Ekonomija Bosne i Hercegovine

ISPITNA PITANJA IZ PREDMETAEKONOMIJA BOSNE I HERCEGOVINE

1. ta je to trini koncept privreivanja?

PRIVATNI SEKTOR SLOBODAN PROTOK LJUDI, ROBA, USLUGA I KAPITALA RAZVIJEN FINANSIJSKI SEKTOR KONVERTIBILNA VALUTA NISKA INFLACIJA (1 - 2 % na godinjem nivou) ZADUENOST DRAVE ISPOD 60 % BDP (MASTRICHT 1995) STABILAN RAST BDP TVRDO BUDETIRANJE (BUDETSKI SUFICIT UMJESTO DEFICITA) VISOKU ZAPOSLENOST PLATNO-BILANSNA RAVNOTEA U SPOLJNOTGOVINSKOM POSLOVANJU CILJEVI U POLJOPRIVREDI (POLJOPRIVREDNIK TRINI PROIZVOA)2. Temeljni ciljevi bh drutva!

IZGRADNJA DEMOKRATSKOG DRUTVA EUROATLANTSKE INTEGRACIJE IZGRADNJA TRINOG KONCEPTA PRIVREIVANJA 3. Osnovni pokazatelji razvijenosti BiH u 1990. godini!

Pokazatelji razvijenosti BiH u 1990. godiniPokazateljiR BIHUee u ex SFRJ(%)

Ukupna povrina

Ukupan broj stanovnika

Drutveni proizvodi (mil USD)

Per capita

Broj zaposlenih

U privredi

Van privrede

INDUSTRIJSKA PROIZVODNJA :

Elektrina proizvodnja Gvh

Ugalj (000 tona)

Koks (000 tona)

Sirovo eljezo (000 tona)

Sirovi elik (000 tona)

Betonski elik (000 tona)

Ruda boksita (000 tona)

51.197 4.377.033

10.425

2.022

1.054.000

898.400

155.800

14.632

17.927

1.723

1.284

1.421

467

1.70320.0

18.4

-

-

15.8

-

-

17.8

23.3

75.7

55.5

39.4

87.6

-

Pokazatelji razvijenosti BiH u 1990. godiniIZVOZ (000 USD)2.055.771

UVOZ (000 USD)1.886.651

SPOLJNJO-TRGOVINSKI SUFICIT (000 USD)189.120

Statistiki pokazatelji prikazuju slijedee :

Daje privreda BiH bila izvozno orjentisana i daje ostvarivala deviznisuficit,

Daje gotovo polovinaDP stvarana u industriji,

Nad prosjenazastupljenost baznog i sirovinskog segmenta (blizu 40 % vie od jugoslavenskog prosjeka, to je nepovoljno),

Visokaenergetskazastupljenost proizvodnje, (u bazno-sirovinskom sektoru i do6 puta vea nego u preraivakom),

Visoko uee intermedijarnih fazaproizvodnje, sa relativno malom dodatnom vrijednou,

Velikakapitalnaintenzivnost veeg dijela proizvodnje uz istovremeno ispod prosjenu radnuintenzivnost (npr.metalurgija, rudarstvo, termoelektrane i sl.),

Znaajanbrojvelikih poslovnih sistema, gdje je radila gotovo polovinaradnikaindustrije (ipad,Unis, Energoinvest, Incel, UPI, AIPK, Agrokomerc, APRO,eljezara Zenica,Aluminijskikombinat Mostar,),

Visokauvoznaovisnost veine industrijskigrupacija, itd.4. Koje su temeljne karakteristike ratne ekonomije (1992. 1995.)?

U svakom oruanom sukobu bitno se mijenjaju sve tri komponente ekonomije, a to su:

a) uslovi i faktori proizvodnje (biznisa),

b) privredni sistem/sustav i

c) ekonomska politika

a) to se tie uslova i faktora proizvodnje, oni praktino nestaju,b) ekonomija se prebacuje na ratne potrebe i svi propisi kojima se regulira funkcionisanje privrednog sistema su sastavni dio strateko-komandnog menadmenta i prilagoeni su ratnim ciljevima,c) to se tie ekonomske politike, ratna ekonomija u ovoj sferi bitno mijenja i sadrinu i formu, naime sve mjere ekonomske politike podlijeu strogoj cenzuri ratnih tabova, odnosno ratnoj logistici.Temeljne karakteristike su:

1. Rat 1992.1995. u Bosni i Hercegovini, to e historijska znanost dokazati, imao je ne samo specifine obrise i karakteristike u stratekim ciljevima, u vojno-operativnim planovima i organizaciji i u upotrebi ratne mainerije nego je imao i svojih originalnih ideja, ciljeva i sredstava u ekonomskoj sferi kod zaraenih strana i njihovih mentora iz ueg i ireg okruenja. Najvaniju ekonomsku karakteristiku toga rata u Bosni i Hercegovini vidimo u strukturi i funkciji ratne logistike, kako kod agresora, tako i kod rtve agresije. Agresori su koristili pored vlastitih izvora, izdane ekonomske inpute (rada, kapitala, novca, informacija) iz inozemstva, posebno od svojih prirodnih saveznika (SR Jugoslavija i R Hrvatska), ali i od nadlenih globalnih organizacija, institucija i integracija (UN, EU, OSCE, MMF, WB, Karitas, Dobrotvor).

2. Agresor je temeljito unitavao ljudske i materijalne resurse BiH i isto tako je unitavao i sve vjerske, kulturne, sportske i druge objekte Bitna ekonomska karakteristika rata 1992.95. u BiH ogleda se u injenici da su agresori svoje ratne ciljeve primarno vezali uz ekonomski potencijal, u smislu trajnog unitenja svega to ne uspiju oteti od rtve agresije. Nema sumnje da su u toj nakani i uspjeli. Opljakali su ekonomskog potencijala u trinoj vrijednosti od oko 35 milijardi USD i unitili i/ili trajno onesposobili jo oko 15 milijardi USD. Na strani agresora ekonomske su tete takoer bile znaajne u obliku izmijenjene finalne namjene proizvodnje, ali su one nadomjetene izdanim ratnim plijenom.

3. Znaajnu ekonomsku karakteristiku rata 1992.1995. u BiH vidimo u injenici da je to bio totalni rat u smislu zahvatanja svih ekonomskih potencijala, ne samo kod vojnih struktura, ve i u civilnom sektoru. U rat su planski i tendenciozno uvueni svi segmenti civilnog sektora, kao to su: domainstva, male obiteljske tvrtke, srednje i velike (dravne i privatne) kompanije, javno-sektorske organizacije i institucije, humanitarne i nevladine organizacije, turistiki, sportski i rekreativni kapaciteti.

4. Posebnu ekonomsku karakteristiku rata 1992.1995. u BiH valja pronalaziti i identificirati u domenu meunarodnih ekonomskih odnosa nae drave i zaraenih strana, i to prvenstveno u segmentu vanjskotrgovinskih odnosa i kretanja. Kao prvo, s tim u vezi, moe se ustvrditi da je za vrijeme rata viestruko smanjen obim vanjskotrgovinske razmjene zemlje i da je dolo do radikalnih promjena i u njezinoj unutranjoj strukturi i vanjskoj regionalnoj usmjerenosti.

5. Nain razmjene se drastino izmijenio (R R'), a u opticaju su bilje sljedee valute: BH dinar, dinar SR Jugoslavije, kuna R Hrvatske, DM Vana ekonomska karakteristika ogleda se u radikalnoj promjeni naina razmjene ekonomskih dobara na unutranjem tritu. Taj je nain, zapravo, prestao biti po modelu R-N-R-N,-R, i poprimio je sve karakteristike razmjenskog modela R- R,, u kojem je novac prestao biti podmaziva prometa. Ono malo novane mase u formi njene iralne komponente predstavljalo je samo funkciju novca kao obraunske jedinice, a gotovinski novac cirkulirao je u vrlo heterogenoj monetarnoj strukturi.

6. Posebna je ekonomska karakteristika ekonomije BiH u periodu 1992.1995. injenica da je dolo do drastine izmjene kriterijalnog sistema formiranja cijena na unutranjem tritu. Zbog izrazitog naputanja koncepta ekonomije ponude (supply side economy), zato to je domaa proizvodnja praktino pala i ispod egzistencijalnih koliina, a koju je izdano nadomjetala strana humanitarna pomo cijene su na unutranjem tritu ekstremno porasle.

7. Cvjetanje ratnog profiterstva Bitnu ekonomsku karakteristiku rata u BiH 1992.95. predstavlja prava eksplozija tzv. ratnog profiterstva. Budui da je svaki rat, po definiciji vrijeme nenormalnih tendencija u svim sferama ljudskog ivota, to je u domenu efikasnosti gospodarstva dolo do najdrastinijih promjena iz cjelokupne ekonomske sfere ivljenja. Tako su sretni pojedinci, a najee poslovnom nemoralu i kriminalu sklone osobe, za manje od etiri ratne godine svoje profite u biznisu multiplicirali do nesluenih razmjera.

8. Crna berza (hranom, energentima, humanitarnom pomoi i sl.) Posebna ekonomska karakteristika BH rata 1992.95. manifestirala se krijumarenjem i nenamjenskom distribucijom prispjele meunarodne humanitarne pomoi. To se inilo na razliite i sofisticirane naine. Jedan od najuinkovitijih naina bio je bukvalno nasilno otimanje humanitarne pomoi, to je uglavnom injeno na meusobno utvrenim ratnim crtama zaraenih strana. Ta se roba poslije na komercijalnoj osnovi plasirala na unutranjem tritu. Drugi nain krijumarenja i nenamjenske distribucije meunarodne humanitarne pomoi ogledao se u kontinuiranoj praksi da su organizaciju preuzimanja i distribucije humanitarne robe obavljale veinom domae humanitarne organizacije (Merhamet, Karitas, Dobrotvor, La Benevolencija, itd.).

R BiH, ne samo to je trpila direktne ekonomske tete kroz gubljenje teritorija i ekonomskog potencijala to se na njoj nalazi, nego je istovremeno snosila posljedice koje su nastale primjenom rezolucije Savjeta bezbjednosti UN kojom se na prostoru ex SFRJ-a zabranjuje promet oruja i ostale ratne logistike, Ovom rezolucijom kanjen je branitelj BiH, a nagraen agresor, to je u direktnoj koliziji sa Poveljom UN. Odbrambene snage su stavljene u izolaciju od svijeta, a agresor je imao izlaz preko svojih prirodnih saveznika (krnje Jugoslavije).5. Koje su ekonomske posljedice rata u BiH?

Drutveni proizvod pao ispod 15 % predratnog. Industrijska proizvodnja pala ispod 15 % predratne proizvodnje, Izvoz postao beznaajan po svojoj vrijednosti, Reduciran broj zaposlenih na ispod 15 % od prijeratnog broja, Vie od 50 % stanovnitva raseljeno, Broj poginulih prema najnovijim istraivanjim preko 120.000, Procjena direktnih ratni teta na oko 150 200 milijardi USD, Tehnoloka zastarjelost 20 25 godina, izgubljeno trite, veliki gubici nauno-istraivakog kadra, odlazak mlae populacije, ekoloke posljedice, itd.Ekonomske posljedice rata su direktno povezane sa motivima, a ti motivi su:

Zauzimanje tuih teritorija, kao nezamjenjivog fiziko-resursnog faktora opstanka i razvoja;

Namicanje oruanom prisilom materijalnog i duhovnog bogatstva pripadnicima vlastite populacije, ime se postie agresorski ratni moral;

Pljaka i fizika destrukcija ljudskim radom stvorenih proizvodnih, infrastrukturnih, naunih, obrazovnih, zdravstvenih i ostalih javnosektorskih potencijala, ime se brzo i efikasno jaa logistika agresivnih snaga i dugorono namie materijalno i duhovno blagostanje agresorima,

Unitavanje i/ili onesposobljavanje ekonomskih (posebno proizvodnih) potencijala koji nisu niim zanimljivi za agresora, ali su bitan faktor onesposobljavanja rtve da brzo i efikasno revitalizira privredu. Ako bi se utvrivale i definirale ekonomske posljedice rata u BiH u kontekstu naprijed nabrojenih ekonomskih motiva agresije, onda bi se na prvome mjestu moglo konstatirati da su osvajai (i sa istoka i sa zapada) zajedno sa domaim kvislinzima uglavnom uspjeli u svojim nakanama.

Direktne posljedice rata:

1. Vie od 70% teritorije u meunarodno priznatim granicama drave agresori su zauzeli i na taj su nain stvorili sve neophodne pretpostavke za potpuno ekonomsko ekspropriranje i iscrpljivanje domaih ekonomskih subjekata, pri emu je uinjena trajna teta na ekonomskim potencijalima od oko 10 milijardi USD po tekuoj trinoj vrijednosti;

2. Na teritoriji koju agresori nisu oruanom silom zauzeli trajno su unitili ili bitno onesposobili ekonomskog potencijala u vrijednosti od oko 20 milijardi USD gdje je dolo do izbacivanja iz pogona kapaciteta stalnog kapitala, zbog prestanka reprodukcijskih veza izazvanih devastacijom stalnog (tvrdog ) kapitala i/ili prekidom u snabdijevanju sirovinama i repromaterijalom (hemijski kompleks, namjenska industrija i sl.).

