Kunc. Nap.[V = ] Końc. Nap.[V = ] Końc. Nap.[V = ] Końc. Nap.[V = ] Końc. Nap.[V = ] Końc. Nap.[V = ] Końc. Nap.[V -- | Końc. Nap.[.V - j

I 0 1 24 1 masa 1 5 1 8,8 1 3,5 1 4,3 1 2,6 1 11.9 2 1,8 2 — , 2 7,0 2 5 2 0 2 0 2 0.5 2 8,0 2 12,1

3 2,7 3 — 3 0,5 3 04-11 ,8 3 2,4 3 3,6 3 2.3 3 04-5 ,9 3 3,4 4 4,5 4 24 4 7.0 4 0 - 8 4 0 4 0 4 0 4 8,0 4 masa

5 3,3 5 0,7 5 10,2 5 0 ,54-11.5 5 2,4 5 4,2 5 3 , 7 - 4 . 4 5 0 - 5 . 9 5 6,1 6 — 6 1,3 6 7.0 6 3 6 - 0 , 0 4 6 3,3 6 3 , 8 - 6 . 4 6 8.0 6 - 0 , 2 7 2,7 7 — 7 11,0 7 3,5 7 2,3 7 3,1 7 6.1 7 04-5 ,9 7 1.4

X 3,8 8 0 8 7,0 8 8 8 11,0 8 4.0 8 1,6 8 11,3 8 0.1

9 2,7 9 0 9 11,0 9 8 9 6.0 9 6.2 9 1,5 9 7,9 9 - 0 , 4

II 17.8 10 0 10 i - 10 3,5 10 5,3 10 8,7 10 6,1 10 8.1 10 - 0 , 4

12 4.1 II — 11 0 ,24-28 11 11.8 II 0 11 7,5 II 4,0 II 7.9 11 5 , 7 - 1 1

13 1,8 12 12 12 0 , 2 - 2 8 12 4,8 12 3,8 12 9,8 12 7,6 12 8.1 12 6,0

14 1.8 13 0,2 — 28 13 0 13 8,8 13 10.1 13 11,6 13 7.9 13 6,0 Nie

14 0 ,24-28 14 8 14 11,6 14 11,7 14 3 , 8 - 6 , 3 14 8,1 14 mier /yć ! Nie

15 0 , 2 - 2 8 15 5 15 8,7 15 10.1 15 4,8 15 7.9 15 mierzyć ! 16 42,4 16 5 16 0 16. - 0 . 4 16 0,7 16 0 16 masa 17 2.0 18 3,1

r

.We wideo Obwóci

wejściowy deemfaiy

W. CL

Obwód ident.

— < ® ^Tasz. V*H

I

I

Wzmacniacz wejściowy chminantj.

Układ ident.

J

= s t Wzmacniacz *ogran. wyjściowy

Tor bezpośredni

y y\dolno-przepustawy

Przerzutnik H/2

MCA 840

Klucz

TSS1 Gasz.V

Impuls _rJll_

< r < 1 T550

linia opóźn. Iuminancji560ns

3

J

Tor opóźniony Unia opóźniająca

chrominancji P H

N 5 .Cj

g S ^ Ę Sr 3: +

Ukt. XC wydz. imp.gosz.V

pocili, chram.

I

4

\HCA650_

Obwód Obwód demodulator demodulatora

R-Y 8-Y

I I

i 5.11.13

Demodutatac koincyden.

R-Y

1

" 1

Demodulator kcincyden

B-Y

Ukt.odtw składowej

stałej T

! J J

Wzmacniacz tuminancji

Ukt. reguł, jaskr.

10

Matryca 6-Y

R-Y

B-Y

G-Y

Wzm. wy R-Y

—

Filtr!! ideemfazotn.cz.

T

! I

Wzm. wy B-Y

mir n i deemtaza ma.

1102021

f «

jo%r. w« Wy Wy Wy

— © © — < D @ © -

J1CAB60 •^1?

Wzm. we

Wzm. we

6 Reg.

nasyc.

©

Reg. kontr.

J

Rys. 3. Schemat blokowy modułu dekodera MD2021

cia stałego, doprowadzanego do końcówki 5 układu (regulacja elektroniczna). Układ scalony USI02 pełni funkcję wzmacniacza napięciowego m.cz. oraz wzmacniacza mocy m.cz. Na wejściu dekodera znajduje się filtr środkowo-przepustowy (L550. C552), dostrojo-ny do częstotliwości 4,286 M H z (schemat blokowy dekodera przedstawiono na rys. 3). Ma on charakterystykę dzwonowy i zapewnia wydzielenie sygnału chrominancji . Wydzielony sygnał chrominancji jest doprowadzany do końcówek 3 i 5 układu

scalonego US550 (wejście wzmacniacza różnicowego). Sygnały te po przejściu przez wzmacniacz różnicowy sa wewnątrz układu scalonego doprowadzane do układu wygaszania impulsami powrotów podnośnej chrominancji , który z kompletnego sygna-łu chrominancji (łącznic z impulsami identyfikacji) zapewnia wydzielenie sygnału chrominancji zawierającego informacje o kolorach oraz sygnał identyfikacji koloru. Sygnały tc s;( dopro-wadzane odpowiednio do końcówek 1 i 15 oraz 11 układu US550.

R a d i o e l e k t r o n i k 4 1 9 8 7 1 9

D« końcówki 11 układu scalonego US550 jest dołączony obwód rezonansowy identyfikacji (L55I, C56I), dostrojony do częstotli-wości podnośnej chrominancji koloru niebieskiego, równej 4,25 M Hz, występującej za tylnym zboczem impulsów synchronizacji poziomej. Mamy tu więc do czynienia z identyfikacji) „po linii". Identyfikacja „po ramce" odbywa się za pomocą układu pracują-cego z tranzystorem T551, który przewodząc w czasie impulsów powrotów ramki ( + V). powoduje dołączanie do obwodu identy-fikacji kondenastora C562 i tym samym na czas trwania tych impulsów przestrajanie obwodu identyfikacji na częstotliwość 3,9 MHz. Wydzielony w ten sposób sygnał identyfikacji jest doprowadzany wewnątrz układu scalonego do specjalnego stop-nia, z którego są uzyskiwane impulsy ustalające fazę wewnętrzne-go przerzutnika bistabilnego. wytwarzającego Palę prostokąt-nych impulsów o częstotliwości H/2, niezbędnych do sterowania pracą przełącznika torów w układzie scalonym US55I. W układach identyfikacji jest też uzyskiwane napięcie sterujące pracą wyłącznika kolorów. Na wyjściu układu scalonego US550 (końcówki 1 i 15) są uzyskiwane dwa odpowiednie ukształtowane i wzmocnione sygnały chrominancji. Sygnał z końcówki I jest doprowadzany przez filtr dolnoprzcpustowy do końcówki I układu scalonego US551 i stanowi on sygnał bezpośredni chrominancji. Drugi zaś, doprowadzany poprzez, linię opóźniającą L0550 (64 n) do końcówki 3 układu scalonego US55I, stanowi wygnał opóźniony chrominancji. W układzie scalonym US551 sygnały chrominancji są ponownie wzmacniane i ograniczane, a następnie doprowadzane do przełą-cznika torów, sterowanego falą prostokątnych impulsów o częstotliwości H/2, doprowadzanych do końcówki 16 tego układu. Na wyjściach przełącznika torów są uzyskiwane dwa sygnały podnośnej chrominancji, jeden — zawierający linie niosące informacjic w kolorze czerwonym oraz drugi - zawiera-jący linie niosące informacje w kolorze niebieskim. Sygnały te są następnie doprowadzane do odpowiadających im dyskrymina-torów chrominancji z zewnętrznymi obwodami referencyjnymi. W wypadku koloru czerwonego jest to obwód składający się z elementów L557 i C578, a koloru niebieskiego — obwód składający się z elementów L.556 i C584. Obwody te są dostrojo-ne do częstotliwości odpowiednio 4,40625 i 4,25 MHz. W wyniku demodulacji są uzyskiwane sygnały różnicowe R-Y i B-Y (końcó-wki 12 i 10 układu US55I), które przez filtry tłumiące podnośne chrominancji oraz układy deemfazy m.cz. są doprowadzane do końcówek 9 i 8 układu scalonego US552. Na wejściu układu scalonego US552 znajdują się dwa wzmacnia-cze o regulowanym wzmocnieniu (regulacja kontrastu). Napięcie regulacyjne kontrastu jest doprowadzane do końcówki 5 układu US552. Na końcówkach 10 i 7 układu US552 są uzyskiwane wzmocnione i odwrócone w fazie sygnały różnicowe -(R-Y) i -(B-Y). Z tych dwóch sygnałów na zewnętrzenej matrycy składającej się z rezystorów R582, R584 i R586 jest uzyskiwany trzeci sygnał różnicowy „zielony" G-Y. Po wzmocnieniu i odwróceniu go w fazie w układzie scalonym, na końcówce 12 tego układu jest uzyskiwany sygnał różnicowy -(G-Y). Wyszystkic one wraz. z sygnałem luminancji Y są doprowadzane do modułu wzmacnia-czy wizyjnych MW2001/2 (wyprowadzenia modułu wzmacnia-czy odpowiednio 8, 6, 7 i II). Do wydzielonego toru luminancji jest doprowadzany całkowity sygnał wizyjny z końcówki 13 modułu p.cz. Na wejściu toru zastosowano linię opóźniającą L055I (560 ns), która zapewnia wyrównanie czasów przebiegu sygnałów przez szerokopasmowy tor luminancji i wąskopasmowy tor chrominancji. Tuż za linią opóźniającą znajdują się dw ie pułapki podnośnych chrominancji mogących w określonych wypadkach powodować zakłócenia obrazu. TranzystorT550 łączący pułapki z masą przewodzi tylko w czasie odbioru przez odbiornik sygnałów telewizji kolorowej.

Podczas odbioru sygnałów telewizji czarno-białej tranzystor jest zatkany (brak napięcia na bazie z wyłącznika koloru) i tym samym wyprowadzenia obwodów są odłączone od masy. Tor luminancji przenosi wtedy pełne pasmo częstotliwości. Opóźnione sygnały luminancji są doprowadzane do końcówki 16 układu scalonego US552 do wejścia wzmacniacza, którego wzmocnienie jest regulowane za pomocą napięcia doprowadza-nego z odczepu potencjometru jaskrawości. W dalszych wewnę-trznych układach sygnał luminancji jest wygaszany kompletnym sygnałem wygaszania doprowadzanym przez końcówkę 3 ukła-du scalonego, przy czym poziom wygaszania oraz poziom czerni w sygnale luminancji są stabilizowane w kluczowanym układzie odtwarzania składowej stałej. Napięcie regulacyjne nasycenia jest doprowadzane z potencjo-metru R852 jednocześnie do torów R-Y i B-Y. W wypadku, gdy jest ono na poziomie ok. 0 V, tory są zablokowane. Odblokowa-ny jest tylko tor luminancji, czyli obrazy są odbierane jako czarno-białe. Napięcie blokujące tory R-Y i B-Y jest doprowa-dzane także z wyłącznika koloru z układu US550. Układ scalony US201 znajdujący się na wejściu modułu wzma-cniaczy wizyjnych zapewnia odpowiednie wzmocnienie i odtwo-rzenie składowej stałej sygnałów -(R-Y), -(G-Y), -(B-Y), doprowa-dzanych odpowiednio do końcówek 2, 4 i 6 oraz matrycowanie ich z sygnałem luminancji. doprowadzanym poprzez końcówkę I układu. Sygnały R, G, B uzyskane w wyniku matrycowania są następnie wzmacniane wewnątrz układu przez wzmacniacze o regulowanym wzmocnieniu za pomocą napięcia stałego, dopro-wadzanego z potencjometrów R214, R218 i R225 (regulacja balansu dynamicznego). Ostatnimi stopniami w układzie scalo-nym US20I są wzmacniacze różnicowe, do których są doprowa-dzane dodatkowo sygnały z wyjść końcowych wzmacniaczy wizji (przez końcówki 15.13 i II). Sprzężenie to zapewnia odpowiednie ukształtowanie charakterystyk przenoszenia wzmacniaczy ko-ńcowych wizji oraz. tłumienie generowanych przez nie zakłóceń w.cz. Wadą końcowych wzmacniaczy wizji z obciążeniem akty-wnym, jakie zastosowano w tym odbiorniku, są zniekształcenia „przejściowe" sygnału i związana z nimi generacja zakłóceń w.cz. Zmiany składowych stałych w pętlach sprzężenia zwrotnego za pomocą rezystorów nastawnych RI1I. R229 i R245 powodują odpowiednie zmiany składowych stałych na wyjściach wzma-cniaczy wizji i tym samym regulację statycznej równowagi bieli. Funkcje końcowych wzmacniaczy wizji pełnią wzmacniacze z obciążeniem aktywnym, pracujące w układach konwencjonal-nych z tranzystorami T201 -hT206. Sygnały wyjściowe z tych wzmacniaczy są doprowadzane do katod kineskopu przez rezystory R404. R405 i R405. które eliminują szkodliwe promie-niowanie tego rodzaju wzmacniaczy, głównie w czasie przewo-dzenia tranzystorów wspomagających. Moduł wzmacniaczy wizyjnych jest wyposażony także w układ ograniczania prądu kineskopu, pracujący z tranzystorami T207 i T208. Napięcie sterujące ten układ jest doprowadzane z rezysto-ra R699. znajdującego się w bloku odchylania. Napięcie to jest proporcjonalne do wartości średniej prądu powielacza (kinesko-pu). Po przekroczeniu dopuszczalnego prądu kineskopu ^ 1 mAj, ustalonego za pomocą rezystora nastawnego R235, tranzy-stor T207 zatyka się, co powoduje przejście w stan nasycenia tranzystora T208 i tym samym redukcję napięć regulujących kontrastu i jaskrawości. Układ działa progowo. W pierwszej kolejności jest regulowany kontrast, aż. do zmniejszenia amplitudy do połowy, a następnie przy dalszym wzroście prądu kineskopu —jednoczesna redukcja kontrastu i jaskrawości. Do modułu synchronizacji MH2030 jest doprowadzany całko-wity sygnał wizyjny o amplitudzie ok. 2,5 Vss (końcówka 14 modułu). Sterowany jest nim układ blokady zakłóceń (końcówka 10 układu scalonego US301) oraz stopień wejściowy sclcktroa (końcówka 9 układu scalonego). Po przejściu sygnału przez

