DEPED COPY

3Edukasyon sa Pagpapakatao

Kagamitan ng Mag-aaralBikol

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas

Yunit IIIPara sa Karahayan kan Gabos, Magsunod Kita

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Edukasyon sa Pagpapakatao – Ikatlong BaitangKagamitan ng Mag-aaral sa BikolUnang Edisyon 2014ISBN: 978-971-9601-89-0

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng EdukasyonKalihim: Br. Armin A. Luistro FSCPangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Mga Manunulat: Maria Carla M. Caraan, Rolan B. Catapang, Rodel A. Castillo, Portia R. Soriano, Rubie D. Sajise, Victoria V. Ambat, Violeta R. Roson, Rosa Anna A. Canlas, Leah D. Bongat, Marilou D. Pandiño, Erico M. Habijan, PhD, at Irene C. de Robles

Konsultant: Fe A. Hidalgo, PhDMga Editor: Erico M. Habijan, PhD at Irene C. de Robles,Mga Tagasalin: Meda Laurenciana at Rowena TabilogTagaguhit: Randy G. MendozaTagatala: Gabriel Paolo C. RamosMga Tagapamahala: Joselita B. Gulapa, Marilou D. Pandiño,

Marilette R. Almayda, PhD, at Marilyn D. Dimaano, EdD

Inilimbag sa Pilipinas ng Studio Graphics Corp.

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)

Meralco Avenue, Pasig CityPhilippines 1600

E-mail Address: imcsetd@yahoo.com

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

iii

Pangenot na Tataramon

Pighaman an kagamitan na ini para sa arog mong eskuwela tanganing magamit sa pag-adal nin Edukasyon sa Pagpapakatao. Obheto kan kagamitan na ini na magiyahan ka sa pag-adal, pagkanood saka pagpahiwas kan saimong kakayahan tanganing mapauswag an saimong pagkatawo. Linalaoman na maoogma kang mag-adal kan mga leksyon sa kada kwarter. An mga gibohon base sa mga totoong karanasan. An mga ini nasa porma nin tula, kanta, istorya pati na mga totoong sitwasyon base sa edad, interes, saka pangangaipo sa presenteng panahon.

Pinag-apat na yunit an mga leksiyon na magigin amigo/amiga mo sa aroaldaw.

Yunit 1 - Obligasyon Ko sa Sakuyang Sadiri saka PamilyaYunit 2 - Padaba Ko An Kapwa KoYunit 3 - Para sa Karahayan kan Gabos, Magsunod KitaYunit 4 - Paggibo nin Karayahan, Kinakaogmahan nin Diyos

Arog kan sa Grade 1 saka Grade 2 gagamiton saka sususugon mo an mga proseso saka lakdang sa paggamit kan kagamitan na ini para mas dusay an saimong pagkanood nin mararahay na bagay sa buhay. Nakahanda an saimong paratukdo na giyahan ka sa mga gibohon na pan-indibidwal pati naman pang-grupo. Tanganing mas makahulugan an saimong pag-adal nagkaigwa nin mga lakdang na aagihan: Aramon Ta, Gibohon Ta, Isapuso Ta, Isabuhay Ta, saka Purbaran Ta.

Piglalaoman na pakatapos kan Grade 3, maipapahiling mo sa gibo an saimong mga nasabotan - na pipilion mo an tanos na pagkabuhay, responsableng paghiro, saka pagdesisyon para sa sadiri, sa kapwa, sa nasyon, saka sa Diyos.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

v

Yunit III Para sa Karahayan kan Gabos, Magsunod Kita

Leksyon 1 Kaugaliang Pilipino, Padanayon saka Padangaton

Leksyon 2 Kalugod-lugod an Pagsunod .....................................

Leksyon 3 Magsunod Kita sa Reglamento .................................

Leksyon 4 Ugaling Pilipino an Pagsunod ....................................

Leksyon 5 Kalinigan, Nagpupuon sa Istaran ..............................

Leksyon 6 Magtarabangan Para sa Kalinigan kan Satuyang Komunidad ..........................................

Leksyon 7 Ako: Tagapangataman kan Kapalibotan ...............

Leksyon 8 Kaya Tang Magsunod! ................................................

Leksyon 9 Pirming Handa .............................................................

112

119

124

129

136

141

147

152

159

Talaan nin mga Laog

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

111

Yunit IIIPara sa Karahayan kan Gabos, Magsunod Kita

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

112

Leksyon 1Kaugaliang Pilipino,

Padanayon saka Padangaton

Kakabit kan kauswagan nin banwaan an pagbabago. Dapat mong padanayon, padangaton, saka ipag-urgulyo an saimong mga marhay-rahay na kaugaliang Pilipino sa tahaw kan mga pagbabagong nangyayari sa sosyudad saka kinaban.

Maggunting o magdrowing nin bituon. Hilingon an mga kahon na nasa ibaba. May mga aksyon sa laog kan kahon na pwede mong ginigibo o sinasabi. Laganan nin bituon an kahon kun ini saimong ginigibo o sinasabi.

1

4

2

5

3

“Pwede pong maghapot?”

“Marhay na banggi po G.____________.”

“Naggagamit nin po saka opo sa pakikipag-ulay”

“Manay, mahali na po ako.”

Nagbibisa sa mga may edad

Tabangan mo an saimong paratukdo na bilangon kun pirang bituon an inilaag kan saindong klase sa kada kahon. Magbali ka sa pag-urulay-ulay para masimbagan an minasunod na hapot.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

113

Sa limang grupo na nabilog sa saindong klase, tatawanan an kada grupo nin sitwasyon para mapag-urulayan kun pano maipapahiling an magayon na kaugaliang Pilipino. Pakatapos ining pag-urulayan, idrama ini sa klase. Gamiton an pamantayan na nasa ibaba.

Sitwasyon 1 Sarong banggi, nag-abot sa harong nindo an mga kaamiga ni Nanay mo na sinda Tiya Cora, Tiya Belen, saka si Tiya Mila. Bistado nindo sinda alagad kamo sanang magturugang an nasa harong. Dai pa nag-aabot hali sa trabaho an saindong mga magurang. Ano an dapat nindong gibohon?

Sitwasyon 2 Iniba ka kan Tatay mo sa piyestahan sa kataid na baranggay. Kadakul kang gustong maaraman manungod sa selebrasyon na ini. Ano an gigibohon mo saka papano mo ini sasabihon?

Sitwasyon 3 Sabado nin hapon. Nagkakawat kamong magbararkada. Nag-agi an saindong paratukdo sa atubangan nindo. Ano an dapat nindong gibohon?

Sitwasyon 4 May hinahanap na lugar an sarong gurang na babae. Naghapot siya saindo. Ano an saimong sasabihon saka gigibohon?

