Een bizar heelal:Steeds snellere uitdijing!

Ralph WijersRalph Wijers

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 2

Nobelprijs 2011: Het Heelal Heeft Haast

"for the discovery of the accelerating expansion of the Universe through observations of distant supernovae"

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 3

We leven in een uitdijend Heelal

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

Edwin Hubble 1929

V = H0r T0=r/V=1/H0

RAMJW 4

Grootte van bekende Heelal

Voor 1920 Kapteyn: Melkweg ~ 1000 lichtjaar 1924 Shapley, 1926 Oort: Melkweg ~ 100,000 lj 1923-1929 Hubble c.s.: Nevels zijn

melkwegstelsels, verste miljoenen lj

Ver weg = Lang geleden: terugkijken in tijd tterugkijk= afstand/lichtsnelheid

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 5

Implicatie van uitdijing

Heelal dijt uit vroeger kleiner Oerknal? Heelal eindig in grootte en tijd Voor 1920: statisch, oneindig Heelal had

voorkeur

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 6

Einstein’s ‘blunder’

1905 speciale relativiteit, 1915 algemene Rμν - ½Rgμν =(8πG/c4)Tμν

Oplossingen van Friedmann voor Heelal

Heelal kon uitdijen of krimpen, niet statisch Einstein: Rμν - ½Rgμν +Λgμν =(8πG/c4)Tμν

Lambda = kosmologische constante; afstotende werking

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 7

Friedman, De Sitter: geen evenwicht

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

Heelal dat door Lamdba statisch wordt gehouden is niet stabiel

Einstein Ehrenfest De Sitter

Eddington Lorentz

RAMJW 8

Kritische dichtheid

V2esc=2GM/r

V=H0r ρcr=3H02/8πG

Afspraak: Ω=ρ/ρcr

Ω<1: ‘open Heelal’, altijd uitdijend

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 9

OK. In wat voor Heelal leven we dan?

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 10

Totale waarde van Omega

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

Uit kosmische achtergrondstraling te halen: Ω=1

RAMJW 11

Nauwkeurig afstand meten: standaardkaars

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

Type Ia supernova

Ontploffende witte dwerg

RAMJW 12

Standaardkaarsen moet je maken

Meet helderheidsverloop

Sneller = zwakker

Corrigeer de kaars

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 13

Metingen van de uitdijing: Riess c.s.

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 14

Metingen van de uitdijing: Perlmutter c.s.

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 15

Blunder maar toch niet!

Een bizar Heelal Omega=1, maar ….

“The pizza that nobody ordered”

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 16

Bonuscontrole: Supernova in HDF

Ω = 1 = constant ΩΛ neemt toe, Ωm neemt af Nu versnelling, vroeger remming

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 17

Hamvraag: Wat is Donkere Energie?

Eerlijk antwoord: niemand weet het

Mogelijkheden: Toch iets fout met model/theorie

Vacuümenergie: lege ruimte bestaat niet

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek

RAMJW 18

Dank jullie wel. Vragen?

27 Jan 2012 Viva fysica

Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek