Embed Size (px)
DESCRIPTION
Newtopia-curator Katerina Gregos koos 20 belangrijke en interessante kunstwerken die hun visie op mensenrechten illustreren. Deze werden verwerkt in handige fiches met educatieve tips. Naargelang de leerstijl van je leerlingen kan je kiezen uit tips voor denkers, doeners, durvers en dromers.
Citation preview
Lesfiches Newtopia
Voor leerlingen van de 2de en 3de graad secundair onderwijs
ALFREDO JAAR (CHILI, 1956)
September, 11, 1973, 1974
Digitale print
Alfredo Jaar neemt een bijzondere plaats in op Newtopia. Naast de presentatie van zijn
werk in de groepstentoonstelling heeft de kunstenaar ook een solotentoonstelling in het
Brusselse ING Cultuurcentrum, als een satellietproject van Newtopia. Jaar is de afgelopen
dertig jaar consequent met de mensenrechten bezig geweest. Hij maakt foto’s, films,
installaties en op tekst gebaseerde werken, die inspelen op mondiale conflicten en
gebeurtenissen zoals genocide en onderdrukking in militaire dictaturen, die de relatie
tussen de ontwikkelde wereld en het zuiden onderzoeken en kritisch ontleden hoe deze
gebeurtenissen in de internationale media worden overgebracht, voorgesteld en
besproken. Zijn praktijk draait om de internationale actualiteit, met speciale aandacht
voor mensenrechtenschendingen, het ontnemen van sociale rechten en economische
ongelijkheid. Hij behandelt een breed scala aan onderwerpen, zoals de genocide in
Rwanda, de Amerikaanse medeplichtigheid aan de militaire dictaturen in Chili,
goudwinning in Brazilië, vervuiling in Nigeria, grensgeschillen tussen Mexico en de
Verenigde staten en neoliberale economische praktijken.
Aan de basis van zijn werk ligt een kritische analyse van de politiek van het beeld. Hij
deconstrueert de gestandaardiseerde manier waarop slachtofferschap en geweld in de
media worden voorgesteld en stelt de passieve consumptie van zulke beelden ter
discussie. In een tijd waarin beelden van gruweldaden gemeengoed en onderling
verwisselbaar zijn geworden, stelt Jaars werk kritische vragen. Leidt een oververzadiging
aan mediabeelden over oorlog en geweld bijvoorbeeld tot onverschilligheid? Of hoe kan
je nadenken over beelden van lijden op een manier die de apathie van de hedendaagse
massamediaconsumptie ter discussie stelt? Zo stelt Jaars werk de complexe kwestie van
menselijke empathie en ‘affect’, engagement en individuele verantwoordelijkheid aan de
orde, en hoe die in onze tijd als waarden kunnen worden hersteld.
Op Newtopia presenteert Jaar voornamelijk een selectie van zijn eerdere werken uit de
jaren 1970 en 1980, die een reactie zijn op zijn ervaringen met de militaire dictatuur in
zijn geboorteland Chili. In 1982 verliet hij het land en koos voor een zelf opgelegde
ballingschap in de Verenigde staten. September 11, 1973 is een digitale afdruk van een
kalender uit 1973. Die loopt op een normale manier door tot 11 september, de datum
waarop de regering van Salvador Allende gewelddadig werd omvergeworpen door een
militaire staatsgreep. Vanaf dat moment veranderen alle cijfers in de agenda in elven en
verwijzen zo symbolisch naar het einde van de democratie.
www.alfredojaar.net
INSTAP
Het werk van Alfredo Jaar stelt de manier waarop geweld in de media voorkomt in vraag.
Een mogelijke instap kan hier dieper op ingaan. Je toont enkele afbeeldingen waarin de
media een dubbele rol speelt. Voorbeelden vind je in de ppt op dia 1 tot en met 5. Je
start een klasdiscussie over de manier waarop geweld in de media wordt voorgesteld. Je
kan verwijzen naar de website http://www.finn.be/content/tonen-de-media-meer-dode-
mensen-dan-vroeger-opgepast-expliciete-beelden
Welke rol speelt een journalist als hij deze beelden wil tonen. Is hij louter toeschouwer of
ergens ook deelnemer aan het geweld en verantwoordelijk voor de vertekende
voorstelling ervan? Alfredo Jaar gaat via zijn kunst op zoek gaan naar ander manieren
om dit geweld in beeld te brengen. Je toont het werk van Jaar en stelt dit voor aan de
leerlingen. Je kan de leerlingen meer info geven over de gebeurtenissen van 11
september 1973 in Chili. http://nl.wikipedia.org/wiki/Augusto_Pinochet
DURVER
De leerkracht toont een krant uit Cuba http://www.ain.cu/ of een afbeelding van een
krant die te vinden is op dia 6 van de ppt. In deze kranten wordt nog steeds de datum
aangeduid met het aantal jaren na de revolutie. Waarom zou men dit doen? Is dit een
goed idee? (klasdiscussie) Een datum kan een symbolische betekenis hebben, kijk maar
naar September 11, 1973 van Jaar. Als vergelijking kan je het ook hebben over de
nieuwe jaartelling van de Franse Revolutie of de jaartelling in de Islam.
DENKER
Het getal 11 heeft in de politieke wereld van vandaag een beladen betekenis. De
leerkracht schrijft het getal op het bord. De leerlingen schrijven associaties op over het
getal. De leerkracht schrijft deze gedachten, beelden, gevoelens op. Jaar heeft ook een
bijzondere band met het getal 11, kijk maar naar het werk September 11, 1973. Zie ook
http://nl.wikipedia.org/wiki/11_september
DOENER
De leerlingen krijgen de opdracht om bij Google Afbeeldingen de term geweld/terreur in
te typen in vier verschillende talen. Terreur – Terror – االرهاب (Arabisch) - 恐怖主義
(Chinees). Vergelijk deze resulaten. Hoe stellen de verschillende regio’s terreur voor? Je
kan hetzelfde doen met het woord ‘macht’. Kijk ook naar het werk van Jaar dat macht
voorstelt aan de hand van bekende Handshakes http://universes-in-
universe.org/eng/magazine/articles/2012/alfredo_jaar/photo_tour/ngbk/15/
DROMER
11 September is een belangrijke datum voor Jaar. Je kan de leerlingen ook vragen welke
datum zij nooit in hun leven zouden vergeten.
TAYSIR BATNIJI (1966, PALESTINA)
GH0809, 2010 (detail)
digitale kleurendruk op papier/plexigals
Op een bewust emotieloze en nuchtere manier documenteert het werk van Taysir Batniji
de realiteit van het hedendaagse Palestina. Hij richt zich op het probleem van het verbod
op vrij verkeer, de toestand van vastzitten en isolement, de realiteit van het leven met
beperkte middelen en de kwestie van personen die verdwijnen of hun woonplaats moeten
verlaten.
GH0809 bestaat uit een reeks foto’s die, in de reclamestijl van immobiliënkantoren,
beelden tonen van huizen in Gaza die in 2008-2009 door Israëlische militaire aanvallen
werden verwoest. De begeleidende tekst geeft telkens informatie over het bouwplan van
het huis en het aantal inwoners. Batniji’s tekeningen, ten slotte, vertrekken ook vanuit
de werkelijkheid maar zijn veel suggestiever en mysterieuzer. In de huiselijke objecten of
situaties die hij schetst, zien we een gevoelig commentaar op de problemen waar
mensen dagelijks mee te maken krijgen en hun vindingrijkheid in het zoeken naar
oplossingen; tegelijk suggereren ze steeds een gevoel van verlies.
www.taysirbatniji.com
INSTAP
De Palestijnse kunstenaar Taysir Batniji laat door een fotograaf aan de andere kant van
de muur foto’s nemen van vernietigde huizen. Deze foto’s verwerkt hij in affiches voor
immobiliën. De verwoeste huizen uit Gaza worden weergegeven net na het moment dat
deze vernietigd zijn door de Israëlische bommen. Je kan de les beginnen met een
afbeelding van het werk van de graffiti kunstenaar Banksy op de Gazamuur. Je vindt de
afbeeldingen op dia 11-13 van de ppt. Toon de afbeeldingen en vraag wat de kunstenaar
met deze graffiti bedoelt. Ook de Franse fotograaf JR vertrekt vanuit deze problematiek.
Hij startte in 2007 het project Face2Face. Hij maakte foto’s van zowel Palestijnse als
Joodse mensen en plaatste die aan beide kanten van de muur. Op de website van de
kunstenaar vind je meer info. http://www.jr-art.net/projects/face-2-face.
DURVER
De leerkracht toont twee korte filmpjes over de Berlijnse muur en de muur rond de
Palestijnse gebieden. Wat zijn de gelijkenissen en de verschillen?
http://www.youtube.com/watch?v=4zT9Iq9uc4U (Berlijnse muur)
http://www.youtube.com/watch?v=R8bD5-BoaIA&feature=related (Muur rond Palestina)
Je kan ook dia 14-16 van de ppt. tonen en vergelijken.
DENKER
Het werk van Batniji, JR en Banksy behandelt dezelfde problematiek. Vraag aan de
leerlingen om de drie kunstenaars met elkaar te vergelijken wat inhoud en vorm betreft.
Laat ze verwoorden welke kunstenaar volgens hen het best de problematiek van de
bezetting van de Palestijnse gebieden weergeeft.
DOENER
Muren bakenen iets af. Welke zones zouden de leerlingen willen afbakenen in hun
school? Op welke manier zouden ze dit doen?
DROMER
Probeer de leerlingen te laten inleven in de Palestijnse situatie. Wat als er een muur
dwars door je klas zou lopen? Hoe zou je communiceren zonder internet, met een
strenge controle?