3. Opljakano je tzv. obrtnog kapitala (gotov novac u bankama i kod stanovnitva, bankarski depozit, zalihe robe i repromaterijala u skladitima i domainstvima, privredna i luksuzna vozila, poljoprivredne maine, zlato i srebro, dragocjenosti itd) u trinoj vrijednosti od oko 20 milijardi USD.

4. Prema tome, vrijednost direktnih ekonomskih ratnih teta, odnosno direktna negativna ekonomska posljedica rata, iznosi oko 90 milijardi USD u trinoj vrijednosti, a to predstavlja izmeu 25% i 30% ukupno procijenjenih ekonomskih potencijala Bosne i Hercegovine na poetku rata (procjenjuje se da je na kraju 1991. ta cifra iznosila oko 300 milijardi USD).

Indirektne posljedice su:

1. Izgubljena inozemna trita, to predstavlja moda najvei pojedinani oblik indirektne ratne ekonomske tete, zato to je veliki broj domaih proizvodnih kapaciteta izgraen da bi svoje proizvode plasirao na bive ex - jugoslavensko trite i/ili na svjetsko trite.

2. Drastino tehnoloko zaostajanje koje se moe eksplicirati brojem godina zaostajanja u odnosu na ue i/ili ire konkurentsko okruenje. Grubo se moe procijeniti da je nae tehnoloko zaostajanje za razvijenim dijelom svijeta iznosilo u proizvodnoj sferi dodatnih 10 godina zaostajanja, i to zbog ratnih dejstava.

3. Informatiko zaostajanje moda se mora smatrati najveom ratom izazvanom indirektnom ekonomskom tetom u naoj zemlji, jer je informatika djelatnost u suvremenim uslovima, ne samo bitna pratea aktivnost, nego i vaan produkcioni resurs.

4. Znanstveno zaostajanje mnogi smatraju u dugoronom smislu najposljedinijom negativnom ekonomskom i ukupnom ratnom tetom. Znanost, shvaena u njezinom punom znaenju kao simbioza fundamentalnih (bazinih), razvojnih i primijenjenih istraivanja, predstavlja ne samo temelj tehnolokog i informatikog razvoja, nego je ona i svojevrsni putokaz za budunost u svim sferama ljudskog ivljenja.

5. Snanija orijentacija na izvoz nakon osamostaljenja BiH godine 1992. uslijedila je kod znaajnog broja privrednih subjekata kao posljedica smanjenih unutranjih kupovnih mogunosti. To su preteno oni izvoznici koji su i prije rata imali dobre izvozne performanse, ali su se zbog ekonomskih i nekih drugih razloga preteno orijentirali na plasman na tadanjem domaem tritu, ija kupovna mo nije bila dovoljna da apsorbuje njihove robe.

6. Na jednoj strani rat je uasno zagadio prirodu i drutvo, a na drugoj je strani on oistio znaajan dio prirode i drutva. Kada govorimo o zagaenju prirode, rat je uasno devastirao teren ogromnim brojem (oko 1 milion) razliitih ubojnih eksplozivnih sredstava, prije svega protupjeadijskih mina. To e biti viedecenijski glavni problem ekologije prostora, pri emu su glavne rtve djeca iz ruralnih podruja, a ekonomski negativni uinci posebno e se manifestirati u turizmu, prije svih u seoskom turizmu i u zimskosportskim turistikim aktivnostima.

6. Koje su polazne osnove izgradnje ekonomskog poretka u BiH?

Dejtonski Ustav i na njemu zasnovan novi politiki sistem u BiH jesu bitne pretpostavke uvoenja novog ekonomskog poretka u kojem e se odvijati proces obnove i razvoja kako sa teritorijalnog tako i sa organizaciono-pravnog stanovita.Njegove polazne osnove su:a) BiH kao domovina naroda koji treba da se bore za njenu suverenost i teritorijalni integritet i koji u njoj ive ele da ive u koegzistenciji;b) BiH kao demokratska zajednica punih politikih i ekonomskih sloboda bez obzira na nacionalnu, rasnu, vjersku i ideoloku pripadnost;c) Potreban je istorijski dogovor njenih konstitutivnih triju naroda, koji mora da obuhvata i druge univerzalne vrijednosti, kao to su: sloboda kretanja, socijalna sigurnost, ljudsko dostojanstvo, pravo na rad, i dr. U funkciji optimalizacije globalnog drutveno-politikog sistema, posebno se regulie ekonomski odnosi izmeu dijelova i cjeline, i to:a) zajedinika materijalna osnova ivota;b) princip po kojem se svako razvija na svome, od onoga to ima i to stvara;c) jedinstvo trita na kojem se obavlja razmjena roba, usluga, novca, kapitala, rada, znanja i informacija;d) svaki dio mora biti otvoren prema cjelini i cjelina prema dijelovima;e) jednako pravo svih dijelova za utvrivanje zajednikog interesa na nivou drave;f) susretnim planiranjem dolazi se do zajednike razvojne politike drave.7. Makroekonomski okvir ustava iz Dejtona!

Dejtonskim ugovorom BiH sastoji se od dvaju entiteta: Federacije BiH i Republike Srpske Brko Distrikt (Meunarodna arbitraa ga konstitisala kasnije).Za ouvanje integriteta meunarodno priznate drave BiH odgovorna je njena centralna vlast koja se sastoji od:1. Parlamentarne skuptine, (sastavljene od dva doma: Doma naroda i Predstavnikog doma), 2. Predsjednitva i 3. Vijea ministara Bosne i Hercegovine. 8. Koje su ekonomske nadlenosti na dravnom nivou?

Vanjsko-trgovinska politika, Carinska politika, Monetarna politika, Finansiranje meunarodnih obaveza BiH, Osnivanje i upravljanje zajednikim infrastrukturnim kapacitetima, Promet izmeu entiteta. 9. Koje se ekonomske nadlenosti na entitetskom nivou?

Finansije, Energetika i industrija, Trgovina, Poljoprivreda, Izbjeglice, prognanike i socijalnu politiku, Urbanizam, prirodne resurse i okoli. F BiH je decentralizirana i u svom sastavu ima kantone i opine. Dravne institucije finansiraju: F BiH 2/3 i RS 1/3, Brko Distrikt je kasnije konstituisano mjeovitom arbitraom i ono takoe finansira dravne institucije srazmjerno veliini svog BDP. 10. Koje su temeljne karakteristike po programu prioriteta obnove i rekonstrukcije BiH (PRP)?

Obnova BiH od posljedica rata odvijala se po programu prioritetne rekonstrukcije i obnove (PRP) kojeg su pripremili:a) SVJETSKA BANKA ib) EVROPSKA KOMISIJA.Bosna i Hercegovina se suoila sa neobino sloenim zadatkom obnove i rekonstrukcije: jer je istovremeno morala rjeavati pitanje obnove i rekonstrukcije, otpoeti ozbiljne makroekonomske reforme iji je cilj izgradnja otvorene trine ekonomije utemeljene na privatnoj svojini i istovremeno graditi organe i strukturu vlasti upravljanja koja e moi provesti zemlju kroz period tranzicije i izvesti na put prosperiteta. 11. Koji su prioritetni ciljevi obnove i zato?Prioritetni ciljevi obnove su: Obnovu infrastrukture i drutvene djelatnosti neophodne za to bru normalizaciju ivota i pokretanje aktivnosti u zemlji; Obnovu socijalne infrastrukture, jer su rat i ratna razaranja enormno uveali broj stanovnika koji su se nali u stanju socijalne potrebe, odnosno kojima treba socijalna zatita; Pokretanje proizvodnih aktivnosti kroz selektiranje programa u sektoru proizvodnje i usluga i finansiranjem brzog uspostavljanja privatnog sektora putem razvoja malih i srednjih preduzea (SME); Pokretanje sveobuhvatnih tranzicijskih reformi okrenutih trinoj ekonomiji; Izgradnja institucija vlasti i drugih, i njihovo osposobljavanje za djelovanje u okruenju trine ekonomije i kreiranje novih politika u skladu sa ulogom drave u modernoj ekonomiji.Rukovodei se navedenim ciljevima meunarodna zajednica je podrala PRP kojim je ulaganje predvieno u sljedee sektore:1. poljoprivredu,2. obrazovanje,3. uklanjanje mina,4. podrku socijalnim problemima,5. obnovu stambenog fonda,6. garancije od politikih rizika za strane investitore,7. kreiranje novih radnih mjesta,8. vodo-snadbijevanje,9. transport,10. telekomunikacije i 11. podrku vladinim institucijama12. Koji su rezultati obnove u periodu 1996 1998.?

Aktiviran je privredni potencijal BiH u obimu od 40 % krajem 1998. g.,

Samo na podruju F BiH meunarodna pomo u periodu 01.01.1996. 31.12.1998. godine iznosila je 2.322,3 miliona USD, od toga:sarajevski kanton 19,26 %

tuzlanski kanton 12,32 %

unsko-sanski kanton 7,75 %

hercegovako-neretvanski kanton 9,33 %

zeniko-dobojski kanton 7,95 % itd.

Iako znaajna ulaganja u rekonstrukciju infrastrukturnih kapaciteta i objekata iz drutvene djelatnosti, u okviru PRP, jo uvijek nisu znaajnije uticali kao generator poboljanja ekonomske strukture.

Znaajniji rast proizvodnje i zapoljavanja zahtijeva ogromne investicije, ne samo zbog visokog praga rentabilnih ulaganja u kapacitete koji e se reaktivitirati, nego i zbog nunog ulaganja u prestruktuiranje u veini grana.

13. Koji su problemi privredne struktura BiH?Nepovoljna prijeratna privredna struktura BiH i sve njene implikacije, otrije se ispoljavaju na podruju F BiH, a ista se oituje u sljedeem:a) Na 51 % teritorije smjeteno je preko 2/3 stanovnitva,b) Natprosjean broj izbjeglica i raseljenih lica, i razaranje najveeg broja domainstava,c) Nepovoljan odnos gradskog stanovnitva u odnosu na seosko,d) Neuporedivo vea razaranja privrednih i neprivrednih objekata, visoka otpisanost i zastarjelost opreme i tehnologije,e) Ispodprosjean nivo resursa u poljuprivredi, itd.14.ta se podrazumjeva pod prelaskom na samoodrivi razvoj?Kraj 1999. godine se moe smatrati zavretkom prve faze obnove i rekonstrukcije Bosne i Hercegovine.BiH e polagano prei u fazu samoodrivog razvoja poetkom 2000. god.Potekoe koje su pratile BiH u ovom periodu se ogledaju u sljedeem:a) Negativno djelovanje blieg okruenja,b) Unutarnji problemi politike prirode,c) Usporene reforme u pogledu provoenja tranzicije,d) Nejedinstvena ekonomska politika,e) Spora izgradnja trini uslova privreivanja,f) Izgubljeno svjetsko trite,g) Nepostojanja cost-benefit analize razvoja, da bi se ocijenilo da li i kada otpoeti razvoj, kako bi se mogli sagledati gubici koje e pokrenuti razvoj uslovljavati, odnosno koliki e biti gubici ukoliko izostane razvoj. Samoodrivi razvoj je realna strategija koja implicira autonomno profiliran: privredni sistem i odgovarajuu makroekonomsku politiku. Iz navedenog sljede znaajni ciljevi: uravnoteenje platne bilanse u dugom roku, sporiji rast line potronje od rasta BDP, javnu potronju svesti ispod 40 % BDP, izgradnja finansijskog sistema, donoenje trine strategije razvoja, itd.15. Koje su osnovne karakteristike bh ekonomije u predtranzicijskom periodu?Agresija na RBiH rezultirala je gotovo nemjerljivim ljudskim i materijalnim tetama kako direktnim tako i indirektnim.Posljedice rata objektivno mijenjaju razvojne determinante, pa je neophodno izvriti ekspertizu predratnog razvojnog koncepta, a isto tako dati procjene ukupnog relevantnog meunarodnog okruenja.S obzirom da se politiko-pravni i drutveno-ekonomski sistem nalazi u fazi konstituiranja i da jo nije dobio svoje konane forme i sadraje, moralo se polaziti od pretpostavke o buduim pravcima transformacije BiH modela privreivanja.U njihovom izboru primjenjeni su ekonomski kriterijumi i dostignua moderne ekonomske analize, a sve na pravcu ve usvojenih osnovnih tranzicionih pustolata i ve izvrenih politiko-pravnih i drutveno-ekonomskih promjena u Bosni i Hercegovini.Definiranje koncepcije razvoja i utvrivanje strategije rasta ekonomije BiH mora se zasnivati na kriterijima koji dijelom dolaze kao inputi iz politikog sistema zemlje, a dijelom su objektivno dati iz meunarodnog okruenja i domae stvarnosti.