Sitwasyon 5 Nagkaigwa nin sarong family reunion an saindong pamilya. Nag-abot an saindong mga Tiyo saka Tiya. Ano an gigibohon nindo?

Ano an ipinapahiling kan mga pagungusap na nasa kahon?Ginagamit daw nindo ini aro-aldaw? Tano?Sa paghuna mo, dapat nindo ining gamiton? Tano?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Pamantayan 3 2 11. Pagpapahiling

nin mga kaugaliang Pilipino

Naipahiling o naisabi nin tama an kaugaliang Pilipino

Sarong beses na dai naipahiling o naisabi nin tama an kaugaliang Pilipino

Duwang beses o mas dakul pa na dai naipahiling o naisabi nin tama an kaugaliang Pilipino

2. Pakikibali kan mga miyembro nin kada grupo

Nakibali an gabos na miyembro

Saro sa mga miyembro nin grupo an dai nakibali

Duwa o dakul pang miyembro nin grupo an dai nagbali

Isurat sa metacard kun sain saka kun para kiisay mo ginigibo an minasunod na kaugaliang Pilipino. Ilaag sa tsart an saindong mga kasimbagan.

Halimbawa:

pagbibisa, pagsasabi nin po saka opo saka iba pang magagalang na tataramon

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Ugali kan mga Pilipino

Hal. 1. Pagbisa

Sain/Nuarin Kiisay

Kada paghali saka pag-abot

nin harong

a. Magurang

b. Lola saka Lolo

Tandaan TaSaro sa kaugaliang Pilipino na dapat tang padangaton

saka padanayon an pagbibisa, paggamit nin po saka opo saka an paggamit nin iba pang magagalang na tataramon.

An paggamit nin po saka opo o iba pang magagalang na tataramon arog kan pag-apod nin manay, manoy, saka iba pa para sa satuyang matuang tugang natural na sa satuyang mga Pilipino. Mayo ining katampad na tataramon sa ibang lenggwahe. May mga banwaan sa satuyang nasyon na dai naggagamit nin mga tataramon na ini alagad dai gustong sabihon na bako sindang magalang.

Importante sa satuyang mga Pilipino an paggalang sa kapwa. Iginagalang ta an kada tawo ano man an estado niya sa buhay.

Iba-iba an paagi nin paggalang lalo na sa mga mas may edad satuya. An pagbisa sarong pagpapahiling nin paggalang na sa mga Pilipino sana mahihiling. Dapat ta ining padanayon sa satuyang buhay.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

116

Gibohon 1An minasunod na ritrato nagpapahiling nin magayon na pag-uugali. Arin sa mga ini an kaugalian kan Pilipino? Tano?

A B

C D

E F

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

117

Gibohon 2Magkaigwa nin tele-suri. Hilingon na marhay an sarong programa sa telebisyon sa laog nin sarong bulan. Isurat an mga kaugalian kan Pilipino na ipinahiling sa programa.

Sarong Tele-Suri sa Programang ______________________Petsa Kaugalian

kan PilipinoPaagi nin

pagpapahiling kaini

Tama daw an paagi?

Kun dai, pano ini dapat ipahiling?

Pagkaagi nin sarong bulan, masurat an bilog na klase nin sarong pag-aadal base sa mga isinurat sa tele-suri. Ipadara ini sa estasyon nin telebisyon o radyo gamit an e-mail.

Magpasalamat sa estasyon nin radyo o telebisyon kun ini matatawan nin atensyon kan mga nanunungdan. Kun dai man, itratar ini na sarong magayon na eksperyensya.

Isurat sa papel na simbagan kun tama o sala an ipinapahiling sa kada sitwasyon.

1. Nagbabakal ka sa tindahan. Nahiling mo an saimong Tiyo na nagbabakal man. Tinino mo siya saka ka nagbisa.

2. Biglang nag-abot an kaamiga kan saimong ina. Ika sana an naabutan niya sa harong. Nagbisa ka saka mo siya pinadagos.

3. Sinugo ka kan saimong ama na magduman sa saimong lolo para maghatod nin panira. Nagtuktok ka sa saiyang pintuan, saka sinabing, “Marhay na udto po Lolo. Uya po an panira na pinapatao ni Tatay.”

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

118

4. Sarong banggi, nakadungaw si Lisa sa saindang bintana. Nag-agi sa tangod kan saindang harong si Tiya Susan, an ina kan saiyang kaamiga. Tinino niya si Tiya Susan nin pakurahaw na garo anggot.

5. Sarong aking matali si Linda. Pag-abot sa harong hali sa eskwelahan, magalang siyang nagsabi sa Nanay niya na gusto niyang magkakan huli ta maadal pa siya nin saiyang mga leksyon.

Matibay ka! Matrayumpo mong natapos an leksyon na ini. Pwede mo nang gibohon an masunod na leksyon.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

119

Leksyon 2Kalugod-lugod an Pagsunod

Sa aro-aldaw mong pagbuhay-buhay, an mga pagirumdom kan mga may edad saro sa mga dapat na iprayoridad para maging marhay an saimong buhay. An mga pagirumdom na ini may relasyon sa pagiging magalang, honesto, pagkamaagap, saka iba pa.

Natatandaan mo pa daw an mga pagirumdom kan mga mas may edad saimo? Isurat saka idukot sa caterpillar na saimong idodrowing sa notebook.

Idukot mo sa kurbang harani sa payo an pinakapirmi mong sinusunod saka sa may ikog man an minsan mo sanang sinusunod.

Ano an dapat mong gibohon sa mga pagirumdom kan mga mas may edad? Tano?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

120

Tatawan nin mga sitwasyon na may mga pagirumdom kan mga gurang an kada grupong nabilog sa klase. Magtarabang kamong magdesisyon kun dapat sunudon an saindang mga pagirumdom. Isurat ini sa laog kan chart arog kan nasa ibaba. Gibohon ini sa notebook.

Problema:Pagirumdom

Mga Pipilian na DesisyonOpsyon 1

______________________

______________________

______________________

Opsyon 2

______________________

______________________

______________________

Marhay na Epekto

Bakong Marhay na Epekto

Marhay na Epekto

Bakong Marhay na Epekto

1. 2. 3.

1. 2. 3.

Desisyon:

Sitwasyon 1: Pagirumdom kan saimong mga magurang na dai magbali sa

urulay kan mga gurang. Sarong aldaw, nag-uurulay an Nanay mo saka an saiyang amiga. Nadangog mo na pig-urulayan ninda an sarong pangyayari sa saindong eskwelahan na saimong nahiling. Alagad may salang impormasyon sindang nasabi. Ano an dapat mong gibohon?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

121

Gibohon 1Magbalik-tanaw. Mag-isip nin sarong pagirumdom kan

mga gurang na dai mo natubod. Maggibo nin sarong card na nagsasabi nin pagsuway mo kaidto sa pagirumdom, an naging epekto kaini saimo saka kun ano an gigibohon mo puon ngunyan. Itao ini sa tawong nagtao saimo kan pagirumdom.

