DUURZAAM ONDERNEMEN EN ENERGIEBESPARING MKB … · Duurzaam Ondernemen en Energiescan De DOE-scan combineert een duurzaam onderne-men-scan op 11 strategische aspecten en een ener-giescan

DUURZAAM ONDERNEMEN EN ENERGIEBESPARING MKB-AANPAK ACHTERHOEK Plan van aanpak (2017) 2018 - 2020

Versie 6 november 2017

Plan van aanpak energiebesparing bedrijven in de Achterhoek 6 november 2017

Pagina 2

PLAN VAN AANPAK OP HOOFDLIJNEN Samen sterk voor een energieneutraal bedrijfsleven

en een krachtige economie in de Achterhoek

Het bedrijfsleven en de zeven gemeenten1 in de Achterhoek onderschrijven de ambitie om

in 2030 energieneutraal te zijn. Energie- en duurzaamheidsdoelstellingen, het voldoen

aan wettelijke vereisten2 en het belang van economische ontwikkeling en werkgelegen-

heid in de regio verbindt partijen met elkaar. Het is ambitieus om de Achterhoek energie-

neutraal te willen maken. Dat kan alleen als ondernemers hun fossiele energiegebruik

substantieel verlagen en daarbij verder gaan dan de wettelijke vereisten. Ondernemers-

verenigingen, gemeenten, Omgevingsdienst Achterhoek en de Provincie Gelderland slaan

daarom de handen ineen om dat voor elkaar te krijgen en hebben hiervoor het voorlig-

gende plan van aanpak ontwikkeld.

Verbruik fossiele brandstoffen drastisch verminderen

Het bedrijfsleven3 ondersteunt de energie- en economische ambities. Het verbruikt 55%

van het aardgas en 70% van de elektriciteit. De besparingsdoelstellingen voor het be-

drijfsleven zijn 43% voor aardgas en 20% voor elektriciteit. Het dan nog resterende ver-

bruik zal duurzaam moeten worden opgewekt in de regio.

Energiebesparing en duurzame opwekking zijn concrete speerpunten die op korte termijn

kunnen worden aangepakt. Deze speerpunten op korte termijn kunnen worden opgevolgd

door langere termijndoelstellingen van duurzaam ondernemerschap en circulaire econo-

mie. De focus in deze MKB-aanpak ligt op energie als eerste stap naar duurzaam onder-

nemerschap.

Economische versterking regio Achterhoek

De energietransitie versterkt de regio Achterhoek langs verschillende invalshoeken:

• Het levert een besparing op van fossiele brandstoffen, maakt bedrijven minder af-

hankelijk van de levering en prijsontwikkeling van deze grondstoffen en maakt be-

drijven financieel-economisch stabieler.

• Het zorgt voor een reductie van de CO2-uitstoot en draagt daarmee bij aan de kli-

maatdoelstellingen van Gelderland en Nederland als geheel.

• De investeringen in energiemaatregelen zorgen voor extra omzet en werkgelegen-

heid in de bouw- en installatiesector. De gemiddelde investering per bedrijf be-

draagt volgens ECN circa € 25.000, wat overeenkomt met circa een kwart arbeids-

plaats. Naar verwachting zal de economie in de Achterhoek door deze campagne

een impuls krijgen van € 30 tot 40 miljoen door bedrijfsinvesteringen en 300 tot

400 banen opleveren.

1 Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Oost Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk. 2 Wet Milieubeheer en Activiteitenbesluit 3 Waar in deze notitie gesproken wordt over bedrijven, bedrijfsleven of ondernemers, dan worden zowel be-drijven bedoeld die gevestigd zijn op bedrijvenparken of in winkel/centrumgebieden, als de agrarische sector.


Pagina 3

• Door bewustwording van ondernemers op het gebied van energie, duurzaam on-

dernemerschap en circulaire economie, worden ze gestimuleerd om na te denken

over innovatie van hun businessmodel, processen en producten. Voor een deel

van de bedrijven zijn er kansen op het gebied van Internet of Things en Smart In-

dustries.

Pijlen strategisch gericht op intrinsieke motivatie van ondernemers

Partijen delen de visie dat het perspectief van duurzaam ondernemerschap (‘de wortel’)

het bedrijfsleven zal aanspreken op zijn intrinsieke motivatie, ondernemerschap en drang

naar initiatief. Dit zal ondernemers – meer dan toezicht en handhaving (‘de stok’) – verlei-

den om:

• (boven)wettelijke maatregelen te treffen op korte termijn en

• duurzaamheid structureel in te bedden in hun bedrijfsstrategie voor verdergaande

stappen op middellange termijn.

De initiatiefnemers willen het voor elkaar krijgen dat ondernemers zelf verantwoordelijk-

heid nemen voor hun energie-efficiëntie. Dit zal op termijn een groter en duurzamer effect

hebben dan afhankelijk te blijven van toezicht, dat in het beste geval de energie-efficiëntie

op een minimumniveau zal brengen. Beide – wortel en stok – zijn complementair, waarbij

de eerste vooral voorlopers (en volgers) zal aanspreken en de tweede nodig kan blijken

om het urgentiegevoel van de achterblijvers te verhogen.

De aanpak maakt gebruik van een aantal principes die bepalend zijn voor het succes:

• Ondernemerschap als leidend principe, met duurzaamheid en energie die als spe-

cifiek aandachtsveld inbedden in de bedrijfsstrategie van de ondernemers;

• De verbondenheid van ondernemers in een ‘community’ (bedrijvenpark of winkel-

gebied) aanspreken om ze te motiveren om gezamenlijk hun werkomgeving aan-

trekkelijker te maken voor hun klanten, werknemers of als vestigingslocatie;

• Door en met ondernemers, waarbij lokale ondernemers als communicatiekanaal

fungeren naar andere ondernemers;

• De koppeling van een verleidings- en dwangstrategie (wortel én stok), waarbij de

intrinsiek gemotiveerden ‘vanzelf’ doen wat er nodig is en de overige een zetje krij-

gen.

Alleen ga je sneller (als je gaat); samen kom je verder

Ondernemers, ondernemersverenigingen, Samenwerkende Industrie Kringen Achterhoek

(SIKA) en VNO-NCW Achterhoek willen aan de slag met de realisatie van deze ambitie in

samenwerking met de gemeenten, de Omgevingsdienst Achterhoek (ODA) en de Provin-

cie Gelderland. In dit plan van aanpak op hoofdlijnen is de gezamenlijke marsroute uiteen-

gezet om de energiedoelstellingen in het MKB-bedrijfsleven te realiseren.


Pagina 4

Doelstellingen

Het aardgas- en elektriciteitsverbruik van bedrijven in de Achterhoek bedraagt 200 tot 250

miljoen m3 aardgas en ruim 1 miljard kWh elektriciteit per jaar. Per bedrijf loopt het ver-

bruik zeer uiteen; indicatief is dit als volgt verdeeld:4

• Circa 1.500 bedrijven en instellingen (6%) hebben een jaarlijks elektriciteitsver-

bruik van meer dan 50.000 kWh per jaar en verbruiken samen ongeveer 170 mil-

joen m3 aardgas en 850 miljoen kWh elektriciteit per jaar. Deze bedrijven zijn in

het kader van de Wet Milieubeheer verplicht om energiebesparende maatregelen

te treffen, die in minder dan 5 jaar worden terugverdiend.

• 2.000 tot 2.500 bedrijven hebben een elektriciteitsverbruik van 10.000 tot 50.000

kWh per jaar en verbruiken samen 25 tot 50 miljoen m3 aardgas en ongeveer 75

miljoen kWh elektriciteit per jaar. Deze hebben een zorgplicht in het kader van de

Wet Milieubeheer.

• 20.000 tot 22.000 bedrijven hebben een elektriciteitsverbruik van minder dan

10.000 kWh per jaar, vergelijkbaar met een groot woonhuis. Ze verbruiken samen

40 tot 60 miljoen m3 aardgas en 100 tot 125 miljoen kWh elektriciteit per jaar.

Focus op de bedrijven met het hoogste verbruik dekt 75 à 80% van het aardgas- en elek-

triciteitsverbruik af. Doelstelling van dit project is dat zowel MKB-bedrijven met wettelijke

verplichtingen als met een zorgplicht, op korte termijn ten minste de maatregelen treffen

die in maximaal 5 jaar zijn terugverdiend. Dit betekent dat circa 20 miljoen m3 aardgas en

150 miljoen kWh elektriciteit per jaar wordt bespaard. Daarnaast wordt er ingezet op het

opnemen van energiebesparingsdoelen in investeringsplannen op middellange termijn en

natuurlijke momenten. Ondernemers worden aangespoord om ook maatregelen te treffen

met een langere terugverdientijd, waardoor ze hun concurrentiepositie kunnen verstevi-

gen. Daarbij wordt aangesloten op onderhouds- en vervangingscycli, (her)investerings-

plannen en nieuwe huurcontracten en zal de energiebesparing op termijn veel groter zijn.

Aanpak Achterhoek

De aanpak is gericht op het stimuleren van alle ondernemers in de Achterhoek om hun

fossiele energiegebruik te verminderen, met een focus op bedrijven met een elektriciteits-

verbruik vanaf 10.000 kWh. Voor de communicatiestrategie die gebruikmaakt van het

community-gevoel, is het belangrijk dat alle bedrijven op een bedrijvenpark, in een winkel-

gebied of de agrarische sector mee kunnen doen. De aanpak bestaat uit een campagne

die gericht is op bewustmaking, een toepasselijke en betaalbare energiescan5 en opvol-

ging en realisatie van maatregelen.

De scans zullen worden ingezet om voor elke ondernemer zijn mogelijkheden in beeld te

4 Bronnen: Regionale Uitvoeringsagenda Duurzame Energie 2016, Klimaatmonitor/Jive. De verdeling naar bedrijfsomvang is geëxtrapoleerd op basis van beschikbare gegevens uit de gemeente Berkelland. 5 MKB Energy CheckUp vooral voor bedrijven met een eenvoudigere bedrijfsvoering en Duurzaam Onderne-men en Energiescans (DOE-scans) vooral voor bedrijven met een omvangrijkere bedrijfsvoering en een elek-triciteitsverbruik vanaf circa 50.000 kWh.


Pagina 5

brengen voor het verbeteren van zijn energie-efficiëntie, om te voldoen aan wettelijke ei-

sen en in het geval van de DOE-scans om de toekomstgerichtheid van het bedrijf te ver-

beteren. Ondernemers krijgen met de resultaten van de scans een onderbouwing voor

hun investeringsbeslissingen in handen, zodat ze concrete energiemaatregelen kunnen

(laten) uitvoeren. Aanvullend krijgen ze ondersteuning om uitvoeringsacties in gang te zet-

ten, zoals financieel advies en offertebegeleiding. Met deze opvolgingsondersteuning

wordt geborgd dat maatregelen daadwerkelijk getroffen worden.

Binnen de doelgroep zijn meerdere subdoel-

groepen te onderscheiden op basis van hun

energiegebruik, bedrijfsvoering en -omvang

en een differentiatie in aanpak:

1. Alle bedrijven zullen worden aange-

spoord om aan de slag te gaan met

de MKB Energy CheckUp met onder-

steuning van junior adviseurs. Doel-

stelling is om in de periode tot en met

2020 circa 1.500 ondernemers een

start te laten maken met energiebe-

sparing door zelfscans uit te voeren.

2. We stellen voor om bedrijven met een

elektriciteitsverbruik van 10.000 tot

50.000 kWh per jaar te stimuleren om

een MKB Energy CheckUp te doen

en in specifieke situaties een DOE-

scan6.

3. Wij stellen voor om bedrijven met een

elektriciteitsverbruik van meer dan

50.000 kWh per jaar te stimuleren om

een DOE-scan uit te laten voeren.7

Professionele adviseurs voeren de

DOE-scan uit en geven de onderne-

mer gericht advies voor hun investe-

ringsbeslissingen met betrekking tot

zowel wettelijke als bovenwettelijke

maatregelen. Niet alleen financiële

motieven, maar ook imago en concur-

rentiepositie wegen mee in de investeringsvoorstellen. Doelstelling is om tot eind

6 Van de DOE-scans zal minder dan een kwart worden uitgevoerd in de categorie bedrijven met een elektrici-teitsverbruik van meer dan 50.000 kWh. 7 Minstens drie kwart van de DOE-scans zal worden uitgevoerd in deze categorie bedrijven.

Duurzaam Ondernemen en Energiescan

De DOE-scan combineert een duurzaam onderne-men-scan op 11 strategische aspecten en een ener-giescan op operationeel niveau. De DOE-scan levert ondernemers de onderbouwing voor hun investerings-beslissingen met betrekking tot duurzaam onderne-men en energiebesparing. De DOE-scan is ontwik-keld door DOOR-Advies en Synfprofect en inmiddels veelvuldig in de praktijk toegepast door professionals.

