Dziecko w świecie zabawy

Dziecko w świecie zabawy

O kulturze, cechach i wartościachludycznej edukacji

Dziecko w swiecie zabawy.indd 1Dziecko w swiecie zabawy.indd 1 2009-04-16 11:21:162009-04-16 11:21:16

Zabawa daje uczucie wszechwładnej wolności […]. Zwłaszcza zabawa dziecka stanowi kompensatę za ograniczoność jego woli w świecie rzeczywistym. Wcielając się w wymyślone osoby, przedmioty, czyn-ności, traktuje te metamorfozy najbardziej serio...Zabawa ma cel sama w sobie.

Jerzy Cieślikowski


Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”Kraków 2009

Bronisława Dymararedakcja

Dziecko w świecie zabawyO kulturze, cechach i wartościach

ludycznej edukacji

XVI tom serii:Nauczyciele – Nauczycielom


© Copyright by Bronisława Dymara, 2009 © Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009

Tłumaczenie wstępu i niektórych streszczeń:dr hab. Andrzej Murzyn

Recenzenci tomu XVI:prof. zw. dr hab. Wiesława Korzeniowska

prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski

Redakcja wydawnicza:Aleksandra Jastrzębska

Korekta:Aleksandra Bylica

Projekt okładki:Ewa Beniak-Haremska

ISBN 978-83-7308-000-3ISBN 978-83-7308-626-5

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2009


Spis treści

Wstęp ......................................................................................................... 17Introduction ............................................................................................... 20

Część pierwszaŻywioł, radość i kultura zabawy – poszukiwanie

zagubionej istoty ludycznej edukacji

Jerzy DymaraO kształtowaniu kultury zabawy .................................................................. 27

Zabawa jako potrzeba egzystencjalna ..................................................... 27 Zabawa jako wartość, cechy dobrze zorganizowanej zabawy ................... 28 Kultura ludycznej edukacji .................................................................... 29 Bogactwo i różnorodność projektujących działań uczniów ..................... 30 Przeżycie, radość i kultura współbycia – homo ludens i homo creator ......................................................................................... 32

Bronisława DymaraŻywioł i radość zabawy, czyli o zagubionych wartościach ludycznej edukacji ........................................................................................ 35

Wokół wybranych znaczeń żywiołu ....................................................... 35 Zabawa, gra i taniec – radość bawienia się i istnienia w zabawie ............. 37 Zagubienie wartości ludycznej edukacji – „zmęczenie zabawą” ............... 39 Miejsce zabawy w serii „Nauczyciele – Nauczycielom” i pedagogice twórczego współbycia ............................................................................ 43 Sztuka bycia nauczycielem, wychowawcą i inspiratorem dobrej zabawy ........................................................................................ 45 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................... 47 Streszczenie – Summary ......................................................................... 48


Spis treści

Jerzy OszeldaZabawa z naturą istnienia ......................................................................... 49

Uwagi wstępne .................................................................................... 49 Na początku było słowo ....................................................................... 50 Duchowe korzenie zabawy ................................................................... 51 Jesteśmy Jednym z... ........................................................................... 52 W stronę wychowania i edukacji integralnej ........................................ 55 Aneks 1 ................................................................................................ 57 Aneks 2 ............................................................................................... 59 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 66 Streszczenie – Summary ....................................................................... 66

Danuta WaloszekZabawa jako stan istnienia dziecka ............................................................. 67

Tło problemu ...................................................................................... 67 Uszczegółowienie ................................................................................. 69 Semantyka zabawy ............................................................................... 75 Interpersonalizm zabawy ...................................................................... 77 Zadaniowy kontekst zabawy ................................................................ 80 Kulturowy kontekst zabawy ................................................................. 82 Uogólnienie – podsumowanie ............................................................. 84 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 85 Streszczenie – Summary ....................................................................... 86

Agnieszka OlczakZabawy w role jako sposób uczenia się przez dzieci zachowań demokratycznych ........................................................................ 89

Wprowadzenie ..................................................................................... 89 Kilka słów o specyfice zabaw w role ..................................................... 90 Zabawy w role źródłem wiadomości o ludziach i sobie ......................... 94 Zabawy w role uczą działania wspólnotowego ...................................... 97 Postawy nauczycieli wspierające dziecięce zabawy w role ...................... 98 Zalety zabaw w role – krótkie podsumowanie ...................................... 100 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 101 Streszczenie – Summary ....................................................................... 101