EDWARD BURTYNSKY (CANADA, 1955)
Three Gorges Dam Project, Yangtze, China, 2005
Chromogene kleurenafdruk, 99 × 124,5 cm
Edward Burtynsky’s werk onderzoekt de gevolgen van menselijke ingrepen in het
landschap en de natuurlijke omgeving, en peilt naar de effecten van industrialisering,
productie en de ontginning van natuurlijke hulpbronnen. In fotoreeksen die focussen op
proces, oorzaak en gevolg documenteert hij de transformatie van het milieu en van de
natuurlijke habitat. Burtynsky noemt zijn werk ‘een klaagzang om de teloorgang van de
natuur door de hand van de mens’ en ‘een bijkomende blik op de omvang van wat wij
vooruitgang noemen’. Three Gorges (uit zijn serie China) documenteert de bouw van de
grootste en krachtigste hydro-elektrische dam ter wereld (2 kilometer breed en 185
meter hoog) op de Yangtze, en wat werd achtergelaten in de nasleep van dit kolossale
project. De bouw leidde tot de evacuatie van meer dan 1,5 miljoen mensen (de grootste
die ooit in vredestijd plaatsvond) en had verwoestende gevolgen voor de lokale
gemeenschappen en voor het milieu. Hele steden, gemeenten, dorpen, boerderijen,
fabrieken, mijnen, archeologische en culturele sites werden onder water gezet.
Burtynsky’s foto’s beschrijven de gigantische industriële machine die in het proces wordt
ingezet en het apocalyptische landschap dat ze achterliet. Het lijkt wel alsof er een bom
ontploft is: alles is dor, verlaten en vernietigd. De beelden zijn zowel verontrustend als
zorgwekkend iconisch. Ze tonen de menselijke en politieke overmoed (het project is
tekenend voor China als groeiende economische en industriële grootmacht) maar ook de
totale minachting voor de machtelozen en stemlozen in de Chinese samenleving, terwijl
het ‘Nieuwe China’ in zijn zoektocht naar ‘vooruitgang’ alles letterlijk platwalst.
http://www.edwardburtynsky.com/
INSTAP
Bij de bouw van nieuwe projecten wordt vaak niet nagedacht over de negatieve gevolgen
voor de bewoners of voor het milieu. Burtynsky stelt deze praktijken aan de kaak. Als
instap kan je werken van deze kunstenaar tonen (http://www.edwardburtynsky.com/) of
de actuele discussie over bijvoorbeeld ‘U-place’ aankaarten.
(http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120530_145)
Je kan ook een filmfragment laten zien over de impact van vervuiling op het leefmilieu.
(http://www.youtube.com/watch?v=VhlW-DzaosQ&feature=related).
DURVER
De leerlingen moeten de voor- en nadelen van de industrialisatie tegen elkaar afwegen:
de ene groep is pro, de andere contra. Hebben de beelden van Burtynsky hun
argumenten pro of contra beïnvloed?
DENKER
Stel de volgend vragen aan je leerlingen: Zijn jullie voor- of tegen megalomane projecten
als ‘U-place’? Zou een fotoreportage over dit winkelcomplex dezelfde invloed hebben op
de publieke opinie als het werk van Burtynsky?
DOENER
Geef je leerlingen volgende opdracht: maak net zoals Burtynsky een foto van jouw
naaste omgeving waarbij een bouwproject negatieve gevolgen heeft of heeft gehad voor
de plaatselijke bewoners of het milieu.
DROMER
Laat je leerlingen een fotoreportage maken van een plaats waarvan zij vinden dat mens
en natuur er in harmonie samenleven.
INTERNATIONAAL INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS -
IISH (sinds 1935,Nederland)
De historische bronnen en de geschiedenis die ermee
geschreven wordt, zijn dikwijls een zaak van de
machthebbers. Als neutrale en onafhankelijke
instelling bewaart het IISG het kwetsbare erfgoed van
mensen die niet aan de macht waren, maar op een of
andere wijze voor hun emancipatie streden. Het
Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
(IISG) is een van de grootste documentatie- en
onderzoekscentra ter wereld op het terrein van sociale
en economische geschiedenis. Sinds zijn oprichting in
1935 zet het Instituut zich in voor het verzamelen,
behouden en ter beschikking stellen van het erfgoed
van sociale bewegingen wereldwijd. Het Instituut is
onafhankelijk en is daardoor een natuurlijke
bewaarplaats voor het dikwijls bedreigde culturele
erfgoed van arbeidersbewegingen en andere
emancipatorische groepen en stromingen. De
onderzoeksafdeling van het Instituut richt zich op de
geschiedenis van arbeidsverhoudingen wereldwijd en
organiseert internationale projecten op dit terrein. De
collectie bestaat uit 3200 archieven, meer dan een
miljoen boeken en visueel materiaal (waaronder ruim
116.000 affiches). Samen beslaan ze ruim 50 km
planklengte. Het IISG is een instituut van de
Koninklijke Nederlandse Akademie van
Wetenschappen (KNAW). Het establishment is in veel
archieven en bibliotheken meestal goed
vertegenwoordigd. Het IISG bewaart juist het
materiaal van groeperingen die zich tegen de
gevestigde orde verzetten. Denk bijvoorbeeld aan de
nalatenschap van de Spaanse anarchisten van 1936
en de Iraanse oppositie en diaspora na 1979. Het
Instituut is in de eerste plaats geïnteresseerd in alle
zaken die met werk te maken hebben, maar bewaart
ook het erfgoed van maatschappelijke stromingen
zoals utopisten, milieubewegingen, provo’s, krakers
en vegetariërs. Het Instituut verzamelt wereldwijd en
heeft lokale kantoren in Ethiopië, Thailand, Bolivia,
Rusland, India en Turkije. Het verzamelde materiaal
of een digitale kopie daarvan wordt in Amsterdam
beschikbaar gesteld voor onderzoek. Voor Newtopia
presenteert het Instituut een reeks affiches uit zijn
uitgebreide collectie, die sleutelmomenten van sociaal
en politiek activisme en protest in de naoorlogse
periode afbeelden.
socialhistory.org
Jose Martinez Guerricabeitia, OSPAAL (Havana) Exequiel Ponce, 1979. Ondersteuningsactie voor E. Ponce, de leider van de Socialistische Partij van Chili, en C. Lorca, algemeen secretaris van de socialistische Jeugd Chili, antifascistisch strijder voor het Chileense volk, gearresteerd in juni 1975 in Santiago, Chili.
INSTAP
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/journaal/
2.21227/2.21228/1.1299726 toont een protestmars van de Indignados in Brussel.
Bekijk met je leerlingen dit stukje film en kijk op welke manier affiches hier worden
gebruikt.
DURVER
Je geeft de volgende opdracht aan je leerlingen: indien jullie een protestmars zouden
organiseren, voor welk middel zouden jullie dan opteren: vuur, een slogan, een lied of
geweld? Vinden jullie het gebruik van poster een geschikt medium, zoals deze van het
IISH?
DENKER
Je stelt de volgende vragen aan je leerlingen: waarom denken jullie dat mensen
protesteren? Wat is het belang van protest? Waarom bewaart een instituut als IISH
dergelijke posters?
DOENER
Je geeft je leerlingen de volgende opdracht: kies één regel uit het schoolreglement waar
je het niet mee eens bent en probeer een ludieke protestmars te organiseren tegen deze
regel. Zou een affiche geschikt zijn voor jullie actie?
DROMER
Je stelt de volgende vraag aan je leerlingen: hebben jullie zelf of jullie ouders of jullie
familieleden ooit meegedaan aan een protestmars: welke gevoelens maakten deze
gebeurtenis bij jullie los? De leerlingen maken vervolgens aan de hand van deze
gevoelens een mind-map en schrijven deze op een grote affiche.
Patrice Lumumba, 1972. Campagneaffiche over Congo. Internationale solidariteitsdag met Congo
GANZEER (EGYPTE, 1982)
The Mask of Freedom,2011 Sticker
Ganzeer (ook bekend als Mohammed
Fahmy) is een straatkunstenaar, grafisch
ontwerper, illustrator, beeldend
kunstenaar, blogger en activist, hoewel
hij al die labels waarschijnlijk zou
afwijzen. Hij is bekend om zijn
muurschilderingen waarop de martelaren
van de Egyptische revolutie staan
afgebeeld, zijn grafische stencils en
graffiti die de politieke onderdrukking in
Egypte aan de kaak stellen, en zijn
uitgesproken kritiek op de militaire raad
die in Egypte aan de macht is. Zijn werk
is uitgegroeid tot een van de drijvende
krachten achter de politieke en
revolutionaire graffiti in de straten van
Caïro. Zijn straatkunst en zijn grafisch
werk zijn symbolen van de opstand
geworden en hebben die opstand
tegelijkertijd een iconische visuele taal
bezorgd, die in de openbare ruimte
resoneert. The Mask of Freedom, dat als
sticker circuleerde, toont bijvoorbeeld een
geknevelde en geblinddoekte man met
kleine vleugels aan weerszijden van zijn
hoofd: een bewust decoratief idee van
vrijheid. Op het bijschrift eronder staat te
lezen: ‘Saluut van de Hoge Raad van de
Strijdkrachten aan de liefhebbende zonen
van de Natie’. De visuele taal is hier
direct, symbolisch, inventief en
gedenkwaardig. Ganzeer maakt deel uit
van een nieuwe generatie van moedige,
uitgesproken politiek geëngageerde
kunstenaars die zich actief inzetten om in
Egypte veranderingen door te voeren en
die — voor het eerst in dat land — de openbare ruimte opeisen door middel van kritisch
creatieve expressiemiddelen. Hij is ook een fervent antimilitarist, die ooit verklaarde dat
‘als de wereldleiders en beleidsmakers de wereldvrede oprecht willen laten zegevieren,
de ontmanteling van legers en oorlogswapens niet zo’n heel absurde eis is’.
http://www.ganzeer.com/
INSTAP
De Egyptische revolutie is één van de voornaamste gebeurtenissen uit de ‘Arabische
lente’. De Egyptische kunstenaar Ganzeer deed een artistieke bijdrage aan deze
revolutie. Als instap kan je de kunstenaar zijn blogspot (http://ganzeer.blogspot.be/)
tonen of een nummer laten horen van artiesten die eveneens over revoluties zongen:
The Beatles (Revolution http://www.youtube.com/watch?v=KrkwgTBrW78) en Tracy
Chapman (Talkin bout a revolution http://www.youtube.com/watch?v=SKYWOwWAguk).
Een ander bijzonder lied is Blowin in the wind van Bob Dylan
(http://www.youtube.com/watch?v=TL_FEFMlzVY): het lied is uitgegroeid tot het lijflied
van de beweging voor de burgerrechten en de vredesbeweging in de roerige jaren zestig
van de twintigste eeuw.