Bedrijven kunnen gebruikmaken van de DOE-scan als ze zich in een overeenkomst vastleggen op het treffen van maatregelen.

MKB Energy CheckUp

De MKB Energy CheckUp is een laagdrempelige en betaalbare scan voor detailhandel, horeca en kanto-ren. De ondernemer krijgt aan de hand van de scan een globaal beeld van zijn mogelijkheden om energie te besparen en een overzicht van de erkende maatre-gelen. Hij kan voor een verdere uitwerking terugvallen op installateurs die hun rol als adviseur oppakken. De MKB Energy CheckUp is ontwikkeld door CCS, VNO-NCW e.a. en kan worden uitgevoerd door de onder-nemer met ondersteuning door junior-adviseurs.

Met deze twee scans kunnen ondernemers –afhanke-lijk van ambitieniveau en omstandigheden– een keuze maken voor een laagdrempelige of gedetail-leerde scan, die beide voldoen aan de voorwaarden van de Energieprestatiekeuring (EPK).

Voor meer informatie, zie www.achterhoekonderneemtduurzaam.nl

http://www.achterhoekonderneemtduurzaam.nl/nieuws/stroomschema


Pagina 6

2020 een kwart tot de helft van dit segment een start te laten maken met energie-

besparing en duurzaam ondernemerschap door een DOE-scan of MKB Energy

CheckUp.8

Alle bedrijven zullen worden aangezet tot het daadwerkelijk treffen van maatregelen voor

energiebesparing of duurzame opwekking. Doelstelling is dat de helft van de bedrijven die

een DOE-scan heeft aangevraagd de eerste maatregelen heeft getroffen in de periode tot

en met 2020 en dat alle bedrijven die een DOE-scan hebben uitgevoerd ten minste de

wettelijk verplichte maatregelen hebben getroffen binnen 3 jaar na uitvoering van de scan.

Doelstelling is dat 30% van de bedrijven die de MKB Energy CheckUp doen de eerste

maatregelen heeft getroffen in de periode tot en met 2020 en dat 50% van de bedrijven

die de MKB Energy CheckUp hebben uitgevoerd ten minste de wettelijk verplichte maat-

regelen hebben getroffen of gepland binnen 3 jaar na uitvoering van de scan. De resulta-

ten en ervaringen zullen jaarlijks worden geëvalueerd, zodat met de leerervaringen en

goede voorbeelden het vervolgtraject zowel inhoudelijk als wat betreft communicatie en

werving effectiever kan worden ingevuld.

Communicatie en werving

De aanpak is gebaseerd op de combinatie van generieke communicatie die gericht is op

alle ondernemers in de Achterhoek en een gefaseerde, persoonlijke benadering van spe-

cifieke subdoelgroepen via lokale ondernemersverenigingen, brancheverenigingen en re-

latienetwerken (‘communities’). Deze lokale netwerken vormen een krachtig bruggenhoofd

naar de ondernemers. De ondernemersverenigingen zullen de aanpak gezamenlijk diffe-

rentiëren naar bedrijvenparken, centrumondernemers en branches voor een optimale

aansluiting bij de specifieke ‘mindset’ en omstandigheden van de (kleine) industrie en de

centrumondernemers.

Hieronder zijn de vijf fasen van de aanpak globaal uitgewerkt.

1. Betrekken van lokale belangenorganisaties: het is essentieel dat deze actief

gaan meewerken om hun leden te mobiliseren om de doelstellingen te realiseren.

Deze organisaties worden zoveel mogelijk vanaf het begin betrokken, zodat in

overleg met hen de campagne – met name de gerichte werving (zie 3) – toege-

spitst kan worden op hun achterbannen.

2. Algemene communicatie voor het trekken van aandacht en bewustmaking

van alle ondernemers in de Achterhoek. Voor de communicatiecampagne zullen

verschillende middelen worden ingezet, zoals brieven van lokale ondernemersver-

enigingen, artikelen in huis-aan-huisbladen of ondernemers- en vakbladen, social

media, website, informatie- en werkbijeenkomsten. De communicatieboodschap

speelt in op energie als onderdeel van duurzaam ondernemerschap, de intrinsieke

motivatie van ondernemers en de verbondenheid op een bedrijvenpark of in een

winkelgebied.

8 In de begroting is gerekend met in totaal 785 DOE-scans en 1.515 MKB Energy CheckUps voor de zeven gemeenten in 2018, 2019 en 2020 (inclusief 2017 zijn dat 880 DOE-scans en 1.640 MKB Energy CheckUps).


Pagina 7

3. Gerichte, persoonlijke werving van specifieke groepen ondernemers voor be-

drijfsdoorlichting met een DOE-scan of de MKB Energy CheckUp. Alle bedrijven

komen in aanmerking voor de MKB Energy CheckUp en worden uitgenodigd om

hiervan gebruik te maken. Voor de DOE-scan worden bedrijven die daarvoor in

aanmerking komen specifiek en persoonlijk benaderd door ambassadeurs, (ex)on-

dernemers uit eigen kring.

4. Uitvoeren van DOE-scans door professionele adviseurs en MKB Energy Check-

Ups door ondernemers met ondersteuning van junior-adviseurs.

5. Opvolging, financieel advies en uitvoeringsbegeleiding. In de eerste projecten

is gebleken dat ondernemers er door gebrek aan tijd en/of kennis vaak niet aan

toekomen om de adviezen uit te voeren. Daarom is actieve opvolgingsbegeleiding

essentieel om de adviezen om te zetten in investeringsplannen en daadwerkelijke

uitvoering van maatregelen. Om te voorkomen dat de investeringsplannen niet tot

uitvoering komen, zal de opvolging door de deelnemers aan de DOE-scan en de

MKB Energy CheckUp worden gemonitord en actief worden ondersteund. Bijvoor-

beeld door begeleiding van het offertetraject, financieel en fiscaal advies, contact

met een adviseur, installateur of ambassadeur.

Organisatie

Dit project kan succesvol zijn als partijen bereid zijn om samen te werken. Het gaat met

name om de lokale ondernemersverenigingen, bedrijvenparkverenigingen, ODA, VNO-

NCW Achterhoek, de gemeenten en brancheorganisaties.

SIKA –Samenwerkende Industrie Kring Achterhoek– is de regisseur van het plan van

aanpak als geheel, onder het motto ‘Achterhoek Onderneemt Duurzaam’. SIKA zal in

nauwe samenwerking met lokale ondernemersverenigingen de uitvoering per gemeente

vormgeven.

SIKA schakelt voor inhoudelijke sturing, communicatie en energieadvies externe experts

in. Daarbij wordt gebruikgemaakt van de kennis en ervaring die inmiddels is opgebouwd

met de MKB-aanpak in de voorloperprojecten (Ruurlo, Doetinchem, Berkelland). De web-

site en social media van Achterhoek Onderneemt Duurzaam zullen worden ingezet om

vragen van ondernemers door te sluizen naar bijvoorbeeld de lokale ondernemersvereni-

gingen, het servicepunt van VNO-NCW Achterhoek en de klantenservice van de gemeen-

ten.

Lokale ondernemersverenigingen zullen ambassadeurs leveren die bereid zijn om tijd

te steken in persoonlijk contact, werving en begeleiding van collega-ondernemers. Zij zul-

len als projectpartners hun achterban aanspreken en substantieel tijd steken in de realisa-

tie van dit plan van aanpak in de regio waarin hun leden gevestigd zijn.

VNO-NCW Achterhoek is, in samenwerking met CCS, inhoudelijk verantwoordelijk voor

de MKB Energy CheckUp en de inbedding van deze aanpak in het Gelders Energie Ak-

koord. De online tool wordt beheerd door VNO-NCW Achterhoek en CCS, inclusief opvol-

gingsacties door installateurs en koppeling met de databestanden van ODA c.q. het EPK-

register.


Pagina 8

De gemeenten hebben een beleidsmatige verantwoordelijkheid voor energie, duurzaam-

heid en economie. Ze dragen zorg voor de afhandeling van subsidies en leningen via hun

klantenservice. Zij zullen meewerken aan de (marketing)communicatie en aan informatie-

bijeenkomsten.

Ze hebben tevens een toezichts- en handhavingstaak in het kader van de Wet Milieube-

heer, die zij uitbesteden aan de Omgevingsdienst Achterhoek (ODA). Gemeenten zul-

len ODA gericht opdracht geven om haar handhavingstaken toe te spitsen op bedrijven

die passief blijven met betrekking tot energiebesparing. Toezichthouders van ODA infor-

meren ondernemers die ze bezoeken over de MKB-aanpak en stimuleren hen om mee te

doen. ODA zal haar handhavingsbeleid zodanig inrichten dat ondernemers die hun ver-

antwoordelijkheid nemen, ontlast zullen worden en in de communicatie naar voren worden

gehaald als goed voorbeeld.

Planning

De campagne zal niet in alle gemeenten tegelijkertijd starten maar gefaseerd. Met de

deelcampagne (fase 1) in Berkelland is al een start gemaakt en is de uitvoering vanaf be-

gin 2017 op stoom.9 Vanaf 2018 zal dit vervolgd worden in fase 2.

In 2017 zijn in Bronckhorst, Oost Gelre en Doetinchem pilots gestart met 10 of 15 DOE-

scans per gemeente. De andere gemeenten (Aalten, Oude IJsselstreek en Winterswijk)

zullen vanaf 2018 volgen met eerst een pilot en daarna opschaling. In onderstaande tabel

is een fasering naar gemeente en jaar weergegeven.

(lopend) (dit plan van aanpak) 2017-2020

2017 2018 2019 2020 Totaal DOE Check DOE Check DOE Check DOE Check DOE Check

Aalten - 10 20 35 65 35 70 80 155

Berkelland 60 125 60 125 60 125 - - 180 375

Bronckhorst 10 25 50 25 50 25 50 85 150

Doetinchem 15 65 130 65 130 65 130 210 390

Oost Gelre 10 35 60 35 60 35 60 115 180

Oude IJsselstreek - 10 20 65 115 65 120 140 255

Winterswijk - 10 20 30 55 30 60 70 135

Totaal 95 125 215 425 315 600 255 490 880 1.640

Het tijdpad ziet er globaal als volgt uit:

1. Vervolg MKB-aanpak Berkelland fase 2 vanaf januari 2018 tot eind 2019.

2. Betrekken ondernemersverenigingen in Bronckhorst, Oost Gelre, Doetinchem lo-

pend vanaf vierde kwartaal 2017 en doorlopend tot begin 2019.

3. Opstarten en uitvoeren pilot van 10 bedrijven DOE-scan en 20 MKB Energy

CheckUp in Aalten, Oude IJsselstreek en Winterswijk gedurende 2018.

4. Algemene communicatie, gericht op ondernemers: begin 2018 tot eind 2019.

9 Fase 1 van de MKB-aanpak in Berkelland en de pilots in Bronckhorst, Oost Gelre en Doetinchem lopen al en zullen eind 2017 worden afgerond. Dit valt buiten de scope (en begroting) van dit plan van aanpak.


Pagina 9

5. Gerichte werving voor bedrijfsdoorlichting scans: begin 2018 tot eind 2019.

6. Uitvoeren DOE-scans en MKB Energy CheckUp: begin 2018 tot medio 2020.

7. Opvolging en uitvoeringsbegeleiding: begin 2018 tot eind 2020.

8. Tussentijdse evaluatie, verfijning aanpak: medio 2018, 2019 en 2020.

9. Go/no-go volgende fase: eind 2018 en eind 2019.

10. Afronding, eindevaluatie, eindrapportage: eind 2020.

Dit tijdpad is geaggregeerd en van toepassing op de zeven gemeenten als geheel. In de

afzonderlijke gemeenten zal het tijdpad er verschillend uitzien. De nazorg en opvolgings-

acties lopen nog een half tot één jaar door nadat de scans zijn uitgevoerd. Ondernemers

hebben namelijk tijd nodig voor de uitvoering van geprioriteerde maatregelen.

Monitoring en evaluatie

De communicatie, werving en uitvoering van scans en uitgevoerde maatregelen worden

permanent gemonitord en halfjaarlijks geëvalueerd. Voor het project als geheel zijn mijlpa-

len ingebouwd waarbij elk halfjaar de aanpak en de resultaten zullen worden geëvalueerd

in relatie tot de aantallen en fasering in bovenstaande tabel. Op basis van deze resultaten

kunnen de partijen beslissen over go/no-go voor het opvolgende jaar. Op basis van de re-

sultaten zal de aanpak in een permanent leerproces continu worden verfijnd om de effici-

entie en effectiviteit te verbeteren.

