Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
DUURZAME & CIRCULAIRE
BOUW
Lucinda Kootstra & Willemijn van der Werf
Congres Stedelijke Transformatie | Eindhoven | 14 februari 2019
WAAROM?
DE CIJFERS
Circulaire economie in de bouw
40% van
Nederlandse
afval
35% van CO2
uitstoot
50% grondstof-,
40% energie-,
30% water
gebruik.
AGENDA
Wat is circulaire economie (CE)
Relatie circulaire economie en energietransitie
Inzicht in Materialen
Inzicht in Consequenties en Keuzes
Inzicht in Infrastructuur?
Circulaire economie in de bouw4 2/18/2019
WELKOM!
Willemijn van der Werf – business developer
Lucinda Kootstra – consultant
Circulaire economie en duurzaamheid binnen bouw & infrastructuur
Circulaire economie in de bouw5 2/18/2019
TNO ULTIMO 2017
Circulaire economie in de bouw6 2/18/2019
MISSIE
TNO verbindt mensen en kennis om innovaties te creëren die de
concurrentiekracht van bedrijven en het welzijn van de samenleving
duurzaam versterken.
Dat is onze missie en daarvoor zetten de professionals van TNO al
meer dan tachtig jaar hun kennis en ervaring in.
‘INNOVATION FOR LIFE’
Circulaire economie in de bouw7 2/18/2019
Samen met universiteiten
In publiek private samenwerking met partners uit de gouden driehoek
Contractonderzoek voor en met klanten
Kennis exploitatie door o.a. spin-offs, licenties, i.s.m. andere bedrijven
INNOVATIEPROCES
Circulaire economie in de bouw8 2/18/2019
Binnen unit belichten we verschillende
aspecten van circulaire economie, zoals:
plastic recycling;
beoordeling van circulariteit;
materiaal gebruik van energie transitie;
schaarste;
infrastructuur en bouw.
Circulaire economie in de bouw9 2/18/2019
OPCIRKELEN IN DE BOUW
Circulaire economie in de bouw10 2/18/2019
Prov. Noord Brabant
BZK
Prov. Gelderland
Prov. ZeelandGem. Den Haag
Kunnen we circulair bouwen?
Welke producten zijn nodig / komen vrij ?
Moeten we voor waardebehoud anders demonteren/slopenen opwerken ?
Wat levert Circulair bouwen op ?
WHERE TO START?
SUSTAINABILITY
Circular
Economy
MCI
BR
EE
AM
MP
G
EP
GCarbon
neutral
CO
2
Aardgasvrij
Go
al in
20
50
:
100%
circ
ula
r
Material
scarcity
More dwellings needed!
Liveability
Densification
Greenification
empty stores
Circulaire economie in de bouw12 2/18/2019
circularity
recyclability
global warming
fossil and mineral
resource depletion
ozone depletion
ozone formation human toxicity
water use
ecotoxicity (fresh water,
marine, terrestrial)
land use and
transformation
sustainability
planet
people
prosperity
local biodiversity
material value
(inclusive) job
creation
local air qualitywell being
social acceptance
value creation
Circulaire economie in de bouw13 2/18/2019
CIRCULAIRE
ECONOMIE
Circulaire economie in de bouw15 2/18/2019
CIRCULAIR IS EEN MIDDEL OM
..natuurlijke voorraden minder uit te putten.
..minder afval te produceren.
..impact op mens & milieu te verkleinen..
..economisch te groeien..
‘Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling waarbij de huidige
wereldbevolking in haar behoeften voorziet zonder de komende
generaties te beperken om in hun behoeften te voorzien.’