DURVER
Bespreek volgende stelling met je leerlingen: stel, jullie willen een revolutie ontketenen,
welke verschillende stappen moeten jullie doorlopen? Zou een stickeractie zoals die van
Ganzeer een goede zet zijn?
DENKER
Stel de volgende vragen aan je leerlingen: wat zijn de verschillende redenen om een
revolutie te ontketenen? Wat zou er moeten gebeuren om een revolutie te starten? Kan
een klein initiatief als de stickers van Ganzeer een aanzet zijn?
DOENER
Geef aan je leerlingen de volgende opdracht: teken zelf een sticker met een afbeelding
van iets dat jezelf zou willen veranderen in jullie school en probeer deze sticker te
verspreiden.
DROMER
Laat je leerlingen het lied van Tracy Chapman horen. Waaraan denken zij als ze dit lied
horen? Laat hen dit opschrijven. Laat hen het werk van Ganzeer nog eens bekijken.
Waaraan denken zij als ze dit werk zien. Laat hen dit opschrijven. Laat hen per twee
kijken naar wat ze hebben opgeschreven.
ALI FERZAT (SYRIE, 1951)
cartoons
Ali Ferzat is een van de meest vooraanstaande
cartoonisten en politieke satirici in de Arabische
wereld. Zijn onderwerpen omvatten de
actualiteit, met een bijzondere focus op Syrië
en het Midden-Oosten, de schendingen van de
mensenrechten in de regio, het absolutisme en
de bureaucratie van veel Arabische staten, en
de idealen van vrijheid en democratie. Ferzat
begon zijn werk te publiceren in kranten die
onder staatstoezicht stonden, maar hij
publiceerde ook zijn eigen onafhankelijke
satirische blad al-Doomari (Lant aaropsteker)
— een zeldzaamheid in een land waar de media
door de staat worden gecontroleerd — totdat
hij in 2003 gedwongen werd het op te doeken.
In 2011 kreeg hij de Sacharovprijs voor de
vrijheid van denken, voor zijn bijdragen aan
‘de fundamentele vrijheden en de politieke
verandering in de Arabische wereld’.
Oorspronkelijk vermeed Ferzat het echte
mensen te karikaturiseren, maar sinds de
Syrische opstand zie je in zijn cartoons
herkenbare personages. Ferzat richt zijn
scherpe pen op de figuur van Bashar al-Assad
en zijn cartoons vormen een felle kritiek op het
regime. In een tekening zit Assad op de rand
van een leunstoel, nadat de veren in het
kussen hem er hebben ‘uitgeworpen’. In een
andere probeert hij een lift te versieren van de
(toenmalige) Libische dictator Muammar
Gaddafi, die aan het stuur van een vluchtauto
in volle vaart zit. Vorig jaar ontvoerden de
Syrische veiligheidstroepen Ferzat. Hij werd in
elkaar geslagen en als ‘waarschuwing’ werden
zijn handen gebroken. Zijn cartoons zijn
verboden in landen als Jordanië en Libië en hij
werd met de dood bedreigd. Ondanks dit alles
blijft Ferzat de corruptie en het machtsmisbruik
in de Arabische wereld bekritiseren en de
grenzen van de vrijheid van meningsuiting
verleggen.
http://www.ali-ferzat.com/
INSTAP
Cartoons hebben niet alleen een ludieke functie, vaak willen zij ook problemen in de
maatschappij aankaarten. De commotie rond de Mohammed cartoons toonde dit zeer
duidelijk aan (http://nl.wikipedia.org/wiki/Cartoons_over_Mohammed_in_Jyllands-
Posten). Deze cartoons dienen als instap voor de werken van Ferzat.Je vindt de cartoons
in de ppt. dia 31. Toen de Syrische kunstenaar Ali Ferzat het beleid van Bashar al-Assad
openlijk in zijn cartoons begon te bekritiseren werden zijn handen gebroken en werd hij
in elkaar geslagen ‘als waarschuwing’.
DURVER
Je geeft aan je leerlingen de volgende opdracht: je bent hoofdredacteur van een
belangrijke krant. Ga je dergelijke cartoons zoals deze van Ferzat publiceren, waarom
wel en waarom niet?
DENKER
Stel aan je leerlingen de volgende vragen: zijn er onderwerpen die absoluut taboe zijn
om in een cartoon te plaatsen? Vinden jullie dat Ferzat te ver gaat of juist niet?
DOENER
Laat je leerlingen zelf een cartoon maken, net zoals Ferzat, die kritiek levert op een
situatie of een persoon uit de Belgische politiek
DROMER
‘De idealen van de vrijheid en de democratie’ : welke woorden en associaties koppelen je
aan deze uitspraak? Laat je leerlingen hun woorden en associaties noteren op post-its
en kleef de post-its op het bord. Op die manier krijg je een mind-map.
KRZYSZTOF WODICZKO (POLEN, 1943) De nieuwe Mechelaars, 2012
video-installatie
Krzysztof Wodiczko is vooral bekend om zijn grootschalige dia- en videoprojecties op
architecturale gevels en monumenten. In Europa, de Verenigde Staten, Azië, Latijns-
Amerika, Australië en Canada realiseerde hij meer dan tachtig zulke publieke projecties.
Oorlog, conflict, trauma, geheugen en communicatie zijn enkele van de belangrijkste
thema’s in een oeuvre dat vier decennia omspant en waarin de kunstenaar nadrukkelijk
ingaat op de behoeften van marginale burgers in stedelijke samenlevingen — burgers die
vaak overleven buiten de gebruikelijke grenzen van juridische en sociale hulpmiddelen.
Voor Newtopia heeft Wodiczko een nieuw publiek project bedacht waarbij hij de gevel
van het Mechelse stadhuis tijdelijk verandert in een visueel en auditief
communicatiemiddel voor nieuwkomers in Mechelen. Met de steun van de Mechelse
Werkgroep Integratie Vluchtelingen nam de kunstenaar in de zomer van 2012 een aantal
interviews af met personen die ooit in de stad toekwamen, zowel recent als jaren
geleden. Een speciaal ontworpen interface maakte het mogelijk om alleen de ogen van
de sprekers te filmen. Met dit werk hebben deze nieuwe immigranten en vluchtelingen de
mogelijkheid om via het prestigieuze politieke en architecturale lichaam van het stadhuis
(de belangrijkste democratische instelling van de stad) verhalen te brengen over hun
dagelijks leven en hun traumatische ervaringen van ontheemding. Wodiczko laat de stem
van de nieuwkomers in de stad horen en toont hun ogen. Zo kunnen ze geleefde
ervaringen delen die moeilijk via een directe, niet-gemedieerde weg uit te drukken zijn
en die moeilijk te vatten zijn voor Mechelaars die nooit tot emigratie gedwongen werden.
http://en.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Wodiczk
INSTAP
Als instap voor de video- installatie van Wodiczko kan je een aantal foto’s van zijn
installatie voor Newtopia tonen.
(http://www.facebook.com/media/set/?set=a.438377476206572.99439.1317927968650
43&typ) en een filmpje waarin Wodiczko zelf aan het woord is
(http://www.youtube.com/watch?v=UX1aj57VkKg).J Je kan ook het werk ‘The surplus citi guide’ van de kunstenaar Carl Philips bespreken
(http://www.z33.be/node/1715?album=1645).
Je kan ook verwijzen naar het Vrijheidsbeeld van New York (ppt. dia 32).
Wodiczko werkt rond het thema van de marginale burgerzin in stedelijke samenlevingen.
Het vrijheidsbeeld van New York staat hier symbool voor. Het is gemaakt voor de vele
inwijkelingen in het ‘land van de vrijheid’. De Limburgse kunstenaar Carl Philips maakte
een gids voor mensen die in de rand van de samenleving leven in Hasselt. In deze gids
stond bijvoorbeeld beschreven waar je gratis sanitaire voorzieningen, drinkwater, voedsel
of draadloos internet kon vinden.
DURVER
Geef aan je leerlingen de volgende stelling: je ouders beslissen om naar het buitenland
te emigreren: ga je mee? Waarom wel en waarom niet?
Vind je het werk van Wodizcko geslaagd om het thema migratie aan te raken?
DENKER
‘Zo kunnen deze mensen hun geleefde ervaringen delen die moeilijk via een directe, niet-
gemedieerde weg uit te drukken zijn’? Deze zin komt uit catalogustekst van Newtopia.
Laat je leerlingen nadenken over deze zin en laat hen de zin uitleggen aan elkaar.
DOENER
Geef aan je leerlingen de volgende opdracht: maak een stadsgids voor ‘immigranten’ in
jouw stad en inspireer je op de stadsgids van Carl Philips.
DROMER
Stel aan je leerlingen de volgende vragen: Met welke dromen, emoties en idealen
verhuizen mensen naar een andere stad of land?
Zou jij het fijn vinden als jouw ogen geprojecteerd worden op het stadhuis van
Mechelen?
KENDELL GEERS (ZUID- AFRIKA, 1968)
Mensenrechten kunnen alleen
bestaan als we van onszelf
beginnen te houden, als we
beginnen te leven met respect
voor ons natuurlijke zelf en in
harmonie met de wereld om ons
heen. De geschiedenis heeft zo
dikwijls aangetoond dat vanaf het
moment dat onze voorouders de
strijd om onze mensenrechten te
beschermen hebben gewonnen, dit
recht zeer snel verloren gaat in de
waas van luxe en comfort. De
vrijheid om te leven zonder angst
voor vervolging ontaardt in een
vrijheid om te consumeren. Het
kapitalisme heeft ons ertoe verleid
te geloven dat we pas vrij zijn als
we consumeren en het directe
gevolg van die consumptie is dat
ergens — uit het oog, uit het hart
— ergens anders op de planeet, de
als vanzelfsprekend beschouwde
basiselementen van onze luxueuze
levensstijl worden geteeld of
vervaardigd of verwerkt op een
manier die een schending is van
de menselijke, dierlijke,
plantaardige en minerale rechten
van iets of iemand anders. We
kunnen ons leven en onze
levensstijl niet scheiden van die van anderen en we kunnen niet langer de gevolgen van
onze comfortzone negeren en ons individuele zelf afscheiden van de rest van de planeet.
