81
Komisja Europejska Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie: Regulacje i statystyki BG

Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Komisja Europejska

Drugoroczność

w kształceniu

obowiązkowym w Europie:Regulacje i statystyki

BG

Page 2: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugoroczność w kształceniu

obowiązkowym w Europie:

regulacje i statystyki

Page 3: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Niniejsze opracowanie zostało po raz pierwszy opublikowane w języku angielskim w 2009 roku (tytuł oryginału Grade Retention during Compulsory Education in Europe: Regulations and Statistics) przez

EACEA, P9 – Eurydice Avenue du Bourget 1 (BOU2)

B-1140 Brussels

© Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA) ISBN dla angielskiej wersji językowej 978-92-9201-140-6 DOI dla angielskiej wersji językowej 10.2797/50570 ISBN dla polskiej wersji językowej 978-92-9201-158-1 DOI dla polskiej wersji językowej 10.2797/55087 Przetłumaczono i opublikowano za zgodą EACEA. Pełną odpowiedzialność za polską wersję ponosi: Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Z języka angielskiego przetłumaczył Jakub Czernik – Atominium Biuro Tłumaczeń Specjalistycznych © Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji 00-551 Warszawa ul. Mokotowska 43

Warszawa 2010 ISBN 978-83-62634-32-3 Z wyjątkiem celów komercyjnych, przedruk fragmentów dokumentu dozwolony pod warunkiem podania źródła. Tłumaczenie publikacji sfinansowano ze środków Komisji Europejskiej. Druk publikacji sfinansowano ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Page 4: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

PRZEDMOWA

?

Z wielką przyjemnością przedstawiam Państwu niniejsze studium autorstwa Eurydice poświęcone

kluczowemu zagadnieniu, jakim jest drugoroczność. Kwestia ta jest elementem szerszego problemu

walki z niepowodzeniami szkolnymi i przedwczesnym przerywaniem nauki. Zagadnienia te od dawna

odgrywały istotną rolę w krajowych przepisach oświatowych, a obecnie są priorytetowymi

w działaniach na poziomie europejskim. w strategii wychodzenia z kryzysu ekonomicznego

i budowania dobrego, inkluzywnego wzrostu, o nazwie Europa 2020, znalazła się deklaracja

o zmniejszeniu liczby uczniów przerywających kształcenie z obecnego wskaźnika wynoszącego

14,4% do poziomu poniżej 10% w 2020 r. Strategie walki z niepowodzeniami szkolnymi są w centrum

dyskusji na poziomie europejskim. Prowadzi to do ponownego zainteresowania praktyką powtarzania

klasy i wpływem takiego rozwiązania na dzieci mające problemy w szkole. Zagadnienie to stało się

przedmiotem badań.

W komunikacie zatytułowanym „Rozwijanie kompetencji na miarę XXI wieku: plan europejskiej

współpracy w zakresie szkół” (Komisja Europejska, 2008a) w następujący sposób skomentowano

praktykę powtarzania klasy jako strategię walki z trudnościami:

„w niektórych systemach szkolnych, nawet do 25% uczniów w pewnym momencie nauki

powtarza rok, podczas gdy w innych systemach jest to rzadkością. Jest to kosztowna metoda.

Jedynie nieliczni uczniowie drugoroczni nadrabiają zaległości, zdecydowana większość ich nie

nadrabia. Liczba powtarzających rok jest zdecydowanie wyższa wśród dzieci wywodzących

się z mniej uprzywilejowanych grup społeczno-ekonomicznych i długoterminowe wyniki tych

uczniów są często niższe niż słabszych uczniów, którzy nie powtarzali roku”.

Aby osiągnąć cel wyznaczony na poziomie europejskim, konieczne jest wprowadzenie skutecznych

działań oświatowych opartych na badaniach. Państwa mogą też w sposób krytyczny sprawdzać

3

Page 5: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

i poprawiać swoje regulacje przez uczenie się od siebie nawzajem i wymianę dobrych praktyk. w celu

lepszego zrozumienia krajowych praktyk dotyczących drugoroczności, Komisja Europejska

zobowiązała sieć Eurydice do przeprowadzenia analizy porównawczej regulacji obowiązujących

w państwach europejskich.

Jestem przekonana, że raport zawiera wartościowy zbiór obowiązujących uregulowań prawnych

i praktyk dotyczących powtarzania przez uczniów klas i że zainteresuje on decydentów, pedagogów,

a także szersze grono czytelników.

Androulla Vassiliou

Komisarz ds. Edukacji, Kultury, Wielojęzyczności i Młodzieży

4

Page 6: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

5

SPIS TREŚCI

Przedmowa 3

Wstęp 7

Rozdział 1: Warunki dopuszczania do edukacji obowiązkowej w szkole podstawowej 9

1.1. Kryteria przyjmowania 9 1.1.1. Wiek przyjmowania do szkół 9 1.1.2. Inne kryteria wstępne 11

1.2. Podmioty biorące udział w procesie decyzyjnym 13

1.3. Placówki dla dzieci nieprzyjętych do szkoły 16

1.4. Dane statystyczne 17

Rozdział 2: Drugoroczność w szkołach podstawowych 21

2.1. Obowiązujące przepisy prawne 21

2.2. Kryteria regulujące powtarzanie klas 23

2.3. Możliwość nadrobienia zaległości pod koniec roku szkolnego 27

2.4. Przejście ze szkoły podstawowej do średniej a powtarzanie klas 27

2.5. Uczestnicy procesu decyzyjnego w sprawie powtarzania klas 28 2.5.1. Rola pracowników oświatowych w szkole i poza nią 28

2.5.2. Rola rodziców 31

2.6. Dane statystyczne 34

Page 7: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

6

Rozdział 3: Powtarzanie klas w szkołach średnich i stopnia 41

3.1. Kryteria regulujące powtarzanie klas 41 3.1.1. Absencja, sytuacja rodzinna i zachowanie 42 3.1.2. Postępy w nauce 43

3.2. Ograniczenia możliwości powtarzania klas 44

3.2.1. Możliwość nadrobienia zaległości pod koniec roku szkolnego 44 3.2.2. Promocja warunkowa 45 3.2.3. Ograniczenia liczby powtarzanych lat i krotności powtarzania klasy 46 3.2.4. Zmiana ścieżek lub szkoły jako alternatywa wobec powtarzania klas 46

3.3. Działania podejmowane w czasie powtarzania klas 47

3.4. Uczestnicy procesu decyzyjnego w sprawie powtarzania klas 48 3.4.1. Rola pracowników oświatowych w szkole i poza nią 49 3.4.2. Rola rodziców 51

3.5. Dane statystyczne 54

Główne wnioski 59

Bibliografia 61

Glosariusz 71

Kody krajów 71

Glosariusz 72

Spis rysunków 73

Podziękowania 75

Page 8: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

7

WSTĘP

Studium jest wkładem sieci Eurydice – w ramach regulacji Komisji Europejskiej w zakresie edukacji i szkoleń – do debaty nad niepowodzeniami szkolnymi i przedwczesnym przerywaniem nauki (Komisja Europejska, 2011) (1). We wszystkich systemach edukacji dokonuje się w różnych formach oceny postępów uczniów w ciągu roku szkolnego oraz prowadzi się działania wspierające osoby mające problemy, dzięki czemu powinny one poczynić odpowiednie postępy. w znacznej liczbie państw po zakończeniu roku szkolnego powtarzanie klasy może być jedną z opcji dostępnych dla uczniów, którzy mimo wsparcia udzielonego im w czasie roku nie osiągnęli wystarczających postępów. Należy podkreślić, że kwestii promocji do następnej klasy nie da się odłączyć od kontekstu i tradycji edukacyjnych w danym państwie. Wyjaśnia to, dlaczego częstotliwość stosowania drugoroczności oraz obowiązujące przy tym kryteria bardzo różnią się w poszczególnych krajach.

W studium skupiamy się na obowiązujących regulacjach prawnych (2) dotyczących powtarzania roku szkolnego w szkołach podstawowych i ogólnokształcących szkołach średnich i stopnia w państwach należących do sieci Eurydice. w większości państw okres ten odpowiada kształceniu obowiązkowemu w pełnym wymiarze. Nie uwzględniono różnych środków wsparcia stosowanych we wszystkich krajach oraz indywidualnej pomocy udzielanej w czasie roku szkolnego uczniom mającym problemy. w niniejszym studium skupiamy się wyłącznie na głównym nurcie kształcenia. Oznacza to, że nawet jeśli istnieją odrębne uregulowania, oddzielne klasy bądź inne możliwości poza głównym nurtem dla dzieci o szczególnych potrzebach edukacyjnych lub dzieci ze środowisk imigrantów, to nie są one brane pod uwagę. w analizie nie uwzględniono też kwestii przedwczesnego rozpoczynania edukacji i przyspieszonej promocji uczniów uznanych za utalentowanych lub uzdolnionych.

Analiza obejmuje trzy ważne etapy kształcenia obowiązkowego. Rozdział 1 poświęcono dostępowi do kształcenia na poziomie szkoły podstawowej. Normalny wiek rozpoczynania kształcenia obowiązkowego i określony czas w ciągu roku, kiedy dziecko ma osiągnąć ten wiek, różni się w poszczególnych systemach edukacji. w niektórych państwach wiek nie jest jedynym warunkiem uzyskania dostępu. Niekiedy bierze się pod uwagę inne kryteria, takie jak dojrzałość i ogólny poziom rozwoju dziecka – stanowią one czynniki, które mogą uzasadniać odmowę dopuszczenia do kształcenia obowiązkowego. Rozdziały 2 i 3 dotyczą regulacji związanych z postępami i przechodzeniem do kolejnych klas odpowiednio w szkołach podstawowych i średnich i stopnia. Przeanalizowano w nich kilka aspektów związanych z powtarzaniem klas, w tym kryteria wdrażania tego rodzaju procedur, ograniczenia ich stosowania, możliwości pomocy uczniom w nadrabianiu zaległości i osoby zaangażowane w podejmowanie decyzji w tej sprawie. Ostatnia część każdego rozdziału zawiera dane statystyczne na temat liczby uczniów rozpoczynających kształcenie podstawowe z opóźnieniem i uczniów powtarzających klasę. Informacje te pomagają lepiej zrozumieć różnice między państwami w zakresie praktyki i wykorzystywania możliwości powtarzania klasy. Część statystyczna obejmuje dane za rok szkolny 2007/08 z bazy danych Eurostatu i badania PISA z 2009 r.

(1) Konkluzje Rady z 12 maja 2009 r. na temat zakresu strategicznej współpracy europejskiej w dziedzinie edukacji

i szkoleń (‘ET 2020’), OJ C 119, 28.05.2009. (2) Krajowe dokumenty regulujące przyjmowanie dzieci do szkół podstawowych i ich przechodzenie przez kolejne

stopnie edukacji obowiązkowej są wymienione w bibliografii.

Page 9: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

8

Raport odnosi się do roku szkolnego 2009/10 i obejmuje wszystkie państwa sieci Eurydice. Analiza porównawcza została przygotowana przez jednostkę Eurydice EACEA na podstawie szczegółowych krajowych opisów systemów edukacji opublikowanych na stronie internetowej Eurydice. Informacje uzupełniły i uaktualniły jednostki krajowe w czasie weryfikacji niniejszego studium. Wszystkie osoby, które wniosły swój wkład, zostały wymienione na końcu raportu.

Page 10: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

9

ROZDZIAŁ 1: WARUNKI DOPUSZCZANIA DO EDUKACJI OBOWIĄZKOWEJ

W SZKOLE PODSTAWOWEJ

W rozdziale skupiono się na przyjmowaniu dzieci do obowiązkowych szkół podstawowych (poziom ISCED 1). w Europie oficjalny wiek rozpoczynania obowiązkowej nauki w szkole podstawowej różni się w poszczególnych krajach. Pomiędzy państwami występują także rozbieżności dotyczące czasu, w jakim dziecko osiąga ustawowy wiek szkolny. w dopuszczaniu dziecka do pierwszej klasy szkoły podstawowej obowiązują niekiedy kryteria inne niż wiek, dlatego rozpoczęcie nauki w obowiązkowej szkole podstawowej może zostać odłożone w czasie. Niektóre dzieci podejmują naukę w pierwszej klasie, mając o rok więcej, niż teoretycznie wynosi wiek początkowy. Omawiając kwestię przechodzenia do następnych klas, należy uwzględnić proces przyjmowania do szkoły podstawowej.

W pierwszej części tego rozdziału przedstawiono różne kryteria, jakie musi spełnić dziecko, by zostało przyjęte do pierwszej klasy obowiązkowej szkoły podstawowej. w drugiej części omówiono, kto uczestniczy w podejmowaniu decyzji o odkładaniu w czasie przyjęcia do szkoły. w trzeciej części skoncentrowano się na placówkach przygotowanych dla dzieci nieprzyjętych do pierwszej klasy szkoły podstawowej, a ostatnia część zawiera szacunkowe dane dotyczące odsetka uczniów, którzy osiągnęli wiek obowiązku szkolnego, a mimo to wciąż uczęszczają do placówek przedszkolnych.

Podczas porównywania poszczególnych regulacji prawnych i praktyk dotyczących przyjmowania do szkół podstawowych w państwach uczestniczących w sieci Eurydice brano pod uwagę jedynie oficjalny wiek podawany w przepisach. Możliwość wcześniejszego rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej nie jest uwzględniona, podobnie jak szczególne warunki przyjmowania uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

1.1. Kryteria przyjmowania

W większości państw początek obowiązku szkolnego zbiega się z rozpoczęciem nauki w szkole podstawowej. Niemal wszędzie dzieci, które osiągnęły wiek obowiązku szkolnego, muszą zostać zapisane do instytucji edukacyjnej. w niektórych krajach jest obowiązek uczęszczania do placówek przedszkolnych. w Grecji, na Cyprze, Węgrzech i w Polsce obowiązkowy dla wszystkich dzieci jest ostatni rok edukacji przedszkolnej, a na Łotwie i w Luksemburgu ostatnie dwa lata. w Danii od 2009 r. obowiązkowe są klasy przedszkolne (børnehaveklasse) włączone w obręb folkeskole (szkoła podstawowa i średnia i stopnia), do których uczęszczają dzieci w wieku 6 lat.

1.1.1. Wiek przyjmowania do szkó ł

We wszystkich państwach kryterium przyjęcia do szkoły podstawowej jest wiek określony w przepisach prawnych. w większości państw (24) jest to 6 lat. Na Malcie, w Holandii i Zjednoczonym Królestwie (Anglia i Walia) ustawowy wiek to 5 lat. Najniższy wiek – 4 lata – obowiązuje w Irlandii Północnej, a najwyższy – 7 lat – w trzech państwach bałtyckich, dwóch państwach Europy Środkowej (Bułgaria i Polska) oraz trzech państwach nordyckich (Dania, Finlandia i Szwecja). w Polsce od roku 2012 nauka w szkole podstawowej będzie się rozpoczynać w wieku 6 lat.

Page 11: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

10

We wszystkich krajach przepisy prawne wyznaczają określoną datę lub okres roku, w którym dziecko musi osiągnąć wymagany wiek rozpoczynania nauki. w większości państw dziecko rozpoczyna kształcenie obowiązkowe w roku kalendarzowym, w którym osiągnie wiek ustawowy. Nie jest konieczne, by osiągnęło ono wymagany wiek przed rozpoczęciem roku szkolnego, ale musi osiągnąć go przed końcem roku kalendarzowego.

Wyjątek w kwestii wspomnianych granic czasowych stanowi Zjednoczone Królestwo (Anglia i Walia). Dzieci osiągają wiek obowiązku szkolnego w różnych momentach roku – na początku okresu szkolnego następującego po ich piątych urodzinach, czyli we wrześniu, styczniu lub kwietniu. Jednak wiele dzieci rozpoczyna naukę w szkole podstawowej przed osiągnięciem wieku obowiązku szkolnego, zazwyczaj we wrześniu po czwartych urodzinach. Standardowo dzieci są nauczane w klasach początkowych (ISCED 0) szkół podstawowych do września następującego po ich piątych urodzinach, kiedy to przechodzą automatycznie do klasy pierwszej.

W 11 państwach dziecko musi osiągnąć wiek ustawowy do określonej daty w danym roku. Oznacza to, że dzieci, które osiągną wymagany wiek po tej dacie, muszą z rozpoczęciem nauki w szkole podstawowej poczekać do następnego roku szkolnego. Wyznaczona data zazwyczaj pokrywa się z rozpoczęciem roku szkolnego. Dotyczy to Republiki Czeskiej, Cypru (3), Luksemburga, Austrii, Portugalii, Rumunii, Słowacji i Liechtensteinu, a w Estonii jest to data nieco późniejsza (październik). w Irlandii Północnej datą graniczną jest 1 lipca, tak więc dziecko, którego czwarte urodziny przypadają po tym dniu, osiąga wiek obowiązku szkolnego dopiero we wrześniu kolejnego roku. w Szkocji dozwolony okres rozciąga się na czas trwania roku szkolnego do końca marca, co umożliwia uczniom urodzonym pod koniec lub na początku roku kalendarzowego przystąpienie do kształcenia w szkole podstawowej na początku roku szkolnego. w Niemczech do szkoły podstawowej przyjmowani są uczniowie, którzy osiągną wiek 6 lat przed końcem września. Jednak okres ten może zostać zmodyfikowany przez landy. w Berlinie, Bawarii i Nadrenii Północnej-Westfalii został on rozciągnięty do 31 grudnia: wszystkie dzieci, które osiągną wiek 6 lat przed końcem roku kalendarzowego, rozpoczynają naukę w szkole podstawowej po letnich wakacjach.

W czterech spośród tych państw dzieci, które osiągają wymagany wiek w miesiącach następujących po założonej dacie, mogą otrzymać możliwość rozpoczęcia nauki w pierwszej klasie szkoły podstawowej pod pewnymi warunkami. w Republice Czeskiej mogą zostać przyjęte do szkoły dzieci kończące 6 lat między rozpoczęciem roku szkolnego we wrześniu a końcem grudnia. Warunkiem jest złożenie przez opiekuna prawnego odpowiedniego podania oraz potwierdzenie przez odpowiednią poradnię pedagogiczną po dokonaniu oceny, że dziecko jest gotowe na rozpoczęcie nauki. w marcu 2009 r. ustawa o edukacji rozciągnęła wspomniany okres do czerwca danego roku szkolnego. Oznacza to, że aby dziecko urodzone między styczniem a końcem czerwca zostało przyjęte do szkoły, jego poziom dojrzałości musi zostać oceniony przez specjalistę (np. neurologa lub pediatrę), który następnie wydaje zalecenie dotyczące rozpoczęcia nauki. w Austrii dziecko osiągające oficjalny wiek rozpoczęcia nauki (6 lat) przed 1 marca następującego po rozpoczęciu roku szkolnego może zostać przyjęte do pierwszej klasy szkoły podstawowej na prośbę rodziców po przedstawieniu dowodów, że jest dojrzałe – psychicznie i społecznie – do uczęszczania do szkoły. w Portugalii dzieci urodzone między 16 września a 31 grudnia są przyjmowane do ensino básico, jeśli poproszą o to rodzice lub opiekunowie prawni. Jedynym ograniczeniem jest liczba miejsc dostępnych w wybranej

(3) Kształcenie podstawowe jest obowiązkowe dla wszystkich dzieci, które osiągnęły wiek pięciu lat i ośmiu miesięcy

przed rozpoczęciem roku szkolnego – 1 września. Oznacza to więc, że muszą one osiągnąć wiek sześciu lat przed końcem roku kalendarzowego.

Page 12: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 1 : Warunk i dopus zcz an ia do eduk ac j i obow iązk owe j w szk o le pods tawowe j

11

szkole. w Rumunii rodzice lub opiekunowie dziecka, którego urodziny wypadają między rozpoczęciem roku szkolnego a końcem roku kalendarzowego, muszą poprosić o jego przyjęcie do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Aby ich żądanie zostało spełnione, dziecko musi wykazać się określonym poziomem dojrzałości fizycznej i psychicznej lub ogólnego rozwoju.

Dzieci, które nie osiągają wymaganego wieku przed określoną datą lub w określonym czasie, pozostają na poziomie przedszkolnym. Rozpoczną one naukę w szkole podstawowej w kolejnym roku, kiedy to będą o rok starsze, niż wynosi oficjalny wiek rozpoczynania nauki. Według międzynarodowych statystyk (zob. część 1.4) w państwach tych odsetek dzieci rozpoczynających naukę w szkole podstawowej z rocznym opóźnieniem wydaje się większy.

1.1.2. Inne kryteria wstępne

Jak pokazano na Rys. 1.1, w 14 państwach osiągnięcie określonego wieku to jedyny warunek przyjmowania uczniów do pierwszej klasy szkoły podstawowej. w ośmiu (Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Finlandia, Szwecja i Turcja) występuje podobna sytuacja, ale rodzice mają tam prawo do odłożenia rozpoczęcia przez dziecko nauki w pierwszej klasie szkoły podstawowej. We wszystkich pozostałych krajach przyjęto inne poza wiekiem warunki wstępne, określane przez władze oświatowe; dziecko, które osiąga wymagany wiek w założonym okresie, może pozostać na poziomie przedszkolnym, jeśli nie spełni pozostałych warunków rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej.

Inne najczęściej stosowane kryteria opierają się na koncepcji, że dziecko musi osiągnąć dany poziom rozwoju, dojrzałości lub gotowości do rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej. Dzieci, które nie zostały uznane za gotowe do rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej, pozostają przez dodatkowy rok na poziomie przedszkolnym – czas ten jest im potrzebny do przygotowania się do szkoły podstawowej i jej wyzwań.

Ocena wymaganego poziomu rozwoju jest dokonywana na podstawie analizy rozwoju dziecka jako całości (dzieje się tak w Belgii, Danii, Niemczech i Islandii) albo różnych jego wymiarów: fizycznego, umysłowego, psychologicznego i społecznego. w Estonii rozwój psychiczny, umysłowy i społeczny dziecka stanowi kryterium wstępne tylko w sytuacji, jeśli rodzice poproszą o odłożenie rozpoczęcia nauki o rok. Tak samo jest w Belgii. w Turcji, nawet jeśli dziecko osiąga wymagany wiek, może nie zostać przyjęte do szkoły podstawowej, jeśli rodzice uznają jego poziom rozwoju fizycznego za nieadekwatny.

W kilku innych państwach kładzie się nacisk na dojrzałość dziecka i jego gotowość do rozpoczęcia nauki. w Austrii wszyscy uczniowie w wieku szkolnym rozpoczynają naukę w szkole podstawowej (Volksschule) na początku roku szkolnego. Kryterium dojrzałości decyduje też o zapisaniu dziecka do klasy przedszkolnej (Vorschulstufe) lub do klasy pierwszej. w Republice Czeskiej sprawdza się, czy dziecko jest gotowe pod względem fizycznym i psychicznym. z kolei na Łotwie gotowość dziecka ocenia się zarówno w kategoriach psychologicznych, jak i zdrowotnych. Na Węgrzech wymaga się zaświadczenia o „gotowości do nauki” jako dowodu, że dziecko może rozpocząć naukę w altalános iskola (instytucji obejmującej szkołę podstawową i średnią i stopnia). Na Cyprze dojrzałość dziecka i jego gotowość do nauki bierze się pod uwagę przy przejściu z ostatniej obowiązkowej przedszkolnej klasy nipiagogeio do pierwszej klasy szkoły podstawowej (dimotiko scholeio). Podobnie jest na Słowacji, gdzie zgodnie z prawem nauka w szkole rozpoczyna się, gdy dziecko osiąga określony wiek i dojrzałość pod względem gotowości do nauki. Jeśli dziecko nie osiąga dojrzałości szkolnej, a jego opiekun prawny złoży taką prośbę, rozpoczęcie nauki w pierwszej klasie może zostać odłożone.

Page 13: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

W Liechtensteinie najważniejszym kryterium branym pod uwagę podczas decydowania o przyjęciu dzieci do szkoły podstawowej (Primarschule) jest Schulfähigkeit. Termin ten oznacza „gotowość do nauki” i obejmuje trzy odrębne aspekty: poziom rozwoju dziecka, wymagania szkoły oraz środowisko domowe/rodzinne. Są one uznawane za niezależne od siebie, a dziecko nie może zostać ocenione tylko na podstawie jednego lub dwóch aspektów z wyłączeniem pozostałych.

W Luksemburgu jedynym kryterium przejścia z przedszkola do szkoły podstawowej jest poziom wiedzy dziecka. w państwie tym odpowiada to przejściu z pierwszego cycle d'apprentissage (etap nauki obowiązkowej od drugiej klasy) do drugiego etapu. Przejście z jednego etapu do drugiego w ramach szkoły podstawowej jest regulowane, co oznacza, że pod koniec pierwszego cycle d'apprentissage przeprowadza się ocenę. Ten raport z końca etapu ma zaświadczać, że uczniowie rozwinęli umiejętności umożliwiające im skuteczne kontynuowanie nauki w drugim cycle d'apprentissage. Możliwe jest wówczas podjęcie decyzji, że uczeń musi spędzić dodatkowy rok w fazie pierwszej (edukacja przedszkolna), aby uzyskać poziom umiejętności wymaganych pod koniec tej fazy (4).

We Wspólnocie Flamandzkiej Belgii w roku szkolnym 2010/11 weszły w życie nowe zasady przyjmowania do holenderskojęzycznych ogólnodostępnych szkół podstawowych. Dzieci w wieku 5 lub 6 lat powinny w poprzednim roku uzyskać odpowiedni poziom frekwencji w holenderskojęzycznym przedszkolu. w przeciwnym razie przeprowadza się test językowy w celu zdecydowania, czy dziecko musi jeszcze przez rok pozostać w przedszkolu.

Rys. 1.1: Kryteria przyjęcia do pierwszej klasy szkoły podstawowej (ISCED 1), 2009/10

Poziom rozwoju/dojrzałości/gotowości

Postępy w nauce

Jedynym kryterium jest osiągnięcie ustawowego wieku

Przyjęcie Odłożenie przyjęcia dziecka możliwe tylko na prośbę rodziców

Źródło: Eurydice. UK (1) = UK-ENG/WLS/NIR

Dodatkowe uwagi Irlandia: Informacje niepotwierdzone na szczeblu krajowym. Węgry: Rodzice mają prawo odłożyć rozpoczęcie przez dziecko nauki w pierwszej klasie szkoły podstawowej, nawet jeśli pomyślna jest ocena gotowości do nauki.

Objaśnienia Na rysunku nie są brane pod uwagę szczególne warunki dopuszczania uczniów z oficjalnie potwierdzonymi specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Białym symbolem oznaczono państwa, w których osiągnięcie ustawowego wieku początkowego stanowi jedyne kryterium wstępne przedstawiane przez władze oświatowe, ale możliwe jest odłożenie rozpoczęcia nauki na żądanie rodziców.

Więcej szczegółów – zob. część 1.2.

(4) Tutaj omawiamy przyjęcie do obowiązkowej szkoły podstawowej w wieku 6 lat. w odniesieniu do obowiązkowej

nauki na poziomie przedszkolnym, w wieku 4 lat, zapis może być odłożony o jeden rok na żądanie rodziców, pod warunkiem wydania zgody przez radę samorządową, a także gdy stan zdrowotny lub fizyczny dziecka, albo jego rozwój intelektualny uzasadnia taki krok. Do wniosku składanego do rady dołączane jest zaświadczenie wystawiane przez pediatrę. Wyjaśnia to, że dziecko może zacząć kształcenie przedszkolne rok po osiągnięciu ustawowego wieku.

12

Page 14: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 1 : Warunk i dopus zcz an ia do eduk ac j i obow iązk owe j w szk o le pods tawowe j

13

1.2. Podmioty biorące udział w procesie decyzyjnym

Decyzja o odłożeniu przyjęcia dziecka do pierwszej klasy szkoły podstawowej mimo osiągnięcia przez nie wieku obowiązku szkolnego nie jest związana wyłącznie z procesem stosowania określonych kryteriów, ale także z przeprowadzeniem skomplikowanej oceny i procesu decyzyjnego, w których uczestniczą różne podmioty.