Opredjeljenje je ilo u pravcu prihvatanja trinog modela privreivanja, tj. otvorenog modela ekonomije.

16. ta karakterie ekonomski razvoj BiH u periodu 1976. 1990.?Pozitivna kretanja u svjetskoj privredi 1980-ih, nisu imali efekta na dinamiku rasta i razvoja BH ekonomije.Funkcionisanje ekonomskog sistema u SFRJ-u imali su presudnu ulogu u odreivanju tako slabih ekonomskih rezultata zemlje u posmatranom periodu.Ostvarene niske stope ekonomskog rasta u BiH, posmatrane u svjetlu visokog prirodnog prirataja stanovnitva od blizu 1 % godinje, te u svjetlu realno pozitivnih kamatnih stopa na svjetskom tritu kapitala, objektivno su morali dovesti do eksplozije sistema.Ovaj termin je odavno poznat u makro ekonomskoj teoriji i oznaava nemogunost sistema da se reproducira u proirenim razmjerama i normalno da funkcionie.Bruto investicije su u periodu 1980 1990. godine padale 7,3 % prosjeno godinje, dok je zaposlenost rasla 3 %, to je nelogino.17. Koje su karakteristike bh ekonomije u odnosu na kretanja u SFRJ u i u svijetu u periodu 1976. 1990.?Glavni makro agregati ekonomskog rasta BiH, ex SFRJ i svijeta za period 1976. 1990. Dati u tabeli pokazuju kod BiH stalno opadanje kvaliteta rasta. Trend stopa ekonomskog rasta izrazito je negativnog nagiba sa prosjenim sa prosjenim apsolutnim vrijednostima koje se pribliavaju nuli. Dinamina kretanja u svjetskoj privredi 1980-tih nisu imali odjek na BiH ekonomiju. Ostvarene niske stope ekonomskog rasta u BiH posmatrane u svjetlu prirodnog prirataja stanovnita od blizu 1% godinje, te u svjetlu realno pozitivnih kamatnih stopa na svjetskom tritu kapitala, objektivno su morale dovesti do eksplozije sistema. Ovaj termin oznaava nemogunost sistema da se reproducira u proirenim razmjerama i normalno da funkcionie. Bruto investicije su u periodu 1980. 1990. Padale su za 7,3% prosjeno godinje, dok je zaposlenost rasla 3%. Na polju zaposlenosti i investicija ekonomija BiH je pokazala loije ekonomske performanse nego ex- SFRJ u prosjeku.

R/BMAKROAGREGAT1976 -19801981-19901976-1990

1.Drutveni proizvod (rast u %) Bosna i Hercegovina ex SFRJ Elasinost BiH/SFRJ Svijet Elastinost BiH/svijet Elasinost SFRJ/svijet 5,35,50,963,10,870,781,00,52,22,90,300,172,72,61,123,00,530,49

2.Bruto investicije Bosna i Hercegovina ex SFRJ Elastinost BiH/SFRJ 3,66,30,6 7,3 5,9 1,24 2,8 0,8 3,5

3.Zaposlenost Bosna i Hercegovina ex-SFRJ Elastinost BiH/SFRJ4,84,31,123,01,91,53,22,41,26

4.Izvoz Bosna i Hercegovina ex-SFRJ Elastinost BiH/SFRJ Svijet Elastinost BiH/svijet Elastinost SFRJ/svijet5,73,41,684,30,970,802,62,80,713,50,570,803,83,01,23,70,710,80

5.Uvoz Bosna i Hercegovina ex-SFRJ Elastinost BiH/SFRJ Svijet Elastinost BiH/svijet Elastinost SFRJ/svijet7,51,45,364,00,630,24 5,9 3,4 1,743,5 1,68 0,97 0,4 1,40,293,70,180,11

6.Produktivnost Bosna i Hercegovina ex-SFRJ Elastinost BiH/SFRJ0,51,20,42 2,0 1,5

1,29 0,8 0,42,0

18. ta je opredjelilo BiH pri koncipiranju budueg ekonomskog modela razvoja (otvorene ekonomije)?

Koncipiranje budueg ekonomskog modela razvoja Bosne i Hercegovine je veoma ovisno od meunarodnog okruenja. Naime, u zemlji je postignut kosenzus da se gradi ekonomija tipa male otvorene ekonomije (SOE small open economy). Takav tip ekonomije bitno pretpostavlja respektiranje svih bitnih promjena u meunarodnoj ekonomiji. Po F. Hayeku osnovna teza je da trina privreda bude slobodna od uticaja vanekonomskih faktora i da tei punoj zaposlenosti i stabilnom rastu. Hayekovim preporukama nema alternative prilikom izgradnje i primjene globalnog koncepta i modela ekonomskog razvoja. Keynesov model ekonomskog sistema, ija krucijalna premisa kae da svaki trini ekonomski sistem ima prirodnu tendenciju da stagnira, te da je aktivna uloga drave nephodan sastojak privrednog razvoja ozbiljno je doveden u pitanje. Keynesovo uenje doivjelo je velike neuspjehe, naroito u socijalistikim zemljama.19. Okruenje i ekonomija BiH juer, danas i sutra?

20.Koji su osnovni sadraji prestruktuiranja?Osnovni sadraji prestruktuiranja su: denacionalizacija (restitucija) privatizacija (u bivim socijalistikim zemljama), deregulacija na svim nivoima, reforma finansijskog sistema, reforma javne uprave i dr.Proces prestruktuiranja dodatno je podstaknut:a) globalizacijo trita roba i usluga,b) globalizacijom finansijskog trita ic) globalizacijom aktive (imovine).21. ta je to globalizacija trita roba i usluga?Rije globalizacija prvi put se pojavila u Websterovom rjeniku American English iz 1961. godine, a termini 'globalno' i 'globalizam' javili su se tek 1940-tih godina. Do 1890-tih rije 'global' nije oznaavala 'cijeli svijet', ve 'zemaljsku kuglu'. Globalizacija je, u ekonomskom smislu, proces kojim se smanjuju ili potpuno ukidaju prepreke u meunarodnoj ekonomskoj razmjeni, i poveava ekonomska integracija meu zemljama.Globlozacija potie od francuske rei ''global'', toznai cjelovitost, sveukupnost. Pojam globalizacije moe se shvatiti i definisati na razliite naine. Jedan nain definie globalizaciju kao pozitivan i optimistian proces koji donosi razvitaktehnologije, proirenje trita, vei profit, lagodniji ivot, nauni napredak, raspad diktatorskihreima i uivanje u potronji (dakle, kao potrebu povezivanja sveta bez nacionalnih granica). Globalizacija se moe definisati i kao nuno zlo, prevlast SAD-a i Evropske Unije u svim aspektima ivota: u ekonomiji, politici, nauci i kulturi (dakle kao oblikkolonijalizma i imperijalizma nad malim narodima). Globalizacija je naziv za pretvaranje svijeta u jedinstven prostor. Globalizacija se karakterise kroz slijedee:

Intenziviranje drutvenih veza irom sveta i to tako da veoma udaljena mesta bivaju povezana u toj mjeri da dogaaji u jednom mjestu mogu biti uzrokom ili posljedicom dogaaja u nekom drugom, koje je stotinama ili hiljadama kilometara udaljeno, i obrnuto.

Ona predstavlja najveu ekonomsku i drutvenu promjenu jo od industrijskerevolucije.

Predstavlja proces porasta veza izmeu drutava i problema.

Predstavlja proces kojim se intenzivira konkurentnost na tritu.

Izaziva pokretanje snaga svjetskog trita i ekonomsko slabljenje drava.

Izvorite globalizacije uklapa se u novu filozofiju poznatu kao "novi svetski poredak" koji je zamiljen u Sjedinjenim Amerikim Dravama nakon propasti komunistikih poredaka i Sovjetskog bloka, a ija je najvanija odrednica stvaranje globalnog trita.22. ta se podrazumijeva pod globalizacijom finansijskog trita?Obiljeja savremenih finansijskih trita je stalno kreiranje novih finansijskih instrumenata, brisanje granica izmeu nacionalnih trita, usavravaju se telekomunikacioni sistemi i informaciona tehnologija to omoguava elektronski prenos podataka, koji je pretpostavka za kontinuiranu trgovinu i dematerilizaciju trgovine. Uz pomo savremene informacione tehnologije mogue je 24h dnevno pratiti transakcije i obavljati trgovinu na skoro svim finansijskim tritima svijeta.

Internacionalizacija i globalizacija finansijskog trita oznaavaju proces integracije nacionalnih finansijskih trita u jedno meunarodno finansijsko trite. Tako se privrednim subjektima prua mogunost prikupljanja slobodnih finansijskih sredstava izvan granica nacionalne privrede. To se vri putem ino-obaveznica ili evro-obaveznica koje daju mogunost emitentu da ih emituje u valuti koja se razlikuje od valute zemlje emitenta. Tu su i razne finansijske inovacije poput fjuers ugovora, dalje opcije, obaveznice sa promjenjivom kamatnom stopom, svop aranmani, kreditne kartice, elektronski nova, hipotekarne zalonice i sl. Razlozi koji dovode do finansijskih inovacija su nestabilnost i neizvjesnost u privrednim sistemima velikog broja zemalja, poveanje uesnika na finansijskim tritima, tehniko tehnoloki razvoj, tenja za poboljanjem finansijske situacije privrednih subjekata, tenja ka izbjegavanju propisa iz oblasti finansijskog poslovanja.Savremena finansijska trita karakteriu i deregulacioni tokovi ija je osnova smanjenje uloge drave u regulisanju finansijskih trita, a to iz razloga problema kompatibilnosti regulative izmeu razliitih zemalja.

23. ta je to globalizacija aktive?24. Koje su karakteristike tranzicionih procesa u BiH?

Tranzicija (prijelaz) je pojam kojim se oznaavaju tzv. tranzicijske zemlje, zemlje koje su u prijelazu iz komandnog gospodarstva u trino, tj. iz socijalizma u kapitalizam. Obnova BiH od posljedica rata odvijala se po programu prioritetne rekonstrukcije i obnove (PRP) kojeg su pripremili: Svjetska banka i Europska komisija. Disolucijom SFRJ nastala je BiH kao samostalna, suverena, demokratska, meunarodno priznata drava. Sporazumom iz Dejtona unutranji dravno-politiki ustroj BiH konstituiraju se dva entiteta i Distrikt Brko. U okvirima drutveno-politikog ureenja predviena je izgradnja privrednog sistema koji treba da osigura ekonomsku efikasnost, slobode i prava ovjeka, demokraciju i druge vrijednosti savremenih viestranakih demokratskih drutava.Navedeno za pretpostavku ima sljedee premise: Sistem privreivanja sa ekonomskim slobodama i kupaca i prodavca; Trite u svim segmentima procesa drutvene reprodukcije, tj. trite roba i usluga, kapitala, novca, rada i drugih faktora proizvodnje; Radikalnu izmjenu zateenih vlasnike strukture i formiranje ekonomsko-socijalne strukture primjerne savremanom trinom privreivanju; Inoviranu ekonomsku ulogu drave sa uobiajenim regulativnim, koordinativnim i operativnim funkcijama u ekonomiji; Savremenu makroekonomsku politiku, u okviru socijalno-trinog drutva; Osiguranje linih i ekonomskih sloboda i prava sukladno meunarodnim konkurencijama i Pravni sistem sa preferiranim individualnim pravima. 25. ta se podrazumijeva pod politiko-ekonomskom konfiguracijom BiH?Konfiguracija novog politiko ekonomskog ambijenta za pravljenje biznisa i razvoj poduzetnitva u BiH je odreenja veliinom zemlje, njenim geo stratekim poloajem i karakterom sistema privreivanja. Po svojoj veliini BiH pripada grupi malih europskih zemalja sa tritem od oko 4 miliona stanovnika.Politika konfiguracija je najbitniia za izgradnju cjelovitog trino privrednog sistema u svakoj dravi, pa tako i u BiH. Jedanod problema u stvaranju adekvatne politiko ekonomske klime za razvoj poduzetnitva jeste jo uvijek otvoreno pitanje u vezi sa vlasnikim odnosima. Da bi se uspostavio i ouvao jedinstven ekonomski sistem potrebni su jedinstven monetarni sistem uz orijentaciju na ulanjenje u Evropsku monetarnu uniju; sistem ekonomskih odnosa sa inostranstvom zasnovan na modelu SOE, carinski sistem bez tarifne diskriminacije i sa reciprocitetnim principom; osnove poreskog sistema sa preferiranjem indirektnih poreza; osnovni elementi makroekonomske politike; obraunsko raunovodstveni sistem, odnosno raunovodstveni model zasnovan na evropskim raunovodstvenim standardima.Politiko ekonomski sistem mora biti naklonjen privatnoj incijativi. Drava ne moe nikome garantovati uspjeh, ali moe pruiti podrku kreiranjem stabilnog ekonomskog i pravnog ambijenta za nesmetano cirkuliranje svih elemenata poslovnog procesa (kapital, radna snaga, financijski tokovi). Radi se o kvalitetu ambijenta koji se ogleda u injenici da poduzetniku bude potpuno otvoren pristup sticanju i proirivanju znanja, informacijama i javnim uslugama. Na taj nain uspostavlja se komunikacija modernog poduzetnika sa politiko ekonomskim sistemom i dravom kao zajednikim zatitnikom pojedinanih i kolektivnih interesa.