Genowefa Koć-SeniuchPrzeżycie symboliczne dziecka w zabawie tematycznej .................................. 103

Symbol w zabawie dziecięcej ................................................................ 103 Wyobraźnia dziecka jako forma aktywności w zabawach tematycznych ................................................................... 106


Spis treści

Potrzeba badań symboliki dziecięcej .................................................... 107 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 109 Streszczenie – Summary ....................................................................... 109

Ewa KochanowskaZabawy ze słowem – o twórczości poetyckiej dzieci w młodszym wieku szkolnym ...................................................................... 111

Rozważania wstępne, czyli o istocie zabaw ze słowem ........................... 111 Twórcze aspekty dziecięcych zabaw w poetyzowanie ............................ 113 Zabawy w „rym dany” ......................................................................... 114 Dziecko jako odbiorca i twórca „naopaków” – wierszyków „wywracanek” ..................................................................... 118 Jak stymulować potrzeby i rozwój dziecka do zabaw ze słowem? Refleksje końcowe ............................................................................... 120 Aneks ................................................................................................... 122 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 124 Streszczenie – Summary ....................................................................... 124

Barbara BogołębskaTuwimowskie inspiracje intelektualno-twórczych zabaw uczniowskich .......... 125

Ludyczne formy poezjowania ............................................................... 125 Tuwim – zbieracz osobliwości .............................................................. 129 Tuwima i Słonimskiego formy nonsensowe i absurdalne ..................... 131 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 132 Streszczenie – Summary ....................................................................... 132

Katarzyna MarcolZabawy słowne dzieci na Śląsku Cieszyńskim .............................................. 133

W co się bawią dzieci? .......................................................................... 133 Tradycja i nowoczesność w dziecięcych tekstach .................................. 134 Źródła inspiracji współczesnych zabaw słownych ................................. 136 Dziecięce poczucie piękna .................................................................... 138 Specyfika zabaw słownych na Śląsku Cieszyńskim ............................... 139 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 140 Streszczenie – Summary ....................................................................... 141

Małgorzata IwanowiczZabawy i gry językowe w szkole ................................................................... 143

Wprowadzenie ..................................................................................... 143 Rola zabaw i gier językowych w szkolnym kształceniu polonistycznym ................................................................................... 144


Spis treści

Typy zabaw językowych ....................................................................... 145 Krzyżówki i labirynty ........................................................................... 146 Szarady, rebusy, łamigłówki ................................................................. 146 Zabawy wyrazami i dowcipy słowne .................................................... 148 Gry językowe ....................................................................................... 148 Rola grafiki w zabawach i grach językowych ........................................ 149 Przykłady zastosowania zabaw i gier w kształceniu językowym ............. 150 Podsumowanie .................................................................................... 150 Aneks .................................................................................................. 152 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ...................................................155 Streszczenie – Summary .........................................................................155

Anna KurzejaDziecko w świecie bajek i baśni. Baśń i bajka – źródłem radości i zabawy ............................................................................ 157

Czym jest baśń? ................................................................................... 157 Uwagi o historii baśni .......................................................................... 159 Dom, w którym dzieciom opowiada się bajki – radość słuchania ......... 160 Rola baśni w wychowywaniu dzieci – radość tworzenia ....................... 162 Symbolika i jej poznawanie jako droga do rozwoju wyobraźni dziecka ................................................................................ 163 Bajka terapeutyczna – podstawą do zabawy i samopoznania ................. 165 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 168 Streszczenie – Summary ....................................................................... 168

Barbara PierzchałaZabawa jako podstawa rozwoju wyobraźni ................................................. 171

Rozważania o cechach wyobraźni ......................................................... 171 Wyobraźnia i jej „typy” u dziecka ........................................................ 172 Dziecko jako osoba wrażliwa ............................................................... 174 Zajęcia kształtujące wyobraźnię ............................................................ 175 Dziecko a twórcza moc słowa .............................................................. 176 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 177 Streszczenie – Summary ....................................................................... 177

Krzysztof SzczepańskiZabawa jako źródło i podstawa twórczości ................................................... 179

Człowiek w „pułapce radości” .............................................................. 179 Stać się twórcą ..................................................................................... 180 Dziecko w pustym pokoju ................................................................... 182