Gibohon 2Maghapot sa mga magurang saka sa mga kaibahan

sa harong na mas gurang saimo kun ano an saindang mga pagirumdom. Maggibo kaini nin listahan. Darahon ini saka ireport sa klase pagkaaga.

Sitwasyon 2: An sabi kan saimong ina, kaipohan magpuli ka tulos sa harong

paghali sa eskwelahan. Kan aldaw na ito, may importanteng proyekto kamong gigibohon saka kaipohan na tapuson. Ano an dapat mong gibohon?

Sitwasyon 3:An tugon saimo kan mga gurang, magpasalamat ka sa mga

bagay na itinatao saimo. Sarong aldaw, gustong- gusto mong magkaigwa nin magayon na munyika. Nag-abot an tiyo mo na may darang pasalubong sa saindong magtugang. Tinawan ka nin magayon na bag saka tinawan an tugang mo nin gustong-gusto mong magayon na munyika. Ano an dapat mong gibohon?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

122

Tandaan TaDai ta dapat lingawan an mga marhay na kaugalian kan

mga Pilipino arog kan pagsunod sa mga tamang pagirumdom kan mga gurang o mas may edad sa satuya. Isabuhay ta ini saka tawan nin importansya.

Saro sa maipag-uurgulyo ta bilang Pilipino an pagiging matinubod-tubod. Pinadakula kita sa kaisipan na dapat tang sunudon an mga pagirumdom kan mga mas gurang sa satuya huli ta sinda an mas may eksperyensya na nagsisirbing dagdag-kaaraman para sa sainda. Naagihan na ninda an mga pangyayaring naeeksperyensyahan ta kaya igwa na sindang hustong kaaraman sa kun ano an mas tamang desisyon.

Alagad may mga pagkakataon na kontra sa boot ta an pagsunod kaya habo tang magtubod sa mga sugo sa satuya. Pwedeng ini kontra sa satuyang pagtubod. Alagad dai kita dapat magpadag-padag, imbes isabi ta na sana nin tultol an tamang dahilan.

Dapat tang mapag-adalan an mga pagirumdom na itinatao satuya. Pirmi tang isaisip na matao nin karahayan sa gabos an magiging desisyon ta.

Gamit an listahan nin mga pagirumdom na itinao kan mga gurang hilingon na marhay kun tama an mga ini.

Maggibo nin listahan arog kan nasa ibaba. Koloran nin pula an katampad kan pagirumdom kun nasunod mo ini. Obserbaran an saimong sadiri sa laog nin sarong bulan. Kun may nasunod kang pagirumdom sa sarong aldaw, papirmahan ini sa ibabang parte kan listahan.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

123

Listahan nin mga Tamang Pagirumdom kan mga Gurang

Bulan _______________________

Mga Pagirumdom/ Bilang nin aldaw 1 2 3 4 5 6 7

Pirma nin magurang/Guardian

Bilogan an pangungusap sa graphic organizer. Isurat an simbag sa papel na simbagan.

An tugon kan mga magurang ko_____

Kaya dapat ko ining ____________________ nin huli ta _______________ ____________________

tanganing__________________________________________________________________________________________________

Napakarhay mo an mga gibohon sa leksyon na ini. Binabati taka! Pwede mo nang gibohon an masunod na leksyon.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Leksyon 3Magsunod Kita sa Reglamento

Bilang parte kan sosyudad, may mga reglamento an komunidad na dapat mong sinusunod. Ini senyales nin sarong marhay na pag-uugali kan sarong Pilipino.

Sa duwang grupo na nabilog sa klase, ukodon kun anong reglamento kan komunidad an ipinapahiling kan sarong grupo sa paagi nin pantomina. An makakasabi kan mensahe kan ipinahiling na pantomina an magkakaigwa nin puntos.

Ano an mga reglamento kan komunidad na pinahulaan an sa saindong gibohon?Tama daw an pagkagibo kan mga nagpapahula sa pagsunod sa mga reglamento kan komunidad?Ano an namatian mo sa gibohon na ini?Pano mo maipapahayag na an pagsunod sa mga reglamento kan komunidad sarong tanda man nin marhay na pag-uugali kan sarong Pilipino?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Gawain 1A. An eskwelahan sarong klase nin sadit na komunidad na

kompwesto nin mga paratukdo saka estudyante. Igwang mga reglamentong pinapautob sa laog kan eskwelahan saka linalaoman na masunod an kada miyembro kaini. Magibo nin pagbabareta an kada grupo manungod sa mga reglamento sa eskwelahan. Ini gigibohon kan kada grupo pagkatapos magtipon nin hustong impormasyon saka mga ritrato na nagsisirbing patunay kan saindong report.

Reglamento kan komunidad

Grupo 1 – sa main gate kan eskwelahanGrupo 2 – sa libraryGrupo 3 – sa klasrumGrupo 4 – sa kantinaGrupo 5 – sa kasilyasan

B. Pano sinusunod an reglamento sa kada parte kan saindong eskwelahan? Pwedeng magpahiling an mga aki nin mga ritrato o naginibong interview bilang patunay na sinusunod an reglamento.

C. Ano an lakdang/programa na ginigibo kan saindong eskwelahan ngani na masunod an mga reglamento digdi?

D. Ano an mga ginigibo nindo bilang sarong eskwela para masunod an reglamento?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

126

Pamantayan Deskripsyon PuntosLaog kan pahayag Naipahayag nin kumpleto an

report manungod sa reglamento kan eskwelahan, kun pano ini sinusunod, mga programang magigibo saka ginigibo bilang sarong aki

10

Lawig kan impormasyong natipon

May hustong impormasyon na natipon an grupo

5

Patunay sa impormasyong natipon

Nakapahiling nin mga patunay sa natipon na impormasyon

5

Simbagan an minasunod na hapot:1. Ano an mga reglamento na ipinahiling kan kada grupo?

2. Ano an namatian mo kan ginigibo na nindo an mga gibohon?

3. Ano an nagtanom sa saimong puso mantang ginigibo an gibohon? Tano?

Magpili nin sarong reglamento kan eskwelahan na dai mo pirming sinusunod. Magsurat sa papel na simbagan nin sarong panuga na nagsasabi kan mga gigibohon mo tanganing makasunod sa reglamentong ini.