Borging van de continuïteit van de activiteiten is van wezenlijk belang om zowel de cam-

pagne als geheel en de deelcampagnes per gemeente, als de klantreis van de onderne-

mers zonder onderbrekingen voort te kunnen zetten. Onderbrekingen voor kortere of lan-

gere tijd zijn funest voor de motivatie en betrokkenheid van zowel ondernemers als onder-

nemersverenigingen.

Budget

Het benodigde budget voor deze campagne in zeven gemeenten voor een periode van 3

jaar (2018-2020) wordt geraamd op afgerond 2,7 miljoen euro exclusief btw, waarvan

circa 0,93 miljoen euro voor energiescans en

ondersteuning van bedrijven bij de uitvoering

(zie tabel verderop; de begroting is exclusief

de opdracht van gemeenten aan ODA voor

het uitvoeren van inspecties met betrekking

tot energie).

Dit project zet bedrijven aan om naar ver-

wachting 30 tot 40 miljoen euro te investeren

in energiebesparing en duurzame energie.

Deze bedrijfsinvesteringen leveren een verla-

ging op van de energielasten, waardoor ze in

5 tot 10 jaar terugverdiend worden. Deze investeringen zijn niet opgenomen in de begro-

ting en zullen door de bedrijven opgebracht worden. Deze bedrijfsinvesteringen zullen de

regionale economie een forse impuls geven en 300 à 400 arbeidsplaatsen opleveren.

Aantallen

bedrijven en scans

per gemeente

Aantal

bedrijven

Aantal DOE-

scans

Aantal MKB

Energy

CheckUps

Aalten 1.896 80 155

Berkelland 3.559 180 375

Bronckhorst 1.896 85 150

Doetinchem 4.589 210 390

Oost Gelre 2.374 115 180

Oude Ijsselstreek 3.039 140 255

Winterswijk 1.671 70 135

Totaal 19.024 880 1.640


Pagina 10

Voor de financiering van het voortraject wordt een beroep gedaan op de ondernemers en

ondernemersverenigingen, de gemeenten en de provincie Gelderland (zie onderstaande

tabel). Tegenover de investeringen van de gemeenten en provincie staan op de eerste

plaats lagere lasten voor toezicht en handhaving.

Sluitende business cases

In principe zou de besparing op energiekosten ook het voortraject moeten kunnen bekos-

tigen. Het blijkt echter dat het animo om aan de slag te gaan sterk afneemt als vooraf fi-

nanciële drempels worden opgeworpen. Daarom wordt in dit project een financiële bij-

drage gevraagd van de Provincie Gelderland en de gemeenten. In de loop van dit project

zal – in een parallel traject – worden nagegaan op welke manier sluitende business cases

kunnen worden ontwikkeld, die ook het voortraject omvatten.

GemeentenDerden in

kind

Provincie

Gelderland

0. Opstarten na toekenning 42.000€ 15.000€ 12.000€ 15.000€

1. Communicatie gericht op lokale belangenorganisaties 102.400€ 27.000€ 48.400€ 27.000€

2. Algemene communicatie, gericht op ondernemers 517.300€ 124.000€ 269.300€ 124.000€

3. Gerichte werving voor bedrijfsdoorlichting met scans 421.500€ 54.700€ 312.100€ 54.700€

4. Uitvoeren DOE-scans en/of MKB Energy CheckUps 936.450€ 456.875€ 22.700€ 456.875€

5. Nazorg en opvolging (ontzorging) 687.500€ 283.700€ 120.100€ 283.700€

Totaal 2.707.150€ 961.275€ 784.600€ 961.275€

BegrotingsonderdeelKosten totaal

(excl. btw)

Financiering

Begroting voor 7 gemeenten voor 2018-2019-2020

Gemeenten Derden Provincie Subtotaal Gemeenten Derden Provincie Subtotaal

Aalten 10.000€ 9.200 10.000€ 29.200€ 49.650€ 51.975€ 49.650€ 151.275€

Berkelland 67.263€ 40.300 67.263€ 174.825€ 67.263€ 40.300€ 67.263€ 174.825€

Bronckhorst 39.700€ 43.100 39.700€ 122.500€ 32.700€ 33.500€ 32.700€ 98.900€

Doetinchem 77.300€ 53.750 77.300€ 208.350€ 70.300€ 40.500€ 70.300€ 181.100€

Oost Gelre 48.100€ 44.750 48.100€ 140.950€ 41.400€ 35.150€ 41.400€ 117.950€

Oude Ijsselstreek 10.000€ 9.600 10.000€ 29.600€ 76.650€ 55.850€ 76.650€ 209.150€

Winterswijk 10.000€ 9.200 10.000€ 29.200€ 45.125€ 50.225€ 45.125€ 140.475€

Totaal 262.363€ 209.900€ 262.363€ 734.625€ 383.088€ 307.500€ 383.088€ 1.073.675€

Gemeenten Derden Provincie Subtotaal Gemeenten Derden Provincie Totaal

Aalten 49.650€ 51.975€ 49.650€ 151.275€ 109.300€ 113.150€ 109.300€ 331.750€

Berkelland 0 0 0 0 134.525€ 80.600€ 134.525€ 349.650€

Bronckhorst 32.700€ 33.500€ 32.700€ 98.900€ 105.100€ 110.100€ 105.100€ 320.300€

Doetinchem 70.300€ 40.500€ 70.300€ 181.100€ 217.900€ 134.750€ 217.900€ 570.550€

Oost Gelre 41.400€ 35.150€ 41.400€ 117.950€ 130.900€ 115.050€ 130.900€ 376.850€

Oude Ijsselstreek 76.650€ 55.850€ 76.650€ 209.150€ 163.300€ 121.300€ 163.300€ 447.900€

Winterswijk 45.125€ 50.225€ 45.125€ 140.475€ 100.250€ 109.650€ 100.250€ 310.150€

Totaal 315.825€ 267.200€ 315.825€ 898.850€ 961.275€ 784.600€ 961.275€ 2.707.150€

Gemeente

2018 2019

2020 Totaal 2018-2019-2020

Gemeente

Inhoudsopgave

1 Aanleiding 12

1.1 Uitvoeringsagenda energietransitie Achterhoek 12

1.2 Duurzame economische ontwikkeling 12

1.3 Doorbouwen op ervaringen 12

1.4 Plan van aanpak 13

2 Doelstelling en resultaten 14

3 Context in de Achterhoek 16

3.1 De kracht van samenwerking; wortel, preek en stok 16

3.2 Lokale ondernemersverenigingen 16

3.3 VNO-NCW Achterhoek 17

3.4 Gemeenten en Omgevingsdienst Achterhoek 18

3.5 Doelgroep aanpak energiebesparing bedrijven 18

4 Aanpak - activiteiten 19

4.1 Lokale bekendheid als vertrekpunt voor communicatie en werving 19

4.2 Energiescans: DOE-scan en MKB Energy CheckUp 19

4.3 Aanpak verder uitgewerkt 20

4.3.1 Communicatie gericht op ondernemers- en belangenorganisaties 20

4.3.2 Algemene communicatie, gericht op ondernemers; ‘draaggolf’ 21

4.3.3 Gerichte werving voor DOE-scans en MKB Energy CheckUp 23

4.3.4 Uitvoeren energiescans 24

4.3.5 Opvolging, begeleiden van plannen naar doen 25

4.4 Monitoring en evaluatie 26

5 Organisatie 26

5.1 Projectteam, stuurgroep en projectleiding 26

5.1.1 Stuurgroep en projectleiding 26

5.1.2 Projectteam, rollen en taken 26

5.2 Kwaliteitsborging 27

5.2.1 Energiescans, duurzaam ondernemen 27

5.2.2 Kwalificaties adviseurs scans 28

5.2.3 Kwalificaties installateurs in het opvolgingstraject 28

5.3 Proces 28

6 Planning 29

7 Budget, financiering 31

7.1 Aantallen, budget en financiering 31

7.2 Sluitende business cases 32

8 Projectrisico’s 33

Bijlagen


Pagina 12

1 Aanleiding

1.1 Uitvoeringsagenda energietransitie Achterhoek

De gemeenten in de Achterhoek hebben de ambitie om in 2030 energieneutraal te zijn.

55% van het aardgas en 70% van het elektriciteitsverbruik wordt in de Achterhoek ver-

bruikt door bedrijven. De besparingsdoelstellingen voor deze doelgroep zijn hoog: 43%

voor aardgas en 20% voor elektriciteit. Het resterende verbruik zal duurzaam moeten wor-

den opgewekt in de regio.10

1.2 Duurzame economische ontwikkeling

Investeringen van bedrijven in energiebesparing en duurzame opwekking gaan hand in

hand met economische ontwikkeling en werkgelegenheid. Direct doordat energiemaatre-

gelen omzet en arbeidsplaatsen genereren. Indirect doordat duurzaam ondernemerschap

het bestaansrecht en de toekomstbestendigheid van de bedrijven vergroot en bijdraagt

aan een aantrekkelijk economisch klimaat voor zowel winkelgebieden als bedrijvenpar-

ken.

1.3 Doorbouwen op ervaringen

Ondernemers op Bedrijvenpark Ruurlo en in

Berkelland hebben het voortouw genomen

en hebben energieplannen gemaakt met be-

hulp van de DOE-scan, die is ontwikkeld

door ontwikkelaars Synprofect en DOOR Ad-

vies in samenwerking met ADV (zie kader).

Voor hotels, restaurants, cafés, winkels en

kantoren is de MKB Energy CheckUp inge-

zet, die is ontwikkeld door MKB-Nederland,

VNO-NCW en ontwikkelaar CCS.11 Deze

scans hebben de Wet Milieubeheer en het

Activiteitenbesluit als vertrekpunt, waarbij de

DOE-scan toepasselijk is voor ondernemers

met een hoog ambitieniveau op het gebied

van duurzaam ondernemerschap en energie-

besparing. Daarnaast zijn er diverse scans

ontwikkeld door brancheorganisaties en

10 Uitvoeringsagenda energietransitie Achterhoek 2016-2020 11 Volgens VNO-NCW blijkt uit een steekproef onder de eerste gebruikers dat 26% overgaat tot het nemen van de eerste energiemaatregelen.

Leren van ervaringen op Bedrijvenpark

Ruurlo en in Berkelland

Dit plan van aanpak bouwt voort op de ervaringen met betrekking tot inhoud, proces en communicatie die al zijn opgedaan in twee projecten:

a. Op bedrijvenpark Ruurlo deden 33 van de 65 be-drijven mee met de MKB-aanpak (zie evaluatie-rapport www.achterhoekonderneemtduur-zaam.nl); Inmiddels heeft ongeveer de helft van de deelne-mende bedrijven voor in totaal circa 1 miljoen euro geïnvesteerd in energiemaatregelen.

b. De eerste fase van de MKB-aanpak in Berkel-land, waar bedrijven en instellingen mee kunnen doen met energiescans (60 Duurzaam Onderne-men en Energiescans en 125 MKB Energy CheckUps). Fase 1 zal eind 2017 worden afge-rond en een vervolg krijgen in fase 2.

Beide projecten zijn een leerproces waarbij de initia-tiefnemers en betrokken inhoudelijke en communica-tiedeskundigen leren van de ervaringen en de MKB-aanpak verder optimaliseren.

Uit een steekproef onder de eerste gebruikers blijkt 26% over te gaan tot het nemen van de eerste ener-giemaatregelen.

http://www.achterhoekonderneemtduurzaam.nl/nieuws/kamp-mkb-aanpak

http://www.achterhoekonderneemtduurzaam.nl/nieuws/kamp-mkb-aanpak


Pagina 13

commerciële partijen, al dan niet voor specifieke doelgroepen (sectoraal). In de wortel,

preek en stokbenadering12 zijn deze scans instrumenten om ondernemers te verleiden om

zelf verantwoordelijkheid te nemen en hen te ondersteunen bij het verkrijgen van inzicht in

de huidige stand van zaken en de maatregelen die nodig zijn om hun ambities te realise-

ren. Toezicht door de Omgevingsdienst Achterhoek is daaraan complementair en dwingt

–als uiterste middel– inwilliging van wettelijke eisen af indien ondernemers dat niet zelf-

standig doen.

Uit de projecten in Berkelland blijkt dat ondernemers zich vooral aangesproken voelen als

lokale (ex)ondernemers hen benaderen om mee te doen met de MKB-aanpak en duur-

zaam ondernemerschap. Een deel van de ondernemers is terughoudend en laat zich ook

nog niet door het argument van wettelijke verplichtingen overtuigen. De MKB-aanpak wint

aan kracht en effectiviteit door goed samenspel van stimulering en dwang. Toezicht en

handhaving moeten daarbij zichtbaar zijn; goede voorbeelden laten zien en zichtbaar zet-

jes geven.