Ik ben een kunstenaar en geen politicus; het dus is niet mijn rol om de sociale patronen
te proberen te veranderen. Als kunstenaar kan ik de bezoekers van mijn kunstwerken
echter in staat stellen zich in te laten met hun zelf en via hun verbeelding de deuren der
waarneming te openen. Terwijl de politicus afhankelijk is van stemmen en veto’s om de
wereld te veranderen, zijn mijn wapens de contradictie en de explosieve kracht van
dromen en het transformerende potentieel van de verbeelding. Ik heb besloten mijn
solo-uitnodiging voor Newtopia open te stellen en gasten en vrienden uit te nodigen om
hun persoonlijke visie op en interpretatie van dit complexe onderwerp te delen. Ik heb
kunstenaars uitgenodigd om te spreken met de vrijheid en de expressie die politici,
wetenschappers, bedrijven en consumenten zich liever niet meer herinneren, om zo
degenen die de moeite nemen om te luisteren eraan te herinneren dat de strijd voor de
rechten van de planeet, de rechten van elk dier, elke plant, elk mineraal en elke mens
dringend moet geëerbiedigd worden als we allemaal willen overleven. Elk van de
kunstenaars is uitgenodigd op grond van het feit dat hij of zij een grondige ervaring uit
de eerste hand heeft in het omgaan met vragen rond mensenrechten.
http://en.wikipedia.org/wiki/Kendell_Geers
INSTAP
Je schrijft drie citaten op het bord:
- Kan kunst iets over mensenrechten zeggen?
- Kan de kunstenaar zeggen wat hij wil?
- Kan kunst de wereld redden?
De leerlingen gaan naar het bord en zetten zich voor het citaat waarmee ze het volledig
eens zijn. Dit is de opstap naar het werk van Kendell Geers die voor Newtopia
kunstenaars heeft uitgenodigd die ervaring hebben met het thema mensenrechten.
DURVER
De leerkracht toont een aantal kunstwerken van kunstenaars die Geers heeft uitgenodigd
en een aantal mensenrechten. De leerlingen moeten deze aan elkaar koppelen en
uitleggen waarom ze deze keuze maken. De kunstenaars zijn Marina Abramovic (Rest
energy with Ulay), Barbara Kruger (The innocent have nothing to fear) en Charlie Chaplin
(Afbeelding uit Modern times). De afbeeldingen van deze kunstwerken zijn te vinden op
dia 40 van de ppt. De drie mensenrechten zijn:
- Niemand heeft het recht ons te kwellen of te folteren
- We zijn allemaal beschermd door de wet
- Het recht van de werknemer
DENKER
De leerlingen in de klas lezen het onderstaande citaat van Kendell Geers en discussiëren
erover.
Ik ben een kunstenaar en geen politicus; het dus is niet mijn rol om de sociale patronen
te proberen te veranderen. Als kunstenaar kan ik de bezoekers van mijn kunstwerken
echter in staat stellen zich in te laten met hun zelf en via hun verbeelding de deuren der
waarneming te openen. Terwijl de politicus afhankelijk is van stemmen en veto’s om de
wereld te veranderen, zijn mijn wapens de contradictie en de explosieve kracht van
dromen en het transformerende potentieel van de verbeelding.
DOENER
De leerlingen krijgen info over de kunstwerken van Abramovic, Kruger en Chaplin, drie
van de kunstenaars die Geers heeft uitgenodigd en ze moeten aan de klas een korte
toelichting bij deze werken geven. De info over deze kunstenaars vind je in de ppt. op
dia 41-43.
DROMER
Uit de selectie van deze drie kunstwerken kiezen de leerlingen in kleine groepjes de
kunstenaar die het nauwst bij hen aansluit. Ze leggen ook uit waarom.
AMAR KANWAR (INDIA, 1964)
The Torn First Pages, 2004-08 19-kanaalsvideo-installatie, kleur en zwart-wit, geluid, sitespecifieke afmetingen
Ko Than Htay was een Birmese boekhandelaar die veroordeeld werd tot drie jaar
gevangenisstraf omdat hij uit elk boek dat hij verkocht de eerste bladzijden scheurde.
Die pagina’s waren voorbehouden aan de propaganda die het militaire regime liet
drukken in elke krant, elk tijdschrift of boek dat in het land werd geproduceerd. Amar
Kanwars monumentale videoinstallatie neemt dit verhaal als uitgangspunt. Ze schetst de
historische omstandigheden en de extreme sociale situatie in Birma (nu Myanmar): de
onderdrukking van etnische minderheden, de systematische schendingen van de
mensenrechten en de vaak gewelddadige dood van dissidenten. De kern van zijn
gefragmenteerde verhaal wordt gevormd door een engagement met poëzie als een vorm
van bewijsmateriaal. Voor Kanwar is een beeld altijd een ‘presentatie van poëzie’. Daarbij
horen onvermijdelijk ook vragen rond het bewijzen van iets anders — criminaliteit,
onderdrukking, veerkracht en weerstand. Kanwar neemt zijn vorige films op in een
indringende en complexe presentatie op 19 schermen, waarin hij reisverslagen,
documentaires en getuigenissen combineert. Omdat de kunstenaar in Myanmar/Birma
niet mag filmen, komen de meeste beelden van elders: landschappen gefilmd in India of
Thailand, videoportretten van Birmaanse dissidenten in ballingschap in Europa of de
Verenigde Staten, found footage. De filminstallatie voert niet alleen een nieuw onderzoek
naar de kwestie van bewijsmateriaal maar toont ook gevallen van individuele moed en
collectieve veerkracht in een strijd om sociale rechtvaardigheid, hedendaagse vormen
van geweldloosheid en beelden van ballingschap en ontwrichting. Kanwar droomt luidop:
‘Stel je de formele presentatie van poëzie voor als bewijsmateriaal in een toekomstig
tribunaal voor oorlogsmisdaden. Stel je voor, negentien vellen papier die voor altijd in de
wind zweven…’
http://amarkanwar.com/
INSTAP Ko Than Htay was een Birmese boekhandelaar die uit elk boek dat hij verkocht de eerste
bladzijden scheurde. Voor deze actie werd hij tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld.
Waarom? Deze pagina’s waren voorbehouden voor de propaganda van het militaire
regime. Dit gold ook voor kranten en tijdschriften.
Amar Kanwar verwerkte deze gebeurtenis in een video installatie. Als instap kan je een
afbeelding tonen van Ko Than Htay met zijn boeken
(http://www.wordsinspace.net/media-materiality/2012-spring/?p=625) of de scène uit
de film ‘Dead poet society’ (http://www.youtube.com/watch?v=wOENu0fK0uM) waar de
leerkracht al zijn leerlingen aanmoedigt om zelfstandig na te denken en ook de eerste
pagina’s uit hun handboek te scheuren.
DURVER
Stel de volgende vraag aan jouw leerlingen: zou jij, zoals Ko Than Htay, bepaalde
pagina’s uit een boek scheuren omdat je van mening was dat je recht op zelfstandig
denken werd geschonden? Waarom wel of waarom niet?
DENKER
De leerlingen moeten over de volgende stelling nadenken: ‘You have to think for
yourself’. Is dit zo of moeten er toch bepaalde regels door de staat worden opgesteld? En
is deze uitspraak van toepassing op dit kunstwerk van Kanwar?
DOENER
Geef aan je leerlingen de volgende opdracht: scheur één pagina uit een boek, krant,
tijdschrift waarvan jij vindt dat het de tegen je recht op een eigen mening ingaat.
Presenteer deze pagina net zoals Kanwar.
DROMER
Stel aan je leerlingen de volgende vraag: wat is jouw reactie als je mensen onderdrukt
ziet worden: kies je dan voor een heftige emotionele reactie of zou je het op een meer
poëtische manier aanpakken zoals Kanwar?
STELIOS FAITAKIS (GRIEKENLAND, 1976)
Imposition Symphony (detail), 2011
Muurschildering, speciale opdracht voor het Deense Paviljoen,
54ste Biënnale van Venetië.
Latex, acryl, gespoten verf
Aan de Byzantijnse
schilderkunst ontleende
Stelios Faitakis niet alleen
de starre vormelijkheid van
de figuren, maar ook een
onlogische plek waarin
perspectief wordt vervormd
en een mythologische tijd
heerst. In plaats van
afbeeldingen van engelen,
heiligen en de dualiteit van
het paradijs en de hel,
schildert hij hedendaagse
burgers die gevangenzitten
in een epische dichotomie
van utopie versus dystopie.
Het utopische omvat altijd
twee oppositionele
elementen: het streven naar
een betere wereld en de
verzekering dat die slechts
in onze verbeelding kan
bestaan. De krachtige
figuratieve techniek, de
symbolische constructie en
de aan de Byzantijnse stijlen
ontleende concentratie
creëren in Faitakis’ werk een
bijzonder relevant
détournement van de
contradicties van de utopie.
Faitakis’ beeldtaal is
een reflectie op diverse ideeën over wat een huidige utopische projectie met zich mee
zou kunnen brengen. Hij gebruikt elementen uit de utopische satire om een stedelijk
paradijs vol cutting-edge genoegens te schilderen: allerlei soorten technologische
snufjes, clubcultuur in overvloed en digitale roem voor iedereen, plus voedsel, drank en
drugs naar behoefte. Alle rechten van de individuele zelfexpressie worden tot het uiterste
gedreven. Faitakis’ plechtige figuren in hun transcendente tweedimensionale ruimte zijn
onwaarschijnlijke bewoners van deze turbokapitalistische, technologische hemel en horen
evenmin thuis in de chaos, het conflict, de ecologische ineenstorting en de tirannie van
het beroemd-zijn die we vandaag kennen. In zijn beelden verandert de visie van
ongebreideld consumentisme en eeuwige urbane ontspanning op een voorspelbare
manier in een dystopie van een onderdrukkend entertainment en een individualisme dat
technologisch wordt verheerlijkt. Binnen de gewijde ruimte van de Byzantijnse
schilderkunst lijken deze beelden van extreem individualisme en door Facebook
aangedreven collectivisme bijzonder anachronistisch en dystopisch.
INSTAP
Als instap toont de leerkracht het contrast tussen de oude Byzantijnse schilderkunst of
mozaïekkunst, dia 25 in de ppt., en de nieuwe waarvan Faitakis een voorbeeld is. Terwijl
de oude kunst engelen, heiligen en de tegenstelling tussen het paradijs en de hel toont,
kenmerkt de kunst van Faitakis zich door hedendaagse thema’s.