W trzech państwach instytucja edukacyjna, do której dziecko ma być zapisane do pierwszej klasy, to jedyny podmiot podejmujący decyzję o jego przyjęciu lub odłożeniu w czasie tego momentu. w większości landów w Niemczech organy nadzorcze w obrębie szkół podstawowych (Grundschule) mają prawną możliwość zażądania, by dzieci, które nie osiągnęły jeszcze wymaganego poziomu rozwoju, zostały zapisane do Schulkindergarten lub Vorklasse. w Luksemburgu o tym, czy dziecko spełnia wymagania stawiane mu w końcu pierwszego etapu (przedszkolnego) i może zostać przyjęte do drugiego etapu nauczania (szkoła podstawowa), decyduje grono pedagogiczne (équipe

pédagogique). w Austrii, gdzie do szkół podstawowych (Volksschule) przyjmowane są wszystkie dzieci, dyrektor szkoły określa dojrzałość dziecka i decyduje, czy jest ono gotowe na rozpoczęcie pierwszego stopnia szkoły podstawowej, czy też potrzebuje roku przygotowawczego w Vorschulstufe.

Na Węgrzech o przyjęciu dziecka do szkoły podstawowej decyduje dyrektor altalános iskola na podstawie oceny dojrzałości. Nauczyciel z zerówki po konsultacji z rodzicami wydaje „zaświadczenie o gotowości” potrzebne do przyjęcia do szkoły. Zaświadczenie to opiera się na obserwacji postępów dziecka podczas uczęszczania do zerówki. Jeśli dziecko do niej nie uczęszczało, a także w przypadku niepewności, braku zgody z rodzicami lub negatywnej opinii óvoda, poradnia pedagogiczna dokonuje dogłębnej oceny dziecka i wydaje „zaświadczenie o gotowości”. Ostateczna decyzja o przyjęciu dziecka należy do dyrektora altalános iskola i może niekiedy być sprzeczna z zaświadczeniem stwierdzającym brak gotowości do nauki – takie przypadki należą jednak do rzadkości.

W wielu państwach w przyjmowaniu dzieci do szkół podstawowych ważną rolę odgrywają rodzice. Zdarzają się sytuacje, gdy instytucja edukacyjna sugeruje, że przyjęcie dziecka do szkoły powinno zostać opóźnione, ale taka decyzja nie może zapaść bez zgody prawnych opiekunów. w innych przypadkach kwestia odłożenia rozpoczęcia nauki w czasie pojawia się tylko na wniosek rodziców. Należy wówczas sprawdzić, czy taki wniosek powinien zostać przyjęty czy też odrzucony. W trzech Wspólnotach Belgii, choć w proces zatrzymania dziecka w placówce przedszkolnej mogą być zaangażowane trzy różne podmioty, największe znaczenie ma wybór rodziców (5). We Wspólnocie Niemieckojęzycznej rodzice mogą poprosić, by dziecko zostało zatrzymane, lub muszą na to wyrazić zgodę (6), a we Wspólnocie Flamandzkiej i Francuskiej do rodziców należy ostateczna decyzja w tej sprawie. Inne włączane w ten proces podmioty to dyrektor szkoły (Wspólnota Francuska i Niemieckojęzyczna) oraz nauczyciele przedszkolni, wyrażający swoją opinię, a także dokonujące oceny dziecka centrum psychologiczno-medyczno-socjalne zwane CPMS (centre psycho-médico-

social) we Wspólnocie Francuskiej, PMS (Psycho-Medizinisch-Soziales Zentrum) we Wspólnocie

(5) Według nowych procedur wstępnych, od roku 2010/11 rodzice nie mają ostatecznego słowa na temat tego, czy

frekwencja dziecka była wystarczająca w ostatnim roku edukacji przedszkolnej, tzn. dziecko nieobecne przez przynajmniej 185 lub 220 dni w roku i nie przechodzi testów językowych. Jeśli dziecko zdaje test, rodzice zachowują prawo do zdecydowania, czy pozostawić dziecko przez dodatkowy rok w placówce przedszkolnej.

(6) Jeśli dziecko nie uczęszczało do placówki przedszkolnej, zalecenie poradni wystarczy, by nie pozwolić dziecku na rozpoczęcie nauki w pierwszej klasie szkoły podstawowej i zapisać je na rok do placówki przedszkolnej.

Page 15: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

14

Niemieckojęzycznej i CLB (centrum voor leerlingenbegeleiding) we Wspólnocie Flamandzkiej. Rozwój dziecka jest oceniany zgodnie z tą procedurą wyłącznie w sytuacji, gdy pojawia się kwestia odłożenia zapisu dziecka do pierwszej klasy szkoły podstawowej.

W Republice Czeskiej wszystkie dzieci przy zapisie do pierwszej klasy podlegają ocenie gotowości, dokonywanej przez szkołę podstawową. Na podstawie tych wyników rodzice lub opiekunowie prawni są informowani o możliwości odłożenia w czasie rozpoczęcia przez nie nauki. a zatem to rodzice lub opiekunowie prawni wnoszą o odłożenie rozpoczęcia nauki. w takim przypadku przeprowadzana jest dodatkowa ocena. Ostateczną decyzję o ewentualnym odłożeniu nauki podejmują wyłącznie rodzice lub opiekunowie prawni.

W Danii, jeśli pojawiają się jakieś wątpliwości co do gotowości dziecka do rozpoczęcia nauki, rodzice, zerówka lub inna instytucja przedszkolna, a także szkoła, do której będzie ono uczęszczać, wspólnie oceniają i omawiają, co jest dla niego najlepsze. Rada miejska może następnie podjąć decyzję o tym, że rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej nastąpi rok później, w wieku 7 lat, ale zawsze dzieje się to na żądanie rodziców lub za ich zgodą.

W Estonii rodzice mogą odłożyć rozpoczęcie przez dziecko pierwszej klasy szkoły podstawowej. Instytucje przedszkolne lub grupy przygotowawcze funkcjonujące w põhikool (instytucja obejmująca szkołę podstawową i średnią i stopnia), do których uczęszczają dzieci, oceniają ich rozwój, a rodzice mogą wykorzystać wydawany przez nie raport oceniający przy podejmowaniu decyzji o odłożeniu w czasie nauki dziecka w szkole. w takiej sytuacji poziom rozwoju dziecka jest traktowany jako warunek wstępny. Jeśli rodzice zdecydują się na opóźnienie rozpoczęcia nauki przez dziecko, muszą skontaktować się z komisją konsultacyjną złożoną z pedagoga specjalnego, logopedy, psychologa, pracownika socjalnego i przedstawiciela władz samorządowych lub miejskich. Decyzja tej komisji jest traktowana jako zalecenie. Niemniej jednak przy braku zgody instytucji przedszkolnej na odłożenie nauki w czasie rodzice nie są zobowiązani do konsultowania się z komisją i mogą sami podjąć ostateczną decyzję. w Estonii zarówno prośba o odłożenie nauki, jak i ostateczna decyzja to domena rodziców dziecka.

Na Cyprze zgoda rodziców jest potrzebna do zatrzymania dziecka w nipiagogeio na dodatkowy rok. Nauczyciel z nipiagogeio diagnozuje problemy z jego rozwojem oraz dojrzałością i może poprosić, by dziecko pozostało w tej placówce o rok dłużej. w niektórych sytuacjach prosi się o opinię psychologa rozwojowego.

Na Łotwie odroczenie przyjęcia do szkoły podstawowej dziecka objętego obowiązkiem szkolnym odbywa się na prośbę rodziców i musi być poparte opinią lekarza rodzinnego lub psychologa na temat jego gotowości do nauki w szkole. Ostateczną decyzję podejmuje instytucja na szczeblu podstawowym.

W Polsce Ustawa o edukacji zakłada, że rodzice podczas zapisywania dziecka do pierwszej klasy szkoły podstawowej mogą poprosić o przełożenie momentu rozpoczęcia nauki. Taka prośba musi być dobrze uzasadniona, a odroczenie może trwać tylko jeden rok. Decyzję podejmuje dyrektor szkoły w danym rejonie po konsultacji z poradnią psychologiczno-pedagogiczną. Nauczyciele przedszkolni także mogą brać udział w tym procesie, przekazując rodzicom własną opinię na temat przetrzymania dziecka o dodatkowy rok na poziomie przedszkolnym.

Page 16: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 1 : Warunk i dopus zcz an ia do eduk ac j i obow iązk owe j w szk o le pods tawowe j

15

W Słowenii rodzice mogą zasugerować odroczenie rozpoczęcia przez dziecko pierwszej klasy osnovne sole. Ale to dyrektor szkoły podejmuje ostateczną decyzję na podstawie opinii wydanej przez komisję złożoną zazwyczaj z pedagoga, lekarza o odpowiedniej specjalizacji i nauczyciela.

Na Słowacji na żądanie opiekuna prawnego dyrektor szkoły może odłożyć przyjęcie do szkoły dziecka objętego obowiązkiem szkolnym (w wieku 6 lat), które nie jest jeszcze wystarczająco dojrzałe do podjęcia nauki. Taki wniosek musi być poparty zaleceniem pediatry i poradni pedagogicznej.

W Finlandii rodzice mogą zażądać odroczenia przyjęcia swojego dziecka do szkoły podstawowej na podstawie wyników testów psychologicznych, a jeśli to niezbędne – lekarskich, które wykazują, że dziecko nie jest pod względem umysłowym lub fizycznym gotowe do szkoły. Rodzice mogą wybrać lekarza lub psychologa – prowadzącego prywatną praktykę – lub pracownika szkoły bądź samorządu. Wyniki testów są dla szkoły wiążące.

W Szwecji, jeśli istnieją szczególne przyczyny i jeśli opiekun dziecka wystąpi z taką prośbą, odpowiedni samorząd może zdecydować, że dziecko rozpocznie naukę obowiązkową rok później, w semestrze jesiennym w roku kalendarzowym ósmych urodzin dziecka.

W Islandii rodzice dziecka mogą wyrazić prośbę lub zgodę na rozpoczęcie przez dziecko nauki w szkole podstawowej (grunnskóli) rok później. Dyrektor szkoły może zadecydować o odroczeniu na podstawie zaleceń specjalisty (psychologa, pedagoga, pedagoga specjalnego lub logopedy).

W Liechtensteinie decyzja o przyjęciu dziecka do szkoły podstawowej jest przede wszystkim wynikiem dyskusji między rodzicami i Schulrat, radą szkoły podstawowej (Primarschule). Dzieci kończące 6 lat przed 30 czerwca osiągają wiek obowiązku szkolnego, ale przepisy dają rodzicom 4 miesiące, od 1 maja do 31 sierpnia, na podjęcie decyzji o rozpoczęciu przez dziecko nauki w Primarschule. Porady na temat gotowości dziecka do Primarschule rodzice uzyskują od Kindergarten na podstawie kryterium Schulfähigkeit (gotowości do nauki). Nauczyciele zerówki mogą konsultować gotowość dziecka z poradnią psychologiczną Primarschule. Jeśli nauczyciele Kindergarten i rodzice nie są zgodni (co zdarza się rzadko), ostateczną decyzję podejmuje Schulrat, biorąc pod uwagę opinię tych ostatnich. Jednak najczęściej rodzice i Schulrat wspólnie decydują o przyjęciu dziecka do Primarschule.

W Turcji rodzice mogą złożyć pisemne podanie o przełożenie o rok przyjęcia dziecka do ilköğretim

okulu na podstawie jego fizycznego rozwoju.

W dwóch państwach rodzice mogą zdecydować o odłożeniu rozpoczęcia przez dziecko kształcenia obowiązkowego, jeśli uznają to za konieczne, bez żadnej formalnej procedury. Jest tak w przypadku Węgier, gdzie rodzice mogą odroczyć zapis dziecka do altalános iskola, jeśli tego sobie życzą, nawet gdy wyniki oceny dokonanej przez óvoda wykazują, że osiągnęło ono gotowość szkolną. Podobna sytuacja jest w Rumunii, gdzie rodzice mogą sami zdecydować o odłożeniu zapisu dziecka do szkoły podstawowej o jeden rok, nawet jeśli skończyło ono 6 lat przed rozpoczęciem roku szkolnego. Prawo to ma silny związek z wdrożeniem w 2003 r. reformy, która ustanowiła moment rozpoczęcia kształcenia obowiązkowego na wiek 6 lat (wcześniej było to 7 lat).

Decyzja o nieprzyjmowaniu dziecka w wieku obowiązku szkolnego do pierwszej klasy szkoły podstawowej jest skomplikowaną procedurą, w której biorą udział różne podmioty w odmiennym charakterze. w większości wspomnianych wyżej przypadków w celu podjęcia decyzji najbardziej

Page 17: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

odpowiednich dla dzieci poszukuje się równowagi między opinią rodziców a zdaniem instytucji przedszkolnych lub szkół podstawowych. o dokonanie oceny dziecka często prosi się podmioty zewnętrzne, na przykład personel przychodni lekarskich lub poradni pedagogicznych. Pokazując, że dziecko nie spełnia kryteriów wstępnych, w istocie potwierdzają one i legitymizują odroczenie decyzji podjętej przez rodziców lub instytucję edukacyjną.

Rys. 1.2: Podmioty zaangażowane w podejmowanie decyzji o odroczeniu zapisu do pierwszej klasy szkoły

podstawowej (ISCED 1), 2009/10

Propozycja Konieczna zgoda Decyzja Prośba o poradę

Instytucja edukacyjna na poziomie ISCED 0

Instytucja edukacyjna na poziomie ISCED 1

Rodzice

Specjalistyczne poradnie psychologiczne/lekarskie lub

pedagogiczne

Inne władze oświatowe

Władze oświatowe nie zezwalają na odroczenie zapisu

Źródło: Eurydice. UK (1) = UK-ENG/WLS/NIR

Dodatkowe uwagi Belgia (BE nl): Informacje o roli rodziców – zob. część 1.1.2 i 1.2, ponieważ od roku 2010/11 wchodzą w życie nowe warunki zapisów. Irlandia: Informacje niepotwierdzone na szczeblu krajowym. Węgry: Rodzice mają prawo do odroczenia zapisu dziecka do szkoły mimo pozytywnych wyników oceny.

Objaśnienia Na rysunku nie są brane pod uwagę szczególne warunki dopuszczania uczniów z oficjalnie potwierdzonymi specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

1.3. Placówki dla dzieci nieprzyjętych do szkoły

W większości państw nieprzyjęcie dziecka do pierwszej klasy szkoły podstawowej powoduje przetrzymanie go w grupie przedszkolnej lub w placówce, do której już uczęszcza. Oznacza to, że dziecko albo kończy kolejny rok, albo powtarza ostatni rok edukacji przedszkolnej. w niektórych państwach powstały klasy przejściowe dla dzieci, które osiągnęły wiek umożliwiający rozpoczęcie nauki w pierwszej klasie szkoły podstawowej, ale nie zostały do niej przyjęte na podstawie innych kryteriów, tzn. rozwoju i dojrzałości.

Generalnie uważa się, że jeden rok wystarcza na umożliwienie dziecku osiągnięcia odpowiedniego poziomu rozwoju/dojrzałości/gotowości. w Republice Czeskiej i na Węgrzech dzieci mogą zostać przetrzymane w przedszkolu przez dodatkowe dwa lata. Przepisy umożliwiają rozpoczęcie kształcenia obowiązkowego najpóźniej po osiągnięciu wieku 8 lat.

16

Page 18: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 1 : Warunk i dopus zcz an ia do eduk ac j i obow iązk owe j w szk o le pods tawowe j

17

Klasy przejściowe – zwane też przygotowawczymi – niezależnie od tego, czy należą do szkoły podstawowej czy innej instytucji, mają umożliwić dziecku przystosowanie się do kształcenia w szkole podstawowej. w pięciu państwach dzieci mogą zostać przypisane do klas przejściowych: w Republice Czeskiej, Niemczech, Austrii, Słowacji i Liechtensteinie.

W Republice Czeskiej zaleca się, by dzieci, których zapis do szkoły podstawowej został opóźniony, dołączyły do klasy przygotowawczej w szkole podstawowej (základní škola) albo ponownie zaliczyły ostatni rok przedszkola (mateřská škola).

W większości landów niemieckich funkcjonuje Schulkindergarten, instytucja przygotowana specjalnie z myślą o dzieciach w wieku obowiązku szkolnego, które nie osiągnęły odpowiedniego poziomu rozwoju, by zacząć naukę w Grundschule. w części landów dzieci nieprzyjęte do pierwszej klasy szkoły podstawowej mogą uczęszczać do klas przejściowych – Vorklasse – w niektórych przypadkach dołączając do młodszych dzieci, zazwyczaj w wieku 5 lat.

W Austrii oferuje się dzieciom możliwość nauki przez trzeci rok Vorschulstufe, jeśli w czasie dwóch początkowych lat okaże się, że potrzebują one więcej czasu na osiągnięcie celów pierwszego etapu kształcenia na poziomie podstawowym.

Na Słowacji uczniowie nieprzyjęci do pierwszej klasy szkoły podstawowej także są przetrzymywani przez kolejny rok w materská škola (przedszkole). w przypadku dzieci, które nie osiągnęły odpowiedniego poziomu dojrzałości bądź pochodzących ze środowisk znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, możliwe jest zapisanie ich do klas przygotowawczych w základná škola, tzw. zerówek. Do „zerówek” przyjmuje się dzieci, które 1 września mają 6 lat. Uczniowie, którzy doświadczają trudności w pierwszym roku nauki w szkole podstawowej i potrzebują więcej czasu na adaptację, także są umieszczani w „zerówkach”. Opiekun prawny ma prawo zdecydować, czy dziecko będzie uczęszczało do mateřská škola czy do „zerówki”.

W Liechtensteinie istnieją dwa rodzaje placówek dla dzieci niespełniających kryterium Schulfähigkeit (gotowości do szkoły), które dają im możliwość przygotowania się na przyjęcie do Primarschule. Pierwsza to Vorschule – instytucja przedszkolna przygotowująca dzieci do pierwszego roku Primarschule. Druga to dwuletnia klasa wstępna, Einführungsklasse, prowadzona przez Primarschule, po której uczeń przechodzi do drugiej klasy Primarschule.

1.4. Dane statystyczne

Na podstawie danych Eurostatu z 2008 r. dla każdego państwa obliczono odsetek uczniów, którzy osiągnęli przepisowy wiek rozpoczęcia nauki w pierwszej klasie obowiązkowej szkoły podstawowej (ISCED 1) i wciąż uczęszczają do placówek przedszkolnych (ISCED 0). Dane Eurostatu wykorzystywane w tych szacunkach obejmują też uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Page 19: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

Rys. 1.3: Odsetek uczniów, którzy osiągnęli przepisowy wiek rozpoczęcia nauki w obowiązkowej szkole

podstawowej (ISCED 1), zapisanych do placówek przedszkolnych (ISCED 0), 2007/08

BE fr BE de BE nl BG CZ DK DE EE IE EL ES FR IT CY LV LT LU

5,6 : 5,9 1,0 47,3 17,4 37,7 16,7 : 1,0 0,5 1,4 1,5 3,8 8,0 2,5 3,5

HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK (1) UK-SCT IS LI NO TR

75,8 : : 38,6 4,2 2,5 77,7 4,4 43,7 1,9 1,6 : : 0,1 48,6 0,9 :

Źródło: Obliczenia Eurydice na podstawie danych Eurostatu. UK (1): UK-ENG/WLS/NIR

Dodatkowe uwagi Irlandia: Zgodnie z informacjami Eurostatu o państwach w Irlandii „nie ma oficjalnego obowiązku nauki na poziomie ISCED 0. Wiele dzieci uczestniczy w jakiejś formie kształcenia na poziomie ISCED 0, ale są to placówki prywatne i dla większości z nich brak danych”. Grecja: Dane za rok 2006/07. Holandia i Malta: Zgodnie z Międzynarodową Standardową Klasyfikacją Wykształcenia (UNESCO, 2006) pierwszy rok szkoły podstawowej klasyfikowany jest jako edukacja przedszkolna (poziom ISCED 0).

Objaśnienia

Kalkulacje opierają się na danych Eurostatu na temat uczniów według poziomu ISCED i wieku. w przypadku każdego państwa podstawą szacunków jest oficjalny wiek rozpoczynania nauki na poziomie ISCED 1 (osiągnięcie wieku). Dla wyznaczonego wieku odsetek uczniów, którzy wciąż uczą się na poziomie ISCED 0, został wyliczony z ogólnej liczby uczniów w tym wieku w danym państwie. Uwzględniono uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Niezależne prywatne instytucje edukacyjne nie są brane pod uwagę. Ustawowy wiek rozpoczynania kolejnych poziomów ISCED – zob. schematyczne diagramy struktury europejskich systemów szkolnictwa w roku 2009/10 (Eurydice, 2009).

Jak wynika z Rys. 1.3, w państwach, w których jedynym wymogiem przyjęcia dziecka do szkoły podstawowej jest osiągnięcie obowiązkowego wieku w trakcie roku kalendarzowego, odsetek dzieci uczęszczających do placówek przedszkolnych, gdy są już w wieku odpowiednim do szkoły podstawowej, jest bardzo niski. Kraje te to Bułgaria, Grecja, Hiszpania, Francja, Włochy, Litwa i Norwegia, w których odsetek ten nie przekracza 2%. We wszystkich tych państwach, z wyjątkiem dzieci o szczególnych potrzebach edukacyjnych, dzieci, które osiągają wiek obowiązku szkolnego przed końcem roku kalendarzowego, są automatycznie zapisywane do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Portugalia znajduje się bardzo blisko tej grupy, ponieważ szacunki z Rys. 1.3 pokazują, że rodzice dzieci, których szóste urodziny przypadają między wyznaczoną datą a końcem roku kalendarzowego, wnioskują o przyjęcie ich do szkoły podstawowej: w roku szkolnym 2007/08 tylko 2,5% sześciolatków wciąż chodziło do przedszkoli (jardim de infância).

W państwach dopuszczających możliwość opóźnienia przyjęcia dziecka, które osiągnęło wiek obowiązku szkolnego w czasie roku kalendarzowego, odsetek dzieci kontynuujących naukę na poziomie przedszkolnym jest bardzo zróżnicowany. Szacunki na Rys. 1.3 wykazują, że częstotliwość

18

Page 20: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 1 : Warunk i dopus zcz an ia do eduk ac j i obow iązk owe j w szk o le pods tawowe j

19

korzystania z możliwości odłożenia zapisu dziecka do pierwszej klasy szkoły podstawowej na podstawie dojrzałości, gotowości do szkoły lub poziomu rozwoju poznawczego i fizycznego różni się w zależności od kraju. w Islandii korzysta się z niej bardzo rzadko. Podobnie jest w Szwecji (1,6%) i Finlandii (1,9%), gdzie opóźnianie rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej należy do wyjątków. Zjawisko to nieco częściej obserwuje się w pięciu państwach: na Cyprze (3,8%), w Polsce (4,2%), Słowenii (4,4%), Belgii – Wspólnota Francuska (5,6%) i Flamandzka (5,9%) oraz na Łotwie (8,0%). Najwyższy wskaźnik w tej grupie charakteryzuje Danię – 17,4% dzieci wciąż uczęszczających do placówek przedszkolnych jest w wieku właściwym do szkoły podstawowej. Przepisy dają możliwość odłożenia w czasie nauki obowiązkowej przede wszystkim na prośbę lub za zgodą rodziców. Jednak statystyki wykazują, że nie korzysta się z niej często.

W innych państwach oficjalny wiek początkowy należy osiągnąć przed rozpoczęciem lub na początku roku szkolnego. Odsetek dzieci nieprzyjmowanych do pierwszej klasy szkoły podstawowej jest z tego powodu wyższy. Bez wątpienia pewna liczba dzieci osiągnie wymagany wiek w kilku ostatnich miesiącach roku kalendarzowego, tzn. tuż po rozpoczęciu roku szkolnego. Ponadto w niemal wszystkich tych państwach przepisy pozwalają na odłożenie nauki z innych powodów. Odsetek dzieci zapisanych na poziom ISCED 0, podczas gdy znajdują się w wieku właściwym dla ISCED 1, bywa niekiedy bardzo wysoki. Jest tak w Rumunii (77,7%), na Węgrzech (75,8%), w Liechtensteinie (48,6%), Republice Czeskiej (47,3%), na Słowacji (43,7%), w Austrii (38,6%) (7) i Niemczech (37,7%). w Estonii wskaźnik ten utrzymuje się na znacznie niższym poziomie – 16,7% – ale i tak wyższym niż w przypadku dwóch pierwszych grup.

Na uwagę zasługują Rumunia i Węgry ze względu na bardzo wysoki odsetek dzieci uczęszczających do przedszkoli mimo osiągnięcia wieku obowiązkowego rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej. w Rumunii wiek rozpoczęcia nauki obowiązkowej został od roku szkolnego 2003/04 obniżony z 7 do 6 lat. Mimo obowiązywania tych przepisów cztery lata później, w roku 2007, gdy zbierano dane statystyczne, wciąż niewiele się zmieniło: trzy czwarte dzieci nie zostało przyjętych do szkół podstawowych, choć osiągnęły wiek obowiązku szkolnego. a zatem większość rodziców nie pozwala swoim dzieciom na rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej, dopóki nie osiągną one wieku 7 lat – dawnego wieku rozpoczynania szkoły. Krajowe statystyki z Rumunii potwierdzają te szacunki – w roku szkolnym 2006/07 do placówek przedszkolnych wciąż uczęszczało 78,2% sześciolatków (MECT 2007). Na Węgrzech przepisy zakładają, że dziecko musi rozpocząć kształcenie obowiązkowe na poziomie podstawowym najpóźniej w wieku 8 lat. Ponieważ obowiązkowy wiek rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej wynosi 6 lat, dziecko ma dodatkowe dwa lata na osiągnięcie poziomu rozwoju wymaganego do przyjęcia do szkoły podstawowej. Fakt, że każde dziecko przechodzi testy sprawdzające, czy jest gotowe do nauki w szkole podstawowej, świadczy o bardzo systematycznym stosowaniu tego kryterium. Ponadto wydaje się, że istnieje tam taka sama tendencja jak w Rumunii, gdzie znaczna liczba rodziców woli przetrzymać dziecko w przedszkolu przez dodatkowy rok przed rozpoczęciem kształcenia obowiązkowego, nawet jeśli instytucja przedszkolna uznaje je za gotowe do nauki w szkole.

(7) Według krajowych statystyk dotyczących Austrii jedna piąta tych dzieci uczęszczała do klasy przedszkolnej –

Vorschulstufe (Statistics Austria, 2010).

Page 21: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

20

*

* *

W siedmiu państwach odkładanie rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej jest praktyką wynikającą przede wszystkim z koncepcji rozwoju dziecka, a także poziomu dojrzałości i gotowości do szkoły. Dowodem na to są klasy przejściowe tworzone w niektórych spośród tych państw. Idea ta jest włączana do przepisów prawnych i wydaje się akceptowana przez wszystkie podmioty zaangażowane w proces decyzyjny, czyli rodziców i społeczność szkolną oraz instytucje, takie jak poradnie pedagogiczne, lekarze czy psychologowie.

Page 22: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

21

ROZDZIAŁ 2: DRUGOROCZNOŚĆ W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH

Niniejszy rozdział rozpoczyna się od omówienia przepisów prawnych regulujących powtarzanie klas w państwach uczestniczących w sieci Eurydice. Po nim następuje analiza kryteriów przechodzenia z klasy do klasy w szkole podstawowej oraz możliwości nadrabiania materiału oferowanych uczniom, którzy nie radzą sobie z nauką. w dalszej kolejności omówiona zostaje relacja między przejściem ze szkoły podstawowej do średniej i stopnia a przechodzeniem do kolejnych klas oraz rola różnych podmiotów uczestniczących w procesie decyzyjnym w sprawie zatrzymania ucznia w tej samej klasie przez kolejny rok. Na końcu zaprezentowano dane z międzynarodowych badań dotyczących liczby uczniów opóźnionych na poziomie ISCED 1 w celu zrozumienia, w jakim stopniu powtarzanie roku dozwolone przez prawo jest rzeczywiście stosowane w praktyce w szkołach podstawowych.

2.1. Obowiązujące przepisy prawne

W niemal wszystkich państwach zgodnie z obowiązującymi przepisami możliwe jest powtarzanie klasy w szkole podstawowej. Choć uczniom udziela się wsparcia i prowadzi zajęcia wspomagające (wyrównawcze), gdy doświadczają problemów w ciągu roku szkolnego, niektórzy z nich nie są w stanie sprostać celom do zrealizowania do końca roku. Dlatego jako ostateczną metodę wsparcia proponuje się powtarzanie klasy. Uważa się, że dzięki temu uczniowie zyskują dodatkową możliwość pogłębienia umiejętności i wiedzy. Przepisy mówiące o powtarzaniu klas opierają się przede wszystkim na tej zasadzie.