1.4 Plan van aanpak

In dit plan van aanpak wordt ingegaan op de doorontwikkeling en verbreding van de aan-

pak en het beschikbare instrumentarium – met name de wortel, preek en stokbenadering

met de DOE-scan, de MKB Energy CheckUp en toezicht – en de opschaling naar alle be-

drijven in Aalten, Berkeland, Bronckhorst, Doetinchem, Oost Gelre, Oude IJsselstreek en

Winterswijk, inclusief de agrarische sector. Deze notitie is geschreven met het oog op de

doelstelling om alle bedrijven in de Achterhoek te stimuleren om hun fossiele energiege-

bruik te verminderen en een deel van de bedrijven intensief door te lichten in de periode

tot eind 2020.

12 wortel (financiële en economische instrumenten, subsidies), preek (voorlichting, kennisoverdracht), stok (ju-ridische instrumenten, wet- en regelgeving, handhaving)


Pagina 14

2 Doelstelling en resultaten

De doelstellingen zijn afgeleid van de ambitie van gemeenten13 en provincie dat de Ach-

terhoek respectievelijk Gelderland binnen enkele decennia energieneutraal wil zijn. De

ambities van betrokken ondernemersorganisaties komen in het volgende hoofdstuk aan

de orde.

Dit plan van aanpak is gebaseerd op de volgende doelstellingen:

• Bijdrage leveren aan het energieneutraal maken van de Achterhoek door energiebe-

sparing en opwekking van duurzame energie.

• Stimuleren van alle ondernemers in de zeven gemeenten in de Achterhoek – exclu-

sief bedrijven met verplichtingen vanwege EED, MEE of MJA – om hun fossiele ener-

giegebruik te verminderen door energiebesparing of duurzame opwekking.

• 785 bedrijven14 werven om een DOE-scan uit te laten voeren in hun organisatie,

het uitvoeren van deze DOE-scans in 2018-2020 en het aantoonbaar realiseren van

ten minste één maatregel. De DOE-scans leveren de ondernemers een individueel

plan van aanpak op en prioritering van maatregelen voor de korte en langere termijn,

inclusief een onderbouwing van investeringsbeslissingen en een financieel advies.

• 1.515 bedrijven werven die gebruikmaken van de MKB Energy CheckUp. Het

doel is dat de ondernemers daadwerkelijk overgaan tot vervolgactie, zoals het inscha-

kelen van installateurs voor vervolgonderzoek of het direct treffen van maatregelen.

• Extra toezicht op het naleven van wettelijke verplichtingen op het gebied van energie-

besparing door Omgevingsdienst Achterhoek, waarbij de toezichthoudende taak

wordt gericht op bedrijven die niet laten blijken dat energiebesparing voor hen een is-

sue is.

• De resultaten zullen halfjaarlijks worden geëvalueerd om de communicatie, werving

en de aanpak te optimaliseren. Belangrijke vragen hierbij zijn: Lukt het om onderne-

mers te interesseren om mee te doen? Welke maatregelen komen dominant naar vo-

ren en welke besparingen zijn te realiseren? Welke maatregelen zijn daadwerkelijk

uitgevoerd? De verbeterde werkwijze kan in de volgende periode worden ingezet

voor andere bedrijven.

• Doelstelling is uiteindelijk dat in de periode 2018-2020 in totaal 785 bedrijven een

energieplan hebben opgesteld met behulp van DOE-scans en 1.515 met de MKB

Energy CheckUp maatregelen hebben getroffen om hun fossiele energiegebruik te

verminderen.

13 Regionale uitvoeringsagenda duurzame energie, 2016 14 Minstens drie kwart van de bedrijven die een DOE-scan laten uitvoeren hebben een elektriciteitsverbruik van meer dan 50.000 kWh.


Pagina 15

• Doelstelling van dit project is dat de MKB-bedrijven met wettelijke verplichtingen15 of

een zorgplicht16 ten minste de maatregelen treffen die in maximaal 5 jaar zijn terug-

verdiend. Dat betekent dat circa 20 miljoen m3 aardgas en 150 miljoen kWh elektrici-

teit per jaar wordt bespaard. Daarnaast wordt ingezet op het opnemen van energie-

besparingsdoelen in investeringsplannen op langere termijn. Daarbij wordt aangeslo-

ten op onderhouds- en vervangingscycli, natuurlijke momenten of (her)investerings-

plannen. Hierdoor zal de besparing op termijn groter zijn.



Aalten - 10 20 35 65 35 70 80 155

Berkelland 60 125 60 125 60 125 - - 180 375

Bronckhorst 10 25 50 25 50 25 50 85 150

Doetinchem 15 65 130 65 130 65 130 210 390

Oost Gelre 10 35 60 35 60 35 60 115 180


Winterswijk - 10 20 30 55 30 60 70 135

Totaal 95 125 215 425 315 600 255 490 880 1.640

De scans in de eerste fase van dit project zullen voorbeelden en opinion leaders opleve-

ren waarmee een olievlekwerking op gang kan worden gebracht bij alle bedrijven in de re-

gio, inclusief de agrarische sector.

15 Toezicht en handhaving zijn aan de orde voor bedrijven met een elektriciteitsverbruik van meer dan 50.000 kWh. Bedrijven en instellingen die EED-plichtig zijn of een MEE- of MJA-convenant hebben gesloten, blijven in dit project buiten beschouwing. Deze grootverbruikers vragen om een andere, intensievere aanpak op maat en hebben zich er al toe verplicht om een energieplan te maken. In paragraaf 3.6 wordt voorgesteld om bedrij-ven met een elektriciteitsverbruik van meer dan 10.000 kWh in aanmerking te laten komen voor een gesubsi-dieerde energiescan. 16 Elektriciteitsverbruik van 10.000 tot 200.000 kWh per jaar.


Pagina 16

3 Context in de Achterhoek

3.1 De kracht van samenwerking; wortel, preek en stok

Niet alleen bij de overheid, maar ook bij ondernemers groeit het besef dat het noodzake-

lijk is om bedrijfsactiviteiten slimmer in te richten zodat ze het milieu minder belasten. In

dit geval gaat het om het verminderen van het fossiele energiegebruik door energiebespa-

ring of opwekking van duurzame energie.

Dit besef is doorgaans groter bij de belan-

genorganisaties, dan bij de bedrijven zelf.

Daarom is samenwerking nodig, waarbij de

gemeenten en organisaties zich gezamenlijk

inzetten om bedrijven te stimuleren om hun

energiehuishouding in kaart te brengen,

plannen te maken om het fossiele energiege-

bruik te verminderen en deze plannen ko-

mende jaren uit te voeren.

De verduurzaming van bedrijven verhoogt

ook hun toekomstwaarde en stimuleert de

economie en werkgelegenheid. Dat vormt

een extra drijfveer voor zowel ondernemers

als overheid om hier werk van te maken.

Deze verleidingsstrategie kan worden be-

krachtigd door toezicht toe te spitsen op de bedrijven die nalatig zijn wat betreft de eisen

van de Wet Milieubeheer en het Activiteitenbesluit.

Dit project kan alleen succesvol zijn als alle relevante partijen bereid zijn om samen te

werken, zoals de gemeente, ondernemersverenigingen, belangenorganisaties en de om-

gevingsdienst ODA. Deze organisaties hebben natuurlijke verbindingen met hun achter-

ban, die door bundeling van krachten benut kunnen worden voor activiteiten op het gebied

van bewustmaking, stimulering, kennisoverdracht en gericht toezicht.

3.2 Lokale ondernemersverenigingen

SIKA, lokale ondernemersverenigingen en VNO-NCW Achterhoek hebben primair als doel

om de belangen van de aangesloten bedrijven te behartigen en het economische vesti-

gingsklimaat te verbeteren. Zij zetten zich in

voor duurzaamheid en energiebesparing,

met als doel de economie en het lokale be-

drijfsleven te versterken en bedrijven te sti-

muleren om zelf verantwoordelijkheid op dit

punt te nemen. Energiekosten vormen

slechts een klein deel van de bedrijfskosten

(enkele procenten). Het financieel rendement

Wortel, preek, stok

De wortel: voorlichting en advies (campagne, DOE-scan, MKB Energy CheckUp) zijn bedoeld om onder-nemers te verleiden om zelf initiatief en verantwoor-delijkheid te nemen voor hun duurzaam en energiebe-wust ondernemerschap en daar de voordelen van te plukken:

De preek: voorlichting en kennisoverdracht om onder-nemers bewust te maken van het belang en inzicht te geven in de mogelijkheden.

De stok: gericht toezicht zet ondernemers die wette-lijke eisen op het gebied van energiebesparing nege-ren, onder druk om aan de eisen te gaan voldoen en dwingt dit in het uiterste geval af.

Ondernemerschap

Energiekosten zijn een klein deel van de bedrijfskos-ten en bijzaak voor veel ondernemers. Door energie te zien als onderdeel van duurzaam ondernemer-schap raakt het ondernemers directer in hun onderne-mershart.


Pagina 17

van de meeste maatregelen voldoet niet aan de maatstaven van veel ondernemers. Ener-

giebesparing sec zal voor veel ondernemers nauwelijks aanleiding zijn om mee te gaan

doen met de voorgestelde aanpak. Door

energie te verbinden met duurzaam onder-

nemerschap kan worden ingespeeld op de

intrinsieke motivatie van ondernemers, de

kansen voor het bedrijfsimago, de marketing

en de lange termijn zekerheid (onafhanke-

lijkheid). Ondernemers die verder kijken dan

het directe financiële rendement op korte

termijn zal dit aanspreken en verleiden tot meer ambitie. De ondernemersverenigingen

zetten daarom in op het verbinden van duurzaamheid en energiebesparing aan onderne-

merschap, de primaire drijfveer van ondernemers.

Vanuit deze visie nemen de ondernemersverenigingen het initiatief om samen met de ge-

meenten en andere betrokkenen, bedrijven te stimuleren om hun fossiele energiegebruik

te verminderen. De samenwerking van SIKA en ondernemersverenigingen vormt daar-

voor een solide basis.

3.3 VNO-NCW Achterhoek

VNO-NCW en MKB-Nederland hebben – als

een uitwerking van het Nationaal Energieak-

koord en als Europees project – samen met

een aantal partners de MKB Energy

CheckUp ontwikkeld. Dit is een onafhanke-

lijke en laagdrempelige, betaalbare energie-

scan die ondernemers in de sectoren hotels,

restaurants, cafés, winkels en kantoren helpt

bij het verlagen van de energiekosten en bij-

draagt aan het verduurzamen van de econo-

mie.

VNO-NCW Achterhoek biedt ondernemers

de mogelijkheid om junior-adviseurs langs te

sturen om hen te faciliteren. Deze junior-ad-

viseur zal de ondernemers helpen met het

doorlopen van de scan, het aanvragen van

offertes en de terugkoppeling naar de omge-

vingsdienst.

Wet Milieubeheer - EPK

Het bedrijfsleven is via de Wet Milieubeheer verplicht tot het nemen van energiebesparingsmaatregelen. De Omgevingsdiensten gaan de MKB Energy CheckUp en DOE-scan gebruiken als instrument voor gericht toezicht op het aspect energie. Dit instrumentarium maakt deel uit van de Gelderse Aanpak, die wordt ontwikkeld in het kader van het Gelders Energieakkoord. Het is onderdeel van een landelijk programma om het bedrijfsleven te activeren om energiemaatregelen te treffen en afgestemd op de Energie Prestatie Keuring (EPK), een register van bedrijven met een energie-plan, gekoppeld aan de databases van de omge-vingsdiensten. Ondernemers die daadwerkelijk maat-regelen uit de scans laten uitvoeren en dit registreren, ontvangen een EPK-certificaat. Dit is een bewijs dat de ondernemer heeft geïnvesteerd in energiebespa-ringsmaatregelen, dat hij bij een eventueel bezoek van toezichthouders van de Omgevingsdienst kan ge-bruiken om aan te tonen dat hij de wettelijke verplich-tingen serieus neemt.

http://www.achterhoekonderneemtduurzaam.nl/scans/mkb-energy-checkup/



http://www.achterhoekonderneemtduurzaam.nl/scans/doe-scan/


Pagina 18

3.4 Gemeenten en Omgevingsdienst Achterhoek

De gemeenten in de Achterhoek hebben de ambitie dat de Achterhoek in 2030 energie-

neutraal moet zijn onderschreven. Daarnaast hebben de gemeenten belang bij een eco-

nomisch vitale regio, met een bloeiend bedrijfsleven en hoogwaardige werkgelegenheid.