Spis treści

Czym właściwie jest zabawa? ................................................................ 182 Żywioły – zabawa twórcza ................................................................... 184 Podsumowanie .................................................................................... 187 Aneks ................................................................................................... 189 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 191 Streszczenie – Summary ....................................................................... 191

Szczepan KutrowskiZabawa – wyuzdanie czy sprawianie dobra? ................................................ 193

Zabawa – zamówienie na pokorę i troskę ............................................. 193 Zabawa – szansa czy bariera dla wspólnego języka? .............................. 194 Zabawa – w obliczu argumentów siły czy siły argumentów? ................. 195 Zabawa – plan technosfery .................................................................. 196 Jak daleko (zabawie) do przeciętniactwa, a jak blisko do sztuki? ........... 196 Zabawa contra subiektywizm ............................................................... 197 Zabawa – inspiracje dziecięce ............................................................... 197 Aneks ................................................................................................... 199 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 201 Streszczenie – Summary ....................................................................... 201

Część drugaSpołeczne, indywidualne i kulturowe wartości zabawy.

Cechy, formy, funkcjeJadwiga BińczyckaJanusz Korczak o zabawie – wybór tekstów ................................................. 205

Czym jest zabawa? ............................................................................... 205 Prawidła zabawy .................................................................................. 209

Antoni GwizdakZabawa w pedagogice Aleksandra Kamińskiego ........................................... 213

Psychologiczne uwarunkowania zabawy ............................................... 213 Eksperyment mikołowski – zarys problemu ......................................... 214 Zabawa jako element eksperymentu mikołowskiego w ujęciu Aleksandra Kamińskiego ....................................................... 216 Zabawa w nauczaniu szkolnym w ujęciu Aleksandra Kamińskiego ....... 218 Zakończenie ........................................................................................ 219 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 220 Streszczenie – Summary ....................................................................... 220


Spis treści

Beata OelszlaegerZabawa i praca. Kilka uwag o uczeniu się dzieci w klasie freinetowskiej ........ 221

Zabawa i praca w koncepcji Celestyna Freineta .................................... 221 Związek pracy z zabawą – swoistość poglądów ..................................... 222 Swobodne teksty jako praca i zabawa ................................................... 224 Wybieranie jako poczucie wolności i zabawa ........................................ 225 Swoboda tworzenia i współbycia w interpersonalnej przestrzeni ........... 226 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 227 Streszczenie – Summary ....................................................................... 227

Lidia WollmanRóżnorodność i znaczenie dziecięcych zabaw w kontaktach z przyrodą .......... 229

Zabawy tematyczne ............................................................................. 230 Zabawy odkrywcze (badawcze) ............................................................ 231 Zabawy ruchowe i sprawnościowe w świecie przyrody ......................... 232 Zabawy terapeutyczne – znaczenie ciszy ............................................... 233 Zabawy w kontakcie z dorosłymi ......................................................... 234 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 236 Streszczenie – Summary ....................................................................... 236

Ewa Ogrodzka-MazurNabywanie przez dziecko kompetencji komunikatywnych w czasie zabaw tematycznych ...................................................................... 239

Wstęp .................................................................................................. 239 Kulturowo-społeczny kontekst zabaw tematycznych w okresie późnego dzieciństwa ............................................................................ 240 Język w komunikowaniu się dzieci w zabawach tematycznych ............. 243 Mimika ........................................................................................... 245 Gesty i inne ruchy ciała ................................................................... 245 Postawa ciała ................................................................................... 246 Dotyk .............................................................................................. 246 Wygląd i ubiór ................................................................................. 246 Wokalizacja ..................................................................................... 247 Wyznaczniki procesu komunikowania się w zabawach tematycznych ................................................................... 247 Język rodzinny – językiem dziecka ................................................... 247 Wzór językowy nauczyciela wychowawcy ........................................ 249 Współczesne technologie komunikacyjne ........................................ 251 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 253 Streszczenie – Summary ....................................................................... 253


Spis treści

Adam AdamskiRuch, zabawa i muzyka jako czynniki aktywizujące osobowość dziecka ......... 255

