Ekonomija Evrope - Pomocni Materijal Za Pripremu Ispita

EKONOMIJA EVROPE

Sarajevo, maj 2007.

EKONOMIJA EVROPE WWW.STUDOMAT.BA

WWW.STUDOMAT.BA 2

DRUGI DIO

POLITIKA EKONOMIJA EVROPE

1. Trgovina-rast-specijalizacija

Savremena promiljanja meunarodnih ekonomskih odnosa i razumevanja ekonomije Evrope dobrim delom su vezana za klasine liberalistike koncepcije A. Smitha i D. Ricarda i njihovo objanjenje spoljno-trgovinskog impulsa i motiva ukljuivanja jedne zemlje u meunarodnu razmenu. A. Smithu i D. Ricardu pripada zajednika liberalistika koncepcija privrede ali uz bitnu razliku razumevanja trgovinskog impulsa: prvi ih je video u apsolutnim razlikama u

trokovima proizvodnje, a drugi u relativnim (komparativnim) razlikama.

Osnov Smithove teorije: ini drutvena podela rada, ne izmeu raliitih delatnosti nego izmeu razliitih regiona i zemalja. Njegov princip apsolutnih prednosti koje jdena zemlja ima su uslov meunarodne razmene i one mogu doi do izraaja samo u uslovima slobodne konkurencije i slobodne trgovine. Odatle i zahtev za slobodnom trgovinom koja omoguava da se svaka zemlja specijalizira u onoj vrsti proizvodnje za koju u njoj postoje najpovoljniji uslovi (najnii proizvodni trokovi). Smithova teorija polazi od radne teorije vrednosti po kojoj proizvodi vrede onoliko koliko je u njima utoeno rada. Kljuni nedostaci njegovih postavki jesu: zanemarivanje slabije pokretljivosti faktora izmeu zemalja, zbog ega ni cene proizvodnih faktora se ne ponaaju kao cene proizvoda u meunarodnoj razmeni. Zbog toga D. Ricardo polazi od nepokretljivosti faktora.

Prema Ricardovom shvatanju, nije apsolutna razlika u proizvodnim trokovima poteban uslov za meunarodnu trgovinu, nego relativna, obzirom da se cene faktora zbog slabije pokretljivosti, razlikuju od zemlje do zemlje.

J. Viner ide korak dalje i zakljuuje da predmet poreenja nisu proizvodni trokovi zemalja, nego odnosi proizvodnih trokova odnosno cena. Zemlja e se dakle specijalizovati u onoj proizvodnji u kojoj, iako je skuplja, proizvodi relativno manje skupo, odnosno u onoj proizvodnji u kojoj,

iako je jeftinija, proizvodi relativno najjeftinije. Uslov meunarodne razmene je da jedna zemlja, u poreenju sa drugom, ne bude u svim vrstama proizvodnje u istoj meri jeftinija ili skuplja ( princip maximiziranja dobiti i/ili minimiziranja gubitka).

Komparativne prednosti A. Smitha i D. Ricarda: izraava impuls za meunarodnu razmenu u odnosima komparativne produktivnosti faktora, ali njihova vrednost ostaje ograniena na sluaj trgovine izmeu samo dve zemlje. Drugi problem predstavlja postavka jednog faktora ( svoenje utroka svih faktora na samo jedan faktor-rad), odnosno komparativne prednosti od zemlje do zemlje. Pretpostavka: fiksne tranje, navika, tehnologije, konstantni trokovi.

Teorija lokacije: bazira se na postavci o postojanju razlika u opremljenosti pojedinih zemalja

proizvodnim faktorima, razliitim mogunostima njihove kombinacije, kao i njihovoj meunarodnoj pokretljivosti ( H-O model ). Ohlin kroz raspoloivost jedne zemlje faktorima proizvodnje ukazuje kako meunarodna trgovina deluje na rast proizvodnje i efikasnosti. Razliita snadbevenost faktorima predstavlja osnovnu determinantu komparativnih prednosti.


WWW.STUDOMAT.BA 3

Kravisov pristup: polazi od raspoloivosti proizvodima, a ne faktorima. Prema njegovom tumaenju, zemlje pokazuju tendenciju da uvoze one proizvode koji nisu raspoloivi kod kue, i obratno, da izvoze one proizvode gde imaju odreene komparativne prednosti. Raspoloivots ili neraspoloivost Kravis definie kao apsolutnu i relativnu kategoriju i dovodi u vezu sa nedovoljnim resursima i promenama u tehnologiji.

Linder: uputa se u objanjenje nejednakih tgovinskih impulsa kao primarnih i sekundarnih proizvoda i u tom smislu definie komparativne prednosti. Tako npr. kod primarnih proizvoda istie u prvom redu raspoloivost prirodnih resursa, a za sekundarne navodi tehnoloku superiornost, vetinu rukovoenja i ekonomiju obima.

Koncept, modeli i efekti lokacije (J. Tinbergen, W. Isarda, E. Robinson, F. Perouxa,...): Za

razliku od Lindera, koji unutranjem tritu dodeljuje dominantnu ulogu u oderivanju kriterija eksportabilnosti odreenih proizvoda, Myint i Wiliams polaze od teze da meunarodna trgovina ne samo da nadoknauje uskost domaeg trita , ve daje impulse za korienje vika proizvodnog kapaciteta iznad zadovoljavanja domaih potreba. Ova teorija meunarodnu trgovinu shvata kao dinamian faktor, iri trite, poveava produktivnost rada, stimulie inovacije i dovodi do rasta realnog dohotka.

Teorija drugog najboljeg reenja ( J. Mead ): ova teorija se bazira na marginalistikom pristupu kombinovanom sa nekim elementima ekonomije blagostanja. Polaznu postavku ini divergencija izmeu marginalne vrednosti i marginalnih trokova ije eliminisanje je preduslov za maksimizaciju proizvodnje. U idealnim uslovima, maksimizacija podrazumeva istovremenu

optimizaciju trgovine jedne zemlje sa meunarodnim okruenjem. Nemogunost postizanja najboljeg reenja, Meade reava uvoenjem drugog, alternativnog reenja, ija se sutina svodi na sledee: ako se ne moe efikasno eliminisati reenje, nego ne preduzimati nita ili ako je nemogue ostvariti maksimizaciju proizvodnje uz optimizaciju spoljne trgovine kroz delovanje na proizvodnju, onda je drugo najbolje reenje da se to postigne kroz delovanje na spoljnu trgovinu. Tako se, u stvari, drugo najbolje reenje svodi se na odstupanje od principa slobodne trgovine.

F. Graham: razrauje tezu koju je postavio Nicholson, o nejednakosti i podeli koristi od spoljne trgovine. On veliinu zemlje posmatra u funkciji proizvodnog i potroakog kapaciteta zemlje, za razliku od A. Marshalla koji stavlja akcenat na veliinu stanovnitva. Kako ponuda prvenstveno zavisi od razvijenosti proizvodnje, a tranja od veliine dohotka, sledi da vii nivo razvijenosti i vie diverzifikovana proizvodnja su uslov uspenijeg adaptiranja promenama u meunarodnoj razmeni. Graham zakljuuje da bi u uslovima lojalne konkurencije, male zemlje imale najvee koristi od modela kompletne a ne parcijalne specijalizacije.

C. P. Kingleberger: bavi se pitanjima uticaja vanjske trgovine na ekonomski rast. On smatra

vanim razlikovanje tri opta modela tj. da li je trgovina vodei, uravnoteujui ili sektor ekonomije koja zaostaje u razvoju. U prvom modelu podsticaj ekonomskom razvoju dolazi iz

vana. Izvoz raste i daje podsticaj za irenje ekonomske aktivnosti u zemlji.

W. W. Rostow: je naglasio da irenje izvoza moe voditi ka rastu putem stimulisanja tehnikih promena i investicija ili prelivanjem tranje u druge sektore. On je naveo da proces rasta obuhvata vodei sektor koji prenosi svoj rast na druge delove ekonomije.U ovom modelu izvoz je vodei sektor.


WWW.STUDOMAT.BA 4

Kindleberger: navodi da izvoz moe pospeiti razvoj ali i ne mora. Da bi tako delovao, mora postojati formirani kapital, tehnike promene, realokacija resursa. to je vea dobit od trgovine, pri datom stepenu razvijenosti, rast e bre ii napred. Isto tako, uz datu dobit od trgovine vee formiranje kapitala i vie tehnikih promena i transformacija, rast e bre ii napred. Ali visoka dobit od trgovine bez sposobnosti da se promeni ili velika sposobnost bez dobiti od trgovine kao

osnova za promene, nee rezultirati pozitivnim efektima na rast.

Analizirajui drugi model-trgovina kao uravnoteavajui sektor, dokazuje da proces rasta postavlja i brojna pitanja ravnotee i naglaava da vanjska trgovina moe pomoi u njihovom reavanju.

U modelu trgovine kao sektora koji zaostaje, ne nalazi posebne smetnje domaem rastu u odsustvu spoljnotrgovinskog impulsa, ali to ne znai da rast ne moe biti usporen zbog toga to se ne iri izvoz. I ovaj model pokazuje uzronu povezanost rasta i trgovine, kao i predhodna dva modela. Trgovina moe biti ozbiljno ogranienje rastu ukoliko nisu preduzete mere da se ona unapredi. Uvoz kapitala i strana pomo su dva posebno vana naina da se to uini. On navodi i kao mogunost i supstituciju uvoza potroakih roba, ali sa manjim efektom u odnosu na uvoz kapitala i stranu pomo. Glavna razlika izmeu modela rasta u kojem vodi izvoz i onog u kojem izvoz zaostaje je u tome to potranja vodi u poslednjem, a ponuda u prvom. Ova razlika odgovara i razlici izmeu H-D modela i Abramowitz-Solowog modela.

2. Teoretska osnova regionalnih integracija

Uslovi koje mora ispunjavati jedna integracija:

1. uklanjanje brijera u trgovini unutar integracije (sloboda kretanja roba, usluga i kapitala) 2. razliit (diskriminatoran) tretman zemalja izvan integracije.

B. Balassu: je jedan od najznaajnijih teoretiara integracije, koji integraciju definie i kao proces i kao stanje. U prvom smislu integracija obuhvata mere sa ciljem uklanjanja diskriminacije

izmeu drava, a shvatanje integracije kao stanja podrazumeva odsustvo razliitih oblika diskriminacije izmeu nacionalnih ekonomija. Istom autoru pripada iroko prihvaena klasifikacija stepena integrisanja izmeu zemalja jednog regiona:

1. zona slobodne trgovine (uklanjanje carinskih i kvantitativnih ogranienja u razmeni izmeu zemalja)

2. carinska unija (pored uklanjanja ogranienja u razmeni, podrazumeva i postojanje zajednike carinske tarife prema treim zemljama, kao i formiranje odreenih institucija u okviru unije)

3. zajedniko trite (slobodno kretanje faktora proizvodnje i zajednika ekonomska politika u pojedinim sektorima)

4. ekonomska unija (usklaivanje ekonomskih politika) 5. supranacionalna unija ili ekonomska integracija (prenoenje dela nacionalnog suvereniteta na supranacinalne organe ije odluke imaju obavezujui karakter, to znai ekonomska i politika integracija)


WWW.STUDOMAT.BA 5

G. Habelrer: po kome integracija predstavlja tenje ekonomske odnose izmeu odreenih podruja. On razlikuje tri stadijuma integracije:

I slobodna razmena i izjednaavanje cena roba II slobodno kretanje faktora proizvodnje i izjednaavanje cena faktora III- koordinacija ekonomskih politika

R. G. Lipsey: po njemu integracija moe da ima sedam razliitih oblika, izmeu kojih su mogua i preklapanja:

1. preferencijalni carinski sporazum

2. delimina carinska unija 3. oblast slobodne trgovine

4. carinska unija

5. zajedniko trite 6. ekonomska unija

7. potpuna ekonomska unija

J. Tinbergen: smatra pogrenom pretpostavkom da ekonomska integracija moe biti dostignuta prostim eliminisanjem instrumenata ekonomske politike. Po njemu integracija podrazumeva

koritenje sledeih instrumenata ekonomske politike:

1. eliminisanje trgovinskih barijera i stvaranje jedinstvenog trita (ujednaavanje carina, jednake indirektne poreze i ista monetarne politika)

2. mere kontrole

3. mere odravanja uslova slobodne konkurencije 4. mere dopunjavanja slobodne konkurencije (specijalizacija i kooperacija).