Gamiton an pamantayan sa ibaba sa pagmamarka kan saindong ginibo:

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

127

Sa sakuyang mga kaklase,

nangangako na ___________________

___________________

________________

(Pirma)

Tandaan TaDawa kita aki pa, may magigibo na kitang paagi para

makapagpahayag na an pagsunod sa reglamento nin komunidad sarong tanda nin marhay na pag-uugali kan mga Pilipino.

Kita mga miyembro kan sarong komunidad na arog kan satuyang eskwelahan. Digdi ta pirming inuubos an satuyang oras sa maghapon. Digdi man kita tinutukduan nin tamang pagsunod sa mga reglamento kan satuyang komunidad.

Igwang mga reglamento na ipinapasunod sa satuyang eskwelahan saka mga istaran. An mga ini pinag-iisipan na marhay kan mga lider saka nanunungdan tanganing mapakarhay an dalagan kan satuyang eskwelahan saka istaran. Ini man an masirbing praktis ta para masunod ning marhay an mga reglamento na ipapautob man kan satuyang nasyon. Dai ta pagbalewalaon an mga simpleng reglamentong ini.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

128

Simbagan an minasunod na hapot sa saimong notebook.

Ano an dapat mong gibohon kung ...

1. Nahiling mong dai nakalinya an mga kaklase mo sa pagbakal sa kantina?

2. Nagpapatugtog nin radyo sa laog kan library an saimong kaamigo?3. Pinagputol kan sarong estudyante an burak sa natad kan

eskwelahan?4. Nag-apon nin tissue paper an saimong tugang sa toilet bowl?5. Nagsasakat an sarong aki sa kudal kan eskwelahan ngani

na makalaog.

Matibay an ginibo mo! Naintindihan mo nang marhay an leksyon. Binabati taka. Pwede mo nang gibohon an masunod na leksyon.

Panuan nin simbag an minasunod na pick-up lines na igwang mga tataramon na nagsasabi kan ginigibo mong pagsunod sa reglamento.

Halimbawa: Duros ka? Tano?

Huli ta pag nasa simbahan mayo kang ribok-ribok.

1. Ley ka sa trapiko? Tano?Huli ta ______________________________________

2. Hardinero ka? Tano?Huli ta ______________________________________

3. Janitor ka? Tano?Huli ta _______________________________________

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

129

Leksyon 4Ugaling Pilipino an Pagsunod

Natatandaan mo daw an mga reglamento sa saimong komunidad? sa eskwelahan? sa simbahan? sa parke? saka gobyerno?

May mga nakasurat na reglamento kan satuyang komunidad sa bola. Hanapon an mga ini sa tabang kan picture clues.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

130

Gamit an kolor na nakasurat sa irarom kan kada picture clues, koloran an mga tataramon na mabilog sa kada reglamento. Dapat na magkasurumpayan an mga tataramon na bibilogon. Gibohon ini sa papel na simbagan.

A. Yellow

C. Berde

B. Orange

D. Asul

Simbagan an mga hapot.

Ano an mga reglamento na nahiling mo sa gibohon?Pirmi mo man ginigibo ini?Ano an namamatian mo kun may nahiling kang nagbabalgar sa mga reglamento kan komunidad? Tano?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

131

Kun oobserbaran ta an mga pangyayari sa satuyang palibot, may mga tawo pa man giraray na dai nagsusunod sa mga reglamento sa satuyang komunidad. Bilang sarong aki, kaya mong makatabang sa pagpapahayag na an pagsunod sa mga reglamento nin komunidad sarong tanda nin marhay na pag-uugali kan sarong Pilipino.

Advocacy ProgramMagplano nin sarong advocacy program na mapahayag na

an pagsunod sa mga reglamento kan komunidad sarong tanda kan marhay na pag-uugali nin sarong Pilipino lalo na kan aking arog mo.

Ipapahiling ini kan kada grupo sa paagi nin minasunod.

Grupo 1: Paggibo nin tugma/tulaGrupo 2: PagkantaGrupo 3: Pagdrowing/Poster-MakingGrupo 4: Pagdadrama/DebateGrupo 5: Pagbayle/Interpretative Dance

Gamiton an panuntunan sa ibaba sa pagmamarka kan saindong ginibo:

Pamantayan 3 2 1Laog kan pahayag

Naipahayag nin marhay an gustong ipaabot manungod sa pagsunod sa reglamento nin komunidad

Daing gayo naipahayag an manungod sa pagsunod sa reglamento kan komunidad

Mayong naipahayag manungod sa pagsunod sa reglamento nin komunidad

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

132

Magayon saka pakarhay an ipinahiling kan kada grupo. Ano an namatian nindo sa saindong ipinahiling na presentasyon?

Pamantayan 3 2 1 Paagi nin pagpa-pahayag

Naipahiling nin pakarhay an boot ipaaram sa nagdada-ngog/nagdadalan

Daing gayo naipahiling an gustong ipaaram sa nagdada-ngog/nagdadalan

Dai nakakapag-pahiling nin gustong ipaaram sa nagda-dangog/nagdadalan

Pakikisumaro sa mga miyem-bro

Nakikisumaro an gabos na miyembro kan grupo

Saro o duwang miyembro kan grupo an dai nakisumaro

Tolo o dakul pang miyembro nin grupo an dai nakikisumaro

Magsurat nin halipot na talata manungod kun pano mo maipapahayag na an pagsunod sa reglamento kan komunidad sarong tanda nin marhay na pag-uugali nin Pilipino.

Tandaan Ta Katuyuhan kan satuyang gobyerno na maging marhay o

mauswag an satuyang nasyon kaya naggibo sinda nin mga reglamento na dapat sunudon.

Nasasabi sa Philippine Agenda 21 Tipan ng Bayan Tungo sa Likas-Kayang Pag-unlad na an tawo an dapat na nasa sentro kan mga gibohon na pangkauswagan. Dapat kitang manindugan sa satuyang diretsong pantawo, pasiring sa sarong ligtas saka tuninong na pagbuhay.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

133

Bilang sarong aking Pilipino, dapat tang isipon saka ipahayag kun pano ta susunudon an mga reglamento sa satuyang komunidad. Dakula an maitatabang ta sa pag-uswag kan satuyang nasyon kun masunod kita sa mga reglamento. Sa pagsunod para sa marhay na katuyuhan, maipapahiling ta an marhay na pag-uugali kan sarong Pilipino.

Ano an dapat mong sabihon kun ika an nasa ritrato? Isurat ini sa papel na simbagan.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Magsurat sa papel nin sarong slogan na nagpapahayag na an pagsunod sa reglamento nin komunidad tanda nin marhay na pag-uugali nin sarong Pilipino.