Wstęp .................................................................................................. 255 Wpływ ruchu na rozwój psychofizyczny dziecka .................................. 255 Zabawa jako główna forma aktywności i działalności dziecka ............... 257 Wpływ muzyki i tańca na kształtowanie osobowości dziecka ................ 259 Terapeutyczne funkcje zabaw muzycznych .......................................... 262 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 263 Streszczenie – Summary ....................................................................... 264

Maria NogaZabawa jako źródło twórczych działań dziecka ............................................ 265

Wstęp .................................................................................................. 265 Twórcze zabawy ze słowem .................................................................. 266 Zabawa jako podstawowa forma działalności dziecka – aspekt społeczny ................................................................................... 267 Zabawa jako źródło aktywności twórczej dziecka w wieku przedszkolnym ....................................................................... 269 Zabawy i gry dydaktyczne jako szczególny rodzaj aktywności dziecka .............................................................................. 270 Rola nauczyciela w swobodnych zabawach dzieci ................................. 271 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 272 Streszczenie – Summary ....................................................................... 273

Małgorzata ZnajTworzenie więzi w klasie szkolnej przez zabawę i pracę ............................... 275

Związki między zabawą i pracą dziecka w kontekście wybranych teorii zabawy ...................................................................... 275 Klasa szkolna jako źródło inspiracji, poszukiwań i aktywności .............. 276 Współudział dzieci i wychowawcy w przygotowaniu przedstawień teatralnych ...................................................................... 278 Terapeutyczne i rozwojowe funkcje bawienia się w teatr ...................... 280 Artystyczne, społeczne i indywidualne rezultaty wspólnych działań ...... 281 Przejawy radości i ich wartość istotą rozwoju osobowości dzieci ........... 283 Aneks 1 ................................................................................................ 285 Aneks 2 ............................................................................................... 293 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 296 Streszczenie – Summary ....................................................................... 296


Spis treści

Wacław KorzeniowskiZabawka mechaniczna w świecie dziecka. Szkic z dziejów bawienia się i wychowania ............................................................................................ 297

Wprowadzenie: homo ludens, faber i creator .......................................... 297 Zabawy i zabawki w ciągu wieków ....................................................... 298 Zabawki mechaniczne w kulturze ludowej ........................................... 300 Zabawki mechaniczne w kulturze industrialnej .................................... 301 Podsumowanie .................................................................................... 304 Aneks .................................................................................................. 305 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 306 Streszczenie – Summary ....................................................................... 306

Katarzyna MorozBliżej edukacji ludycznej – zabawy i zabawki naszych dzieci ........................ 307

Najpiękniejsze są zabawy z rodzicami ................................................... 307 W świecie pluszowego misia, czyli o potrzebie zabawek w życiu dziecka .................................................................................... 309 O wspólnej zabawie dzieci w grupach .................................................. 311 Problematyka zabawy w edukacji wczesnoszkolnej ............................... 314 Scenariusz zajęć w klasie III pt. „Wielka zabawa”, nawiązujący do uczenia się – nauczania kompleksowego .......................................... 316 Uwagi końcowe ................................................................................... 321 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 321 Streszczenie – Summary ....................................................................... 322

Edyta Łobaziewicz-JaniaZabawy i zabawki naszych matek, babek i dzieci. Ich bogactwo i znaczenie dla rozwoju .............................................................................. 323

Rozważania wstępne ............................................................................ 323 Zabawy i zabawki w latach 1930–1949 ................................................ 324 Zabawy i zabawki naszych matek w latach 1950–1969 ........................ 326 Zabawki i zabawy w latach 1970–1989 ................................................ 327 Najnowsze zabawki i zabawy (1990–2004) .......................................... 329 Bogactwo zabaw i zabawek – ich znaczenie dla rozwoju dziecka ........... 330 Międzypokoleniowe przekazy – refleksje końcowe ............................... 333 Aneks 1 ............................................................................................... 335 Aneks 2 ............................................................................................... 336 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 337 Streszczenie – Summary ....................................................................... 337


Spis treści

Leonia WałczykPrzez zabawę do esperanto. Per ludado al esperanto ..................................... 339

Uwagi wstępne .................................................................................... 339 Sposoby powstawania grup wspólnotowych ......................................... 340 Baw się z nami (ludu kun ni), czyli główne metody i formy pracy ........ 341 Gry i zabawy z papierem – origami drogą do poznania języka .............. 343 Rezultaty uczenia się języka .................................................................. 344 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 344 Streszczenie – Summary ....................................................................... 345