Po njemu se svetska ekonomija sastoji od velikog broja nacionalnih ekonomija razliitih i po broju stanovnika i po bogatstvu. On naglaava da se o pravoj integraciji ili ekonomskoj uniji moe govoriti samo ukoliko se pristupi objedinjavanju ekonomskih politika. On zakljuuje da su uslovi za slobodnu trgovinu isto vani kao i slobodna trgovina za blagostanje zemlje. Meu tim uslovima navode se:

1. puna iskoritenost svih faktora proizvodnje 2. cene proizvoda jednake su njihovim graniim proizvodima 3. privremene posledice adaptacije proizvodnih izvora prema promenama u tranji nisu

znaajne 4. blagostanje se meri ukupnim volumenom proizvodnje prema slobodnotrgovinskim

cenama.


WWW.STUDOMAT.BA 6

Tinbergen razmatra prihvatljivost zatitnih carina kada su u pitanju nove industrije, ali samo na period od pet godina. Vri kvalifikaciju instrumenata prema njegovom efektu i pomeranje etiri vrste tih instrumenata:

1. podravajui (su oni instrumenti ijom upotrebom zemlja podrava politiku drugih zemalja)

2. suprostavljajui (ijom se upotrebom u jednoj zemlji deluje suprotno ciljevima politike drugih zemalja)

3. neutralni (sa kombinovanim prethodno navedenim efektima na zemlju)

W. Ropke: po njemu ime meunarodne ekonomske integracije zasluuje svetska privreda kakva se razvila do 1914. godine. Kompletna integracija nastaje kada slobodna konkurencija postoji na

svim tritima, posebno tritima faktora proizvodnje. Nacionalni kolektivizam rui meunarodnu integraciju. Odatle smatra da je prvi zadatak integracije reintegracija. Trite nije samo integrirajui faktor za Evropu ve i faktor integracije Evrope u svetsku ekonomiju. Dve metode akcije u pravsu integracije su: kolektivistiki i liberalni. Prvi metod vodi od nacionalnog kolektivizma ka supra nacionalnom kolektivizmu, a drugi kome daje prednost polazi od toga da

je dezintegracija evropske privrede predstavljala deo dezintegrirajue svetske privrede. Zato evropske zemlje treba da napuste kolektivistiku praksu i da ne trae nikakve posebne evropske puteve.

G. Myrdal: zastupa tetu o nacionalnoj integraciji kao preduslov za ekonomsku integraciju ma

meunarodnom planu.

Teorija carinske unije kao osnov teorije integracije: J. Viner se smatra osnivaem ove teorije iako sam nije bio pristalica stvaranja carinskih unija. U njegovoj analizi dolazi do toga da ukoliko

carinska unija vodi slobodnoj trgovini, vei efekat e biti na skretanje kupovina ka izvorima roba proizvedenih uz nie trokove. Ukoliko je prisutnija zatitna politika, unija e rezultirati skretanjem kupovina ka ekonomski manje produktivnim (skupljim) izvorima. U zavisnosti od

toga da li carinska unija stvara nove tokove trgovine, ili samo menja postojee, iskazuju se njeni pozitivni i negativni efekti. On navodi da e pojedine lanice carinske unije uvoziti iz drugih zemalja lanica dve grupe proizvoda one koje ranije nisu uvozile i one koje su ranije uvozile iz treih zemalja. U oba sluaja dolazi do poveanja razmene unutar unije. Ovaj efekat naziva efektom stvaranja trgovine, odnosno, stvaranje novih trgovinskih tokova uz poveanje ukupne razmene. Drugi sluaj J. Viner objanjava efektom skretanja trgovine u korist lanica unije. A na tetu treim zemljama, odnosno, efektom zamene trgovinskih tokova bez znaajnijeg uticaja na ukupan obim razmene.

Ukoliko u uniji dominira efekat stvaranja trgovine, korist e imati ili neke zemlje lanice ili cela unija. Gubici e se kratkorono pojaviti na strani treih zemalja, ali dugorono i one e ubirati koristi od poveanja ukupne meunarodne razmene. Ili ukoliko dominira efekat skretanja trgovine neke zemlje lanice unije e biti oteenje, mogue i sve zemlje lanice, tree zemlje i svet u celini. Porast obima proizvodnje rezultat je vee efikasnosti, a ne preduslov za veu efikasnost.


WWW.STUDOMAT.BA 7

Posebnu prednost carinske unije vidi u poveanju specijalizacije, a tetne efekte ukoliko za rezultat, zbog skretanja trgovine, slabi razmena sa treim zemljama. Uslovi koji bi morali biti ispunjeni (uslovi trgovine) kako bi unija delovala u pravcu vee specijalizacije, vee efikasnosti i poveanja blagostanja za sve. To su:

1. da obuhvata vee podruje ime se poveava mogunost za razvoj unutranje podele rada, 2. sniavanje nivoa carina na uvoz iz treih zemalja, 3. to manji stepen komplementarnosti i to vei stepen konkurentnosti, 4. to vee razlike u proizvodnim trokovima koje poveavaju utede i dobit od slobodne

trgovine,

5. da na potencijalnim izvoznim tritima izvan unije postoji vii nivo carina od onog koji se primenjuje na robe zemalja lanica ili to manja teta zbog smanjenja specijalizacije izmeu unije i treih zemalja,

6. to vei broj industrija u kojima e proirenje trita rezultirati niim trokovima od onih izvan unije,

7. to manji broj industrija koje ne bi poluile pozitivne efekte od veeg trita u poreenju sa treim zemljama.

J. Madea: polazi od pretpostavke da dve zemlje koje formiraju carinsku uniju mogu ostvariti

punu zasposlenost resursa, slobodnu trgovinu i plaanja i ravnoteu platnog bilansa. Pa stvaranje carinske unije ima veih izgleda da povea nego da smanji ekonomsko blagostanje ukoliko su poetne carine koje se ukidaju vie. Sledea pretpostavka je da su cariine u treim zemljama nie, da je svet podeljen na to vei broj samostalnih carinskih podruja, to vei obuhvat svetke trgovine, proizvodnje i potronje u carinskim unijama, to vea supstitutivnost proizvoda unutar unije, a to manja sa treim zemljama, to vea upuenost zemalja unije jednih na druge i to vee utede po osnovu poveanja obima proizvodnje.

R. G. Lipsey: je naznaio da promene cena na unutranjem tritu posle formiranja carinske unije unije imaju dvostruki efekat: na lokaciju proizvodnje u svetu i na lokaciju potronje.

4. Makroekonomija integracije Promena trgovinskih tokova u smislu stvaranja ili skretanja trgovine deluje na ekonomije u

kratkom roku. Efekat stvaranja trgovine dolazi kao posledica naputanja neefikasne domae proizvodnje u korist efikasnih proizvoaa u carinskoj uniji. Strukturna prilagoavanja u okvirima integracije su daleko sporija i praena sa vie trokova u onosu na ona unutar jedne zemlje, ili npr. ukoliko integracija vodi supstituciji razmene sa treim zemljama intraintegracijskom razmenom (skretanje trgovine), dibit od trgovine e se smanjiti, a time i lanano gubiti efekti od spoljnotrgovinskih impulsa.

Vei obim razmene izmeu zemalja potencijalnih partnera za integraciju pre integracije, poveava efekat stvaranja trgovine, ili to je manja tranja za proizvodima iz treih zemalja vee su koristi od efekata stvaranja trgovine. Obrnuta situacija upuuje na vee efekte skretanja trgovine. Takoe vei broja zemalja u integraciji smanjuje mogunost skretanja trgovine i obrnuto. o se tie carina, postepeno sniavanje carina stimulie stvaranje trgovine u odnosu na ukidanje carina koje rezultira skretanjem trgovine.


WWW.STUDOMAT.BA 8

5. Suverenitet i integracija

Sredite teorije integracije predstavlja pitanje suvereniteta i nacionalnih interesa i njihove uloge u procesu integracije. Suverenitet ili supranacionalnost bili su izvori dve koncepcije metoda

integracije.

Jedni teoretiari su smatrali da je preduslov integracije konvertibilnost valuta uz ouvanje ekonomskog nacionalizma, odnosno suprotstavljanje suvereniteta supranacionalizmu. Ova

koncepcija podrazumeva uklanjanje svih barijera trgovini i neometanu konkurenciju, ovaj metod

je poznat kao funkcionalna integracija. Po njemu pojedinane zemlje zadravaju svoj poloaj u odnosu na druge zemlje i preduzimaju odreene mere radi ouvanja vlastitih interesa. Uspostavljanje supranacionalne vlasti se u potpunosti iskljuuje. Jedino se pretpostavlja izvesna koordinacija ekonomskih politika i to iskljuivo u funkciji obezbeenja i ouvanja konvertibilnosti valuta.

Funkcionalni spillover bazira se na pretpostavci da regionalna integracija u jednom sektoru vodi integraciji u drugim sektorima. Tako npr. po ovoj logici, stvaranje jedinstvenog trita, zahteva stvaranje monetarne unije i sl.

Drugi pravac upuuje na potrebu uspostavljanja organizovane integracije sa supranacionalnom vlau. Regionalna integracija podrazumeva na poetku funkcionisanja uklanjanje svih barijera slobodnom prometu roba, usluga, faktora proizvodnje (rada i kapitala) uz stvaranje ekonomske i

politike unije, zajedniko trite, harmonizaciju ekonomskih politika i koordinaciju investicija. Sledei korak je regionalni multilateralizam u meunarodnim plaanjima i voenje jedinstvene valute. Ovaj metod je poznat kao institucionalistiki.

Politiki spillover : prema ovom naelu kroz integraciju u nekoj privrednoj grani, aktivnosti razliitih politikih, ekonomskih i drutvenih sila e se promai sa nacionalnog na internacionalni nivo.

Za razliku od ekonomske teorije koja moe biti sistematizovana u dva pravca: 1. liberalizam i 2. institucionalizam, politika teorija integracije moe biti fokusirana na federalizam, funkcionalizam, neofunkcionalizam i pluralizam.

Federalizam: pod pojmom integracija podrazumeva supranacionalnu zajednicu koja je po svojim

funkcijama komplementarna savremenoj dravi. Neofunkcionalizam: smatra niim uspostavljanje nacionalnog sistema ili mogunost razvoja, kroz neki oblik meuvladine saradnje (zajednike institucije sa stvarnom vlau). Sam pojam supranacionalnosti oznaava osobinu onog koji je lien ogranienja drave. Prva put se javlja u Evropi u periodu posle drugog svetskog rata.

Diskriminacioni efekat e biti znatno vei na viim stepenima integracije. Diskriminacioni karakter i efekat integracije uobiajeno se tretira u zemljama izvan ovog podruja. Tretman diskriminacije unutar integracije uobiajeno se smatra privremenim.

W. Ropke: je pokuavao ukljuiti vie faktora koji doprinose rascepu izmeu integracije i treih zemalja. Prvi razlog delovanja efekata diskriminacije on vidi u nivou prosenih carina u integraciji. Uobiajeno je da se zajednike carine odreuju kao aritmetika sredina postojeih nivoa carina sa pritiscima da se one kasnije poveaju iznad prosenih. Pa kao efekti od poveanja


WWW.STUDOMAT.BA 9

carina su poveanje i diskriminacionalnog jaza izmeu integracije i treih zemalja. Efekat skretanja trgovine dodatno multiplicira negativna dejstva na tree zemlje. Drugi razlog on obrazlae: ukoliko je vea raznolikost proizvodne strukture zemalja koje ulaze u integraciju, vea je verovatnoa da e protekcionizam rasti.

Zajedniko trite e vie osetiti delovanje efekata diskriminacije jer e biti pojaano dejstvom supranacionalnog karaktera integracije. Nasuprot tome zona slobodne trgovine e beleiti slabije delovanje efekata diskriminacije, ali e zato pojedine zemlje lanice zone biti subjektom ili objektom diskriminacije.

TREI DIO EU MODEL NOVOG RAZVOJA

1. Formiranje evropske ekonomske integracije

Postoje dva pravca promena koja se izdvajaju u ovom tranzicionom vremenu, a to su:

1. makroekonomske (meunarodna trgovina i meunarodni ekonomski odnosi) 2. mikroekonomske (industrijske politike i konkurencija).