W bardzo niewielu krajach nie zezwala się na powtarzanie klas. w Norwegii przepisy stanowią, że wszyscy uczniowie są uprawnieni do promocji automatycznej w czasie kształcenia obowiązkowego. w Islandii ustawa o kształceniu obowiązkowym nie mówi wprost, że dzieci przechodzą automatycznie do kolejnych klas, ale wyjaśnia, że „kształcenie obowiązkowe zasadniczo powinno trwać 10 lat (…) generalnie wszystkie dzieci w wieku 6-16 lat powinny uczęszczać do szkoły obowiązkowej (8)”. Zapis ten interpretuje się w taki sposób, że żadne dziecko nie powinno spędzać na poziomie obowiązkowym dłużej niż 10 lat, co stało się powszechną praktyką. Ponadto w rewidowanym obecnie Krajowym programie nauczania będzie wyraźnie mowa o tym, że dzieci na etapie obowiązkowym wraz z końcem roku szkolnego mają automatycznie przechodzić z klasy do klasy. w Bułgarii zgodnie z ostatnią poprawką Narodowej ustawy o edukacji z 2009 r. uczeń może powtarzać klasy od pierwszej do czwartej odpowiadające poziomowi ISCED 1. w Liechtensteinie przepisy także umożliwiają automatyczne przejście przez szkołę podstawową.

Bardzo szczególny jest przypadek Zjednoczonego Królestwa. Nie istnieją tam konkretne wymagania mówiące o tym, że dziecko każdego roku powinno przejść do nowej grupy wiekowej, nie ma także wymogów prawnych w zakresie organizacji szkoły. Obowiązuje jednak podstawowa zasada zawarta w przepisach, że edukacja powinna być odpowiednia do wieku, możliwości i zdolności dziecka. Zgodnie z tym prawem struktura programu nauczania musi uwzględniać różnice w umiejętnościach i wynikach uczniów. Taka rama tworzy kontekst, w którym szkoły organizują grupy klasowe. Oznacza to, że dziecko o odpowiednim poziomie osiągnięć standardowo otrzymuje edukację we własnej grupie wiekowej, a w innej grupie jest umieszczane wyłącznie w wyjątkowych okolicznościach. (8) Lög um grunnskóla [Ustawa o kształceniu obowiązkowym] 2008.

Page 23: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

W niektórych państwach, gdzie dozwolone jest przetrzymywanie uczniów w tej samej klasie, w celu zapobieżenia przedwczesnemu wykorzystywaniu tej metody przepisy prawne ograniczają jej stosowanie w pierwszych latach szkoły podstawowej. Stąd kryteria przechodzenia z klasy do klasy na podstawie osiągnięć ucznia nie są stosowane przy rozpoczynaniu szkoły podstawowej. Co za tym idzie, w takim wypadku regułą staje się promocja automatyczna. Dzieje się tak w Niemczech, na Węgrzech, w Austrii i Portugalii w pierwszych latach szkoły podstawowej. Jednak zgodnie z prawem węgierskim, jeśli uczeń nie spełnia wymogów w pierwszym roku általános iskola, rok ten uznawany jest za przygotowawczy. Dlatego pierwszą klasą dla danego ucznia stanie się de facto kolejny rok. Może tak być tylko przez jeden rok i wyłącznie w przypadku uczniów, którzy rozpoczęli szkołę podstawową nie później niż w wieku 7 lat. w Grecji uczniowie nie powtarzają pierwszych dwóch lat szkoły podstawowej. w Polsce promocja automatyczna obejmuje pierwsze trzy lata szkoły (9).

Rys. 2.1: Przechodzenie z klasy do klasy w szkole podstawowej (ISCED 1) zgodnie z obowiązującymi przepisami, 2009/10

Możliwe powtarzanie klasy

Ograniczenia możliwości powtarzania klasy

22

Źródło: Eurydice.

Dodatkowe uwagi Irlandia: Informacje niepotwierdzone na szczeblu krajowym.

Objaśnienia Do ograniczeń możliwości powtarzania klas należą: wyłączenie określonych klas z procesu powtarzania i ustalenie maksymalnej liczby przypadków powtarzania przez danego ucznia klasy w szkole podstawowej.

(9) W wyjątkowych wypadkach rada pedagogiczna może zdecydować o powtarzaniu przez ucznia klasy na podstawie

opinii wydanej przez lekarza lub publiczne centrum wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, biorąc też pod uwagę opinię rodziców lub opiekunów prawnych dziecka. Od roku szkolnego 2010/11 takie decyzje będą wydawane na podstawie wniosku nauczyciela prowadzącego klasę.

Brak konkretnych przepisów odnoszących się do powtarzania klasy

Promocja automatyczna

Page 24: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 2 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h pods tawowy c h

23

Inne wytyczne zapisane w prawie mają na celu redukcję częstotliwości powtarzania klas, dlatego nakłada się ograniczenia na stosowanie tego środka w szkole podstawowej. w niektórych państwach ustala się maksymalną liczbę przypadków powtarzania przez danego ucznia klasy na tym etapie. We Wspólnocie Flamandzkiej Belgii pobyt ucznia w szkole podstawowej nie może trwać dłużej niż osiem lat. We Wspólnocie Francuskiej Belgii uczeń może powtarzać tylko jeden rok na każdym z dwóch etapów: od przyjęcia do szkoły podstawowej do zakończenia drugiej klasy oraz między trzecią a szóstą klasą szkoły podstawowej. Tylko w określonych okolicznościach, takich jak okres długiej choroby, uczeń może pozostać w szkole podstawowej przez maksymalnie dziewięć lat. We Wspólnocie Niemieckojęzycznej Belgii wolno przetrzymać ucznia o dodatkowy rok po sześciu latach szkoły podstawowej, a w pewnych okolicznościach nawet o kolejny rok. w Danii łączna liczba powtarzanych klas w całym okresie kształcenia obowiązkowego jest ograniczona do dwóch. w Luksemburgu, gdzie kształcenie podzielone jest na cykle, choć istnieje możliwość powtarzania klas w dowolnym cyklu, łączne zaliczenie trzech cykli nie może być przedłużone o więcej niż dwa lata. w innych państwach przepisy mówią, że uczeń może powtarzać klasę tylko raz. Jest tak w Republice Czeskiej, Hiszpanii, Francji, na Cyprze i Słowacji.

2.2. Kryteria regulujące powtarzanie klas

W szkole podstawowej w przypadku decyzji o umożliwieniu uczniowi przejścia z klasy do klasy brane są pod uwagę różne elementy. w niemal wszystkich państwach kryteria, na podstawie których musi ona zostać podjęta, są zapisane w przepisach ustalanych na szczeblu centralnym. Od tej reguły istnieje jednak kilka wyjątków.

W Danii przepisy nie wyznaczają konkretnych kryteriów przejścia do następnej klasy. Jeśli istnieją wątpliwości co do tego, czy uczeń powinien powtarzać klasę, podczas podejmowania decyzji bierze się pod uwagę dobro dziecka. w Holandii nie ma prawnych zasad związanych z warunkami promocji w szkołach podstawowych. Poszczególne placówki i/lub odpowiednie władze lokalne (bevoegd gezag) muszą określić własne procedury w planach szkolnych. w Zjednoczonym Królestwie nie zdefiniowano w przepisach prawnych kryteriów umieszczania dziecka poza własną grupą wiekową. To szkoła ma obowiązek uwzględniania potrzeb każdego z uczniów. Tylko w wyjątkowych okolicznościach podejmuje się decyzję o tym, że potrzeby dziecka najlepiej zaspokoi umieszczenie go w niższej grupie wiekowej.

W państwach, w których kryteria decydowania o promocji do następnej klasy są zawarte w przepisach uchwalanych na szczeblu centralnym, najczęściej brane są pod uwagę postępy w nauce wykazywane przez ucznia w ciągu roku szkolnego. Inne parametry, które także mogą być uwzględniane, to zachowanie ucznia, jego frekwencja oraz czynniki związane z absencją, np. problemy rodzinne lub zdrowotne.

Powtarzanie przez dziecko klasy może być spowodowane nieobecnością w szkole. Jeśli uczeń nie uczestniczył w minimalnej liczbie lekcji, można uznać, że nie da się przeprowadzić dokładnej oceny, ponieważ brak dostatecznych podstaw do podjęcia decyzji o tym, czy spełnił on warunki przejścia do kolejnej klasy. w kilku państwach przepisy określają sytuacje, w których nieobecność w szkole może prowadzić do powtarzania przez dziecko klasy i/lub wymieniają liczbę nieobecności, po przekroczeniu której uczeń nie otrzymuje promocji.

Page 25: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

24

Główną przyczyną przedłużającej się nieobecności jest choroba lub pobyt w szpitalu. We Wspólnocie Francuskiej Belgii, Republice Czeskiej, Irlandii i na Słowacji na mocy obowiązujących przepisów przedłużająca się nieobecność spowodowana kwestiami zdrowotnymi jest uznawana za powód wystarczający do tego, by uczeń pozostał w tej samej klasie na dodatkowy rok. w Irlandii przyczyną powtarzania klasy jest także zmiana szkoły. w innych państwach powody nieobecności nie są określone, a przepisy skupiają się wyłącznie na czasie trwania nieobecności uznawanym za akceptowalny w czasie roku szkolnego. w Grecji uczeń nie może uzyskać promocji, jeśli istnieją dowody, że był nieobecny przez ponad połowę roku szkolnego. w Portugalii obowiązuje limit nieobecności nieusprawiedliwionych, którego nie wolno przekroczyć, w przeciwnym wypadku uczeń może zostać zmuszony do powtarzania roku. To samo dotyczy Węgier, gdzie jest to jedyny powód powtarzania klas w szkole podstawowej. z kolei w Polsce (klasy od czwartej do szóstej) i Rumunii uczeń nieobecny na ponad 50% obowiązkowych lekcji może przystąpić do sprawdzianów wiadomości, których wyniki stanowią podstawę jego oceny, a co za tym idzie – ostatecznej decyzji o promocji do następnej klasy lub powtarzaniu roku. Rumuńskie prawo bierze także pod uwagę wiele różnorodnych okoliczności związanych z nieobecnościami ucznia, w tym czasową naukę za granicą bądź udział w festiwalach i/lub krajowych i międzynarodowych konkursach kulturalnych, sportowych, artystycznych bądź zawodowych. Przepisy traktują tych uczniów podobnie jak uczniów nieobecnych przez długi okres; uznaje się, że są „zatrzymani do najbliższego semestru/roku”, co oznacza, że pod koniec pierwszego semestru lub roku szkolnego będą musieli przystąpić do sprawdzianu wiadomości.

Przyczyną powtarzania roku może być niewłaściwe zachowanie. w Polsce podlega ono ocenie, ale nie jest brane pod uwagę przy promocji do następnej klasy. Jednak możliwe jest niewydanie uczniowi zezwolenia na przejście do następnej klasy, jeśli po raz drugi uzyska on najniższą ocenę z zachowania na koniec roku. w przypadku gdy uczeń otrzyma najniższą notę po raz trzeci, automatycznie powtarza rok. Od roku szkolnego 2010/11 decyzja o tym, czy uczeń powinien powtarzać rok, jeśli przez co najmniej dwa lata z rzędu uzyskał najniższą ocenę z zachowania, należy do rady pedagogicznej. w Rumunii prawo stanowi, że dziecko, które otrzymało „niezadowalającą” ostateczną ocenę z zachowania, nie może przejść do następnej klasy, nawet jeśli zdało z wszystkich innych przedmiotów.

Poza tymi dwoma kryteriami – frekwencją i zachowaniem – najczęstszym i najważniejszym kryterium promocji do następnej klasy są postępy w nauce. Na poziomie szkoły podstawowej istnieją dwa główne podejścia stosowane w decydowaniu o tym, czy uczeń na koniec roku szkolnego poczynił odpowiednie postępy i może przejść do następnej klasy.

Po pierwsze przeprowadza się ogólną ocenę postępów w nauce. Może być wyrażona w stopniach, ale to nie one są elementami przesądzającymi o promocji. Dlatego nawet jeśli stopnie ucznia nie są zadowalające, w podejmowaniu decyzji o przejściu do następnej klasy bierze się pod uwagę inne kryteria. Dzieje się tak w Belgii, Hiszpanii, Francji, na Cyprze, w Luksemburgu, na Litwie, w Portugalii w przypadku pierwszego cyklu ensino basico (z wyjątkiem klasy pierwszej), w Słowenii w klasach od pierwszej do trzeciej oraz w Szwecji.

We Wspólnocie Francuskiej Belgii istnieją dwa podejścia do kwestii oceniania: zgodnie z pierwszym liczy się praca ucznia w ciągu całego roku szkolnego (obserwacje i stopnie wynikające z oceny formacyjnej) oraz wyniki testów na koniec roku (jeśli są organizowane), a w drugim – postawa i umiejętności ucznia, takie jak podejmowany wysiłek, jakość pracy, umiejętność pracy w zespole i niezależnego myślenia, a także zdolność do analizy i syntezy. w Hiszpanii przy ocenianiu bierze się pod uwagę różne elementy, takie jak cele, podstawowe umiejętności, kryteria oceny. Każdy obszar

Page 26: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 2 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h pods tawowy c h

25

wiedzy jest oceniany za pomocą klasyfikacji ustnej, ale ogólna ewaluacja postępów i stopnia opanowania kompetencji są tak samo ważne, jak wykazywany przez ucznia poziom dojrzałości. We Francji o tym, czy dziecko przechodzi do następnej klasy czy pozostaje w tej samej, decydują postępy w nauce. Na Cyprze przepisy zakładają, że dziecko może powtarzać klasę, jeśli nie poczyniło spodziewanych postępów wymaganych w programie nauczania. w Luksemburgu, jak opisano w Rozdziale 1, uczeń musi nabyć kluczowe umiejętności (socle de compétences), jeśli ma z powodzeniem stawić czoła wyzwaniom następnego cycle d'apprentissage (10). Ocena uwzględnia różnego rodzaju prace mające wykazać, że posiadł on socle de compétences. w Portugalii od drugiej do czwartej klasy pierwszego cyklu en sino basico uczeń otrzymuje promocję, jeśli dysponuje odpowiednimi umiejętnościami koniecznymi do poradzenia sobie w następnej klasie i rozwijania kluczowych kompetencji wymaganych na koniec cyklu. Zarówno na Litwie, jak i w Słowenii ogólną ocenę osiągnięć ucznia przeprowadza się od klasy pierwszej do trzeciej. w Szwecji przy podejmowaniu decyzji o promocji ucznia lub powtarzaniu przez niego klasy brane są pod uwagę pisemne uwagi na temat osiągnięć z wszystkich przedmiotów oraz jego rozwoju ogólnego.

Drugie podejście do podejmowania decyzji o promocji ucznia, stosowane w większej liczbie państw, to klasyfikacja postępów w nauce w czasie roku szkolnego zgodnie z określoną wcześniej skalą. Polega ona na zebraniu pewnej liczby stopni, co prowadzi do postawienia ostatecznej oceny z wszystkich przedmiotów lub średniej oceny dla każdego przedmiotu. Oceny mogą obejmować różne aspekty postępów ucznia, w tym wiedzę, umiejętności i postawę. w celu określenia, czy poczynił on satysfakcjonujące postępy, w przepisach określa się skalę z minimalnym poziomem wymaganym do przejścia do kolejnej klasy. w niektórych państwach wymienia się przedmioty uwzględniane w tym procesie (zazwyczaj są to przedmioty obowiązkowe) oraz liczbę przedmiotów, z których uczeń musi uzyskać zadowalające oceny, aby otrzymać promocję.

Ogólne zasady stosowane są w różny sposób w poszczególnych państwach. w Republice Czeskiej uczeń, który zaliczy wszystkie przedmioty obowiązkowe określone w szkolnym programie nauczania, przechodzi do następnej klasy. w Niemczech i na Malcie uwzględnia się stopnie na koniec roku, ale w pierwszym przypadku brane są pod uwagę oceny ze wszystkich przedmiotów, a w drugim – z przedmiotów obowiązkowych, tzn. języka maltańskiego, języka angielskiego i matematyki. w Estonii uczeń, który na koniec roku szkolnego z przynajmniej trzech przedmiotów uzyskał stopień „słaby” lub „mierny”, musi powtarzać klasę. w Grecji uczniowie muszą powtarzać rok, jeśli w klasie trzeciej i czwartej wśród średnich ocen końcowych z różnych przedmiotów dominują słabe stopnie (D i niższe), a w klasie piątej i szóstej ogólna średnia wynosi poniżej 4,5 (na 10). We Włoszech do oceniania postępów ucznia używane są stopnie sumaryczne (scrutinio). Na Łotwie uczeń może być zmuszony do powtarzania klasy, jeśli w klasach od pierwszej do czwartej nie zda z więcej niż jednego przedmiotu, a w klasach piątej i szóstej – z ponad dwóch przedmiotów. Na Litwie i w Słowenii od trzeciej do szóstej klasy wystarczającym powodem do powtarzania roku przez ucznia może być jeden niezaliczony przedmiot. Podobna sytuacja ma miejsce w Polsce od czwartej klasy szkoły podstawowej. Na Węgrzech od drugiego poziomu zalecana jest klasyfikacja numeryczna. Jeśli szkoła wybierze inną metodę oceny, musi ona zostać przeliczona na klasyfikację numeryczną. w Austrii do konieczności powtarzania przez ucznia klasy może prowadzić niezadowalająca ocena z jednego przedmiotu obowiązkowego. w Rumunii rok muszą powtarzać uczniowie, którzy uzyskają średnią ocenę roczną poniżej 5 z maksymalnie dwóch przedmiotów. w Portugalii w drugim cyklu ensino basico ocena nie jest już opisowa. Jeśli uczeń nie uzyskał odpowiednich stopni z głównych przedmiotów

(10) Język francuski i luksemburski nie są brane pod uwagę przy ocenie.

Page 27: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

(portugalskiego i matematyki) lub określonej liczby przedmiotów (11), uznaje się, że nie posiadł on umiejętności potrzebnych do przejścia do kolejnej klasy i dlatego musi powtarzać rok. w Finlandii oceniane są wyniki ze wszystkich przedmiotów – jeśli uczeń nie zaliczy jednego lub kilku z nich (ocena niższa lub równa 4 z 10), może zostać zmuszony do pozostania w tej samej klasie. w Turcji uczeń może być zmuszony do powtarzania roku, gdy średnia arytmetyczna ocen z dwóch semestrów w przypadku dwóch przedmiotów jest niższa od 2.

Rys. 2.2: Kryteria regulujące powtarzanie klas w szkołach podstawowych (ISCED 1), 2009/10

Określone na szczeblu centralnym Autonomia lokalna lub instytucji

Frekwencja

Zachowanie

Ocena ogólna

Wyniki (stopnie) z przedmiotów

Możliwość nadrabiania zaległości

Promocja automatyczna

Cały okres szkoły podstawowej Niektóre lata szkoły podstawowej

Źródło: Eurydice. UK (1): UK-ENG/WLS/NIR

Dodatkowe uwagi Irlandia: Informacje niepełne i niepotwierdzone na szczeblu krajowym.

Należy odnotować, że jeśli chodzi o podejmowanie decyzji na temat tego, czy dziecko powinno przejść do kolejnej klasy czy powtarzać rok, kwestia słabych wyników może zostać zrównoważona przez wzięcie pod uwagę innych elementów oceny lub innych aspektów postępów szkolnych. w Niemczech w pewnych okolicznościach uczeń może uzyskać zgodę na powtarzanie klasy, nawet jeśli podjęto decyzję o jego promocji. Jednakże w innych państwach uczniowie, których wyniki zgodnie z zasadami i przepisami powodują powtarzanie roku, mogą zostać przyjęci do klasy następnej. Dzieje się tak w Austrii i Słowenii. Jeśli wyniki ucznia z innych przedmiotów zostaną uznane za zadowalające, może on otrzymać promocję. w Finlandii w określonych przypadkach decyzja zapada niezależnie od standardowych zasad dotyczących stopni. w Polsce promocja warunkowa jest możliwa tylko raz w danym cyklu (klasy od czwartej do szóstej) i w przypadku jednego przedmiotu, pod warunkiem że jest on kontynuowany w kolejnej klasie.

(11) Tzn. oceny niższej niż 3 z dwóch głównych przedmiotów, języka portugalskiego i matematyki, lub trzech innych

przedmiotów, lub dwóch innych przedmiotów (innych niż dwa główne) i „niezadowalającej” oceny z przedmiotu área de projecto (projektowanie i tworzenie projektów klasowych w ciągu całego roku).

26

Page 28: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 2 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h pods tawowy c h

27

2.3. Możliwość nadrobienia zaległości pod koniec roku szkolnego

W wielu państwach w szkole podstawowej o promocji do następnej klasy decydują wyniki z końca roku szkolnego. Jednak przepisy generalnie umożliwiają uczniom nadrobienie zaległości, jeśli grozi im konieczność powtarzania roku. Muszą oni otrzymać drugą szansę na ocenę i spełnienie warunków przyjęcia do następnej klasy. w Estonii pod koniec roku szkolnego uczniowie zagrożeni powtarzaniem klasy otrzymują dodatkowe zadania – dotyczy to wyłącznie przedmiotów, z których uzyskali niskie oceny roczne. Celem takich działań jest udzielenie im pomocy w zdobyciu wiedzy i umiejętności wymaganych przez program, których nie byli w stanie opanować w czasie roku szkolnego. Podobna sytuacja jest na Łotwie: pod koniec roku szkolnego uczniowie mają dodatkowe lekcje i sprawdziany z przedmiotów, z których uzyskali słabe stopnie lub których nie zaliczyli. Na Litwie nauczyciele mogą zalecić dodatkową pracę pod koniec roku szkolnego, by dać dzieciom drugą szansę na uzyskanie oceny, a co za tym idzie – na promocję do kolejnej klasy. w innych państwach – Republice Czeskiej, Rumunii i Słowacji – pod koniec roku szkolnego organizowane są egzaminy/sprawdziany z niezaliczonych przedmiotów. Także na Węgrzech i w Polsce uczniowie mogą ponownie przystępować do sprawdzianów odpowiednio od drugiej i czwartej klasy szkoły podstawowej. Jednakże możliwość ta jest niekiedy ograniczona. w Republice Czeskiej i w Polsce uczniowie nie mogą powtarzać egzaminów/sprawdzianów z więcej niż dwóch przedmiotów. w Finlandii zgodnie z przepisami uczniowie muszą mieć możliwość wykazania, że osiągnęli akceptowalny poziom, za pomocą różnych metod oceny dostosowanych do ich umiejętności, takich jak testy pisemne lub rozmowy z nauczycielem.

2.4. Przejście ze szkoły podstawowej do średniej a powtarzanie klas

W wielu państwach istnieją procedury regulujące przechodzenie ze szkoły podstawowej do średniej i stopnia (12). Można wyróżnić trzy główne rodzaje procedur przejścia: na podstawie świadectwa ze szkoły podstawowej, po pomyślnym ukończeniu szkoły podstawowej oraz po poradach edukacyjnych władz szkolnych. Rodzaj procedury może więc wpływać na to, czy uczeń po zakończeniu ostatniej klasy szkoły podstawowej przejdzie bezpośrednio do następnego poziomu.

W niektórych państwach przy przyjęciu do szkoły średniej i stopnia wymagane jest świadectwo ze szkoły podstawowej. Jeśli uczeń nie uzyska tego dokumentu, może to oznaczać, że będzie musiał powtarzać ostatnią klasę szkoły podstawowej. Dzieje się tak w przypadku Grecji, Cypru i Polski. We Wspólnocie Francuskiej i Niemieckojęzycznej Belgii panuje inna sytuacja, ponieważ uczniowie, którzy nie uzyskali certyfikatu CEB (certificat d'études de base), niekoniecznie muszą powtarzać klasę. Mogą oni rozpocząć pierwszą klasę szkoły średniej (première année commune), ale z pewnymi ograniczeniami. We Wspólnocie Francuskiej wstępują oni niekiedy do alternatywnych klas przygotowawczych (première année différenciée), w których mogą powtórzyć sprawdziany prowadzące do CEB. Jeśli uzyskają CEB, dołączają do powszechnej ścieżki kształcenia na poziomie średnim. w przeciwnym razie muszą wejść na ścieżkę enseignement différencié (kształcenia alternatywnego). Pod koniec drugiej lub trzeciej klasy uczniowie mają obowiązek kontynuowania nauki na ścieżce kształcenia technicznego lub zawodowego.

(12) W niektórych państwach przejście ze szkoły podstawowej do średniej i stopnia odbywa się automatycznie, ponieważ

szkoła obowiązkowa tworzy jednolitą strukturę. Państwami tymi są: Bułgaria, Republika Czeska, Dania, Estonia, Łotwa, Węgry, Słowenia, Słowacja, Finlandia, Szwecja, Islandia, Norwegia i Turcja.

Page 29: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

28

W innych państwach po zakończeniu szkoły podstawowej następuje kształcenie ogólne, które jest różnicowane i ukierunkowywane na poziomie szkoły średniej i stopnia. Decyzja o skierowaniu ucznia na daną ścieżkę zapada na podstawie wyników uzyskanych w szkole podstawowej. Jeśli uczeń ma trudności, może zostać przekierowany na mniej wymagającą ścieżkę w szkole średniej, co pozwala uniknąć drugoroczności. i odwrotnie – powtarzanie ostatniej klasy szkoły średniej bywa niekiedy postrzegane jako strategia poprawy wyników i przez to uzyskania dostępu do wybranej ścieżki w kolejnym roku.

W czterech państwach – ponieważ występuje ścisły związek między dalszymi ścieżkami edukacji a oceną na koniec szkoły podstawowej – preferencje uczniów są ukierunkowane na bardziej akademickie i wymagające ścieżki edukacyjne, co może prowadzić do dobrowolnego wyboru powtarzania klas. Poprawa wyników dałaby im możliwość wybrania ścieżki bardziej akademickiej. Jest tak w przypadku Niemiec, gdzie uczeń może powtarzać klasę w celu uzyskania lepszych wyników i zakwalifikowania się do innego rodzaju szkoły średniej i stopnia, niż wynikałoby to z poprzedniego roku. w Luksemburgu uczniowie mogą zdecydować o powtarzaniu ostatniej klasy enseignement

fondamental w celu uzyskania dostępu do lycée, a nie do lycée technique. Na Malcie, jeśli celem ucznia jest rozpoczęcie nauki w junior lyceum zamiast secondary school o niższych wymaganiach programowych, rodzice i dyrektor szkoły mogą wspólnie zdecydować, czy musi on powtarzać szóstą (ostatnią) klasę szkoły podstawowej i przejść do klasy siódmej. Ten dodatkowy rok daje zatem możliwość przygotowania się do egzaminu wstępnego do junior lyceum. Tylko uczniowie, którzy uzyskają z tych sprawdzianów najlepsze wyniki, zostają przyjęci do junior lyceum, które jest trudniejszą ścieżką edukacyjną niż secondary school. Ale w ramach reformy przechodzenia ze szkoły podstawowej do średniej od września 2010 r. nie ma egzaminów do junior lyceum i z tego powodu klasa siódma została zlikwidowana. w Liechtensteinie, choć obowiązuje zasada automatycznej promocji, ostatni rok Primarschule można powtórzyć, ponieważ pod koniec tego roku przeprowadza się procedurę dzielenia uczniów na różne ścieżki szkół średnich. Biorąc pod uwagę, że przypisywanie odbywa się na podstawie wyników edukacyjnych i podziału ilościowego, rodzice mogą poprosić, by ich dziecko powtarzało ostatni rok szkoły średniej – ale wyłącznie z ważnych powodów. Konieczna jest też zgoda zarządu szkoły.