Wiesław KluzGry komputerowe w życiu dziecka – korzyści i zagrożenia ............................ 347

Współbycie dziecka z komputerem ...................................................... 347 Kategorie i rodzaje gier komputerowych .............................................. 349 Wpływ gier komputerowych na rozwój fizyczny i emocjonalno-psychiczny dzieci .......................................................... 351 Zastosowanie gier komputerowych w edukacji i wychowaniu .............. 353 Wnioski końcowe ................................................................................ 355 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 355 Streszczenie – Summary ....................................................................... 355

Część trzeciaZnaczenie zabawy i zabawek w rozwoju

i społecznej integracji dziecka niepełnosprawnego

Ryszard CiborPatologia zabawy ....................................................................................... 359

Dwa oblicza zabawy ............................................................................. 359 Zabawki – jako źródło zagrożeń ........................................................... 360 Zabawy ekstremalne ............................................................................ 361 Gry komputerowe – szczególny rodzaj zagrożenia ................................ 361 Zabawy uzależniające ........................................................................... 362 Agresja – przemoc – okrucieństwo ....................................................... 363 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 364 Streszczenie – Summary ....................................................................... 364


Spis treści

Elżbieta Maria MinczakiewiczZabawa symboliczna w rozwijaniu aktywności komunikacyjnej u dzieci ze sprzężonymi zaburzeniami rozwoju ............................................ 367

Wstęp .................................................................................................. 367 Założenia teoretyczne i pragmatyczne podstawy rozwoju zabawy symbolicznej ............................................................................ 368 Dialog matki z dzieckiem źródłem doznań inspirujących rozwój zabawy symbolicznej ............................................................................ 369 Rozwój funkcji semiotycznej w zabawie dziecka ................................... 374 Obiekt przejściowy i jego funkcja w zabawie dzieci o zróżnicowanych potrzebach i możliwościach rozwoju .................................................... 379 Zabawa symboliczna formą dialogu dziecka z otoczeniem .................... 383 Poznawczo-komunikacyjny aspekt rozwoju zabawy symbolicznej ........ 385 Próba podsumowania i wnioski końcowe ............................................. 387 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 389 Streszczenie – Summary ....................................................................... 389

Aneta Soroka-FedorczukZabawy badawcze dzieci jako podstawa spostrzegania inności ....................... 391

Zabawy badawcze w poznawaniu świata przez dzieci ............................ 391 Uczenie się przez dzieci spostrzegania inności w zabawach badawczych ...................................................................... 396 Warunki sprzyjające aktywności dzieci w zabawie badawczej ................ 397 Podsumowanie .................................................................................... 398 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 399 Streszczenie – Summary ....................................................................... 399

Aleksandra Miklewska, Agnieszka MiklewskaOswoić świat. Kilka słów o zabawie dzieci „trudnych” .................................. 401

Wprowadzenie ..................................................................................... 401 Trudne dzieci? Znaczenie temperamentu w przystosowaniu do wymagań stawianych przez otoczenie .............................................. 402 Zabawy małych dzieci jako sposób na radzenie sobie w świecie i ze światem ......................................................................................... 405 Czy w szkole można się bawić? ............................................................. 408 Zakończenie ........................................................................................ 410 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 410 Streszczenie – Summary ....................................................................... 411


Spis treści

Zenon GajdzicaO integrującej funkcji zabawy w kształceniu dziecka niepełnosprawnego ....... 413

W świecie ograniczeń, czyli o rozwoju dziecka niepełnosprawnego ...... 413 Portret Piotrka i Kasi ........................................................................... 414 Zabawa a rytuały marginalizujące i stygmatyzujące .............................. 415 Zabawa a rytuały sprzyjające integracji ................................................. 417 Zamiast zakończenia ............................................................................ 418 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 419 Streszczenie – Summary ....................................................................... 420

Beata WojtalRozwojowe i terapeutyczne znaczenie zabawy w życiu dziecka niepełnosprawnego ............................................................. 421

Klasa integracyjna a pojęcie integracji .................................................. 421 Piękno i pożytek dobrej zabawy ........................................................... 423 Ogólnorozwojowe i terapeutyczne funkcje zabawy ............................... 424 Rola nauczyciela i rodziców w kształtowaniu związku dziecka z dobrą zabawą .................................................................................... 426 Dynamika i harmonia dobrej zabawy – przykłady ................................ 427 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 433 Streszczenie – Summary ....................................................................... 433