20 Radioelekironik 4 1987

stopień wejściowy i s topień s e p a r u j ą c y , impulsy synchron izac j i ramki po o d p o w i e d n i m ich uksz t a ł t owan iu są w y p r o w a d z a n e z uk ładu sca lonego przez k o ń c ó w k ę 8, a impulsy synchron izac j i linii są k i e rowane w e w n ą t r z uk ł adu d o innych s topni . W układzie sca lonym US301 p racu je t akże gene ra to r linii. J ego częstot l iwość m o ż n a regulować za p o m o c ą rezystora n a s t a w n e -go R320. Synchron izac ja g e n e r a t o r a linii z impulsami synchron i -zacji linii, z awar tymi w sygnale wizyjnym, nas tępu je w wewnę-t rznym układzie d y s k r y m i n a t o r a fazy. Przebiegi z g e n e r a t o r a linii są d o p r o w a d z a n e d o tzw. g e n e r a t o r a s t e ru j ącego ( także wewną t r z u k ł a d u scalonego), a s tąd impulsy po o d p o w i e d n i m ich

wzmocnien iu i uksz t a ł towan iu są d o p r o w a d z a n e d o k o ń c ó w k i 3 uk ładu sca lonego i dalej d o s topn ia s t e ru jącego odchy lan ia poz iomego , p r a c u j ą c e g o z t r anzys to rem T654. Przebiegi z g e n e r a t o r a linii są d o p r o w a d z a n e wewnątrz, uk ł adu sca lonego także d o uk ładu w y t w a r z a j ą c e g o impulsy „sand-cas-tlc" dla d e k o d e r a . Impuls „s-c" sk łada się z impulsu gaszącego linii o czasie t rwan ia 12 |is i a m p l i t u d / i c 4-r- 5 (generowanych w e w n ą t r z u k ł a d u sca lonego) o r a z impulsu o czasie t rwania ok. 4 lis i a m p l i t u d z i e I I V s s (od pods tawy) , wys t ępu jącego u c /as ie t rwan ia impulsu identyfikacj i „ p o linii". Impulsy „s-c" są wypro-w a d z a n e z uk ł adu sca lonego przez k o ń c ó w k ę 7. / . / (

ELEKTRONIKA w D O M U

Bariera optoelektroniczna Z D Z I S Ł A W T K A C Z Y K

W dotychczas opisywanych urządzeniach alarmowych jako czujniki wykorzystywano zestyki mechaniczne reagujące na otworze-nie drzwi lub okna. Uruchomienie alarmu następowało więc po fakcie włamania. W niniejszym artykule przedstawiono barierę optoelektroniczną, za pomocą której można uruchomić alarm przy zbliżeniu się do obiek-tu osoby niepowołanej. W barierze optoelek-tronicznej wykorzystano promieniowanie podczerwone, którego strumień jest emito-wany z nadajnika do odbiornika. Przerwanie strumienia wywołuje zmianę stanu wyjścio-wego odbiornika, co jest wykorzystywane do uruchomienia układu sygnalizacyjnego. Ba-riera optoelektroniczna działa poprawnie przy odbiorniku oddalonym od nadajnika na odległość nie większą niż 3 m, a po zastoso-waniu prostego układu optycznego (soczew-ki) uzyskuje się zasięg co najmniej 20 m.

N A D A J N I K

N a d a j n i k (rys. 1) jest źródłem m o d u l o w a -nego p romien iowan ia p o d c z e r w o n e g o , e m i t o w a n e g o przez zespół d iod e lek t ro lu-minescencyjnych D2, D3. Bramki B3. B4 spełniają funkc ję mul t iw ib ra to ra o często-tliwości f„ = 30 kHz , okreś lone j stalą czasu o b w o d u u t w o r z o n e g o z rezys torów R5. R6

i k o n d e n s a t o r a C2. M u l t i w i b r a t o r ten p ra -cuje w czasie, gdy na wyjściu b r a m k i B2 jest stan wysoki . B r a m k a B2 z b r a m k ą BI tworzą mu l t iw ib ra to r . w k t ó r y m uzysku je się impulsy d o d a t n i e (stan wysoki) o czasie t rwania T u i R 3 - C 1 o raz przerwę między impulsami T p (R2 + R3)C1. Impulsy / wyjścia b r a m k i B4 sterują s t opn i em wyj-ściowym ( t ranzys to ry T l , T2), k t ó r e g o ob -ciążeniem są d iody D2, D3. W czasie p rzewodzenia t r anzys to rów T l . T2 . przez d iody D2. D 3 płynie p r ą d impulsowy, k tó rego a m p l i t u d a jest o g r a n i c z o n a rezy-stancją w y p a d k o w ą sze regowo po łączo-nych rezys to rów R8, R9.

Diody D2, D 3 są zasi lane p r ą d e m impulso-wym o częstot l iwości f„ = 30 k H z w czasie Tu . = I ms (rys. 2). Między ko le jnymi okre -sami p rzewodzen ia jest p rzerwa T p == 100 ms. Przez d iody płynie p r ą d o na tężeniu szczytowym I A. ale pon ieważ współczyn-nik wypełnienia jest:

p tv T p 33 |is 100 ms

war tość ś rednia p r ą d u p łynącego przez diody jest r ó w n a

I F = p l F M = 0 , 0 0 5 - 1 A = 5 mA

Rys. I. .Schemat nadajnika

i nic p rzekracza p r ą d u l F m i l , = -100 mA dopuszcza lnego przez p r o d u c e n t a dla diod C Q Y P 2 3 . Dzięki zasi laniu d iod p r ądem szczytowym 10-krotnic większym od zalecanego, uzy-skuje się 10-krotne zwiększenie mocy pro-mien iowane j przez diody. W n a d a j n i k u są dwie d iody , uzyskuje się więc łącznic 20-kro tnc zwiększenie mocy e m i t o w a n e j przez nada jn ik . Pon ieważ j e d n a d ioda C Q P 2 3 . przy prądz ie 100 mA, emi tu je p romien iowan ie o mocy 15 m W , to przy impulsowej pracy m o c chwilowa n a d a j n i k a jest na poz iomic 15 m \ V - 2 0 = 300 m W . Energii zas i la jącej w czasie I ms pracy d iod dos ta rcza k o n d e n s a t o r C3. W czasie pracy diod napięcie na k o n d e n s a t o r z e C 3 maleje o ok. I V, ale nie wpływa to na zmianę p a r a m e t r ó w czasowych przebiegu wyjścio-wego.

O D B I O R N I K

Z a d a n i e m o d b i o r n i k a (rys. 3) jest wykrycie p r o m i e n i o w a n i a podcze rwonego z nada j -nika i sygna l izowanie ciągłości j ego emisji . K r ó t k o t r w a ł e przerwanie emisji p romie-niowania p o w i n n o być sygna l izowanc-zmianą s t anu s topn ia wyjściowego odb io r -nika.

D e t e k t o r e m p romien iowan ia podcze rwo-nego jest f o tod ioda D l . k tóre j obc iążeniem jest o b w ó d rezonansowy LI C2. P r ą d foto-d iody jest wpros t p r o p o r c j o n a l n y d o mocy p r o m i e n i o w a n i a podcze rwonego , p a d a j ą -

- T p / 1 o - 3 0 k H t s

>M

\„ JUL JĘLI Mfi™1; OuiSe. / V y

Rys. 2. Przebiegi elektryczne w nadajniku

Radioelektronik 4 1987 21

cego na fotodiodę. Moc można obliczyć zc wzoru:

A

r [ W ]

w którym: A — pole powierzchni czynnej fotodiody

[ cm 2 ] r odległość między nadajnikiem i od-

biornikiem [cm] lc natężenie promieniowania układu

mW~ nadawczego

Jeżeli szerokość charakterystyki promie-niowania diody nadawczej jest ok. 60°, to natężenie promieniowania IL. diody w kie-runku osiowym, wyrażone w mW/sr, jest w przybliżeniu liczbowo równe mocy promie-niowania wyrażonej w mW. Dla zespołu nadawczego, złożonego / diod elektrolumi-nescencyjnych CQYP23, natężenie pro-mieniowania jest więc równe le = 300 mW/sr. Powierzchnia czynna fotodiody HPYP46 jest równa A i 5 mm 2 , co przy odległości nadajnika od odbiornika r = 3 m umożliwia uzyskanie mocy promienio-wania padającego na fotodiodę, równej:

5-10 2 cm- mW P o = — 300 = 1 6 7 n W

300" cm sr

W fotodiodzie BPYP46, o czułości S = 0,5 A/W. promieniowanie wywołuje przepływ prądu 1 = S- P D = 0,5-167 -10~® = 83,5 nA

Prąd ten na rezystancji dynamicznej obwo-du rezonansowego L.I, C2 (Rd 25 60 kfl) wytwarza sygnał napięciowy o wartości szczytowej

U = l-R,| = 83,5-10 "-60 I03 = 5 mV. Obwód rezonansowy jest sprzężony induk-cyjnie za pomocą cewki L2. z wtórnikiem cmitcrowym (tranzystor Tl), zapewniają-cym dużą impedancję wyjściową wzmac-niacza z tranzystorami T2. T3. W ten sposób wyeliminowano wpływ impcdancji wejściowej wzmacniacza na pasmo przeno-szenia obwodu rezonansowego LI, C2. Uzyskano pasmo przenoszenia ok. 6 kHz. ale może być ono zmniejszone do 3 kHz po odłączeniu rezystora Rl. Sygnał wejściowy jest wstępnie wzmocnio-ny we wzmacniaczu z tranzystorami Tl... T3, a następnie wc wzmacniaczu z tranzy-storami T4, T5. Wzmocniony ok. 80 dB sygnał wejściowy jest doprowadzony do obwodu detektora (diody D2, D3). Każdy impuls sygnału f Q = 30 kHz ładuje kon-densator C8 do napięcia zależnego od stosunku pojemności kondensatorów C7, C8. W wyniku detekcji amplitudy na kon-densatorze C8 uzyskuje się impulsy napię-cia o czasie trwania I ms. powtarzane co 100 ms. Impulsy te sterują źródłem prądo-wym utworzonym z tranzystora T6, diody D4 i rezystora R17.