2.5. Uczestnicy procesu decyzyjnego w sprawie powtarzania klas

2.5.1. Rola pracowników oświatowych w szkole i poza nią

W większości państw niemal wszystkich przedmiotów w szkole podstawowej uczą wykwalifikowani nauczyciele przedmiotów ogólnych. Jednak muzyki, języków obcych i wychowania fizycznego mogą uczyć nauczyciele specjaliści. Ponadto w części państw nauczyciele specjaliści uczą niektórych przedmiotów w wyższych klasach szkół podstawowych. Niezależnie od tego, czy są to nauczyciele przedmiotów ogólnych czy specjaliści, z reguły mają oni obowiązek oceniania umiejętności i wiedzy ucznia. w pewnej liczbie krajów decyzje dotyczące promocji ucznia mogą podejmować tylko nauczyciele odpowiedzialni za daną klasę. Na Słowacji jedyną osobą decydującą o tym, czy uczeń przechodzi do następnej klasy czy ją powtarza, jest nauczyciel prowadzący klasę. Jeśli za daną klasę odpowiada kilku nauczycieli, decyzja o powtarzaniu klasy zapada na podstawie oceny wydanej przez wszystkie osoby uczące klasę. Dzieje się tak w Niemczech (z wyjątkiem trudnych przypadków), Grecji,

Page 30: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 2 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h pods tawowy c h

29

Hiszpanii, na Łotwie i Malcie. We Włoszech decyzja o nieprzyznaniu uczniowi promocji do następnej klasy musi być podjęta jednomyślnie przez wszystkich pedagogów uczących daną klasę.

W proces podejmowania decyzji o promocji lub powtarzaniu przez ucznia klasy bywają włączane także inne podmioty. w niektórych państwach kwestię tę omawiają i wspólnie podejmują decyzję wszyscy pracownicy dydaktyczni szkoły. w Belgii we wszystkich trzech wspólnotach o promocji decyduje rada klasowa (nauczyciele i dyrektor szkoły). w trudnych przypadkach w Niemczech decyzja o promocji zapada nie na poziomie klasy przez Klassenkonferenz (nauczyciele klasy), ale szkoły przez Lehrerkonferenz składającą się ze wszystkich nauczycieli pracujących w szkole, której przewodniczy dyrektor placówki. Lehrerkonferenz może postanowić o powtarzaniu przez ucznia roku, nawet jeśli Klassenkonferenz uprzednio zdecydowała o jego promocji. We Francji kryteria promocji obowiązują w całym cyklu – to, czy uczeń ją uzyska, zależy od conseil des maîtres de cycle, składającej się z nauczycieli klasy w danym cyklu. Jednak wstępne zalecenia wydaje nauczyciel klasy dziecka. w Luksemburgu o promocji decydują pracownicy oświatowi oraz kadra pedagogiczna tworząca zespół odpowiedzialny za klasy w danym cyklu. w Austrii, gdy uczeń uzyska niezadowalającą ocenę z jednego przedmiotu obowiązkowego, co normalnie oznaczałoby konieczność powtarzania klasy, rada pedagogiczna może mu pozwolić na przejście do klasy następnej, jeśli jego oceny z innych przedmiotów są odpowiednio dobre. w Portugalii w pierwszym cyklu ensino basico o tym, czy uczeń uzyskuje promocję, decyduje nauczyciel klasy po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej szkoły (conselho de docentes). w drugim cyklu decyzja o ocenie i promocji ucznia należy do rady klasowej (conselho de turma). Rada ta zazwyczaj składa się ze wszystkich nauczycieli klasy oraz przedstawicieli uczniów i ich rodziców lub opiekunów. w spotkaniach dotyczących oceny ucznia uczestniczą wyłącznie nauczyciele klasy.

W Słowenii w przypadku klasy pierwszej i drugiej decyzja o zatrzymaniu ucznia na następny rok zapada na żądanie rodziców albo po zaleceniu nauczycieli za zgodą rodziców. w klasach od trzeciej do szóstej obowiązuje odmienna procedura: nauczyciel prowadzący klasę wydaje zalecenia co do powtarzania klasy, a rada pedagogiczna jednogłośnie podejmuje decyzję w tej sprawie.

W pięciu państwach (Estonia, Litwa, Węgry, Polska i Rumunia) są pewne podobieństwa, jeśli chodzi o podmioty w obrębie szkoły biorące udział w procesie decyzyjnym i pełnione przez nie role. w krajach tych to nauczyciel prowadzący klasę na podstawie własnej oceny wydaje zalecenia dotyczące promocji ucznia. Ostateczne rozstrzygnięcie zapada na innym szczeblu, zazwyczaj na forum rady składającej się z wszystkich nauczycieli danej szkoły (w tym nauczycieli klasy ucznia), której przewodniczy dyrektor. w Estonii o promocji decyduje rada szkoły (wszyscy nauczyciele i dyrektor placówki) na podstawie zaleceń nauczycieli klasy. Na Litwie zalecenie o promocji lub przetrzymaniu ucznia wydaje nauczyciel prowadzący klasę. Członkowie rady pedagogicznej, czyli wszyscy nauczyciele, kadra zarządzająca i inni specjaliści edukacyjni, odbywają dyskusję i podejmują ostateczną decyzję. Na Węgrzech nauczyciel prowadzący klasę przedstawia swoją ocenę, a kadra pedagogiczna analizuje stopnie przyznane każdemu uczniowi na koniec roku. Na tej podstawie zapada decyzja, czy uczeń może przejść do kolejnej klasy. w Polsce (klasy od czwartej do szóstej) to nauczyciel przedmiotu przedstawia swoją ocenę radzie pedagogicznej, do której należą wszyscy nauczyciele zatrudnieni w szkole, a przewodniczy jej dyrektor placówki. Co za tym idzie, to rada pedagogiczna podejmuje decyzję o przetrzymaniu ucznia w tej samej klasie. Także w Rumunii zalecenia dotyczące nieudzielenia promocji wydaje nauczyciel prowadzący klasę, a członkowie rady

Page 31: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

30

pedagogicznej składającej się ze wszystkich nauczycieli, kadry zarządzającej i innych specjalistów edukacyjnych odbywają dyskusję i podejmują ostateczną decyzję.

W zależności od państwa dyrektor placówki lub administracja szkolna odgrywają różne role w procesie decyzyjnym o promocji ucznia. w niektórych krajach biorą w nim udział, ale mają nieznaczny wpływ na decyzję. Zgodnie z przepisami obowiązującymi we Francji dyrektor szkoły przedstawia rodzicom zalecenia conseil des maîtres de cycle co do powtarzania klasy lub promocji. Na Litwie dyrektor włączany jest w końcowy etap procesu w celu formalnego wdrożenia decyzji podjętej uprzednio przez radę pedagogiczną. w innych państwach decyzja o przetrzymaniu lub promocji ucznia należy do dyrektora szkoły. Jest tak w Republice Czeskiej. Jednak przy podejmowaniu decyzji dyrektor bierze pod uwagę opinię rady pedagogicznej działającej w każdej szkole, w skład której wchodzą wszyscy członkowie kadry pedagogicznej placówki. Jej rola polega na przeanalizowaniu przypadków uczniów, którzy nie spełnili kryteriów promocji, oraz udzieleniu zaleceń dyrektorowi szkoły. w Danii po tym, jak nauczyciel zaleci powtarzanie przez ucznia roku, ostateczną decyzję podejmuje dyrektor szkoły. w Szwecji dyrektor to jedyna osoba, która może zdecydować, czy uczeń powinien powtarzać klasę. w Zjednoczonym Królestwie (Anglia, Walia i Irlandia Północna) na dyrektorze szkoły spoczywa odpowiedzialność za decyzję o powtarzaniu klasy przez ucznia. Przed rozstrzygnięciem zasięga on opinii specjalistów zewnętrznych, takich jak psycholog szkolny lub osoba odpowiedzialna za poprawę sytuacji w szkole, a także pracowników szkoły mających do czynienia z dzieckiem, jego rodziców i samego ucznia. w Zjednoczonym Królestwie (Szkocja) różnica polega na tym, że w całym procesie biorą udział władze lokalne, podejmując decyzję wspólnie z dyrektorem. w Finlandii o promocji do następnej klasy decyduje dyrektor szkoły wraz z nauczycielami dziecka.

Choć głównymi uczestnikami procesu decyzyjnego w kwestii powtarzania przez ucznia klasy są pracownicy szkoły, w niektórych państwach istotną rolę odgrywają także podmioty zewnętrzne. Należą do nich często psychologowie szkolni i/lub poradnie, które udzielają porad bądź zgody, co pozwala na podjęcie jak najbardziej przemyślanej decyzji. w Belgii, by przetrzymać dziecko w szkole podstawowej na okres dłuższy niż osiem lat, potrzebna jest opinia specjalistycznego centrum spraw psychologicznych, medycznych i socjalnych – CLB (centrum voor leerlingenbegeleiding) we Wspólnocie Flamandzkiej, CPMS (centres psycho-médico-social) we Wspólnocie Francuskiej lub PMS (Psycho-Medizinisch-Soziales Zentrum) we Wspólnocie Niemieckojęzycznej. w Hiszpanii wyspecjalizowani pracownicy z zespołów doradztwa zawodowego i psychologii udzielają porad lub dostarczają dowodów na wsparcie oceny i promocji ucznia. w Portugalii w przypadku powtarzania drugiego roku przeprowadza się ocenę „nadzwyczajną”, która wymaga opinii psychologa szkolnego.

Wreszcie na Cyprze panuje odmienna sytuacja, ponieważ zgodnie z przepisami rola nauczyciela polega w pierwszej kolejności na zidentyfikowaniu osób, które powinny powtarzać klasę. Następnie wydaje on zalecenia i omawia każdą sprawę z dyrektorem szkoły, rodzicami, a czasem nawet z psychologiem szkolnym. Ostateczna decyzja należy jednak do inspektora przypisanego do szkoły, który aprobuje lub odrzuca zalecenia nauczyciela.

Page 32: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 2 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h pods tawowy c h

Rys. 2.3: Rola pracowników oświatowych ze szkoły i spoza niej w procesie decyzyjnym dotyczącym powtarzania

klas w szkole podstawowej (ISCED 1), 2009/10

Propozycja Konsultacja Konieczna zgoda/decyzja Autonomia lokalna lub instytucji

Nauczyciel(e) uczący klasę

Inna kadra dydaktyczna

Dyrektor szkoły

Inne podmioty

Promocja automatyczna

Wszystkie klasy szkoły podstawowej Niektóre klasy szkoły podstawowej

Źródło: Eurydice. UK (1): UK-ENG/WLS/NIR

Dodatkowe uwagi Estonia, Litwa, Węgry, Polska i Rumunia: Nauczyciele klasy przedstawiają propozycję, a potem podejmują decyzję w ramach rady, która rozważa promocję ucznia. w procesie uczestniczy także dyrektor szkoły jako przewodniczący tej rady. Cypr i Zjednoczone Królestwo (SCT): Inne podmioty są konsultowane, inne decydują. Portugalia: Kadra pedagogiczna bierze udział w procesie decyzyjnym wyłącznie w pierwszym cyklu ensino basico jako część conselho de docentes. Słowenia: Podmioty pokazane na tym rysunku uczestniczą w procesie decyzyjnym od trzeciej klasy szkoły podstawowej. Jeśli chodzi o pierwsze dwa lata – zob. część 2.5.1.

Objaśnienia Na rysunku nie uwzględniono określonych sytuacji związanych z udziałem rodziców w procesie decyzyjnym, takich jak złożenie odwołania (zob. część 2.5.2). Inne podmioty: Ta kategoria obejmuje zarówno profesjonalistów w ramach instytucji edukacyjnej lub instytucji zewnętrznych (pracownicy socjalni, edukatorzy, doradcy zawodowi, psycholog itd.), jak i władze lokalne lub oświatowe.

2.5.2. Rola rodziców

We wszystkich państwach szkoły regularnie informują rodziców lub opiekunów prawnych o postępach i rozwoju ucznia. Tam, gdzie ma to zastosowanie, decyzja o promocji lub powtarzaniu roku jest przekazywana rodzicom pod koniec każdego roku szkolnego. w kilku krajach prowadzi się konsultacje z rodzicami lub opiekunami prawnymi w czasie procesu decyzyjnego. w Danii dyrektor szkoły konsultuje się z rodzicami, choć ostateczna decyzja może zapaść bez ich zgody. w Estonii „wyważona i uzasadniona” decyzja o powtarzaniu roku zakłada, że jej podjęcie wymaga uwzględnienia przez radę pedagogiczną opinii przedstawicieli prawnych ucznia. Na Malcie niektóre szkoły po prostu informują rodziców o decyzji dotyczącej promocji ich dziecka do następnej klasy, natomiast inne konsultują się z nimi przed podjęciem decyzji o pozostawieniu go na dodatkowy rok w szkole podstawowej. w Holandii przedstawiciele szkoły omawiają rozwój ucznia, jego osiągnięcia, wyniki i postawę z rodzicami lub opiekunami. Jeśli pojawia się niezgoda w sprawie decyzji o powtarzaniu klasy, rodzice/opiekunowie mogą przedyskutować tę kwestię ze szkołą i wysunąć argumenty przemawiające za zmianą rozstrzygnięcia. w przypadku braku porozumienia ostateczną decyzję podejmuje szkoła. w Szwecji dyrektor szkoły może po konsultacji z opiekunami zdecydować o pozostawieniu ucznia w tej samej klasie na drugi rok.

31

Page 33: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

32

W niemal połowie państw przepisy zakładają bardziej aktywną rolę rodziców w podejmowaniu decyzji o promocji ucznia. w zależności od kraju mają oni trzy możliwości. Mogą złożyć odwołanie, jeśli sprzeciwiają się decyzji o powtarzaniu przez ucznia klasy, bądź zażądać, by ich dziecko powtarzało klasę, a niekiedy podjęcie decyzji o powtarzaniu klasy wymaga ich zgody.

W 10 państwach przepisy dają rodzicom lub opiekunom prawo do złożenia odwołania, jeśli nie zgadzają się oni z decyzją o powtarzaniu przez dziecko klasy. Wiąże się to z zaangażowaniem innego podmiotu, który potwierdzi lub podważy pierwotną decyzję. w Republice Czeskiej w przypadku wątpliwości co do słuszności oceny ucznia opiekun prawny może zażądać od dyrektora szkoły ponownego jego przeegzaminowania przez komisję egzaminacyjną. Jeśli niezaliczonego przedmiotu nauczał sam dyrektor, rodzice lub opiekunowie mogą zwrócić się do władz regionalnych z prośbą, by uczeń mógł ponownie podejść do egzaminu. w większości Wspólnot w Hiszpanii przepisy dają rodzicom prawo do złożenia odwołania od decyzji dotyczącej oceny ich dziecka i powtarzania przez nie klasy. w niektórych Wspólnotach procedura ta jest jasno określona. We Francji po wydaniu zalecenia o powtarzaniu klasy rodzice mogą je oprotestować w ciągu 15 dni. Odwołanie zawierające stosowną argumentację powinno być złożone na ręce inspektora szkolnego, dyrektora Krajowych Służb Edukacyjnych, który podejmuje ostateczną decyzję. Na Łotwie, jeśli rodzice nie zgadzają się z ostatecznymi wynikami dziecka pod koniec roku szkolnego, dyrektor placówki powołuje komisję oceniającą, w skład której wchodzą nauczyciele i członkowie rady metodycznej (mācību priekšmetu

metodiskās komisijas) (13). Komisja ta musi przygotować ocenę osiągnięć szkolnych ucznia na podstawie krajowych standardów edukacyjnych. Ostateczną decyzję podejmuje dyrektor szkoły po uwzględnieniu tej oceny. Na Litwie, jeśli rodzice nie zgadzają się z decyzją o powtarzaniu przez ich dziecko roku, dyrektor szkoły bierze pod uwagę informacje od swojego asystenta na temat pracy nauczyciela prowadzącego klasę. Ostateczną decyzję podejmuje rada pedagogiczna na podstawie zalecenia dyrektora szkoły. w Luksemburgu, gdy rodzice nie zgadzają się z orzeczeniem zespołu nauczycieli (équipe pédagogique) co do powtarzania klasy, mogą oni w ciągu 15 dni złożyć odwołanie na ręce inspektora regionalnego (inspecteur d'arrondissement), który w ciągu miesiąca wydaje ostateczną decyzję. w Austrii po złożeniu przez rodziców lub opiekunów prawnych odwołania od decyzji rady nauczycieli szkoła musi przekazać je Bezirksschulrat (okręgowej radzie szkolnej), która dokonuje ostatecznego rozstrzygnięcia. w Portugalii w szkołach podstawowych i średnich i stopnia składanie wniosku to procedura, która rozpoczyna się w ramach szkoły, ale ostatecznie może objąć zewnętrzne organy administracyjne – Regionalny Urząd Edukacji. a zatem pod koniec roku szkolnego rodzice dysponujący mocnymi argumentami mogą złożyć wniosek do organu zarządzającego szkołą lub grupą szkół o ponowne przeanalizowanie stopni ich dziecka. Nauczyciel prowadzący klasę wraz z radą nauczycieli szkoły (conselho de docentes) w pierwszym cyklu lub radą klasową (conselho de

turma) w przypadku drugiego i trzeciego cyklu, sprawdzają wszystkie istotne dokumenty i wypracowują decyzję, która potwierdza lub modyfikuje początkową ocenę. Conselho pedagógico (14) musi tę decyzję potwierdzić. Rada zarządzająca szkołą informuje wówczas rodziców o tym rozstrzygnięciu. w przypadku błędu proceduralnego rodzice mogą ostatecznie złożyć odwołanie do

(13) Do rady tej nie należy na stałe żaden członek grona pedagogicznego. Najczęściej przewodniczącym rady jest asystent

dyrektora szkoły do spraw nauczania. Ale jeśli każdego przedmiotu lub zakresu przedmiotowego naucza kilku nauczycieli, rada metodologiczna z danego przedmiotu może być prowadzona przez jednego z nauczycieli tego przedmiotu.

(14) Conselho pedagógico to ciało odpowiedzialne za koordynację, nadzór i poradnictwo w szkole w kwestiach dotyczących bezpośrednio nauczania/uczenia, prowadzenia uczniów i ich nadzoru, początkowego i ustawicznego szkolenia kadry pedagogicznej i niepedagogicznej.

Page 34: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 2 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h pods tawowy c h

33

Regionalnego Urzędu Edukacji, który podejmuje końcową decyzję o powtarzaniu przez ucznia klasy. w Słowenii po złożeniu odwołania przez rodziców lub opiekunów prawnych ostateczną decyzję podejmuje komisja (Komisija) składająca się z trzech członków (jeden spoza szkoły oraz dwóch pracowników dydaktycznych). w Finlandii, gdy decyzja o promocji ucznia jest ewidentnie błędna, rodzice mają prawo zażądać od Regionalnej Agencji Administracji Państwowej (która w 2010 r. zastąpiła Prowincjonalny Urząd Państwowy), by ta poprosiła nauczyciela o przeprowadzenie kolejnej oceny lub zmianę decyzji co do promocji bądź powtarzania przez ucznia roku.

Inaczej niż w przypadku prawa do złożenia odwołania od decyzji o pozostawieniu ucznia w danej klasie, na Węgrzech i w Słowenii rodzice mogą zażądać, by ich dziecko powtarzało rok, nawet jeśli uzyskało ono zgodę na promocję do kolejnej klasy. Jednakże na Węgrzech i tak potrzebna jest zgoda dyrektora szkoły, podczas gdy w Słowenii ostateczną decyzję podejmuje zebranie nauczycieli. w Republice Czeskiej rodzice także mogą poprosić, by ich dziecko powtarzało klasę, ale wyłącznie z powodu poważnych problemów zdrowotnych. Taki wniosek powinien zostać poparty opinią specjalisty. Ostatecznie i tak decyduje dyrektor szkoły. w Szwecji dyrektor szkoły może na żądanie opiekuna dziecka umożliwić mu powtarzanie roku szkolnego. Dyrektor szkoły i opiekun dziecka nie muszą zgadzać się w tej kwestii, ponieważ i tak ostatecznie decyzję podejmuje ten pierwszy.

W innych państwach w przypadku powtarzania przez dziecko klasy w szkole podstawowej potrzebna jest zgoda rodziców. We Wspólnocie Francuskiej Belgii mogą oni oprotestować decyzję kadry pedagogicznej o powtarzaniu przez dziecko klasy lub zażądać, by pozostało ono w tej samej klasie, nawet jeśli nauczyciele nie uważają tego za konieczne. Choć przepisy zakładają, że stanowisko rodziców musi być zaakceptowane przez szkołę, w praktyce zazwyczaj zgadzają się oni z decyzją nauczycieli. We Wspólnocie Niemieckojęzycznej Belgii to rodzice decydują o przyjęciu propozycji zarówno rady klasowej, jak i zaleceń centrum PMS co do pozostawienia dziecka na ósmy rok w szkole podstawowej. w Polsce zgodnie z obowiązującymi przepisami ostateczna decyzja o powtarzaniu przez dziecko pierwszej, drugiej lub trzeciej klasy szkoły podstawowej nie może zostać podjęta, jeśli nie jest zaakceptowana przez rodziców. w Słowenii, choć rodzice mają prawo do złożenia odwołania w dowolnym momencie nauki dziecka w szkole podstawowej, w pierwszych trzech klasach ich opinia jest najważniejsza. Uczniowie mogą powtarzać te klasy, tylko jeśli ich rodzice lub opiekunowie to zaakceptują. Podobnie jest w Zjednoczonym Królestwie, gdzie dyrektor szkoły prosi rodziców o zgodę na umieszczenie dziecka w nie swojej grupie wiekowej, co następuje po szczegółowym omówieniu potencjalnego wpływu takiego kroku na ucznia.

Page 35: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

Rys. 2.4: Udział rodziców w podejmowaniu decyzji o powtarzaniu klas w szkołach podstawowych, 2009/10

Rys. 2.4a: Poziom udziału rodziców Rys. 2.4b: Rodzaje interwencji rodziców

Interwencja Żądanie powtarzania klasy Odwołanie

Konieczna zgoda

Informacja Konsultacja Informacja/konsultacja

Promocja automatyczna Promocja automatyczna

Brak danych Brak danych

Źródło: Eurydice.

Dodatkowe uwagi Belgia (BE de): w przypadku zatrzymania dziecka w ósmej klasie szkoły podstawowej ostateczną decyzję podejmują rodzice po otrzymaniu zaleceń rady klasowej oraz zasięgnięciu opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. Hiszpania: Poziom udziału rodziców różni się w zależności od Wspólnoty Autonomicznej. Polska: w pierwszych trzech latach szkoły podstawowej obowiązuje zasada automatycznej promocji. Jeśli w wyjątkowych okolicznościach zapadnie decyzja o powtarzaniu klasy, rodzice muszą wyrazić na to zgodę. Słowenia: Zgoda rodziców jest potrzebna tylko w dwóch pierwszych klasach szkoły podstawowej.

2.6. Dane statystyczne

W celu oszacowania skali opóźnień uczniów szkół podstawowych w państwach europejskich z bazy danych Eurostatu (2008) wyliczono odsetek uczniów, którzy osiągnęli oficjalny wiek rozpoczęcia nauki w szkole średniej i stopnia (ISCED 2), mimo to wciąż uczestniczą w edukacji przedszkolnej lub podstawowej (ISCED 0 i 1). Obejmuje on uczniów, którzy rozpoczęli naukę w szkole podstawowej z opóźnieniem, powtarzali rok w szkole podstawowej bądź przyjechali z zagranicy i zostali zapisani do niższej klasy niż wskazywałby na to ich wiek. Ten ogólny wskaźnik jest porównany z odsetkiem dzieci uczęszczających do placówek przedszkolnych w wieku, w którym normalnie rozpoczyna się szkołę podstawową (zob. Rys. 2.5a). Różnica między dwoma wskaźnikami pozwala oszacować stopień, w jakim dane państwo stosuje powtarzanie klasy w szkole podstawowej (zob. Rys. 2.5b). Dane Eurostatu używane w tych szacunkach uwzględniają także uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

34

Page 36: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 2 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h pods tawowy c h

Rys. 2.5a: Odsetek uczniów mających opóźnienia w przedszkolach (ISCED 0) i szkołach podstawowych (ISCED 1),

2007/08

Uczniowie pozostający na poziomie ISCED 0 w wieku umożliwiającym rozpoczęcie nauki na poziomie ISCED 1

Uczniowie zapisani do poziomu ISCED 0-1 w wieku odpowiednim dla ISCED 2

Rys. 2.5b: Szacunki dotyczące powtarzania klas w szkole podstawowej (ISCED 1), 2007/08

Dane (Rys. 2,5a i Rys. 2.6b)

BE fr BE de BE nl BG CZ DK DE EE IE EL ES FR IT CY LV LT LU

5,6 : 5,9 1,0 47,3 17,4 37,7 16,7 : 1,0 0,5 1,4 1,5 3,8 8,0 2,5 3,5

27,0 : 20,5 7,0 50,8 17,2 53,5 6,5 61,0 6,3 16,8 20,8 4,2 6,6 18,4 7,6 21,8

21,4 : 14,6 6,0 3,5 : 15,8 : : 5,3 16,3 19,4 2,7 2,8 10,4 5,1 18,3

HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK (1) UK-SCT IS LI NO TR

75,8 : : 38,6 4,2 2,5 77,7 4,4 43,7 1,9 1,6 : : 0,1 48,6 0,9 :

77,0 39,9 42,8 44,7 4,6 30,5 74,6 2,4 49,0 6,0 : 1,6 0,5 0,3 72,0 : :

1,2 : : 6,1 0,4 28,0 : : 5,3 4,1 : : : 0,2 23,4 : :

Źródło: Eurostat, 2008. UK (1): UK-ENG/WLS/NIR

Dodatkowe uwagi Bułgaria: w czasie zbierania danych przez Eurostat w roku szkolnym 2007/08 nie obowiązywała zasada automatycznej promocji w szkole podstawowej. w okresie tym uczniowie nie powtarzali pierwszej klasy, ale mogli powtarzać klasy od drugiej do czwartej. Irlandia: w ramach infant classes do szkoły podstawowej przyjmuje się dzieci w wieku 4 lat, przed rozpoczęciem kształcenia obowiązkowego. Grecja i Malta: Dane za rok szkolny 2006/07. Szwecja i Norwegia: Dane niedostępne, ponieważ rozkład według wieku udostępniany przez Eurostat szacowany jest zgodnie z rokiem szkolnym. Zjednoczone Królestwo: Dane Departamentu Dzieci, Szkół i Rodzin (DCSF; obecnie Departament Edukacji – DfE). Szkoły publiczne i prywatne policzono razem; kształcenie specjalne wykluczono. Dotyczy roku szkolnego 2008/09. Turcja: Brak rozróżnienia między poziomami ISCED 1 i 2.

35

Page 37: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

Objaśnienia Kalkulacje opierają się na danych Eurostatu na temat uczniów według poziomu ISCED i wieku. w przypadku każdego państwa podstawą szacunków jest oficjalny wiek rozpoczynania nauki na poziomie ISCED 1 i 2 (osiąganie wieku). Dla wyznaczonego wieku odsetek uczniów, którzy wciąż uczą się na poziomie ISCED 0 lub 1, został wyliczony z ogólnej liczby uczniów w tym wieku w danym państwie. Uwzględniono uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Niezależne prywatne instytucje edukacyjne nie są brane pod uwagę. Na temat ustawowego wieku rozpoczynania kolejnych poziomów ISCED – zob. schematyczne diagramy struktury europejskich systemów szkolnictwa w roku 2009/10 (Eurydice, 2009).

Szacunki dotyczące powtarzania przez uczniów klas na poziomie podstawowym zostały obliczone przez odjęcie odsetka uczniów uczących się z opóźnieniem w placówkach przedszkolnych od odsetka uczniów uczących się z opóźnieniem w szkole podstawowej. Są to dane szacunkowe, ponieważ w przypadku tego samego roku sprawdzane są różne grupy uczniów. Wartości ujemne odrzucono.

Odnośnie informacji o poszczególnych państwach w zakresie odsetka uczniów pozostawionych na poziomie ISCED 0 w wieku rozpoczynania nauki na poziomie ISCED 1 – zob. dodatkowe uwagi do Rys. 1.3.