26. Koja je uloga drave u trinom konceptu privreivanja?Drava se direktno angauje u produkciji (vri poduzetnike funkcije) putem izvoenja javnih radova, izrade pojedinih industrijskih kapaciteta i rukovoenja pojedinim privrednim organizacijama i granama koje je preuzela u vlasnitvo. Dravne institucije u velikoj mjeri se angauju u procesu privreivanja. One obavljaju relativno znaajnu poduzetniku djelatnost, proiruju sopstveni privredni sektor i utiu na razvoj drutvene reprodukcije. Drava prvenstveno investira svoje kapitale u izgradnju industrijskih kapaciteta koji obezbjeuju vojne potrebe i opti naunoistraivaki progress. Preuzima u svojinu poduzea i neposredno angauje vlastita sredstva u onim sferama proizvodnje koje imaju bitnu ulogu u razvoju nacionalne privrede, ali koje usljed obimnosti investicionih ulaganja, sporog obrta osnovnog kapitala i velikog rizika ne omoguavaju privatnom kapitalu da relativno brzo i sigurno realizuje znatnije profite. Drava se u izvjesnoj mjeri neposredno angauje u oblasti bankarstva, osiguravajuih poslova, trgovine, telekomunikacija i komunalnih djelatnosti.

27. ta spada u agregatne faktore razvoja?

Agregatni faktori razvoja po mnogim ekonomskim teoretiarima su:1. ekonomski faktori2. socioloki faktori i3. politiki faktori.28. Koji su najznaajniji ekonomski faktori razvoja?

U grupu ekonomskih faktora spadaju: drutveni proizvod po stanovniku, stopa rasta DP po stanovniku, stepen modernizacije u industriji, raspoloiva prirodna bogastva, stopa bruto investicija, kvalifikaciona struktura radne snage, struktura spoljne trgovine, promjene u stepenu industrijalizacije u posljednjim godinama, organizacija poljoprivredne proizvodnje, stepen razvoja infrastrukture, stepen racionalnosti fiskalnog sistema i njegova efikasnost, stepen efikasnosti finansijskih institucija. 29. Koji su to socioloki faktori razvoja?

U grupu sociolokih faktora spadaju: nivo naturalnog sektora u poljoprivredi, znaaj dualne privrede,tip domainstva, uloga domaeg srednjeg stalea stepen drutvene akcije nivo pismenosti, obim masovni sredstava informisanja, stepen kulturnog razvoja i etnike homogenosti, nivo drutvenih konflikata, stopa nataliteta, stepen promjene mentaliteta, stepen urbanizacije. 30. Koji su to politiki faktori razvoja?

U grupu politikih faktora najee se ubraja: stepen centralizacije moi, stepen nacionalne integracije i tenje za nacionalnim ujedinjenjem, uticaj demokratskih institucija, stepen slobode tampe i politike opozicije stepen konkurentnosti politikih partija, mehanizam politikog partijskog sistema, uticaj radnikih pokreta, nivo efikasnosti administracije, uticaj trdicionalne politike elite, politiki uticaj armije, dejstvo politikog vrha na privredni razvoj, stepen politike stabilnosti. 31. Koji su to osnovni makroekonomski pokazatelji razvoja?

Osnovni makroekonomski pokazatelji razvoja su: Proizvodnja, Visoka zaposlenost niska nezaposlenost, Stabilne cijene, Meunarodna trgovina.

Proizvodnja- Sveobuhvatna mjera ukupne proizvodnje u jednoj privredi je bruto drutveni proizvod (GNP). To je mjerilo trine vrijednosti svih roba i usluga finalne potranje proizvedenih u jednoj zemlji tokom jedne godine. Postoje dva naina za mjerenje GNP-a. Nominalni GNP je mjeren u tekuim trinim cijenama. Realni GNP je procijenjen u konstantnim ili nepromjenjivim cijenama.

Visoka zaposlenost-niska nezaposlenost- Radna snaga ukljuuje sve zaposlene osobe i one nezaposlene pojedince koji trae posao. Iskljueni su oni koji su bez posla, a koji ga ne trae. . Stanovnitvo se prema zaposlenosti dijeli na etiri skupine:

zaposleni stanovnitvo koje obavlja bilo koji plaeni posao, kao i ono koje ima zaposlenje ali je odsutno sa posla zbog bolesti, trajkova ili praznika;

nezaposleni stanovnitvo koje nije zaposleno, ali aktivno trai posao ili eka da se vrati na posao;

izvan radne snage stanovnitvo koje se koluje, odrava kuu, koje je u mirovini, koje je suvie bolesno da bi moglo raditi ili jednostavno oni koji ne trae posao;

radna snaga svi oni koji su zaposleni ili nezaposleni.

Veliina zaposlenosti mjeri se stopom zaposlenosti koja je jednaka odnosu broja zaposlenih (Z) i veliine radne snage (RS). Veliina nezaposlenosti mjeri se stopom nezaposlenosti koja je jednaka odnosu broja nezaposlenih (N) i veliine radne snage (RS).

Stabilne cijene-trina ekonomija koristi cijene kao mjerilo za mjerenje ekonomske vrijednosti i kao nain za voenje poslova. Nagle promjene cijena vode u ekonomsku neefikasnost. Najuobiajenije mjerilo ope razine cijena je indeks potroakih cijena poznat kao CPI. CPI prati cijene fiksne koare dobara koju kupuje tipini urbani potroa (ukljuujui stavke poput hrane, stanovanja, odjee i medicinske skrbi).

Meunarodna trgovina- Veina zemalja nastoji plodonosno sudjelovati u meunarodnoj trgovini. Uvoze i izvoze dobra, usluge i kapital. Daju ili uzimaju kredite od inozemnih partnera. Imitiraju strane tehnologije ili prodaju nove proizvode u inozemstvu. Njihovi ljudi putuju na sve strane svijeta zbog posla ili uitka. Dugorono, drave obino nastoje odrati uvoz i izvoz u ravnotei.32. Koji su to prirodni potencijali BiH?

Prirodni potencijali su svakako jedan od kljunih faktora u sadanjem i buduem razvoju BiH i njenom ekonomsko-geografskom oblikovanju.U tom smislu u najvanije prirodne potencijale spadaju:

1. Poljoprivredno zemljite,

2. umski kompleksi,

3. Hidro-klimatski uslovi, te

4. Rudni i mineralni resursi.

Poljoprivredne povrine u BiH zauzimaju oko polovine ukupne zemljine povrine BIH, i iznosi 2.523.000 hektara .U BiH po jednom stanovniku dolazi 0,36 ha obradivih povrina to je svrstava u donji prag zemalja koje ulaze u krug prosjeno bogatih ovim prirodnim resursom.

ume, s obzirom na njihovu samoobnovljivost, prirodnu strukturu, mjeoviti sastav i prirodno podmlaivanje, predstavljaju jedan od osnovnih resursa i u Strategiji razvoja Bosne i Hercegovine u narednom periodu.

Hidro-klimatski uslovi-Bosna i Hercegovina je prema vrijednosti hidropotencijala po kvadratnom kilometru povrine meu najbogatijim zemljama u Europi. Po energetskom potencijalu, glavne rijeke su: Neretva, Trebinjica, Una sa Sanom, Bosna, Drina i Vrbas. U Bosni i Hercegovini postoje hidroelektrane u onim podrujima koja su po procjeni najbolje locirana za prozvodnju hidroenergije. U etri glavna sliva izgraene su hidroelektrane i to na Neretvni: Jablanica ; HE Grabovica, HE Salakovac i HE MostarRudarstvo je na teritoriji Bosne i Herecegovine veoma stara privredna grana.Ona se bazira na pojavi ruda i minerala,a oni su vezani za geoloku podlogu geoloku istoriju zemljine kore na teritoriji Bosne i Hercegovine. U toku poslijeratnog razvoja rudarstva u Bosni i Herecegovini intezivno se eksploatirao ugalj jer je on bio osnovni izvor energije. Istraivanja su vrena na nalazitima eljezne rude,olovno-cinkanih leita i bakra.33. Koje su osnovne karakteristike industrijske proizvodnje u BiH?

U 2009. godini dolo je do smanjenja obima industrijske proizvodnje tako da je zabiljeen pad ukupne industrijske proizvodnje u procentu od 11,6%. Najvei pad industrijske proizvodnje ostvaren je u oblasti preraivake industrije, a posebno u djelatnosti Proizvodnja motornih vozila, prikolica i poluprikolica (70,8% u odnosu na prolu godinu). Rast proizvodnje ostvaren je u proizvodnji duhanskih proizvoda (12,8% u odnosu na prolu godinu), proizvodnji koksa, derivate nafte i nuklearnog goriva (3,6%), proizvodnji kemikalija i hemijskih proizvoda (3%), proizvodnji celuloze, papira i proizvoda od papira(2,4%). 34. Kakva je uloga energetskog potencijala u razvoju BiH?

Osnovni energetski potencijali u Bosni i Hercegovini potjeu od vodnih snaga kojima ona obiluje i fosinih ugljeva / mrki ugalj i ligni /, kojima je takoer bogata. Bosna i Hercegovina je prema vrijednosti hidropotencijala po kvadratnom kilometru povrine meu najbogatijim zemljama u Europi. Po energetskom potencijalu, glavne rijeke su: Neretva, Trebinjica, Una sa Sanom, Bosna, Drina i Vrbas. U Bosni i Hercegovini postoje hidroelektrane u onim podrujima koja su po procjeni najbolje locirana za prozvodnju hidroenergije. Znaajan elektro-energetski potencijal regije predstavlja tradicionalna sprega rudarstva i proizvodnih energetskih objekata. Pored toga, stanoviti hidro potencijal mogue je iskoristiti za izgradnju malih protonih elektrana. Pored ve poznatih rudarskih sredita, planiraju se otvoriti novi rudnici Brezove Dane (opina Maglaj) i Bugojno, a uz postojeu termoelektranu Kakanj (znaajnom elektroenergetskom objektu za nivo BiH), planira se izgradnja nove termoelektrane u Bugojnu.

35. Infrastruktura kao faktor razvoja u BiH?36. Koja je temeljna karakteristika demografske strukture u BiH?Veliina BiH populacije se procjenjuje u 2007. na 3.447.156 stanovnika od ega 64.2% ivi u Federaciji, 33.8% u Republici Srpskoj, 2% u Brko distriktu. Najvei broj stanovnika ivi u ne urbanim podrujima, odnosno ruralnim ili mjeovitim podrujima (u RS-u 2/3 stanovnika, u FBiH i BD-u neto vie od 50% stanovnika).

Struktura spolova Kao i stvaranje neravnotee proizlazi iz razliitih trendova mortaliteta, nataliteta, migracija, socioekonomskih faktora i slino. Koeficijent maskuliniteta (udio broja mukaraca u ukupnoj populaciji ena) iznosi 95.5% (FBiH 95.3 %, RS 96%, BD 97.7%). U niim starosnim grupama broj mukaraca je vei od broja ena te broj mukaraca nakon 55 godine ivota evidentno opada. Starenje populacije Prosjena starost stanovnitva u BiH je 38.3 godina (u FBiH 37 godina, u RS-u 40,8 godina, Brko distriktu 39,5) to govori o funkciji stope starenja stanovnitva. Najvei broj stanovnika pripada starosnoj kategoriji 35 64 godine (39.5 % stanovnitva). Populacija mlaa od 18 ini 21.6% ukupnog stanovnitva gdje djeca u predkolskoj dobi ine 5.4% ukupnog stanovnitva.

37. Poljoprivreda i njena uloga u razvoju i zapoljavanju?Sektor poljoprivrede zauzima po tradiciji vano mjesto imajui u vidu geografski poloaj zemlje i raspoloivost prirodnih resursa. BiH ima niz povoljnosti za razvoj poljoprivredne proizvodnje i ruralnih podruja kao to su dobri prirodni resursi, relativno jeftini trokovi radne snage (u odnosu na zemlje u okruenju), blizina EU i mediteranskih trita, tradicija poljoprivredne proizvodnje, nezagaeno zemljite, dobri uslovi za razvoj eko hrane, dobri uslovi za razvoj agroturizma, postojanje odreenog nivoa fizike i socijalne infrastrukture u ruralnim podrujima.