Circulaire economie in de bouw16 2/18/2019
10 R-MODEL
Refuse: weigeren/voorkomen gebruik
Reduce: gebruik minder grondstoffen
Redesign: herontwerp met oog op circulariteit
Re-use: product hergebruik (tweedehands)
Repair: onderhoud en reparatie
Refurbish: product opknappen
Remanufacture: nieuw product van tweedehands
Re-purpose: hergebruik product maar anders
Recycle: verwerking en hergebruik materialen
Recover: energieterugwinning
Bron: Jacqueline Cramer, Utrecht Sustainability Institute
Circulaire economie in de bouw17 2/18/2019
WELKE VORM VAN CIRCULARITEIT WORDT
TOEGEPAST IN DEZE GEBOUWEN:
Circulaire economie in de bouw18 2/18/2019
TERUGWINNING VAN CEMENT UIT BETON
Circulaire economie in de bouw19 2/18/2019
freement.nl opgevraagd op 13 januari 2019
GEHEEL DEMONTABELE RECHTBANK
Circulaire economie in de bouwdpcp.nl opgevraagd op 13 januari 2019
HERGEBRUIK VAN DEEL VAN FLAT
Circulaire economie in de bouw21 2/18/2019
stedebouwarchitectuur.nl opgevraagd op 13 januari 2019
STONECYCLINGI-DID:
RECYCLING VAN TEXTIEL
Circulaire economie in de bouw22 2/18/2019
i-did.nl opgevraagd op 13 januari 2019stonecycling.com opgevraagd op 13 januari 2019
CIRCL
Circulaire economie in de bouw23 2/18/2019
dearchitect.nl opgevraagd op 13 januari 2019
DE AMBITIES VAN
NEDERLAND
Biomassa en voedsel
Kunststoffen
Maakindustrie
Bouw
Consumptiegoederen
NEDERLAND CIRCULAIR IN 2050
&
50% MINDER PRIMAIRE GRONDSTOFFEN IN 2030
Circulaire economie in de bouw25 2/18/2019
CONCRETE AMBITIES VAN NEDERLAND
De Ambities*
2020: Energieneutrale nieuwbouw van woningen en utiliteitsgebouwen.
2025: 10% productiviteitsstijging in de bouwsector door een combinatie van hogere kwaliteit en
lagere kosten.
2030: 50% minder gebruik van primaire grondstoffen.
2050: Energieneutrale gebouwde omgeving en Nederland circulair.
Definitie
Circulair bouwen betekent het ontwikkelen, gebruiken en hergebruiken van gebouwen,
gebieden en infrastructuur zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de
leefomgeving te vervuilen en ecosystemen aan te tasten op een wijze die economisch
verantwoord is en bijdraagt aan welzijn van mens en dier. Hier en daar, nu en later.
* www.bouwendnederland.nl
Hoe dan?Circulaire economie in de bouw26
UITVOERINGSPROGRAMMA CIRCULAIRE
ECONOMIE D.D. 8 FEBRUARI 2019
• Speerpunten
1. Marktontwikkeling
2. Meten
3. Beleid, wet- & regelgeving
4. Kennis & Bewustwording
• 9-tal projecten:
1. Ontwikkelen vh materiaalpaspoort
2. Cirkelstad
3. Circulariteit in Bouwregelgeving
4. Brainport Smart District (BSD) Helmond
5. Ketenafspraken, casus circulair beton
6. Ketenafspraken, casus
producentenverantwoordelijkheid gevelbouw
7. Voorbeeldrol circulair aanbesteden en beheren door
de overheid (RVB en RWS)
8. Waterschappen en duurzaam opdrachtgeversschap
9. Project Grond-, Weg- en WaterbouwCirculaire economie in de bouw27 2/18/2019
ENERGIETRANSITIE
& MATERIALEN
(BOUW)MAATREGELEN MET CO2-IMPACT
29
Bij gebrek aan kwantitatieve doelstellingen: TNO-inschattingen op basis literatuur (ex-ante-evaluatie)
Vervanging portlandklinker door restproducten
Extra doormalen beton
Betonpuin als grindvervanger
Hergebruik : legoliseren van beton en baksteen
Asfaltrecycling
Lichter bouwen met (o.a.) hout
Hoger gehalte secundaire materialen
Circulaire economie in de bouw29 2/18/2019
IS ENERGIETRANSITIE ‘STRIJDIG’ MET
MATERIAALTRANSITIE?
Energieprestaties verbeteren door de inzet
van materialen
Leiden doelstellingen m.b.t. MPG tot
optimale prestaties?
4 scenario’s:
A: BAU (bedrijventerrein)
B= A + dak- en gevelisolatie en
beglazing, WTW-ventilatie.
C = B + maatregelen totdat
energieneutraliteit (EPG = 0) bereikt is
met behulp van LED-lampen en PV.
D = C + additionele maatregelen die
een energiepositief bedrijventerrein
opleveren (EPG < 0): meer PV t.o.v.
scenario C
A
B
C
D
Circulaire economie in de bouw30 2/18/2019
Bron: TNO (2018): Wat is de optimale milieu prestatie?