Anna Zielińska„Fikołki”. Zabawowe formy stymulacji rozwoju małego dziecka w Pszczyńskim Ośrodku Rehabilitacyjno-Terapeutycznym ............................ 435

Problemy ............................................................................................. 436 Rozwiązaniem jest zabawa ................................................................... 436 Sytuacje ............................................................................................... 440 Przykładowy scenariusz zajęć w małej grupie ........................................ 441 Przykładowy scenariusz zajęć z dominacją pląsów ................................ 443 Zakończenie ........................................................................................ 446 Rezultaty ............................................................................................. 447 Podsumowanie .................................................................................... 448 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 449 Streszczenie – Summary ....................................................................... 449

Karolina KmiecikZnaczenie zabawy w zajęciach hipoterapeutycznych ..................................... 453

Podstawowa wiedza o hipoterapii ........................................................ 453 Jeździectwo jako praca, zabawa i terapia ............................................... 456


Spis treści

Ćwiczenia na koniu jako forma zabawy ................................................ 458 Rajdy konne i inne formy zabawy ........................................................ 460 Wpływ kontaktów dziecka z koniem na naukę i wychowanie ............... 461 Aneks ................................................................................................... 463 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 466 Streszczenie – Summary ....................................................................... 466

Krystyna DmyterkoWspółbycie z dzieckiem w zabawie. Refleksja z praktyki współbyciaw Pszczyńskim Ośrodku Rehabilitacyjno-Terapeutycznym ............................. 467

Wstęp .................................................................................................. 467 Rozwój dziecka jak „górski potok” ....................................................... 467 Poszukiwanie źródeł motywacji dla zabawowych działań dziecka ......... 468 Teoria relacji z obiektem a potrzeba więzi ............................................ 469 Zabawa jako romans dziecka ze światem .............................................. 470 Trudna sztuka współodczuwania i współbycia dorosłego z dzieckiem .......................................................................... 471 Zabawa jako forma poznawania, współbycia i rozwoju ......................... 472 Problemy – Poszukiwania – Inspiracje ................................................. 474 Streszczenie – Summary ....................................................................... 474


Wstęp

Dziecko w świecie zabawy. O kulturze, cechach i wartościach ludycznej edukacji to książka będąca już XVI tomem serii N–N. Bogactwo tematyki (36 tekstów, 37 autorów) wyznaczyło podział książki na trzy części, różne w sposobach uj-mowania homo ludens, integralne w tendencji głównej: p o s z u k i w a n i u e j d e-t y c z n y c h s e n s ó w z a b a w y.

Zebrane rozprawy, artykuły i eseje nawiązują do wątków o dziecku w różnych światach i relacjach oraz prezentują n o w e s p o j r z e n i e n a z a b a w ę i l u-d y c z n ą e d u k a c j ę. Autorzy poszukują w niej synergetycznego podłoża, czyli ducha zabawy, podczas gdy dotychczasowa literatura przesadnie akcentowała jej funkcje instrumentalne i poznawcze.

Tytuł części pierwszej: Żywioł, radość i kultura zabawy – poszukiwanie zagu-bionej istoty ludycznej edukacji określa w zarysie zakres podejmowanej problema-tyki, akcentuje jej novum. Teksty zawarte tej części uzasadniają tezę, że z a b a w a j e s t s t a n e m i s t n i e n i a, a z a r a z e m ż y w i o ł e m u k r y t y m w c z ł o-w i e k u. Cechuje ją między innymi autentyczność, jasność, wzniosłość, dobit-ność, potęga. Najbliżej dziecięcego podejścia do zabawy jako działalności radosnej i często spontanicznej są artyści oraz wszyscy, którzy kochają to, co robią. Zabawy zbiorowe (szkolne i środowiskowe), z udziałem dzieci, młodzieży i dorosłych, wy-magają przygotowania pod względem organizacyjnym, artystycznym, językowym, czasoprzestrzennym. Sztuka bawienia się wynika ze zrozumienia ducha zabawy, życzliwości wobec Drugiego i kultury współbycia. Czasami „cała” zabawa może być sztuką i twórczością (J. Oszelda, D. Waloszek, J. Dymara, B. Dymara).