38. Uloga prehrambene industrije u privredi BiH?

U okviru prirodnih resursa vrlo vano mjesto zauzima poljoprivredno zemljite na koje otpada oko 50% od ukupnih zemljinih povrina BiH. Iako se prooizvodni znaaj zemljita u kombinaciji proizvodnih faktora u izvjesnoj mjeri smanjuje ipak je ono i dalje neophodan i nezamjenjiv uslov i vaan faktor masovne poljoprivredne proizvodnje. BiH raspolae sa relativno nezadovoljavajuim koliinama i kvalitetom obradivih, a posebno oraninih povrina i uz to dosta neravnomjerno regionalno rasporeenih. Ovi zemljini kapaciteti su loe pripremljeni, neureeni i neorganizirani, a pri tome se neracionalno i na nezadovoljavajui nain proizvodno koriste. Nepohodno je sa stanovita proizvodnje hrane i sa ekolokog i drugih stanovita uiniti potpuni zaokret i organizirano prii integralnom njihovom ureenju i koritenju. To se ne moe postii samo izolovano na pojedinim uim podrujima, ve u globalnom zahvatu i uz zajedniku saradnju dravnih i niih regionalnih inilaca.39. Koji su efekti vanjske trgovine na razvoj i makroekonomsku stabilnost BiH?

Uloga i znaenje vanjske trgovine u privrednom ivotu zemlje ogleda se u:

1. opskrbi privrede zemlje proizvodima koje ne moe proizvoditi ili je proizvodnja nedovoljna za zadovoljavanje domae potronje;

2. doprinosu svjetskoj podjeli rada i smanjenju proizvodnih trokova;

3. omoguavanju konkurencije izmeu kupaca i proizvoaa, spreavajui stvaranje monopola i prenagle promjene cijena;

4. olakavanju izvoza kapitala

Glavni zadatak VT je kupovati (uvoziti) po najpovoljnijim uvjetima robe koje nema ili ima u nedovoljnim koliinama na domaem tritu i prodavati (izvoziti) po najpovoljnijim uvjetima domau robu i usluge na inozemno trite.

Uloge i znaenja VT:1. doprinos opskrbljenosti domaeg trita potrebnim koliinama i asortimanom robe (uvoz)

2. izjednaavanje trokova proizvodnje domae robe s trokovima proizvodnje istovrsne inozemne robe

3. potpunije koritenje domaih proizvodnih kapaciteta

4. udio VT razmjene u ukupnom drutvenom proizvodu zemlje

Razvoj drutvenih proizvodnih snaga izaziva specijalizaciju proizvodnje i proizvodnju roba u velikim koliinama pa trite postaje preusko za njihov plasman. Zato treba traiti nova trita tj. izvoziti ostvaruju se devizna sredstva koja mogu posluiti za uvoz deficitarnih roba koje se ne proizvode u vlastitoj zemlji radi zadovoljavanja potranje u zemlji. Uvozi se kapital, sirovine, tehnologija, oprema, nove ideje, reprodukcijski materijal, gotovi proizvodi investicijske ili osobne potronje vano za razvoj privrede. Bitan faktor je i stupanj otvorenosti privrede jedne zemlje (to je otvorenija vei je utjecaj svjetske privrede na uvjete privreivanja).

40. ume kao prirodni potencijal razvoja BiH?

ume, s obzirom na njihovu samoobnovljivost, prirodnu strukturu, mjeoviti sastav i prirodno podmlaivanje, predstavljaju jedan od osnovnih resursa i u Strategiji razvoja Bosne i Hercegovine u narednom periodu. Obzirom na geografski poloaj Bosne i Hercegovine i utjecaj od mediteranske, submediteranske, umjerenokontinentalne i planinske klime do ravnica Posavine u sastavu uma se pojavljuje niz umskih zajednica sa preko 100 drvenastih vrsta. Osnovne vrste drvea su jela, smra, bijeli i crni bor, bukva i hrastovi, te manji procenat plemenitih liara i vokarica.41.Strane investicije kao faktor razvoja?

Strane investicije donose otvaranje novih radnih mjesta, donose znanja, nove tehnike menadmenta i tehnologija, transfer tehnologija, pristup kljunim svjetskim tritima, spreavanje stvaranja monopola, poveanje kvaliteta konkurencije. Uspjeni primjeri stranih investicija u BIH su Coca Cola, Bankarski sektor, KIA i LNM ulaganje u BH STEEL eljezaru, Prevent. Kod stranih investicija susreemo SPILLEROV EFEKAT- unapreenje domaih industrija pod indirektnim uticajem stranih investicija. Analiza izvrenih isplata za investicije (obuhvaene strane direktne investicije u periodu 19952003) u BiH pokazuje da su strane investicije po osnovu donacija i humanitarne pomoi u ukupnim isplatama uestvovale sa oko 50%, Posmatrano po privrednim granama, kreditna sredstva su uglavnom angairana u ugostiteljstvu, graevinarstvu, zanatstvu, saobraaju i vezama i trgovini. U ukupno ostvarenim investicijama, analiziranim prema karakteru izgradnje, ulaganja u pokretanje novih kapaciteta uestvuje sa jednom treinom, dok preostale dvije treine otpadaju na modernizaciju, rekonstrukciju i odravanje postojeeg nivoa proizvodnje. Analize tehnike strukture investicija pokazuju da su dominirala ulaganja u nabavku opreme. Za opremu je izdvojeno oko 70% ukupnih sredstava, od ega preko 80% otpada na uvoznu opremu.

42.Uloga bankarskog sektora u razvoju BIH?

RESTRUKTUIRANJE BANAKA I REFORMA BANKARSKOG SEKTORA U RAZVIJENIM TRINIM PRIVREDAMA UGLAVNOM SE ODVIJA U SLJEDEIM PRAVCIMA:

Jaanje kapitalne snage banaka,Geografska diverzifikacija osnivanja banaka,Prihvatanje tipa univerzalne banke umjesto podjele na komercijalne i investicione banke,Sve vee osiguranje depozita banaka,Nova uloga centralne banke,Finansijski nadzor nad radom banaka, Uspostavljanje vee finansijske discipline,Vea kapitalizacija sredstava banaka.

TRANSFORMACIJA BANKARSKOG SISTEMA U PROCESU STVARANJA EFIKASNOG I SIGURNOG BANKARSTVA U REGIONU MORA BITI USMJEREN U SLJEDEIM PRAVCIMA: Popravljanje kapitalne snage banaka, Poboljanje upravljanja finansijskim rizicima, Poveanje likvidnosti banaka, strukture plasmana i izvora sredstava, Jaanje mjera za poboljanje solventnosti banaka, ienje aktive i pasive banaka od neprofitnih oblika, irenje prava po osnovu osiguranja depozita banaka, Pojaana kontrola centralne banke nad sistemom poslovnih banaka. 43.Uloga trita kapitala u finansiranju razvoja?

Temeljna funkcija trita kapitala jeste da pomiri interese kupca i prodavca kapitala, tako to e kupcu omoguiti kupovinu njemu potrebnog kapitala po najpovoljnijim trinim uslovima, a prodavcu omoguiti prodaju njemu nepotrebnog po najpovoljnijim trinim cijenama. Postojanje trita kapitala nije i ne moe biti samo sebi cilj. Najee se u praksi istiu ciljevi trita kapitala kao to su obezbjeenje neophodnog kapitala za privredni razvoj i prosperitet nacionalne ekonomije, alokacija kapitala u najpropulzivnije investicije i najprofitabilnije privredne grane, ostvarivanje najveeg mogueg prihoda po osnovu vlasnitva nad kapitalom, poveanje novane tednje u kvantitativnom i kvalitativnom smislu, ostvarivanje maksimalno mogueg kapitala, determinisanje stvarne i trine cijene kotanja kapitala, ostvarivanje optimalne rone strukture kapitala, i sl.

44.Koja je temeljna funkcija CB BIH?

Centralna banka je nadlena za voenje monetarne politike. Ako se govori o osnovnim ciljevima monetarne politike, kao sto su stabilnost cijena, ekonomski rast, puna zaposlenost i uravnoteen platni bilans, onda prioritet ima stabilnost cijena. Time se valorizuje znaaj stabilnosti nacionalne valute za ravnotena privredna kretanja. Ujedno, centralna banka je novana institucija u mjeri u kojoj formira opticajni novac, ali i institucija u kojoj se uspostavljaju brojni novani odnosi sa bankama, dravom i inostranstvom. Centralna banka Bosne i Hercegovine odrava monetarnu stabilnost u skladu s currency board aranmanom (1KM : 0,51129 EURO), to znai da izdaje domau valutu uz puno pokrie u slobodnim konvertibilnim deviznim sredstvima po fiksnom kursu 1 KM: 0,51129 EURO. Centralna banka definira i kontrolira provoenje monetarne politike Bosne i Hercegovine. Centralna banka upravlja slubenim deviznim rezervama ostvarenim izdavanjem domae valute. Centralna banka pomae i odrava odgovarajue platne i obraunske sisteme. Takoer koordinira djelatnosti agencija za bankarstvo bh. entiteta, koje su nadlene za izdavanje dozvola za rad i superviziju banaka.

45.Karakteristike politikog sistema u BIH?

Pitanje ustavnog ureenja BiH sve vie zaokuplja panju domae, a dijelom i meunarodne javnosti. Radi se, naravno, o ustavu kao sastavnom dijelu Dejtonskog mirovnog sporazuma iz 1995.godine kojim je postavljen osnovni okvir organizacije BiH kao drave kontinuiteta. Tim sporazumom su uspostavljeni entiteti - F BIH i RS, kao politike, teritorijalne i funkcionalne cjeline sa visokim stepenom ustavne, sistemske i institucionalne samostalnosti, skoro karakteristine za samostalne drave. Kasnije je formiran Distrikt Brko kao zasebna cjelina u okviru BiH sa, isto tako, velikim stepenom funkcionalne nezavisnosti. Na nivou BiH su organizirane samo dvije jedinstvene funkcije: vanjska politika i politika novca. Druga pitanja direktne nadlenosti organa BiH iz lana III Ustava nisu regulirana adekvatno kao zajednike i/ili nadlenosti podijeljene sa entitetima kao npr.: vanjskotrgovinska i carinska politika; finansiranje institucija i meunarodne obaveze BiH, kontrola zranog prometa i meuentitetski promet. Takav pristup izravno je uticao na dalju dezintegraciju ekonomskog sistema i ekonomskog prostora BiH46.Karakteristike privrednog sistema u BIH?

Nepovoljna prijeratna privredna struktura BiH i sve njene implikacije, otrije se ispoljavaju na podruju F BiH, a ista se oituje u sljedeem:Na 51 % teritorije smjeteno je preko 2/3 stanovnitva,Natprosjean broj izbjeglica i raseljenih lica, i razaranje najveeg broja domainstava,Nepovoljan odnos gradskog stanovnitva u odnosu na seosko,Neuporedivo vea razaranja privrednih i neprivrednih objekata, visoka otpisanost i zastarjelost opreme i tehnologije,Ispodprosjean nivo resursa u poljuprivredi, itd. 47. Osnovne karakteristike fiskalnog sistema u BIH?

Podaci o budetskom deficitu F BiH, kantona i opina upuuju na zakljuak da su razmjeri fiskalne ekspanzije i javne potronje u BiH (entitetima, kantonima, DB, opinama) u usporedbi sa drugim zemljama tranzicije znatno vei to potvruje i analiza World Bank. Ovom analizom je utvreno da je javna potronja u BiH vea za 50 60 % nego u zemljama u okruenju. Javna potronja u BiH se kree oko 45 % od BDP, u F BiH iznosi oko 50 %, a u RS oko 40 %, to je posledica organizacione strukture entiteta. Pretjerana ekspanzija javne potronje u svakoj zemlji za posljedicu ima makroekonomsku nestabilnost, usporavanje proizvodnje, pad proizvodnosti, zaduivanje, strukturnu nezaposlenost i izostanak ekonomskog rasta. Fiskalna strategija u Bosni i Hercegovini poiva na obavezama koje su Vijee ministara BiH i vlade entiteta preuzele u ispunjavanju Stand-by aranmana zakljuenim sa MMF-om kojima se treba postii smanjenje deficita putem redukcije javne potronje. Ovi ciljevi treba da se ostvare provoenjem odreenih reformi i mjera u kategorijama prihoda naroito potronje. Cilj fiskalne konsolidacije mora biti stvaranje zdravih osnova za budui ekonomski rast ''boom'' privrede, a ne dalje finansiranje tekue potronje. U izgradnji konkurentnosti uloga fiskalne politike je vana ali nije presudna.

48.Da li je fiskalni sistem BIH usklaen sa VI direktivom EU?