DURVER
Een kenmerk van onze hedendaagse samenleving is het individualisme versus het
collectivisme van facebook. Ga hierover in discussie met je leerlingen. Laat de leerlingen
ontdekken op welke manier Faitakis deze thematiek aanraakt in zijn werk.
DENKER
De leerlingen moeten het verschil uitleggen tussen een utopie en een dystopie aan de
hand van zelf gevonden afbeeldingen. Zouden zij het werk van Faitakis als een utopie of
dystopie omschrijven?
DOENER
Je toont een middeleeuwse afbeelding van de hel en een hedendaagse. Deze
afbeeldingen zijn in de ppt. op dia 26 en 27 te vinden.
Laat de leerlingen aan de hand van oude kranten een collage maken waarin ze hun eigen
hel verbeelden.
DROMER
Een onderwerp van Faitakis zijn werk is de zin ‘digitale roem voor iedereen’: willen je
leerlingen dit bereiken en hoe denken zij dit te doen?
GIANNI MOTTI (ITALIE, 1958)
ONU, Intervention, 53rd session of the Commission
on Human Rights, UN, Geneva, 1997
Cibachromeprint, 42,5 × 64 cm
Een eenvoudige beschrijving van deze actie gaat als volgt. Het gebeurde op vrijdag 4 juni
2004, tijdens de halve finale enkelspel heren op het tennistoernooi van Roland Garros in
Parijs. Als publieke reactie tegen het officiële bezoek van George W. Bush aan de stad
trok Gianni Motti, die in het publiek zat, een gele zak over zijn hoofd. Het was een zak
zoals die ook werd gedragen door de Iraakse gevangenen in Abu Ghraib. Gedurende acht
minuten werd zijn tussenkomst door perscamera’s gefilmd en over de hele wereld
uitgezonden. Vervolgens werd ze onderbroken door de security. Timing vormt de kern
van dit eenmansprotest. Hoelang duurde het voordat de veiligheidsmensen van het
toernooi beseften dat iemand het tv-beeld bezoedelde? Een gelijkaardige vraag kan
gesteld worden met betrekking tot de onthulling van de gebeurtenissen in Abu Ghraib.
Hoelang duurde het vooraleer de Amerikaanse overheid ontdekte dat haar soldaten
stelselmatig gevangenen vernederden en martelden? Aanvankelijk toonden de
Amerikaanse media weinig belangstelling: de informatie werd in januari 2004 naar buiten
gebracht, maar het was pas in april dat het nieuwsmagazine 60 Minutes er uiteindelijk
verslag over deed. Tegen juni 2004, toen Bush naar Parijs kwam, werd er wereldwijd
volop gereageerd tegen deze wantoestanden. Motti zat strategisch geplaatst in de vip-
box, recht tegenover de belangrijkste camera’s. Het tv-kijkende publiek had dus een
goed zicht op zijn gele kap — de verwijzing naar de verschrikkelijke martelscènes werd
onmiddellijk opgepikt. Als een Don Quichot van de kunstwereld probeert Motti de
Amerikaanse president en andere politieke hoogwaardigheidsbekleders uit te dagen door
massale media-evenementen te kapen. In 1997 infiltreerde hij in een VN-zitting over
mensenrechten in Genève en ging hij in de zetel van de afwezige Indonesische
afgevaardigde zitten. Toen hij aan de beurt was, sprak Motti namens etnische
minderheden en gaf hij de machthebbers een les in mensenrechten: lichamelijke
integriteit, menselijke waardigheid en vrijheid van meningsuiting. Een foto van deze actie
wordt hier afgebeeld.
INSTAP
De leerkracht toont een filmpje van een actie van Femen, een organisatie uit Oekraïne
die opkomt voor vrouwenrechten (http://www.youtube.com/watch?v=kSO_StsijFA).
Daarnaast toont hij de foto van Motti op Roland Garros met een gele zak om zijn hoofd.
Dia 29 van de ppt. Dit toont aan dat er verschillende manieren zijn om te protesteren
tegen onrecht.
DURVER
Zijn de performances van Motti kunst of zijn het politieke acties?
Je kan over deze uitspraak met de leerlingen een borddiscussie houden.
DENKER
Stel aan je leerlingen de volgende vraag: stel dat jij samen met Motti in het publiek op
Roland Garos zat, zou zijn actie voor jou dan duidelijk zijn?
DOENER
Geef aan je leerlingen de volgende opdracht: verzin zoals Motti een relevante actie of
performance om een bepaald mensenrecht aan de kaak te stellen.
DROMER
Stel aan de leerlingen de vraag welke schending van een mensenrecht ze in België
zouden willen aankaarten en op welk muziekfestival ze dit zouden doen.
FERNANDO SANCHEZ CASTILLO (SPANJE, 1970)
Pegasus Dance (a choreography for watergun-vehicles), 2007
Eenkanaalsvideo, kleur, geluid, 12’ 15”
Fernando Sánchez Castillo’s multidisciplinaire werk focust op de politieke geschiedenis en
legt in het bijzonder de nadruk op het onderzoek naar geweldsuitoefening en
machtsmisbruik. Zijn werk is vaak geïnspireerd door de 20ste-eeuwse geschiedenis van
Spanje, met name de impact van generaal Francisco Franco’s bewind op de Spaanse
samenleving. Castillo ontleedt het recente verleden en werkt daarbij vaak met
monumenten en de openbare ruimte. Maar in plaats van zich alleen op trauma’s te
richten gebruikt hij vaak het poëtische vermogen van kunst om situaties te verbeelden
waarin geweld door schoonheid kan worden verzacht. Pegasus Dance is een
balletchoreografie met waterkanonnen. De video van dit evenement, dat in de haven van
Rotterdam werd opgevoerd in samenwerking met de Nederlandse oproerpolitie, toont
twee vrachtwagens met waterkanonnen, zoals ze vaak worden gebruikt om relschoppers
uiteen te drijven. De voertuigen voeren een sierlijke dans uit in een lege ruimte langs de
kustlijn. De video ontvouwt zich als een choreografie van twee geliefden: de twee
vrachtwagens ontmoeten elkaar en maken elkaar het hof, waarbij elke wagen
waterfonteinen spuit als een manier om te communiceren en te flirten. De kunstenaar zet
de negatieve connotaties van de voertuigen als machines van onderdrukking om in een
poëtische daad van schoonheid. Hij transformeert de agressieve rompen van de
vrachtwagens tot sierlijke wezens die zich overgeven aan een romantische dans.
Uiteindelijk vormt het werk niet alleen een scherpe kritiek op de zinloosheid van geweld,
maar is het ook een ode aan de transformatieve, verlossende kracht van kunst en haar
vermogen om zich een betere wereld voor te stellen.
INSTAP
Sanchez Castillo vermengt geweld en schoonheid in dit werk. Als instap kan een
afbeelding van Banksy getoond worden waarbij eenzelfde thematiek wordt gebruikt: een
demonstrant heeft in de plaats van een molotovcocktail een bos bloemen in zijn hand.
Deze afbeelding is te vinden in de ppt. op dia 28. Je kan ook een filmpje tonen waarin
waterkannonnen worden ingezet (http://www.youtube.com/watch?v=btbJ7yxId2A) om
demonstranten of oproerkraaiers tegen te houden.
DURVER
Stel aan je leerlingen de volgende vraag: een grote massa voert een betoging met
geweld, welke middelen zet je in behalve het waterkanon zoals bij Sanchez Castillo en
waarom?
DENKER
Stel aan je leerlingen de volgende vraag: kun je nog ‘machines van onderdrukking’
geven behalve een tank en een waterkanon? Let op! Dit mag zowel letterlijk als figuurlijk
zijn. Beschrijf daarnaast hoe Sanchez Castillo het waterkanon voorstelt?
DOENER
De leerlingen moeten op het internet drie kunstwerken zoeken die net als dit werk van
Sanchez Castillo de ‘schoonheid van het geweld’ uitbeelden.
DROMER
Geef de volgende opdracht aan je leerlingen: schrijf op post-its de associaties die jullie
bij de begrippen ‘geweld’ en ‘schoonheid’ bedenken. Vergelijk deze twee met elkaar en
ga ook na of er raakpunten te vinden zijn zoals in dit werk van de Spaanse kunstenaar.
TARYN SIMON (USA, 1976)
The Innocents, 2002
Chromogene afdruk, 123 × 158 cm
The Innocents documenteert de verhalen van mensen die in de gevangenis zitten voor
gewelddadige misdaden die ze niet hebben begaan. Waar het om gaat, is de vraag naar
de functie van fotografie als een geloofwaardige ooggetuige en arbiter. De belangrijkste
oorzaak van onterechte veroordeling is onjuiste identificatie. Een slachtoffer of
ooggetuige identificeert een vermoedelijke dader via foto’s en opstellingen die gebruikt
worden bij de ordehandhaving. Deze procedure is gebaseerd op de veronderstelling dat
het visuele geheugen nauwkeurig is. Maar doordat de ooggetuige wordt blootgesteld aan
compositietekeningen, portretfoto’s, polaroids en opstellingen, kunnen zijn herinneringen
veranderen. De geschiedenis van deze gevallen toont aan hoe de fotografie het
strafrechtelijk systeem een instrument bood dat van onschuldige burgers criminelen
maakte. Foto’s hielpen politieagenten om identificaties door ooggetuigen te verkrijgen en
stonden openbare aanklagers bij in het bekomen van veroordelingen. Simon
fotografeerde deze mannen op plaatsen die een bijzondere betekenis hadden voor hun
onrechtmatige veroordeling: de plaats van de verkeerde identificatie, de plaats van
arrestatie, de plaats van het misdrijf of de plaats van het alibi. Voor de betrokkenen
zitten deze locaties vol met tegenstrijdige betekenissen. De plaats van arrestatie
markeert het beginpunt van een op fictie gebaseerde werkelijkheid. De plaats van de
misdaad is tegelijk willekeurig en cruciaal: deze plaats, waar de mannen nooit geweest
zijn, veranderde hun leven voor altijd. In deze foto’s confronteert Simon het vermogen
van de fotografie om waarheid en fictie te doen vervagen — een dubbelzinnigheid die
ernstige en zelfs dodelijke gevolgen kan hebben.
www.tarynsimon.com
Ronald Cotton with victim Jennifer Thompsin, Winston-Salem, North Carolina
Served 10.5 years of a life sentence for rape 2002
INSTAP
De Amerikaanse kunstenaar Taryn Simon kaart in zijn werk Innocents de problematiek
van de onschuldige mensen in de gevangenissen aan. Deze mensen werden foutief
beschuldigd omwille van een foute identificatie. Hiermee vraagt de kunstenaar de
toeschouwer om na te denken over de betrouwbaarheid van de fotografie en het visuele
geheugen. Mogelijke instappen gaan over de onbetrouwbaarheid van het beeld. Hiervoor
kan de leerkracht bijvoorbeeld enkele mislukte photoshops tonen in de ppt. op dia 7-10.