Svetski razvojni tokovi nametnuli su potrebu drugaijeg pristupa razvojnoj problematici. Prvo, sa globalizacijom ekonomskih tokova postalo je jasno da su klasine nacionalne drave postale preuske za organizacione privrede i brojne zahteve u oblasti reavanja pojedinih pitanja ekonomskog razvoja. Drugo, novi pristup razvojnoj problematici mora raunati sa multidisciplinarnom prirodom svakog problema.

Kako bi se reio problem meunarodnih plaanja, napravljen je model i osnovana kliring agencija Banka za meunarodna poravnanja (BIS). Zbog ogranienog dejstva ovaj model je kasnije promenjen i rezultirao je Sporazumom o Evropskoj platnoj uniji (EPU) koji je omoguavao zemljama da svoje deficite pokriju suficitima drugih zemalja i obraunavaju platni bilans u odnosu na EPU u celini. Zajedno sa OEEC (kasnije OECD Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj), EPU je formiran u cilju efektivnijeg koritenja novca i promocije ekonomske i politike integracije starog kontinenta. Prvi korak ka evropskom ujedinjenju uinjen je 1948. godine osnivanjem Beneluxa, carinske unije Belgije, Holandije i Luksemburga. Schumanov plan iz 1950. godine bio je korak ka

principima supranacionalizma i funkcionalni pristup sektorskoj integraciji. Razradivi ovaj plan, Jean Monnet, otac evropske integracije, zaloio se za uspostavljanje Evropske zajednice za ugalj i elik. Ova integracija nastae potpisivanjem Parikog ugovora, 1951. godine od strane 6 zemalja Belgije, Holandije, Luksemburga, Italije, Nemake i Francuske.

Ova sektorska integracija predstavljala je regulisanu konkurenciju sa viestrukim znaajem:

- ugalj i elik su bili najvaniji sektori ekonomije, - ovim ujedinjenjem Francuska je nastojala spreiti oivljavanje nemakog

ekspanzionizma,


WWW.STUDOMAT.BA 10

- zamiljena je kao nain da Francuska i Nemaka zakopaju ratne sekire i ujedno da poslui kao primer sektorke saradnje,

- Zajednica je trebala osigurati modernizaciju i reiti problem sirovinskih deficita.

Sa tim ciljevima, izmeu zemalja lanica su odmah ukinule carine, subvencije i druge protekcionistike mere diskriminatornog karaktera, koje su se odnosile na strateke robe. Takoe su ugovorom bili odreeni mehanizmi koji su trebali obezbediti zbliavanje lanica oko zajednikog trita. Formirane su i etiri institucije: Visoka vlast, Vee ministara, Sud i Parlament. Ova struktura predstavljae model prema kome su kasnije nastale institucije EU.

Sledei vaan dogaaj u izgradnji evropskih integracija desio se 1955. godine u Messini na ministarskoj konferenciji zemalja lanica Evropske zajednice za ugalj i elik. Na skupu u Veneciji, 1956. godine, prezentirana su dva dokumenta sa dva cilja stvaranje sektorske integracije na polju atomske energije i ekonomske integracije, tj. zajednikog trita. S tim ciljem pripremljeni su i predlozi Ugovora o osnivanju Evropske ekonomske zajednice i Ugovora o

osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju (EUROATOM). Sa ova dva ugovora stvoren

je pravni okvir za Rimski ugovor koji je potpisan 25. maja 1957. godine u Rimu i stupio na snagu

1958. godine. Mada se uobiajeno pod Rimskim ugovorom smatra Ugovor o EEZ, treba napomenuti da ga ine i do tada postojei Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i elik i Ugovor o EUROATOM-u. Potpisnice ugovora bile su est zemalja osnivaa Zajednice za ugalj i elik.

Temeljni cilj Rimskog ugovora bio je uspostavljanje zajednikog trita te skladan i uravnoteen razvoj zemalja lanica. U tu svrhu je osnovana Evropska ekonomska zajednica koja ima zadatak da uspostavljanjem zajednikog trita i implementacijom zajednikih politika i aktivnosti promovira u itavoj zajednici skladan, uravnoteen i odriv razvoj privrednih aktivnosti. Ugovor precizira i naine da se postigne ovaj cilj:

1. eliminacijom carinskih obaveza, koliinskih ogranienja na uvoz i izvoz i svih drugih mera koje bi imale isti efekat,

2. usvajanje zajednike trgovinske politike, 3. stvaranjem trita u kojem bi prepreke za slobodu kretanja roba, lica, usluga i kapitala bile

uklonjenje,

4. stvaranje zajednike politike u polju poljoprivrede, 5. uvoenjem sistema koji bi spreio ugroavanje konkurencije 6. harmaonizacijom zakona meu zemlajma lanicama do one mere do koje je to potrebno

za odgovarajue funkcionisanje zajednikog trita, 7. i pridruivanjem prekomorskih zemalja i teritorija da bi se promovisala trgovina i razvoj.

Ugovorom se zabranjuje svaka vrsta diskriminacije na osnovu zemlje-porekla, to znai da se isti tretman mora dati proizvodima iz bilo koje zemlje koji cirkuliu Zajednicom. Rimski ugovor identifikuje nekoliko oblasti zajednikog delovanja:

1. poljoprivreda 2. transport 3. socijalna politika 4. politika odnosa sa kolonijama.


WWW.STUDOMAT.BA 11

Ekonomski aspekti politika su se odnosili na sledee principe:

1. poveanje zaposlenosti 2. obezbeenje stabilnosti cena 3. stabilnost valuta 4. stabilnost platnog bilansa.

Sloboda kretanja roba i nediskriminacija prvi stub na kojem poiva EEZ, bio je korak da se vanjska trgovina pretvori u unutranju. Kao osnovni mehanizam za postizanje tog cilja bilo je uspostavljanje carinske unije u Zajednici. Pre potpisivanja Rimskog ugovora, drave su imale sopstvene carinske tarife.

Iako se Zajednica temeljila na etiri velike slobode (roba, ljudi, usluga i kapitala) one su bile prilino ograniene. Sloboda samo u funkciji ekonomske aktivnosti. Na inicijativu V. Britanije, kao reakcija na osnivanje EEZ, formirano je Evropsko udruenje slobodne trgovine (EFTA), koje je pre svega bilo formirano u cilju ostvarivanja odreenih interesa i prestia u zapadnoj Evropi. U sastav EFTA-e ule su V. Britanija, Danska, Austrija, Norveka, Portugal i vajcarska. Osnivakim aktom je navedeno da se ona osniva sa ciljem da se u njenim okvirima, kao i u svakoj zemlji lanici, obezbedi privredna ekspanzija, puna zaposlenost, porast produktivnosti rada kao i racionalno koritenje resursa, finansijska stabilnost i stalno poboljavanje ivotnog standarda.

3. Od ekonomske zajednice do EU

Jedinstven evropski akt (SEA) iz 1986. godine bio je prva sveobuhvatna revizija Rimskog

ugovora ija je motivacija bila iskljuivo ekonomska. Sa unutranjim tritem, Zajednica je dobila novu snagu za jaanje integracije. Zatim usvajanje Delors-paketa u Briselu 1988. godine i formiranje komiteta sa zadatkom da uradi studiju izvodljivosti bio je najznaajniji korak u novijoj istoriji evropskih integracija koji e poeti potpisivanjem Ugovora o EU u Mastrihtu, 1992. godine.

Osnov za Mastriht predstavljaoj eJedinstven evropski akt (SEA) ili projekat EZ92.

Ugovor iz Masrihta koji se smatra i osnivakim i revizijskim, predstavlja jedan od najznaajnijih evropskih ugovora. Taj znaaj se ogleda u sledeem:

- proglaava se EU - ustanovljava se nova struktura sa tri stuba EU

a) Evropske zajednice (EEZ, EUROATOM, EZU) b) Zajednika vanjska i sigurnosna politika c) Saradnja u oblasti pravosua i unutranjih poslova - uspostavljanje dravlajnstva EU - uspostavljasnje EURA kao jedinstvene valute - jaa se uloga Evropskog parlamenta - poveava se broj oblasti za koje se glasa kvalifikovanom veinom - ustanovljava se Odbor Regija - stvara se Kohezioni fond - uvodi se supsidijarnost kao ustavni princip.


WWW.STUDOMAT.BA 12

Sporazum iz Mastrihta predvideo je tri faze kretanja prema monetarnoj uniji:

1. sloboda kretanja kapitala i vea saradnja meu centralnim bankama (1993.) 2. stvaranje Evropskog monetarnog instituta kao prethodnika ECB (1994.) 3. fiksiranje kursnih razlika, emisija evropske valute i pomeranje monetarne politike prema

ECB (1997.-1999.).

Ovo je trebalo rezultirati uspostavljanjem monetarne unije do 2000. godine. Za uee u finalnoj fazi razvoja Monetarne unije predvieni su rigorozni kriteriji:

- inflacija maksimalno 3% u 1996. godini - dug od GDP uea od 60% - budzetski deficit manji od 3% od GDP.

Naredno oblikovanje institucionalnog i pravnog okvira EU utemeljeno je potpisivanjem

Amsterdamskog ugovora, 1999. godine. Ovaj ugovor je samo dopunio prethodne, znai nije ih zamenio. Pa su prilikom potpisivanja Amsterdamskog ugovora prezentirani sledei ciljevi:

1. kreiranje politikih i institucionalnih uslova u cilju osposobljavanja EU da se susretne sa buduim izazovima i to u meunarodnim odnosima

2. globalizacija ekonomije 3. borba protiv terorizma, meunarodnog zloina i trgovine drogom 4. ekoloki problemi i njihov uticaj na javno zdravlje

Sam ugovor se sastoji iz etiri dela koja tretiraju pitanja slobode, bezbednosti i pravde unije i graanstva, efektivne i koherentne spoljne politike i institucionalna pitanja. Promovisanje zaposlenosti bilo je u okviru ciljeva Amsterdamskog ugovora.

Kriterijima iz Kopenhagena uspostavljeni su uslovi za lanstvo u EU.

Ugovor iz Nice je potpisan sa ciljem uspostavljanja ustavnog okvira za najvee i najkomleksnije proirenje EU. Njime se predviaju prevencije u sluajevima jasne opasnosti od povrede temeljnih principa EU demokratije, potovanja ljudskih prava i sloboda i vladavina prava. Ugovor definie red poteza za proirenje zadovojavanje politikih kriterija, implementacija zakona EU i nakon ratifikacije sporazuma, pridruivanje EU.

3. Od 6 do 25 ta nam je initi?

Kompaktno podruje slinih ekonomskih preferensi na poetku nastajanja nailo je na otpore i rezerve grupe zpadnoevropskih zemalja vezane za pitanje suvereniteta i supernacionalnosti.Te

rezerve bile su povod osnivanja EFTA e(Evropa sedmorice).Uspjesi EEZ motivirale su i VB, Dansku, Irsku da podnesu zahtjev za prijem i lanstvo(1973, lanice EEZ).Ulazak Grke zabiljeen je1981.Tada EEZ koja je bila ekonomski motivirana daje prioritet politikim i geostratekim interesima.Pet godina poslije u lanstvo ulaze panija i Portugal,ime se stvara Evropa dvanaestorice.Ruenje Berlinskog zida motivira Finsku, vedsku, Austriju da podnesu zahtjeve i tada nastaje Evropa petneastorice Period 89-95 biljei pad trgovine u Istonom bloku i porast trgovine sa zemljama EU(vie od polovine izvoza zamalja EU )Time ona postaje glavni spoljnotrgovinski partner zemalja srednje i


WWW.STUDOMAT.BA 13

istone Evrope.Rastom trgovine rastu i direktna strana ulaganja uslovljena uspjehom tranzicije , veliinom trita i poloajem zemalja.Zemlje srednje i istone Evrope su za EU predstavljale samo 10 % njene ukupne razmjene.Zbog osjetljivosti proirenja doneseni su opti uslovi za lanstvo u EU Kriteriji iz Kopenhagena(sastanak Evropskog vijea 1993) ;

Politiki kriterij - stabilnost institucija koje garantuju demokratiju,ljudske slobode,zatitu manjina

Ekonomski kriterij - funkcionalna trina ekonomija i kapaciteti da se nosi sa konkurencijom u EU

Kriterij prihvatanja acquis - sposobnost preuzimanja obaveza koje se odnose na

lanstvo,odanost ciljevima politike,ekonomske i monetarne unije.

Miljenje Evropske komisije o kriterijima: Procjena protiv kriterija iz Kopenhagena,napredak kapacitata u prihvatnjau ui implementaciji

acquis u svim podrujima aktivnosti Unije,indikacija o moguim problemima prihvatanja acquis,preporuke koje se odnose na otvarnje pregovora.