W czasie trwania impulsu źródło prądowe ładuje kondensator CIO. Podczas przerwy

między impulsami kondensator CIO jest rozładowany prądem bazy tranzystora R7. Prąd bazy został tak dobrany, aby rozłado-wanie kondensatora mogło nastąpić w cza-sie nie krótszym niż 200 ms, tj. w czasie równym podwójnemu odstępowi między impulsami. W ten sposób kolejne impulsy z nadajnika doładowują kondensator CIO i utrzymują poziom napięcia zapewniający przewodzenie tranzystorów T7, T8. Niskie napięcie kolektora tranzystora TS wymu-sza stan zatkania tranzystora T9. Taki stan pracy odbiornika sygnalizuje świecenie diody D5.

Przerwanie strumienia promieniowania podczerwonego na czas dłuższy niż 200 ms powoduje rozładowanie kondensatora C10 do poziomu wymuszającego przejście tran-zystorów T7 i T8 do stanu zatkania. Dioda D5 przestaje świecić, a tranzystor T9 prze-wodzi i włącza przekaźnik Pk. w którym jedna para zestyków włącza układ sygnali-zacji, a druga włącza na stałe napięcie zasilające przekaźnik. Przerwać alarm mo-żna tylko przez wyłączenie napięcia zasila-jącego odbiornik.

U R U C H O M I E N I E UKLADÓW

Nadajnik podczerwieni został zmontowa-ny na płytce drukowanej (rys. 4) zgodnie zc schematem montażowym (rys. 5). Diody elektroluminescencyjne D2. D3 zostały wlutowane w płytkę drukowaną (rys. 6).

T

s/li?

tliJ

M .

C B<\T1 .Rl.

r r

i \ -t-

W ,

J L . V A

C3

RIO \

• B S W

—

I*

Kys. 4 Płytka drukowana nadajnika Rys. 5. Schemat montażowy nadajniku Rys. 6. Płytka drukowana zespołu diod nadawczych

22 Radioelektronik 4 1 9 8 7

Płytkę z diodami nadawczymi należy wlu-tować prostopadle do powierzchni płytki głównej. Dokładność prostopadłego umie-szczenia płytki decyduje o zasięgu działa-nia. Po prawidłowym zmontowaniu trzeba na-dajnik zasilić z układu zasilającego o wy-dajności 12 V/I00 mA, a równolegle do rezystora R8 dołączyć oscyloskop o auto-matycznie wyzwalanej podstawie czasu. Następnie potencjometrami R6 i R3 należy ustawić odpowiednio częstotliwość sygna-łu 30 kHz i czas emitowania promieniowa-nia I ms. Z kolei trzeba sprawdzić, czy szczytowy prąd przewodzenia diod osiąga wartość 1 A,co odpowiada napięciu ok. 1 V na rezystorze R8. Ewentualnej korekty można dokonać przez zmianę rezystancji rezystora R9.

Odbiornik został zmontowany na płytce z rys. 7. Rozmieszczenie elementów na płytce przedstawiono na rys. 8. Fotodioda jest zamocowana na płytce z rys. 9. Podobnie jak płytka z diodami nadawczymi, płytka z fotodiodą powinna być wlutowana prosto-padle do płytki odbiornika. Cewki LI i L2 nawinięto na ferrytowym rdzeniu kubkowym typu M 14/8/F —2001/ /200. Uzwojenie pierwotne ma 375 zwojów, a uzwojenie wtórne 65 zwojów nawiniętych drutem D N E 0.08.

Uruchomienie odbiornika polega na wła-ściwym zestrojeniu obwodu rezonansowe-

go LI. C2. Potrzebny jest do tego generator sygnałowy i oscyloskop. Po zasileniu od-biornika ze źródła o wydajności 12 V/I00 mA należy dołączyć do wejścia A generator sygnałowy i ustawić częstotliwość 30 kHz.

Napięcie z generatora powinno mieć war-tość ok. 1 mV. Następnie oscyloskop trzeba dołączyć równolegle do tranzystora T5 i pokręcając rdzeniem cewki LI uzyskać maksymalną amplitudę przebiegu. Płytki odbiornika i nadajnika umieszczono w metalowych obudowach, które poza za-bezpieczeniem mechanicznym, stanowią c-kran elektrostatyczny. W jednej ze ścian bocznych obudowy, przed diodami nadaw-czymi i przed fotodiodą, wykonano otwo-ry, w których wstawiono płytki szklane

(może być cienki metaplcks), aby zabezpie-czyć elementy optoelektroniczne przed u-szkodzeniami mechanicznymi. Jeżeli zasięg bariery optoelektronicznej ma być co najmniej 20 m, to przed każdą diodą nadawczą i przed fotodiodą trzeba umie-ścić soczewkę skupiającą, przy czym każda dioda powinna być umieszczona w ognisku soczewki. W urządzeniu modelowym za-s tosowano soczewki o średnicy 20 mm. Dzięki umieszczeniu soczewki przed dioda-mi nadawczymi, promieniowanie podczer-wone o mocy ok. 300 m W zostaje skupione w wiązkę o natężeniu promieniowania ok. 2 W/sr. Umieszczenie soczewki przed foto-diodą odpowiada zwiększeniu obszaru czu-łego na promieniowanie do wielkości rów-nej polu przekroju soczewki. Dla fotodiody BPYP46 i soczewki o średnicy 20 mm uzyskuje się 64-krotne zwiększenie powie-rzchni światłoczułej.

Po uruchomieniu nadajnika i odbiornika można umocować barierę optoelektroni-czną w miejscu przeznaczenia. Trzeba pa-miętać. że osie optyczne nadajnika i od-biornika powinny pokrywać się. Dokład-ność ustawienia decydować będzie o skute-czności działania.

L I T E R A T U R A

f i ] Rudnicki C.: Układy zdalnego sterowania i przełączniki elektroniczne. WKiL, Warsza-wa 1983.

R a d i o e l e k t r o n i k 4 / 1 9 8 7 2 3

Z PRAKTYK I R A D I O A M A T O R S K I E J

Wyciszanie trzasku powstającego w momencie rozpoczynania zapisu w magnetofonie MDS-418 W audycji radiowej „Zakłócenia odbioru", nadanej 26 października 1986 r. w progra-mie II PR, odpowiadając na listy słuchaczy, podano sposób zmniejszenia po/.iomu trza-sku nagrywanego w magnetofonach M D S -418 (także w CD-970, CD-971) w momencie każdego rozpoczynania zapisu programu, zalecany przez Z R D I O R A . Przypomina-my: równolegle do kondensatorów C l4.1 i C l44 należy dodać kondensator o pojemnoś-ci 2200 |il'\ Nasz Czytelnik, Pan Mirosław Miszcwski proponuje inny sposób — chyba bardziej skuteczny.

Redakcja I

Głośny irzask rejestrowany na taśmie w magnetofonach MDS-418 w momencie rozpoczynania zapisu jest efektem zakłóce-nia wprowadzanego przez układ sterowa-nia magnetofonu. Można się o tym przeko-nać. wykonując pomiar, najlepiej oscylo-graficzny. napięcia wyjściowego wzmac-niacza zapisu przy braku sygnału sterujące-go. Należy mierzyć napięcie w punkcie połączenia kondensatora C l 29 (C229) z rezystorem R I45 (R245). Każdemu włą-czeniu funkcji zapisu towarzyszy impuls napięcia zakłócającego, który nagrywa się na taśmę. Schemat magnetofonu MDS-418 opublikowano w numerze 8/1986 ..Re". Schemat układu wyciszania trzasku przy

rozpoczynaniu zapisu przedstawiono na rys. I (kolorem niebieskim zaznaczono dodatkowe clcmclny i połączenia).

W cciu stłumienia trzasku wykorzystano napięcie z kondensatora C306 przy rozpo-czynaniu odczytu. Na kondensatorze C306 występuje napięcie dodatnie, jeżeli rolka dociskowa jest odsunięta od wałka napę-dowego. l>o włączeniu przesuwu taśmy napięcie to maleje do zera, co powoduje zablokowanie tranzystorów T l i T2. Do-datkowe elementy: T l . T2. R l . R2 należy przylutować od strony mozaiki. Uwaga: rezystory R 119 i R2I9, podane na schema-

cie magnetofonu MDS-418. nic są monto-wane. Niekiedy wymaga korekcji pojemność kondensatora C306. Przy zbyt dużej poje-mności tego kondensatora wyciszenie trwa zbyt długo i odczuwa się wtedy zmianę barwy nagrywanego sygnału wskutek dzia-łania filtru górno-przepustowego, utwo-rzonego z kondensatora C l 29 (C229) i rezystancji kolcktor-emiter tranzystora T l (T2). Wartość pojemności kondensatora C306 należy wtedy dobrać doświadczalnie, tak aby czas wyciszenia trwał jak najkrócej i obejmował tylko okres zakłócenia. Wyjś-cie tranzystorów T l i T2 ze stanu nasycenia jest wtedy tak szybkie, że nie powoduje

żadnych zakłóceń na taśmie. Próby należy przeprowadzać, nagrywając na taśmę mu-zykę i przesłuchując początkowe fragmen-ty nagrań. Układ wyciszania można zmodyfikować przez zastąpienie rezystora R145 (R245) dwoma rezystorami, jak to przedstawiono na rys. 2. Każde nagranie rozpoczyna się wtedy od wyciszenia. Po wprowadzeniu tej zmiany, regulacji wymagać będzie wzmiac-niacz zapisu magnetofonu. Należy wyłą-czyć układ Dolby i na taśmie żelazowej nagrać sygnał o częstotliwości 400 Hz z poziomem — 10 dB. Poziom napięcia odt-warzania lego. zapisu nie może różnić się

więcej niż o ± I dB od poziomu napięcia zapisu. Napięcia należy mierzyć w gniaz-dach C I N C I I , a różnice korygować poten-cjometrami montażowymi R I38 (R238). Poziom 0 dB odpowiada napięciu 580 mV. W pełni zachowano wszystkie cechy funk-cjonalne magnetofonu!, a przede wszyst-kim możliwość ustawienia poziomu zapisu przed rozpoczęciem nagrywania. Układ działa poprawnie niezależnie od tego. czy nagrywanie rozpoczyna się przez jedno-czesne wciśnięcie klawiszy Zapis i Start, czy też przez zwolnienie klawisza Pauza przy uprzednio wciśniętych klawiszach Zapis i Start. Nieznacznie skraca się jedynie czas wyciszenia na początku odczytu.

riOB

T20B

Rys. I. l kt;nl wycis/.iinia trzasku pr/y zapisie

c m

daiC306

Rys. 1. Modyfikacja układu wyciszania i rys. 1

(przedstawiono tylko lewy kanał)

24 R a d i o e l e k t r o n i k 4 1 9 8 7

R A D I O K O M U N I K A C J A

Amatorski radiotelefon FM — 2 m mgr inż. A N D R Z E J J A N E C Z E K

Przedstawiony poniżej opis radiotelefonu jest przeznaczony dla bardziej zaawansowa-nych konstruktorów, którzy chcieliby wyko-nać własnoręcznie przenośny radiotelefon, nie ustępujący w zasadzie fabrycznym radio-telefonom o zbliżonej częstotliwości pracy i mocy.