Het filmpje van een reclame voor Dove waarin de transformatie van een vrouw tijdens
een fotoshoot getoond wordt (http://www.youtube.com/watch?v=s2gD80jv5ZQ is ook
een goed voorbeeld. Op dia 9 en 10 van de ppt. zie je tweemaal dezelfde foto van
Obama en zijn staf. Je kan de leerlingen vragen welke de verschillen zijn.
Op http://www.tc.umn.edu/~hick0088/classes/csci_2101/false.html vind je voorbeelden
van vervalste historische afbeeldingen.
DURVER
Verdeel de klas in verschillende groepen. De leerlingen vormen per groep een nieuwe
commissie in het Federaal parlement. Ze moeten maatregelen verzinnen om het gebruik
van photoshop te beperken.
DENKER
Je laat de klas een artikel zien over een gevangene die onschuldig in de gevangenis heeft
gezeten. Klik hier voor het artikel. Je schrijft op het bord de volgende zin: Liever een
onschuldig persoon in de gevangenis, dan een schuldige uit de gevangenis. Je deelt
ondertussen post-its uit in de klas, zodat de leerling individueel hierover een mening kan
vormen. Laat elke leerling zijn post-it op het bord plakken. Je kan ervoor zorgen dat
dezelfde meningen bij elkaar gezet worden. Overloop dit daarna klassikaal en betrek
hierbij het kunstwerk van Simon.
DOENER
Laat de leerlingen ‘ooggetuigen’ spelen. Laat hen hun hoofd op de bank leggen. Vraag
hen een beschrijving te geven van een van hun medestudenten. Belangrijk is dat de
leerlingen eerst het hoofd op de bank leggen en daarna de vragen worden gesteld. Welke
kleren heeft hij/zij aan? Wat is typerend aan haar/hem? Laat hen hieruit vaststellen dat
het visuele geheugen niet altijd volledig is. Laat aan de hand van het werk Simon de
gevolgen hiervan merken.
DROMER
Vraag de leerlingen of zij eerder ervaringen hebben gehad, misschien op Facebook, met
de ‘onwaarheid’ van het beeld.
ZIYAH GAFIC (KROATIE, 1980)
Uit de reeks State of Ignorance:
Short stories from troubled societies
(Bosnie en Herzegovina / Irak / Palestina e.a.), 2000-2008
Cibachromeprint, 80 × 60 cm
De fotograaf ziyah Gafić was nog een kind toen de
oorlog in Bosnië uitbrak, maar de gebeurtenissen
troffen hem en zijn familie diep. Zoals alle
Bosniërs waren zij de media-‘onderwerpen’ van
een internationale humanitaire crisis en genocide.
Gafić wendde zich tot de fotografie om
gebeurtenissen langs ‘de andere kant’ te ervaren.
Niet als slachtoffer, maar als een van hen die de
actualiteit registreren en mensen bewust willen
maken van wat er gebeurt op enkele van de
meest conflictueuze, problematische en kritieke
plekken ter wereld die worstelen met
overgangssituaties. Sinds 1999 heeft Gafić veel
gereisd. Hij heeft belangrijke gebeurtenissen
verslagen in meer dan veertig landen, waaronder
Irak, Koerdistan, Tsjetsjenië, Libanon,
Afghanistan, Pakistan en Palestina. Telkens wil hij
de om- standigheden begrijpen die leiden tot
politieke onrust en wat die doet met de menselijke
conditie. In Newtopia presenteert Gafić vijf
verschillende reeksen foto’s over gebieden waar
de mensenrechten een bijzonder problematisch
thema zijn geweest. Quest for Identity bestaat uit
honderden foto’s van persoonlijke bezittingen die werden opgegraven uit massagraven in
Bosnië. ze werden gefotografeerd op de forensische snijtafels die gebruikt worden om
lichamen uit de massagraven opnieuw samen te stellen en te identificeren. deze
voorwerpen — horloges, brillen, identiteitsbewijzen, familiefoto’s — waren de dingen die
mensen met zich meedroegen op het moment dat de Servische troepen hen
executeerden. Ze vormen het belangrijkste aanknopingspunt voor het identificeren van
de ongeveer dertigduizend vermiste Bosniërs. De genocide in Rwanda was een van de
ernstigste schendingen van de mensenrechten in de naoorlogse periode. Verkrachting
was een van de bruutste wapens die werden gebruikt: een hele generatie kinderen werd
uit haat geboren. Children of Hate documenteert deze kinderen. Ze staren in de camera.
Zijn ze zich bewust van hun hachelijke situatie of niet? Het valt moeilijk te zeggen. Ook
in State of Ignorance, een reeks die in Pakistan werd gefotografeerd, zijn kinderen te
zien. Pakistan is een van de meest ongeletterde landen in Azië. Het land besteedt 66
procent van zijn jaarlijkse budget aan militaire uitgaven en slechts 2,5 procent aan
onderwijs. de rijken sturen hun kinderen naar privéscholen, terwijl de armen gedwongen
worden kinderen naar de katoenvelden te sturen, of naar madrasahs (koranscholen),
waar ze ontvankelijk worden voor de indoctrinatie van radicale islamisten.
Gendervraagstukken en meer in het bijzonder de religieuze rechten van transseksuelen
vormen de kern van Trans Islam, een werk over de eerste moskee en islamitische
kostschool voor transseksuelen in Yogyakarta (Indonesië). Op dit moment is dit een van
de weinige plaat- sen ter wereld waar islamitische transgenders en mensen met een niet-
heteroseksuele oriëntatie hun religieuze rechten kunnen uitoefenen zonder te worden
lastiggevallen. Short Notice bestaat uit een reeks portretten van binnenlandse
vluchtelingen in Pakistan. Het gaat voornamelijk om etnische Pasjtoenen die het federaal
bestuurde tribale gebied zijn ontvlucht als gevolg van gevechten tussen Pakistaanse
veiligheidstroepen en de Taliban. Deze mensen werden vaak gedwongen om op korte
termijn, dikwijls in het holst van de nacht, hun huis te verlaten. Ze worden hier getoond
met de weinige bezittingen die ze konden redden.
www.ziyahgafic.ba
INSTAP
Het recht op onderwijs dat Gafic in zijn werk aanklaagt kan een instap vormen in de klas.
Het extreem islamitische Sharia4Belgium publiceert op zijn website een document
Gevaren van de Scholen. Het originele bestand kan je raadplegen via deze link:
http://www.shariah4belgium.com/index.php?option=com_content&view=article&id=64%
3Ade-gevaren-van-de-scholen&catid=35%3Aboeken&Itemid=58&lang=en
Organiseer een klasgesprek over dit thema. Zijn de leerlingen akkoord? Waarom heeft
Sharia4Belgium zoveel schrik van het onderwijs? Wat is de kracht van onderwijs? Dit link
je dan aan het werk van Ziyah Gafic.
DURVER
Schrijf een lezersbrief naar een krant als antwoord op de stelling over de gevaren van de
scholen die Sharia4Belgium op zijn website publiceert.
DENKER
Bekijk het filmpje over de kunstenaar via volgende link:
http://www.youtube.com/watch?v=Pm377O64heo
Vergelijk het werk State of Ignorance‘ met wat je in de film te weten komt over Islam en
onderwijs.
DOENER
Laat de leerlingen een foto maken van zichzelf met een handboek of een schrift, net
zoals de afbeelding van Gafic.
DROMER
Stel je voor dat jij om een of andere reden geen recht had op onderwijs. Op welke
manier zou jij dit recht opeisen?
Lynn Hershman Leeson (USA, 1941)
Reach, 1988, uit de reeks Phantom Limb (1987-1994)
Gelatinezilverdruk, 76 × 102 cm
Hershmans zwart-witte
fotomontagereeks Phantom Limb
toont markante combinaties van
vrouwenlichamen die versmolten zijn
met camera’s en tv-schermen.
Hershmann stelt dat deze werken
‘menselijke lichamen doen
samensmelten met technologische
cyborgachtige attributen, wat wijst
op onze afhankelijkheid van
elektronica en media, en hoe die ons
fysieke en psychologische collectieve
zelf binnendringen’. In deze reeks
wordt de technologische uitbreiding
van het menselijk lichaam
voorgesteld als een gewelddadige en
pijnlijke botsing, die duidelijk door de
titel wordt gesuggereerd. De term
‘phantom limb’ (fantoomledemaat)
verwijst naar de vreselijke sensatie
die iemand ervaart die een amputatie
onderging, wanneer hij het gevoel
heeft dat het geamputeerde
lichaamsdeel nog steeds tot zijn
lichaam behoort. Eerder dan de
potentieel verbeterde vermogens van
de vrouw-machine te huldigen,
benadrukken de collages het trauma van afwezigheid.
Fantoompijn is een fenomeen dat ook gekenmerkt wordt door pijn en vervorming.