Ważne są też jej międzykulturowe i uniwersalne aspekty, także wartość symbolicznego przeżycia dziecka (w zabawach tematycznych) oraz znaczenie po-dejmowanych ról dla budowania życzliwej przestrzeni interpersonalnej (G. Koć--Seniuch, A. Olczak, B. Dymara i inni).

Poza tekstami o charakterze fi lozofi cznym, socjologicznym i pedagogicznym w omawianej części znajdujemy w y p o w i e d z i l i t e r a c k o-p e d a g o g i c z n e, p r z y b l i ż a j ą c e b o g a c t w o z a b a w i g i e r i n s p i r o w a n y c h l i t e r a-t u r ą (B. Bogołębska, E. Kochanowska, K. Marcol, M. Iwanowicz). Pozostałe artykuły przedstawiają różne obszary dziecięcej wyobraźni, kształtowanej dzięki rozumieniu potrzeb dziecka i znajomości odpowiednich strategii oddziaływania


Dziecko w świecie zabawy

przez zabawę, między innymi w toku współbycia z żywiołami: wodą, „czasem”, powietrzem (B. Pierzchała, K. Szczepański).

Tekst ostatni jest rodzajem dyskusji dotyczącej etycznej strony zabawy, kiedy to staje się ona bardziej przewrotną grą, do której na szczęście nie są jeszcze zdolne małe dzieci (S. Kutrowski).

Kolejne części książki, cz. II i III, zatytułowane: Społeczne, indywidualne i kul-turowe wartości zabawy. Cechy, formy, funkcje; Znaczenie zabawy i zabawek w rozwo-ju społecznej integracji dziecka niepełnosprawnego, kontynuują omawiane wątki, ale różnią się zarówno podejmowaną tematyką, jak i formą jej prezentacji.

W części drugiej znajduje się w i e l e p r o p o z y c j i m e t o d y c z n y c h, o d n i e s i e ń d o b a d a ń o r a z w y b r a n y c h k o n c e p c j i p e d a g o g i k i z a b a w y. Autorzy nawiązują więc do poglądów J. Korczaka, A. Kamińskiego, C. Freineta oraz współczesnych koncepcji wychowania (J. Bińczycka, A. Gwiz-dak, B. Oelszlaeger, L. Wollman). Uzasadniają, że zabawa sprzyja rozwojowi wyobraźni i twórczych postaw, pełni funkcję terapeutyczną, zmniejsza dramaty samotnego dziecka, które – jak powiedział J. Korczak – nadaje lalce duszę, gdyż to lalka (i Pan Doktor) zastępuje utracony świat rodzinnego życia.

Związki pracy z zabawą, jej wpływ na więź dziecka z przyrodą i rówieśnikami, a także umiejętność oceniania różnych działań, zjawisk, idei – to także ważne te-maty podejmowane przez autorów (L. Wollman, E. Ogrodzka-Mazur, A. Adam-ski, M. Znaj, M. Noga). Nauczycielskie teksty o zabawkach i zabawie stanowią przysłowiową „kopalnię wiedzy” o historii zabawek i sposobach bawienia się prababek, babek i mam naszych dzieci (E. Łoboziewicz-Jania, W. Korzeniowski, K. Moroz). Swoistym uzupełnieniem wiedzy o ludycznej edukacji jest artykuł prezentujący proces zabawowego opanowywania języka esperanto (L. Wałczyk) oraz tekst przybliżający szanse i zagrożenia dla rozwoju dziecka w toku gier kom-puterowych (W. Kluz).

Teksty trzeciej części książki koncentrują się wokół s p o ł e c z n e j i n t e g r a-c j i d z i e c i n i e p e ł n o s p r a w n y c h p r z e z z a b a w ę, r o z u m i a n ą j a k o f o r m a t e r a p i i i o s w a j a n i a d z i e c k a z e ś w i a t e m. Ważną funkcję pełni tu tekst o p a t o l o g i i z a b a w y (R. Cibor), będący niejako nawiązaniem do zagrożeń przedstawianych już w poprzednich częściach książki (B. Dymara, W. Kluz).