Szacunki odnoszące się do dzieci uczących się z opóźnieniem w szkołach podstawowych opierają się na danych Eurostatu uzupełnionych przez najnowsze dane z badania PISA (Program Międzynarodowej Oceny Uczniów). w edycji z 2009 r. tego międzynarodowego badania 15-latków poproszono o udzielenie odpowiedzi na następujące pytanie: „Czy kiedykolwiek powtarzałeś/aś klasę?”. Uczniowie mieli udzielić odpowiedzi poprzez wybranie jednego z poniższych stwierdzeń: „Nie, nigdy”, „Tak, raz” lub „Tak, dwa razy lub więcej” oraz przez określenie poziomu kształcenia, w którym powtarzali klasę – ISCED 1, 2 lub 3. Odpowiedź 15-latków na to pytanie ujawniła odsetek uczniów, którzy powtarzali klasę.

Rys. 2.6: Odsetek 15-latków, którzy w szkole podstawowej (ISCED 1) przynajmniej raz powtarzali klasę, 2009

Państwa, które nie brały udziału w badaniu EU-27 BE fr BE de BE nl BG CZ DK DE EE IE EL ES FR IT CY LV LT LU

7,7 22,0 14,5 16,0 2,7 2,1 3,6 9,2 3,9 11,0 2,0 12,2 17,8 1,0 x 6,0 2,1 22,2

HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK- ENG

UK- WLS

UK- NIR

UK- SCT

IS LI NO TR

6,2 x 22,4 4,9 1,9 22,4 2,3 : 1,9 2,4 3,8 1,6 2,3 1,2 1,7 0,7 10,2 : 3,8

Źródło: Wtórna analiza bazy danych PISA 2009, OECD.

Dodatkowe uwagi Słowenia: Nie zadano tego pytania uczniom na poziomie ISCED 1. Norwegia: Uczniom nie zadano tego pytania ze względu na promocję automatyczną. Turcja: Nie ma instytucjonalnego rozróżnienia między szkołą podstawową i średnią i stopnia. Wskaźnik obejmuje oba poziomy kształcenia.

36

Page 38: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 2 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h pods tawowy c h

37

Na podstawie danych Eurostatu porównywano oba wskaźniki – patrz: Rys. 2.5a i Rys. 2.5b – i rozróżniono dwie główne grupy państw. w pierwszej, w skład której wchodzi ponad połowa krajów, różnice są niewielkie, a odsetek uczniów powtarzających klasy w szkole podstawowej bardzo niski. w drugiej grupie, liczącej dziewięć państw, różnice są znaczące, co pokazuje, że znaczny odsetek uczniów w szkole podstawowej powtarza przynajmniej jedną klasę. w ramach tych dwóch grup można dokonać jeszcze bardziej szczegółowych rozróżnień.

W większości państw należących do pierwszej grupy oba wskaźniki utrzymują się na stosunkowo niskim poziomie: bardzo rzadko zdarza się nieprzyjmowanie dziecka do szkoły podstawowej, jeśli osiągnęło ono wiek obowiązku szkolnego, a także by dziecko powtarzało klasę. Jest tak w przypadku Bułgarii (15), Grecji, Włoch, Cypru, Litwy, Malty, Polski, Słowenii i Finlandii. w Islandii oba wskaźniki są niemal identyczne, ale promocja z klasy do klasy odbywa się automatycznie. Dane badania PISA 2009 (zob. Rys. 2.6) potwierdzają tezę, że w państwach, które uczestniczyły w badaniu, odsetek 15-latków powtarzających przynajmniej jedną klasę w szkole podstawowej jest bardzo niski i waha się od 0,7% w Islandii do 2,7% w Bułgarii. w Zjednoczonym Królestwie także utrzymuje się on na niskim poziomie, a w Szwecji wynosi zaledwie 3,8%. w Norwegii nie zadano uczniom tego pytania ze względu na obowiązującą w tym państwie zasadę automatycznej promocji.

W ośmiu państwach (Republika Czeska, Dania, Estonia, Łotwa, Węgry, Austria, Rumunia i Słowacja) mimo że wysoki jest odsetek uczniów zapisanych do szkół podstawowych, chociaż powinni już uczęszczać do szkół średnich, niewiele różni się on od wskaźnika dzieci zatrzymywanych w placówkach przedszkolnych. Oznacza to, że w krajach tych powszechne jest opóźnianie przyjęcia dzieci do szkół podstawowych. Jednak po rozpoczęciu kształcenia zdecydowana większość uczniów przechodzi przez szkołę podstawową bez powtarzania roku. Dane z badania PISA 2009 dotyczące uczniów potwierdzają tę praktykę na poziomie szkół podstawowych w ośmiu państwach. Na Słowacji, w Republice Czeskiej i Rumunii odpowiednio tylko 1,9%, 2,1% i 2,3% 15-latków powtarzało klasę w szkole podstawowej. Odsetek ten wynosił 3,6% w Danii, 3,9% w Estonii oraz 4,9% w Austrii. Wreszcie ta sama sytuacja zdaje się występować na Łotwie i Węgrzech, gdzie istnieje możliwość opóźnienia rozpoczęcia przez dziecko szkoły podstawowej, choć zjawisko to jest mniej widoczne. Zgodnie z danymi badania PISA 2009 w tych dwóch państwach odpowiednio 6,0% i 6,2% 15-letnich uczniów przynajmniej raz powtarzało klasę w szkole podstawowej.

W drugiej grupie krajów – patrz: Rys. 2.5b – ujawniono znaczące różnice między tymi wskaźnikami. Można wśród nich wyróżnić te, gdzie niemal wszyscy uczniowie rozpoczynają naukę w szkole podstawowej o czasie, oraz pozostałe, gdzie rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej bywa opóźnione.

W Belgii, Hiszpanii, Francji, Luksemburgu, Holandii i Portugalii niewielu dzieciom osiągającym oficjalny wiek rozpoczęcia nauki w pierwszej klasie szkoły podstawowej opóźnia się ten moment. Jednak liczba uczniów, którzy mają opóźnienia pod koniec szkoły podstawowej, jest bardzo wysoka, co oznacza, że wielu z nich musi przynajmniej raz powtarzać klasę w tym cyklu. Zgodnie z danymi z badania PISA 2009, jak pokazano na Rys. 2.6, w tych samych sześciu państwach jest najwyższy odsetek uczniów powtarzających klasy w szkole podstawowej wśród państw europejskich

(15) Przed wdrożeniem automatycznej promocji przez wszystkie klasy szkoły podstawowej w roku 2009/10 przepisy

umożliwiały powtarzanie przez uczniów klasy 2. i 4., jeśli nie zdali jednego lub więcej przedmiotów.

Page 39: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

38

uczestniczących w badaniu: wskaźniki wynoszą od 12,2% w Hiszpanii do 22,4% w Holandii i Portugalii. Irlandia także ma wysoki odsetek uczniów powtarzających rok na poziomie ISCED 1 – 11,0%.

W drugiej grupie państw, charakteryzujących się wysokimi odsetkami osób powtarzających klasę, Niemcy i Liechtenstein reprezentują odrębny wzorzec. Jak wyjaśniono w Rozdziale 1, wiele dzieci rozpoczyna naukę w pierwszej klasie szkoły podstawowej rok później niż wynosi oficjalny wiek rozpoczęcia nauki; dzieci te zapisywane są do klas przejściowych. Różnica między dwoma wskaźnikami na Rys. 2.5a jest dość znacząca, co oznacza, że liczba uczniów opóźnionych pod koniec szkoły podstawowej przewyższa liczbę tych, którzy rozpoczęli naukę w szkole podstawowej z rocznym opóźnieniem. Dane PISA potwierdzają, że oprócz uczniów, którzy rozpoczęli naukę w szkole podstawowej z opóźnieniem, jest też wiele dzieci powtarzających klasę. w Niemczech 9,2% uczniów oświadczyło, że przynajmniej raz powtarzali klasę na poziomie ISCED 1. w Liechtensteinie, mimo że w Primarschule obowiązuje zasada automatycznej promocji, według danych PISA 10,2% uczniów stwierdziło, iż powtarzali klasę w szkole podstawowej. Co więcej, różnica między oboma wskaźnikami w danych Eurostatu także jest wysoka. Można to wyjaśnić istnieniem klas przejściowych (Einführungsklasse), sklasyfikowanych na poziomie ISCED 1. Niewykluczone, że wysoki odsetek uczniów nie był przyjmowany bezpośrednio do pierwszej klasy, ale najpierw zapisywany do Einführungsklasse. Wyjaśniałoby to, dlaczego uczniowie ci mieli opóźnienia w szkole podstawowej. Wreszcie w przypadku obu tych państw być może należy wziąć pod uwagę praktykę umieszczania dzieci z zagranicy w klasie innej niż właściwa dla ich wieku.

*

* *

W niektórych krajach obowiązują podobne przepisy w sprawie powtarzania klas, odnoszące się do stosowanych kryteriów i podmiotów włączanych w proces decyzyjny. Przyglądając się jednak statystykom, można dostrzec różnice w sposobie wprowadzania tych przepisów w życie. Na przykład w Belgii, Hiszpanii, na Cyprze i Słowacji określa się maksymalną liczbę lat nauki w szkole podstawowej, ale odsetek uczniów powtarzających klasę w szkole podstawowej jest w dwóch pierwszych państwach dużo wyższy niż w pozostałych.

W niektórych krajach, gdzie prawo zakłada możliwość zatrzymania ucznia na drugi rok, wskaźnik powtarzania klas utrzymuje się na niskim poziomie. Istnieje tam wymóg przeprowadzenia dodatkowych procedur po dokonaniu oceny uczniów przez nauczycieli. Procedury te mają na celu ograniczenie liczby osób powtarzających klasę w szkole podstawowej. w Grecji obowiązuje złożona procedura. Wdrażana jest w przypadku, jeśli nauczyciel zasugeruje, że dziecko powinno powtarzać klasę. We Włoszech wszyscy nauczyciele klasy muszą wyrazić zgodę, zanim uczeń zostanie zmuszony do powtarzania klasy w scuola primaria. Na Cyprze, choć to szkoła wszczyna procedurę, ostateczna decyzja o przetrzymaniu ucznia nie jest podejmowana na poziomie placówki, ale przez osobę zewnętrzną – inspektora przypisanego do danej szkoły. Kontrola zewnętrzna lub automatyczna promocja nie we wszystkich wypadkach wyjaśniają, dlaczego dane państwo charakteryzuje się niskim wskaźnikiem powtarzania klas. w Danii, choć przepisy pozwalają kadrze pedagogicznej na proponowanie uczniowi pozostania w tej samej klasie, odsetek dzieci zatrzymanych na drugi rok

Page 40: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 2 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h pods tawowy c h

39

w szkołach podstawowych jest bardzo niski. Co więcej, w proces decyzyjny odnoszący się do promocji nie są angażowane podmioty zewnętrzne, nie ma też żadnych procedur kontrolnych ani innego sposobu ograniczania tej praktyki.

Na koniec należy zauważyć, że różnice między państwami w zakresie wskaźnika uczniów powtarzających klasy w szkołach podstawowych nie mogą być bezpośrednio wiązane z odmiennymi regulacjami. Praktyka ta wydaje się dobrze zakorzeniona tylko w tam, gdzie panuje ogólna zgoda co do faktu, że powtarzanie klas przynosi uczniom korzyść. Taki pogląd jest szczególnie silny w Belgii – zwłaszcza we Wspólnocie Francuskiej – a także w Hiszpanii, Francji, Luksemburgu, Holandii i Portugalii. Przekonanie o korzyściach płynących z powtarzania roku podziela większość kadry pedagogicznej i rodziców, co wyjaśnia, dlaczego praktyka ta jest wciąż stosowana, niejednokrotnie pomimo ograniczeń nakładanych przez oficjalne przepisy.

Page 41: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

40

Page 42: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

41

ROZDZIAŁ 3: POWTARZANIE KLAS W SZKOŁACH ŚREDNICH I STOPNIA

Niniejszy rozdział zawiera analizę kilku aspektów uregulowań prawnych związanych z powtarzaniem klas w państwach, w których metodę tę stosuje się w szkołach średnich i stopnia (16). Najpierw omówione zostanie prawo obowiązujące w państwach europejskich, a także główne kryteria usprawiedliwiające przetrzymanie przez rok uczniów mających trudności w szkole. Następna część będzie poświęcona ograniczeniom procedur powtarzania klas, takim jak zajęcia wyrównawcze, promocja warunkowa, uniemożliwianie powtarzania określonych klas lub limity liczbowe przypadków powtarzania roku przez danego ucznia w trakcie uczęszczania do szkoły. Poruszona zostanie także tematyka zajęć dla uczniów powtarzających rok oraz podmiotów uczestniczących w podejmowaniu decyzji o nieudzieleniu promocji. Dopełnieniem analizy będą dane statystyczne pokazujące, w jaki sposób praktyka powtarzania klas jest wykorzystywana w różnych państwach europejskich.

We wszystkich krajach uczniowie borykający się z trudnościami w nauce mają dostęp do jakiegoś rodzaju dodatkowego wsparcia w trakcie roku szkolnego. w świetle obowiązującego w wielu państwach prawa, jeśli takie wsparcie jest niewystarczające, a uczeń nie poczyni odpowiednich postępów do końca roku szkolnego, dany rok może być powtarzany, co uznaje się za środek zaradczy pomagający w przezwyciężaniu trudności. Większość krajów zawiera w prawodawstwie zasady i kryteria regulujące kwestię otrzymania promocji lub powtarzania klasy. Jedynie w Islandii i Norwegii uczniowie zgodnie z prawem przechodzą do kolejnej klasy automatycznie, niezależnie od wyników. Innymi słowy postęp w szkole ma charakter ciągły i nie wymaga dokonywania pod koniec roku oceny poszczególnych uczniów. Przepisy w Norwegii zakładają, że wszyscy uczniowie są uprawnieni do przechodzenia przez lata kształcenia obowiązkowego i edukacji założonej w podstawie programowej. Według prawa islandzkiego uczniowie szkół obowiązkowych otrzymują promocję po zakończeniu każdego roku i żadne dziecko nie może spędzić na etapie edukacji obowiązkowej więcej niż 10 lat. Są jednak wyjątki od tej reguły, ponieważ uczniowie w Islandii mogą dobrowolnie zdecydować o przedłużeniu nauki, ale z opcji tej korzysta mniej niż 1% z nich.

W Zjednoczonym Królestwie nie ma regulacji dotyczących przechodzenia do kolejnych klas w czasie kształcenia obowiązkowego. z różnych przyczyn (zob. Rozdział 2) przyjęło się i jest praktykowane nauczanie dzieci o różnym poziomie osiągnięć w ramach własnych grup rocznikowych i przenoszenie ich do innych grup wiekowych tylko w wyjątkowych okolicznościach.

3.1. Kryteria regulujące powtarzanie klas

W każdym państwie, w którym powtarzanie klas może być stosowane jako środek przezwyciężania trudności, obowiązujące regulacje definiują kryteria, zgodnie z którymi wolno przetrzymać ucznia w niższej klasie. Wyjątkiem jest Holandia. Powtarzanie klas jest możliwe, ponieważ nie ma ograniczeń co do czasu poświęcanego na obowiązkowe kształcenie w szkole średniej, a uczniowie mogą przeznaczyć na ten poziom kształcenia tyle lat, ile potrzebują. Wszystkie kryteria powtarzania klas lub promocji są tworzone na poziomie szkolnym, również decyzje w tym zakresie zapadają na szczeblu placówki.

Jest kilka przyczyn, że uczniowie borykający się z trudnościami mogą być zmuszeni do powtarzania klas w szkole średniej i stopnia. Wśród różnych kryteriów wymienianych w regulacjach państwowych

(16) Poziom szkoły średniej i stopnia zgodnie z klasyfikacją ISCED odpowiada ostatnim rocznikom jednolitej struktury

kształcenia obowiązkowego w 12 państwach, a w Belgii obejmują tylko dwa pierwsze lata szkoły średniej.

Page 43: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

do najczęstszych należy brak oczekiwanych postępów, absencja w szkole, zachowanie i sytuacja rodzinna.

Rys. 3.1: Kryteria powtarzania klas w szkołach średnich i stopnia (ISCED 2), 2009/10

Określane centralnie Autonomia lokalna lub instytucji

Absencja i/lub sytuacja rodzinna

Zachowanie

Ocena ogólna

Wyniki z przedmiotów (stopnie)

Promocja automatyczna

Źródło: Eurydice. UK (1): UK-ENG/WLS/NIR

3.1.1. Absencja, sytuacja rodzinna i zachowanie

Absencja (nieobecność w szkole z przyczyn zdrowotnych, rodzinnych, socjalnych lub nieusprawiedliwiona) to jedno z kryteriów, które może powodować powtarzanie przez ucznia danej klasy, ponieważ trudno oceniać postępy osoby nieobecnej w szkole przez długi czas. w połowie państw długi okres nieobecności ze względu na chorobę jest jedną z przyczyn drugorocznpści, nawet jeśli przepisy tego nie precyzują, ale decyzja zapada na poziomie szkoły, jak to się dzieje na przykład w Holandii i Zjednoczonym Królestwie. Powody zdrowotne mogą być też podawane przez szkoły lub rodziców, którzy chcą zastosowania metody powtarzania klas jako środka zaradczego. Na przykład w Luksemburgu długa nieobecność spowodowana chorobą (17) może stanowić dla rady klasowej (conseil de classe) podstawę wydania decyzji o powtarzaniu klasy, z kolei w Słowenii rodzice mogą zażądać, by dziecko powtarzało klasę ze względu na problemy zdrowotne. Podobna sytuacja występuje w Republice Czeskiej, gdzie rodzice mają prawo złożyć taki wniosek, nawet jeśli uczeń powtarzał już klasę na danym etapie. z drugiej strony w Liechtensteinie długotrwała choroba może stanowić uzasadnienie promowania ucznia mającego problemy w nauce.

W niektórych państwach, tzn. we Włoszech, na Cyprze, Węgrzech, w Polsce, Portugalii i Rumunii, liczba nieobecności ucznia (usprawiedliwionych i nieusprawiedliwionych) może być jedyną przyczyną powtarzania przez ucznia klasy. w każdym z nich określony jest limit nieobecności, po przekroczeniu którego powtarzanie roku może okazać się konieczne. We Włoszech, jeśli wskaźnik obecności wynosi mniej niż 75% wszystkich godzin dydaktycznych, uczeń może zostać zmuszony do powtarzania roku. Na Cyprze uczniowie powtarzają klasy, jeśli byli nieobecni na 51 lekcjach bez podania ważnych przyczyn lub na 161 lekcjach niezależnie od powodu. Na Węgrzech, jeśli ogólna liczba nieobecności ucznia przekracza 250 lekcji w danym roku szkolnym albo jeśli opuści on ponad 30% lekcji z danego przedmiotu, w wyniku czego nauczyciel nie jest w stanie dokonać oceny pod koniec roku szkolnego,

(17) Brak szczegółowych regulacji dotyczących liczby dni nieobecności, dlatego decyzję podejmuje conseil de classe.

42

Page 44: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 3 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h ś r edn ic h i s t opn ia

43

konieczne jest powtarzanie klasy, chyba że nauczyciele pozwolą uczniowi na zaliczenie zaległych sprawdzianów. w Portugalii w szkołach średnich i stopnia (w trzeci cyklu ensino básico) ogólna roczna liczba nieobecności nieusprawiedliwionych nie może przekroczyć trzykrotnej wielokrotności tygodniowej liczby godzin danego przedmiotu. Zgodnie z prawem rumuńskim i polskim można wymagać powtarzania klas, jeśli uczniowie są nieobecni na ponad 50% ogólnej rocznej liczby lekcji. w Polsce, jeśli wskaźnik obecności ucznia wynosi poniżej 50% lekcji, a nieobecności są usprawiedliwione, może on przystąpić do specjalnego sprawdzianu powtórkowego. w Rumunii, jeśli uczeń opuści 40 lub więcej lekcji bez podania ważnej przyczyny albo 30% lub więcej wszystkich lekcji danego przedmiotu/modułu w ciągu roku, może zostać wydalony ze szkoły, ale zachowuje prawo do ponownego zapisu do następnej klasy w tej samej placówce i w tym samym roku nauki. Ponadto uczniowie uznawani są za „wstrzymanych”, jeśli nieobecność wynika z udziału w uroczystościach albo krajowych i/lub międzynarodowych zawodach sportowych, artystycznych bądź kulturalnych. To samo dotyczy uczniów, którzy otrzymali stypendium lub uczęszczali przez jakiś czas do szkoły w innym państwie.

Przy podejmowaniu decyzji o promocji w kilku państwach bierze się też pod uwagę sytuację rodzinną. w Luksemburgu dziecko może powtarzać klasę ze względu na długą nieobecność spowodowaną trudną sytuacją rodzinną. w Słowenii uczeń może zostać przetrzymany w niższej klasie ze względu na przeprowadzkę. w Liechtensteinie niekorzystne okoliczności rodzinne lub zmiana szkoły mogą być uzasadnieniem promowania do kolejnej klasy ucznia mającego problemy w nauce. We Wspólnocie Francuskiej i Flamandzkiej Belgii, a także we Włoszech i Rumunii pewną rolę w promocji do następnej klasy odgrywa zachowanie ucznia. Jeśli ocena z zachowania jest niższa od średniej, uczniowi grozi powtarzanie roku (18). Ogólna ewaluacja dokonywana po koniec każdego roku we Wspólnocie Flamandzkiej i Niemieckojęzycznej Belgii uwzględnia ocenę intelektualną i społeczną oraz ocenę zachowania. w Polsce sytuacja jest nieco inna, ponieważ zachowanie ucznia nie jest brane pod uwagę przy promocji. Uczeń jednak może zostać zatrzymany w tej samej klasie, jeśli otrzyma najniższą ocenę roczną z zachowania (zachowanie nieodpowiednie) po raz drugi z rzędu. Jeśli uzyska najniższą ocenę z zachowania po raz trzeci, to automatycznie zostaje zatrzymany na kolejny rok, a w przypadku nauki w ostatniej klasie – nie kończy szkoły.

3.1.2. Postępy w nauce

W każdym państwie, w którym prawo dopuszcza powtarzanie klasy w szkole średniej i stopnia, głównym kryterium stosowanym przy podejmowaniu decyzji w tej sprawie są postępy w nauce. Określa się je najczęściej albo na podstawie stopni, albo na podstawie ogólnej oceny uwzględniającej stopnie, umiejętności i poziom osiągnięć w ciągu roku.

W większości państw postępy ucznia w nauce są wyrażane w stopniach i pod koniec roku szkolnego decyzja o tym, czy powinien on powtarzać klasę, zapada na ich podstawie. Stopnie mogą wyrażać kilka aspektów osiągnięć, takich jak wyniki sprawdzianów, motywacja, zachowanie lub nabyte umiejętności; czasami łączy się je, aby uzyskać ostateczną ocenę ogólną, średnią dla każdego przedmiotu lub ogólną średnią ze wszystkich przedmiotów. Decyzja, czy uczeń przechodzi do kolejnej klasy, czy też musi powtarzać rok, opiera się na zdefiniowanej skali, która pokazuje, czy uzyskane oceny są wystarczające do promocji. Liczba uzyskanych ocen niezadowalających wskaże, czy

(18) We Wspólnocie Flamandzkiej jest to możliwe, jeśli zakładają to przepisy szkoły.

Page 45: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

44

konieczne jest powtórzenie klasy. Niektóre przedmioty mogą mieć większą wagę od innych. w części państw stosujących zasadę warunkowej promocji uczniowie podlegają ocenie ogólnej, a nie opartej na stopniach (zob. sekcja 3.2.2).

W 20 państwach, w których głównym kryterium decyzji o powtarzaniu klasy jest ocena końcowa, występują istotne różnice w zakresie liczby przedmiotów, których dany uczeń może nie zaliczyć bez powtarzania roku. w Bułgarii, Niemczech, Włoszech i Austrii, żeby przejść do kolejnej klasy, trzeba uzyskać minimalne oceny ze wszystkich przedmiotów. Na Węgrzech, w Polsce, Rumunii i na Słowacji do powtarzania roku mogą zostać zmuszeni uczniowie, którzy nie zaliczą dwóch przedmiotów. w Republice Czeskiej, Estonii, Hiszpanii, na Łotwie i w Słowenii klasę powtarza się w przypadku otrzymania trzech lub więcej ocen niezadowalających. w Luksemburgu, Liechtensteinie i Turcji głównym kryterium promocji jest minimalna średnia ocena z wszystkich przedmiotów.

W trzech państwach – w Grecji, na Cyprze i w Portugalii – niektóre przedmioty mają większą wagę i wyniki z tych priorytetowych przedmiotów odgrywają istotną rolę w promocji. w Grecji przedmioty szkolne podzielone są na dwie grupy. Wyniki osiągane z przedmiotów z grupy „A” przeważają nad tymi z grupy „B”. Do grupy „B” należą: wychowanie fizyczne, plastyka i muzyka, ekonomia, technologia i szkolne poradnictwo zawodowe. Pozostałe przedmioty zalicza się do grupy „A”. Na Cyprze uczniowie nie otrzymują promocji, jeśli nie zdadzą matematyki i współczesnego języka greckiego. Ponadto uczniowie nie przechodzą do kolejnej klasy, jeśli nie zaliczą trzech lub więcej przedmiotów, z których egzaminy zdają pod koniec roku (współczesny język grecki, historia, matematyka i fizyka) lub jeśli nie zaliczą dwóch z tych przedmiotów i dwóch przedmiotów nieobjętych egzaminem. w systemie portugalskim na poziomie szkoły średniej i stopnia uczniowie powtarzają ostatnią klasę, jeśli uzyskają niezadowalające stopnie jednocześnie z języka portugalskiego i matematyki, z trzech przedmiotów lub z dwóch przedmiotów i własnego projektu (área do projeto).

W innych państwach do ewaluacji postępów ucznia wykorzystuje się ocenę ogólną. Choć może ona uwzględniać stopnie (ocena ostateczna, średnia z każdego przedmiotu lub ogólna średnia z wszystkich przedmiotów), nie są one jedynym kryterium przy podejmowaniu decyzji o promocji lub powtarzaniu roku – bierze się pod uwagę także umiejętności uczniów, ogólny rozwój, przewidywane wyniki i poziom osiągnięć w ciągu roku. Taka sytuacja jest w sześciu państwach: Belgii, Danii, Francji, Malty, Finlandii i Szwecji.

W Belgii decyzja o promocji ucznia, jego opóźnieniu lub zatrzymaniu w klasie podejmowana jest na podstawie oceny pracy w ciągu całego roku szkolnego. We Wspólnocie Niemieckojęzycznej brane są też pod uwagę wyniki dwóch egzaminów celem sprawdzenia, czy osiągnięto cele dydaktyczne z wszystkich przedmiotów. We Wspólnocie Francuskiej i Flamandzkiej także mogą być organizowane egzaminy. Jednak szkoły mają autonomię w doborze metod oceniania i procedurach promocji uczniów.

Dania, Francja, Malta i Szwecja określiły podobne kryteria powtarzania klas. We Francji rada klasowa (conseil de classe) opiera swoją decyzję na ocenie ucznia i wydaje zalecenia dotyczące promocji lub powtarzania klasy, biorąc pod uwagę główne kryterium, tzn. opanowanie kluczowych umiejętności określonych dla poziomu 3 (collège). Na Malcie głównym kryterium promocji jest uzyskanie przez ucznia oceny minimalnej z przedmiotu nauczanego na danym poziomie edukacyjnym. Jeśli jakiś uczeń mający problemy w nauce nie posiadł tych umiejętności, stosuje się opóźnienie promocji,

Page 46: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 3 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h ś r edn ic h i s t opn ia

ponieważ środek ten uznawany jest za drugą szansę pozwalającą na osiągnięcie oczekiwanego poziomu. w Danii ostateczna ocena ucznia, któremu grozi powtarzanie klasy, opiera się także na kompetencjach wymaganych na danym poziomie edukacji. w państwie tym, w przeciwieństwie do Francji i Malty, ostatecznej oceny dokonuje się tylko w sytuacji, gdy pojawiają się wątpliwości co do postępów dziecka w ciągu roku. w Szwecji jedynym określonym na szczeblu centralnym kryterium nieudzielenia promocji jest ogólny rozwój ucznia, a decydując o pozostawieniu na drugi rok bierze się pod uwagę, czy środek ten jest właściwy w przypadku danego dziecka.