Na sastanku vijea u Essenu 1994, identifikovane su pripreme pridruenih zemalja za integraciju koje Evropska komisija objavljuje u Briselu 1995. god. pod nazivom Bijela knjiga.Ona definie oblasti i mjere za svaki sektor i predlae redoslijed usklaivanja po fazama , a svaka zemlja izrauje vlastiti program prioriteta.Podruje za pregovore:Slobodna kretanja roba, ljudi, usluga ,kapitala,poljoprivreda, ribarstvo, oporezivanje...

Tada su sporazumi za pridruivanje bili potpisani sa 13 zemalja.Devet su podrazumijevali samo pridruivanje, a tri stabilizaciju i pridruivanje.Jedan od ciljeva bilo je jaanje predprijemne strategije EU.Glavni instrument je bio program PHARE, koji se fokusirao na podrku usmjerenu na usvajanje legislative EU, izgradnju institucija i finansiranje investicionih

programa.PHARE je skraenica od Pomo za ekonomsku rekonstrukciju Poljske i Maarske.Logo programa je crveni list koji se otkida ispod kojeg viri novi plavi sa znakom EU pokazuje emu je program namjenjen ;svima onima koji su spremni okrenuti novi list.Od skupa u Essenu PHARE postaje finansijski isntrument za 10 zemalja centralne i istone Evrope. Za zemlje zapadne Evrope pored ovog 2001. god formiran je program CARDS-pomo zajednice za obnovu, razvoj i stabilizaciju.Predprijemna strategija;partnerstvo u prijemu, poveanje pomoi prije prijema, phare, strukturalni fondovi, podrka za poljoprivredu... Saradnja u prijemu je bila za svaku zemlju kandidata.Bilo je potrebno obezbijediti procjene za

preoritetna podruja zemlje za progres, nain na koji e phare program podrati pripreme prijema, mobilizirati naine podrke EU, precizne obaveze za kandidate, demokratija, makreoekonomska stabilizacija.

Krajem 1999. god. Evropsko vijee u Helsinkiju odluilo je:

Zapoeti zvanine pregovore u februaru 2000 sa Bugarskom, Latvijom, Litvanijom, Maltom i Slovakom

Razmotriti svakog aplikanta u skladu sa njegovim vlastitim zaslugama Omoguiti tim zemljama da sustignu zemlje koje su ve u procesu pregovaranja Osigurati na napredak u pregovorima ide zajesno sa progresom u inkorporiranju acquis


WWW.STUDOMAT.BA 14

Izvjetaji o progresu zemalja ide kroz nekoliko pristupa:

Multilateralni-komisija objanjava zemljama acquis,Bilateralni-komisija procjenjuje nivo implementacije acquis,Baza za pregovore-komisija formira izvjetaj za provjeru

Mehanizam nadgledanja sadri ; sva poglavlja su otvorena, a ona zatvorena imat e aurnu pripremu za inkorporiranje novih acquis,ona e omoguiti komisiji da vidi da li su zemlje ispunile zahtjeve, zatvorena poglavlja mogu biti ponovo otvorena ukoliko zemlja aplikant nije

ispunila zahtjeve, procedure se ostvaruju samo u specijalnim prilikama kad je velika razlika

preporuka i stvarnog progresa zamlje.

Partnerstvo u pridruivanju bilo je usklaeno sa Nacionalnim programom za prihvatanja Acquis Communitaires, zvaninim izvjetajima i rezultatima pregovora o pridruivanju , a prioriteti dijelovanja bili su:

Izgradnja institucija - Zemljama kandidatima e biti pruena pomo u jaanju njihovih demokratskih institucija i javne administracije da olakaju prihvatanje acquis i osiguraju administrativnu i pravnu strukturu za efektivno postizanje acquis-a(30% budeta)

Finanansiranje investicija-Phare kofinansira investicije u regulisanu infrastrukturu potrebnu da

se osigura udovoljavanje acquis, i u ekonomsku i socijalnu koheziju kroz mjere sline onima koje su podrane u zemljama lanicama kroz EU strukturalne fondove(70% budeta).

Izgradnja institucija (twinning) ne obezbjeuje samo tehniku i administrativnu pomo zemljama kandidatima, ve i onu u izgradnji dugorone saradnje izmeu EU lanica i buduih lanica.Od 98. do 99 . twinning je bio fokusiran na : poljoprivredu, okoli, finansije i pravne i civilne poslove.Sada on u cijelosti pokriva acquis.Twinning projekti funkcioniu na bazi dva

dokumenta

Okvirni sporazum definie uslove po kojima svaka zemlja lanica imeniju predprijemnog savjetnika za zemlje kandidate

Twinning ugovaranje izmeu zemlje kandidata i zemlje lanice koji definie rezultate dostavljene kroz projekat

Investicijska podrka usmjerena je na zvaninu infrastrukturu .Tri su vrste programa koje se finasiraju iz ovog programa:

Nacionalni programi -89% budeta posebno kreirani za pojedine kandidate Meudravni programi saradnje-10% budeta, usmjereni na stimulaciju meudravne granine suradnje izmu regiona Multi benificijski programi 10% budeta, ukoliko je zajdnika struktura reg suradnje potrebna

Komunikacijska strategija u zemljama lanicama:obanjava razloge za proirenje, promovie dijaloge i debate u drutvu, informie o zemljama kandidatima, U zemljama kandidatima :unapreenje javnog znanja, objanjejnje implikacija zbog prijema, objanjenje priprema za lanstvo..


WWW.STUDOMAT.BA 15

Prioriteti za informisanje u :politikim institucijama (vlada, parlamenti....) Business i industrija(poslovni lideri, trgovinske unije, profesionalne asocijacije)

Civilno drutvo(religijska, intelektualna tijela, univerziteti...

Posljednje najvee proirenje EU ostavilo je postupku pribliavanja lanstvu Bugarska, Rumunija i Turska.Bugarska i Rumunija su od 1.1.2007. god. punopravne lanice EU.

ETVRTI DIO Evropska unija i izazovi savremenog svijeta

1. Evropska unija u globalnoj ekonomiji

Sposobnosti pronalaenja odgovora na zahtjeve modernog razvoja i brzina reagovanja postali su kljuni faktori uspjenosti ili neuspjenosti u globalnim ekonomskim tokovima. Pozicija EU u globalnoj ekonomiji moe se odrediti dvojako: s jedne strane, EU predstavlja subjekt svjetske ekonomske scene sa jakom snagom i ueem u kreiranju globalne ekonomije, a s druge strane neki efekti mogu uputiti na to da su oekivanja od EU bila previe optimistina.

Poetak globalizacije se vee za kraj Drugog svjetskog rata u vrijeme obimne amerike pomoi Zapadnoj Evropi i vrijeme nastanka zapadnoevropskih integracija. Sam proces globalizacije se

odvijao etapno: prvu fazu je karakterizirala internacionalizacija trgovine, zatim

transnacionalizacija tokova kapitala i na kraju globalizacija informacionih tehnologija.

Odmicanjem procesa globalizacije ubrzavala se i njegova dinamika.Nita se nije moglo odvijati bez tri kljuna aktera EU, SAD i Japana. Ponekad se liderstvo SAD- kao dominantne ekonomske i vojne sile u svijetu pretvaralo u vodeu poziciju Japana u pojedinim sektorima ili Evrope u svjetskim trgovinskim tokovima. Danas globalizacija predstavlja kljunu komponentu razvoja svih ekonomija.Sektori visokoh tehnologija, tradicionalni proizvodni sektori i sektori

usluga su etve procesa globalizacije.Samu globalizaciju su pokretala 4 elementa-tehnologija, poduzetnitvo, finansije i institucionalni okvir. Nakon II svjetskog raa javljaju se novi centri ekonomske moi u svijetu- prvo u SAD u, a kasnije u Japanu. Danas govorimo o trianglu. Njega moemo definisati kao EU

Sjevernoameriki region (NAFTA) - Istonoazijske region. Sjevernoameriki sporazum o slobodnoj trgovini ukljuuje SAD; Kanadu, Meksiko. Istonoazijski region obuhvata Asocijaciju jugoistonih azijskih nacija (ASEAN).

SAD u periodu poslije II svjetskog rata su dominirale svjetskom ekonomijom sa preko 35%

uea u svjetskoj proizvodnji. Vijetnamski rat i naftni okovi 70 ih godina bili su prvi udari na ameriku vodeu poziciju.Svoj posljeratni uspjeh Japan je ostvario zahvaljujui znaajnoj podrci SAD a.Posebnost Japana su vrste porodine veze finansijskog sektora i industrije, kao i sistem zapoljavanja i visoke odanosti firmi. Trilateralna komisija uspostavljena je 1973 godine sa ciljem blie saradnje razvijenih regija svijeta(Japan, SAD, EU).Na skupu u Seulu, 2003 god. tema rasprave bila je Globalna vladavina:jaanje trilateralne kooperacije.Intratrgovina unutar blokova biljeila je rast.Danas


WWW.STUDOMAT.BA 16

EU-25 predstavlja trite sa 456 miliona stanovnika i 11,064 mil $ GDP(22% vrijednosti svjetskog proizvoda).Japan je na treoj poziciji sa 127,3 miliona stanovnika. Trgovinska politika EU dio je njene razvojne politike.Transatlanska deklaracija iz 1990. godine

znaajna je u ureivanju odnosa EU-SAD.Socijalno trina ekonomija EU za razliku od slobodno trine SAD-a razlog je estog subvencioniranja i protekcionistikih mjera EU. Kljuni problem EU predstavlja osiguranje evropskih izvoznicima i investitorima pristupa japanskom tritu.Najavei strani invetitor u Kini je EU.Meutim prednosti na azijskom regionu koje ima EU ne postoje po pitanju finansijskih transakcija.Kao ogranienja konkurentnosti EU na globalnom planu su osjetljivost na asimetrine okove i manja efikasnost integracijskih struktura u prevazilaenju asimetrinih okova(integracija manje sposobna za promjene u okruenju).

2. Evropska unija i WTO

Integracija EU osnovana je na principima liberalizacije trgovine.Ona je bila angaovana na otklanjanju barijera slobodnom kretanju roba, usluga i kapitala i u ostalom dijelu

svijeta.Sa takvim ambicijama bila je jedna od centralnih okosnica Opteg sporazuma o carinama i trgovini (GATT), formiranog sa ciljem regulisanja pravila meunarodne trgovine na principima slobodnog trita, fer konkurencije, slobodne trgovine i specijalizacije.GATT je osnova 1948 godine kao privremeni sporazum sve do 1995 kada je osnovana svjetska trgovinska

organizacija (WTO).Zemlje potpisnice opteg sporazuma GATT zalagale su se za liberalizaciju trgovine , princip nediskriminacije, kompenzaciju ekonomskih gubitaka proizalih iz eventualnog poveanja carina i rjeavanje trgovinskih sporova i arbitraa.Kenedi runda, odrana 60-ih znaajna je po Antidampinkom sporazumu, a Tokijska runda, 70 ih po angamanu u oblastima necarinskih barijera.Rezultat posljednje runde pregovora u okvirima GATT-a je osnivanje

WTO.Urugvajska runda pregovora iji je cilj bilo stvaranje otvorenijeg i stabilnije multirateralnog sistema bio fokusiran na 3 oblasti: carine, necarinske barijere i politike mjere koje utiu na trgovinu Ovdje je po prvi put pored trgovine robama ukljuena i trgovina uslugama.Vaan je i tretman najpovlatenije nacije koji je znaio isti tretman roba bez obzira na porijeklo. I princip nacionalnog tretmana u oporezivanju i propisima koji zemlje obavezuje da robu koja ulazi na trite tretiraju kao i robu domae proizvodnje.Oba ova principa postala su osnovama na kojima poiva i WTO.Rezultati Urugvajske runde pregovora sistematizirani su u 4 oblasti:

Smanjenje carinskih i necarinskih barijera i proirenje pravila na oblast poljoprivrede, tekstila i odjee

Jaanje pravila koj se odnose na antidamping, subvencije, protekcionistike mjere..