Hershmans vrouwenlichamen zijn verbonden met camera’s en schermen die altijd
onevenredig groot zijn voor hen. Dit verwijst naar een aantal feministische
problematieken: hoe de sociale en culturele omgeving de identiteit van vrouwen
construeert, hoe vrouwen ondergeschikt zijn aan de mannelijke blik, hoe vrouwen
zichzelf soms bekijken door de ogen van mannen. In dergelijke theorieën wordt aan
vrouwen slechts een bestaan toegekend via de mannelijke blik van de camera. Zo beeldt
Hershman het vrouwelijke lichaam af als gevangene van de camera. Er is echter een
ander belangrijk element in de reeks. In plaats van zich gehoorzaam aan normen te
conformeren, staren de vrouwelijke cyborgs via de camera’s of tv-schermen terug naar
de toeschouwer. Zo zetten ze vraagtekens bij de onderwerping en komen ze op voor het
recht op een eigen blik.
http://en.wikipedia.org/wiki/Lynn_Hershman_Leeson
INSTAP
Het werk van de Amerikaanse kunstenares Lynn Hershman Leeson kaart onze
afhankelijkheid van elektronica en media aan. De fysieke en psychologische
afhankelijkheid wordt voorgesteld door verschillende vrouwen waarvan ledenmaten
vervangen zijn door televisieschermen. Binnen het werk wordt ook de positie van de
vrouw in de media in vraag gesteld. Om dit werk in de klas in te leiden kan je
verschillende instappen gebruiken: Je kan beginnen met simpelweg de vraag te stellen:
Hoe lang kan je zonder gsm? Hoelang zou je zonder internet kunnen? Hoeveel sms’en
stuur je per dag?
Je kan ook, een week voor de les, een experiment in de klas voorstellen: 1 week zonder
gsm of internet?
DURVER
Bekijk het stukje uit de documentaire ‘Beperkt houdbaar’ van Sunny Bergmans, waarin
ze de photoshop-praktijken van de glossy magazines aankaart (vanaf 24’ tot 36’). Voor
of tegen Photoshop? Start een discussie!
http://www.hollanddoc.nl/kijk-luister/documentaire/b/Beperkt-Houdbaar.html
DENKER
Je kijkt naar een stukje uit de documentaire ‘Elaba cava?’ van Panorama. Je vraagt de
leerlingen of ze zich herkennen in de reportage? Wat vinden ze van de aanklacht van de
Amerikaanse kunstenares? Zijn we verslaafd? Worden vrouwen anders weergegeven?
http://www.youtube.com/watch?v=sgumliYBH5o
DOENER
Bekijk de foto’s van de kunstenares Leeson. Vraag de leerlingen een afgeprinte foto van
zichzelf mee te brengen. Maak een kunstwerk in de stijl van Leeson, bewerk de foto door
een lichaamsdeel te vervangen door een product waar we vandaag verslaafd aan zijn.
DROMER
Je laat een filmpje zien over de evolutie van de vrouw in de reclame. Hoe kijkt de man
hier naar de vrouw doorheen de tijd? Stel de leerlingen de vraag hoe belangrijk dat de
blik van de ander is voor hen.
http://www.youtube.com/watch?v=evCIU1_XEJc
Amsab - Institute of Social History (sinds 1980, BELGIE)
Franz ‘Holß’ Meyer (1906–1957)
Friends of the Earth Flanders & Brussels (sinds 1991)
Linosnede uit een verzamelschriftje van de kunstenaar, ca. 1937-1939
Amsab-Instituut voor sociale
Geschiedenis (Amsab-IsG) is het
erfgoedcentrum van sociaal,
humanitair en ecologisch
geëngageerde bewegingen. Het
verzamelt en bewaart roerend en
immaterieel erfgoed vanaf de 19de
eeuw over diverse thema’s zoals
arbeid, socialisme, communisme,
sociale emancipatie, armoede,
ecologie, Noord-zuidrelaties,
migratie, mensenrechten, gender,
holebi, vrede en vrijzinnigheid. er
zijn archieven, kranten en
tijdschriften, brieven, affiches,
foto’s, films, boeken, postkaarten
en zo veel meer te vinden van
organisaties en personen die zich
met die thema’s bezighielden en -
houden. Uit zijn collectie toont
Amsab-IsG twee kunstenaars en
een organisatie. Frans Masereel
(1889-1972) verwierf
internationale bekendheid met zijn
antimilitaristische houtsneden en
tekeningen tijdens de eerste
Wereldoorlog. Zijn hele oeuvre
getuigt van een groot engagement
en tegelijk een grote
levensvreugde. Franz ‘Holß’ Meyer
(1906-1957) was een van de vele linkse politieke militanten die Duitsland ontvluchtten
nadat Hitler aan de macht was gekomen. zijn linoleum- en houtsneden, politieke
cartoons en portretten werden gepubliceerd in kranten, tijdschriften en pamfletten van
Nederlandse en Belgische links-oppositionele organisaties. Sinds 1991 zet Friends of the
earth Vlaanderen & Brussel (voorheen Voor Moeder Aarde) zich in voor het milieu,
ontwapening en mensenrechten. Via geweldloze directe actie, debat en vorming streeft
de organisatie naar een duurzame en solidaire samenleving. Haar internationaal netwerk,
Friends of the earth International, ontstond in 1971 en is met meer dan twee miljoen
leden wereldwijd de grootste milieubeweging.
www.amsab.be
INSTAP
Er zijn twee mogelijke instappen: allereerst kan je het instituut Amsab aan de hand van
hun homepage voorstellen of je kan het werk van Masereel tonen aan de hand van een
filmpje. Voor het filmpje zie http://www.youtube.com/watch?v=0Zm55r5OutQ
Ten tweede zijn er in de kunstgeschiedenis talloze kunstenaars die de verschrikkingen
van een oorlog aan de kaak hebben gesteld. Een bekend voorbeeld is de Spaanse
schilder Goya die in zijn reeks ‘Los desastres de la Guerra’ de gruwelen van de oorlog
toonde. Een afbeelding vind je op de ppt. dia 17.
DURVER
Zijn houtsneden en linoleumsneden vandaag nog een geschikt medium om een onrecht
aan te kaarten?
DENKER
Kan kunst de wereld redden? Met deze stelling begin je een klasdiscussie waarbij de
voor- en tegenstanders elkanders argumenten met elkaar vergelijken. Denken jullie dat
Masereel en Meyer in deze stelling geloven of juist niet?
DOENER
Laat de leerlingen alleen of per twee een linosnede of zwart-wit tekening zoals Masereel
en Meyer maken met als onderwerp een regel uit het schoolreglement waar ze niet mee
akkoord gaan.
DROMER
Je toont één kunstwerk van Masereel ‘ The City’. Dit vind je op dia 18 van de ppt.
Vraag aan de leerlingen welke kleuren ze zouden gebruiken moesten ze dit werk
inkleuren.
SVEN ‘T JOLLE (BELGIE, 1966)
(Casse-toi alors Pauvre canard), 2009
Metaal, gips, veren, asfalt, 167 × 370 × 75 cm
De multidisciplinaire kunstenaar sven ’t Jolle vertrekt vaak van schetsen waarin hij
sociale, politieke, culturele, historische en artistieke onderwerpen op een associatieve
manier met elkaar combineert. De installaties, sculpturen en tweedimensionale werken
die eruit voortvloeien, worden gekenmerkt door een zeer persoonlijk idioom en zijn
doordrongen van een diep sociaal en politiek engagement. Door af en toe werken van
andere kunstenaars te herinterpreteren plaatst ’t Jolle hedendaagse ervaringen in een
breder perspectief. Zo vestigt hij de aandacht op vaak minder bekende kunstenaars en
talloze anderen die hun werk aan de sociale strijd hebben gewijd. De impuls voor (Casse-
toi alors) Pauvre Canard was de financiële crisis en de daaruit voortvloeiende
economische ineenstorting, die in de zomer van 2007 inzette in de Verenigde staten. Het
werk toont de Disneyfiguur Oom Dagobert, een symbool van het kapitalisme, die op een
stalen balk rijdt. Dagoberts veren zijn met teer bedekt, wat verwijst naar bedriegers die
in verhalen uit het Wilde Westen in pek en veren werden gerold; tegelijk doet het ook
denken aan zeevogels na een olieramp. De titel is een woordspeling op de beruchte
woorden waarmee de voormalige Franse president Sarkozy ooit een Franse boer
aansprak.
INSTAP
Je toont ‘The Daily Money Swim’, een filmpje van de jeugdserie van Disney ‘Ducktales’
waarin het hoofdpersonage Dagobert Duck, een immens rijke mega-industrieel iedere
dag in zijn geld zwemt. http://www.youtube.com/watch?v=NBRrCY5uhWY.
De leerkracht koppelt de hedendaagse economische crisis telkens aan de opdrachten en
de werken van ’T Jolle.
DURVER
Je laat de leerlingen zich buigen over enkele actuele problemen binnen de Europese
Unie: ‘Stel, je bent regeringsleider van Spanje en moet besparen, je hebt de keuze uit
drie opties: wat doe je? (Beargumenteer je keuze!)
-Je schaft de investeringen in de ziekenhuiskosten af
-Je schrapt één maand alle lonen en uitkeringen van de Spaanse bevolking
-Je heft een extra belasting op de grote inkomens
Op welke wijze verbeeldt Sven ’T Jolle de hedendaagse economische crisis en de
besparingsmaatregelen van de Belgische regering in zijn werken?
DENKER
Je toont de klas enkele krantenkoppen over de financiële crisis. Vraag aan de leerlingen
of ze het verband zien met het werk van Sven ‚T Jolle. De krantenkoppen worden
afgebeeld op dia 19 van de ppt.
DOENER
Vraag aan je leerlingen een populaire stripfiguur te kiezen en laat hen daarmee een werk
maken in de stijl van Sven ’T Jolle. De financiële crisis is het onderwerp.
DROMER
Enkele kunstaars hebben een time bank opgericht. In deze bank wordt niet betaald met
geld, wat volgens de oprichters tot ongelijkheid leidt, maar met iets wat je kan.
Bijvoorbeeld een uur gitaar leren spelen voor een half uur tips over het kaarten. Bekijk
de website http://www.65hours.com/. Bespreek dit systeem met de klas: wat vind je
van deze time bank? Wat zijn de voordelen/nadelen? Op dia 20 van de ppt. vind je een
uitspraak over de time bank.
KHALED JARRAR (PALESTINA, 1976)
The state of Palestine, loopt sinds 2011
Post- en paspoortstempelproject
Het stempelproject State of Palestine is gegroeid uit een eerder artistiek project met de
titel Live and Work in Palestine. Ik probeerde een equivalente kunstvorm te vinden die de
afwezigheid van de Palestijnse staat deconstrueert en de onderwerping van Palestina aan
een voortdurende bezetting, die de oprichting van een vrij en onafhankelijk Palestijns
vaderland in de weg zit, aan de orde stelt. Daarom ontwierp ik een stempel met het
symbool ‘State of Palestine’, die dient om echte paspoorten mee af te stempelen.