Okvir za ujednaavanje obuhvata oporezivanja PDV-om, postupka administracije i kontrola, nain registracije obveznika i borbe protiv evazije PDV-a i poreznih prevara u okviru EZ, prvi put je bio predmet propisivanja sa donoenjem Councel Directive 67/227/EEZ od 11.04.1967. godine.esta direktiva Europskog savjeta usvojena je 17.05.1967. god.Ona zahtijeva sljedee od zemalja lanica EU: standardna stopa nemoe biti manja od 15 %, nie stope nemogu biti nie od 5 %, nulta stopa za izvoz obavezujua, socijalna politika se ne vodi poreznom politikom ve socijalnim programima, oslobaajue stope treba svesti na minimum, poljoprivreda ima poseban tretman u oporezivanju, itd. PDV u Bosni i Hercegovini uveden je 01.01. 2006. godine. Usklaen sa VI Direktivom EU:

potroni oblik PDV-a,

primjenjuje se prema naelu odredita,

iznos porezne obaveze izraunava se pomou kreditne metode49.Koje su temeljne karakteristike sistema indirektnih poreza?

Ukupni prihodi od indirektnih poreza, kao najznaajnije kategorije konsolidiranih javnih prihoda u fiskalnom sistemu BiH u 2009. godini, biljee znaajan pad u odnosu na 2008. godinu. Razlog za ovaj pad pronalazimo u injenici da prihodi od indirektnih poreza u velikoj mjeri zavise od kretanja u vanjskoj trgovini. Naime, opadanje meunarodne razmjene uslijad globalne finansijske krize dovelo je i do pada prihoda od indirektnih poreza u Bosne i Hercegovine. Uvozni PDV, zajedno sa prihodima od carina generie preko 50 % ukupnih prihoda od indirektnih poreza.50.Koje su temeljne karakteristike sistema direktnih poreza i njihov uticaj na konkurentnost bh preduzea u zemlji i inostranstvu?

Direktni porezi su u nadlenosti entiteta (Federacije BiH i Republike Srpske) i Brko Distrikta BiH i regulirani su posebnim zakonima, te predstavljaju prihode entiteta,

Brko Distrikta BiH i kantona. Proces reforme sistema direktnog oporezivanja je poeo novim zakonima o porezu na dohodak i porezu na dobit koji su usvojeni u oba entiteta. Meutim, iako su se na ovaj nain pribliili entitetski poreski sistemi, ova vrsta oporezivanja jo uvijek nije usklaena na nivou cijele BiH. Cilj reforme direktnih poreza jeste da se novim zakonskim propisima - Zakonom o porezu na dohodak i Zakonom o porezu na dobit, usaglase propisi iz oblasti poreza s propisima koji se primjenjuju u Republici Srpskoj i Brko Distriktu i omogui stvaranje jedinstvenog ekonomskog prostora u BiH.

Pad prihoda od direktnih poreza u FBiH u 2009. godini u odnosu na 2008. godinu iznosi 3 %, dok taj pad u RS iznosi 13,7 %. U oba entiteta, pad je generiran u okviru poreza na platu, poreza graana i ostalih poreza, dok je kod poreza na dobit evidentiran rast. U FBiH, prihodi od poreza na dobit su rasli za 97,5 %.51. ta je to konkurentnost?

Konkurencija ili trina utakmica je osnovni regulator trita. Iako neki teoretiari smatraju da konkurentnost nije nita drugo do mjerenje bogatstva drutva zaobilaznim putem, vrlo je vano da ona doprinosi inovativnosti, poslovanju i ukupnom ekonomskom rastu. Na konkurentnost neke zemlje utiu mnogi direktni i indirektni faktori, ali od svega je najvanija konkurentnost preduzea jer su one nosioci privrednog razvoja. Faktori koji utiu na konkurentnost su: visoki trokovi poslovanja, veliko optereenje, veliki javni dug, slaba ukupna konkurencija koja ne podstie preduzea na inovacije i konkurentnost, neregulisan sistem zatite okoline i upravljanja otpadom, kvalitetna odnosno nekvalitetna saobraajna infrastruktura, tekoe u likvidaciji preduzea, neusklaeno zakonodavstvo, slabosti u javnoj upravi itd.

Najvee smetnje konkurentnosti su smetnje koje uzrokuju dravne odnosno lokalne vlasti, a ne sama preduzea. Smetnje moe stvoriti poslovni subjekt ali uvijek postoji drava koja moe intervenisati. Kada se govori o klasinim smetnjama onda institucije najee stoje iza slijedeeg: horizontalna ogranienja, vertikalna ogranienja i zloupotrebe dravne dominacije. Horizontalna ogranienja se ogledaju kroz fiksiranje nabavnih i prodajnih cijena, podjele trita resursa i dobara, limitiranje ili kontrolisanje istraivanja i razvoja, proizvodnje i marketinga. Vertikalna ogranienja su u vidu dugoronih ekskluzivnih ugovora. Na konkurentnost posebno mogu uticati nacionalni interesi, ex ante kontrola cijena, (legalni) monopol, konkurentnost izmeu samih institucija, netransparentna politika dravne pomoi i viak zatite konkurentnosti odnosno viak propisa.

Osnovni izazov bosanskohercegovake ekonomije je (ne)konkurentnost. BiH spada meu najmanje konkurentne evropske zemlje. Zajedno sa ostalim zemljama jugoistone Evrope ini najnekonkurentniji region Evrope. Takoer je evidentan trend opadanja konkurentnosti Bosne i Hercegovine od 2006. godine.

Postoji mnogo razloga za ovakvo stanje u kojem se trenutno nalazi ekonomija Bosne i Hercegovine, a neki od njih su nepostojanje pravnog okvira za odvijanje ekonomskih aktivnosti. BiH uveliko zaostaje za drugim ekonomijama u oblasti izvrenja ugovora. Ako sigurnost prava svojine i izvravanje ugovora nisu osigurani, investicije i trgovina, a samim tim i ekonomski razvoj bit e ugroeni. Pojednostavljivanje i harmonizacija propisa u BiH bi doprinijeli uspostavi jedinstvenog ekonomskog prostora, to bi dalje doprinijelo porastu konkurentnosti kroz uspostavu ekonomije obima i smanjivanje trokova poslovanja. Bosna i Hercegovina takoer ima nedovoljno obrazovanu radnu snagu, pa je neophodno poboljavati sistem obrazovanja od najnieg do najvieg nivoa, kako kroz porast obrazovanja, tako i poboljanjem performansi obrazovnog sistema. Nedovoljno razvijeno jedinstveno trite u BiH, odnosno postojanje niza prepreka poslovanja unutar nje, daljnja je smetnja razvoju, te dodatni troak poslovanja, koji ima negativan uticaj na konkurentnost ekonomije BiH.52. Kako ocjenjujete porezni sistem BiH sa aspekta integracije poreza, te pravne i ekonomske incidence?

U Bosni i Hercegovini sistem oporezivanja je dosta sloen, o emu svjedoe i izvjetaji Svjetske banke, Meunarodne financijske korporacije (IFC), te savjetodavne kompanije PricewaterhouseCoopers posveeni poreskim sistemima. Zbog sloenosti plaanja poreza, koji godinje treba da budu plaeni 51 put, BiH je svrstana na 142. mjesto meu 178 zemalja svijeta u kojima je ocjenjivan poreski sistem. Zbog zadravanja kompliciranog poreskog sistema BiH je skliznula sa prologodinje 111. pozicije. Vjerojatno najveu prepreku poboljavanju situacije predstavlja, politika struktura i struktura vlasti u BiH, kao i raspodjela nadlenosti na razliitim nivoima. U strukturi javnih prihoda izostaju nefiskalni prihodi kao to su javno zaduivanje i prihodi javnog sektora privrede, bez kojih su nezamislivi suvremeni fiskalni sistemi. Postojei skup poreznih oblika, poreznih propisa i poreznih procedura u BiH ne moe se smatrati modernim sistemom i ovakvo stanje pogoduje samo onima koji ga zloupotrebljavaju, na tetu ostalih graana. Postojanje velikog broja zastarjelih poreznih oblika, kompliciranih poreznih propisa, sloenost njihove primjene, nedovoljna efikasnost porezne administracije i niskog nivoa porezne svijesti rezultira poreznom nedisciplinom i slabom naplatom poreznih prihoda. Postojea struktura poreza u BiH je izrazito reducirana kako u pogledu ciljeva pojedinih izvora (iskljuivo financijskih) tako i u odnosu na forme, odnosno oblike oporezivanja. Stanje u poreznoj oblasti BiH karakterizira postojanje tri odvojena i gotovo samostalna porezna prostora: Federacije BIH, Republike Srpske i Brko Distrikta BiH. Samo ova injenica dovoljna je za tvrdnju da jedinstveni porezni sistem BiH, u stvari, i ne postoji. Unutar svakog od njih egzistiraju brojni, razliite naine donose u entitetima i Distriktu Brko. U F BiH postoje dva oblika direktnih poreza i to porez na dobit i porez na dohodak, dok je oporezivanje imovine i imovinskih prava, prometa nekretnina, nasljedstva i poklona ostalo u nadlenosti kantona. U RS je aktuelan porez na dobit i porez na dohodak koji reguliraju oporezivanje svih dohodaka. Porezom na dohodak oporezovani su svi dohoci od rada, od imovine i imovinskih prava, te dohoci od kapitala. Porezni sistem BiH izrazito je poboljan posljednjih godina, naroito u posljednje vrijeme sa uvoenjem PDV-a na dravnom nivou 2006. godine. injenica da se prihodi od carina, akciza i PDV-a sada ubiru na dravnom nivou i pod kontrolom Uprave za indirektno oporezivanje predstavlja veliki korak naprijed, kako u smislu efikasnosti tako i u smislu postojanja jedinstvenog ekonomskog prostora u BiH.

53. Kakva je socijalna politika BiH i njen uticaj na ekonomsku stabilnost?

Socijalna politika je imala socijalno zatitnu funkciju u bivem sistemu to predstavlja samo jedan dio njezine ukupne uloge u drutveno - ekonomskom razvoju. Ostvarivanje socijalne politike i razvoj sistema socijalne zatite u BiH, u razdoblju od 1980. do 2001. odvijali su se u dosta promjenjivim institucionalno sistemskim, ekonomskim i socijalnim uslovima. Moe se ocijeniti da je djelatnost socijalne zatite u datim okolnostima postigla relativno zadovoljavajue uspjehe. Politika ekonomskog rasta i razvoja ne moe dati zadovoljavajue trajne rezultate ako nije praena i potpomognuta snanom socijalnom politikom. U BiH ona trai obnovu i jaanje institucija kao to su centri za socijalni rad. BiH uz pomo meunarodne zajednice mora organizirano ui u proces tranzicije sistema socijalne zatite i transformaciju direktne humanitarne pomoi u finansijska sredstva za tranziciju sistema i zadovoljavanje vanredno velikih potreba za socijalnom zatitom kroz nove mehanizme i aktivnosti u narednih nekoliko godina. Reforma sistema socijalne zatite mogua je samo u okviru tranzicije sistema socijalne politike u cjelini, definiranje novog skupa socijalnih politika. Iskustva razvijenih trinih privreda kao i pozitivna i negativna iskustva drugih ex-socijalistikih zemalja u ovome mogu biti od koristi, kao i iskustva domaih i inozemnih NVO-a u BiH.54. Ocjena javnog duga sa aspekta ekonomskih kriterija!

Struktura postojeeg, pa i novog zaduenja je uglavnom potronog tipa, to je veoma nepovoljno, jer sa aspekta ekonomske teorije opravdan je samo onaj dug koji se odnosi na razvojne projekte.

Javni dug se sastoji od vanjskog i unutarnjeg duga. BiH je umjereno zaduena zemlja, po sadanjim podacima i po meunarodnim kriterijima. Treba istai da je veina zemalja suoena sa problemima vanjske zaduenosti. Regionalni prosjek javnog duga za 2008. godinu iznosio je 31 % BDP-a (od 54 % u Albaniji do 14 % u Bugarskoj). Bosna i Hercegovina je prema podacima Centralne banke BiH, na kraju 2009. godine zaduena u iznosu od 5,2 milijardi KM, to je u odnosu na BDP iz 2008. godine 21,7 %. Isto tako, vanjskom dugu treba pridodati 10 % ve postojeeg unutarnjeg duga, to znai da je javni dug BiH sa 31.12. 2009. godine iznosio 31,7 % BDP-a.

Meutim, kad je u pitanju javni dug BiH (vanjski i unutarnji), treba imati u vidu da e isti znatno porasti kad mu se pridoda zaduenje po osnovu stand by aramana od 1,2 milijarde EURA, zatim stara devizna tednja (cirka 3 milijarde KM), trokovi restitucije oko 4 - 5 milijardi KM), tekue investiranje ve odobrenih kredita od strane meunarodnih finansijskih institucija (EBRD-a, WB,EIB, i dr.), i da e on tada iznositi priblino 60 % BDP to je limit za ulazak u EU, prema kriterijima iz Mastrichta 1995. godine. Valja istai, da je struktura javnog duga veoma nepovoljna jer se uglavnom odnosi na opu potronju, a gotovo je zanemariv iznos koji se odnosi na privredu, odnosno proizvodne projekte koji stvaraju nove vrijednosti i nova radna mjesta.