PODSTAWOWE DANE TECHNICZNE

Rodzaj emisji: Rodzaj pracy: Liczba kanałów: Częstotliwość pracy:

Dewiacja częstotliwości: Pasmo przenoszenia m.cz.: Moc wyjściowa nadajnika: Czułość odbiornika, przy stosunku sygnałów do szumu 20 dB: Moc wyjściowa m.cz. odbiornika: Zasilanie:

F3 simplcx I 145,3 MHz (uzależ-niona od zastoso-wanych rezonato-rów kwarcowych) ± 3 kHz 300 -i- 3000 Hz ok. 0,3 W

około I nV

około 0.2 W 12 V (2 akumulatory 5K.B26/9 lub 8 szt. ogniw R6) 200 x 75 x 60 mm Wymiary obudowy:

Podana częstotliwość pracy 145,300 M H z jest przydzielona dla rejonów: Warszawa,-Koszalin, Jelenia Góra , Opo le i Nowy Sącz, przeto aby bez p rob lemów można było nawiązać łączność w istniejących sie-ciach w kraju należy przed przystąpieniem do budowy radiotelefonu ustalić częstotli-wość pracy właściwą dla danego re jonu [ I ] , a następnie po uzyskaniu odpowied-nich rezonatorów przystąpić do budowy urządzenia. Schemat b lokowy radiotelefonu przedsta-wiono na rys. 1. Składa się on z dwóch zasadniczych bloków: odb iorn ika z po-dwójną przemianą częstotliwości i nada jn i -ka z bezpośrednią modulacją częstotliwoś-ci, zestawionych na dwóch oddzielnych płytkach montażowych. D o budowy odbiorn ika wykorzys tano, z niezbędnymi zmianami, układ przemiany częstotliwości z układem scalonym US1 ULI 111 pierwotnie s tosowanym w odbior -niku K F opisanym przez S P 5 Q U I 2 I . Schemat całego radiotelefonu jest przed-stawiony na rys. 2. Przy zestykach przekaź-nika Pzl ustawionych j ak na rysunku, sygnał z anteny (o częstotliwości kanału) jest wzmacniany we wzmacniaczu w.cz. z t ranzystorami T l , T2. a następnie podlega przemianie częstotliwości w mieszaczu z t ranzystorami T3, T4, T7. Dla tej częstotli-wości pracy układu i przy założonej f p o ś r e Ł

10,7 M H z jest wymagana częstotliwość I genera tora 134,6 MHz. Uzyskano ją z

prostego uk ładu z t ranzys torem T7 pracu-jącym z jednoczesnym powielaniem (wg Joncs 'a W6AJF) . Układ jest s te rowany z rezonatora 26,92 M H z w obudowie minia-turowej. Przy takim rezonatorze nas tępuje powielanie pięciokrotne. O b w ó d z elemen-tami L7, C I 4 w emiterze t ranzys tora T7 musi być nas t ro jony na częstotl iwość 26,92 M H z , zaś o b w ó d z elementami L6, C l 2 zna jdu jący się w kolektorze — na częstotli-wość wyjściową, tj. 134,6 M H z .

W wypadku zas tosowania innych rezona-torów, da jących po powieleniu tę samą częstotl iwość wyjściową, należy skorygo-wać war tość elementów o b w o d u L7. C l 4 . Jeżeli będą t rudności z d o b o r e m rezystora na wymaganą częstotliwość, należy zrezyg-nować z filtru F I - F C M 10,7 i zas tąp ić go kondensa to rem I nF . Fil tr z e lementami L4, C l i należy tak zestroić o raz d o b r a ć częstotl iwość drugiego genera to ra z rezo-na torem X2, aby uzyskać częstotl iwość wyjściową II mieszacza (T5, T6) 465 kHz.

Dla częstotliwości pośredniej 10,7 M H z rezona tor kwarcowy X2 powinien praco-wać na częstotliwości 11,165 M H z lub 10,235 M H z . K o n d e n s a t o r C l 8 umożliwia niewielką ko-rekcję tej częstotliwości dzięki czemu moż-na ustawić sygnał wejściowy na ś rodku charakterys tyki filtru F2 — 465 kHz. Fil tr ten decyduje o selektywności całego toru odbiorczego. P a s m o przenoszenia zas tosowanego filtru piezoceramicznego typu FCD-465-7-36 jest wystarczające d o poprawnego odb io ru modulacj i częstotliwości o maksymalne j dewiacji ± 3 k H z (dopuszczalna maksy-malna dewiacja nada jn ika amato r sk iego wg zaleceń IARU). Wspomniany filtr jest w zasadzie przezna-

czony do pracy w układach pośr.cz. od-biorników radiofonicznych, zapewnia jąc częstotliwość ś rodkową 4 6 5 ± 2 k H z przy szerokości pasma przenoszenia 7 + 1 k H z (na poziomic —6 dB) oraz t łumieniem w paśmie zaporowym nie mniejszym niż 36 dB (przeciętnie ponad 40 dB). Aby jednak stworzyć pewną rezerwę szerokości pasma dla sygnałów o dewiacji nicco większej od wymaganej i nieco ods t ro jonych od środ-kowej częstotliwości kanału (co może mieć miejsce przy n iedokładnym przystosowa-niu radiotelefonu profesjonalnego do po-trzeb amatorsk ich zgodnie z wymogami IARU) p rzep rowadzono selekcję wśród kil-ku filtrów i wybrano ten „gorszy", charak-teryzujący się najszerszym pasmom przeno-szenia.

Zamiast filtru FCD-465-7-36 można zasto-sować inne filtry, np. FCD-465-10-60 lub 465-12-60, które charakteryzują się t łumie-niem w paśmie zaporowym większym od 60 dB i szerokością pasma odpowiedn io 10 i 12 kHz. Jeśli uwzględni się fakt, że w niektórych oś rodkach zagęszczenie sieci F M jest ba rdzo małe, to nawet filtr LC (pośr. cz. 465 kHz) spełni swoje zadanie; wrosną j ednak szumy. Za filtrem F2 włączono bezpośrednio wzmacniacz pośr. cz. 465 kHz z układem scalonym U S 2 — UL1202, który dostarcza wzmocnienia o k o ł o 25 dB. Układ scalony US3 ( U L I 2 4 2 N ) pracuje j a k o wzmac-niacz-ogranicznik i d m o d u l a t o r F M . Cha-rakteryzuje się on wzmocnieniem napięcio-wym ponad 60 dB i napięciem wyjściowym m.cz. na wyprowadzeniu 8 — około 0,5 V.

Napięcie m.cz. z wyjścia układu scalonego US3 d o p r o w a d z o n o przez rozbudowany filtr do lnoprzcpus towy RC s tanowiący układ dccmfazy, d o wzmacniacza m.cz.

W/mncmc? 1 W/mcntacf

Tl f n

mm

\_usi_

xi

HOH Kim/

1 miesiaci II miestaci 13 rs

•wem

Separator II generator U n

165M!

r/iir W/maapa us;

Betettm/ęst US3

I generator 11

W/maimci. US4

Sioimtiian 18

I X? ~ IV6S*H/

~J^(W,r35kHr)

KUmir rtmucn.mai/ WmaaiHcr ftme/otr X3 ftimetacrM 116 115 H4 113

i CU "pij/as nm

c-ejiernoaajntłtc. III

mtMor IWOT. ma.)

rg;rn

Rvs. 1. Schemat blokowy radiotelefonu

R a d i o e l e k t r o n i k 4 / 1 9 8 7 2 5

US4 — ULI490N i dalej, przez zestyki przełącznika P/III do mikrofono-glośnika. Przy zastosowaniu deemfazy o nachyleniu charakterystyki około 6 dB/oktawę nastę-puje obniżenie poziomu składowych więk-szych częstotliwości o wartość uwydatnie-

nia w nadajniku, dzięki czemu charaktery-styka wypadkowa ma przebieg zbliżony do tej, jaka jest na wejściu modulatora nadaj-nika. Jednocześnie z obniżeniem poziomu większych częstotliwości sygnału użytecz-nego zostają zmniejszone szumy, które jak

wiadomo są skupione w zakresie większych częstotliwości. Do regulacji siły dźwięku służy potencjo-metr R25, umieszczony zewnątrz, obok przełącznika nadawanie-odbiór. Sygnał z wyjścia US3 jest doda tkowo kie-rowany przez potencjometr R23 do układu blokady szumów. Przy braku na wejściu odbiornika sygnału w.cz. pojawiają się uciążliwe dla obsługi silne szumy, które są spowodowane szerokim pasmem przeno-szenia i dużym wzmocnieniem całego toru odbiorczego. Tranzystor T8 wraz z filtrem LI3, C36 zestrojonym na częstotliwość około 10 kHz, spełnia funkcję wzmacniacza rezonansowego szumów. Selektywne wy-odrębnienie pasma szumów przez filtr LC jest tu konieczne, aby uniknąć wpływu większych częstotliwości modulujących lub zakłóceń na układ blokady. Na wyjściu wzmacniacza renonansowego szumów znajduje się prostownik z diodami Dl i D2. pracujący w układzie podwajacza napięcia. Pojawiające się napięcie stałe na filtrze z elementami R21, C30 wprowadza w nasycenie pojedynczy tranzystor wcho-dzący w skład układu ULI242N (wypro-wadzenia 4, 3, 12) i w rezultacie — przez zablokowanie rezystora R29 do masy — powoduje wyciszenie wzmacniacza US4. Przychodzący sygnał wycisza szumy i przez odetkanie toru m.cz. powoduje jego na-tychmiastowy powrót do normalnej pracy. Chcąc stworzyć możliwość odbioru sła-bych sygnałów nieraz bardzo odległych stacji, należy potencjometr R23 ustawić w położeniu zerowym lub ustawić poniżej progu czułości blokady. Podczas nadawania (po wciśnięciu przyci-sku N/O) sygnał z mikrofono-glośnika jest doprowadzany do wzmacniacza inodula-cyjnego z tranzystorami T9 i T10. Obcięcie częstotliwości poniżej 300 Hz osiągnięto dzięki charakterystyce stosowanego mi-krofono-glośnika MGD-3 oraz małym wartościom pojemności sprzęgających. Ograniczenie częstotliwości większych niż 3 kHz spełnia amplifiltr z tranzystorem T9. wyposażony w dobrane elementy C53, R32, C54 w pętli sprzężenia zwrotnego. Cały lor wzmacniacza odznacza się ponadto nara-stającym wzmocnieniem o około 6 dB/ok-tawę w „stronę" częstotliwości większych (preemfaza) oraz dzięki układowi z tranzy-storem T l i , ograniczeniem maksymalnej dewiacji. Przy głośniejszym mówieniu do mikrofonu maleje napięcie na kolektorze tranzystora T l I. co dalej przez człon filtra-cyjny R37, C55, R33 powoduje zmniejsze-nie wzmocnienia tranzystora T9. Ustawie-nie właściwej dewiacji zapewnia potencjo-metr R40.

Po modulatorze, następnym stopniem jest generator (T12) z bezpośrednią modulacją częstotliwości, lilemcntcm rcaktancyjnym, powodującym dewiację częstotliwości, pro-

Cd. nu sir. .W

26 Radioelektronik 4/1987

KRÓTKOFALOWIEC POLSKI POLSKI ZWIĄZEK KRÓTKOFALOWCÓW

CZŁONEK MIĘDZYNARODOWEJ UNII RADIOAMATORSKIEJ (IARU) •Skrytka pocztowa 320, 00-950 Warszawa. Tel. 26-73-73

ORGAN ZARZĄDU GŁÓWNEGO PZK NR 4 (317) « KWIECIEŃ 1987

ZALĄŻEK WSPÓŁPRACY MI ĘDZ YK LU BO W F. J K RÓTKOFA ŁOWCÓW JUGOSŁAWII i POLSKI

W czasie II Mistrzostw Świata w amatorsk ie j radiolokacj i , odbywających się we wrześniu ub.r. w Jugosławii , reprezentanci Związku Kró tkofa lowców tego kra ju (SRJ) zwrócili się d o przedstawiciela PZK z propozycją nawiązania stałej, dwus t ron -nej współpracy między klubami k ró tkofa lowców obu k ra jów. Strona jugos łowiańska wytypowała d o współpracy klub k ró tko -falowców w mieście Baćka P a l a n k a w au tonomicznym okręgu Vojvodina, na tomias t s t rona polska — znany ze swojej wszech-s t ronnej aktywności Klub Kró tkofa lowców LOK przy Os t ro -łęckiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Ostrołęce. Inauguracyjną wymianę korespondencj i między k lubami rozpo-częto w końcu ub. roku. Okreś lono w niej wstępnie zakres współpracy polegający na wza jemnej wymianie informacji o charakterze ogólnym, dotyczącym regionu, wymianie doświad-czeń. l i teratury technicznej i amatorsk ie j , udziale we wspólnych zawodach o raz wzajemnych odwiedzinach członków obu za-przyjaźnionych ze sobą klubów. Pierwsze, bezpośrednie i osobiste k o n t a k t y są p l anowane w bieżącym roku: na zaproszenie P Z K przybędzie na Mist rzostwa Polski w amatorsk ie j radiolokacj i delegacja klubu w Baćka Pa lanka . Interesujący jest fakt , że mieszkańcami au tonomicznego okręgu Vojvodina jest w dużej części ludność pochodzenia węgierskiego, dla której boha te rem n a r o d o w y m był polski generał, pa t ron miasta Ostrołęki , Józef Bem. Krótką charakterys tykę działalności ostrołęckiego klubu krót-kofalowców przedstawiamy niżej, na tomias t jugos łowiański klub kró tkofa lowców z Baćka Pa lanka opiszemy w j e d n y m z kolejnych numerów „Kró tkofa lowca Polskiego". SP5AHY