Novi sporazumi u oblasti usluga (GATS) i zatite prava intelektualnog vlasnitva(TRIPS)

Osnivanje WTO

WTO danas predstavlja organizaciju koja utvruje pravila trgovine i otvaranja trita .lanstvo podrazumijeva ista prava i obaveza svih 149 zemalja lanica i buduih 25 zemalja sa kojima su pregovori o lanstvu u toku.Legalna osnova za EU trgovinsku politiku je osnivaki ugovor o EZ. U okviru razvojne agende iz Dohe dogovoreno je pronalaenje naina za unapreenje pristupa tritu i liberalizaciji svjetske trgovine kao i jaanje podrke za izgradnju kapaciteta u manje


WWW.STUDOMAT.BA 17

razvijenim zemljama .Namjera je da se ublae tetne posljedice globalizacije, obezbijedi pomo zemljama u razvoju da implementiraju WTO sporazume...

Za jaanje globalne arhitekture trgovine neophodne su mjere:

Reforme sistema trgovine unutar WTO,vee uee aid for trade,unilateralne aktivnosti razvijenih u korist manje razvijenih zemalja,unilateralne aktivnosti razvijenih u cilju poboljanja investicione klime.

Oekivani efekti reformi za manje razvijene zemlje su: uklanjanje barijera trgovini , koritenje tretmana najpovlatenije nacije i nacionalnog tretmana, uvoenje meunarodnih standarda, prilagoavanje nacionalne ekonomske regulative, bolji kvalitet domae robe i vea konkurentnost domaih kompanija, sniavanje cijena roba i usluga. Jedno od kljunih podruja WTO je poljoprivreda.Ministarska konferencija u Dohi je odobrila je WTO poetak pregovora u oblasti poljoprivrede.i to:

Poboljanje pristupa tritima, smanjenje izvoznih subvencija za poljoprivredne proizvode i njihovo postepeno ukidanje, dogovaranje o smanjenju trgovine onim proizvodima koji su

proizvedeni uz pomo drave.Zahtjev EU je bio da se u ovir WTO pregovora uvedu oblasti ekologija, konkurencija i javne nabavke.

3. Evropska unija i proces tranzicije

Deset preporuka J.Williamsa vaan su dio nove slike svijeta i odnose se na:fiskalnu disciplinu, preusmjeravanje prioritet javne potronje, poresku refermu, liberalizaciju kmatnih stopa, konkurentan devizni kurs, liberalizaciju trgovine, liberalizaciju FDI, privatizaciju, deregulaciju,

zatitu intelektualnih prava.

Makroekonomska stabilizacija treba da bude okvir za razvoj privatng sektora.Evropska komisija

koristi tranzicijske indikatore Evropske banke za obnovu i razvoj iji se parametri odnose na trite, poduzea finansijske institucije, infrastrukture i pravni sistemm. Proces tranzicije u 90-im godinama doveo je do kolapsa ukupnog outputa i inflacije u

tranzicijskim zemljama.

Sporazum o EU kae da bilo koja evropska zemlja koja uvaava principe na kojima je uspostavljana EU moe aplicirati za lanstvo u Uniji.Kopanhagenki kriteriji su naglasili potrebu razvoja trine ekonomije , stvaranja stabilnog makroekonomskog okruenja i prilagoavanja administrativne strukture. Proces trnzicije bio je praen i znaanim rastom stranih direktnih investicija.Tri od pet zemalja najbliih EU biljei se i najvei priliv FDI(izuzetak su Poljska i Slovenija sa relativno sporim rastom FDI)

Puni kolaps prikupljanja poreskih prihoda, praen je padom prihoda uzrokovanog tranzicijskom recesijom i istovremeni pritisak na poveanje budetskih rashoda doveli su do velikih budetskih deficita.Prvi kriterij stabilnost deviznog kursa bio je sastavni dio izmijenjenog deviznog reima u tranzicijskim zemljama.


WWW.STUDOMAT.BA 18

4.Evropska unija i regionalne incijative za Evropu

Integracija se u ekonomiji koristi kao znaenje povezivanja vie nacionalnih ekonomija i organizacija u jedinstveno ekonomsko podruje prije svega na regionalnoj osnovi, tako da su ova dva pojma usko povezana.Danas se pod pojmom regije EU podrazumijeva skup nacija

i podruja koje ine jedan sistem to predstavlja osnov za definisanje regionalne strategije EU i njenog irenja u Evropi.U realizaciji Istone strategije EU izdvajaju se dvije regije-centralna i i stona Evropa i Zajednica nezavisnih drava.Region centralne i istone Evrope obuhvatao je prostor od 16 zemalja sa profiliranim subregionomViegrad.Cvijeevo preoblikovanj eBalkana 1991. god. Oznailo je poetak analiza koje se odnose na regiju jugoistok.Sve do kraja rata u BiH ovaj dio regije bio je cjelina ali samo u analizapa politiko sigurnosne situacije.

Projekat Euroslavije koja zastupa tezu o postepenoj reintegraciji zamlja ovog ragiona uz meunarodnih granica -Ovim su obuhvaene zemlje:Hrvatska, BiH, Srbija i CG, Makedonija,Albanija.Ovakvom pristupu EU doprinjela je incijativa Francuske prezentirana u

oviru mirovne konferencije u duhu idejePakt o stabilnosti u Evropi Komplementarna evropskoj je i incijativa amerike administracije sadrana u Incijativi za saradnju u jugoistonoj EvropiOva incijativa se odnosi na 12 zemalja regije. Pakt stabilnosti za jugoistonu Evropu iniciran je od EU kao politiki okvir za stabilizaciju regije i baziran je na konceptu tzv. Crisis menagmenta iji je osnovni postulat da se prevencija konflikta mora istovremeno raditi na tri pdruja- stvaranje sigurnosnog okruenja, promocijom demokratije i uspostavljanjem ekonomskog i sovcijalnog blagostanja. U Paktu stabilnosti ne radi se o

nama i njima ve o zajednikim naporima. Ideja o pokretanju ove incijative nastala je 1998.god. , usvojena 1999.god. Danas predstavlja zajedniku strategiju 40 zemalja, tri

organizacije i dva posmatraa. Ona ima za cilj postizanje mira i stabilnosti, ekonomskog razvoja...

Najbitniji segment Pakta je proces stabilizacije i pridruivanja. Strategija EU zasniva se na modelu obnove Zapadne Evrope nakon 2. svjetskog rata (Marshallov plan).

Jadransko-jonska incijativa iz 2000. god. Pokrenuta je na incijativu 6 jadranskih i jonskih

zemalja i Evropske komisije i usko je vezana za Pakt stabilnosti i Proces stabilizacije. Ovaj

modelm incijative zasnovan je na modelu Crnomorske ekonomske suradnje. EU je sa zemljama regije razvila razliite oblike decentralizirane saradnje - regija, lokalnih zajednica, ekonomskih i socijalnih faktora i institucija.Takav je proces saradnje u JI Evropi i Radna

zajednica Alpe Jadran.Najstarija i najvea sub-regionaln incijativa je Centralnoevropska incijativa kao incijativa z a meusobnu politiku, ekonomsku, naunu i kulturnu saradnju.Vijee zemlja baltikog mora osnovano je na incijativu zemalja lanica EU promovirajui partnerstvo i kooperaciju.

Helsinka komisija predstavlja regionalnu komisiju za zatitu okoline sa vodeim tijelom Helsinkom konvencijom koja je stupila na snagu 2000. godine.Barencovo Euro-Artiko vijee kao forum za kooperaciju 6 zemalja i Evropske komisije osnovano je 1993. god.sa ciljem

promoviranja regionlne kooperacije na sjeveru Evrope.


WWW.STUDOMAT.BA 19

PETI DIO

Institucije i organi Evropske unije

1. Supranacionalnost EU 2. Evropska komisija 3. Vijee EU 4. Evropski parlament 5. Evropski sud 6. Savjetodavni organi EU 7. Evropska investiciona banka

1. Supranacionalnost EU

Posebnost EU oituje se u karakteru supranacionalnosti ili nadnacionalnosti. Ovaj pojam odnosi se na osobinu onog koji je lien politikih ogranienja drave. Pravni osnov i izvor ovlatenja je meunarodni ugovor kojim se ovlatenja od strane drava lanica prenose na meunarodnu organizaciju.

Evropska zajednica za ugalj i elik (1951.) je osnivakim ugovorom dobila i meunarodnopravni subjektivitet na osnovu koga je formirala institucionalnu straukturu sa nadnacionalnim

ovlatenjima. Meunarodne organizacije funkcioniu na principu suverene jednakosti drava to znai da su odluke obavezujueg karaktera donose konsenzusom. S druge strane, obavezujue odluke EU proizilaze iz ovlatenja organa koji su ih u ime zemalja lanica donijele. Meutim, kod federalne drave primaran je suverenitet drave, a ne njihovih federalnih jedinica. Za razliku od toga unutar EU suverenitet zemljaa lanica se ne dovodi u pitanje bez obzira na supranacionalnost integracije. Meunarodni subjektivite EU je proizaao iz i zsubjektiviteta drava lanica za razliku od federacija kod kojih subjektivitet federalnih jedinica proizilazi iz savezne drave. EU ima samo jedan vlastiti organ-Evropsko vijee (Evropski savjet) koji ine konferencija efova drava i vlada zemalja lanica EU i predsjednik Evropske komisije. Predsjedavanje EV se mijenja svakih 6 mjeseci, a skupovi se odravaju najmanje 2 put godinje. EV ne uestvuje u formalnoj proceduri odluivanja EU ve donosi samo opte politike odluke. Pravni sistem EU sastoji se od ugovora, uredbi i direjktiva, odluka, preporuka i komunikacija.

Ugovori imaju snagu i prvenstvo u odnosu na ostale izvore komunitarnog prava, uredbe se

obavezno primjenjuju u svm zemljama lanicama, direktive su takoe obavezne s tim da svaka drava lanica utvruje naine njihovog provoenja, aodluke su obavezne za one oblasti ili one zemlje na koje se odnose. Preporuke i miljenja nemaju pravnu snaguprinude, a komunikacije slue u svrhu objanjenja.

Institucije EU

Evropsko vijee (Evropski savjet)

Komisija Parlament Vijee EU (Vijee ministara)

Sud pravde


WWW.STUDOMAT.BA 20

2. Evropska komisija

To je primjer supranacionalnog organa u institucionalnoj strukturi EU. to se ogleda u poziciji

lanova Komisije za iji izbor je kljuna sposobnost da postupaju iskljuivo u skladu sa interesima EU i potpuno nezavisno od bilo kojih drugih interesa. Zabranjeno im je da trae ili primaju instrukcije od bilo koje vlade, a izborom u sastav Komisije postaju potpuno nezavisni od

vlada zemalja koje ih delegiraju. Uloga Komisije je da pokree inicijative, priprema i sprovodi odluke, vri nadzor i kontrolu primjene odluka i drugih akata EU. zbog toga ona ima izvrnu funkciju poput vlada. U svojoj najznaajnijoj ulozi (inicijator politika) ona priprema prijedloge koji se odnose specifine sluajeve i memorandume koji predstavljaju opte smjernice za politike. Kao izvrilac zadataka, Komisija sprovodi politiku i upravlja budetom i fondovima EU. posebna uloga Komisije ogleda se u zatiti ugovora. Ona je i posrednik izmeu optih interesa EU i pojedinanih interesa zemalja lanica. lanovi Komisije zadueni su za jednu ili vie oblasti iako djeluju kao kolektivni organ. Podijeljena je na odjeljenja- Generalne direkcije ili direktorati (DG) i specijalne slube. Komisija djeluje kao kolektivni organ i odluke donosi veinom glasova.

3. Vijee EU

To je jedini organ u kome su neposredno zastupljeni predstavnici vlada zemalja lanica. lanovi ovog vijea su ministri zemalja lanica EU koji su ovlateni da predstavljaju svoju vladu. Odatle i naziv Vijee/savjet ministara EU. kada se razmatraju opa pitanja drave lanice predstavljaju ministri vanjskih poslova, a kada se razmatraju specijalne teme (poljoprivreda, transport,

finansije i sl.) onda ih predstavljaju resorni ministri. Predsjedavanje Vijeem EU se rotira svakih 6 mjeseci, a drave lanice koje predsjedavaju ovim tijelom imaju ulogu posrednika izmeu zemalja lanica i istovremeno prdstavljaju EU u odnosima sa vanjskim svijetom. Vijee EU je najvanije meudravno tijelo EU koje donosi odluke. Najznaajnije odluke se donose na sastancima ministara vanjskih poslova (GAC- General Affairs Council) i ministara privrede i

finansiranja (ECOFIN).