55. Uticaj ekonomske krize na privredu BiH (posebno entiteta i Brko Distrikta)!

Dananja financijska kriza je po miljenju vodeih svijetskih i domaih eksperata znatno jaa nego to se oekivalo, i ona je obuhvatila sve zemlje svijeta, pa i BiH. Financijski sistem SAD je kompletno kolabirao, dok je financijski sistem zemalja EU najblae reeno postao nelikvidan. Globalna recesija ima snaan uticaj na privredu BiH, ali se mora naglasiti da negativan uticaj na privredu BiH ima i stanje u zemlji koje se ogleda u neizgraenim uslovima za trini koncept privreivanja.

U baknarskom, odnosno financijskom sektoru BiH i nije dolo do inicijalnih gubitaka koji su se desili u financijskom sektoru razvijenih zemalja. Naime ne samo da nai uesnici nisu uestvovali u poslovima sa finsncijskim instrumentima, slinima onima koji su bili okida krize u razvijenim zemljama, ve je samo trite kapitala nedovoljno razvijeno tako da ono nema presudan uticaj u realnom sektoru. Istovremeno, makroekonomsku poziciju BiH, prije izbijanja krize, u duem periodu, karakterie izraziti deficit na raunu tekuih placanja koji korijen vuce izarazito iz deficita vanjskoj trgovini.

Imajui u vidu navedeno, slijedi da se poetak ekonomske krize odvija u razliitim okolnostima kada su u pitanju razvijene zemlje, nego onda kada je u pitanju BiH . Pri tome, poetak krize u razvijenim zemljama ispoljavao se kroz smanjenu likvidnost trita, dok se u BiH poetak krize odvijau u uvjetima pregrijane tranje. Bez obzira to financijsko trite BiH nije pretrpilo gubitke zbog neadekvatnih garancija plasmana, dolo je do prelijevanja negativnih efekata financijske i ekonomske krize na privredu BiH. Najvei problem i makroekonomski rizik BiH i jeste ve pomenuti deficit platnog bilansa. To je ujedno i najosjetljivija karika preko koje se deavaju prvi efekti prelijevanja krize na nae trite.

Oekivani efekti ekonomske krize mogu biti umanjeni po razliitim osnovama. Prije svega mjere za poveanje likvidnosti kao odgovor na krizu imae povoljno dejstvo i na nau ekonomiju jer time ujedno kreiraju i sradstva koja e biti raspoloiva za plasman na nae trite. Takoer, pitanje poveanja konkurentnosti e biti postavljeno ne samo pred nau privredu, nego i pred privrede zemalja u okruenju.

Takoe kada je u pitanju broj nezaposlenih u F BiH biljeimo poveanje u novembru 2008 ( 2.455), zatim u decembru 2008 (3.291), u januaru 2009 (3.531), u odnosu na prethodni mjesec. Posljedice globalne ekonomske krize najvie se osjeaju u naem najjaem izvoznom sektoru metalnoj industriji gdje je dolo do smanjenja proizvodnje uzrokovane globalnim padom traenje i cijena ruda, metala i autodijelova. Tako je u F BiH u proizvodnji metala u januaru 2009 godine, u odnosu na januar 2008 godine zabiljeena smanjena proizvodnja od 21,1%, au proizvodnji metala osim maina i opreme, smanjena je proizvodnja za 20,7%.

Tekstilna industrija BiH, koja kontinuirano posluje na granici rentabilnosti suoena je sa pojaanim problemom likvidnosti, jer ak i neznatno poveanje kamatnih stopa na kreditna zaduenja proizvoaa u ovom sektoru dramatino se odraava na njihovo poslovanje. Proizvodnja tekstila u januaru 2009 god. u odnosu na januar 2008 god, smanjena je za 40,1%.

I energetski sektor suoen je sa padom potranje uzrokovan smanjenjem obima proizvodnje velikih industrijskih potroaa na stranim i domaim tritima, to je otealo realizaciju ambicioznih planova ulaganja u proizvodne kapacitete i restruktuiranje i integraciju rudnika uglja. Veliki problemi se oekuju i u graevinarstvu i industriji graevinskih materijala jer kreditna kriza oteava financiranje izgradnje i smanjuje cijene i potranju nekretnina, to smanjuje i tranju za graevinskim materijalima.

56. Koji su efekti reforme odbrane BiH?

Predsjednitvo Bosne i Hercegovine je jasno izrazilo opredjeljenje za ukljuenje Bosne i Hercegovine u evropske i evroatlantske integracije i program Partnerstvo za mir, kao i za provedbu potrebnih reformi odbrambenog sistema i reorganizacije oruanih snaga. Proces reformi odbrambenog sistema, koji je zapoet 2003. godine formiranjem Komisije za reforme u oblasti odbrane, i nastavljen kroz rad Komisije, a iji je ishod objavljivanje izvjetaja, bio je usmjeren ka stvaranju jedinstvenog odbrambenog sistema, primjerenog sigurnosnim izazovima i realnim ekonomskim mogunostima. Kao posljedica tog procesa uinjene su znaajne promjene u strukturi i funkcioniranju odbrambenog sistema Bosne i Hercegovine. Prije poetka odbrambenih reformi 2003. godine, odbrambeni sistem Bosne i Hercegovine bio je optereen vrlo kompleksnim tekoama, a plan reformi bio je usmjeren upravo na rjeavanje uoenih tekoa i manjkavosti. Sutinski cilj reforme odbrambenog sisteme je uspostava i jaanje dravnih institucija, koje bi djelovale kao vrhovni autoritet u pitanjima vezanim za odbranu. Zbog toga su aktivnosti bile usredotoene na poveanje ovlasti Predsjednitva Bosne i Hercegovine, kao vrhovnog komandanta Oruanih snaga Bosne i Hercegovine; Parlamentarne skuptine Bosne i Hercegovine, kako bi obavljala funkciju djelotvorne demokratske kontrole nad oruanim snagama; te uspostava dravnih institucija u oblasti odbrane, sposobnih za izvravanje i podravanje funkcije komande i kontrole nad Oruanim snagama, koju ima Predsjednitvo Bosne i Hercegovine. Promjenama u ustavima entiteta i donoenjem novih zakona u toku 2003. i 2004. godine, omoguena je izrgradnja jedinstvene odbrambene strukture Bosne i Hercegovine, s odgovarajuom podjelom odgovornosti izmeu drave i entiteta, te uspostava mehanizama za djelotvornu komandu i kontrolu Oruanih snaga Bosne i Hercegovine, kao i poboljanje vojne interoperabilnosti, demokratskog nadzora i transparentnosti. Uspostava Ministarstva odbrane Bosne i Hercegovine, Zajednikog taba i Operativne komande, najuoljiviji su rezultati odbrambenih reformi, jer e ove institucije direktno doprinositi operativnoj sposobnosti i funkcioniranju Oruanih snaga Bosne i Hercegovine, te e omoguiti uee Bosne i Hercegovine u programima, poput Partnerstva za mir.

57. Kako ocjenjujete efekte privatizacije u BiH, entitetima i kantonima?Efekti privatizacije u Federaciji BiH - Glavna karakteristika procesa privatizacije preduzea iz nadlenosti APF (Agencija za privaritizaciju Federacije), kao i kantonalnih agencija u 2006. godini, kao i prvoj polovini 2007. godine, ogleda se u ozbiljnom zastoju, kao i nezadovoljavajuim finasijskim i drugim efektima privatizacionih aranmana. Glavnina ciljeva i 5konkretnih zadataka u privatizaciji koji su bili planirani za izabrana preduzea sa liste iz nadlenosti APF nije zadovoljavajue realizovana u odnosu na planske okvire i realna oekivanja. Vremenska dinamika realizacije ovih procesa je znatno usporena. Polueni finansijski rezultati i drugi efekti privatizacije, ukupno gledano su nezadovoljavajui, u odnosu na planirane i realno oekivane. Ostvaren je relativno slab utjecaj privatizacione klime i efekata na opte ekonomske prilike i kretanja od znaaja za Federaciju BiH ( vlasniko restruktuiranje ne samo kroz klasinu prodaju ve primarno kroz dokapitalizaciju, te zajednika ulaganja i druge savremene oblike poslovno-tehnike saradnje i modernizacije, uz jae poslovno-tehniko povezivanje sa naprednim zapadnim kompanijama, poveano novo zapoljavanje, poboljanje spoljno-trgovinskog bilansa, poboljanje unutranje razvojne i investicione aktivnosti, stabilizovanje i popravljanje situacije u socijalnom sektoru i dr. ) .

Glavni ciljevi, odnosno aktivnosti privatizacije preduzea u 2006. i 2007.godini, integralno su sadravali :

bolju pripremu preduzea za privatizaciju, u prvom redu tzv. komercijalnih kompanija iz nadlenosti APF, ijom provedbom bi se putem tendera, ili neposrednom pogodbom, uz proirenje/kombinovanje sa novouvedenom metodom prodaje dravnih dionica na berzi, kao i podjelom na tehno-ekonomske cjeline preduzea i kroz dokapitalizovanje i zajednika ulaganja,

prodaja dravnog kapitala u preduzeima sa veinskim privatnim kapitalom kod kojih se to

ocijeni opravdanim, putem berze;

prodaja dravnog kapitala u preduzeima sa veinskim dravnim kapitalom;

promjena strukture kapitala u preduzeima u dravnom vlasnitvu putem joint venture;

restruktuiranje preduzea u svrhu privatizacije sa prodajom dravnog kapitala i imovine preduzea po uslovima male privatizacije;

prodaja kapitala i imovine preduzea po uslovima i u postupku male privatizacije;

zatita stvari i prava iz pasivnog podbilansa preduzea u FBiH;

definiranje politike, strategije i planova privatizacije javnih preduzea iz komunalnog i sektora infrastrukture u FBiH;

izmjene i dopune zakonskog okvira za efikasniju privatizaciju preduzea u FBiH putem breg prilagodjavanja postojeih zakonskih propisa i donoenja novih, ukljuivo onih koji predstavljaju suport privatizaciji i tiu se finansijskog restruktuiranja i otpisa dugovanja preduzea, te socijalnog zbrinjavanja vika zaposlenih u procesima privatizacije;

ubrzavanje svih privatizacionih aktivnosti u 2007. godini po osnovu otklonjenih najvanijih smetnji i problema u pogledu odredjenih pravnih osnova i operativnog sistema privatizacije preduzea u FBiH.

Efekti privatizacije u RS-u RS je 1998.godine usvojila Zakon o privatizaciji, a u godinama koje su slijedile, legislativaje vie puta mijenjana i dopunjivana. Od tada, mnoga preduzea su privatizovana, primjenjeni su razni vidovi privatizacije. Nastale sui nove strukture, institucije, komisije, agencije: formirane su Agencija za bankarstvo, Agencija za osiguranje, Direkcija za privatizaciju, odnosno Investiciono-razvojna banka, Komisija za hartije od vrijednosti, Agencija za mala i srednja preduzea, Banjaluka berza, Agencija za posrednike i informatike usluge, itd. U pitanju sudravne regulatorne agencije koje treba da se bave razvojem ekonomije RS i planiranjem njenog budueg prosperiteta, svaka u svojoj oblasti, respektivno. Doneseni su mnogi zakoni koji se tiu definisanja privrednog ambijenta. Stvoren je obiman dravni administrativni aparat koji treba da se brine o jednoj stvari: tranziciji ka privatnom vlasnitvu i dugoronom prosperitetu privrede RS.

Rezultati privatizacije su:1. jako spor proces privatizacije,2. prihodi ostvareni dosadanjom prodajom preduzea su jakoniski,

3. stopa nezaposlenosti se neznatno smanjila od 1998. do 2009. godine,

4. ostaje dilema da li privatizovati elektro-sektor kao jedinu preostalu vrijednost u vlasnitvu drave,

5. bankarskom sektoru pogodovala privatizacija,

6. problem stare devizne tednje je jo uvijek prisutan,

7. vauerska privatizacija nije postigla eljene efekte,

8. otkrivene brojne afere i malverzacije iz procesa privatizacije,

9. trite kapitala je u strukturnoj krizi koja potie od nesreenih privrednih odnosa sa poetka procesa privatizacijeU Sarajevskom kantonu prodato je 77 preduzea, u Tuzlanskom kantonu 19 poduzea, u Zeniko-dobojskom i Hercegovako-neretvanskom kantonu po 12, u Srednjobosanskom 5, Bosansko-podrinjskom i Herceg-bosanskom po 4 poduzea, Unsko-sanskom 2 poduzea i u Posavskom jedno poduzee. Na osnovu objavljenih i dostavljenih registara od kantonalnih agencija za privatizaciju ukupno je primljeno 3.833 predmeta (stanje 31.12.2000. godine) za prodaju putem aukcija i tendera.

58. Obrazovanje kao faktor razvoja!

Istraivanje pojma strukturnih promjena u procesu ekonomskog razvoja sa aspekta interakcije sa obrazovanjem pretpostavlja sve naglaeniju ulogu tercijarnog sektora. Bitna je u tom smislu promjena u kvalifikacionoj strukturi zaposlenih, koju obrazovanje repsektuje u svom konceptu planiranja. Kljuni faktor u analizi strukturne politike predstavljaju mjere ekonomske politike koje podstiu razvoj nauke i stimuliraju difuziju tehnikog progresa.