W Finlandii istnieją tylko dwa scenariusze, w których uczniowie nie otrzymują promocji, tzn. gdy po dokonaniu oceny okazuje się, że nie zdadzą jednego lub kilku przedmiotów, albo gdy pomimo odpowiednich ocen ich ogólny rozwój intelektualny był na tyle słaby, by uzasadnić celowość powtarzania klasy. Analogicznie uczniowie ze słabymi stopniami mogą zyskać szansę na przejście do kolejnej klasy, jeśli uzna się, że są w stanie ukończyć ją na odpowiednim poziomie.

3.2. Ograniczenia możliwości powtarzania klasy

W państwach, w których możliwe jest powtarzanie przez ucznia klasy, wprowadzono kilka środków, mających ograniczać tę praktykę lub umożliwiać jej uniknięcie. Do takich działań należą: nadrabianie zaległości, promocja warunkowa, zakaz powtarzania jednego lub określonego roku szkolnego oraz nałożone limity, określające, ile razy można powtarzać klasę w szkole średniej.

Rys. 3.2: Ograniczenia możliwości powtarzania klas w szkołach średnich i stopnia (ISCED 2), 2009/10

Określane centralnie Autonomia lokalna lub instytucji Brak ograniczeń

Możliwość nadrobienia

Promocja warunkowa

Ograniczona liczba powtarzanych lat

Zmiana ścieżek kształcenia

Zmiana szkoły

Promocja automatyczna

Źródło: Eurydice. UK (1): UK-ENG/WLS/NIR

3.2.1. Moż l iwość nadrobienia zaleg łości pod koniec roku szkolnego

W niemal wszystkich państwach, gdzie powtarzanie klasy jest zakorzenioną praktyką (z wyjątkiem Francji, Malty i Portugalii), uczniowie, którzy nie poradzili sobie w danym roku, mają możliwość ponownego zdawania egzaminów lub podjęcia dodatkowej nauki w celu poprawienia stopni i uniknięcia konieczności powtarzania roku. Wyniki uzyskane z powtórnych egzaminów lub w czasie dodatkowej nauki mają wpływ na ostateczną decyzję w sprawie promocji lub pozostawienia ucznia w danej klasie.

45

Page 47: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

46

W większości krajów, gdzie są możliwości nadrabiania zaległości, liczba powtarzanych egzaminów jest ograniczona do jednego lub dwóch. Wyjątek stanowią Grecja, Hiszpania i Słowenia (w dziewiątej klasie), gdzie uczniowie mający problemy w nauce są uprawnieni do ponownego zdawania egzaminów z każdego niezaliczonego przedmiotu. w Estonii, na Litwie i w Luksemburgu uczniowie mający trudności są odpowiednio kierowani i uzyskują możliwość dodatkowej nauki, co ma pomóc im w poprawieniu wyników. Jeśli im się to uda, zostają przyjęci do kolejnej klasy. Również na Litwie i w Luksemburgu szkoła ma obowiązek udzielania uczniom indywidualnego wsparcia i zapewnienia im możliwości dodatkowej nauki.

W Belgii (Wspólnota Francuska i Flamandzka), Danii, Holandii i Finlandii decyzja o udostępnieniu uczniom takich możliwości oraz ich formie należy do szkoły. w dekrecie o edukacji podstawowej w Finlandii zapisano, że uczniowie borykający się z trudnościami powinni mieć możliwość wykazania, że osiągnęli wystarczający poziom. Procedura podejmowania decyzji w tej sprawie powinna być zapisana w lokalnym programie nauczania. Standardowo powtórka egzaminu obejmuje sprawdzian pisemny i rozmowę z nauczycielem. Metoda ponownej oceny powinna być dostosowana do wieku i kompetencji ucznia.

3.2.2. Promocja warunkowa

W Niemczech, Hiszpanii, Austrii, Polsce i Liechtensteinie, gdzie liczą się stopnie (zob. 3.1.2.), uczniowie borykający się z trudnościami mają możliwość uzyskania warunkowej promocji do kolejnej klasy. w Niemczech promocja warunkowa jest możliwa w przypadku określonych lat nauki i niektórych typów szkół. Stosuje się ją, jeśli uczeń nie otrzymał stopni koniecznych do przejścia do następnej klasy, ale oczekuje się, że uzyska pomyślnie wyniki w kolejnym roku szkolnym, na co wskazywałyby jego dotychczasowe osiągnięcia i rozwój ogólny. Promocja warunkowa nie jest przyznawana, jeśli wiązałaby się z uzyskaniem formalnych kwalifikacji lub uprawnień, na przykład na końcu szkoły średniej i stopnia. w Hiszpanii uczniowie, którzy otrzymają na koniec roku maksymalnie dwie oceny niedostateczne, mogą przejść do kolejnej klasy, ale muszą zapisać się na opracowany przez nauczycieli program zaradczo-przeglądowy i przejść konieczną ewaluację. Bierze się ją pod uwagę w określaniu, czy mogą oni kontynuować naukę niezaliczonych przedmiotów, oraz przy podejmowaniu decyzji o promocji i uzyskaniu świadectwa. w wyjątkowych okolicznościach dany uczeń może otrzymać promocję do następnej klasy, nawet jeśli nie zaliczył trzech przedmiotów, pod warunkiem że grono pedagogiczne uzna, iż nauka w kolejnej klasie nie skończy się porażką i przyczyni się do poprawy jego wyników. w Polsce uczniowie, którzy nie zdali egzaminów poprawkowych, mogą uzyskać promocję warunkową tylko z jednego przedmiotu, pod warunkiem że znajduje się on w programie nauczania klasy, do której mieliby przejść. w Austrii uczniowie mający trudności mogą uniknąć konieczności powtarzania klasy, jeśli w poprzednim roku zdali przedmiot, którego w tym roku nie zaliczyli, i jeśli ich bieżące umiejętności zdają się wskazywać, że odniosą sukces w kolejnym roku, jeśli przejdą do następnej klasy. w Liechtensteinie decyzja o tym, czy uczeń mający trudności może uzyskać warunkową promocję do następnej klasy, opiera się na jego bieżących osiągnięciach, stopniach, procesie nauczania i przewidywaniach co do rozwoju osobistego i naukowego.

3.2.3. Ograniczenia l iczby powtarzanych lat i krotności powtarzania klasy

W niektórych państwach ogranicza się możliwość powtarzania klas, wydając przepisy dotyczące liczby powtarzanych lat i określa się klasy w szkole średniej i stopnia, w których uczeń może być zatrzymany. Na przykład w Liechtensteinie wolno powtarzać daną klasę tylko raz. w Luksemburgu uczniowie nie mogą więcej niż dwa razy podejmować nauki w tej samej klasie; wyjątek stanowi

Page 48: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 3 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h ś r edn ic h i s t opn ia

47

ostatnia klasa szkoły średniej i stopnia i ostatni rok kursu szkoleniowego, które wolno powtarzać maksymalnie trzy razy. w Słowenii uczniom nie można nakazać powtarzania ostatniej klasy obowiązkowej szkoły średniej, dlatego zapewnia im się różne sposoby nadrabiania zaległości. Na Cyprze liczba dopuszczalnych powtórzeń ma związek z instytucją: w danej szkole wolno powtarzać klasę tylko dwa razy. w przypadku pozostania w klasie po raz trzeci uczeń musi zapisać się do innej szkoły.

We Wspólnocie Francuskiej i Niemieckojęzycznej Belgii, Luksemburgu i Austrii ograniczenia dotyczą całej szkoły średniej i stopnia. We Wspólnocie Francuskiej i Niemieckojęzycznej Belgii uczeń nie może realizować pierwszego dwuletniego cyklu (degré) na poziomie szkoły średniej i stopnia dłużej niż trzy lata. We Wspólnocie Niemieckojęzycznej wyjątek można poczynić w przypadku poważnej choroby. w Luksemburgu ogólna liczba powtarzanych klas w szkole średniej i stopnia jest ograniczona do dwóch. w Austrii uczeń mający trudności nie może realizować ośmioletniej szkoły Allgemeinbildende höhere Schule przez więcej niż 10 lat.

We Francji prawo nakłada ograniczenia dotyczące określonych lat szkoły średniej i stopnia (collège), która jest podzielona na trzy etapy dydaktyczne: etap przystosowawczy (11-12 lat), etap główny i etap doradczy (14-15 lat). Rada klasowa (conseil de classe) może zasugerować, by uczeń powtarzał klasę kończącą każdy cykl (czyli szóstą, czwartą i trzecią). w college powtarzanie w ramach cyklu może odbywać się wyłącznie na żądanie lub za zgodą rodziców bądź ucznia, jeśli osiągnął on pełnoletniość.

W Republice Czeskiej, Danii i Hiszpanii limity dotyczą całej edukacji obowiązkowej; łączna liczba dopuszczalnych powtórek jest ograniczona do dwóch. w Republice Czeskiej uczeń może powtarzać tylko jedną klasę na pierwszym etapie (szkoła podstawowa) i jedną klasę na drugim etapie (szkoła średnia i stopnia). Uczeń, który powtarzał już klasę w ramach danego etapu, przechodzi do następnej klasy niezależnie od osiągniętych wyników. Duńskie prawo stanowi, że uczniowie nie mogą powtarzać klasy więcej niż raz w ciągu całej nauki w szkole, chyba że zajdą wyjątkowe okoliczności. w Hiszpanii uczeń może powtarzać dwa razy wyłącznie czwartą klasę szkoły średniej i stopnia i tylko jeśli nie powtarzał wcześniej żadnej klasy na tym poziomie nauczania.

3.2.4. Zmiana ścieżek lub szko ły jako alternatywa wobec powtarzania klas

W Belgii, Niemczech, na Litwie, w Luksemburgu, Holandii, Austrii, Liechtensteinie i na Słowacji istnieje kilka rodzajów placówek na poziomie szkoły średniej i stopnia. w niemal wszystkich tych państwach struktura systemu edukacji daje uczniom możliwość przejścia do innych typów ścieżek lub szkół na początku nauki na poziomie średnim.

W Belgii pod koniec pierwszego dwuletniego cyklu (degré) szkoły średniej i stopnia uczniowie mogą zdecydować się na kursy o nastawieniu akademickim, technicznym, artystycznym lub zawodowym. Niezależnie od tego, czy ukończyli oni pierwszy etap szkoły średniej, mogą w wieku 15 lat zostać przyjęci do drugiego etapu kształcenia zawodowego.

W Luksemburgu uczniowie mający trudności są kierowani do innych rodzajów kursów (technicznych, zawodowych lub na szkolenia techniczne) albo pozostają na tym samym poziomie przez dodatkowy rok. Ta druga opcja jest przygotowana z myślą o uczniach, którzy nie posiedli wystarczających kompetencji, ale uznaje się, że są w stanie zdobyć je w czasie powtarzania klasy.

W Niemczech dopuszcza się przeniesienie ucznia na inny kurs lub do innej szkoły, na przykład z Gymnasium do Realschule lub Hauptschule. Podobna procedura obowiązuje w Holandii, gdzie

Page 49: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

48

uczeń borykający się z problemami w trakcie kształcenia przeduniwersyteckiego (Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs – VWO) może zamiast powtarzania roku zostać skierowany na inny rodzaj kursu, taki jak edukacja na poziomie średnim wyższym (Hoger algemeen voortgezet onderwijs – HAVO) lub kształcenie przedzawodowe (Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs – VMBO).

W Hiszpanii programy początkowego kształcenia zawodowego (Programas de Cualificación Profesional Inicial – PCPI) mają zapobiegać przedwczesnemu przerywaniu nauki, otwierając nowe możliwości edukacji i uzyskiwania kwalifikacji oraz wspierać dostęp do zatrudnienia. Programy PCPI są kierowane do uczniów w wieku ponad 16 lat, którzy nie uzyskali certyfikatu Graduado en Educación Secundaria Obligatoria. w wyjątkowych okolicznościach sytuacja ta może też dotyczyć dzieci w wieku 15 lat, które rozpoczęły drugi rok nauki w szkole średniej, ale nie spełniają wymogów promocji do klasy trzeciej, i musiały już raz powtarzać klasę na tym etapie nauki.

Kierowanie uczniów na kursy alternatywne praktykuje się też w Portugalii, gdzie osoby mające problemy mogą wybrać Kursy Kształcenia i Szkoleń (Cursos de Educação e Formação – CEF) w celu uniknięcia konieczności powtarzania klasy w szkole średniej i stopnia. Kursy te dają młodym uczniom w wieku 15 lat lub starszym, którzy nie ukończyli szóstego lub dziewiątego roku nauki w szkołach ogólnodostępnych, kolejną szansę, a jednocześnie przygotowują do wejścia w świat pracy z kwalifikacjami zawodowymi i edukacyjnymi.

W Austrii w Hauptschule uczniowie mogą zmieniać ścieżki w ramach tej samej szkoły i tej samej grupy wiekowej. Uniknięciu powtarzania klasy służy kontynuacja kolejnego etapu nauki w grupie uczniów o obniżonych umiejętnościach, dająca szansę na poprawę wyników z określonego przedmiotu.

Zmiana szkół to środek zapobiegający powtarzaniu klas na Litwie i Słowacji. Na Litwie uczniowie, którzy nie chcą powtarzać klasy, mogą przenieść się do szkoły dla uczniów o obniżonym poziomie – w innej szkole ogólnokształcącej, szkole zawodowej lub szkole dla młodzieży (19) – albo kontynuować edukację niezależnie. Na Słowacji uczniowie są kierowani albo do szkół specjalnych, albo do klas specjalnych w szkołach ogólnodostępnych.

3.3. Działania podejmowane w czasie powtarzania klas

W niektórych państwach, w których powtarzanie klas jest środkiem służącym do przezwyciężania trudności, przepisy mówią o środkach, jakie powinny być podejmowane w czasie powtórnego realizowania danego roku. Powtarzaniu roku w Hiszpanii towarzyszy określony program indywidualny mający na celu pomoc uczniom w przezwyciężaniu trudności z poprzedniego roku. Szkoły realizują takie programy po konsultacji z władzami oświatowymi. w Luksemburgu powtarzanie klasy zawsze wiąże się z działaniami wspomagającymi, określanymi wspólnie przez nauczycieli uczących w danej klasie, tworzących radę klasową (conseil de classe). Za zgodą dyrektora szkoły conseil de classe może zaproponować zmodyfikowany plan lekcji dla ucznia powtarzającego klasę. Dzięki temu uczniowie mogą być zwolnieni z niektórych przedmiotów, pod warunkiem że spędzają ten czas na zajęciach wyrównawczych lub powtórzeniowych. w Portugalii conselho de turma (rada klasowa) sporządza raport analityczny na temat każdego ucznia powtarzającego klasę, określający cele dydaktyczne, których nie osiągnął on w roku poprzednim, a także rodzaj zajęć dydaktycznych, jakie powinien zrealizować w czasie powtarzanego roku. Na Węgrzech, jeśli uczeń drugoroczny powtarzał

(19) Szkoły młodzieżowe prowadzą kształcenie nastolatków w wieku 12-16 lat, mających trudności pod względem

społecznym i pedagogicznym,.

Page 50: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 3 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h ś r edn ic h i s t opn ia

już wcześniej jedną lub dwie klasy, szkoła musi zapewnić mu lekcje wyrównawcze, dające możliwość osiągnięcia określonego poziomu.

3.4. Uczestnicy procesu decyzyjnego w sprawie powtarzania klas

W większości państw procedura decyzyjna o powtarzaniu klasy oraz rola uczestniczących w niej podmiotów jest określona w przepisach. Mogą w niej brać udział pracownicy szkoły, rodzice ucznia lub organy zewnętrzne, takie jak władze lokalne lub oświatowe oraz poradnie. Jednak w większości przypadków decyzja o tym, czy uczeń powinien przejść do następnej klasy czy powtarzać bieżącą, należy do szkoły. Jeśli chodzi o rodziców, stopień ich zaangażowania w proces decyzyjny różni się w zależności od kraju. Ponadto w niektórych państwach dopuszcza się także ocenę zewnętrzną, podczas gdy w innych jest ona obowiązkowa, na przykład w przypadku złożenia przez rodziców odwołania.

3.4.1. Rola pracowników oświatowych w szkole i poza nią

W niemal wszystkich państwach na poziomie szkoły średniej placówki odgrywają kluczową rolę w określaniu, czy uczeń powinien przejść do kolejnej klasy czy powtarzać bieżącą. Na tym szczeblu kształcenia lekcje prowadzone są z podziałem na przedmioty przez nauczycieli poszczególnych przedmiotów i za daną klasę odpowiada wyznaczony nauczyciel. Osoba ta wraz z innymi nauczycielami uczącymi daną klasę (lub całym gronem pedagogicznym szkoły) uczestniczy w procesie decyzyjnym. Niekiedy biorą w nim udział inne podmioty, np. pracownicy socjalni, edukatorzy, psychologowie i doradcy zawodowi.

Rys. 3.3: Rola pracowników oświatowych ze szkoły i spoza niej w procesie decyzyjnym dotyczącym powtarzania

klas w szkole średniej i stopnia (ISCED 2), 2009/10

Propozycja Konsultacje Decyzja Autonomia szkolna lub lokalna

Nauczyciel prowadzący klasę

Inna kadra dydaktyczna

Dyrektor szkoły

Inne podmioty

Promocja automatyczna

Źródło: Eurydice. UK (1): UK-ENG/WLS/NIR.

Dodatkowe uwagi Estonia, Łotwa, Litwa, Węgry, Polska, Rumunia i Słowenia: Nauczyciele klasy jako członkowie grona pedagogicznego szkoły uczestniczą w radzie pedagogicznej, która składa się z pracowników dydaktycznych oraz zarządzających szkoły i jest głównym organem decyzyjnym. Irlandia: Informacje niepełne i niepotwierdzone na szczeblu krajowym. Portugalia: Conselho pedagógigo (rada pedagogiczna) jest włączana do procesu, jeśli proponuje się powtarzanie klasy po raz kolejny oraz w przypadku złożenia odwołania przez rodziców. Zjednoczone Królestwo (SCT): Do kategorii „inne podmioty” należą władze oświatowe, które dzielą się mocą decyzyjną z dyrektorem szkoły, oraz inni specjaliści, np. psychologowie szkolni. Liechtenstein: Do kategorii „inne podmioty” należy Schulrat (rada szkoły), która zostaje włączona do procesu i podejmuje ostateczną decyzję w przypadku, gdy Klassenkonferenz proponuje zmianę szkoły.

49

Page 51: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

Objaśnienia Inne podmioty: Kategoria ta obejmuje innych pracowników oświaty (pracowników socjalnych, edukatorów, doradców, psychologów itp.) pracujących w instytucjach edukacyjnych, a także osoby zatrudnione w centrach specjalistycznych i członków władz lokalnych/oświatowych. Na rysunku nie uwzględniono sytuacji związanych z udziałem rodziców w procesie decyzyjnym, takich jak złożenie odwołania (zob. sekcja 2.5.2).

W większości państw głównym podmiotem decyzyjnym jest rada pedagogiczna, organ składający się z nauczycieli. Jej skład bywa różny: w niektórych krajach obejmuje ona wyłącznie nauczycieli uczących w danej klasie, natomiast w innych także pozostałych nauczycieli i pracowników szkoły. Rola i funkcja rady oraz jej współpraca z innymi podmiotami w obrębie szkoły także zależą od kraju. w Belgii organami decyzyjnymi w sprawach związanych z promocjami, powtarzaniem roku i prowadzeniem ucznia są conseil de classe/klassenraad/Klassenrat oraz rada rekrutacyjna. Conseil de classe/klassenraad/Klassenrat składa się ze wszystkich członków kadry pedagogicznej odpowiedzialnych za nauczanie danej grupy uczniów. w jej skład wchodzi również dyrektor szkoły, który z tego względu także bierze udział w procesie decyzyjnym. w Niemczech i Liechtensteinie decyzję o powtarzaniu roku podejmuje Klassenkonferenz (rada klasowa), składająca się ze wszystkich pracowników uczących dane dziecko, której przewodniczy nauczyciel prowadzący daną klasę. w Niemczech w bardziej skomplikowanych przypadkach kwestią tego, czy uczeń powinien powtarzać klasę, zajmuje się Lehrerkonferenz, organ obejmujący całą kadrę pedagogiczną pod przewodnictwem dyrektora. Ostateczną decyzję podejmuje Klassenkonferenz. w Portugalii, podobnie jak w przypadku drugiego cyklu ensino basico, decyzje dotyczące promocji, powtarzania klasy i prowadzenia ucznia podejmują nauczyciele klasy w ramach conselho de turma (rady klasowej).

W kilku państwach (Estonia, Łotwa, Litwa, Węgry, Polska, Rumunia i Słowenia) głównym organem decyzyjnym odpowiedzialnym za promocję jest rada pedagogiczna składająca się ze wszystkich nauczycieli danej szkoły oraz członków kadry zarządzającej. Podejmuje ona decyzje na podstawie stopni wystawianych przez nauczycieli odpowiedzialnych za daną klasę. Należy odnotować, że na Litwie zalecenia dotyczące promocji lub zatrzymania danego ucznia wydaje nauczyciel wyznaczony do danej klasy. Podobnie na Cyprze w procesie decyzyjnym uczestniczą nauczyciele wystawiający stopnie z poszczególnych przedmiotów oraz szkolna rada nauczycieli (kathigitikos Syllogos), która akceptuje te oceny.

W niektórych państwach odpowiedzialność za decyzję o zatrzymaniu ucznia w tej samej klasie spoczywa przede wszystkim na dyrektorze placówki, który współpracuje z różnymi podmiotami w szkole i poza nią. w Republice Czeskiej dyrektor szkoły bierze pod uwagę opinię rady pedagogicznej, do której należą wszyscy pracownicy dydaktyczni. Jej rola polega na rozważeniu przypadków uczniów, którzy nie spełnili kryteriów promocji, oraz przekazaniu zaleceń dyrektorowi szkoły. w Danii i Szwecji przed podjęciem decyzji dyrektor konsultuje się z rodzicami ucznia. w Finlandii i na Słowacji podejmuje on tę decyzję w porozumieniu z nauczycielami prowadzącymi klasę ucznia. Na Malcie dyrektor szkoły bierze pod uwagę zarówno opinię nauczycieli ucznia, jak i jego rodziców. w Zjednoczonym Królestwie dyrektor szkoły zasięga informacji poprzez rozmowy z nauczycielami i innymi pracownikami, mającymi do czynienia z dzieckiem w szkole, oraz z organami zewnętrznymi. Jednak decyzja o zatrzymaniu ucznia w danej klasie zasadniczo wymaga zgody rodziców (zob. część 3.4.2) po szczegółowym omówieniu jej wpływu na dziecko.

W niektórych państwach przed podjęciem decyzji o tym, czy mający problemy uczeń powinien przejść do kolejnej klasy, w celu dokonania lepszej oceny jego sytuacji szkoła może poprosić o dalsze porady

50

Page 52: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 3 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h ś r edn ic h i s t opn ia

51

albo na forum wewnętrznym, albo zwracając się do organu zewnętrznego. w Hiszpanii najbardziej rozpowszechnionymi poradniami dla szkół średnich są szkolne wydziały psychologiczne. Są one zorganizowane w ramach szkoły i składają się z dyrektora wydziału (zazwyczaj jest to szkolny psycholog), nauczycieli wspierających i pracowników socjalnych. Pracownicy wydziału psychologicznego zawsze uczestniczą w spotkaniach oceniających, w czasie których udzielają informacji i porad lub przedstawiają dowody na poparcie ewaluacji lub postępów ucznia. Do wydziału psychologicznego może zwrócić się każdy członek społeczności szkolnej (zespół zarządzający, nauczyciele, uczniowie i rodziny). Ostateczna decyzja o promocji ucznia jest podejmowana kolegialnie przez nauczycieli danej klasy. w Liechtensteinie, w przypadku gdy uczeń z trudnościami jest zagrożony pozostaniem w tej samej klasie, nauczyciele, Klassenkonferenz (rada klasowa) i Schulrat (rada szkolna) mogą konsultować się ze szkolnymi służbami psychologicznymi, pracownikami socjalnymi i nauczycielami wspierającymi.

W Belgii, Danii i Zjednoczonym Królestwie przed podjęciem decyzji o zatrzymaniu w klasie ucznia, który ma problemy, szkoła może poprosić organ zewnętrzny o przeprowadzenie dodatkowej oceny dziecka. w Belgii przy ocenianiu ucznia mającego problemy conseil de classe/klassenraad/Klassenrat może posługiwać się informacjami zebranymi przez poradnię psychologiczno-medyczno-socjalną (Centre psycho-médico-social we Wspólnocie Francuskiej, Centrum voor Leerlingenbegeleiding we Wspólnocie Flamandzkiej i Psycho-Medizinisch Soziales Zentrum we Wspólnocie Niemieckojęzycznej) oraz pochodzącymi ze wszystkich rozmów przeprowadzonych z uczniem i jego rodzicami. Ostateczną decyzję podejmuje conseil de classe/klassenraad/Klassenrat. w Danii, jeśli szkoła postanowi zwrócić się do instytucji zewnętrznych z prośbą o dokonanie dodatkowej oceny uczniów mających problemy w nauce, ewaluację taką przeprowadza Pædagogisk Psykologisk Rådgivning (poradnia psychologiczno-pedagogiczna). Ostateczną decyzję podejmuje dyrektor szkoły. w Zjednoczonym Królestwie (Anglia, Walia i Irlandia Północna) przed podjęciem decyzji o przemieszczeniu ucznia z jego grupy wiekowej dyrektor szkoły zasięga porady u specjalistów zewnętrznych – psychologów szkolnych i miejscowych władz. Nieco inna sytuacja panuje w Szkocji, gdzie kompetencje decyzyjne są podzielone między dyrektora szkoły i władze lokalne. Jedynie w Irlandii wszystkie decyzje dotyczące przechodzenia ucznia do kolejnej klasy w szkole średniej i stopnia zapadają poza szkołą. Wyjątki od normalnej promocji na żądanie zespołu zarządzającego szkołą aprobuje Departament Edukacji i Umiejętności, który może zgodzić się na powtarzanie przez ucznia roku.

3.4.2. Rola rodziców

We wszystkich państwach szkoły regularnie informują rodziców o postępach ich dziecka w czasie roku szkolnego. Pod koniec każdego roku szkolnego przekazuje im się decyzję, czy przejdzie ono do kolejnej klasy, czy też zostanie zatrzymane w dotychczasowej. w niektórych państwach (Estonia, Dania, Malta, Holandia i Szwecja), gdy uczniowi grozi powtarzanie klasy, przed podjęciem decyzji o promocji (lub jej braku) szkoła powinna skonsultować się z rodzicami na temat ich poglądów w tej sprawie. Ostateczna decyzja zapada jednak na poziomie placówki nawet bez zgody rodziców. w Holandii szkoła i rodzice omawiają rozwój dziecka, jego osiągnięcia, wyniki i postawę. Jeśli nie ma zgody co do promocji, rodzice mogą omówić sprawę ze szkołą i przedłożyć argumenty przemawiające za inną decyzją. Jeśli między stronami nie ma porozumienia, ostateczną decyzję podejmuje szkoła.

W kilku państwach rodzice pełnią bardziej aktywną rolę w procesie decyzyjnym. w zależności od kraju udział rodziców może przybierać trzy formy: ich zgoda jest potrzebna do zatrzymania dziecka w niższej

Page 53: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

52

klasie, mogą oni poprosić o powtarzanie klasy przez dziecko lub złożyć odwołanie od decyzji o powtarzaniu roku. Tylko w Zjednoczonym Królestwie decyzja o zatrzymaniu ucznia w niższej klasie jest standardowo podejmowana za zgodą rodziców po dokładnym przedyskutowaniu jej potencjalnych konsekwencji dla dziecka. We Wspólnocie Flamandzkiej Belgii (20), we Francji i na Węgrzech rodzice mogą zdecydować, by ich dziecko powtarzało klasę, jeśli uważają, że poprawiłoby to jego wyniki w szkole. w Republice Czeskiej i Słowenii rodzice mają prawo poprosić o zatrzymanie dziecka w klasie, ale wyłącznie w przypadku poważnych problemów zdrowotnych. w Szwecji rodzice także mogą poprosić o zatrzymanie dziecka w tej samej klasie. Ostateczną decyzję podejmuje dyrektor szkoły, który bierze pod uwagę ogólny rozwój ucznia oraz, czy takie rozwiązanie jest dla niego najbardziej odpowiednie.