KLUB KRÓTKOFALOWCÓW SP5KVW W OSTROŁĘCE

Narodziny klubu łączności w Ost ro łęce sięgają I978 roku. Podp i sano wówczas porozumienie między Za rządem Wojewó-dzkim L.OK i Ostrołęcką Spółdzielnią Mieszkaniową, na mocy którego powołano d o życia Klub Kró tkofa lowców z radiostacją o znaku wywoławczym S P 5 K V W . W ciągu dziewięciu lat swojej działalności k lub ut rzymywał ścisłą współpracę z wieloma organizacjami społecznymi i instytucjami pracującymi na rzecz miasta, dzięki którym byl wspierany merytorycznie i f inansowo w realizacji swoich zamierzeń s ta tu to-wych. szkoleniowych i technicznych. Os ta tn io w ramach „Dni Ost ro łęki" zorgan izowano pokazową pracę radiostacji k ró tkofa -lowej na ostrołęckim stadionie, obs ług iwano radiostację okolicz-

nościową S P 0 I T U pracu jącą z okazji .. Św iatowego Dnia Tele-komunikac j i " , k o n t y n u o w a n o akcję pod nazwą „Hołd powstań-com 1830—1831 roku", w ramach k tóre j pracuje radiostacja a m a t o r s k a S P 0 B K M , zo rgan izowano wystawę twórczości ra-d ioamatorsk ie j o raz pokaz pracy m i k r o k o m p u t e r ó w w Ost ro-łęckim O ś r o d k u Kultury. D o przodu jących wyników spor towych osta tniego okresu należy zaliczyć: I miejsce w Polsce i XXIII w Europie w amerykańskich zawodach „ C Q W W \VPX 1984 — C W " . I miejsce w Polsce w j apońsk ich zawodach „Alt Asian DX Contes t 85". I miejsce w Polsce w radzieckich zawodach „ C Q MIR 84" o raz pierwsze miejsca w zawodach kra jowych „Dni Leninowskie", „SP-K 85", „Dzień G ó r n i k a 8 5 " . „Dni T a r n o w a 86", „Dni Morza 86" i „35 lat O b r o n y Cywilnej". W dzienniku s tacyjnym wpisano już przeszło 45 tys. obus t ron-nych łączności amatorsk ich nawiązanych różnymi emisjami na falach krótkich i u l t rakrótk ich z 220 kra jami świata, licząc wg listy D X C C . Niemniej bogaty jest dorobek w postaci pucharów i dyp lomów za spełnienie określonych regulaminami wa runków wyczynów spor towych. Trofea te są us tawione na honorowym miejscu w pomieszczeniu radiostacji , a należą d o nich m.in. dyplomy ADXA i A J D z Japoni i , W A C z USA. O H A z Finlandii , l A R U - l i W B C v Wielkiej Brytanii, 4X4 = 16 z Izraela, Radiovat icana z W a t y k a n u .

Zespól radiostacji w składzie: Wojciech SP5MXZ. Jerzy SP5GJH (kierownik Klubu). Dariusz SP5MXB i Tadeusz. SP5M.\T

w czasie pracy w zawodach ..Hołd powstańcom 1830—I83I roku"

Radioelektroni 4/1987 27

Obecnie Klub zrzesza 76 członków, w tym 26 licencjonowanych nadawców i 21 nasłuchowców, którzy mają do dyspozycji 5 pomieszczeń na 11 piętrze wieżowca przy ul. Sienkiewicza. Wyposażeniem sprzętowym jest nowoczesny transceiver firmy Yaesu na fale krótkie, radiotelefony na pasma ul trakrótkofalowe 144 i 432 M H z oraz zespól anten nadawczo-odbiorczych na dachu i wokół budynku. Od początku istnienia klubu jego prężną i wielokierunkową działalnością kieruje Jerzy Oehenkowski SP5GJ H. Zjednał sobie zespół i „wyłuskał" z setek młodych ludzi, którzy przez lata przewinęli się przez klub, jednostki najbardziej wartościowe, zaangażowane społecznic i nadążające za rozwojem techniki poprzez zdobywanie wiedzy w szkołach, uczelniach oraz poprzez samokształcenie się. Wychowankowie klubu Andrzej SP5BHW i Bogusław SP5DPR są obecnie żołnierzami służby zawodowej natomiast Wojciech SP5MXW jest słuchaczem Wojskowej Aka-demii Technicznej. Oprócz nich do najbardziej aktywnych członków klubu należy zaliczyć: Wojciecha S P 5 M X Z członka kadry narodowej zawodów „Zwycięstwo 41", Dariusza SP5MXB reprezentanta kraju na międzynarodowe zawody „Braterstwo i Przyjaźń". Danutę SP-0120-OS byłą reprezen-tantkę Polski na Mistrzostwa Świata w amatorskiej radiopelen-gacji, Krzysztofa SP5NZH, Jacka S P 5 0 A U , Artura S P 5 R M D , obu Tadeuszów SP5MXT i SP5IGW oraz obie siostry Bożenę i Barbarę Szczubełck. SP5AHY (Wa informacji SP5KVW)

AMATORSKI SATELITA TELEKOMUNIKACYJNY JAS-1

W lecie ubiegłego roku został umieszczony na orbicie okolo-ziemskiej kolejny amatorski satelita telekomunikacyjny o nazwie JAS-I. Wprowadzenia na orbitę dokonała dwustopniowa rakie-ta nośna typu HI należąca do Japońskiej Agencji Rozwoju Kosmosu (NASDA). która wystartowała 12 sierpnia 1986 r. z Tancgashima w Japonii. JAS-1, potocznie nazywany OSCAR-em 12 (z ang. Orbi t ing Satcllite Carrying Amatcur Radio) jest 26-płaszczyznowym wielościanem o wymiarach 40 x 40 x 47 cm i masie około 50 kg. Okrąża on Ziemię po orbicie kołowej na wysokości 1500 km, o inklinacji 50 i czasie obiegu 116 minut. Na pokładzie satelity zainstalowano dwa transpondery opracowane przez krótkofa-lowców japońskich. Pierwszy, analogowy, dla emisji CW i SSB. ma wejście od 145,900 M H z do 146,000 M H z oraz wyjście od 435,900 M Hz do 435.800 M Hz. W nomenklaturze międzynaro-dowej ten system (We 2 m — Wy 70 cm) nazywany jest „modc J".

Pracownicy Centrum Lijczności Satelitarnej w Psaraeli w Laboratorium NF.C » Japonii (tr/cci od lewej Tadeusz Raczek S P 7 H T .

Z transpondera może jednocześnie korzystać wielu krótkofalow-ców. Ograniczenie dotyczy jedynie wycinka pasma o szerokości 100 kHz do nadawania emisjami CW i SSB. Przyjęto, że nadaje się na dolnej wstędze (l.SB). natomiast transponder odwracając częstotliwość odwraca także wstęgę (czyli dla przykładu nadając na częstotliwości 145.900 MHz (LSB) można usłyszeć swój sygnał na częstotliwości 435,900 M H z (USB) z poprawką na zjawisko Dopplera). Drugi transponder. cyfrowy ma cztery kanały wejściowe 145,850, 145,870. 145,890. 145.910 MHz oraz jeden kanał wyjściowy 435,910 MHz. Nadawać w kierunku satelity należy emisją FM, a sygnał musi być uprzednio przygotowany w postaci cyfrowej. Jest to nowa technika stosowana w amatorskiej radiokomunika-cji polegająca na tym. że treść korespondencji należy uprzednio przygotować na ekranie domowego minikomputera, a następnie nadać w „eter" w formie cyfrowego „burstu" zajmującego w „eterze" minimalną ilość czasu.

Poza wymienionymi t ransponderami satelita ma radiolatarnię o mocy 100 mW. pracującą na częstotliwości 435,975 M H z i nadającą w odstępach 15-sckundowych emisją CW oraz PSK. Sygnał zewowy: 8JIJAS. Korzystanie z satelity JAS-1 wymaga od operatora radiostacji amatorskiej dużego doświadczenia, gdyż orbita satelity jest s tosunkowo niska i w związku z tym widoczność satelity w jednym cyklu może wynosić maksimum 22 minuty. Wymaga to korygowania położenia zestawu anten nadawczo-odbiorczych (2 m i 70 cm) średnio co 2 minuty zarówno w azymucie jak i w elewacji. Efekt Dopplera powoduje, że należy stale korygować częstotliwość odbiorczą urządzenia. Optymizmem napawa fakt. że zysk anten nie musi być znaczny (np. 12-el. na 70 cm i 5-cl. na 2 m). zaś moc wzmacniacza w.cz. w paśmie 144 M H z rzędu kilku watów, szczególnie w odniesieniu do emisji C'W, pozwala na prowadzenie prób i doświadczeń.

SP5AHY ( tVn informacji SP7HT. SP5NZP. S PS A HZ)

DYPLOM „750 LAT BERLINA" — STOLICY NRD — MIASTA POKOJU Dyplom jest wydawany przez. Magistral Berlina i Radioklubder DDR. Okazją do wydania dyplomu jest 750. rocznica miasta Berlina. Należy uzyskać w okresie od 1.1.1987 r. do 31.12.1987 r.

28 Radioelektronik 4,1987

minimum 750 punktów za łączności/nasłuchy dowolną emisji) na dowolnych pasmach amatorskich zc stacjami stolicy Berlina. Nie zalicza się łączności przeprowadzonych przez przemienniki. P u n k t a c j a Za Q S O ze stacją okolicznościową Y750: 100 pkt Za Q S O zc stacjami okolicznościowymi Y...Bcr: 40 pkt Za Q S O zc stacjami 7. suffixcm O: Y...O 20 pkt Punkty zalicza się tylko raz. Ze stacjami F.U (jak również SP) i na U K F łączności liczą się podwójnie; ze stacjami DX poczwórnie. Zgłoszenie (wyciąg z logu w kolejności alfabetycznej znaków stacji Berlina) należy wysyłać pod adresem: Radioklub der DDR Y2 Award - Burcau Hoscmannstr . 14, Berlin DDR — 1055 NRD. Koszt dyplomu: 5 IRC dla stacji EU i DX. Stacje Y2 oraz z krajów obozu socjalistycznego (jak SP) dyplom otrzymują bezpłatnie.