Daarom willen de gemeenten deze MKB-aanpak ondersteunen.

De Omgevingsdienst Achterhoek (ODA) voert de wettelijke milieutaken uit voor tien ge-

meenten in de regio Achterhoek en de provincie Gelderland. Het gaat hierbij om vergun-

ning verlenen, toezichthouden en handhaven van de milieuwetgeving.

Energiebesparing is recent benoemd als extra aandachtspunt in de handhaving. Onderne-

mers zijn verplicht om maatregelen te treffen die in minder dan 5 jaar worden terugver-

diend. Er zijn voor verschillende bedrijfstakken landelijk erkende maatregelen bepaald als

uitwerking van het Activiteitenbesluit bij de Wet Milieubeheer. Van bedrijven wordt ver-

wacht dat zij op zijn minst de erkende maatregelen zullen uitvoeren.

Toezicht op naleving van de wettelijke eisen is van toepassing op bedrijven met een elek-

triciteitsverbruik van meer dan 50.000 kWh. ODA en de gemeenten hebben er belang bij

dat bedrijven zelf verantwoordelijkheid nemen om te voldoen aan de milieuwetgeving. Dat

verlicht hun toezichtstaak en de kosten die daarmee gemoeid zijn. Daarom werkt ODA

graag mee aan initiatieven die gericht zijn op preventie.

ODA zal haar bedrijfsbezoeken benutten om bedrijven te simuleren om mee te doen in

deze aanpak en maatregelen te treffen.

3.5 Doelgroep aanpak energiebesparing bedrijven

De doelgroep van de voorgestelde aanpak bestaat uit alle bedrijven in de zeven gemeen-

ten, inclusief de agrarische sector, met een focus op de bedrijven waarop artikel 2.15 van

de Wet Milieubeheer van toepassing is. Deze categorie bestaat uit autobedrijven, bedrijfs-

hallen (kleine industrie, opslag), cultuur, detailhandel, horeca, kantoren en gebouwen voor

onderwijs, sport en recreatie en zorg.

Instellingen die belangstelling hebben voor energiescans zullen in de gelegenheid worden

gesteld om mee te doen met deze aanpak. Zij zullen hiertoe zelf het initiatief moeten ne-

men, al dan niet hiertoe gestimuleerd door de gemeenten.

Voor de categorie bedrijven met een elektriciteitsverbruik van meer dan 10.000 kWh per

jaar is handhaving van de Wet Milieubeheer niet aan de orde. Deze bedrijven kunnen wel

substantieel energie besparen en hebben ook een zorgplicht. Daarom richt de communi-

catie zich ook op deze bedrijven in de verwachting dat dit een deel van deze bedrijven zal

stimuleren om energiebesparende maatregelen te treffen.


Pagina 19

4 Aanpak - activiteiten

4.1 Lokale bekendheid als vertrekpunt voor communicatie en werving

De doelgroepen zijn heel divers, zowel wat betreft hun activiteiten, energiegebruik, drijfve-

ren en financiële kaders, als de manier waarop ze zijn georganiseerd. De voorgestelde

aanpak speelt in op deze heterogeniteit.

De manier waarop de organisaties zich hebben verenigd is van belang voor de communi-

catie (zie bijlagen 3). Verenigingen en belangenorganisaties kunnen in de aanpak en de

communicatie het bruggenhoofd vormen naar deze betrokkenen. In de praktijk blijkt dat zij

zich gemakkelijker laten (ver)leiden door persoonlijk contact vanuit hun vertegenwoordi-

gende, lokale, bekende organisaties, dan door regionale en landelijke instituties die meer

op afstand staan of voor hen onbekende afzenders.

De insteek langs de lijn per lokale ondernemersvereniging (2) schatten we – op basis van

de ervaringen met de pilots die ADV afgelopen jaren heeft uitgevoerd – als het meest ef-

fectief en efficiënt (zie bijlage 3). We stellen daarom voor om de werving per onderne-

mersvereniging als uitgangspunt voor de aanpak te nemen en dit waar mogelijk en rele-

vant te combineren met branchegewijze en individuele communicatie en werving.

Er wordt ingezet op een samenwerkingsverband van SIKA, lokale ondernemersverenigin-

gen op zowel de bedrijvenparken, als de ondernemersverenigingen van de centrumonder-

nemers, VNO-NCW Achterhoek en ODA. In samenwerking met de ondernemersvereni-

gingen zal de aanpak worden toegespitst op de bedrijvenparken en centrumgebieden om

een optimale aansluiting te vinden bij de mindset en omstandigheden van zowel lokale

centrumondernemers, als (kleine) industrie.

De aanpak bestaat uit de werving en communicatie, de keuze van het geschikte instru-

mentarium, het uitvoeren van scans en de opvolging om te stimuleren dat aanbevelingen

ook uitgevoerd worden.

In de volgende paragrafen wordt elk onderdeel van de aanpak verder uitgewerkt.

4.2 Energiescans: DOE-scan en MKB Energy CheckUp

Er zijn diverse instrumenten beschikbaar die kunnen helpen om in beeld te brengen welke

maatregelen van toepassing zijn om het fossiele energiegebruik terug te dringen. In dit

project wordt gebruik gemaakt van de Duurzaam Ondernemen en Energie-scan (zie opzet

in bijlage 5) en van de MKB Energy CheckUp (zie http://energycheckup.nl).

Alle bedrijven kunnen gebruik maken van de MKB Energy CheckUp. De situatie van gro-

tere MKB-bedrijven is complex, waardoor de intensieve maatwerk DOE-scan toepasselij-

ker is.

De DOE-scans en de bedrijfsadvisering worden uitgevoerd door ervaren senior-adviseurs.

De ondernemer informeert de adviseurs over zijn ambities en plannen en levert de beno-

digde informatie aan. De adviseurs vertalen dit in een advies en aanbevelingen voor het


Pagina 20

treffen van energiebesparende maatregelen op korte termijn, wat wordt ingebed in aanbe-

velingen voor duurzaam ondernemerschap op langere termijn. De ondernemer krijgt ad-

vies voor versterking van zijn duurzaam ondernemerschap op 11 aspecten, advies met

betrekking tot erkende energiemaatregelen en een onderbouwing van investeringsbeslis-

singen voor energiemaatregelen op korte en lange termijn.

De MKB Energy CheckUp is in principe een doe-het-zelf-scan, maar in de praktijk blijkt

dat ondersteuning door een junior-adviseur of installateur effectiever is. De ondernemer

vult zijn gegevens in op de website. Hij ontvangt een globaal rapport met zijn energiever-

bruik en -kosten, advies over erkende energiebesparingsmaatregelen die in zijn soort be-

drijf van toepassing zijn, terugverdientijden en informatie over financieringsmogelijkheden.

Hij kan daarbij aangeven of hij behoefte heeft aan een installateur voor verdere onder-

steuning. Deze installateur kan vervolgens zorgen voor een specifiek aanbod voor het

treffen van maatregelen.

De voordelen van de twee instrumenten op een rij:

• MKB Energy CheckUp is laagdrempelig, is gunstig geprijsd voor het kleine MKB en

geeft de installateur een rol aan de voorkant van het traject (de installateur kan zijn

adviesrol inzetten).

• De DOE-scan is compleet, geeft toegevoegde waarde voor de bedrijfsvoering van de

ondernemer op lange termijn en biedt meer ontzorging in het energiebesparingstra-

ject.

De resultaten van de DOE-scan of MKB Energy CheckUp worden teruggekoppeld naar

het landelijke EPK-register, waar ODA toegang toe heeft en het toezicht daar op af kan

stemmen.

4.3 Aanpak verder uitgewerkt

Uitgangspunt is een campagne voor alle bedrijven in de Achterhoek. Alle verbruikers wor-

den bewust gemaakt van de mogelijkheden om energie te besparen of duurzaam op te

wekken. De middelgrote verbruikers (>10.000 kWhelektrisch) worden daarbij specifiek en in-

tensief gestimuleerd om gebruik te maken van een van de energiescans. De communica-

tieactiviteiten die hierbij ingezet worden, stralen af op de kleinverbruikers.

Hieronder zijn de vijf fasen van de aanpak globaal uitgewerkt.

4.3.1 Communicatie gericht op ondernemers- en belangenorganisaties

De eerste fase van de communicatie is gericht op de ondernemersverenigingen en bran-

cheorganisaties. Hun betrokkenheid en actieve participatie is immers dringend gewenst.

Daarnaast zal voor zover relevant de kennis en kunde van verschillende gemeentelijke

teams worden ingezet bij de communicatie. De tweede fase (volgende paragraaf) wordt

uitgevoerd in samenwerking met alle betrokkenen en is gericht op de ondernemers.

http://www.mkbenergycheckup.nl/nl


Pagina 21

Wat? Wie trekt? Wie helpt? Opmerkingen Bewust maken van de belangenorgani-saties en andere betrokkenen met be-trekking tot hun mogelijke rol, betrekken, activeren: er voor zorgen dat de belan-gen- en/of ondernemersverenigingen mee gaan helpen en ambassadeurs le-veren.

SIKA Gemeenten, VNO-NCW Achterhoek, ODA

Informeren/instrueren: ambassadeurs voorbereiden op hun rol om onderne-mers over de streep te trekken.

SIKA VNO-NCW Achterhoek

Hoe? Uitnodiging met uitleg over het plan van aanpak en uitnodiging om eigen ideeën in te brengen.

SIKA VNO-NCW Achterhoek, ODA, ge-meenten

Persoonlijke gesprekken ondernemers-organisaties.

SIKA Gemeente

Gericht uitnodigen voor collectief over-leg ondernemersverenigingen.

SIKA Gemeenten, VNO-NCW Achterhoek, ODA

4.3.2 Algemene communicatie, gericht op ondernemers; ‘draaggolf’

Dit voorstel voorziet in een algemene communicatiecampagne die gericht is op alle bedrij-

ven. De campagne bestaat uit een mix van communicatiemiddelen, zoals een e-mailbe-

richten van ondernemersverenigingen, artikelen in huis-aan-huisbladen of ondernemers-

en vakbladen, social media, website, informatiebijeenkomsten en dergelijke.

Ook ondernemers maken een klantreis door, met voortrekkers, volgers en achterblijvers.

Er zal een grote groep benaderd moeten worden om uiteindelijk een deel over te houden

dat daadwerkelijk mee wil doen (zie doelstellingen).

De algemene communicatie moet de aandacht trekken van ondernemers voor energiebe-

sparing en duurzame opwekking. Tevens brengt het de ondernemers op de hoogte van

de ondersteuning die gemeenten bieden (subsidies voor energiescans, maatregelen,

duurzaamheidsleningen e.d.). Door de algemene communicatie op alle ondernemers te

richten, wordt bereikt dat geen enkele ondernemer op voorhand wordt uitgesloten om mee

te doen met de MKB-aanpak.

De algemene communicatie is de wegbereider en ondersteuner voor de intensieve en ge-

richte werving voor DOE-scans of MKB Energy CheckUps.


Pagina 22

Wat? Wie trekt? Wie helpt? Opmerkingen Aandacht van ondernemers trekken, be-wust maken van het belang van energie-besparing, duurzame opwekking en duurzaamheid als onderdeel van de be-drijfsvisie.

SIKA VNO-NCW Achterhoek, ODA

Differentiëren per doelgroep of bedrij-venpark; ODA kan adressen en energiegebruiks-gegevens per be-drijfssoort leveren. De beschikbaarheid van adressen is cru-ciaal voor het succes van de aanpak.

Interesse wekken voor DOE-scan, MKB Energy CheckUp en ondersteunende middelen van de gemeenten en andere organisaties (subsidies, leningen e.d.) als middelen om vorm te geven aan energiebesparing en duurzaam onderne-merschap.

Gemeente SIKA, VNO-NCW Achter-hoek, ODA

Unique Selling Points en voorwaarden voor gratis DOE-scan en MKB Energy CheckUp aan alle ondernemers communiceren.

Instrueren van lokale installateurs, bou-wers en andere leveranciers, zodat ze in kunnen spelen op inhoudelijke en offerte-vragen van MKB-ondernemers

VNO-NCW Achterhoek

SIKA

Hoe? Via e-mailberichten (ledennieuwsbrie-ven) en infobijeenkomsten interesse wekken en toelichting geven op plan en nodigen uit om mee te doen met de MKB Energy CheckUp of DOE-scan.