W kilku państwach rodzice mogą odwołać się od podjętej przez szkołę decyzji o zatrzymaniu dziecka w tej samej klasie. Procedura może mieć charakter wyłącznie wewnętrzny, a w przypadku niezgody między szkołą a rodzicami włączane są podmioty zewnętrzne. Na przykład w Republice Czeskiej, na Litwie, w Portugalii i Liechtensteinie procedura związana ze składaniem odwołania przez rodziców jest realizowana wewnętrznie. w Republice Czeskiej rodzice – jeśli mają wątpliwości co do właściwej oceny ich dziecka – mogą zażądać od dyrektora szkoły ponownego przeegzaminowania ucznia przez wewnętrzną szkolną komisję egzaminacyjną. Rodzice mogą zwrócić się do władz regionalnych tylko w sytuacji, gdy uczący dziecko nauczyciel danego przedmiotu jest dyrektorem szkoły. Jeśli odwołanie ma mocne podstawy, władze regionalne mogą zdecydować, że dany przypadek powinien zostać rozpatrzony przez komisję egzaminacyjną innej szkoły. Na żądanie podczas takiego egzaminu może być obecny inspektor szkolny. Wynik ponownego egzaminu (zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego) ma charakter ostateczny. Na Litwie, jeśli rodzice nie zgadzają się z decyzją o powtarzaniu przez ich dziecko klasy, dyrektor szkoły może przeanalizować informacje, które były podstawą decyzji nauczyciela klasy lub przedmiotu i przekazać sprawę do ostatecznego rozpatrzenia radzie pedagogicznej. w Portugalii w trzecim cyklu ensino basico rodzice mogą odwołać się do rady zarządzającej szkoły, stosując taką samą procedurę jak w przypadku drugiego cyklu. w Liechtensteinie decyzję o stopniach i powtarzaniu klas podejmuje Klassenkonferenz. Jeśli rodzice nie zgadzają się z decyzją szkoły o konieczności powtarzania klasy i/lub rodzajem edukacji zalecanym dla ich dziecka, mogą złożyć odwołanie od decyzji Klassenkonferenz w ciągu 14 dni, żądając dowodów, że wprowadzenie takiego środka zaradczego jest potrzebne oraz dokonania ponownej oceny dziecka. Ostateczną decyzję podejmuje Schulrat (rada szkoły).

W przypadkach, gdy między rodzicami a szkołą dochodzi do przedłużającego się sporu w sprawie przejścia ucznia do kolejnej klasy, odwołaniu rodziców może towarzyszyć zaangażowanie trzeciej strony. Taka procedura istnieje w Belgii, Hiszpanii (w niektórych Wspólnotach Autonomicznych), Francji, na Węgrzech, w Austrii, Słowenii i Finlandii.

We Wspólnocie Francuskiej i Flamandzkiej Belgii, gdy zawodzi procedura wewnętrzna, rodzice mogą odwołać się na zewnątrz do przewodniczącego komisji odwoławczej. Bierze ona pod uwagę nie tylko braki w wiedzy lub umiejętnościach ucznia w stosunku do pożądanego poziomu, ale także analizuje testy oceniające przeprowadzane przez szkołę, sprawdzając, czy odpowiadają one standardom opracowanym przez różne komisje egzaminacyjne. Jeśli decyzja komisji odwoławczej różni się od rozstrzygnięcia conseil de classe/klassenraad, ma ona moc nadrzędną.

(20) We Wspólnocie Flamandzkiej Belgii uczeń z oceną "A" ("zdał") może powtarzać klasę jako wolny słuchacz tylko za

zgodą szkoły.

Page 54: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 3 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h ś r edn ic h i s t opn ia

W Hiszpanii w większości Wspólnot Autonomicznych wprowadzona jest procedura odwoławcza dla rodziców, a w niektórych prawo określa zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne procedury dla rodzin, które chcą podważyć stopnie lub decyzje dotyczące promocji ich dziecka. Rodzice najpierw odwołują się do zespołu zarządzającego szkołą, który po konsultacji z nauczycielami zaangażowanymi w proces podejmowania tamtej decyzji, ocenia wniosek. Jeśli spór się utrzymuje, rodzice mogą zwrócić się do odpowiedniego ministra edukacji Wspólnoty Autonomicznej, który musi rozwiązać tę kwestię po konsultacji z inspektoratem.

Rys. 3.4: Udział rodziców w podejmowaniu decyzji o powtarzaniu klas w szkołach średnich i stopnia (ISCED 2),

2009/10

Rys. 3.4a: Poziom udziału rodziców Rys. 3.4b: Rodzaje interwencji rodziców

Interwencja Prośba o powtarzanie klasy Odwołanie

Konieczna zgoda

Informacja Konsultacje Informacje/konsultacje

Promocja automatyczna Promocja automatyczna

Brak danych Brak danych

Źródło: Eurydice.

Dodatkowe uwagi Irlandia: Informacje niepotwierdzone na szczeblu krajowym. Hiszpania: Poziom udziału rodziców różni się w zależności od Wspólnoty Autonomicznej.

We Francji rodzice mogą zażądać poradnictwa edukacyjnego, promocji do następnej klasy lub powtarzania roku. Rada klasy sprawdza przypadek i wydaje odpowiednie zalecenie. Dyrektor szkoły podejmuje ostateczną decyzję i przekazuje ją rodzicom. w przypadku niezgody z rodzicami dyrektor spotyka się z nimi, wyjaśnia propozycje i wysłuchuje ich opinii w danej kwestii. Jeśli spór się przeciąga, rodzice mogą złożyć wniosek do komisji odwoławczej kierowanej przez głównego inspektora académie, dyrektora kuratorium oświaty dla danego département, który podejmuje ostateczną decyzję.

53

Page 55: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

Na Węgrzech w przypadku niezgody co do oceny ucznia rodzice mogą złożyć wniosek do dyrektora szkoły, który przekazuje go władzom oświatowym – Oktatási Hivatal. Te wyznaczają niezależną komisję, przed którą może zostać przeprowadzony (po raz pierwszy lub ponownie) sprawdzian na koniec roku oraz dokonana (ponowna) ocena ucznia. Komisja podejmuje ostateczną decyzję, ale w przypadku naruszenia prawa rodzice mogą odwołać się do władz oświatowych.

W Austrii rodzice w ciągu pięciu dni od otrzymania decyzji Klassenkonferenz mogą złożyć w szkole pisemne odwołanie. Placówka musi przekazać je z prośbą o wydanie ostatecznej decyzji wyższej radzie szkolnej: okręgowej rady szkolnej (Bezirksschulrat), jeśli uczeń uczęszcza do Hauptschule, lub szkolnej radzie prowincji (Landesschulrat), jeśli jest zapisany do Allgemeinbildende Höhere Schule. Organy te podejmują ostateczne decyzje o promocji lub powtórzeniu klasy.

W Słowenii rodzice mogą podważyć ostateczne oceny swoich dzieci. Wówczas dyrektor szkoły powołuje komisję składającą się z trzech członków, z których jeden jest osobą z zewnątrz. Podejmuje ona ostateczną decyzję w sprawie wniosku rodziców i można wówczas przeprowadzić ponowną ocenę ucznia.

W Finlandii w przypadku podjęcia ewidentnie błędnej decyzji dotyczącej ostatecznych stopni ucznia lub jego przejścia do następnej klasy władze prowincji mogą na żądanie rodziców nakazać przeprowadzenie ponownej oceny lub podjąć decyzję w sprawie pierwotnych stopni i prawa ucznia do przejścia do kolejnej klasy.

3.5. Dane statystyczne

Dokonując oceny, w jakim zakresie państwa europejskie stosują praktykę powtarzania klas w szkolnictwie średnim i stopnia, przeanalizowano najnowsze międzynarodowe dane statystyczne udostępnione przez PISA (2009) i Eurostat (2008).

Dane z badania PISA opierają się na odpowiedziach na pytanie zadane 15-letnim uczniom: „Czy kiedykolwiek powtarzałeś/aś klasę?”. Odpowiadający na to pytanie uczniowie mieli wskazać poziom, na którym musieli powtarzać rok: szkoła podstawowa, średnia i stopnia lub średnia II stopnia.

Rys. 3.5: Odsetek 15-latków, którzy w szkole średniej i stopnia (ISCED 2) przynajmniej raz powtarzali klasę, 2009

Państwa, które nie brały udziału w badaniu

54

Page 56: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 3 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h ś r edn ic h i s t opn ia

EU-27 BE fr BE de BE nl BG CZ DK DE EE IE EL ES FR IT CY LV LT LU

10,4 24,2 16,8 8,3 4,1 2,3 1,0 14,2 2,5 1,7 4,2 31,9 23,5 4,7 x 6,1 2,2 20,2

HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK- ENG

UK- WLS

UK- NIR

UK- SCT

IS LI NO TR

5,8 x 5,3 5,7 3,9 20,9 2,7 1,5 2,0 0,5 1,4 0,8 1,0 0,7 0,5 0,4 12,5 : :

Źródło: Wtórna analiza bazy danych PISA 2009, OECD.

Dodatkowe uwagi Norwegia: Uczniom nie zadano tego pytania ze względu na promocję automatyczną. Turcja: Ponieważ kształcenie obowiązkowe kończy się w wieku 14 lat, badanie 15-latków nie uwzględnia uczniów, którzy przerwali naukę w wieku 14 lat. Niewykluczone, że niektórzy z nich musieli powtarzać klasę w szkole podstawowej lub średniej i stopnia. Nie ma instytucjonalnego rozróżnienia między szkołą podstawową i średnią i stopnia. Wskaźnik obejmuje oba poziomy kształcenia.

Rys. 3.6a i Rys. 3.6b, oparte na danych Eurostatu (2008), pokazują odsetek dzieci zapisanych do szkół podstawowych (ISCED 1) lub przedszkoli (ISCED 0), które osiągnęły normalny wiek dla szkół średnich i stopnia (ISCED 2) w porównaniu z odsetkiem dzieci zapisanych wciąż do szkół średnich i stopnia (ISCED 1-2), podczas gdy osiągnęły one normalny wiek dla szkoły średniej II stopnia (ISCED 3). Odsetek ten obejmuje uczniów, którzy zaczęli naukę w szkole podstawowej z opóźnieniem, powtarzali rok w szkole podstawowej lub przyjechali z zagranicy i zostali zapisani do niższej klasy, niż wskazywałby na to ich wiek, a także uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Różnica między tymi dwoma wskaźnikami stanowi podstawę wskaźnika przetrzymywania dzieci w danej klasie w szkołach średnich I. Wskaźnik ten dopełnia dane dostarczone przez studium PISA (2009).

Rys. 3.6a: Odsetek uczniów mających opóźnienia w szkołach podstawowych (ISCED 1) i średnich i stopnia (ISCED

2), 2007/08

Uczniowie zapisani do poziomu ISCED 0-1 w wieku odpowiednim dla ISCED 2

Uczniowie zapisani do poziomu ISCED 1-2 w wieku odpowiednim dla ISCED 3

Rys. 3.6b: Szacunki dotyczące powtarzania klas w szkołach średnich i stopnia (ISCED 2), 2007/08

Źródło: Eurostat, 2008. UK (1): UK-ENG/WLS/NIR.

55

Page 57: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

Dane (Rys. 3.6a i Rys. 3.6b)

BE fr BE de BE nl BG CZ DK DE EE IE EL ES FR IT CY LV LT LU

27.0 : 20.5 7.0 50.8 : 53.5 6.5 61.0 6.3 16.8 20.8 4.2 6.6 18.4 7.6 21.8

40.3 : 27.0 12.3 53.1 : 59.7 15.0 61.7 14.4 37.6 39.4 10.8 7.3 25.8 17.9 45.8

13.3 : 6.5 5.3 2.3 : 6.2 8.5 0.7 8.1 20.8 18.6 6.6 0.7 7.4 10.3 24.0

HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK (1) UK-SCT IS LI NO TR

77.0 39.2 42.8 44.7 4.6 30.5 74.6 2.4 49.0 6.0 : 1.0 0.5 0.3 72.0 : :

69.5 50.1 : 49.1 9.2 48.3 8.7 4.3 43.2 9.8 6.4 1.0 1.0 0.5 86.1 : 25.0

: 10.9 : 4.4 4.6 17.8 : 1.9 : 3.8 : 0.0 0.5 0.2 14.1 : :

Źródło: Eurostat, 2008. UK (1): UK-ENG/WLS/NIR.

Dodatkowe uwagi Dania: Jako że dodatkowy 10. rok teoretycznie realizowany w wieku 16 lat uznawany jest za ISCED 2, nie ma możliwości wyliczenia szacunków. Grecja i Malta: Dane za rok szkolny 2006/07. Szwecja i Norwegia: Dane niedostępne, ponieważ rozkłady według wieku przedstawiane przez Eurostat szacowane są na rok szkolny. Zjednoczone Królestwo: Dane Departamentu Dzieci, Szkół i Rodzin (DCSF; obecnie Departament Edukacji – DfE). Szkoły publiczne i prywatne policzono razem; kształcenie specjalne wykluczono. Dotyczy roku 2008/09.

Objaśnienia Kalkulacje opierają się na danych Eurostatu na temat uczniów według poziomu ISCED i wieku. w przypadku każdego państwa podstawą szacunków jest oficjalny wiek rozpoczynania nauki na poziomie ISCED 2 i 3 (osiąganie wieku). Dla wyznaczonego wieku odsetek uczniów, którzy wciąż uczą się na niższym poziomie ISCED, niż należałoby się spodziewać, został wyliczony z ogólnej liczby uczniów w tym wieku w danym państwie. Uwzględniono uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Niezależne prywatne instytucje edukacyjne nie są brane pod uwagę. Na temat ustawowego wieku rozpoczynania kolejnych poziomów ISCED – zob. schematyczne diagramy struktury europejskich systemów szkolnictwa w roku szkolnego 2009/10 (Eurydice, 2009). Szacunki dotyczące powtarzania przez uczniów klas na poziomie podstawowym zostały obliczone przez odjęcie odsetka uczniów uczących się z opóźnieniem w szkole podstawowej od odsetka uczniów uczących się z opóźnieniem w szkole średniej i stopnia. Są to dane szacunkowe, ponieważ w przypadku tego samego roku sprawdzane są różne grupy uczniów. Wartości ujemne pominięto. Jeśli chodzi o informacje o poszczególnych państwach w zakresie odsetka uczniów pozostawionych na poziomie ISCED 1 w wieku rozpoczynania nauki na poziomie ISCED 2 – zob. dodatkowe uwagi do Rys. 2.5a i Rys. 2.5b.

Należy podkreślić, że oparte na danych Eurostatu szacunki dotyczące łącznego wskaźnika powtarzania klas w szkołach należy interpretować ostrożnie, zwłaszcza w przypadku kilku państw, w których przejście ze szkoły średniej i stopnia do szkoły średniej II stopnia odpowiada momentowi zakończenia kształcenia obowiązkowego. w takich przypadkach pewna liczba uczniów w wieku wyższym niż wiek obowiązku szkolnego mogła już opuścić system edukacji i znaleźć się na rynku pracy. Dlatego w Rumunii wyraźny spadek wskaźnika powtarzania klas pod koniec szkoły średniej i stopnia da się częściowo wyjaśnić faktem opuszczenia szkoły przez część uczniów. Połączenie dwóch źródeł danych ujawnia kilka trendów dotyczących powtarzania klas w szkołach średnich i stopnia w państwach europejskich.

W pierwszej grupie państw, w których pod koniec kształcenia na poziomie podstawowym wskaźnik powtarzania klas jest niemal zerowy lub bardzo niski (zob. Rozdział 2), praktyka ta generalnie utrzymuje się lub nieco wzrasta w przypadku poziomu szkoły średniej i stopnia mimo różnic w zakresie prawodawstwa. Na przykład w Islandii obowiązujące przepisy zakładają, że w okresie edukacji obowiązkowej uczniowie przechodzą z klasy do klasy automatycznie, niezależnie od wyników. z drugiej strony w Danii, Finlandii i Szwecji, choć praktykę tę stosuje się wyłącznie w wyjątkowych przypadkach, powtarzanie klasy jest technicznie możliwe w każdym momencie, przy zastosowaniu takich samych kryteriów w całym okresie kształcenia obowiązkowego, tj. decyzja

56

Page 58: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

R oz dz ia ł 3 : Pow ta rz an ie k l as w szk o łac h ś r edn ic h i s t opn ia

57

zapada na poziomie szkoły na podstawie ogólnego rozwoju dziecka oraz tego, co będzie dla niego najbardziej korzystne. Podobna sytuacja panuje w Zjednoczonym Królestwie, gdzie nie ma ścisłych uregulowań. w Bułgarii, Republice Czeskiej, Estonii, na Łotwie, w Polsce, Słowenii i na Słowacji regulacje dopuszczają powtarzanie klas, ale dają uczniom możliwość nadrobienia i zawierają limity ograniczające takie praktyki, a nawet pozwalające na ich obchodzenie.

W niektórych państwach, gdzie zgodnie z danymi PISA 2009 wskaźnik powtarzania klas w szkołach podstawowych jest stosunkowo wysoki, zjawisko to w szkołach średnich występuje rzadziej. Dzieje się tak w Belgii (Wspólnota Flamandzka), Irlandii i Holandii. Trend ten da się po części wyjaśnić stosowaniem na poziomie szkoły średniej ścieżek zawodowych. Organizacja szkół średnich i stopnia w różne typy kształcenia istnieje też w Niemczech, Luksemburgu, Austrii i Liechtensteinie. Jednak, mimo możliwości kierowania uczniów na różne ścieżki edukacyjne zamiast powtarzania klas, wskaźnik ten w szkołach średnich i stopnia utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Podobna sytuacja ma miejsce w Belgii (Wspólnota Francuska i Niemieckojęzyczna), gdzie w wieku 14 lat pojawia się ścieżka kursów technicznych i zawodowych na poziomie szkoły średniej i stopnia. w trzech państwach, w których wskaźnik powtarzania klas na poziomie szkół podstawowych jest dość wysoki (Hiszpania, Francja i Portugalia), wszystkie dzieci uczą się w placówkach tego samego typu, bez podziału na odrębne ścieżki czy grupy. We Francji i Portugalii wskaźnik powtarzania klas pozostaje mniej więcej taki sam w szkołach średnich i podstawowych, podczas gdy w Hiszpanii mocno wzrasta mimo uregulowań mających ograniczać tę praktykę i oferowania uczniom możliwości nadrabiania zaległości. a zatem we wszystkich krajach z tej grupy obserwuje się tendencję do stosowania powtarzania klas jako środka zaradczego dla uczniów mających trudności na obu poziomach kształcenia.

*

* *

W analizie uregulowań dotyczących powtarzania klas w szkołach średnich i stopnia w państwach europejskich ujawniają się dwa główne wzorce: promocja odbywa się automatycznie albo możliwe jest powtarzanie danego roku szkolnego. Promocja automatyczna znajduje się w oficjalnych dokumentach w Islandii i Norwegii. w Zjednoczonym Królestwie obowiązuje podobne podejście, choć nie ma odrębnych przepisów dotyczących powtarzania klas. Poza sytuacjami wyjątkowymi, takimi jak długa nieobecność w szkole, dzieci w Zjednoczonym Królestwie standardowo automatycznie przechodzą do kolejnej klasy, a jedynym kryterium promocji jest wiek. We wszystkich innych krajach prawo zezwala na powtarzanie klas.

Zawarte w przepisach kryteria dające podstawy do powtarzania przez ucznia klasy są dość podobne. Główną przyczyną wydawania decyzji o pozostawieniu ucznia w tej samej klasie jest brak odpowiednich postępów w nauce w danym roku mimo otrzymania dodatkowego wsparcia. Ponadto we wszystkich państwach, w których możliwe jest powtarzanie klas, przepisy zawierają różne ograniczenia stosowania tej metody.

Page 59: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

58

Różnice między poszczególnymi państwami w zakresie wskaźników powtarzania klas świadczą o znaczących rozbieżnościach w stosowaniu tego środka na poziomie szkoły średniej i stopnia: zgodnie z danymi PISA 2009 w Danii, Słowenii, Finlandii, Szwecji i Zjednoczonym Królestwie mniej niż 1,5% uczniów powtarza klasę, podczas gdy we Wspólnocie Francuskiej Belgii, Hiszpanii, Francji, Luksemburgu i Portugalii wskaźnik ten przekracza 20%. Ta znacząca rozbieżność ujawnia istotne różnice kulturowe dotyczące powtarzania klas w społecznościach edukacyjnych w państwach europejskich. Wydaje się, że mimo regulacji próbujących ograniczać stosowanie tej metody, tam, gdzie wskaźniki są wysokie, powszechnie wierzy się w korzyści płynące z powtarzania klas jako środka zaradczego dla ucznia mającego trudności.

W krajach o wysokim wskaźniku drugoroczności dwa najczęstsze ograniczenia stosowania tego środka dotyczą zakazu powtarzania danego roku szkolnego (lub roku w ramach danego etapu) oraz określenia maksymalnej liczby przypadków powtarzania klas przez danego ucznia. Dzieje się tak w Belgii, Francji i Luksemburgu. w wielu krajach zapewnia się uczniom szansę na nadrobienie zaległości przed rozpoczęciem kolejnego roku szkolnego, by mogli oni uniknąć powtarzania klas. Takie środki, jak powtarzanie egzaminów lub dodatkowe zadania domowe mają dać uczniom z trudnościami możliwość osiągnięcia wymaganego poziomu i kontynuowania nauki. Dzieje się tak generalnie w przypadku państw Europy Środkowej i Wschodniej, w których wskaźnik powtarzania klas jest stosunkowo niski i nie przekracza 7% (dane PISA 2009).

Główni uczestnicy procesu decyzyjnego to z reguły pracownicy szkoły (nauczyciele, dyrektor, psychologowie itd.). Przepisy dają też możliwość włączenia rodziców ucznia. Jednak w szkołach średnich i stopnia rodzice odgrywają mniej znaczącą rolę niż w przypadku szkół podstawowych, gdzie ich zgoda często jest konieczna, jeśli dziecko ma powtarzać klasę. w istocie w szkołach średnich i stopnia wyłącznie w Zjednoczonym Królestwie decyzja o powtarzaniu klasy jest standardowo podejmowana za zgodą rodziców ucznia, choć nie ma w tym wypadku odrębnych przepisów. Tylko w kilku krajach (Dania, Estonia, Malta, Holandia i Szwecja) zawsze przeprowadzane są z rodzicami konsultacje w tej sprawie. Warunek ten może częściowo wyjaśniać bardzo niski wskaźnik powtarzania klas w Danii i Szwecji. w państwach, w których powtarzanie klas w szkołach średnich i stopnia jest powszechną praktyką, przepisy zazwyczaj dają rodzicom możliwość odwołania się od decyzji instytucji edukacyjnej. w takiej sytuacji w proces ten często angażowane są podmioty spoza szkoły w celu przedstawienia dodatkowej opinii o tym, czy powtarzanie klasy jest konieczne. w większości przypadków głównym organem decyzyjnym pozostaje jednak szkoła.

Page 60: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

59

GŁÓWNE WNIOSKI

W państwach, w których warunkiem przyjęcia do szkoły podstawowej jest dojrzałość i poziom rozwoju, rozpoczęcie nauki może zostać opóźnione o rok.

Zatrzymywanie dzieci w ustawowym wieku kształcenia obowiązkowego w placówkach przedszkolnych lub umieszczanie ich w klasach przejściowych można łączyć z powtarzaniem klas. Uczeń, który nie zostaje przyjęty do pierwszej klasy szkoły podstawowej z powodu nieosiągnięcia dojrzałości szkolnej i poziomu rozwoju, jest opóźniony o rok. Taka praktyka jest często stosowana w Republice Czeskiej, Niemczech, na Węgrzech, w Austrii, Rumunii, Słowacji i Liechtensteinie. Ujawnia ona przekonanie, że dzieci powinny osiągnąć założony poziom dojrzałości oraz gotowości do szkoły. Jednak w innych krajach, gdzie regulacje pozwalają na opóźnienie o rok rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole podstawowej ze względu na poziom rozwoju, rzadko wykorzystuje się tę opcję (Belgia – Wspólnota Francuska i Flamandzka, Cypr, Łotwa, Słowenia, Finlandia i Islandia).

Niewystarczające do zakładanego poziomu postępy są najczęstszą przyczyną umieszczaną w przepisach określających sposób podejmowania decyzji o powtarzaniu przez ucznia klasy.

W przepisach regulujących zasady promocji wyraźne są dwa wzorce: zaleca się promocję automatyczną albo umożliwia powtarzanie roku. Promocja automatyczna obowiązuje w bardzo niewielu państwach (Islandia i Norwegia oraz Bułgaria i Liechtenstein w przypadku szkół podstawowych). Podobnie w Zjednoczonym Królestwie, gdzie choć nie ma odrębnych uregulowań dotyczących powtarzania klas, to jednak oczekuje się, że dzieci będą przechodziły przez szkołę wraz ze swoją grupą wiekową. We wszystkich innych krajach przepisy pozwalają na powtarzanie klas, ale regulacje prawne zazwyczaj zawierają ograniczenia, które mają limitować stosowanie tej praktyki. Może do nich należeć na przykład promocja automatyczna w pierwszych latach szkoły podstawowej i/lub ograniczenie liczby przypadków powtarzania klas przez jednego ucznia.

Główną przyczyną, z powodu której uczeń może być zmuszony do powtarzania klasy, są niewystarczające postępy. w niektórych państwach przepisy zawierają też inne kryteria, takie jak absencja lub zachowanie. Do powtórzenia klasy może dojść, jeśli w czasie roku szkolnego działania podejmowane w celu udzielenia uczniowi pomocy w przezwyciężeniu trudności w nauce nie przyczynią się do osiągnięcia wystarczających postępów. w wielu krajach słabe stopnie na koniec roku szkolnego nie zawsze muszą być przyczyną braku promocji: podczas oceny bierze się niekiedy pod uwagę inne kwestie, poza tym uczniowie mogą uzyskać dodatkową pomoc w nadrabianiu zaległości lub ponownie zdawać egzaminy. w kilku państwach stosuje się promocję warunkową.

Page 61: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

60

W większości państw na proces decyzyjny o pozostawieniu ucznia na drugi rok w tej samej klasie największy wpływ ma opinia nauczycieli; opinia rodziców odgrywa rolę podrzędną.

W procesie decyzyjnym dotyczącym promocji mogą uczestniczyć różne podmioty; niektóre z nich odgrywają rolę zasadniczą, podczas gdy u innych zasięga się tylko opinii. w ogromnej większości przypadków decyzja jest podejmowana w szkole, zazwyczaj przez nauczyciela (nauczycieli) danej klasy. Może być brane pod uwagę w tym procesie także zdanie innych nauczycieli lub dyrektorów szkoły. w niektórych krajach ostateczną decyzję podejmuje dyrektor szkoły. w kilku państwach w proces ten mogą zostać włączeni specjaliści zewnętrzni, w tym lokalne władze, psychologowie szkolni i pracownicy poradni. w zależności od państwa i okoliczności prosi się ich o wydanie opinii albo podejmują oni decyzję ostateczną.

Wszędzie rodzice lub opiekunowie prawni otrzymują regularne informacje o postępach dziecka. w dwóch trzecich państw są oni w jakiś sposób angażowani, gdy ich dziecku grozi powtarzanie klasy. w przepisach uwzględnia się trzy poziomy angażowania rodziców. w nielicznych państwach potrzebna jest ich zgoda, by dziecko powtarzało klasę w szkole podstawowej lub średniej i stopnia. w innych krajach zawsze w trakcie procesu decyzyjnego prowadzone są konsultacje z rodzicami. Wreszcie (częściej w szkołach średnich i stopnia niż w szkołach podstawowych) rodzice mają prawo odwołać się od decyzji, ale w takich sytuacjach ostateczna decyzja o powtarzaniu klasy zazwyczaj należy do szkoły (choć niekiedy dopuszcza się interwencję podmiotów zewnętrznych).

Mimo zbliżonych uregulowań prawnych wskaźniki drugoroczności w państwach europejskich bardzo się różnią. w krajach, w których wskaźnik ten jest wysoki, w społecznościach szkolnych wciąż dominuje przekonanie, że powtarzanie klasy przynosi uczniom korzyści.