(Wg „Funkamaleur" nr ll/IV,Sń, sir. 538 przetłumaczył Erich Schulzu. Y2-2604/F34)

K R Ó T K O O W S Z Y S T K I M • W bieżącym roku przypada 25-lccic międzynarodowych zawodów krótkofalarskich „SP DX Contcst", w którym od lat spotykają się w „eterze" między innymi krótkofalowcy „polonu-si" rozsiani na całym świecie. Inauguracyjne zawody odbyły się w ramach uświetnienia uroczystości milenijnych 1000-lccia pań-stwa polskiego. • Popularny wśród krótkofalowców i ich sympatyków Radio-wy Biuletyn Informacyjny nadawany w pasmach 3,5 i 7 M H z obchodzi 30-lecie pierwszej emisji. Początkowo były to komuni-katy nadawane przez centralną radiostację Ligi Przyjaciół Żołnierza SP5KAB, a następnie przez centralną radiostację Polskiego Związku Krótkofalowców SP5PZK w Warszawie. • Z inicjatywy Radiowego Biuletynu Informacyjnego wznowio-no akcję wyborów „Krótkofalowca roku". Przypominamy, że dotychczas tymi zaszczytnymi tytułami uhonorowano kolegów: SP9DH. SP9ZW. SP9DU, SP2.IS. SP2BE, SP9PT. © Zarząd Oddziału Wojewódzkiego PZK w Poznaniu informu-

je, że w końcu grudnia ub.r. uruchomiono poznański przemien-nik U K F SR3P. Nadawać w kierunku przemiennika należy na częstotliwości 145.050 MHz, natomiast odbierać jego sygnały na 145,650 MHz. • W czerwcu ub.r. minęło 60 lat od założenia w Sofii pierwszego bułgarskiego radioklubu. W związku z tą rocznicą, uznawaną oficjalnie za początek ruchu radioamatorskiego w Bułgarii, niektóre radiostacje z. tego kraju w czasie od 1.07 do 31.12.1986 używały specjalnego znaku LZ6. Bułgarska Federacja Radio-sportu (BFRA) wydaje z. tej okazji dyplom o nazwie „LZ 60 Jubilcc Award". W celi otrzymania dyplomu, który jest bezpłat-ny, należy uzyskać ogółem 60 punktów. Łączność z LZ6 daje 6 pkt, natomiast z. LZI i LZ2 po I punkcie. Zgłoszenia na dyplom można wysyłać do 1.07.. 1988 za pośrednictwem Award Manage-ra PZK lub potwierdzone przez dwóch nadawców bezpośrednio pod adresem: BI-RA, PO Box 830. 1000 Sofia. Bułgaria. • Od 1982 r. Tajlandia licząca prawie 50 min ludności i należąca do 26 strefy WAZ stała się prawdziwym rarytasem na pasmach amatorskich. Sporadycznie dało się słyszeć z Bangkoku dwie stacje amatorskie pracujące z Azjatyckiego Instytutu Technolo-gicznego (HS0A) oraz z Muzeum Techniki (HS0D.X). Obecnie sytuacja zmieniła się na korzyść dzięki aktywnej pomocy amery-kańskiego krótkofalowca, pracownika ambasady USA w Bang-koku K2BA. Aktualnie stacja H S 0 A jest umiejscowiona 40 km na północ od stolicy kraju, a jej wyposażenie to 2 x D R A K Ę „B", SB 200, antena obrotowa TH6DXX umieszczona na maszcie o wysokości 25 m oraz dipole na pasmo 3,5 i 7 MHz. Miejscowi krótkofalowcy, którzy pełnią dyżury na stacji to: H S I A B D (ex K3ZO), HS1ALV, ALP. AIT. A M M , AUT, GB, ANV (ON8JA),

A M L (VK3IH). QSL Maanagerem jest HSIAOL. który prosi o karty pod adresem: PO Box 2008. Bangkok, Thailand. • Niesłyszany od wielu lal prefiks CV „uaktywnił" się na pasmach dzięki ekspedycji DX-owcj, którą tworzył zespół 11 krótkofalowców. Radiostacja C V 0 U nadawała z wyspy Flores o powierzchni 6,2 km 2 leżącej na Oceanie Atlantyckim u wybrzeży Urugwaju. QSL via CX2CS, P O Box 20063, Montevideo, Uruguay. • Stacja VQ9QM z wyspy Chagos pracująca emisją CW w paśmie 21 M H z prosi o karty QSL via W4QM. • Z Antarktydy, poza polską stacją H F 0 P O L , pracowały ostatnio 3Y9WT z. operatorem bazy norwesko-włoskiej Jonem LA9WT oraz 4K1J z operatorem bazy radzieckiej.

Według opinii krótkofalowców europejskich do najtrudniej-szych do „upolowania" na pasmach amatorskich należą prefiksy 3Y, XV, ZA, 70, KH5K, XZ, VU/A. XF4, KH5 i 4W. • Złoty jubileusz obchodzi bardzo popularny wśród krótkofa-lowców całego świata dyplom WAZ wydawany przez redakcję miesięcznika „CQ". Krótkofalowcy, którzy w ubiegłym roku (od 1.01. do 31.12) spełnili warunki dyplomu WAZ mogą otrzymać

jego jubileuszową wersję WAZ 50 po opłaceniu 5 doi. USA. Kolejnym krajem, w którym radioamatorzy krótkofalowcy

otrzymali w użytkowaniu pasmo 10 MHz, jest Fidżi. Ponadto w tym kraju można pracować w pasmach 18004-1850 kl-lz, 7000 =-7150 kHz.

Popularność sportu krótkofalarskiego w Japonii jest ogrom-na. Przyczyną jest niewątpliwie powszechność i popularność sprzętu amatorskiego produkowanego przez takie firmy, jak Yaesu i Kenwood. Wydano w tym kraju przeszło 600 tys. licencji amatorskich. Prefiksy zaczynają się od liter JA do JS i zawierają trzyliterowe sufiksy.

Wydawcy amerykańskiego CALL BOOKA zapowiadają, że począwszy od czerwca 1986 r. wydawany będzie co roku dodatek zawierający spisy uzupełniające nowych licencjonowanych ra-dioamatorów. Dodatek będzie wydawany w formie osobnej książki.

Wykorzystanie odbić od Księżyca do nawiązywania łączności amatorskiej ma u radzieckich krótkofalowców wieloletnią trady-ćję. Pracę emisją E M E w ZSRR zainaugurowała stacja UK2BAS w maju 1979 r. Odno towano również aktywność następujących stacji: UA1ZCL, UA3TCF, UA3LBO. RA3LE, RA3YCR. UA6BAC, UA6BDC, UA6LGH, UA6YAF, RA6AX, RA6AAB, UZ6L.XN, UT5DL, UB5JIN, U Y 5 0 E , RB5LGX, UG6AD, U D 6 D F D , RL7GD, UA9FAD, U A 0 W A N . O Władze USA zezwoliły krótkofalowcom lego kraju na pracę w paśmie 24 MHz.

; Z afrykańskiej Malawi nadawały ostatnio 7Q7LW i 7Q7DX op. G3TBK.

W Mongolii dokonano podiału na okręgi wywoławcze. J T 0 jest przyznawany cudzoziemcom przebywającym w Mongolii. JT1 - Mongolia środkowa, JT2 — wschodnia, JT3 — południo-wa, JT4 — zachodnia. • Z Wyspy Św. Heleny odezwała się po długiej przerwie stacja ZD7AL. Pracuje głównie telegrafią w paśmie 20 m. QSL via P O Box 25 St. Helena Isl. • Pracująca aktywnie w międzynarodowych zawodach stacja L8H należy do argentyńskiego radioklubu w Cordobic.

1 Wyspa Busaka na j eż . Wiktoria w Ugandzie (15 km2 , 2000 mieszkańców) została uznana przez komisję DXCC jako odręb-ny kraj do dyplomu. Pracowały s tamtąd stacje 5X5BD. 5X5WR oraz 5X5GK (op. Gerry), która zaliczana jest od 24.08.1984 r. • Dwaj misjonarze pracują aktywnie z wyspy Tuvalu. Operato-rzy T 2 M P L i T 2 W W L zapowiadają swój pobyt na wyspie przez kilka lat. • Organizacja RSGB liczy już przeszło 37 tys. członków. Z tej liczby około 2/3 to licencjonowani krótkofalowcy brytyjscy, natomiast 2000 to cudzoziemcy z 62 krajów.

SPSAHY

Radioeleklronik 4/1987 29

Amatorski radiotelefon FM — 2 m - Cd. ze sir. 26

porc jonalnic do napięcia przebiegu aku-stycznego, jest dioda po jemnośc iowa 1)4 spolaryzowana zaporowo. Rezystory R41 i R 4 2 tworzą dzielnik wstępny polaryzacji diody, który shlży do uzyskania możliwie na jbardzie j liniowych zmian pojemności diody pod wpływem przyłączonego napię-cia. P o j e m n o ś ć C 5 9 ma za zadanie zapobieże-nie sprzężeniu sygnałów w.cz. W układzie zas tosowano rezonator kwar-cowy X 3 w oprawie miniaturowej , o często-tliwości 16 166.6 kHz. Częstot l iwość ta po powieleniu 9 -krotnym daje na wyjściu na-da jn ika częstotl iwość 145,3 M I I z . Precy-zyjne ustawienie tej częstotl iwości przy wyłączonej modulacj i zapewnia kondensa-tor C60 . W celu zwiększenia stabilności częstotliwości zas tosowano stabil izację na-pięcia zasi la jącego generator wraz z ukła-dem wstępnej polaryzacji diody.

Pierwszy powielacz z tranzystorem T l 3 pracuje na częstotliwości 4 8 M I I z , o które j decyduje obwód rezonasowy L I 4 , C69 . Częstot l iwość ta jest następnie również p o t r a j a n a w powielaczu z tranzystorem T l 4 i o b w o d e m 1.15, C 7 3 . Układ k o ń c o w y z t ranzystorami T l 5 i T 1 6 stanowi dwustopniowy wzmacniacz ze-s t ro jony na częstotl iwość 145,3 M I I z . O p t y m a l n e sprzężenie z anteną zapewnia obwód C 8 4 . 1 . 2 0 , C83 . Stopień z tranzysto-rem T l 6 pracu je w klasie C bez wstępnej polaryzacj i , natomiast s topnic powielaczy m a j ą niewielką polaryzację bazy poprzez dzielniki rezystancyjne. Radiotelefon z m o n t o w a n o na dwóch płyt-kach drukowanych o wymiarach 1 4 0 x 7 0 mm każda; o s o b n o część odbiorcza (rys. 3, 4), o s o b n o nadawcza (rys. 5, 6). Na płytce n a d a j n i k a znajduje się d o d a t k o w o prze-łącznik N/O typu Isostat o r a z mikrofo-

no-głośnik. C a ł o ś ć wraz z d w o m a akumu-latorami z m o n t o w a n o w obudowie, które j szkic jes t przedstawiony na rys. 7. Uruchomienie i zestrojenie b loków jest uzależnione od posiadanych przyrządów pomiarowych. Radiotelefon można w wa-runkach amatorsk ich uruchomić m a j ą c j e -dynie G D O i sondę w.cz., c h o ć b y prowizo-rycznie włączoną do miernika uniwersalne-go. W każdym razie wskazane jest rozpo-czynać uruchomianie radiotelefonu od strony nadawcze j przy sztucznym obciąże-niu wyjścia antenowego rezystorem bezin-dukcy jnym 75 n/I W. O b w o d y rezonansowe powielaczy należy s troić z sondą pomiarową w.cz. włączoną do bazy stopnia następującego po strojonym obwodzie . S t ro jenie filtru wyjściowego należy prze-prowadzić przy włączonej antenie. D o sprawdzenia właściwej częstotliwości wyj-

3 0 Radioelokuonik 4 1987

ściowej i dewiacji nadajnika można korzy-stać z innego sprawnego radiotelefonu na-stawionego na dany kanał. Optymalne ustawienie częstotliwości wyjściowej nale-ży przeprowadzić za pomoc;} trymera C60. zaś dewiacji — potencjometrem R40. Mając uruchomioną płytkę nadajnika można z j e j pomocą zestroić płytkę odbior-nika. Czynność ta powinna być przeprowa-dzona przy krótkiej antenie w pewnej odle-

głości między układami (np. umiesczonymi w sąsiednich pokojach) przy modulacji nadajnika sygnałem z generatora 1 kHz. Wszystkie obwody odbiornika oprócz L12, C34 należy zestroić na maksymalną siłę odbieranego sygnału. Zestrojenie detekto-ra F M w porównaniu ze strojeniem typo-wych dyskryminatorów czy detektorów stosunkowych (diodowych) jest nieco pro-stsze; ogranicza się jedynie do ustawienia

rdzenia w cewce LI2 na środkową często-tliwość 465 kHz. Czynność tę można prze-prowadzić po doprowadzeniu do wejścia układu US2 (wyprowadzenie 3) sygnału z generatora w.cz. o częstotliwości 465 k ł lz i amplitudzie około 3 mV i pomiarze napię-cia stałego na wyjściu US4(wyprowadzenie 8) woltomierzem o dużej rezystancji we-wnętrznej (np. V640). Przy prawidłowym zestrojeniu obwodu LI2. C34 na 465 kHz

_rs o '5. 73 = a >»

r i r t r i

'ST £

'9

_rs o '5. 73 = a >» D «

zr

i <r. O

zr

i u. Zj Z>

t -JZ o c u. n

JZ U

5c <y ic

ir. CM N \J

=c w >> a:

"o Vr-

i

c a t

11 . § 1

•4 II <tl CJ

Radioelektronik 4/1987 31

napięcie wyjściowe powinno być zbliżone do 6,5 V. Przy odstrojeniu genera to ra w górę lub w dół ocl poprzedniej częstotliwoś-ci, wol tomierz powinien wskazywać spa-dek lub wzrost napięcia.