Ondanks de aanwezigheid van het Palestijnse volk in zijn historische vaderland, en
aansluitend bij zijn geduld, engagement en verzet tegen de Israëlische bezetting, weigert
dit project de verdeling van Palestina zoals die sinds 1947 van kracht is. Het is erop
gericht meer bewustwording te creëren over het recht van de Palestijnen om in vrijheid
te leven. Het wil het luidop hebben over hun bestaan en identiteit en wil de Israëlische
bezetting en alle vormen van onderdrukking en repressie aanvechten.
In een poging om een boodschap over te brengen aan iedereen die bereid is het risico te
nemen dat de stempel van de ‘state of Palestine’ in zijn of haar paspoort met zich
meebrengt, past het project een humanitaire strategie toe die zowel geest als ziel
aanspreekt. Nadat ik mijn idee uit de doeken heb gedaan aan de houder van een
paspoort die Palestina bezoekt, of dat wil doen, en nadat ik heb uitgelegd wat voor
risico’s hij kan lopen als de stempel door Israëlische grenswachten wordt opgemerkt,
stempel ik het embleem met de beeltenis van de Palestijnse honingzuiger (een
zangvogel) in zijn paspoort. Mijn symbolische project maakt gebruik van kunst in een
open confrontatie met de werkelijkheid en laat het publiek participeren: hun paspoorten
worden bezegeld met de stempel van een buitengewone staat. [Khaled Jarrar]
INSTAP
Een mogelijke instap is het filmpje van Schooltv Nederland over de Palestijnse kwestie:
http://www.schooltv.nl/weekjournaal/onderwerpen/?nr=2205184&item=2231295
Je kan ook dia 21 van de ppt. laten zien en aan de leerlingen vragen wat er vreemd aan
is.
DURVER
Vraag de leerlingen of zij hun paspoort zouden laten afstempelen door Jarrar?
Bespreek ook de gevolgen van dergelijke actie.
DENKER
Is het project een zinvolle manier om op te komen voor een eigen Palestijnse staat of is
het een zuiver kunstproject? Ga hierover de discussie aan met de leerlingen.
DOENER
Vraag aan de leerlingen om net zoals Jarrar een postzegel voor Palestina te ontwerpen.
DROMER
Laat je leerlingen zich inbeelden dat ze met hun door Jarrar afgestempelde paspoort naar
Israël zouden willen gaan. Wat zouden de gevolgen zijn?
EDUARDO GIL (ARGENTINIE, 1948) – EL SILUETAZO (ARGENTINIE, 1983)
Buenos Aires 21/22 September, 1983, 1983
Foto zwart/wit
Tussen 1976 en 1983 ontvoerde,
martelde en doodde de Argentijnse
junta duizenden illegaal
vastgehouden linkse activisten,
militanten, vakbondsleden,
studenten, journalisten, marxisten,
peronistische guerrillastrijders en
vermeende sympathisanten van
Perón, tijdens wat bekend is
geworden als de Guerra Sucia, de
‘Vuile Oorlog’. Ze verdwenen zonder
enig spoor en werden bekend als de
desaparecidos, ‘verdwenen
personen’. In het najaar van 1983 —
nog tijdens de dictatuur — kwamen
drie kunstenaars (Rodolfo
Aguerreberry, Julio Flores en
Guillermo Kexel) op het idee om
duizenden levensgrote papieren
silhouetten te maken om de
ontbrekende lichamen uit te beelden
van hen die verdwenen waren.
Aangezien de taak te omvangrijk was
om zelf uit te voeren, benaderden ze
de Madres de Plaza de Mayo, de
moeders van duizenden vermiste
personen die al verschillende jaren
elke donderdagmiddag uit protest
naar het Plaza de Mayo in het
centrum van Buenos Aires
marcheerden. De Moeders waren blij
het idee te kunnen steunen en het
Plaza veranderde in een gigantisch
kunstatelier, waar honderden mensen op grote vellen papier duizenden silhouetten
tekenden. Vervolgens werden die op de muren van de gebouwen aan het Plaza en in de
naburige straten gekleefd. Ze bleven daar zo lang als het regime nodig had om ze weer
te laten verdwijnen. In de volgende maanden werden nog twee Siluetazos
(silhouetevenementen) georganiseerd op het Plaza de la República, een ander belangrijk
plein in de stad. De Siluetazo werd een krachtig voorbeeld van kunst in de openbare
ruimte, een sociale gebeurtenis die het volk verenigde en een politieke beweging werd.
De kunstenaar Eduardo Gil, die voornamelijk met video en fotografie werkt,
documenteerde deze belangrijke en memorabele artistiek-politieke manifestatie. Zo hielp
hij een praktijk vast te leggen die tijdens een donkere periode in de Argentijnse
geschiedenis opriep tot het handhaven van de mensenrechten.
www.eduardogil.com
INSTAP
Als instap kan je aan de leerlingen twee websites tonen: de website van de federale
politie waar er wordt verwezen naar vermiste personen http://www.polfed-
fedpol.be/faq/faq_ops_nl.php en de website van het Rode Kruis waar je een folder vindt
over de Tracingservice van het Rode Kruis.
http://www.rodekruis.be/NR/rdonlyres/CD8B228B-30AA-4CAC-A62C-
F0F459547A16/0/2008_252_VoorstellingsfolderTracing_LR.pdf
DURVER
Stel dat iemand uit jouw naaste omgeving vermist is: welke verschillende stappen zou jij
ondernemen om deze persoon terug te vinden? Op welke wijze doet Gil dit in zijn werk?
DENKER
Laat de leerlingen informatie opzoeken over de Madres de Plazo de Mayo en de Guerra
Sucia en over de Argentijnse junta.
DOENER
Laat de leerlingen zelf silhouetten van elkaar tekenen en hang ze op de klas.
De leerlingen mogen in het silhouet schrijven waarom ze de ander niet zouden kunnen
missen.
DROMER
Bekijk samen met de leerlingen een fragment uit de documentaire over de Madres de
Plaza de mayo op http://www.imow.org/wpp/stories/viewstory?storyid=1106
SATCH HOYT (GB, 1957)
Say it Loud!, 2004
500 boeken, witte metalen trap,
microfoon met 4 luidsprekers, variabele afmetingen
Satch Hoyts sculpturen,
installaties, schilderijen en
tekeningen zijn een reflectie op de
talrijke gevolgen van de
Afrikaanse diaspora. Hoyts
sculpturale beeldspraak stelt de
concrete zwarte ervaring aan de
orde. zijn tekeningen maken
gebruik van de geest van fantasie,
toevlucht en transcendentie: het
zijn voertuigen voor een
fantasievolle reis, voorbij de
hardheid en de zwaarte van de
geschiedenis. Hoyt put uit zijn
achtergrond als getalenteerd
muzikant en componist en
incorporeert muzikaliteit in zijn
beeldende praktijk. In veel van
zijn werken zit een audio-element.
Say It Loud! verkent de
problematiek van vrijheid van
meningsuiting. de kunstenaar
verzamelde een duizendtal boeken
over onderwerpen die relevant
zijn voor de Afrikaanse diaspora
en het Afrikaanse continent, om
zo letterlijk een platform voor
vrije meningsuiting en discussie te
creëren. Voor Newtopia focust
Hoyt op deze onderwerpen vanuit
een Belgisch perspectief. een
soundscape met een loop van
James Browns funknummer Say It
Loud — I’m Black and I’m Proud
schalt uit vier luidsprekers. de kunstenaar laat het woord ‘black’ uit de tekst opzettelijk
achterwege en moedigt de deelnemers aan om het te vervangen door zelfgekozen
woorden. zo creëert hij een werk met vele dimensies, dat via een populair cultureel icoon
de thema’s ras en identiteit onderzoekt.
Fragmented bestaat uit een reeks van driedimensionale collages die gemaakt werden
met gebroken porseleinen figuurtjes, afkomstig uit de bombardementen op Berlijn van
1945. In de nasleep van de oorlog kregen de zogenaamde Trümmerfrauen
(puinvrouwen) — meisjes en vrouwen tussen vijftien en vijftig jaar oud — het bevel om
deel te nemen aan de naoorlogse schoonmaak. Puin dat niet opnieuw kon worden
gebruikt, werd verspreid op stortplaatsen rond Berlijn. Elke sculptuur in Fragmented
bestaat uit een viertal verschillende fragmenten die opgegraven werden op een aantal
van deze stortplaatsen en die de kunstenaar op een Berlijnse rommelmarkt kocht. Omdat
veel Trümmerfrauen het slachtoffer waren van verkrachting door soldaten van het Rode
Leger, onderzoekt deze reeks het misbruik van vrouwen in oorlogstijd, met een focus op
het gebruik van verkrachting als een opzettelijke daad van oorlogsterreur.
www.satchhoyt.com
INSTAP
Bij de opdrachten over dit kunstwerk is het thema ‘vrije meningsuiting’ van groot belang.
Als mogelijke instap bij dit kunst kan je naar het lied van James Brown luisteren dat de
kunstenaar gebruikt in zijn werk.
http://www.youtube.com/watch?v=j0A_N-wmiMo
DURVER
Laat de leerlingen zich inleven in de gevoelens van een gediscrimineerd volk. Je hebt
geen rechten in een bepaalde situatie en ook geen stem: werk verschillende strategieën
uit om toch je stem te doen gelden! In dit kunstwerk liggen verschillende boeken op
elkaar gestapeld: waarover gaan al deze boeken?
DENKER
Waarom kiest Hoyt juist voor dit nummer van James Brown? Staan wij vandaag nog
anders tegenover onze zwarte medemens of niet? Denken jullie grootouders hier ook nog
over? Je kan als voorbeeld dia 22 in de ppt. tonen waarin een afbeelding staat van Kuifje
in Afrika.
DOENER
De leerlingen maken zelf een slogan waarbij zij een eigen woord mogen plaatsen in de
volgende zin: ‘I’m … and I’m proud’. Zouden jullie dit ook zelf in Mechelen willen doen als
jullie ‘in’ het kunstwerk van Hoyt staan?
DROMER
Heb jij al meegemaakt dat je in een groep de enige ‘andere’ of de ‘uitzondering op de
regel’ was? Zo ja: welke gevoelens maakte dit bij jouw los? Bevestigt dit kunstwerk deze
gevoelens of juist niet?