Przeglądowy charakter ma najobszerniejszy w książce tekst o zabawie jako grze symboli, które tworzą przestrzeń reprezentacji jakichś idei i dzięki temu zo-stają one poznane przez dziecko. E. M. Minczakiewicz, na podstawie literatury i badań, z różnych stron ukazuje proces rozwijania wrażliwości dziecka, „wcho-dzenia” w świat symboli, w magię zabawy oraz w trudne (szczególnie dla dzieci ze sprzężonymi zaburzeniami rozwoju) relacje poznawczo-komunikacyjne.

Inni autorzy, odwołując się do wybranych sytuacji wychowawczych, przybli-żają zabawy dzieci zdrowych z niepełnosprawnymi. Ukazują ich wartość terapeu-tyczną i ogólnorozwojową, a także znaczenie dla rozbudzenia w dzieciach wiary


Wstęp

w możliwość i konieczność pokonania różnego rodzaju ograniczeń. Są też teksty, które mogą Czytelnikom – rodzicom i nauczycielom – dostarczyć przykładów i uzasadnień, pozwalających zauważać inność Drugiego, rozwijać postawę toleran-cji, otwartości, współodczuwania oraz radości współbycia z ludźmi (rówieśnikami i dorosłymi) i otaczającym nas światem (B. Wojtal, Z. Gajdzica, A. Soroka-Fedor-czuk, Aleksandra Miklewska, Agnieszka Miklewska).

Publikacja zawiera też teksty typowo metodyczne (choć nie pozbawione re-fl eksji) o zabawowych formach rozwoju małego dziecka (Fikołki A. Zielińskiej) oraz o ludycznym charakterze zajęć hippoterapeutycznych (K. Kmiecik).

Esejem, ujmującym całościowo różnorodne wartości zabaw z dziećmi (głów-nie terapeutów i rodziców) jest tekst autorstwa K. Dmyterko, inicjatorki i współ-twórczyni Pszczyńskiego Ośrodka Rehabilitacyjno-Terapeutycznego.

Analiza różnorodnych spojrzeń na homo ludens, zabawę, grę, taniec oraz zło-żoną problematykę ludycznej edukacji wskazuje, że mimo wielu defi nicji i teorii zabawa wymaga dookreślenia. W naszym rozumieniu zabawa jest s p o t k a-n i e m i n i e s p o d z i a n k ą, t w o r z e n i e m i o d t w a r z a n i e m, r u c h e m i ż y w i o ł e m. B y w a t e ż c i s z ą i u s p o k o j e n i e m, o c z y s z c z e n i e m i w y z w o l e n i e m, m a g i ą i w k r a c z a n i e m w ś w i a t w y o b r a ź n i b e z g r a n i c.

Potocznie zabawa bywa traktowana jako forma nabywania wiedzy i umie-jętności. Autorzy tej książki pokazują, że to za mało! Jest ona bowiem sposobem istnienia, podstawą dla rozwijania wrażliwości estetycznej, językowej, społeczno--moralnej i egzystencjalnej. Źródłem fascynacji, radości, zachwytów – uśmiechów do najzwyklejszych zdarzeń codziennego życia. A sztuka uśmiechania się do życia, mimo odczuwania jego dramatu, jest o wiele trudniejsza niż wyćwiczone na pokaz poczucie humoru i komizm.

Pragnę wyrazić radość nie tylko z tego, że książka ta została mimo tak wielu trudności zredagowana, lecz także z pozyskania do współpracy nowych autorów. Zawiera teksty aż 11 nauczycieli1 szkół podstawowych (w tym terapeutów i wy-chowawców przedszkoli), jak widać więc, tytuł naszej serii – „Nauczyciele – Na-uczycielom” – akcentujący sztukę wzajemnego obdarowywania się (uniwersytety, szkoły, środowisko i vice versa) jest w pełni uzasadniony.

Cieszę się też z pozyskania nowych Profesorów, prof. dr hab. B. Bogołęb-skiej – kierownika Zakładu Dziennikarstwa Uniwersytetu Łódzkiego, prof. dr hab. J. Bińczyckiej z Akademii Pedagogicznej ZNP w Warszawie oraz prof. dr hab. D. Waloszek z Instytutu Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Zielonogórskiego (obecnie z Akademii Pedagogicznej w Krakowie).

1 Ich biogramy podamy w ostatnim tomie naszej serii wraz ze wszystkimi dotychczasowymi auto-rami. Wszyscy oni będą współtworzyć tę książkę.



Documents

Dziecko w świecie zabawy