Gemeenten, SIKA

VNO-NCW Achterhoek, ODA

Informatie over de ondersteuning van de gemeenten (subsidieregeling, duurzaam-heidslening), alsmede provinciale en lan-delijke regelingen

SIKA VNO-NCW Achterhoek, Gemeente

Factsheets met Best Practices van lokale ondernemers, waarbij uitgangspunt is dat de geëtaleerde ondernemer in de regio bekend is en dat de maatregel die aan de orde komt typerend is voor de bran-che en concreet is uitgewerkt als busi-ness case

SIKA Gemeente, VNO-NCW, Achterhoek ODA

Website, ondernemersvideo, folder/bro-chure, huis-aan-huisbladen, social media voor ondersteunende informatie vanuit de regionale herkenbaarheid.

SIKA Gemeente, ODA

Ondersteuning met subsidies en lenin-gen, telefoondesk voor vragen

SIKA VNO-NCW Achterhoek, ODA

Doorverwijzing naar klantenservice ge-meenten en service-punt MKB Energy CheckUp


Pagina 23

4.3.3 Gerichte werving voor DOE-scans en MKB Energy CheckUp

De werving van ondernemers door ambassadeurs is specifiek, gericht en persoonlijk. De

focus van de persoonlijke werving is gericht op de doelgroep bedrijven die in aanmerking

komen voor de DOE-scan. Het doel van de werving is dat bedrijven mee gaan doen met

de DOE-scans of met de MKB Energy CheckUp.

Informatie wint enorm aan kracht als deze van bekenden komt, zeker in de bewustwor-

dingsfase (zie ook bijlage 4 met de erva-

ringen uit Ruurlo). Bovendien is het alleen

passief en onpersoonlijk informeren door

middel van brieven, folders en dergelijke

weinig effectief gebleken. Voor een inten-

sieve aanpak is het nodig om het om te

keren. Ambassadeurs gaan bij de onder-

nemers op de koffie en informeren hen

persoonlijk, als ondernemers onder elkaar,

Ze maken daarbij gebruik van ondersteu-

nende middelen, zoals een folder, nieuws-

brief, video of website en bijeenkomsten.

Deze ambassadeurs kunnen inspelen op

de intrinsieke motivatie van ondernemers, die zijn wortels vindt in ondernemerschap.

Financiële drijfveren alleen zijn voor de meeste ondernemers onvoldoende om ambitieuze

duurzaamheidsdoelstellingen op gang te brengen. Het is daarom slim om energie in te

bedden in duurzaam ondernemerschap en

in de communicatie in te spelen op de in-

trinsieke motivatie van de ondernemer.

Daarnaast zal het argument dat de omge-

vingsdienst deelname aan de energie-

scans beschouwt als een signaal dat de

ondernemer zijn verantwoordelijkheid

neemt, als lokkertje c.q. drukmiddel wor-

den gebruikt. De zichtbaarheid van toe-

zicht zal dan wel groter moeten worden

dan momenteel het geval is, zo blijkt uit de

ervaringen in Berkelland.

Drempels in de werving Het blijkt dat de werving een flinke tijdsinvestering vraagt. Een ‘go’ voor deelname komt vaak niet of zeer moeizaam tot stand als er financiële drempels moeten worden overwonnen. Daarom geven de onderne-mersverenigingen er de voorkeur aan dat onderne-mers niet belast worden met de initiële kosten en zich kunnen toeleggen op de investeringen in energie-maatregelen. Overigens investeert de gemiddelde on-dernemer voor een 10 tot 20 keer zo groot bedrag als de initiële investering.

Ambassadeurs Ambassadeurs en opinion leaders zijn twee vormen van het ‘ons-kent-ons principe’ dat een belangrijke rol speelt in de werving: - Onder ‘ambassadeurs’ wordt in dit plan van aan-

pak lokale bekenden verstaan, bijvoorbeeld (ex)collega-ondernemers), die bij elke ondernemer op de koffie gaan om hen persoonlijk te betrekken.

- Daarnaast zijn er lokale voortrekkers die hun visie en goede voorbeeld willen delen met andere on-dernemers en zodoende de rol van opinion leader vervullen, bijvoorbeeld in folders, video’s of tijdens informatiebijeenkomsten.


Pagina 24

Wat? Wie trekt? Wie helpt? Opmerkingen Ondernemers bewust maken, aandacht trekken, voorlopers opsporen


Interesse wekken voor DOE-scan en/of MKB Energy CheckUp.

SIKA, VNO-NCW Achter-hoek

Doel: effectieve participatie DOE-scan en MKB Energy CheckUp


Hoe? Gerichte werving voor de DOE-scan en MKB Energy CheckUp via belangenver-enigingen

SIKA en VNO-NCW Achter-hoek

Ambassadeurs gaan bij ondernemers op de koffie om propositie persoonlijk toe te lichten


De algemene communicatie ondersteunt de gerichte werving

SIKA Gemeenten Overweging om hier-bij ook accountants en/of banken te be-trekken


SIKA

Doorverwijzing naar klantenservice ge-meente en service-punt MKB Energy CheckUp

4.3.4 Uitvoeren energiescans

Wat? Wie trekt? Wie helpt? Opmerkingen DOE-scans en MKB Energy CheckUps uitvoeren


ODA

Hoe? DOE-scan: professionele adviseurs voe-ren gesprek met de ondernemer, doen een opname en brengen gericht advies uit (maatwerk voor de ondernemer). Ondernemer prioriteert voor uitvoering en adviseur brengt financieel advies uit


MKB Energy CheckUp: ondernemers doen met ondersteuning van een junior-adviseur, de scan en worden in tweede instantie ondersteund door installateurs, die op verzoek offreren voor uitvoering van maatregelen.

VNO-NCW Achterhoek

SIKA, ODA


SIKA Gemeenten Doorverwijzing naar klantenservice ge-meente en servicepunt MKB Energy CheckUp


Pagina 25

4.3.5 Opvolging, begeleiden van plannen naar doen

De activiteiten in de wervings- en planfase, moeten doorgezet worden nà de planfase.

Een duurzaamheids- en energieplan wordt al gauw overschaduwd door de waan van de

dag, waardoor het plan niet tot uitvoering komt door gebrek aan tijd en kennis. Dit voorstel

voorziet in opvolgingsbegeleiding, die kan bestaan uit ‘nog eens nabellen’, een bedrijfsbe-

zoek door een adviseur, installateur of ambassadeur of digitale oproepen naar aanleiding

van de registraties van de DOE-scan en MKB Energy CheckUp.

Wat? Wie trekt? Wie helpt? Opmerkingen Activeren van ondernemers om maatre-gelen voor uitvoering te prioriteren en daadwerkelijk aan te pakken


Bieden van ondersteuning bij aanvragen subsidies en leningen


Hoe? Nabellen, eventueel bij ondernemer op bezoek (ambassadeur)

SIKA. VNO-NCW Achterhoek

Energie op de agenda houden van de ondernemersvereniging


Professionele adviseurs of installateurs helpen bij vervolgstappen en het aan-vragen van subsidies en/of leningen



SIKA Gemeenten Doorverwijzing naar klantenservice ge-meente en service-punt MKB Energy CheckUp

Nagaan of de ondernemer als ‘opinion leader’ kan en wil fungeren voor de aan-pak.

SIKA i.s.m. VNO-NCW Achterhoek

Ervaringen en am-bassadeurschap en opinion leaders zijn in te zetten bij ver-volgcommunicatie.

Afhankelijk van de aard van de bedrijfsprocessen kunnen er in een bedrijf overschotten of

tekorten zijn aan warmte en koude. Soms zijn er mogelijkheden om samen met andere

bedrijven in de buurt gezamenlijk energie op te wekken of uit te wisselen. In deze situaties

zullen deze ondernemers met elkaar in contact worden gebracht om na te gaan of uitwis-

seling van warmte en koude haalbaar is. Ondernemers kunnen schaalvoordelen boeken

als ze gezamenlijk energie, producten of diensten inkopen. In samenwerking met de be-

drijvenparkvereniging en de betrokken ondernemers zal de haalbaarheid daarvan worden

onderzocht en zal de uitwisseling van kennis en ervaring worden gestimuleerd.


Pagina 26

4.4 Monitoring en evaluatie

De communicatie, werving, uitvoering scans en uitgevoerde maatregelen worden perma-

nent gemonitord en halfjaarlijks geëvalueerd. In de praktijk blijkt dat het moeilijk dan wel

bewerkelijk is om zicht te houden op de daadwerkelijke uitvoering van de energieplannen.

In de voorwaarden voor de DOE-scan neemt SIKA daarom de voorwaarde op dat de on-

dernemer zich ertoe verplicht om terug te rapporteren welke aanbevolen maatregelen hij

heeft uitgevoerd, gepland of afgewezen en waarom. SIKA en de lokale ondernemersver-

enigingen zullen deze verplichting opnemen in de overeenkomst die elke ondernemer die

gebruikmaakt van de DOE-scan aangaat met SIKA (zie paragraaf 5.3).

Voor het project als geheel zijn mijlpalen ingebouwd waarbij in elk halfjaar de aanpak en

de resultaten zullen worden geëvalueerd in relatie tot de geplande aantallen, fasering en

effectiviteit. Hierbij zal het effect in m3 aardgasbesparing en kWh elektriciteitsbesparing

en/of opwekking worden aangegeven, evenals het effect op innovatie en werkgelegen-

heid. Aan de hand van de leerervaringen zal de aanpak worden geoptimaliseerd en de

verbeterde aanpak wordt ingezet voor het vervolg en de opschaling.

Aan het einde van elk jaar zullen de betrokkenen op basis van de resultaten beslissen of

de MKB-aanpak in het volgende jaar zal worden doorgezet. In dit project zijn dus drie go-

nogo momenten: bij de start, in 2018 en 2019.

Borging van de continuïteit van de activiteiten is van wezenlijk belang om zowel de cam-

pagne als geheel en de deelcampagnes per gemeente, als de klantreis van de onderne-

mers zonder onderbrekingen voort te kunnen zetten. Onderbrekingen voor kortere of lan-

gere tijd zouden funest zijn voor de motivatie en betrokkenheid van zowel ondernemers

als ondernemersverenigingen.

5 Organisatie

5.1 Projectteam, stuurgroep en projectleiding

5.1.1 Stuurgroep en projectleiding

Voor de aansturing van dit project zal een kleine stuurgroep worden gevormd, onder lei-

ding van SIKA, die de rol heeft van projectleiding van dit project en die de in te schakelen

externe deskundigen selecteert. Deze stuurgroep bestaat uit vertegenwoordigers van

SIKA, VNO-NCW Achterhoek, de gemeenten, de Provincie en ODA.

5.1.2 Projectteam, rollen en taken

Voor de uitvoering wordt een projectteam gevormd van SIKA, adviseurs. communicatie-

medewerkers en VNO-NCW Achterhoek. De rollen en taken bestaan uit inhoudelijke coör-

dinatie, energieadvies, communicatie en werving. Dit projectteam zal alle werkzaamheden

uitvoeren, zoals de voorbereiding en uitvoering van de campagne.

SIKA en de ondernemersverenigingen zullen hun achterban aanspreken en ambassa-

deurs leveren die substantieel tijd zullen steken in het opbouwen en onderhouden van


Pagina 27

persoonlijke contacten met collega-ondernemers in het kader van de persoonlijke werving

en opvolgingsbegeleiding.

De gemeenten hebben een beleidsmatige verantwoordelijkheid voor energie, duurzaam-

heid en economie. Ze dragen zorg voor de afhandeling van subsidies en leningen via hun

klantenservice. Zij zullen meewerken aan de (marketing)communicatie en aan informatie-

bijeenkomsten.

Ze hebben tevens een toezichts- en handhavingstaak in het kader van de Wet Milieube-

heer, die zij uitbesteden aan de Omgevingsdienst Achterhoek (ODA). Gemeenten zullen

ODA gericht opdracht geven om haar handhavingstaken toe te spitsen op bedrijven die

passief blijven met betrekking tot energiebesparing en mee te werken aan het informeren

en stimuleren van bedrijven om mee te doen met de MKB-aanpak.

Toezichthouders van ODA informeren ondernemers die ze bezoeken over de MKB-aan-

pak en stimuleren hen om mee te doen. ODA zal haar handhavingsbeleid zodanig inrich-

ten dat ondernemers die hun verantwoordelijkheid nemen, ontlast zullen worden en in de

communicatie naar voren worden gehaald als goed voorbeeld.

VNO-NCW Achterhoek zet zich in het bijzonder in voor de MKB Energy CheckUp en de

inbedding van deze aanpak in het Gelders Energie Akkoord. De online tool wordt beheerd

door CCS, inclusief opvolging, instructie en opvolging door installateurs en koppeling met

de databestanden van ODA c.q. het EPK-register. VNO-NCW Achterhoek heeft een servi-

cedesk opgericht die ervoor zorgt dat vragen van ondernemers beantwoord kunnen wor-

den. De servicedesk regelt de communicatie omtrent de MKB Energy CheckUp in samen-

spraak met het projectteam.