Napakarhay mo an mga gibohon sa leksyon na ini. Lalo mo pang paurugon an saimong kaaraman sa masunod na gibohon.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

136

Leksyon 5Kalinigan, Nagpupuon sa Istaran

Marereyalisar an pagpadanay kan malinig na istaran sa paagi kan pagtatarabangan kan kada miyembro kan pamilya. Makakatabang an pakikisumaro para mapagian an gibohon kan kada saro.

Hilingon na marhay an mga ritrato.

Simbagan an mga kahapotan.1. Arin sa duwang ritrato an gusto mo? Tano?

2. Nagpapahiling daw an napili mong ritrato nin pakikisumaro saka pagiging malinig kan istaran?

3. Bilang miyembro kan pamilya, ano an magiginibo mo ngani na mapadanay an kalinigan kan saindong istaran? Saro-saroon an mga ini.

4. Ano an namamatian mo kun nahihiling mo na malinig o maati an saindong harong? Magrason.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

137

Gibohon 1 Magdrowing nin sarong ritrato na nagpapahiling na

nakikisumaro ka sa pagpadanay nin kalinigan saka kapakarhayan kan saindong istaran. Ipaliwanag sa klase an idrinowing mo. Lagan ini nin titulo.

Gibohon 2 Magbilog nin limang grupo. Hilingon an ritrato na

nagpapahiling nin mga parte nin harong. Magpili nin parte kan harong saka isurat kun pano mo mapapadanay an kalinigan digdi.

Ipaliwanag sa klase an saindong ginibo. Ano an saimong namati kan mahiling mong malinig saka pakarhay an saindong harong?

Lagan nin tsek (✓) an hanay na nagsasabi kun nuarin mo pirming ginigibo an minasunod na gibohon saka isurat an dahilan kun tano mo ini ginigibo.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

138

Mga Gibohon Pirmi Minsan Rason1. Responsable ako sa mga gibohon

sa harong huli ta importante an magagayon na katukduan kan sakuyang mga magurang.

2. Nagtatabang ako sa sakuyang pamilya sa paglilinig para mapakarhay saka magayon hilingon an samuyang istaran.

3. Nakikisumaro ako sa paglinig kan samuyang baranggay para maiwasan an mga kahelangan.

4. Ginigibo ko nin udok sa boot an pagtabang sa sakuyang magurang para mapagian an saindang trabaho.

5. Nakakatabang ako sa samuyang baranggay sa paghali kan mga nakasaray na tubig sa mga rweda, lata, bote saka iba pa para dai istaran nin lamok na nagdadara nin dengue.

Tandaan TaSegun sa Department of Health, an kalinigan sa laog

saka luwas nin istaran nakadepende sa tamang pag-iisip saka disiplina. Dakula an parteng ginigibo kan pamilya sa pagpadanay saka pangangataman sa salud kan kada miyembro kan pamilya. Maisasagibo ini sa paagi kan pagkakasararo saka pagtatarabangan sa mga gibohon na pangkalinigan saka pang-marhay na salud kan istaran. Sa pagiging malinig kan istaran kaiba kaini an pansadiring kalinigan saka marhay na salud kan hawak, kaisipan, saka boot kan kada miyembro.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

139

Saro sa pinagtatarabangan an marhay na pangangataman sa kapalibotan kun sain parte kani an simpleng pag-apon nin basura sa tamang aponan.

An pagkakaigwa nin disiplina kan gabos na pamilya para sa kalinigan kan istaran dakula an epekto sa bilog na komunidad na pwedeng mapalawig pa sa iba pang komunidad. Inaasahan na maisasabuhay kan kada pamilya an mga ini para sa karahayan kan gabos.

Maggibo nin listahan kan saimong mga gibohon sa istaran na nagpapahiling nin pakikisumaro sa pagpapadanay sa kalinigan. Lagan nin tsek (✓) an kada aldaw kun ini saimong nagibo. Maging honesto sa paglaag nin marka. Kopyahon an talaan.

GibohonMga Aldaw

Domingo Lunes Martes Miyerkules Huwebes Biyernes Sabado

1.

2.

3.

4.

Pirma __________________

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Sa listahan na nagibo sa laog kan sarong semana manungod sa pagpapadanay nin kalinigan sa saimong istaran, panuan mo an kada pangungusap nin tamang tataramon na mabilog sa kaisipan kaini.

1. Base sa listahan, masasabi kong ako ________________.

2. Matibay kong nagigibo an ________________.

3. Base sa listahan, bihira kong ________________.

4. Huli sa sakuyang nadiskubre, pipiriton kong ________________.

5. Pagkatapos kan leksyon na ini ________________.

Matibay mong nasimbagan an mga gibohon sa leksyon na ini. Ngunyan, handa ka na sa masunod na leksyon.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Leksyon 6Magtarabangan Para sa Kalinigan

kan Satuyang Komunidad

An pagpadanay nin malinig na komunidad makukua sa paagi nin tamang pag-apon nin basura. Disiplina an kaipohan para mapagayon an satuyang kapalibotan.

Gibohon 1

Kantahon an tula sa paagi nin rap.

Kalinigan sa Samuyang EskwelahanDigdi sa samuyang maogmang eskwelahan,Tinatawan dalan ining kalinigan.Pag-apon nin basura dawa sain man,Dai dapat, kaya dai pangarugan.

Paratukdo saka mga aki,nagtatarabangan,Paglinig sa eskwelahan.An bunga kaini,Marhay na kamugtakanSiguradong mga helangmaiiwasan.

An mga basura Pinagsuruway-suway,Nalalapa saka dai nalalapa,hanapon kun sain angay ini an disiplinang igwa kami. Katuyuhan na kalinigan, iyo an hagad mi.

Simbagan an minasunod na kahapotan:1. Anong klase an eskwelahan na nasambitan sa tula?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

2. Sain dapat nakalaag an mga nalalapa saka dai nalalapang basura?

3. Tano ta kaipohan na magtarabangan an mga paratukdo saka mga estudyante para sa kalinigan?

4. Ano an naitatabang kan kalinigan sa buhay kan namamanwaan?

Gibohon 2Simbagan an crossword puzzle. May relasyon an mga simbag

digdi sa mga nakaaging leksyon.

2. B 5. L 4. B 1. D 3. N S

Giya sa pagkawat kan puzzle.1. Ini an kaipohan sa pag-uswag kan nasyon.2. Digdi inilalaag an mga basura.3. Dapat __________ an mga tinanom para dai ini magadan4. Lugar kun sain kabali ka pati an kapitan.5. Manungod sa tuninong saka _____________ na pagbuhay.

Gibohon 1 Magdrowing nin ritrato na nagpapahiling na nakikisumaro ka

sa pagpadanay kan kalinigan saka katuninongan sa eskwelahan. Ipaliwanag sa klase an idrinowing mo.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

g

Kalinigan saka kaayusan

Gibohon 2 Magbilog nin limang grupo. Magpili sa mga ginibong ritrato sa

Gibohon 1. Pagsararuon ini saka ilaag arog kan porma na nasa drowing.