Vijee EU ima Glavni sekretarijat koji je podijeljen na direktorate i obavlja administrativno-tehnike poslove. Stupanjem na snagu Ugovora iz Amsterdama glavni sekretarijat ima i posebnu politiku ulogu kroz 2 funkcije- Generalnog sekretara i Visokog predstavnika za zajedniku vanjsku i sigurnosnu politiku.

Vijee EU donosi odluke jednoglasno, na osnovu proste veine glasova i na osnovu kvalifikovane veine. Jednoglasni sistem odluivanja predvien je npr. za sluaj glasanja o prijemu u lanstvo. Nain odluivanja u Vijeu EU (jednoglasno ili kvalificiranom veinom) vezan je za tri stuba integracije :

1. evropske zajednice 2. vanjska politika i zajednika sigurnost 3. saradnja u pravosuu i unutranjim poslovima.

4. Evropski parlament

EP je direktno birano tijelo putem neposrednih izbora i izraz je politike volje graana EU. on predstavlja graane EU, a ne drave lanice. Njegovi lanovi nastupaju nazavisno o instrukcijama vlada zemalja iz kojih dolaze ili nacionalnih parlamenta. lanovi Parlamenta


WWW.STUDOMAT.BA 21

biraju se direktnim glasanjem, a broj poslanika srazmjeran je udjelu zemlje lanice u ukupnom stanovnitvu EU, s tim da izuzetak predstavlja ju nacionalni interesi manjih drava. Poslanici EP zastupljeni su prema stranakoj, a ne nacionalnoj pripadnosti. Evropski parlament ima sljedea ovlatenja:

1. Davanje saglasnosti na imenovanje predsjednika i lanova Komisije kao kolektivnog tijela (en bloc). Komisija za svoj rad odgovara EP koji jedini ima pravo da izglasavanjem nepovjerenja dovede do ostavke Komisije, ali nije ovlaten za stvaranje nove Komisije- to je nadlenost zemalja lanica EU.

2. parlament daje suglasnost na sve odluke koje se tiu rashoda budeta EU. on moe u potpunosti odbaciti budet.

3. zakonodavna vlast EP omoguena je Rimskim ugovorom koji je predvidio obavezu konsultacije izmeu Komisije koja predlae i Vijea EU koje prihvata zakonodavstvo. Kasnijim jaanjem uloge Parlamenta on je dobio ovlasti suodluivanja u zakonodavnoj vlasti to ga je dovelo do jednakog poloaja u odnosu na Vijee EU.

4. EP moe da postavlja pitanja Komisiji i Vijeu EU, a odgovori koji se objavljuju u slubenim novinama predstavljaju znaajan izvor saznanja o radu tijela EU. u ovo je ukljuena i funkcija kontrole, posebno rada Komisije. Parlament imenuje Ombudsmana koji prima albe od graana EU i koje se odnose na ponaanje administracije u odreenim institucijama EU i zajednikim organima.

Parlament ima pravo veta u sljedeim situacijama: Sloboda kretanja i boravka na teritoriji drave lanice, sporazumi o pridruivanju, sporazumi koji imaju budetske implikacije, sporazumi koji povlae izmjene akata usvojeni h suodluivanjem i sporazumi koji se odnose na prijem novih lanica. Sjedite Parlamenta je u Strazburu.

5. Evropski sud

ES sa sjeditem u Luksemburgu jedini je ovlateni tuma odredbi osnivakih ugovora EU. smatra se najvie evropskom institucijom ije lanove imenuju vlade zemalja lanica optom suglasnou, ali ih ne mogu opozvati. Zatita od pritisaka matinih zemalja obezbijeena je kroz institut jedne presude bez izdvojenih miljenja, to sa zakletvom o tajnosti vijeanja obezbjeuje evropski karakter Suda. ES je osnovan 1957. god. Kao pravosudni organ zajednice i nasljednik je suda Evropske

zajednice za ugalj i elik iz 1952. god. Njegov zadatak je da obezbijedi sprovoenje zakona EU, da poniti sve mjere poduzete od strane Komisije , vijea EU ili vlada zemalja lanica ukoliko su nespojive sa Ugovorima ili sekundarnim izvorima prava, te da vri tumaenje zakona EU. Sud odluuje o pitanjima koja se tiu slobode kretanja, socijalne sigurnosti i ravnopravnosti polova, preispituje odluke Komisije o novanim kaznama, presuuje kod tubi za nadoknadu tete i djeluje kao sud pravnog lijeka u sluajevima prigovora na presude prvostepenog sud osnovanog 1988. god.

Rasprave u Sudu su javne dok je proces donoenja presude tajan, ime je obezbijeena i zatita sudija za vrijeme i poslije isteka mandata. Sud predstavlja najviu pravnu instancu i na njegove odluke ne postoji mogunost albe. Zakoni EU pretpostavljaju se zakonima zemalja lanica i u sluajevima kada pokrivaju iste oblasti zakoni EU imaju prednost u odnosu na nacionalne, iako ugovori o EU na govore da li su zakoni EU superiorniji ili inferiorniji od zakona zemalja lanica.


WWW.STUDOMAT.BA 22

Poljoprivreda, konkurencija i socijalno osiguranje bile su najee oblasti sporova na Evropskom sudu.

Sud ine izabrane sudije i pravobranioci. Sudije se biraju na razdoblje od 6 godina sa mogunosti ponovnog izbora, a iz svojih redova biraju i predsjednika Suda. Na isti nain biraju se i pravobranioci koji zajedno sa sudijama uestvuju u raspravama o administrativnim pitanjima Suda, ali ne odluuju o sporovima. Dunost pravobranioca je da javno prezentiraju obrazloene prijedloge o predmetima koji su pokrenuti pred Sudom. Za razliku od sudija, pravobranioci ne

predstavljaju Zajednicu niti bilo koju zemlju lanicu, ve istupaju iskljuivo u javnom interesu. Revizijski (finansijski) sud kao zasebna institucija dobio je status Mastrihtskim ugovorom, a po

sturkturi, poloaju, obiljejima i dr. slian je Evropskom sudu. Kontrolie prihode i rashode Zajednice i o tome obavjetava Parlamet i Vijee EU. provjera izvravanja prihoda i rashoda u skladu sa pravnim budetskim i raunovodstvenim standardima EU, to je zadatak ovog Suda, proizala je iz brojnih prevara i finansijskih zloupotreba.

6. Savjetodavni organi EU

Postoje 2 savjetodavna tijela EU koja su izriito navedena u odredbama Ugovora-Ekonomski i socijalni komitet i Komitet regiona. Ekonomski i socijalni komitet zastupa interese razliitih poslovnih i socijalnih grupa iz zemalja lanica EU. Ustanovljen je Rimskim ugovorom 1957. god. I ima posebno mjesto i ulogu u proceduri donoenja odluka Vijea EU, Komisije i Evropskog parlamenta. lanove Komiteta imenuje Vijee EU na period od 4 godine prema predvienom broju mjesta za pojedine drave lanice. Komitet se sastoji iz 3 grupe-poslodavaca, radnika i ostalih. uobiajeno se sastaje 10 puta godinje. Komitet regiona ustanovljen je Mastrihtskim ugovorom 1993. od. ime je prvi put uvedena obaveza knsultovanja regionalnih i lokalnih vlasti iz zemalja EU. Cilj mu je da proces

odluivanja u EU fokusira na posebne interese regiona tj. da taj proces priblii interesima i oekivanjima graana EU. Iako je konsultativnog karaktera ima znaajnu ulogu u donoenju odluka koje se tiu regionalnog razvoja, obrazovanja, zdravstva, transporta i sl. pripisuje mu se i uloga uvara supsidijarnosti princip koji znai da odluke trebaju biti prihvaene od regionalnih i lokalnih vlasti.

7. Evropska investiciona banka

EIB je najvanija finansijska institucija EU koja ima ulogu u obezbjeivanju sredstava za kapitalne investicije u razvoj i jaanje integracije EU. Odobrava kredite uz minimalnu kamatnu stopu najveim dijelom za razvoj nedovoljno razvijenih regiona, modernizaciju saobraajne infrastrukture, telekomunikacije, energetiku, mala i srednja poduzea, okoli i sl. EIB je osnovana Rimskim ugovorom i ima pravni subjektivitet i finansijsku autonomiju. Ona radi

na pozajmljivanju novca na tritima kapitala i njegovom plasmanu po fiksnim kamatnim stopama za svaku valutu uveanim uza 0,15% jedinstvene mare koja slui za pokrie trokova poslovanja. Glavni dioniari EIB su zemlje lanice EU, a maksimalno odobreni kredit, prema Statutu EIB, mogu iznositi do 2,5 puta od upisanog kapitala.

Upravljaku strukturu EIB ine Odbor guvernera, Odbor direktora i Upravni odbor. Odbor guvernera ine ministri finansija zemalja lanica i on upravlja Bankom, utvruje pravce u voenju kreditne politike, odobrava pozajmice za projekte izvan EU i odobrava operativne izvjetaje EIB. Odbor direktora ine predstavnici nadlenih institucija- ministarstava finansija, ekonomije i sl. zemalja lanica EU i predstavnik EK. Ovo tijelo odobrava kredite , garancije i


WWW.STUDOMAT.BA 23

uslove kreditiranja i najveim dijelom svoju aktivnost obavlja u skladu sa prijedlozima Upravnog odbora (predsjednik i potpredsjednici EIB). Iako samostalna, EIB svoju aktivnost obavlja u

skladu sa generalnim politikama EU-predstavnici Komisije u upravljakoj strukturi Banke obezbjeuju konzistentnost kreditne politike EIB sa razvojnim politikama EU. Strateke pravce angamana i prioritete djelovanja EIB utvruje za srednjorone periode i oni su sastavni dio Korporativnog operacionog plana (COP). Aktuelni COP slijedi sljedee ciljeve:

1. regionalni razvoj i ekonomsko-socijalna kohezija u EU 2. implementacija programa Inovation 2000. Initiative 3. zatita okolia, kulturnog i arheolokog naslijea urbanog razvoja i drugog to doprinosi

kvalitetu ivljenja 4. poboljanje transevropske mree sektora transporta, energije i telekomunikacija u novim

zemljama-lanicama EU i kandidatima za lanstvo 5. pomo i saradnja sa partnerima izvan EU, posebno kroz transevropsku mreu transporta i

energije (TENs) i finansiranje malih i srednjih preduzea.

ESTI DIO Makroekonomske politike EU

1. Budet EU 2. EMU

1. Budet EU

To je kljuni instrument za provoenje politika EU i finansiranje njenih institucija. Budet EU predstavlja pregled prihoda i rashoda za odreeni vremenski period. Meutim, on se u znatnoj mjeri razlikuje od dravnih budeta kako sa pozicije njegovih osnovnih funkcija (alokativna, distributivna i stabilizaciona), tako i po obimu i strukturi. Mada je budet ekonomski instrument, on ima i politiku, ideoloku, socijalnu i dr. dimenzije. Specifinost budeta EU je i u tome to on predstavlja prizmu kroz koju se prelamaju politiki odnosi unutar EU izmeu zemalja lanica, s jedne, i njihovog odnosa prema zajednikim institucijama, s druge strane. Budetska politika u EU kroz jedinstveni generalni budet definie finansijski okvir za ostvarivanje ciljeva EU u odreenom periodu. Da bi se ostvarili zadaci definisani osnivakim ugovorom, bilo je neophodno razvijati i model finansiranja aktivnosti EU. Kljuna obiljeja budetske politike EU su model fiskalne decentralizacije i princip fiskalnog federalizma. Fiskalni federalizam je model ureenja finansijskih odnosa ili raspodjele finansijskih nadlenosti (uspostavljanje i regulisanje poreza i drugih dabina kao i odreivanje obima i strukture dravne potronje izmeu pojedinih nivoa vlasti-horizontalno i vertikalno posmatrano). U federalnom sistemu , alokacija federalne odgovornosti zasniva se na kriteriju efikasnosti svaki nivo vlasti izvrava ono to moe najbolje tj. na principu supsidijarnosti koja je povezana sa fiskalnom decentralizacijom. Princip supsidijarnosti, ustanovljen u Mastrihtu, pokazuje i ogranienost kmpetencija EU-on predvia da e se neke aktivnosti voditi na nivou EU samo pod pretpostavkom da e se na tom nivou ostvarivati efikasnije u odnosu na nacionalni nivo. Odatle i specifinost budeta EU u odnosu na nacionalne budete-veina aktivnosti vezanih za politike EU su regulatorne, a ne implementacione, to znai da u budetu EU participiraju smo sa simbolinim trokovima administriranja. Na strani potronje federalni pristup dodjeljuje 2 fiskalne funkcije zajednikim organima i institucijama- stabilizacijsku politiku i politiku redistribucije. Razlozi za ovu decentralizaciju su:


WWW.STUDOMAT.BA 24

1. centralizacija eliminie spillower efekte (eksternalije) koje nekoordinirane nacionalne makroekonomske politike mogu imati na zemlje lanice

2. mobilnost stanovnitva unutar EU moe smanjiti sposobnost vlada zemalja lanica da vre nezavisan izbor oko prioriteta redistribucije.