5.2 Kwaliteitsborging

5.2.1 Energiescans, duurzaam ondernemen

De ondernemersverenigingen stellen eisen aan de kwaliteit van de energiescans:

• Als bepalingsmethode voor bouwkundige en installatietechnische verbeteringsmaat-

regelen wordt uitgegaan van NEN7120 “Energieprestatie van gebouwen; bepalings-

methode” of verifieerbare kengetallen.

• Deze bepalingsmethode en kengetallen dienen aangevuld te worden met maatrege-

len aan het productieproces om de energiebalans te sluiten.

• Het energieadvies gaat in op alle relevante erkende maatregelen (Artikel 2.15 Activi-

teitenbesluit) en de lijst met de investeringen in bedrijfsmiddelen of in onderdelen

daarvan, als bedoeld in de actuele energielijsten van de Rijksdienst Voor Onderne-

mend Nederland (RVO).

• De energiescans moeten aangemeld zijn bij het landelijke EPK-register van RVO.

• Voor het beoordelen van duurzaam ondernemerschap wordt uitgegaan van de princi-

pes van ISO26.000 (zie https://mvonederland.nl/iso-26000).


Pagina 28

5.2.2 Kwalificaties adviseurs scans

Voor de vereiste kwalificaties van de adviseurs die de DOE-scan uitvoeren, wordt aange-

sloten bij de eisen die gesteld worden in EU-verband (EED). De DOE-scan moet worden

uitgevoerd door gekwalificeerde en/of geaccrediteerde deskundigen. Dat kan een allround

deskundige zijn of een team dat de vereiste kwalificaties combineert:

• Minimaal werkzaam en gediplomeerd zijn op HBO-niveau op het gebied van energie-

advisering en bedrijfskunde.

• Beschikken over voldoende en aantoonbare kennis en ervaring in het energieadvies-

werk, bedrijfskundige advisering en ISO26.000.

• Opereren als onafhankelijk adviseur, dat wil zeggen is niet verbonden aan leveran-

ciers of producenten.

• Voldoende en aantoonbare aandacht hebben voor het bijhouden en delen van ken-

nis.

Adviseurs kunnen aantonen dat ze aan deze kwalificatie-eisen voldoen met een certificaat

van erkenning van Fedec, een accreditatie volgens BRL-9500 (utiliteitsbouw-maatwerkad-

vies), gediplomeerd maatwerkadviseur utiliteitsbouw, gecertificeerd GPR- of Breeam-ex-

pert.

5.2.3 Kwalificaties installateurs in het opvolgingstraject

Installateurs kunnen zich laten opnemen in het register van de MKB Energy CheckUp

voor gerichte opvolgingsacties. Installateurs die aangesloten zijn bij Uneto-VNI of voldoen

aan BRL6000 kunnen zich in dit register laten opnemen.

5.3 Proces

SIKA heeft de rol van projectleiding van dit project, selecteert de in te schakelen externe

deskundigen, maakt afspraken met ondernemersverenigingen en MKB-bedrijven. SIKA

beheert de financiële middelen in praktische zin.

De volgende procesafspraken zijn van toepassing op dit project:

1. De gemeenten en de Provincie Gelderland stellen het benodigde budget voor

energiescans, procescoördinatie en communicatie gefaseerd ter beschikking van

SIKA. Ondernemers investeren zelf conform de begroting bij dit plan van aanpak

en in het uitvoeren van de geadviseerde maatregelen.

2. SIKA beheert dit budget voor de uitvoeringsperiode van 1 januari 2018 tot en met

31 december 2020. SIKA sluit financiële risico’s als gevolg van overmacht uit.

3. Er zal elk half jaar een evaluatie plaatsvinden waarin het aantal deelnemers en

tussenresultaten van scans, investeringsplannen en realisatie van maatregelen

aan de orde komen. Tijdens de evaluatiebespreking in de tweede helft van elk jaar

zal een go-nogo beslissing worden genomen.

Aan de hand van de leerervaringen zal de aanpak worden geoptimaliseerd voor de

vervolgaanpak.


Pagina 29

4. Voornamelijk MKB-bedrijven met een jaarlijks elektriciteitsverbruik vanaf 50.000

kWh komen in aanmerking voor een DOE-scan. Er zal vooraf getoetst worden of

aan deze voorwaarde wordt voldaan op basis van de gemiddelde energierekening

van 2015 tot en met 2017 en de MKB-toets17. Het is SIKA toegestaan om bedrij-

ven met een elektriciteitsverbruik van minder dan 50.000 kWh een DOE-scan aan

te bieden indien daar plausibele argumenten voor zijn..

5. Bedrijven krijgen een DOE-scan gratis, maar niet vrijblijvend aangeboden. SIKA

zal met deelnemende MKB-bedrijven een overeenkomst aangaan waarin de vol-

gende voorwaarden zijn opgenomen:

a. Het MKB-bedrijf verplicht zich er toe om binnen een half jaar na ontvangst

van de DOE-scan een door de bedrijfsleiding geaccordeerd investerings-

plan te overleggen waarin is aangegeven wanneer energiemaatregelen die

in minder dan 5 jaar worden terugverdiend, zullen worden getroffen. Uit-

gangspunt hierbij is dat deze maatregelen in een tijdsperiode van maxi-

maal 3 jaar zullen worden gerealiseerd.

b. Het MKB-bedrijf verplicht zich er toe om binnen maximaal één jaar na ont-

vangst van de rapportage van de DOE-scan alle maatregelen te realiseren

met een terugverdientijd van twee jaar of minder.

c. Het MKB-bedrijf verplicht zich er toe om het projectteam te informeren over

de stand van zaken met betrekking tot het investeringsplan en de realisatie

van maatregelen.

d. Het MKB-bedrijf gaat ermee akkoord dat het energierapport wordt afge-

meld bij de landelijke EPK-organisatie en daardoor ter beschikking komt

van ODA.

6. Het projectteam meldt aan ODA met welk MKB-bedrijf of instelling een overeen-

komst is aangegaan over het uitvoeren van DOE-scans, welke adviezen zijn afge-

rond en welke organisaties een MKB Energy CheckUp hebben uitgevoerd. Met

deze informatie kunnen ODA en de gemeenten prioriteiten aanbrengen in de toe-

zichtrol.

6 Planning

De campagne start officieel na goedkeuring door de Provincie Gelderland, de gemeenten

en de lokale ondernemersverenigingen.

De campagne zal niet in alle gemeenten tegelijkertijd starten maar gefaseerd. Met de

deelcampagne (fase 1) in Berkelland is al een start gemaakt en is de uitvoering vanaf be-

gin 2017 op stoom.18 Vanaf 2018 zal dit vervolgd worden in fase 2.

In 2017 zijn pilots in Bronckhorst, Oost Gelre en Doetinchem gestart met 10 of 15 DOE-

scans per gemeente. De andere gemeenten (Aalten, Oude IJsselstreek en Winterswijk)

17 Zie www.rvo.nl/subsidies-regelingen/subsidiespelregels/standaardformulieren/mkb-toets. 18 Fase 1 van de MKB-aanpak in Berkelland en de pilots in Bronckhorst, Oost Gelre en Doetinchem vallen bui-ten de scope (en begroting) van dit plan van aanpak.


Pagina 30

zullen vanaf 2018 volgen met eerst een pilot en daarna opschaling. In onderstaande tabel

is een fasering naar gemeente en jaar weergegeven.



Aalten - 10 20 35 65 35 70 80 155

Berkelland 60 125 60 125 60 125 - - 180 375

Bronckhorst 10 25 50 25 50 25 50 85 150

Doetinchem 15 65 130 65 130 65 130 210 390

Oost Gelre 10 35 60 35 60 35 60 115 180


Winterswijk - 10 20 30 55 30 60 70 135

Totaal 95 125 215 425 315 600 255 490 880 1.640

Het tijdpad ziet er globaal als volgt uit:

1. Vervolg MKB-aanpak Berkelland fase 2 vanaf januari 2018 tot eind 2019.

2. Betrekken ondernemersverenigingen in Bronckhorst, Oost Gelre, Doetinchem lo-

pend vanaf vierde kwartaal 2017 en doorlopend tot begin 2019.

3. Opstarten en uitvoeren pilot van 10 bedrijven DOE-scan en 20 MKB Energy

CheckUp in Aalten, Oude IJsselstreek en Winterswijk gedurende 2018.

4. Algemene communicatie, gericht op ondernemers: begin 2018 tot eind 2019.

5. Gerichte werving voor bedrijfsdoorlichting scans: begin 2018 tot eind 2019.

6. Uitvoeren DOE-scans en MKB Energy CheckUp: begin 2018 tot medio 2020.

7. Opvolging en uitvoeringsbegeleiding: begin 2018 tot eind 2020.

8. Tussentijdse evaluatie, verfijning aanpak: medio 2018, 2019 en 2020.

9. Go/no-go volgende fase: eind 2018 en eind 2019.

10. Afronding, eindevaluatie, eindrapportage: eind 2020.

Dit tijdpad is geaggregeerd en van toepassing op de zeven gemeenten als geheel. In de

afzonderlijke gemeenten zal het tijdpad er verschillend uitzien. De nazorg en opvolgings-

acties lopen nog een half tot één jaar door nadat de scans zijn uitgevoerd. Ondernemers

hebben namelijk tijd nodig voor de uitvoering van geprioriteerde maatregelen.


Pagina 31

7 Budget, financiering

7.1 Aantallen, budget en financiering

Het benodigde budget voor deze campagne in zeven gemeenten voor een periode van 3

jaar (2018-2020) wordt geraamd op afgerond 2,7 miljoen euro exclusief btw, waarvan

circa 0,93 miljoen euro voor energiescans en ondersteuning van bedrijven bij de uitvoe-

ring (zie tabel; aantallen inclusief uitge-

voerde scans in 2017); de begroting is exclu-

sief de opdracht van gemeenten aan ODA

voor het uitvoeren van inspecties met be-

trekking tot energie).

Dit project zet bedrijven aan om naar ver-

wachting 30 tot 40 miljoen euro te investeren

in energiebesparing en duurzame energie.

Deze bedrijfsinvesteringen leveren een ver-

laging op van de energielasten, waardoor ze

in 5 tot 10 jaar terugverdiend worden. Deze

investeringen zijn niet opgenomen in de begroting en zullen door de bedrijven opgebracht

worden. Deze bedrijfsinvesteringen zullen de regionale economie een forse impuls geven

en 300 à 400 arbeidsplaatsen opleveren.

Voor de financiering van het voortraject wordt een beroep gedaan op de ondernemers en

ondernemersverenigingen, de gemeenten en de provincie Gelderland (zie onderstaande

tabel). Tegenover de investeringen van de gemeenten en provincie staan op de eerste

plaats lagere lasten voor toezicht en handhaving.

GemeentenDerden in

kind

Provincie

Gelderland

0. Opstarten na toekenning 42.000€ 15.000€ 12.000€ 15.000€

1. Communicatie gericht op lokale belangenorganisaties 102.400€ 27.000€ 48.400€ 27.000€

2. Algemene communicatie, gericht op ondernemers 517.300€ 124.000€ 269.300€ 124.000€

3. Gerichte werving voor bedrijfsdoorlichting met scans 421.500€ 54.700€ 312.100€ 54.700€

4. Uitvoeren DOE-scans en/of MKB Energy CheckUps 936.450€ 456.875€ 22.700€ 456.875€

5. Nazorg en opvolging (ontzorging) 687.500€ 283.700€ 120.100€ 283.700€

Totaal 2.707.150€ 961.275€ 784.600€ 961.275€

BegrotingsonderdeelKosten totaal

(excl. btw)

Financiering

Begroting voor 7 gemeenten voor 2018-2019-2020

Aantallen

bedrijven en scans

per gemeente

Aantal

bedrijven

Aantal DOE-

scans

Aantal MKB

Energy

CheckUps

Aalten 1.896 80 155

Berkelland 3.559 180 375

Bronckhorst 1.896 85 150

Doetinchem 4.589 210 390

Oost Gelre 2.374 115 180

Oude Ijsselstreek 3.039 140 255

Winterswijk 1.671 70 135

Totaal 19.024 880 1.640


Pagina 32

7.2 Sluitende business cases

In principe zou de besparing op energiekosten ook het voortraject moeten kunnen bekos-

tigen. Het blijkt echter dat het animo om aan de slag te gaan sterk afneemt als vooraf fi-

nanciële drempels worden opgeworpen. Daarom wordt in dit project een financiële bij-

drage gevraagd van de Provincie Gelderland en de gemeenten. In de loop van dit project

zal – in een parallel traject – worden nagegaan op welke manier sluitende business cases

kunnen worden ontwikkeld, die ook het voortraject omvatten. Hierbij zal gebruik worden

gemaakt van methodieken en diensten die door derden op de markt zullen worden ge-

bracht, zoals energiediensten, ESCO’s en energieprestatiecontracten.