Przebieg charakterystyki napięcia wyjścio-wego w funkcji częstotliwości przedstawio-no na rysunku 8. Zestrojenie odb iorn ika i nada jn ika w opisany, najprostszy sposób, może nie zapewnić wymaganych parame-trów urządzenia i d la tego w miarę możli-wości należy poddać taki radiotelefon prze-badaniu w specjalnym zestawie pomiaro-wym.

Dużą pomocą podczas s trojenia i badania pa r ame t rów przedstawionego radiotelefo-nu może być zestaw pomia rowy np. Z P F M - 3 (MERA). Z zestawu takiego lub podobnego można s p r ó b o w a ć skorzystać w wyspecjalizowanych zakładach produk-cyjnych lub naprawia jących radiotelefony-profesjonalne. Wspomniany typ zestawu umożliwia na zakresie 140-h ISO M H z po-miar dewiacji, zniekształceń, szumów, mo-cy w.cz... mocy m.cz. i częstotliwości.

Doda tkowe , niezbędne wskazówki doty-czące uruchomiania i wszelkich pomiarów, są również podane w specja lnym rozdziale l i teratury f5 ] .

WYKAZ WAŻNIEJSZYCH ELEMENTÓW Ce w k i LI 4 zwoje CuAg 0,7 mm, 0 6 mm. 1 = 8

mm. odczep na 1,5 zwoju L2 jak LI. bez odczepu L3 2 /w. cj rui ii w izolacji igelitowej między

zwojami L2 L4 18 zw. DNE 0.2 na korpusie filtru p.cz

10,7 MHz |I2 x 12) L5 7 zw. DNE 0,2 nawinięte obok L4 1.6 6 zw. CuAg 0.7 mm, O 6 mm, 1 = 9 mm 1.7 9 zw. DNE 0,5, zwój przy zwoju LS.LI0.L12 56 zw. DNE0.I na korpusie filtru

p.cz. 465 kHz (12x12) 1.9. LII 4 zw. DNE 0.1. nawinięte obok L8 1.13 dławik 18 mH (wykorzystano pierwotne

uzwojenie miniaturowego transforma-tora głośnikowego)

L14 7 zw. CuAg 0,7 mm, 0 6 mm. I = 9 mm LI5. LI6. L19 4 zw. CuAg I mm. 0 6 mm.

1= 10 mm LI7 3 zw. DNE 0.3 na pręcie ferrytowym LIS 10 zw. DNE 0.2 na pręcie ferrytowym

0.35 x 10 mm L20 5 zw. CuAg I mm. 0 8 mm, I = 14 mm In n e MGD mikrofonugłośnik typu MGD-3 50

n/0.2 W U akumulatory 5KB26/9 — 2 szt. połą-

czone szeregowo lub baterie R6 — 8 szt.

KI filtr ceramiczny, monolityczny FCM 10.7

F2 filtr piezoceramiczny FCD 465-7--36

A — antena — drut stalowy o długości około I m i średnicy 1,5 mm lub inna antena do pracy w paśmie 2 m

UW A C, I Należy stosować elementy RC o jak najmniej-szych wymiarach zewnętrznych. Dane techniczne uzwojeń mogą ulec zmianie podczas uruchomiania zwłaszcza przy zastoso-waniu rezonatorów kwarcowych o innej często-tliwości pracy. Dużą pomoc przy doborze liczby zwojów i stroje-niu może oddać GDO. Zamiast cewek L4. L5 można użyć fabrycznego filtru 1-24F1. a zamiast cewek L8, L9. L10. LII, LI2 — filtry 3-23A4.

Na zakończenie należy podkreślić, żc opi-sany radiotelefon może być eksp loa towany jedynie w miejscu określonym w zezwole-niu na posiadanie i użytkowanie radiostacji amatorskie j . Każdorazowa zmiana Q T H wymaga zgody Okręgowego Inspektora tu Pańs twowej Inspekcji Radiowej.

L I T E R A T U R A

[IJ Chojnacki W. SP5QU: Amatorska łączność radiotelefoniczna FM w paśmie 144 MHz. PZK. Warszawa 1983

[2] „Radioamator i Krótkofalowiec" nr 4/1978 [3] „Funkamateur" nr 4/1980 [4] „Funkamateur" nr 7/1984 [5] Wodzyński H : Radiotelefony. WKL. War-

szawa 1981

J2 e Z PRASY ZAGRANICZNEJ

Wskaźnik poziomu mocy do zespołu głośnikowego

W numerze 3/1986 tnics. „Rad io" (bułg.) jest opisany zespól głośnikowy „ R E S P R O M - 8 0 " o mocy 80 W. Jest on wyposażony wc wskaźnik poz iomu mocy / sześcioma diodami clcktroluminiscencyj-nymi. wmon towany przy górne j krawędzi o b u d o w y zespołu. Schemat tego wskaźnika jest przedstawiony obok . Wskaźnik jest zasilany p r ądem m.cz. do-p rowadzonym zc wzmacniacza d o zespołu głośnikowego. Wypros towany przez układ czterech diod prąd jest wygładzany prze/ filtr sk łada jący się / rezystora R I i konden-satora C l Prądem tym są zasilane zarów-no t ranzystory spełniające funkcję „kluczy" w obwodzie diod eleklroluminisccncyjnych jak i same diody. War tośc i rezystorów włączonych w obwód baza-cmiier t ranzy-s torów są lak dobrane , żc kole jna d ioda elcktroluminiscencyjna zaświeca się wów-czas. gdy poziom napięcia wzrośnie o 3 dl i (ok. 40%). Osta tn ia d ioda (D6) zaświeca

się. gdy poziom napięcia osiąga największą dopuszczalną wartość. Wskaźnik może być tak wyregulowany, że ta war tość napięcia o d p o w i a d a największej dopuszcza lne j mo-

W wypadku zespołu głośnikowego o mocy 80 W. 8 fi war tość skuteczna napięcia m.cz. osiąga 25 V, a wartość szczytowa może przekraczać 40 V. Należy więc zas tosować

cy zespołu głośnikowego. D o wyregulowa-nia wskaźnika służy rezystor nas tawny RI . W celu ułatwienia korzystania ze wskaź-nika d ioda D6 powinna świecić innym kolorem niż pozostałe.

w układzie tranzystory wytrzymujące większe napięcie: BCI07, BC147. W wy-padku zespołów głośnikowych 4 0 - - 5 0 W. 4 fi, mogą być zas tosowane t ranzystory typów: BC108, BCI48 i podobne . R . r

3 2 Radioelektronik 4/1987

OGŁOSZENIA

E L T E S T oferuje C O L O R — T E S T — 2500 zł

- wykrywa uszkodzenia: toru chrominancji , głowicy, toru p.cz., m.cz. w O T V C i OR

G T V - 0 / 2 C — 21000 zl — kontrolne obrazy monochromatyczne lub ko-

lorowe: krata, kropki, gradacja, czerń, biel G T V -0/2 — 14000 zl monochromatyczny K O D E R K O L O R U — 7 0 0 0 zl do GT-0 /2 i K950 Dostawa pocztą. ELTEST, 81-605 GDYNIA, skr. poczt. 89.

„HOBBY-EI .EKTRONIKA" . N O W Y KATA-LOG. Wysyłamy pocztą płytki d rukowane d o 50 ciekawych urządzeń elektronicznych ze szczegó-łową instrukcją. Nowoczesna elektronika w mu-zyce, zabawie, gospodarstwie, fotografii i sporcie. NOWOŚCI! Przyślij adres otrzymasz katalog. Załącz znaczki za 25 + 5 zl. „HOBBY-ELEK-T R O N I K A". 00-975 Warszawa 12. skr. poczt. 72.

G E N E R A T O R Y S E R W I S O W E P A L / S E C A M , pionowe pasy barwne poleca: inż. Lech Wojcie-chowski. ul. Bonifacego 111 B, 02-909 Warszawa.

„RADIO HI-FI S E R W I S " . Specjalność odbior-niki R A D M O R : naprawy, strojenie, poprawa parametrów poprzez modernizację (montaż de-koderów PLL, zwiększenie mocy — 2 x 35 W/8 fl, poszerzenie pasma przenoszenia). II M P S 7/16, 81-661 G D Y N I A , tel. 24-37-27.

Sprzedam zachodnie układy scalone, wyświetla-cze, kwarce 6 MHz, diody 2,5 mm, inne. Błcszyń-ska. 44-100 Gliwice, skrytka 42.

ZX S P E C T R U M — Wypożyczalnia progra-mów. Wysyłka na cały kraj. Niskie ceny, nowości. Informacja po nadesłaniu koperty zwrotnej. 05-220 Z I E L O N K A , skr. poczt. 9/2 '

Przystawki V H F / U H F zastępujące przełączniki kanałów 1—12, odbierające 21—60, składające się z głowicy ZTG, programatora , zasilacza, całość w obudowie do postawienia na telewizo-rze. montaż — przylutowanie 4 przewodów, wysyłamy pocztą. Informacje o cenie i terminie realizacji po przysłaniu znaczków za 20 zl. Jacek Księżak. 90-960 Lódż 11. P-103.

Układy scalone U401B (2 szt.). NE570 (2 szt.) pilnie kupię. Sławomir Wojtyga, ul. Zawiszy Czarnego 9b/6, 68-200 Żary.

Profesjonalne kolumny głośnikowe — tuby, od-wrotki, combo (również same obudowy) wykonu-je Pracownia Elektroniki Profesjonalnej An-drzej Tanalski, ul. 22 Lipca 14, 95-070 Ale-ksandrów Łódzki, teł. 12-18-77.

Płytki drukowane z wierceniem 3,50 zł/cm2 wyko-nuje Zakład Elektroniczny, ul. Litewska 27, 05-200 Wołomin. Wystawiamy rachunki.

UWAGA HOBBYŚCI! CA80 to rewelacyjny na skalę światową mikrokomputer przeznaczony d o samodzielnego złożenia — koszt elementów ok. 10000 zl. Jeśli nie znasz prawa Ohma, a chcesz szybko, tanio i bezboleśnie poznać niezwykły świat mikroelektroniki napisz: „ M I K " Stanisław Gardynik, 05-550 Raszyn.

N O W E O B U D O W Y w 5 rozmiarach oferuje Zakład Elektroniczny, A. Cimała, 43-445 Dzię-gielów 178, tel. 27. Przyślij zaadresowaną ko-pertę + znaczek, a otrzymasz prospekt.

Sprzedam nowoczesny wykrywacz metali. Infor-macje po przesłaniu koperty zwrotnej. Zygmunt Kaluziński, skr. poczt. 8, 44-335 Jastrzębie 5.

Sprzedam części elektroniczne. Płytki d rukowane + opis. Informacja: koper ta zwrotna + znaczek. Artur Szymczak, Bohdanowicza 4/64, 02-127 Warszawa.

Nowoczesne wykrywacze metali. Zasięg ok. 120 cm. Cena 25000zl . Inż. A. Stasiak, ul. Przestrzen-na 24/2. 50-533 Wrocław, tel. 67-57-88.

Wykonuję obwody drukowane. Prowadzę sprze-daż wysyłkową uniwersalnych płytek drukowa-nych, laminatu, chemikalii. Katalog wysyłam po otrzymaniu koperty zwrotnej ze znaczkiem. Le-szek Każmierski, ul. Pomorska 29 m. 3, 50-216 Wrocław.