EPG
EPG = energieprestatienorm voor gebouwen
BENG = bijna energieneutraal gebouw
Beide beschouwen het energiegebruik van gebouw
Vanaf 1 januari 2020 geldt BENG normering
Circulaire economie in de bouw
MPG
Materiaal prestatie gebouw
MPG drukt de milieuimpact van
de materialen gebruikt in gebouw
uit.
Milieuimpact is som van
verschillende milieueffecten
zoals klimaatverandering,
humane toxiciteit, vermesting
e.d.
Gebaseerd op LCA
(levenscyclus analyse)
Circulaire economie in de bouw32 2/18/2019
bouw
Winning
grondstoffen
gebruiksfase
EPG -> energie
MPG -> materialen
sloop
Hergebruik,
recycling
Circulaire economie in de bouw33 2/18/2019
IN GEVAL VAN ZONNEPANELEN: MPG EN EPC
Materialen gebruikt voor
productie
Energie gebruikt voor
productie
Energieopwekking gedurende
levensduur
Verwerking van materiaal na
einde-levensduur
MPG EPG
Uitsparing van gebruikte fossiele
energie
Circulaire economie in de bouw34 2/18/2019
INTERACTIE MPG EN EPG
Bron: TNO (2018): Wat is de optimale milieu prestatie?
Circulaire economie in de bouw35 2/18/2019
HOE BEGIN JE MET
CIRCULAIR BOUWEN?
INZICHT IN
MATERIAAL
TNO
(BOB-model)
wat is er ongeveer in mijn regio beschikbaar & wat is er
nodig voor nieuwbouw
wat zit er exact in gebouw X en wat is de waarde,
kwaliteit, technische specificaties, etc..
materiaal-
paspoorten
Regioniveau
Gebouwniveau
INZICHT IN MATERIALEN
Circulaire economie in de bouw38 2/18/2019
WAT IS BOB?
Model dat schattingen maakt van de materialen in gebouwde omgeving en zodoende..
BOuwmateriaal in Beeld brengt.
Het is dus een database met per adres de materialisatie o.b.v. gebouwkenmerken zoals oppervlak,
bouwjaar, functie.
In database staat: type materiaal, hoeveelheid en herkomst (welk gebouwdeel),
incl. embedded CO2 en MKI-waarde.
maandag 28 januari 201939 | BOB voor Infra
BOB – MODEL
Circulaire economie in de bouw40 2/18/2019
BOB-MODEL: MOGELIJKE TOEPASSINGEN (1)
‘Material stock’
Circulaire economie in de bouw41 2/18/2019
Bron: TNO (2018): circulair bouwen in perspectief
KANSEN VOOR HERGEBRUIK BOUWMATERIALEN
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
Sloop Bouw Sloop Bouw Sloop Bouw Sloop Bouw
Massa (
megato
n)
2018-2020 2021-2030 2031-2040 2041-2050
Materiaalstroom vrijkomend bij sloop en benodigd in nieuwbouw (woning- en utiliteitsbouw, infrastructuur en riool), jaarlijks gemiddelde*, midden scenario
Beton Asfalt Baksteen Kalkzandsteen Staal Zandcement Overig
*De materiaalvolumen zijn op basis van tijdvakken van 10 jaar in kaart gebracht. Het jaarlijkse gemiddelde geeft hierdoor
beperkt inzicht in de geprognosticeerde hoeveelheid in een bepaald jaar. Dit kan hoger of lager liggen.
7x 4x
Circulaire economie in de bouw42 Bron: EIB & TNO (2018) Quickscan: Impact assessment (circulaire) bouwopgave MRA
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
Sloop Bouw Sloop Bouw Sloop Bouw Sloop Bouw
Massa (
megato
n)
2018-2020
MATCH: VRAAG EN AANBOD
Logistiek & effecten
(o.a. kosten en CO2)Technologiescan
opwerkingstechnieken
Welke technieken zijn
er voor hergebruik,
recycling etc. + wat
levert het op
Circulaire economie in de bouw43 2/18/2019
INZICHT IN KEUZES
EN CONSEQUENTIES
VOORBEELD: STUDIE VOOR GEMEENTE ASSEN
Uitdaging – De gemeente Assen gaf aan behoefte te hebben aan een concrete invulling
van haar ambitie om een wijk circulair te bouwen.