Gemeenten Derden Provincie Subtotaal Gemeenten Derden Provincie Subtotaal

Aalten 10.000€ 9.200 10.000€ 29.200€ 49.650€ 51.975€ 49.650€ 151.275€

Berkelland 67.263€ 40.300 67.263€ 174.825€ 67.263€ 40.300€ 67.263€ 174.825€

Bronckhorst 39.700€ 43.100 39.700€ 122.500€ 32.700€ 33.500€ 32.700€ 98.900€

Doetinchem 77.300€ 53.750 77.300€ 208.350€ 70.300€ 40.500€ 70.300€ 181.100€

Oost Gelre 48.100€ 44.750 48.100€ 140.950€ 41.400€ 35.150€ 41.400€ 117.950€

Oude Ijsselstreek 10.000€ 9.600 10.000€ 29.600€ 76.650€ 55.850€ 76.650€ 209.150€

Winterswijk 10.000€ 9.200 10.000€ 29.200€ 45.125€ 50.225€ 45.125€ 140.475€

Totaal 262.363€ 209.900€ 262.363€ 734.625€ 383.088€ 307.500€ 383.088€ 1.073.675€

Gemeenten Derden Provincie Subtotaal Gemeenten Derden Provincie Totaal

Aalten 49.650€ 51.975€ 49.650€ 151.275€ 109.300€ 113.150€ 109.300€ 331.750€

Berkelland 0 0 0 0 134.525€ 80.600€ 134.525€ 349.650€

Bronckhorst 32.700€ 33.500€ 32.700€ 98.900€ 105.100€ 110.100€ 105.100€ 320.300€

Doetinchem 70.300€ 40.500€ 70.300€ 181.100€ 217.900€ 134.750€ 217.900€ 570.550€

Oost Gelre 41.400€ 35.150€ 41.400€ 117.950€ 130.900€ 115.050€ 130.900€ 376.850€

Oude Ijsselstreek 76.650€ 55.850€ 76.650€ 209.150€ 163.300€ 121.300€ 163.300€ 447.900€

Winterswijk 45.125€ 50.225€ 45.125€ 140.475€ 100.250€ 109.650€ 100.250€ 310.150€

Totaal 315.825€ 267.200€ 315.825€ 898.850€ 961.275€ 784.600€ 961.275€ 2.707.150€

Gemeente

2018 2019

2020 Totaal 2018-2019-2020

Gemeente


Pagina 33

8 Projectrisico’s

Dit project kent risico’s die het realiseren van het beoogde resultaat in de weg kunnen

staan en die niet of slechts gedeeltelijk onder de invloedssfeer vallen van de sharehol-

ders:

1. Slagvaardigheid met betrekking tot de besluitvorming van de shareholders afzon-

derlijk en gezamenlijk.

2. Bereidheid van ondernemersverenigingen en andere organisaties om mee te wer-

ken aan dit project en een actieve rol te pakken.

3. Beschikbaarheid van namen, adressen en energieverbruiken van alle onderne-

mers in de Achterhoek.

4. Beschikbaarheid van gemotiveerde ‘ambassadeurs’ (lokale ondernemers die mee

willen en kunnen werken bij de uitvoering van dit project) met voldoende tijd/capa-

citeit en continuïteit van hun inzet.

5. Beschikbaarheid van capaciteit bij deelnemende ondernemers.

6. Bereidheid ondernemers om mee te doen.

a. Knelpunten vanwege de split-incentive bij ondernemers die hun pand niet

in eigendom hebben, maar huren.

b. Knelpunten vanwege franchise, waarbij de ondernemer of vestigingsmana-

ger voor besluitvorming afhankelijk is van de franchisegever.

c. Gebrek aan prioriteit van ondernemers voor energiebesparing door gering

aandeel van energie in de bedrijfskosten en te weinig zichtbaarheid van

toezicht en handhaving.

7. Beschikbare capaciteit bij de omgevingsdienst om gericht en zichtbaar toezicht te

houden.

8. Bereidheid van gemeenten om de omgevingsdienst gericht opdracht te geven voor

prioritering van energie bij het uitoefenen van toezicht.

9. Onvoorziene omstandigheden en overmachtssituaties, zoals faillissement of kre-

dietwaardigheid van deelnemende bedrijven, overnames, fusies of bedrijfsver-

plaatsing.


Pagina 34

BIJLAGEN


Pagina 35

Bijlage 1: Bedrijven in de Achterhoek

In totaal zijn er in de Achterhoek circa 24.400 bedrijven. Het zijn er 13.900 exclusief agra-

rische bedrijven, horeca, detailhandel, onderwijs en gezondheidszorg. Op een deel hier-

van is het Activiteitenbesluit (artikel 2.15 Wet Milieubeheer) van toepassing.

Bedrijven Achterhoek, exclusief horeca, detailhandel, onderwijs, gezondheidszorg en agrarische sector

industrie/-delfstoffenwinning

bouwnijverheid

groothandel

vervoer, opslag en communicatie

zakelijke dienst-verlening

financiële instellingen

nutsbedrijven

openbaar bestuur

Aalten Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oost Gelre

Oude

IJsselstreek Winterswijk Totaal

industrie/-

delfstoffenwinning 150 200 200 220 140 160 220 140 1.430

bouwnijverheid 210 350 390 390 360 240 320 230 2.490

groothandel 120 230 200 320 190 150 170 170 1.550

vervoer, opslag en

communicatie 70 160 120 280 140 110 150 100 1.130

zakelijke dienst-

verlening 310 640 710 1.020 530 410 530 370 4.520

overige

dienstverlening 200 330 340 480 310 250 350 190 2.450

financiële

instellingen 10 30 20 40 20 20 20 30 190

nutsbedrijven 10 10 10 10 0 10 10 10 70

openbaar bestuur 10 10 10 10 10 10 10 0 70

1.090 1.960 2.000 2.770 1.700 1.360 1.780 1.240 13.900

horeca 60 150 130 150 110 90 100 130 920

landbouw/visserij 310 750 680 200 230 340 350 310 3.170

detailhandel/autoh

andel 260 410 370 710 320 280 390 340 3.080

onderwijs 70 150 140 240 90 90 110 90 980

gezondheids-zorg 200 360 310 530 230 220 280 250 2.380

900 1.820 1.630 1.830 980 1.020 1.230 1.120 10.530

24.430


Pagina 36


Pagina 37

Bijlage 2: Energiegebruik en besparingspotentieel bedrijven en instellingen

De mogelijke besparingen bedragen volgens divers onderzoek 15 à 30%. Uit het pilotpro-

ject in Ruurlo is naar voren gekomen dat elektriciteitsbesparing meer rendement oplevert

dan aardgasbesparing. Dat blijkt in onderstaande tabel.

Maatregelen terugverdiend in

maximaal 5 jaar

Maatregelen terugverdiend in

meer dan 5 jaar

Aardgas 7% 50%

Elektra 16% 40%

De inzet in het kader van dit project is erop gericht dat de bedrijven ten minste de maatre-

gelen treffen die in maximaal 5 jaar zijn terugverdiend. Dat betekent dat ten minste 1 mil-

joen m3 aardgas en 18 miljoen kWh elektriciteit per jaar wordt bespaard. Daarnaast wordt

er ingezet op het opnemen van energiebesparingsdoelen in investeringsplannen op lan-

gere termijn, waarbij aangesloten wordt op onderhouds- en vervangingscycli of (her)inves-

teringsplannen.


Pagina 38

Bijlage 3: Stakeholderanalyse, belemmerende en bevorderende factoren

In onderstaande, eenvoudige stakeholderanalyse is in steekwoorden weergegeven wat

voor verschillende stakeholders bevorderende of belemmerende factoren zijn voor het on-

dernemen van activiteiten op het gebied van energiebesparing en duurzame opwekking.

Stakeholder Bevorderend - drijfveren Belemmerend

Ondernemers • Duurzaamheid levert beter imago op; licence to operate, soms selling point

• Inwilligen verplichtingen Wet Milieube-heer, Activiteitenbesluit

• Verlagen bedrijfskosten op korte ter-mijn (laaghangend fruit)

• Minder onzekerheid over energiekos-ten op langere termijn.

• Intrinsiek motivatie is beperkt

• Energie is klein aandeel in bedrijfskos-ten

• Gebrek aan tijd en middelen leidt tot lage prioriteit

• Ambitieuze maatregelen verdienen zich pas op langere termijn terug

• Beschikbaarheid investeringsmiddelen

Ondernemers-organisaties

• Ondernemers ondersteunen bij toe-komstperspectief

• Verbeteren imago bedrijfsleven

• ‘Bindmiddel’ om samenwerking op be-drijvenpark te bevorderen

• Bedrijventerreinen krijgen meer aan-trekkingskracht

• Beschikbaarheid tijd en middelen

• Beschikbaarheid ambassadeurs met in-trinsieke motivatie, overtuigingskracht en tijd

Gemeenten • Bijdrage aan duurzaamheidsdoelstel-lingen

• Versterken ondernemersklimaat

• Verbeteren vestigingsklimaat

• Stimuleren samenwerking onderne-mers, organisaties en overheid

• Bedrijventerreinen krijgen meer aan-trekkingskracht

• Verlagen kosten handhaving

• Beschikbaar budget is beperkt.

Omgevings-dienst ODA

• Handhaving Wet Milieubeheer, Activi-teitenbesluit (milieuvergunning)

• Preventie betekent ‘compliance’ en dus minder druk op handhavingstaken

• Vereenvoudiging handhavingstaken

• Beperkte tijd en middelen, waardoor controles slechts incidenteel kunnen plaatsvinden

• Handhaving heeft alleen betrekking op besparing, niet op duurzame opwekking


Pagina 39

Bijlage 4: De kracht van ‘ons kent ons’

Tijd, prioriteit en motivatie

Het blijkt dat ondernemers in het algemeen weinig tijd, middelen en prioriteit hebben om

hun duurzaamheidsbeleid en energiehuishouding tegen het licht te houden. Slechts een

kleine minderheid van de ondernemers is intrinsiek gemotiveerd om hier prioriteit aan te

geven. Ook ontbreekt vaak de kennis, zeker in kleinere bedrijven, om de energiehuishou-

ding te beoordelen en te verbeteren.

Overtuigingskracht van bekenden

Toch zijn er kansen om relatief veel bedrijven mee te krijgen. Het project Ruurlo heeft ge-

leerd dat een benadering ‘op afstand’ weinig zoden aan de dijk zet. Ondernemers geven

‘vreemden’ niet zo snel het voordeel van de twijfel voor zaken die hun primaire proces

slechts indirect raken.

In Ruurlo is daarom de strategie gekozen om een nauwe samenwerking te smeden van

Industriële Kring Berkelland, de belangenvereniging Bedrijvenpark Ruurlo en ADV. Lokale

(gepensioneerde) ondernemers van de ondernemersvereniging hebben zich opgeworpen

als ambassadeur en hebben alle bedrijven bezocht en overgehaald om mee te doen. Op

de eerste plaats vanuit hun individueel ondernemersbelang en op de tweede plaats vanuit

het collectieve belang van een vitaal bedrijvenpark. Het principe ‘ons-kent-ons’ is door-

slaggevend geweest in het succes van de werving.

Organiseer de opvolging

Hetzelfde samenwerkingsverband heeft de communicatie voor en tijdens de uitvoering

van de scans op zich genomen. De lokale belangenvereniging fungeerde daarbij als brug-

genhoofd naar de ondernemers op het bedrijvenpark. Dit zal doorgezet worden in de na-

zorg en activering van de opvolging van acties.

Ervaringen doorzetten naar andere ondernemersverenigingen

Zoals voor de bedrijvenparken de samenwerking zal worden gezocht met de belangenor-

ganisaties voor de bedrijvenparken en de Industriële Kringen, zal voor de detailhandel,

horeca en dienstverlening in centrumgebieden samenwerking worden gezocht met de lo-

kale ondernemersvereniging.


Pagina 40

Bijlage 5: Opzet, inhoud energieadvies (DOE-scan)

Documents

DUURZAAM ONDERNEMEN EN ENERGIEBESPARING MKB … · Duurzaam Ondernemen en Energiescan De DOE-scan combineert een duurzaam onderne-men-scan op 11 strategische aspecten en een ener-giescan