Dodjela ovih funkcija zajednikim institucijama podrazumijeva transfer suvereniteta nad makroekonomskom politikom od zemalja-lanica na organe EU. Fiskalni federalizam utie i na vertikalnu strukturu sistema budetskih prihoda. Princip raspodjele poreza izmeu razliitih nivoa vlasti ukljuuje sljedea opta pravila:

1. Ukoliko su visoko progresivni porezi (porez na lini dohodak i porez na dobit) razliito regulisani u zemljama-lanicama, njihovom centralizacijom mogue je izbjei znaajne mobilnosti faktora proizvodnje i firmi;

2. Decentralizirane vlade bi trebale nametnuti poreze na relativno nepokretnu imovinu i izbjegavati poreze na visoko-mobilne pokretne poreske osnovice;

3. Svi porezi i naknade koji ne stvaraju tetne efekte na mobilnost izmeu drava, trebali bi biti decentralizirani.

Grantovi izmeu vlada se uspostavljaju sa sljedeim ciljevima:

1. ispravljanje spillower efekata 2. interregionalna redistribucija u cilju ravnomjernog ekonomskog razvoja 3. kompenziranje gubitaka nastalih politikama zajednikih institucija 4. ispravljanje vertikalnih fiskalnih debalansa 5. promocija jednakosti.

Ovi opti ciljevi su u skladu i sa principima za alokaciju grantova koji ukljuuju:

1. Open-ended matching grantove za programe koji ukljuuju eksterne koristi 2. Neuslovljene ili equalizing grantove koji su u funkciji ostvarivanja redistributivnih

ciljeva.

Iako je obiljeen principima fiskalnog federalizma budet EU i fiskalna politika u EU istovremeno biljee tendencije ka centralizaciji i ka decentralizaciji. Oba procesa imaju isti cilj- optimalnu alokaciju poreskih prihoda i javne potronje na razliite nivoe vlasti. Procedura usvajanja budeta i nadlenosti pojedinih institucija EU u om procesu definisani su odredbama Ugovora. Sama budetska procedura predstavlja centralni dio budetske politike EU. Ta procedura podrazumijeva uspostavljanje strukture budeta i politika koritenja sredstava. Zbog toga ona predstavlja sastavni dio finansijskog sistema EU. Kljunu ulogu u budetskoj proceduri ima Evropska komisija koja je nadlena za predlaganje i realizaciju budeta. Vijee ministara EU i Evropski parlament su komplementarne budetske vlasti , a kontrola finansijskog upravljanja EK i godinji revizioni budetski izvjetaji su u nadlenosti Evropskog revizionog suda (Finansijskog suda).

EK, nakon to prikupi i objedini prijedloge institucija EU (Vijea ministara EU, Parlamenta, Komisije, Evropskog suda pravde i Finansijskog suda) sainjava preliminarni nacrt generalnog budeta i podnosi Vijeu ministara EU na razmatranje, koje razmatra dokument u konsultaciji sa Komisijom i drugim institucijama E, eventualno koriguje i usvaja kvalifikovanom veinom. Tako


WWW.STUDOMAT.BA 25

usvojen dokument zvanino postaje nacrt budeta i prosljeuje Evropskom parlamentu na razmatranje i izjanjavanje, kome stoji na rspolaganju 45 dana i ukoliko se ne izjasni o nacrtu budeta ili pozitivno izjasni budet se smatra usvojenim.

Ukoliko parlament ima odreene primjedbe na nacrt, predviena je procedura u zavisnosti od vrste rashoda iz budeta:

1. Ako se radi o obaveznim rashodima, Parlament moe Vijeu ministara EU predloiti izmjene i dopune. Konanu rije ima VM EU.

2. Kada su u pitanju neobavezni rashodi Parlament moe izvriti korekcije nacrta budeta ali samo u okvirima maksimalne stope poveanja, koju unaprijed utvruje Komisija u skladu sa projekcijama rasta i stope poveanja. Ove korekcije nacrta budeta Parlament moe usvojiti bez konsultacija sa VM EU. Tako usvojen nacrt budeta se vraa Vijeu i poinje drugi krug izjanjavanja sa rokom zavretka od 15 dana. Vijee moe usvojiti amandmane i izmijenjeni nacrt uputiti Parlamentu na drugo itanje. Ukoliko se razlikuju pogledi Vijea od Parlamenta, nastupa tzv. koncilijarni postupak pregovora ove dvije institucije i pribliavanja pozicija. Uspjeh ovog postupka rezultira usvajanjem budeta u parlamentarnoj proceduri i njegovim objavljivanjem , ime postaje obavezujui za sve institucije EU i zemlje lanice. U sluaju nepostizanja saglasnosti, Parlament moe odbiti nacrt budeta i od vijea zatraiti podnoenje novog nacrta. Za ovakav postupak Parlamenta predvieni su znaajni razlozi i dvotreinsko glasanje. Vremenski okvir svake faze definisan je Ugovorom. Ukoliko budetska procedura kasni ili rezultira neuspjehom usvajanja budeta, Ugovor predvia sistem privremene dvanaestine (nadlenost Komisije da realizuje redovnu potronju na nivou 1/12 budeta iz prethodne godine) koji je na snazi sve dok se ne usvoji novi budet. Kontrolu realizovanih prihoda i rashoda obavlja Finansijski sud koji nalaze objavljuju u godinjem izvjetaju.

U pronalaenju mehanizma institucionalnog sporazumijevanja vaan je i budetski trijalog- Komisija, Vijee i parlament se unaprijed obavezuju da e potovati budetske parametre dogovorene za srednjoroni finansijski period. . ovaj trijalog poznat je i kao mo novanika Evropskog parlamenta.

Razvoj budeta i budetske reforme baziraju se na sljedeim principima:

1. jedinstvo- svi izvori prihoda i rashoda EU moraju biti prikazani u jedinstvenom budetu 2. univerzalnost- prihodi u budetu ne mgu biti unaprijed rezervisani za odreene,

pojedinane rashode; svi prihodi i rashodi ulaze u cjelini u budet bez prilagoavanja namjene;

3. godinji princip- svake godine se prave procjene prihoda i rashoda i nacrt budeta za fiskalnu godinu koja traje od 1. januara do 31. decembra;

4. ujednaenost- budet mora biti balansiran: prihodi moraju biti jednaki rashodima, EU ne izdaje obveznice i na taj nain ne moe finansirati eventualne budetske deficite;

5. specificiranje- sve obaveze i trokovi moraju biti detaljno prikazani u budetu; 6. zajednika obraunska jedinica-u periodu 1958-1960. EZ je koristila zlatni paritet prema

pravilima Bretton-Woods sporazuma; EUA(European Unit of Account) i korpa valuta obiljeili su 70-te godine; od 1981. god. se koristio ECU (European Currency Unit); danas EURO predstavlja jedinicu kojom se izraava budet EU.


WWW.STUDOMAT.BA 26

Budet EU predstavlja i sistem za pokrivanje trokova podrke i implementacije politika EU. On je podijeljen na 5 sekcija koje se odnose na rad institucija EU. Najvea stavka u sistemu trokova je ona koja se odnosi na EK (98%). Budet kalkulie sa 2 kategorije rashoda:

1. odobrenja za preuzimanje obaveza 2. odobrenja za plaanje.

Godinji budet EU je sastavni dio srednjorone finansijske perspektive sa razliitim kategorijama potronje:

1. poljoprivreda- zajednika poljoprivredna politika (CAP) predstavlja najveu stavku budetskih rashoda u EU.

2. strukturne operacije (fondovi) 3. interne politike 4. eksterno djelovanje 5. predpristupna pomo 6. administracija 7. rezerve 8. kompenzacija.

Za implementaciju i upravljanje budetskim poslovima nadlena je EK koja najvei dio budetskih operacija obavlja sa zemljama lanicama. Budetsko finansijsko poslovanje se kontrolie prvo putem nadlenih finansijskih slubi-interno. Poseban znaaj u kontroli i reviziji regularnosti budetskog poslovanja ima Evropski revizioni sud (Finansijski sud) i Evropski parlament. Zbog rastueg broja neregularnosti u vezi sa prihodima od zemalja lanica i pogrenim isplatama iz budeta EU, krajem 1999. god. U sastavu Komisije formirana je posebna uprava- Koordinaciono tijelo za borbu protiv prevara-UCLAF. Najvee ogranienje u radu ove institucije predstavlja nadlenost krivinog zakonodavstva (dravna nadlenost), to upuuje na potrebu bliske saradnje i zajednike aktivnosti UCLAF-a sa pojedinanim zemljama.

2. Evropska monetarna unija

EMU predstavlja loginu posljedicu ekonomske integracije na odreenom nivou integrisanja, loginu pratnju jaanja unutranjeg trita , kljuni element stabilnog ekonomskog i socijalnog razvoja EU i znaajan politiki korak ka potpuno integrisanoj Evropi. Poetkom 1969. god. Objavljen je Barov plan , kao korak ka stvaranju EMU. Kljuni elementi ovog plana su konvergencija kratkoronih i srednjoronih ekonomskih politika kroz koordinaciju i konsultacije; uspostavljanje mehanizma za monetarnu saradnju, to je znailo i mogunost naknada zemljama u sluajevima platno-bilansnih tekoa. Ovaj monetarni zamah EEZ prekinut je krahom sistema fiksnih deviznih kurseva, poveanim pritiscima na dolar, vanjskim okovima i poremeajima , kako unutar EEZ-a tako i u irem okruenju. Rastua inflacija, devalvacija francuskog franka i revalvacija njemake marke, snano su podstakli aranman u pravcu monetarne unije i na Hakom skupu lidera zemalja EZ-dat je zadatak Vijeu ministara da napravi plan o osnivanju ekonomske i monetarne unije zasnovana na harmonizaciji ekonomskih politika i da razmotri mogunost osnivanja Evropskog fonda za rezerve. Pravnu osnovu za monetarnu uniju inio je Rimski ugovor.


WWW.STUDOMAT.BA 27

Teorija meunarodne monetarne integracije bila je saglasna u pogledu sljedeih uslova uspostavljanja monetarne unije:

1. jedinstven novac ili neopoziva fiksnost deviznih kurseva koja omoguava promjenu kurseva kao indirektno sredstvo pomoi carinskoj zatiti posredstvom koje bi se uticalo na tokove trgovine;

2. puna konvertibilnost valuta 3. neograniena sloboda kretanja roba, usluga i faktora proizvodnje 4. institucionalne promjene i centralizacija monetarne i kreditne politike iz jedinstvene CB

ili sistema CB

5. zajedniki nastup na meunarodnoj monetarnoj sceni 6. ista stopa inflacije 7. odluivanje o promjenama u finansiranju, obimu, koritenju i uravnoteenost javnih

budeta u nadlenosti unije 8. harmonizacija fiksnih sistema 9. integracija trita kapitala 10. platno-bilansne ravnotee 11. slian stepen razvijenosti 12. zemlje nemaju suverenu kontrolu nad regionalnim i strukturnim politikama 13. koordinacija ekonomskih politika 14. usklaivanje plata na nivou unije 15. konaan cilj- stvaranje politike unije.

Kompromis ekonomista (smatrali da je neophodno prvo postii konvergenciju ekonomskih faktora i to na bazi zajednikih ciljeva i koordinacije nacionalnih ekonomskih politika, a zatim pristupiti kreiranju monetarne unije) i monetarista (preferirali smanjenje fluktuacije deviznog kursa to bi dovelo do monetarne discipline i kooperacije u voenju ekonomskih politika - konvergencije) predstavljen je krajem 1970. god. U izvjetaju predstavnika vlade Luksemburga, Pierra Warnera. Sastavni dijelovi njegovog izvjetaja su postepena realizacija EMU u kojoj postoji potpuna konvertibilnost valuta, nema fluktuacija deviznih kurseva, fiksirani su pariteti i

slobodno kretanje kapitala. EMU bi po njemu dovela do supranacionalizacije monetarnih,

budetskih, kreditnih, regionalnih i strukturnih politika iji bi krajnji rezultat bila politika unija. Njegov plan je definisao i 2 kljune etape:

1. (1971.-1974.) u kojoj je trebalo obezbijediti ekonomsku saradnju zemalja lanica , bre kretanje ljudi, kapitala, faktora i usluga i usklaivanje nacionalnih ekonomskih politika.