Lagan nin titulo saka pangungusap. Ipaliwanag sa atubangan kan klase an saindong ginibo.

Segun sa mga ritrato na ipinahiling sa nakaaging leksyon, may mga gibo na kaya mo nang gibohon. Magpili nin pangungusap na gusto mong bilogon segun sa gibo na gusto mong akuon para mapadanay an kalinigan sa saindong komunidad.

1. Nag-aapon ako nin basura sa tamang laganan huli ta _________________________.

1. Bako ako an dapat mag-apon nin basura huli ta _________________________.

2. Ginagamit giraray an mga basurang pwede pang pakinabangan _________________________.

2. Iaapon ko na sana an _________________________.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

3. Isinusuway ko an mga nalalapang basura sa mga dai-nalalapa _________________________.

3. Natuod ako na pagsararuon an mga nala- lapa saka dai-nalalapa _________________________.

4. Naiaapon nin tultol an mga dahon saka basura sa tamang laganan _________________________.

4. Susuluon an mga dahon na nahuhulog sa mga kahoy _________________________.

5. Pag-aapon nin basura sa mga salog, saka kali, _________________________.

5. Pagsunod sa pagirumdom na iapon an basura sa tamang apunan _________________________.

Tandaan TaAn pagiging malinig saka toninong kan satuyang

komunidad nagiging sarong magayon na tanawon saka nagpapahiling nin ligtas na sosyudad.

Dapat maging responsable saka padanayon kan kada saro sa satuya an disiplina sa kalinigan para magkaigwa kita nin magaya-gayang istaran saka komunidad.

Segun sa Metro Manila Development Authority (MMDA), dapat na magkatuwang an gabos na namamanwaan sa paggibo nin solusyon sa mga problemang manungod sa satuyang kapalibotan. Maswerte an satuyang barangay sa tabang kan satuyang gobyerno nin huli ta may katabang kita sa pagpadanay kan katoninongan saka kalinigan kan satuyang lugar. An waste management o tamang pagmamanihar nin mga basura dapat isagibo kan mga namamanwaan na arog mong may pagmakulog sa satuyang kapalibotan.

An pakikisumaro sa manlain-lain na programang pang-eskwelahan para sa pagpadanay kan kalinigan sarong paagi nin pagmakulog sa kapalibotan kan satuyang komunidad saka sosyudad na satuyang iniistaran.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Gibohon an mga minasunod:1. Magluwas sa klasrum sa pangenot kan paratukdo saka

iribanan na magmasid sa mga personahe sa eskwelahan na nagmamanihar kan basura sa bilog na eskwelahan. Ilista an nahiling na proseso kan tultol na pag-apon nin basura.

2. Pag-urulayan kun naisasabuhay na sa kanya-kanyang istaran saka komunidad an mga namasdan.

3. Maggibo nin schedule nin saranglian na pagbisita sa pinakaharaning baranggay para mahiling an klase nin apunan nin basura.

Simbagan an minasunod na kahapotan:Ano an naobserbaran nindo sa paagi kan pag-apon nin basura sa saindong eskwelahan?Sa saimong paghuna, makakatabang daw an mga prosesong ini para mapadanay an kalinigan kan satuyang kapalibotan?Bilang sarong estudyante sa ikatolong grado, ano pa an maitatabang mo pwera kan waste management para mas mapakarhay an saindong komunidad?

A. Bilang pagtabang sa pagpadanay kan kalinigan saka kapakarhayan kan satuyang komunidad, maggibo nin sarong gibohon na masimbag digdi arog kan pagsusuruway-suway kan mga basura. Pwedeng magtabang sa mga gibohon sa eskwelahan na dinumanan o gibohon mismo sa sadiring eskwelahan. Magagamit an mga pamantayan sa ibaba sa paagi nin paglaag nin sa linya kan Iyo o Dai.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Basehan Iyo Dai 1. Nakapagsuruway-suway ka daw nin basura?2. Nailaag mo daw sa tamang laganan an mga

basura?3. Ikinonsiderar mo daw an mga nahiling mong

proseso na ginibo kan mga personahe kan eskwelahan?

4. Nakamati ka man nin kaogmahan mantang ginigibo ini?

5. Naogma ka man na naging parte ka kan pagpadanay kan kalinigan saka kapakarhayan kan komunidad?

B. Bilang patunay na tagapangataman ka nin kalinigan saka kapakarhayan kan satuyang komunidad, isagibo an pagsusuruway-suway kan mga basura sa saindong eskwelahan saka istaran. Pwede ining ritratuhon kun igwa kamong kamera saka ipaskil sa bulletin board sa saindong klasrum.

Nin huli ta matibay ka sa leksyon na ini, magpadagos ka na sa masunod na leksyon.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Leksyon 7Ako: Tagapangataman kan Kapalibotan

Magaya-gayang hilingon an malinig saka pakarhay na komunidad na pinangangatamanan an kapalibotan.

Tinawan ka nin biyaya kan Diyos arog kan magayon na kapalibotan kun kaya sinusugo ka niya na maging tagapangataman kan mga ini.

Sarong survey sa klase.

Mga Kahapotan Iyo Dai1. Nakikisumaro ka daw sa pagtatanom sa

eskwelahan?2. Nakikisumaro ka daw sa proyekto kan

barangay manungod sa pangangataman kan kapalibotan?

3. Naoogma ka daw kun pinuputol an mga kahoy?

4. Maogma man daw an boot mo kun ika nagtanom nin mga gulay?

5. Kaipuhan daw na makisumaro saka magtabang an sarong aki na arog mo sa mga programa sa barangay arog kan pagrerecycle nin basura?

Sa mga survey, arin an may pinakadakul na nagkagusto o napiling gibohon?Ipaliwanag an saimong namatian mantang pinag-urulayan an padagos na paglilinig saka pagpapadanay kan pakarhay na komunidad/eskwelahan/kapalibotan.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Gibohon 1 Maggibo nin slogan manungod sa tamang pangangataman

sa kapalibotan.

Gibohon 2 Maggibo nin poster manungod sa kamawotan nindong

pakikisumaro sa namamanwaan para sa ligtas na kapalibotan. Ikumparar sa nahiling na video clip.

Mag-isip nin sarong gibohon o proyekto sa saindong eskwelahan na:

Kayang-kaya kong gibohonKaya kong gibohonMedyo kaya kong gibohonGaro dai ko kayang gibohon

Ipaliwanag an proyekto na isinimbag mo sa kada level.