Sprzedani tanio części elektroniczne, układy cy-frowe, liniowe, mikroprocesorowe, stabilizatory, wzmacniacze operacyjne, wyświetlacze, tranzy-story, diody, tyrystory, kondensatory, rezystory itp. Sprzedam E C H O , F L A N G E R , C H O R U S , organy d o samodzielnego montażu, układy do gitar, S U P E R - F U Z Z i inne, przetworniki, koń-cówki mocy. perkusję elektroniczną. Informacje — koperta zwrotna. Ryszard Prosowicz, Kolejo-wa 93, 33-130 Radłów.

Sprzedam: S H A R P 700 z ploterem, magnetofon d o Commodore-64, Coinmodore-16 z magneto-fonem, maszynę Erika 50. Kupię stację dysków i drukarkę do ATARI. Jerzy Prószywałko, ul. Reymonta 30/11. 75-706 Koszalin.

Oferujemy wolne moce przerobowe w zakresie montażu podzespołów elektronicznych. Oferty prosimy zgłaszać pisemnie pod adresem: Woje-wódzkie Przedsiębiorstwo Handlu Wewnętrzne-go, Pion Usług i Produkcji , ul. Wrocławska 18, 62-800 Kalisz, telefon 31909.

Transformatory W N Rubin 714 sprzedam lub zamienię na lampy PCC-88, PCF-801. Wiesław Lis. ul. Polna 11 m. 68. 26-200 Końskie, tel. 3412.

Kupię lub zamienię na różne części elektroniczne: odbiorniki radiowe z lat 20., odbiornik detekto-rowy (wykonany fabrycznie) na słuchawki, od-biorniki montowane podczas okupacji w skryt-kach, odbiorniki wojskowe z II wojny światowej, prądnicę napędzaną ręcznie do zasilania odbior-ników z czasów okupacji , agregat spalinowy do ładowania akumula torów, centralkę telefoniczną ręczną około 10-numerową. Stanisław Koneczny, ul. Łowiecka 43. 26-110 Skarżysko-Kam.

Kupię nowe S P E C T R U M 128 kB brytyjskie. Zuchowski. Ma jdan 4/7, 63-400 Ost rów Wlkp.

Sprzedam przyrząd d o regulacji zegarków elek-tronicznych. Zdzisław Furmański , ul Gałczyń-skiego 27a m. 9, 95-100 Zgierz.

Bardzo pilnie kupię gośnik wysokotonowy G D W K 9/40. 60 W/4 a Krzysztof Hellak, ul. Katowicka 57/22. 41-400 Mysłowice.

Zmontowane i uruchomione płytki układów elek-tronicznych: I) Syrena Kojak, 2) Alarm domowy', 3| Przetwornik: wejście 1 pA, 5 kfi , do 20 kHz; wyjście: prąd 2-polówkowo wyprostowany 100 pA. Zapytania ze znaczkiem za 20 zł kierować: Zakład Elektroniczny „FANA". 00-950 Warsza-wa. skr. poczt. 964.

H O B B I T oferuje zmontowane i uruchomione moduły interface d o współpracy ATARI i C64 ze zwykłym magnetofonem — 8000 zł. wzmacniaczy mocy od lOdo 100 VA — 3000 zł, wykrywaczy d o metalu (max 150 cm) — 4000 zł, programy i literaturę d o ATARI i C64. Informacje po przes-taniu zaadresowanej koperty zwrotnej. A G E N -CJA K O M P U T E R O W A „ H O B B I T ' , skr. poczt. 100, 82-300 Elbląg.

Naprawa-regeneracja głośników krajowych i za-granicznych. Efekt muzyczny typu Chorus-Flan-ger z pogłosem d o instrumentów muzycznych. Cena 12 500 zł. Radiomechanika, ul. Królewska 20. 05-230 Kobyłka.

Transceivery „YAESU" 2 m 70 cm sprzedam. Warszawa, tel. 23-05-96.

AY-3-S6I0 zdecydowanie kupię. Oferty z ceną: Tadeusz Kaczmarek, ul. Ruczaj I. 85-147 Byd-goszcz.

Zakład Wyrobów Elektronicznych wykonuje re-generatory testery kineskopów kolorowych i czarno-białych w cenie 27 000 zł. R. Dobrut , ul. Klary Zetkin 61/3, 50-310 Wrocław, teł. 21-41-43 (po godz. 150u).

KLAWIATURY do instrumentów muzycznych — zamontowane i w zestawach do samodzielne-go montażu (komplet detali lub według wyboru), o dowolnej długości, w kilku kolorach, z kontak-turą na stykach srebrzonych oferuje oraz infor-macji udziela Zakład Elektronicznych Instru-mentów Muzycznych,Czesław Putyra, ul. Wado-wicka 13 m. 29, 43-300 Bielsko-Biała. Dołączyć zaadresowaną kopertę ze znaczkiem.

Sprzedam BARTKA, filtr kwarcowy, V F O 2 m, trapy. Andrzej Janeczek, Daliowa 8/18, 05-120 Legionowo.

Sprzedam układy scalone TDA56-20 — dekoder PAL. Malcorzata Kałwak, ul. Krasińskiego 3/21, 50-153 Wrocław, tel. 44-54-65. Sprzedam układy TDA35I0 , TDA3501 i kwarc 8,8 MHz. Z. Maćkowiak, ul. Szpaków 13/5, 40-540 Katowice.

Kupię częstościomierz czasomierz liczący typ PFL-I6A. Henryk Sochaczewski,. ul. Solikow-skiego 1 A/12, 80-393 Gdańsk.

Odstąpię pamięci RAM i inne układy, wymienię programy VC-20. Z. Petkowicz, Jaworska 9/11, 58-575 Bolków.

Kupię radiotelefon Tukan . Echo. A. Formela. 83-331 Przyjaźń, woj. gdańskie.

Kupię magnetowid kasetowy systemu H S dowol-nej firmy. Marek Hasior, 33-393 Marcinkowice.

Sprzęt filmowy 16 mm zamienię najchętniej na magnetofon U H E R CR 240 AV lub sprzedam. Inż. Waldemar Płosajkiewićz, ul. Krańcowa 48/95, 61-033 Poznań, tel. 79-29-73.

Sprzedam filtry kwarcowe od 1—30 M H z oraz paięci E P R O M . Stefan Spyt, ul. Myśliwska 78, 41-804 Zabrze, tel. 71-55-43.

Zakład Elektroniczny, ul. Skarżyńskiego 12/36, 21-040 Świdnik oferuje kamery pogłosowe wyso-kiej jakości.

UWAGA U Ż Y T K O W N I C Y C P / M ! MikSID, to rewelacyjny program emulatora dla CA80 kom-patybilny z Z S I D i S I D firmy Microsoft. „ M I K " Stanisław Gardynik , 05-550 Raszyn.

Mikrokomputer ZX81 oraz grę telewizyjną z pistoletem sprzedam. Artur Borowiec, Czachow-skiego 19/40, 27-600 Sandomierz.

Kupię: chassis d o 8010 itp., płytę czołową, górę, mechanizm, wskaźniki, płytę przednią WS311-D. górę. Zbigniew Kowal, Mossakowskiego 2c/130, 87-100 Toruń. Poszukuję producentów urządzeń sygnalizacyj-nych i alarmowycli oraz nagłośniających. Jerzy Prckiel, Kaliningradzka 31/25, 10-437 Olsztyn. Odbiorniki KF z odczytem cyfrowym zamienię na przestrojony radiotelefon FM 3001 lub sprze-dam. Grzegorz Zygner, ul. Kwiatowa 2A/22, 11-400 Kętrzyn.

W Y P O Ż Y C Z A L N I A P R O G R A M Ó W K O M -P U T E R O W Y C H ZX S P E K T R U M , ZX 81. DH „SEZAM", Warszawa, U PT 66, p. 14. Wysyłka na cały kraj. Zamówienia i dostawy drogą pocztową. Materiały informacyjne (katalogi, wykazy itp.) wysyłamy bezpłatnie.

POMYSŁ i REAL IZACJA

Przełącznik elektroniczny do oscyloskopu

Często powstaje konieczność jednoczesne-go obserwowania kilku sygnałów elek-trycznych na oscyloskopie jednokanało-wym. Opisany przelicznik elektroniczny do oscyloskopu, którego schemat przedsta-wiono na rysunku, umożliwia obserwację czterech przebiegów analogowych lub cy-frowych.

Impulsy doprowadzone z układu podstawy czasu oscyloskopu przez układ dynamicz-nego przesuwania poziomu (T4, R15, R16, C) są zaliczane w dwubitowym liczniku (US4). Licznik z układem bramek (US2, US3) steruje wybieraniem kluczy analogo-wych (US1) i przetwornikiem cyfrowo-ana-logowym. Przetwornik c/a ( D 9 H - D 1 1 , R7-H R11 ,T2) ,zamienia kod adresu aktual-nie wyświetlanego kanału na wielkość na-pięcia sygnału Y. Napięcie to jest nakłada-ne na sygnał z wybranego kanału, dając cztery linie przebiegu czasowego.

Właściwości przełącznika, takie j a k : górna częstotliwość pracy, „przesłuchy" i znie-kształcenia nieliniowe zależą od użytych kluczy analogowych i dla układu scalonego M C Y 7 4 0 6 6 są następujące: f 1 S m a x = = 40 M H z ( - 3 dB), h = 0 , 4 % (1 kHz sinus), S = 50 mV ( U , c = 10 V prostokąt).

mgr i ni. Bogdan Rachwal

usi-ncY7ms

I

S c h e m a t

przel icznika

Końcówka M{USI...4)-SV Końcówka 7(USt...4): -5V Diodg BLM-BMPn

Roztrzygnięcie Konkursu o nagrodę im. prof. M. Pożaryskiego

RÓŻNE

W październiku ub. r. został roztrzygnięty doroczny Konkurs im. prof. Mieczysława Pożaryskiego na najlepsze artykuły opubli-kowane w czasopismach elektrycznych, or-ganach S E P , w 1985 r.

Jury konkursu przyznało następujące na-grody:

I nagrodę — 2 5 0 0 0 zł otrzymał doc. dr inż. Krystyn Plewko za artykuł pt. „Techniczna i społeczna ewolucja telekomunikacji" , za-mieszczony w „Przeglądzie Telekomunika-cy jnym" nr 7/85.

II nagrodę — 20 000 zł przyznano prof. dr inż. Karolowi Wajsowi za artykuł pt.

„Energetyczne zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki", opublikowany w "Przeglądzie Elektrotechnicznym" nr 5/85.

II nagrodę — 20 000 zł otrzymał prof. dr hab. Bohdan Mroziewicz za artykuł pt. „Kierunki rozwoju laserów półprzewodni-kowych", zamieszczony w „Elektronice" nr 1-2/85.

HI nagrodę — 15000 zł otrzymali: prof. dr hab. Józef Żmija i mgr inż. Andrzej M a j -chrowski za artykuł pt. „Nowe materiay piezoelektryczne i akustooptyczne". opu-blikowany w „Elektronice" nr 11-12/85.

III nagroda — 1 5 0 0 0 zl została przyznana doc. dr hab. inż. Eugeniuszowi Danic-

kiemu za artykuł pt. „Zastosowanie podze-społów z falami A F P do obróbki syg-nałów", zamieszczony w „Elektronice" nr 11-12/85.

III nagrodę — 15000 zł przyznano dr inż. Januszowi Maliszewskiemu za cykl artyku-łów pt. „Koncepc ja krajowej automatycz-nej międzymiastowej sieci telefonicznej", opublikowanych w „Przeglądzie Tele-komunikacy jnym" nr 10/84, 1/85, 2/85. Przy okazji informujemy, że zgodnie z regulaminem, artykuły polskich autorów bez względu na ich przynależność stowa-rzyszeniową, mogą zgłaszać wraz z uzasad-nieniem redaktorzy czasopism S E P , wszy-scy członkowie S E P oraz członkowie Jury.

Cena zł 65.— Indeks 37404

Documents

elektroników radioamatorów · układy zegarowe MC1206, rezonatory 1 MHz, 4,43361 MHz (PAL), UAA180, stabilizatory 5 V i 12 V pamięci, mikroprocesory, M24-112 i inne do komputerów