Aanpak
– bepalen van belangrijkste uitgangspunten: o.a. innovatief,
– bepalen van de beoordelingscriteria
– bepalen van de unique selling points van Assen
Resultaat – vergelijking van drie circulaire scenario’’s
Circulaire economie in de bouw45 2/18/2019
Circulaire economie in de bouw
Bestaande situatieReferentie
scenario
Flexibele 0-
op-de-meter
nieuwbouw
Hergebruik
uit industrie-
gebied
Herbestem-
men centrum
E=0
E>0
Voormalig,
verloederd
industriegebied
Binnenstad
(slechte
energieprestatie)
Weiland
E>0
E=0
E>0
E=0
E>0 E=0
Bron: TNO (2017): scenario’s voor circulair bouwen in Assen
INDICATORENKlimaatverandering / embedded CO2
Milieu (MKI)
Inclusieve werkgelegenheid
materiaalkosten
Kennisonwikkeling in de regio
Waarde van de woningenBouw van 100 woningen
Vergelijking over 100 jaar:
Materialen voor bouw & onderhoud
Energiegebruik tijdens gehele levensduur
AANNAMES
Circulaire economie in de bouw47 2/18/2019
Nieuwbouw van nul-op-meter &
flexibele woningen in hout
E=0
Nieuwbouw
Klimaatverandering (CO2) +
Milieu (€/schaduwkosten) 0
Inclusieve
werkgelegenheid0
Materiaalkosten -
Kennisontwikkeling ++
Waarde van woningen +
Circulaire economie in de bouw48 2/18/2019
Bron: TNO (2017): scenario’s voor circulair bouwen in Assen
Industriegebied wordt gesloopt en
materialen worden zoveel mogelijk
gebruikt voor bouw nul-op-de-
meter woningen
E=0 Hergebruik
Klimaatverandering (CO2) +
Milieu (€/schaduwkosten) +
Inclusieve
werkgelegenheid0
Materiaalkosten 0
Kennisontwikkeling ++
Waarde van woningen 0
Circulaire economie in de bouw49 2/18/2019
Bron: TNO (2017): scenario’s voor circulair bouwen in Assen
Stadswoningen worden
flexibel ingericht & nul-op-
de-meter geïsoleerd
E=0E>0Herbestemmen
(met energie
maatregelen)
Herbestemmen
(zonder energie
maatregelen)
Klimaatverandering (CO2) ++ - - -
Milieu (€/schaduwkosten) ++ - -
Inclusieve werkgelegenheid 0 0
Materiaalkosten - 0
Kennisontwikkeling 0 0
Waarde van woningen + 0
Circulaire economie in de bouw50 2/18/2019
Bron: TNO (2017): scenario’s voor circulair bouwen in Assen
SAMENVATTING
Nieuwbouw Hergebruik
Herbestemmen
(met energie
maatregelen)
Herbestemmen
(zonder
energie
maatregelen)
Klimaatverandering (CO2) + + ++ - -
Milieu (€/schaduwkosten) 0 + ++ - -
Materiaalkosten - 0 - 0
Kennisontwikkeling ++ ++ ++ ++
Waarde van woningen + 0 + 0
Circulaire economie in de bouw51 2/18/2019
Bron: TNO (2017): scenario’s voor circulair bouwen in Assen
INZICHT IN
INFRASTRUCTUUR?
ONZE VRAAG AAN JULLIE:
Is er een behoefte aan eenzelfde model voor infrastructuur
en hoe zou dat er dan uit moeten zien?
Circulaire economie in de bouw53 2/18/2019
WAT ZOU BOB VOOR INFRA KUNNEN ZIJN?
Schatting van materiaalvoorraad
Waar?
Wijk, gemeente, provincie
Wat?
Weg (fundering, type asfalt, stenen, etc.)
Stoepen/ fietspaden
Kunstwerken (viaducten, bruggen etc)
Wegmeubilair (bankjes, lantaarnpalen, putten, etc)
Mogelijke uitbreiding
Inzicht in materialen vrijkomend bij sloop en benodigd voor bouwopgave
Opwerkingstechnieken: welke manieren zijn er om materialen optimaal her te gebruiken/ te
recyclen
Circulaire economie in de bouw54 2/18/2019
BEDANKT VOOR UW AANDACHT
Voor meer inspiratie:TNO.NL/TNO-INSIGHTS