Tandaan TaAn malinig na kapalibotan nagdadara nin kalinigan nin

kaisipan saka boot para sa mas pakarhay na pagbuhay-buhay.

Segun sa Department of Environment and Natural Resources (DENR) Administrative Order No.37 series of 1996,

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

an ley para maabot an pantay saka balanseng sosyo-ekonomikong pag-uswag saka proteksyon sa paagi nin paggamit, pagbilog, pagmanihar, pagbabago nin natural na yaman kan nasyon.

Kaiba kaini an proteksyon saka pagmolde sa magayon na kalidad kan satuyang kapalibotan, bako sana ngunyan na henerasyon kundi maging sa puturo.

Mapapadanay an pakarhay saka ligtas na komunidad sa paagi nin pirming pakikibali sa mga proyekto kan komunidad para sa pangangataman sa kalinigan.

May mga ipinapautob na mga ley sa pangangataman kan kapalibotan. Kabali digdi an mga inilaan na panahon sa tamang pagdakop nin hayop sa kadlagan, pagputol nin kahoy kun ini gurang na, pagsira na ginagamit an ligtas na mga gamit arog kan lambat na saradit an labot, pagtao nin timing sa pagdakop nin sira; pagdakop sa mga awto na nagbubuga nin maating aso; saka dakul pang mga pagirumdom na ginigibo para malikayan an pagkaraot kan kapalibotan.

A. Magsurat nin udok sa puso na panuga sa pakikibali sa proyekto kan komunidad para sa malinig saka ligtas na kapalibotan.

B. Maggibo nin sarong simpleng pangadyion para sa pagbubukas nin kaisipan sa importansya kan pangangataman sa natural na yaman. Magbilog nin apat na grupo para sa paggibo.

C. Idispley sa lanob kan klasrum an natapos na pangadyion. Pabayaan na mahiling ini kan gabos na grupo. Magdesisyon kun arin sa apat na naginibong pangadyion an magagamit sa

kada Lunes.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

A. Hilingon na marhay an mga ritrato. Pakarhayon an mga ini segun sa saimong pakaintindi kan mga posibleng epekto kan kawaran nin galang saka pang-aabuso sa kapalibotan. Magbilog nin halipot na istorya manungod digdi. Simbagan an mga hapot pagkatapos.

1. Tano ta nangyayari ini sa satuyang kapalibotan?

2. Bilang marhay na tagapangataman nin kapalibotan, ano an kaya mong gibohon?

B. Basahon an minasunod na gibohon. Isurat sa notebook an Matibay kun ini nagpapahiling nin pakikisumaro sa proyekto nin kalinigan saka kapakarhayan kan komunidad, Bakong Matibay kun dai.

1. Pakikisumaro sa pagtatanom sa eskwelahan saka baranggay.

2. Pagsuporta sa pagputol nin kahoy kan mga illegal loggers.3. Pakikipagtabangan sa Clean and Green Project kan

baranggay saka banwaan.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

4. Pagtabang sa pagsisighid sa palibot kan eskwelahan saka dai pagsusulo nin basura sa tinampo.

5. Paglalaag nin mga plakard manungod sa kalinigan saka ligtas na pangangataman sa kapalibotan saka sa nasyon.

Matibayon ka! Ngunyan ihanda mo na an saimong sadiri sa susunod na leksyon.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Leksyon 8 Kaya Tang Magsunod!

Naadalan ta na kun pano mapapadanay an kapakarhayan saka kalinigan kan istaran, eskwelahan saka komunidad. Katakod kaini an katuyuhan na maging ligtas saka pakarhay an mga tawo sa kapalibotan na saiyang iniistaran. Huli kaini, may mga reglamento saka mga ley na dapat tang sunudon para sa satuyang kaligtasan. Natatandaan mo pa daw an mga reglamento kan saimong pamilya? kan saimong eskwelahan? kan saimong komunidad? Sarong paagi ini para malikayan an disgrasya sa satuyang buhay. Kaya tang magsunod … disiplina an satuyang kaipohan.

Hilingon an mga ritrato. Ano an dapat mong gibohon pag may mga arog kaining reglamento, patalastas, pagirumdom, saka pangapodan?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Simbagan an minasunod na kahapotan.1. Ano an gigibohon mo kun nakahiling ka nin arog kaning

pagirumdom?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Gibohon Magbilog nin limang grupo. Magpili nin sarong pagirumdom

o reglamento na pirming sinusunod sa saindong komunidad. Maggibo nin halipot na dula-dulaan manungod digdi. Ipahiling ini sa atubangan kan klase.

Gibohon 1Itao an saimong sadiring kahulugan sa patalastas kan

Metro Manila Development Authority (MMDA) na pirmi nindong nahihiling sa tinampo.

2. Tano ta importante an pagirumdom na ini? Naeksperyensya mo na daw an mga pagirumdom na ini?

3. Ano kaya an mangyayari kun dai ka masunod sa mga pagirumdom na ini?

4. Isurat an saimong namamatian kun ika nakakabasa saka nakakahiling nin pagirumdom sa dalan, sa eskwelahan saka sa komunidad.

5. Bilang estudyante, pano mo aalukon an ibang tawo para makaligtas sa disgrasya?

MAGLIKAY SA PAGBALYO

METRO GWAPO DIGDI MAG-IBABA

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Gibohon 2Sa laog kan kahon, isurat an mga marhay na resulta kan

pagsunod saka an kinakaluwasan man kan dai pagsunod sa mga ley kan sosyudad saka nasyon.

Magayon na resulta __________________________________________________________________________________________________________________

___________________

A dal sa pagsunod sa Ley

NATAD KO LINIG KO BALYOHAN NIN TAWO

Tandaan TaAn pagsunod sa mga reglamento kan eskwelahan saka

komunidad makakatabang sa satuyang kaligtasan.

Segun sa Road Safety Education Modules ng DepEd-Fundacion-MAPFRE (2010), an pagkakaigwa nin kaaraman, marhay na boot saka pagsasapuso kun pano an tamang pagbalyo saka pagdedesisyon makakatao satuya nin kaligtasan

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

sa dalan. An pagsunod nin kusa sa mga ley na pantrapiko nagpapahiling nin disiplinang pansadiri saka pagiging responsableng namamanwaan. Importanteng magsunod sa mga ley na pantrapiko para makaiwas sa mga disgrasya. Saro man ining pagtabang sa gobyerno sa pagpapasunod nin ley.

An tamang pagtubod sa anuman na pagirumdom dakulang tabang sa gobyerno para sa kaligtasan kan komunidad, maging sa pang-nasyon o pangkinaban na pagkakasararo.

Pag-adalan an ritrato.Anong mga bagay an mahihiling nindo digdi? Arin sa mga nakaladawan digdi an tama saka dapat mong agihan para ka maging ligtas?