Dosadanja istraivanja su pokazala da obrazovanje ima znaajan doprinos ekonomskom razvoju, zbog ega sve dugorone prognoze porenciraju potrebu adekvatnog planiranja kadrova i kvaliteta ljudskog faktora. U pristupu planiranja obrazovanja, trite objektivno ne daje adekvatne efekte. Zbog toga se primjenjuje cjelovit koncept dugoronog planiranja i to na makro i mikro nivou. U makro aspekt ukljuuju se elementi:

1. izbor prikladnih modela obrazovanja

2. utvrivanje proizvodne funkcije u oblasti obrazovanja

3. stvaranje uslova za primjenu input-output tabele

Makroekonomski pristup planiranju obrazovanja obuhvata ciljeve i sredstva za njihovu realizaciju. Za utvrivanje ciljeva postoje neke faze kao to su:

1. procjena ukupne proizvodnje u drutvu

2. procjena proizvodnje po sektorima

3. izbor pokazatelja produktivnosti rada po sektorima

4. procjena kvalifikacione strukture po sektorima za potrebe utvrivanja pojedinih profila obrazovanja.

Daleko najvei dio studentske populacije u Bosni i Hercegovini ine studenti sa prebivalitem u BiH. Na bosansko-hercegovakim univerzitetima od ukupnog broja studenata preko 90% ine studenti iz Bosne i Hercegovine. Analiza distribucije studenata po regionima (univerzitetima), sa aspekta njihovog kretanja iz odreenih podruja radi studiranja na univerzitetima pokazuje neravnomjeran raspored. Neki univerziteti biljee izrazito pozitivan saldo priliva studenata,dok sa podruja drugih univerziteta dolazi do kretanja studenata ka starijim univerzitetskim centrima (Sarajevo,Banja Luka,Tuzla).

59. Uzroci i posljedica sive ekonomije u BiH!Postoje brojni uzroci za pojavu sive ekonomije. Najee se navode visoki porezi i rigidna privredna regulativa, zatim finansijski problemi u poslovanju, velika nezaposlenost i nizak ivotni standard pojedinih slojeva drutva. Dublji uzroci obino lee u samom privrednom sistemu. Ovaj uzrok posebno je izraen u privredama u tranziciji, jer transformacija privrednog sistema i normativnog ureivanja trinog privreivanja, pojedine institucije loije funkcioniraju sve do ustanovljavanja i stabilizovanja novih investicija. Ovo je od posebnog znaaja za sivu ekonomiju u BiH u kojoj je proces tranzicije zapoet u izuzetno tekim unutarnjim i vanjskim uvjetima zbog agresije na BiH. To je otealo ili onemoguilo konstituiranje i normalno funkcioniranje pojedinih institucija sistema. Uzroci koji nastaju u samom privrednom sistemu su ekonomski faktori sive ekonomije, a uzroci nastali za ponaanje pojedinih kategorija su psiholoki faktori sive ekonomije. Najei uzroci ekonomske prirode: rigidna regulativa, neefikasnost poreskog sistema, strogost sankcija i efikasnost zakonodavstva.Siva ekonomija obezbjeuje rast prihoda privrede i stanovnitva, poboljavajui njihov ekonomski poloaj. Na drugoj strani, ona umanjuje javne prihode, siromaei korisnike javnih prihoda i prinuavajui dravu da poveava poreske stope kako bi obezbjedila potrebni nivo javnih prihoda. Vrlo esto prihodi u sektoru sive ekonomije su povezani sa korupcijom i kriminalom, tako da siva ekonomija umanjuje i efikasnost dravnih institucija na datom nivou javne potronje. Primjenom metoda ponude na tritu rada dolo se do procjene o sivoj ekonomiji u BiH u 2008. godini u iznosu od 6,5 milijardi maraka. Od ovog dijela, statistike institucije su primjenom svoje metodologije u obraun drutvenog proizvoda za 2008. godinu ukljuile 2,5 milijardi maraka. Razliku od 4 milijarde maraka predstavlja neotkriveni dio sive ekonomije. Ako taj iznos dodamo bruto drutvenom proizvodu za 2008. godinu dobiemo obim ukupne ekonomske aktivnosti. Obim ukupne ekonomske aktivnosti u BiH za 2008. godinu iznosio je oko 29 milijardi maraka. Siva ekonomija je uestvovala u stvaranju ukupne ekonomske aktivnosti sa oko 23% u BiH, oko 25% u FBiH, 18% u RS i 25% u Brkom. Da je cjelokupni procjenjeni iznos sive ekonomije registrovan kao regularna ekonomija, drutveni proizvod BiH u 2008. godini bio bi vei za 16,53%, FBiH za 18,5%, RS za 12,8% i Brkog za 18,3%.60. Pojam i definicija regionalizacije u BiH!

Dosadanja aktivnost na regionalizaciji BiH, geostrateki i geopolitiki poloaj, stanovnitvo i prirodni resursi BiH kao faktor regionalizacije, BiH kao integriran ekonomski prostor u kontekstu regionalizacije, karakteristike izbora modela regionalizacije, motivi za regionalizaciju u BiH i izbor modela regionalizacije u cjelini ine glavni sadraj regionalizacije. Izostavljanjem nekih od faktora, regionalizacija ne bi bila potpuno ostvarena. Ipak, regionalizacija nije puko razgranienje podruja drave na funkcionalne dijelove, ve razgranienje koje ima znatno iri zadatak. Ona razgraniava jedne ue prostorne cjeline od drugih prema specifinostima u njihovom djelovanju. Svaka regija treba da bude ne samo geografsko ekonomska teritorijalna jedinica, nego i prostor sa odreenim elementima vlasti.

Savremeni pristup regionalizaciji jedne zemlje pretpostavlja da se istrai takav model regionalizacije u kojem regije egzistiraju kao posebna geografsko tehnoloka, infrastrukturna, privredna i drutveno-politika podruja koja predstavljaju dijelove jedinstvenog, ekonomski i socijalno integriranog prostora i u okviru kojeg su ona meusobno povezana i funkcionalno uslovljena. Osnovni zahtjev svake regionalizacije jeste da ona bude djelotvorna i efikasna tako da se njenim uspostavljanjem doprinosi ubrzanju ukupnog razvoja i da se olaka i humanizira ivot graana uz racionalizaciju svih izdataka za funkcioniranje slubi javnog sektora.

Nakon II Svjetskog rata uinjeni su brojni pokuaji regionalizacije Bosne i Hercegovine. U njima je uestvovao velik broj strunjaka i naunih radnika. To govori o postojanju stalnog interesa za regionalnu organizaciju prostora Bosne i Hercegovine. Ipak, izraeni interesi i praktini napori brojnih autora i naunih institucija nisu naili na praktinu primjenu. U mnotvu predloenih regionalizacija Bosne i Hercegovine prepoznatljivi su razliiti pristupi poev od geografskih preko dvojnih (ekonomsko-geografskih) do ekonomskih.Temeljni uslov svake regionalizacije jeste da ona bude ekonomski samoodriva, te da doprinosi ubrzanom razvoju kako regije tako i drave. Teorijski pristup regionalizaciji zahtjeva takav model u kojem regije egzistiraju kao posebna:a) privredna podruja,b) drutveno-politika podruja,c) geografsko-tehnoloka podruja,d) infrastrukturna podruja.Ova podruja moraju predstavljati dijelove jedinstvenog drutveno-ekonomskog prostora jedne zemlje. 61. Koje oblike i kriterije regionalizacije poznaje?Teorija poznaje razne oblike regionalizacije kao i vie kriterija za regionalizaciju, koji se mogu svesti na:1. ekonomske (razvojne),2. geografske (prostorne),3. infrastrukturne (saobraajne),4. demografske,5. urbane,6. istorijske i etniko-konfesionalne.Regionalizacija nije prosto razgranienje podruja jedne zemlje na funkcionalne dijelove koji slue iskljuivo razvojnim potrebama.Svaka regionalna jedinica treba da bude ne samo geografsko-ekonomska teritorijalna jedinica, nego i prostor sa odreenim politikim i ekonomskim ovlastima. 62. Na osnovu kojih kriterija je regionalizaciju vrio R.Petrovi drugi put?

R. Petrovi je u drugom pokuaju 1959. u kriterije regionalizacije ukljuio kulturne, nacionalne i privredne specifinosti, a to je rezultiralo slijedee regije: 1. Bosanska krajina,2. Bosanska posavina,3. Srednja Bosna,4. Zapadna Bosna,5. Istona Bosna i 6. Hercegovina.63. Kakva je sadanja regionalizacija BiH i ta je determinira?64. Koji su temeljni faktori regionalizacije?

Geopolitiki i geostrateki poloaj, stanovnitvo i prirodni resursi Bosne i Hercegovine kao faktor regionalizacije. U ovu grupu faktora ubrajamo slijedee:

geopolitiki i geostrateki poloaj kao faktor regionalizacije

stanovnitvo BiH kao faktor regionalizacije

poljoprivredne povrine kao faktor regionalizacije

ume i ikare kao faktor regionalizacije

rudno bogatstvo i energetsko-sirovinska osnova kao faktor regionalizacije

voda i vodotoci kao faktor regionalizacije.

Bosna i Hercegovina kao integrisan ekonomski prostor u kontekstu regionalizacije. ine ih:

industrijalizacija, kao faktor integracije ekonomskog prostora i regionalizacije BiH;

putna / cestovna infrastruktura kao faktor regionalizacije;

urbana armatura;

energetska infrastruktura kao faktor regionalizacije;

vodoprivreda i vodotoci kao faktor regionalizacije;

osnovni tokovi roba i usluga kao faktora regionalizacije;

visoko i vie obrazovanje kao faktor regionalizacije;

prirodna sredina i ekologija kao faktor regionalizacije.

65. Koji su motivi regionalizacije u BiH?

Postoje etiri glavna motiva za regionalizaciju u Bosni i Hercegovini. To su:

Ekonomski - proizlaze iz potrebe jaeg pokretanja regionalnih snaga radi breg aktiviranja resursa uih podruja u cilju daljeg rasta kao doprinosa opem ekonomskom razvoju. Krajnji rezultat toga bit e proirenje mree radnih mjesta i poveanje dohotka per capita u svakoj regiji.

Politiki - podsticaj regionalizaciji u Bosni i Hercegovini jer nova teritorijalna razgranienja treba da stvore uslove za ire demokratske procese i to potpuniju realizaciju ljudskih prava. Politiki okvir za sprovoenje ovih vrijednosti u ivot nalazi se u pravu stanovnitva regija da u skladu sa Ustavom BiH biraju svoje odgovarajue organe zakonodavne i izvrne vlasti.

Etniki njihov je smisao u tome da se primjerenom regionalizacijom omogui afirmacija etnikih i kulturnih osobenosti konstitutivnih i ostalih naroda u Bosni i Hercegovini. Svi bosanskohercegovaki narodi imaju pravo da tite i razvijaju svoj jezik,nacionalnu kulturu,odgoj i obrazovanje u skladu sa svojim kulturno istorijskim naslijeem na svim nivoima administrativno-teritorijalnog ustrojstva zemlje.

Administrativni - Teritorijalna razgranienja vode odreenoj decentralizaciji nadlenosti dravne vlasti. Tim putem e se omoguiti bitno unapreenje javnog sektora to e poboljati opu efikasnost drutva, doprinijeti humanizaciji odnosa izmeu graana i naroda.

66. Koje su osnovne karakteristike izbora modela regionalizacije?

1. Regija treba da egzistira kao geografsko-prostorno, tehnoloko, infrastrukturno, privredno i drutveno-politiko zaokrueno podruje u okviru Bosne i Hercegovine.2. Regija predstavlja dio jedinstvenog, ekonomski i socijalno integrisanog BH prostora unutar kojeg su regije radno i ire ivotno meusobno povezane i funkcionalno uslovljene.3. Regionalizacija treba da bude djelotvorna i efikasna, tako da se njenim uspostavljanje ne remeti zajedniki ivot graana, naroda, nacionalni manjina u BiH, te da se ne ometa drutveno-ekonomski razvoj.4. Regionalizaciju takoer odreuju ekonomski, politiki, etniki i administrativni motivi u smislu kako je to izloeno u predhodnom izlaganju.5. Kriterij za regionalizaciju jesu ekonomsko-razvojni, prostorno-geografski, demografsko-strukturni, infrastrukturno-saobraajni, urbano-gravitacioni, istorijsko-tradicionalni i etniko-konfesionalni.6. Pet regija na bazi funkcionalno-gravitacionog modela. 67. BiH i meunarodno okruenje?

Za koncepiranje budueg ekonomskog razvoja BiH bitan je input koji dolazi iz meunarodnog okruenja jer je u zemlji postignut koncenzus da se gradi ekonomij

Documents

Ekonomija Bosne i Hercegovine