2. koja je uz realizaciju prve faze trebala rezultirati konvergencijom monetarnih politika i uspostavljanjem Evropskog fonda za monetarnu saradnju, Evropskog monetarno instituta

i Evropskog sistema centralnih banaka.


WWW.STUDOMAT.BA 28

Evropski monetarni sistem (EMS) stupio je na snagu 12. marta 1979. god. Sa sljedeim ciljevima:

1. stabiliziranje deviznih kurseva izmeu zemalja lanica EZ 2. doprinos jaanju meunarodnih monetarnih odnosa 3. davanje podstreka za dalji razvoj integracije.

Centralnu ulogu u EMS-u imala je evropska novana jedinica (ECU) koja je bila nasljednik evropske obraunske jedinice(EUA). Nakon prihvatanja fluktuirajuih deviznih kurseva, uvedena je EUA kao korpa valuta ija se vrijednost izraavala svakodnevno i u kojoj je svaka valuta imala odreenu teinu u skladu sa ekonomskim znaajem svake zemlje. kao knjigovodstveni novac EUA je imala ogranienu upotrebu i koristila se za izraavanje budeta EZ, Evropskog fonda za razvoj i EIB-a. Za razliku od EUA, ECU je bila monetarna jedinica

zasnovana na korpi fiksnih proporcija valuta zemalja lanica EZ. Teina svake valute u korpi dobivala se na osnovu ekonomskog potencijala zemlje (GDP), uea u trgovini i potreba za kratkoronim monetarnim podrkama. Tako je DM inila treinu ECU, a bilo je predvieno i da se sastav ECU moe mijenjati svakih pet godina ili ukoliko se uee neke od valuta promijeni za 25% u odnosu na izraunatu teinu u korpi. EMS su inile 3 oblasti akivnosti:

1. Mehanizam intervencija na deviznim tritima (ERM) 2. Kreditiranje sistema 3. Evropski monetarni fond.

Valute zemalja uesnica EMS-a imale su utvren paritet prema drugim valutama u sistemu i u odnosu na ECU. Fluktuacije oko centralnog kursa za valute koje su uestvovale u zmiji mogle su iznositi +/- 2,25% a ostalima je bilo privremeno dozvoljeno fluktuiranje do +/- 6%. Dosezanje

granice fluktuiranja prema drugoj valuti znailo je intervenciju dvije centralne banke i vraanje u dozvoljene granice fluktuiranja i eventualno na centralni kurs. Ovaj sistem bio je dopunjen i

sistemom ranog upozoravanja u vidu indikatora divergencije, s ciljem da se izbjegnu este intervencije u EMS-u. Ovaj indikator sluio je kao alarmni signal, a utvren je i prag divergencije valute u iznosu od +/- 75% izmeu dnevnog i centralnog kursa u odnosu na ECU. To je znailo da kada kurs valute zemlje u sistemu divergira za tri etvrtine u odnosu na svoj centralni kurs, monetarne vlasti trebaju poduzeti mjere da isprave ovaj tok prije nego to se dostignu granice obavezne intervencije. Ukoliko te mjere, kao i obavezna intervencija kasnije, ne dovedu do

usklaivanja, dozvoljena je promjena centralnog kursa valute. Promjena centralnog kursa bila je predviena kao revidiranje centralnog kursa svakih pet godina ili po potrebi i sporazumu zemalja lanica. Vijee ministara EU donosilo je konanu oluku.

Kako su monetarne vlasti mogle obavljati intervenciju samo ukoliko za to imaju neogranienu koliinu valuta drugih zemalja lanica EMS-a, to nije bio sluaj, bila su predviena i 3 kreditna mehanizma za izbjegavanje monetarnih kriza:

1. kratkorono finansiranje (rok povrata 45 dana od kraja mjeseca kada su sredstva iskoritena) koje je omoguavalo pozajmljivanje izmeu centralnih banaka unutar EMS-a za zvanine intervencije na tritu


WWW.STUDOMAT.BA 29

2. kratkorona monetarna podrka koja je omoguavala kreditiranje centralnih banaka radi prevazilaenja kratkoronih platno-bilansnih deficita (rok povrata 3 mjeseca sa mogunosti produenja)

3. kredit po osnovu srednjorone finansijske podrke (rok 2-5 godina i uobiajen uslovljen od strane Vijea ministara EU).

Evropski kooperacijski monetarni fond (Evropski monetarni fond-EMF) osnovan je u Bazelu

1973. god. Sa ciljem administriranja funkcionisanja zmije. Sa osnivanjem EMS-a, ovaj fond koristi Banku za meunarodna poravnanja (BIS) kao svog agenta. Sve zemlje lanice EZ zamjenjivale su u ovom fondu 20% svojih rezervi zlata i 20% svojih rezervi dolara u zamjenu za

ECU na tromjesenoj (SWAP) osnovi. ECU je sluio kao:

1. sredstvo obrauna prilikom intervencija na monetarnom tritu 2. sredstvo poravnanja izmeu centralnih banaka 3. sredstvo i dio meunarodnih rezervi 4. osnova za izraunavanje indikatora divergentnosti 5. jedinica u kojoj su se izraavale sve finansijske transakcije EZ.

Za uspjeh EMS-a bile su kljune dvije odrednice-koordinacija ekonomskih politika i niska inflacija.

Deloresov izvjetaj iz 1988. god. Bio je baziran na tezi da jedinstveno trite podrazumijeva vie od koordinacije ekonomskih politika i naglasio je 3 uslova za uspostavljanje EMU:

1. konvertibilnost evropskih valuta 2. puna sloboda kretanja kapitala 3. eliminisanje mari fluktuacija i stabilizacija valuta.

Ovaj plan je predvidio osnivanje EMU kroz 3 faze:

1. Ukidanje svih ogranienja u funkcionisanju jedinstvenog trita roba i faktora proizvodnje i predstavlja poetak makroekonomske koordinacije. Za ovu fazu bilo je predvieno da se ekonomsko pribliavanje zamijeni sistemom multilateralnih ekonomskih i razvojnih politika. U pravcu monetarne integracije, trebalo je obezbijediti jaanje uloge Komiteta guvernera sa ciljem ukljuivanja svih lanica u sistem evropske razmjene finansijskih usluga. (poela sa realizacijom 1. jula 1990.)

2. Ova faza odnosi se na reformu Sporazuma., osnivanje Evropskog sistema centralnih banaka sa ciljem formulisanja i implementacije monetarne politike na nivou Zajednice,

devizno poslovanje, upravljanje nacionalnim rezervama banaka i podrku zemljama lanicama u ouvanju stabilnosti cijena. (poela sa realizacijom 1. januara 1994.) Uspostavljan je Evropski monetarni institut ija je funkcija bila da osigura monetarne politike u zemljama laicama , kontrolie funkcionisanje EMS-a, olaka koritenje zajednike valute, normalno funkcionisanje platnog prometa i koncipiranje strategije i operativne politike budue ECB.

3. odnosi se na stupanje na snagu evropske monetarne unije sa ciljem formiranja jedinstvene valute koja bi zamijenila nacionalne valute zemlja lanica. Osnivanje nove institucije-ECB-znailo bi jo veu konvergenciju nacionalnih ekonomskih politika sa tano definisanim nivoom dozvoljene inflacije, dranih dugova i kamatnih stopa. (poela 1. januara 1999.)


WWW.STUDOMAT.BA 30

Treoj fazi prethodilo je ispunjenje kriterija konvergencije koje je potpisao Mastrihtski sporazum i koji se odnose na:

1. javni deficiti moraju biti manji od 3% GDP-a 2. javni dug manji od 60% GDP-a 3. inflacija ne smije biti via od 1,5 %od visine inflacije u tri najuspjenije zemlje EU 4. kamate na dugorone kredite ne mogu odstupati za vie od 2% od prosjeka kamata u tri

najuspjenije zemlje EU 5. fluktuacija deviznog kursa tokom perioda od dvije godine ne smije prelaziti granicu

odreenu u ERM-u.

Da bi se izbjegli znaajniji poremeaji unutar EU i u cilju provoenja dogovorene politike, osnovan je Stabilizacijski pakt koji je sadravao preventivne i destimulirajue mjere koje su trebale sprijeiti znaajnije manjkove u javnim finansijama u zemljama lanicama EU i izvan nje.

Na sastanku Evropskog vijea u Madridu 1995. god. Usvojeno je ime budue jedinstvene valute-Euro. Evropska komisija je kreirala simbol eura, a dizajn je morao zadovoljiti 3 osnovna kriterija:

1. da bude prepoznatljiv simbol Evrope 2. da se moe lahko ispisati rukom 3. da zadovoljava estetske standarde.

Kljune prednosti uvoenja eura su:

1. eliminacija fluktuacije deviznih kurseva 2. transparentnost cijena 3. transparentnost trokova 4. rast meugranine trgovine 5. irenje trita za biznis 6. stabilnost finansijskih trita 7. ubrzanje transakcija.

Nedostaci sistema jedne valute i rizici vezani za uvoenje eura su:

1. ekonomski ok-prilagoavanje kamatnih stopa 2. ekonomski ok-prilagoavanje deviznih kurseva 3. ekonomski ok-prilagoavanje javne potronje 4. nedovoljna mobilnost rada i fiskalnih transfera.

Sistem upravljanja i odgovornosti u EMU podijeljen je prema unutranjoj selekciji i izmeu institucija neophodnih za funkcionisanje EMU. Prema unutranjoj selekciji, 4 su kljune grupe (institucije)-centralne banke, monetarni autoriteti(ministri finansija), poslodavci i sindikati. Na

nivou EU, sastavni dio funkcionisanja sistema ine ECB, Komitet za ekonomiju i finansije i Ekonomsko politiki komitet. Meu ekonomskim motivima kreiranja EMU i upotrebe jedne valute- eura- navode se smanjenje valutnih rizika, redukcija transakcionih trokova, pveanje efikasnosti trite, bolje ekonomske perspektive i makroekonomska stabilnost. Politiki motivi su jedinstven glas u globalnoj


WWW.STUDOMAT.BA 31

ekonomiji, to ima vanjske politike implikacije, i monetarna unija , kao predfaza formiranja politike unije. Monetarni euroskeptici navode da se cijena koju zemlje lanice plaaju ulaskom u integraciju ovim inom poveava. Kao argument u prilog tome navode gubitke prihoda ostvarivanih razlikama u deviznim kursevima, gubitak suvereniteta, stepena slobode, vladinih

prihoda i sl. mada je teko kvantificirati koristi i cijene koje zemlje plaaju stvaranjem EMU, sigurno je da dugoroni pozitivni efekti jaanja integracije iznutra nisu sporni. U dananjoj globalnoj ekonomiji ovaj evropski izbor nema alternative.

Trgovinska politika

Pod pojmom trgovinske politike EU podrazumjeva se spoljno-trgovinska dimenzija anganmana EU prema treim zemljama, grupacijam zemalja i svjetskoj ekonomiji kao cjelini. Unutranja trgovina bila je temeljem nastanka i jaanja integracije uspostavljenih Rimskim ugovorom. Rimski ugovor je predviodio etiri velike slobode :

- slobodu kretanja roba - slobodu kretanja ljudi i radne snage - slobodu obavljanja usluga - slobodu kretanja kapitala

Princip slobode kretanja roba odnosio se na:

a) eliminisanje carina i drugih barijera istog ili slinog efekta izmeu zemalja lanica

b) eliminisanje kvantitativnih i drugih ogranienja trgovini robama unutar integracije

Dvije su kljune prednosti uklanjanja barijera u unutranjoj trgovini: - na irem tritu je lake postii ekonomijiu obima

- vea mobilnost roba, usluga, kapitala i radne snage doprinosi sniavanju i stabiliziranju cijena.

Program Evropa 1992 definisao je tri grupe prepreka slobodnom protoku koje je trebalo otkloniti

Documents

Ekonomija Evrope - Pomocni Materijal Za Pripremu Ispita