Kumpletuhon an nasa kahon bilang patunay sa mga bagay na dapat nindong gibohon o sunudon bilang sarong marhay na aki o estudyante.

Magdesisyon Ka, Ngunyan!

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Nakapagdesisyon na ako! Pipilion kong dalan an

__________________________________________________ huli ta

nagtutubod ako na ___________________________________

__________________________________________.

Giyahan man lugod ako kan Diyos.

___________________________Pangaran saka Pirma

Gibohon 1Gurano kapirmi mong ginigibo an minasunod?

Lagan nin kung Pirmi, kun Paminsan-minsan o kun Dai.

Pirmi Minsan Dai

1. Nagbababa ako sa tamang babaan kan mga awto.

2. Nagbabalyo ako sa tamang balyohan.

3. Iniintindi ko saka sinusunod an mga senyas kan pulis trapiko kun ako mabalyo sa tinampo. Nagpupundo ako kun pula an nakaatubang sa mga mabalyo.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPYGibohon 2

Sa laog kan sarong bulan, maggibo nin sarong journal manungod sa mga pang-aro-aldaw na gibong sinusunod mo na may relasyon sa mga patanid saka pagirumdom sa eskwelahan, sa parke, saka simbahan.

Nagtrayumpo ka sa mga gibohon kan katatapos pa sanang leksyon, ngunyan maghanda ka na sa masunod na leksyon.

Pirmi Minsan Dai

4. Ginagamit ko an mga footbridge na balyohan.

5. Naglilikay ako sa paglakaw sa mga kalyeng may dakulang labot o may nakasurat na Danger.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Leksyon 9 Pirming Handa

Kadakul na kitang eksperyensya sa mga kalamidad na nag-agi sa satuyang nasyon. Nakakatabang na marhay satuya an pagiging handa para kita makaiwas saka makaligtas sa manlain-lain na klase nin katibaadan. Maging maigmat kita sa mga nangyayari sa satuyang sosyudad lalo na sa satuyang kapalibotan.

Tabangan tang maging handa sinda Cielo saka Tikoy sa mga disgrasya saka kalamidad. Ayuson an mga letra para makabilog nin mga tataramon.

Uya an mga giyang tataramon sa pagkawat nin Jumbled Letters.

1. Makusog na paghiro kan daga.2. Grabeng pag-apaw nin tubig o pagdakula kan tubig na

natatahuban an daga.3. Nabibilog na raot nin panahon na nagdadara nin

kalamidad sa satuyang nasyon.4. Marikas na pagbariwas nin kalayo.5. Pagtupas kan daga huli sa mayong pundong pag-uran

saka kawaran nin puon kan kahoy.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

160

Gibohon 1Magbilog nin anom na grupo.

Maggibo nin Disaster Presentation kun sain maabot an mga Disaster Rangers na matabang para maging handa sa panahon kan disgrasya saka kalamidad.

Disaster Rangers Red – panahon nin bahaDisaster Rangers Blue – panahon nin landslideDisaster Rangers Yellow – panahon nin tsunamiDisaster Rangers Green – panahon nin linogDisaster Rangers Black – panahon nin bagyoDisaster Rangers White – panahon nin sulo

Pano ka makakatabang para maging handa sa panahon nin disgrasya saka kalamidad?

Gibohon 1

Basahon an istorya sa ibaba.Sarong aldaw nadangog ni Mikkel sa radyo an pagirumdom

na may dakulang posibilidad na magkaigwa nin hararom na baha sa saindang lugar. Tulos niyang kinua an saiyang bag para ilaag an mga importanteng gamit. Arin sa minasunod an dapat niyang ilaag sa laog kan bag?

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

161

Simbagan an mga kahapotan.1. Ano an mga dapat ilaag ni Mikkel sa laog kan bag?

2. Makakatabang daw ini sa oras kan saiyang pangangaipohan? Ipaliwanag an simbag.

3. Dapat daw pangarogan si Mikkel sa saiyang ginibo? Tano?

4. Kun ika kaya si Mikkel, mahanda ka man daw arog saiya sa oras nin kalamidad? Pano mo ini ihahanda?

Gibohon 2Maghurop-hurop sa karahayan na magiginibo kan pagiging

pirming handa sa panahon nin sakuna o kalamidad. Isurat ini sa kada puso.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

162

Tandaan TaMakakatabang an pagiging handa sa panahon nin

katibaadan o kalamidad para mailigtas an satuyang buhay.

Tinawan-duon kan National Disaster Risk Reduction and Management Council (NDRRMC) an sarong maigot na pangangampanya sa impormasyon para maaraman kan mga pamilya an importansya kan plano o paghahanda sa oras nin kalamidad. An pagtukdo sa gabos na tawo kan mga dapat gibohon sa panahon nin kalamidad dakula an naitataong tabang para sa ligtas na pagbuhay.

Maging handa kita sa maarabot na kalamidad nganing dai kita mabigla. Makakatabang man an pagiging kalmado para aram ta kun sain kita maduman. Pirming handa, iyan ang dapat tang isaisip, isapuso saka gibohon para maiwasan an disgrasya saka pagsayang nin buhay.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

163

Sa mga nangyayaring disgrasya saka kalamidad sa satuyang kapalibotan, arog sa nangyari kan bagyong Yolanda, nagkaigwa kita nin paghurop-hurop sa mga ginibo tang paghahanda. Kun sakali kaya na magkaigwa giraray nin bareta na may paabuton na delubyo na kasingkusog kan Yolanda, pano ka mahanda bago ini mag-abot?

Magsurat nin sarong dapat tandaan para maging handa sa disgrasya o kalamidad.

Panuga sa Pagiging HandaNangangako ako na magiging handa saka malaan

ako nin panahon bago pa man mag-abot an oras nin disgrasya/kalamidad arog kan _______________, _________________, para ________________________.

Nagtutubod ako na magiging ligtas ako kung __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________.

______________________Pirma kan Eskwela

Petsa:________________

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

DEPED COPY

Lagan nin an kolum na nagsasabi kun gurano ka kahanda sa panahon nin disgrasya o kalamidad.

Mga Paagi Pirming Handa

Handa DaiHanda

1. Pagdara nin payong para dai ako mabasa nin uran.

2. May emergency bag na may laog na gamit sa oras nin pangangaipo.

3. Madali kong nasasaray an mga bulong, pagkakan, de lata, saka tubig na malinig sa mga tamang laganan.

4. Kun sakaling may kasulo, aram ko an agihan pasiring sa Fire Exit o ligtas na agihan.

5. Aram ko an lugar na dapat dumanan kun may linog.

Tolong pakpak sa aking matibay na arog mo! Handang-handa ka na sa masunod na leksyon.

All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.