Z porównania danych statystycznych (Eurostat 2008 i PISA 2009) wynika, że nie ma liniowej relacji między istnieniem przepisów na temat powtarzania klas a stosowaniem tej metody w praktyce. w wielu państwach, gdzie drugoroczność jest dozwolona, ale ograniczona przepisami, wskaźniki bardzo się różnią. Grecja (2,0%) i Austria (4,9%) mają niskie wskaźniki powtarzania klasy w szkołach podstawowych, natomiast we Francji (17,8%), Portugalii i Holandii (22,4%) są one dużo wyższe. Na poziomie szkoły średniej tendencje te oraz rozbieżności między państwami utrzymują się, a wskaźniki drugoroczności sięgają od 0,5% w Finlandii do 31,9% w Hiszpanii.

Podsumowując, choć w większości państw dopuszcza się powtarzanie przez uczniów klasy, jednak w praktyce sytuacja bardzo się różni. w niektórych państwach przyczyną częstego wykorzystywania tej metody jest zakorzeniona kultura powtarzania klas. Panuje tam powszechne przekonanie, że przynosi to uczniom korzyści. Pogląd ten wyznają nauczyciele, społeczność szkolna i rodzice. w Europie obserwuje się ten proces przede wszystkim w Belgii, Hiszpanii, Francji, Luksemburgu, Holandii i Portugalii. Zmiany uregulowań dotyczących powtarzania klasy nie wystarczają do przełamywania takiego przekonania – dlatego potrzebne jest wsparcie w alternatywnym podejściu do przezwyciężania trudności edukacyjnych dzieci. Wyzwanie polega raczej na podważaniu niektórych założeń i przekonań niż uchwaleniu innych przepisów.

Page 62: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

61

BIBLIOGRAFIA

Publikacje i dane

Bless, G., Bonvin, M., Schüpbach, M., 2008. Le redoublement scolaire. Ses déterminants, son efficacité, ses

conséquences. Berne: Paul Haupt.

Crahay, M., 2003. Peut-on lutter contre l'échec scolaire? Bruxelles: de boeck.

Eurydice, 2009. The structure of the European education systems 2009/10: schematic diagrams. Brussels: Eurydice.

Komisja Europejska, 2008a. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council,

the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions – Improving competences

for the 21st Century: An Agenda for European Cooperation on School. COM(2008) 425 wersja ostateczna.

Komisja Europejska, 2008b. Improving competences for the 21st Century: An Agenda for European

Cooperation on Schools. Dokument roboczy pracowników Komisji towarzyszący komunikatowi Komisji do

Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiej Komisji Ekonomicznej i Spraw Społecznych oraz Komisji ds.

Regionów, SEC(2008) 2177.

Komisja Europejska, 2010. Europe 2020. a strategy for smart, sustainable and inclusive growth. Komunikat Komisji, COM(2010) 2020.

Komisja Europejska, 2011. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council,

the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions – Tackling early school

leaving: a key contribution to the European 2020 Agenda. COM(2011)18 wersja ostateczna.

MECT (Ministerul Educaţiei, Cercetării şi Tineretului) [Ministerstwo Edukacji, Badań Naukowych i Młodzieży (RO)], 2007. Raport Starea sistemului naţional de învăţământului din România 2007 [Raport o stanie

krajowego systemu edukacji w Rumunii 2007]. [pdf] Bukareszt: Ministerstwo Edukacji, Badań Naukowych

i Młodzieży, s. 52. Dostępne na stronie: <http://www.edu.ro/index.php/artykuły/10376> [data

dostępu: 9 listopada 2010 r.].

Statistics Austria, 2010. Bildung in Zahlen 2008/09 – Schlüsselindikatoren und Analysen. [Edukacja w liczbach 2008/09: kluczowe wskaźniki i analiza]. [pdf] Wien: Statistics Austria. Dostępne na stronie:

<http://www.statistik.at/web_en/statistics/education_culture/index.html> [data dostępu: 8 listopada 2010 r.].

UNESCO-UIS (Instytut Statystyczny UNESCO), 2006. International Standard Classification of

Education. ISCED 1997. Wersja zmieniona. [pdf] s.l: s.n. Dostępne na stronie:

<http://www.uis.unesco.org/TEMPLATE/pdf/isced/ISCED_A.pdf> [data dostępu: 14 stycznia 2011 r.].

Page 63: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

62

Ustawodawstwo

Belgia – Wspólnota Flamandzka

Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de organisatie van het voltijds secundair onderwijs van 19 Juli 2002 [Decyzja Rządu Flamandzkiego z 19 lipca 2002 r. o organizacji stacjonarnych szkół średnich II stopnia].

Decreet Basisonderwijs van 25/02/1997 [Dekret o edukacji podstawowej z 25/02/1997].

Onderwijsdecreet II van 18/08/1990 [Dekret o edukacji II z 18/08/1990].

Belgia – Wspólnota Francuska

Décret définissant les missions prioritaires de l'enseignement fondamental et de l'enseignement

secondaire et organisant les structures propres à les atteindre [Dekret wyznaczający priorytetowe zadania szkół podstawowych i średnich oraz organizacji struktury ich osiągania] 24/07/1997.

Loi concernant l'obligation scolaire [Ustawa o edukacji obowiązkowej] 29/06/1983.

Loi relative à la structure générale et à l'organisation de l'enseignement secondaire [Ustawa o ogólnej strukturze i organizacji szkół średnich] 19/07/1971.

Belgia – Wspólnota Niemieckojęzyczna

Dekret über das Regelgrundschulwesen [Dekret o szkołach podstawowych] 26/04/1999.

Königlicher Erlass vom 29. Juni 1984 betreffend die Organisation des Sekundarschulwesens [Dekret królewski z 29 czerwca 1984 r. o organizacji szkół średnich].

Bułgaria

Закон за народната просвета (2.07.2010г.) – чл. 23. и чл. 24 [Ustawa o edukacji publicznej

(wersja z 2.07.2010) – artykuł 23 i 24].

Наредба № 3 за системата за оценяване (15.09.2009г.) – чл. 28 [Rozporządzenie nr 3 o systemie oceniania (wersja z 15.09.2009) – artykuł 28].

Правилник за прилагане на закона за народната просвета (8.06.2010 г.) – чл. 111. и чл. 112

[Zasady stosowania Ustawy o edukacji publicznej (wersja z 8.06.2010) – artykuły 111 i 112].

Republika Czeska

Vyhláška MŠMT č. 48/2005 Sb., ze dne 18. ledna 2005, o základním vzdělávání a některých

náležitostech plnění povinné školní docházky, m.m. [Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu, dekret

Page 64: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

B ib l i og ra f i a

63

nr 48/2005 z 18 stycznia 2005 r., zbiór ustaw o kształceniu podstawowym i niektórych wymogach

uczęszczania do szkół obowiązkowych].

Zákon č. 561/2004 Sb., ze dne 24. září 2004, o předškolním, základním, středním, vyšším odborném

a jiném vzdělávání (školský zákon), m.m. [Ustawa nr 561/2004 z 24 września 2004 r., zbiór ustaw

o edukacji przedszkolnej, szkołach podstawowych, średnich, wyższych zawodowych i innych (Ustawa

o edukacji)].

Dania

Bekendtgørelse af lov om folkeskolen, LBK nr 998 af 16/08/2010 [Ustawa o folkeskole nr 998

z 16/08/2010].

Niemcy – Bawaria

Schulordnung für die Grundschulen und Hauptschulen (Volksschulen) in Bayern (Volksschulordnung –

VSO) vom 11.09.2008, zul. geänd. durch § 8 d. Gesetzes vom 23.07.2010 [Szkolne przepisy dla szkół

podstawowych i średnich i stopnia (ogólnodostępnych) w Bawarii, z 11/09/2008, ostatnie poprawki

w §8 ustawy 23/07/2010].

Schuordnung für die Gymnasien in Bayern (Gymnasialschulordnung – GSO) vom 23.01.2007, geänd.

durch VO vom 07.07.2009 [Szkolne przepisy z 23/01/2007 dla Gymnasien w Bawarii, poprawki

w przepisach 7/07/2009].

Schulordnung für die Realschulen (Realschulordnung – RSO) vom 18.07.2007, zul. geänd. durch VO

vom 06.07.2009 [Szkolne przepisy z 18/07/2007 dla Realschulen, ostatnie poprawki w przepisach

6/07/2009].

Niemcy – Berlin

Schulgesetz für das Land Berlin (Schulgesetz – SchulG) vom 26.01.2004 – zul. geänd. durch Gesetz

vom 28.06.2010 [Ustawa szkolna 26/01/2004 dla Berlina, ostatnie poprawki w ustawie 28/06/2010].

Verordnung über den Bildungsgang der Grundschule (Grundschulverordnung – GsVO) vom

19.01.2005 – zul. geänd. durch Verordnung vom 09.10.2010 [Ustawa o szkołach podstawowych

z 19/01/2005, ostatnie zmiany w przepisach 9/10/2010].

Verordnung über die Schularten und Bildungsgänge der Sekundarstufe i (Sekundarstufe i –

Verordnung – Sek. i – VO) vom 31.03.2010 – geänd. durch Verordnung vom 17.09.2010) [Ustawa

z 31/03/2010 o rodzajach szkół i programów nauczania w szkołach średnich i stopnia, ostatnie zmiany

w rozporządzeniu 17/09/2010].

Page 65: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

64

Niemcy – Nadrenia Północna-Westfalia

Schulgesetz für das Land Nordrhein-Westfalen, (Schulgesetz NRW – SchulG) vom 15.02.2005,

zuletzt geänd. durch Gesetz vom 17.12.2009 [Ustawa o edukacji Nadrenii Północnej-Westfalii z 15/02/2005, ostatnie zmiany w ustawie 17/12/2009].

Verordnung über den Bildungsgang in der Grundschule (Ausbildungsordnung Grundschule – AO-GS)

vom 23.03.2005, zul. geänd. durch VO vom 05.11.2008 [Rozporządzenie z 23/03/2005 o szkołach podstawowych, ostatnie zmiany w zarządzeniu 5/11/2008].

Verordnung über die Ausbildung und die Abschlussprüfungen in der Sekundarstufe i (Ausbildungs-

und Prüfungsordnung in der Sekundarstufe i – APO-SI) vom 29.04.2005, zul. geänd. durch VO vom

05.11.2008 [Rozporządzenie z 29/04/2005 o edukacji i egzaminach końcowych w szkołach średnich

i stopnia, ostatnie zmiany w zarządzeniu 5/11/2008].

Estonia

Põhikooli ja gümnaasiumiseadus Vastu võetud 09.06.2010 [Ustawa o szkołach podstawowych

i średnich II stopnia obowiązująca od 9/06/2010].

Õpilase põhikooli ja gümnaasiumi vastuvõtmise, ühest koolist teise ülemineku ja kooli õpilaste

nimekirjast väljaarvamise tingimused ja kord. Haridus- ja teadusministri määrus nr 52, 06.12.2005 [Warunki i procedury przyjmowania do szkół, zmiany szkół, przerywania nauki i wydalania ze szkoły

uczniów szkół podstawowych i średnich II stopnia. Minister Edukacji i Badań Naukowych,

Rozporządzenie nr 52, 6/12/2005].

Grecja

Εγκύκλιος Επανάληψη της τάξης [Okólnik w sprawie powtarzania klas].

Ν. 3518/2006 Θέματα Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης [Ustawa 3518/2006 o szkołach podstawowych i średnich].

Ν. 2327/1995 Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας, ρύθμιση θεμάτων έρευνας παιδείας και μετεκπαίδευσης

εκπαιδευτικών και άλλες διατάξεις [Rozporządzenie Krajowej Rady Edukacji nr 2327/1995 w sprawie regulacji kwestii dotyczących badań w zakresie edukacji i doskonalenia zawodowego nauczycieli].

Π.Δ. 201/1998 Οργάνωση και λειτουργία Δημοτικών Σχολείων [Dekret prezydencki nr 201/1998 o administracji i działaniu szkół podstawowych].

Π.Δ. 8/1995 Αξιολόγηση μαθητών του Δημοτικού Σχολείου [Dekret prezydencki nr 8/1995 o ocenianiu uczniów szkół podstawowych].

Π.Δ. 121/1995 Αξιολόγηση των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου [Dekret prezydencki nr 121/1995

o ocenianiu uczniów szkół podstawowych].

Page 66: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

B ib l i og ra f i a

65

Π.Δ. 182/1984 Τροποποίηση και συμπλήρωση διατάξεων που ρυθμίζουν θέματα των Σχολείων Μέσης

Γενικής Εκπαίδευσης [Dekret prezydencki nr 182/1984 zmieniający i uzupełniający przepisy regulujące kwestie szkół średnich].

Π.Δ. 485/1983 Τροποποίηση και συμπλήρωση διατάξεων περί φοιτήσεως και απουσιών μαθητών

Μέσης Γενικής και Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης [Dekret prezydencki nr 485/1983 zmieniający i uzupełniający przepisy regulujące kwestię obecności i nieobecności uczniów ogólnokształcących i zawodowych szkół średnich].

Π.Δ. 465/1981 Περί του τρόπου προαγωγής, απολύσεως και εξετάσεων των μαθητών των Γυμνασίων

[Dekret prezydencki nr 465/1981 regulujący procedurę promowania, wydalania i egzaminowania uczniów niższych szkół średnich].

Irlandia

Brak informacji od biura krajowego.

Hiszpania

Ley Orgánica de Educación 2/2006 de 4 de Mayo [Ustawa o edukacji nr 2/2006 z 4 maja].

Real Decreto 1513/2006 de 7 de diciembre por el que se establecen las enseñanzas mínimas de la

educación primaria [Dekret królewski nr 1513/2006 z 7 grudnia ustanawiający krajową podstawę programową dla szkół podstawowych].

Real Decreto 1631/2006, de 29 de diciembre por el que se establecen las enseñanzas mínimas en

educación secundaria obligatoria [Dekret królewski nr 1631/2006 z 29 grudnia ustanawiający krajową podstawę programową dla obowiązkowych szkół średnich].

Francja

Décret n° 85-924 du 30 août 1985 modifié relatif aux établissements publics locaux d’enseignement

(collèges et lycées) [Dekret nr 85-924 z 30 sierpnia 1985 r. z poprawkami o państwowych instytucjach edukacyjnych (szkołach średnich i i II stopnia)].

Décret n° 90-788 du 6 septembre 1990 modifié par le décret n° 2005-1014 du 24 août 2005 [Dekret nr 90-788 z 6 września 1990 r. zmieniony dekretem nr 2005-1014 z 24 sierpnia 2005 r.].

Décret n° 2006-583 du 23 mai 2006 relatif aux dispositions réglementaires du livre III du code de

l'éducation [Dekret nr 2006-583 z 23 maja 2006 r. o działaniach regulacyjnych księgi III kodeksu edukacyjnego].

Loi n° 2005-380 du 23 avril 2005 d’orientation et de programme pour l’avenir de l’école [Ustawa nr 2005-380 z 23 kwietnia 2005 r. dotycząca orientacji i programu przyszłości szkół].

Page 67: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

66

Włochy

Decreto del Presidente della Repubblica, DPR 20 marzo 2009, n. 89 [Dekret Prezydenta Republiki z 20 marca 2009 r., nr 89].

Decreto del Presidente della Repubblica, DPR 22 giugno 2009, n. 122 [Dekret Prezydenta Republiki z 22 czerwca 2009 r., nr 122].

Decreto legislativo, D.Lgs. 19 febbraio 2004, n. 59 [Dekret, D.Lgs. z 19 lutego 2004 r., nr 59].

Legge 28 marzo 2003, n. 53 [Ustawa z 28 marca 2003 r., nr 53].

Legge 30 ottobre 2008, n. 169 [Ustawa z 30 października 2008 r., nr 169].

Cypr

Κ.Δ.Π. 310/1990 Οι περί Λειτουργίας των Δημόσιων Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης Κανονισμοί του

1990 και οι τροποποιητικοί Κανονισμοί Κ.Δ.Π. 311/2005 και Κ.Δ.Π. 590/2005 του 2005. [Ustawa regulacyjna nr 310/1990 z poprawkami 311/2005, oraz Ustawa regulacyjna nr 590/2005 o państwowych szkołach średnich (ogólnokształcących i technicznych)].

Κ.Δ.Π. 225/2008 Οι περί Λειτουργίας των Δημόσιων Σχολείων Δημοτικής Εκπαίδευσης Κανονισμοί του

2008 [Ustawa regulacyjna nr 225/2008 o podstawowych szkołach państwowych (zerówkach, szkołach podstawowych i szkołach specjalnych)].

Łotwa

LR Ministru kabineta 2005.gada 1.novembra noteikumi Nr. 822 „Noteikumi par obligātajām prasībām

izglītojamo uzņemšanai un pārcelšanai nākamajā klasē vispārējās izglītības iestādēs (izņemot

internātskolas un speciālās izglītības iestādes) [Rozporządzenie nr 822 Rady Ministrów Republiki Łotwy uchwalone 1 listopada 2005 r. o obowiązkowych wymogach zapisywania i przechodzenia do kolejnych klas uczniów w ogólnokształcących instytucjach edukacyjnych (z wyjątkiem szkół z internatem i szkół specjalnych)].

Vispārējās izglītības likums [Ustawa o edukacji ogólnej] 10/06/1999.

Page 68: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

B ib l i og ra f i a

67

Litwa

Lietuvos Respublikos švietimo įstatymo pakeitimo įstatymas [Ustawa o zmianie Ustawy o edukacji Republiki Litwy] 17/06/2003.

Nuosekliojo mokymosi pagal bendrojo lavinimo programas tvarkos aprašas [Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki o procedurze dalszego nauczania zgodnego z programem nauczania ogólnokształcącego] 5/04/2005.

Priėmimo į valstybines ir savivaldybių bendrojo lavinimo, profesinę mokyklą bendrųjų kriterijų sąrašas [Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki o liście ogólnych kryteriów przyjmowania uczniów do ogólnokształcących i zawodowych szkół państwowych i samorządowych] 25/04/2004.

Vaiko brandumo mokytis pagal priešmokyklinio ir pradinio ugdymo programas įvertinimo tvarkos

aprašas [Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki o procedurach oceniania dojrzałości dziecka do rozpoczęcia nauki według programu przedszkolnego] 29/10/2005.

2009–2011 metų bendrasis pradinio ugdymo programos ugdymo planas [Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki o ogólnym planie nauczania w programie szkoły podstawowej na lata 2009-2011] 18/05/2009.

2009–2011 metų pagrindinio ir vidurinio ugdymo programų bendrieji ugdymo planai [Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki o ogólnym planie nauczania w szkołach podstawowych i średnich na lata 2009-2011] 15/05/2009.

Luksemburg

Loi du 6 février 2009 relative à l'obligation scolaire [Ustawa o edukacji obowiązkowej z 6 lutego 2009 r.].

Loi du 6 février 2009 portant organisation de l'enseignement fondamental [Ustawa z 6 lutego 2009 r. o organizacji szkół podstawowych].

Règlement grand-ducal du 14 juillet 2005 déterminant l'évaluation et la promotion des élèves de

l'enseignement secondaire technique et de l'enseignement secondaire, [...] modifié par le règlement

grand-ducal du 1er septembre 2006 [Ustawa Wielkiego Księstwa z 14 lipca 2005 r. o ocenianiu i promocji uczniów szkół średnich i technicznych szkół średnich, […] z poprawkami Ustawy Wielkiego Księstwa z 1 września 2006 r.].

Règlement grand-ducal du 6 juillet 2009 déterminant les modalités d'évaluation des élèves ainsi que le

contenu du dossier d'évaluation [Ustawa Wielkiego Księstwa z 6 lipca 2009 r. o sposobach oceniania uczniów i treści ocen].

Page 69: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

68

Węgry

1993. évi LXXIX. törvény a közoktatásról [Ustawa o edukacji państwowej nr LXXIX z 1993 r.].

11/1994. (VI. 8.) MKM rendelet a nevelési-oktatási intézmények működéséről [Dekret ministerialny nr 11 z 1994 r. (VI. 8.) o funkcjonowaniu instytucji edukacyjnych].

Malta

Ustawa o edukacji – rozdz. 327 Ustaw Malty.

Okólnik Dyrektoriatu Jakości i Standardów w Edukacji, do wszystkich dyrektorów państwowych szkół podstawowych i sekcji o egzaminach rocznych 2010, 21 kwietnia 2010 r.

Okólnik Dyrektoriatu Jakości i Standardów w Edukacji, do wszystkich dyrektorów państwowych szkół podstawowych i sekcji o egzaminach rocznych 2010 – szkoły podstawowe, 21 kwietnia 2010 r.

Holandia

Wet op het Primair Onderwijs [Ustawa o edukacji podstawowej] 1985.

Wet op het Voortgezet Onderwijs [Ustawa o szkołach średnich] 1968, zmieniona w 1998 r.

Austria

Bundesgesetz über die Ordnung von Unterricht und Erziehung in den im Schulorganisationsgesetz

geregelten Schulen (Schulunterrichtsgesetz 1986 – SchUG) [Ustawa federalna o organizacji nauczania i edukacji w szkołach zorganizowanych zgodnie z Ustawą o edukacji szkolnej z 1986 r.].

Polska

Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r (z późniejszymi zmianami)

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (z późniejszymi zmianami).

Portugalia

Despacho Normativo n.º 1/2005 de 5 de Janeiro [Dekret nr 1/2005 z 5 stycznia].

Despacho Normativo n.º 50/2005 de 9 de Novembro [Dekret nr 50/2005 z 9 listopada].

Despacho Normativo n.º 18/2006 de 14 de Março [Dekret nr 18/2006 z 14 marca].

Despacho n.º 13170/2009 de 4 de Junho [Dekret nr 13170/2009 z 4 czerwca].

Page 70: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

B ib l i og ra f i a

69

Rumunia

Regulamentul de organizare şi funcţionare a unităţilor de învăţământ preuniversitar, aprobat prin

Ordinul M.Ed.C. nr. 4925/08.09.2005 [Zasady organizacji i funkcjonowania szkół, przyjęte przez Rozporządzenie Ministra Edukacji i Badań http://www.edu.ro/index.php?module=uploads&func=download&fileId=575 4925/08.09.2005].

Słowenia

Zakon o osnovni šoli [Ustawa o szkołach podstawowych] 1996, ostatnie poprawki 2007 r.

Słowacja

Metodický pokyn č.7/2009-R na hodnotenie žiakov základnej školy [Przewodnik metodyczny nr 7/2009-R o ocenianiu uczniów w szkołach podstawowych].

Vyhláška Ministerstva školstva Slovenskej republiky č. 320/2008 Z.z o základnej škole [Dekret Ministerstwa Edukacji Republiki Słowacji nr 320/2008 o szkole podstawowej].

Zákon č. 245/2008 o výchove a vzdelávaní (školský zákon) a o zmene a doplnení niektorých zákonov [Ustawa nr 245/2008 o edukacji i szkoleniach (Ustawa o edukacji) i zmianie innych ustaw].

Finlandia

Perusopetuslaki / Lag om grundläggande utbildning (1998/628) [Ustawa o edukacji podstawowej] (1998/628).

Szwecja

Den nya skollagen – för kunskap, valfrihet och trygget (Prop 2009/2010:165) [Nowa Ustawa o edukacji dla wiedzy, wyboru i bezpieczeństwa (Ustawa rządowa 2009/10:165)].

Skollagen [Ustawa o edukacji] 1985.

Zjednoczone Królestwo – Anglia i Walia

Ustawa o edukacji 1996.

Zjednoczona Królestwa – Irlandia Północna

Ustawa o reformie edukacyjnej (Irlandia Północna) 1989.

Zjednoczone Królestwo – Szkocja

Ustawa o edukacji (Szkocja) 1980.

Islandia

Lög um grunnskóla [Ustawa o szkolnictwie obowiązkowym] 2008.

Page 71: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

70

Liechtenstein

Schulgesetz vom 15. Dezember 1971 (SchulG) [Ustawa o szkołach z 15 grudnia 1971 r.].

Verordnung vom 25. April 1995 über die Beurteilung der Kinder und deren Beförderung an der

Primarschule [Rozporządzenie z 25 kwietnia 1995 r. o ocenianiu dzieci i promocji w szkole podstawowej].

Verordnung vom 19. Januar 1999 über den Eintritt in den Kindergarten und in die Schule

[Rozporządzenie z 19 stycznia 1999 r. o przyjmowaniu do zerówki i szkoły (podstawowej)].

Verordnung vom 23. März 1999 über den Lehrplan für den Kindergarten, die Primar- und

Sekundarschulen [Rozporządzenie z 23 marca 1999 r. o programie nauczania w zerówkach, szkołach podstawowych i średnich].

Verordnung vom 14. August 2001 über den Lehrplan, die Promotion und die Matura auf der Oberstufe

des Liechtensteinischen Gymnasiums [Rozporządzenie z 14 sierpnia 2001 r. o programie nauczania, promocji i egzaminach końcowych na II poziomie średnim Gymnasium].

Verordnung vom 14. August 2001 über die Aufnahme in die sowie die Promotion und den Übertritt auf

der Sekundarstufe [Rozporządzenie z 14 sierpnia 2001 r. o przyjmowaniu i promocji w szkole średniej i stopnia].

Verordnung vom 18. Dezember 2001 über die besonderen schulischen Massnahmen, die

pädagogisch-therapeutischen Massnahmen, die Sonderschulung sowie den Schulpsychologischen

Dienst [Rozporządzenie z 18 grudnia 2001 r. o specjalnych metodach edukacyjnych, metodach terapeutycznych, szkołach specjalnych i szkolnych poradniach psychologicznych].

Verordnung vom 6. Juli 2004 über die Organisation der öffentlichen Schulen (Schulorganisations-

verordnung, SchulOV) [Rozporządzenie z 6 lipca 2004 r. o organizacji szkół publicznych (regulacje o organizacji szkół)].

Norwegia

Opplæringslova - oppll. Lov om grunnskolen og den vidaregåande opplæringa (LOV-1998-07-17-61,

sist endret LOV-2010-06-25-49 fra 2010-08-01) [Ustawa o edukacji – Ustawa o szkołach podstawowych i średnich (Ustawa nr 61 z 17 lipca 1998 r. ze zmianami z 25 czerwca 2010 r., obowiązująca od 1 sierpnia 2010 r.)].

Turcja

Eğitim Hareketi [Ustawa o edukacji] 27/8/2003.

Ilkogretim Kurumlari Yonetmeligi [Rozporządzenie o szkołach podstawowych] 1997.

Page 72: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

71

GLOSARIUSZ

Kody krajów

UE/UE-27 Unia Europejska NL Holandia

AT Austria

BE Belgia PL Polska

BE fr Belgia – Wspólnota Francuska PT Portugalia

BE de Belgia – Wspólnota Niemieckojęzyczna RO Rumunia

BE nl Belgia – Wspólnota Flamandzka SI Słowenia

BG Bułgaria SK Słowacja

CZ Republika Czeska FI Finlandia

DK Dania SE Szwecja

DE Niemcy UK Zjednoczone Królestwo

EE Estonia UK-ENG Anglia

EL Grecja UK-WLS Walia

ES Hiszpania UK-NIR Irlandia Północna

FR Francja UK-SCT Szkocja

IE Irlandia

IT Włochy

CY Cypr

Kraje EFTA/EEA

Trzy kraje Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, które należą do Europejskiego Obszaru Gospodarczego

LV Łotwa IS Islandia

LT Litwa LI Liechtenstein

LU Luksemburg NO Norwegia

HU Węgry Państwo kandydujące do członkostwa w UE

MT Malta TR Turcja

Kod statystyczny : Brak danych

Page 73: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

G losa r i usz

72

Glosariusz

Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Wykształcenia (ISCED 1997)

Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Wykształcenia (ISCED) jest instrumentem służącym do opracowywania międzynarodowych statystyk w dziedzinie edukacji. Obejmuje ona dwie przekrojowe zmienne: poziomy i dziedziny kształcenia wraz z uzupełniającym podziałem na nurt ogólny/zawodowy/przedzawodowy i informacjami o możliwościach dalszego kształcenia/przejścia na rynek pracy. w aktualnej wersji, ISCED 97 (UNESCO-UIS, 2006), wyodrębnia się siedem poziomów kształcenia. Zgodnie z podejściem empirycznym w ISCED przyjęto szereg kryteriów, które ułatwiają przypisywanie programów/cykli kształcenia do odpowiednich poziomów edukacji. Zależnie od poziomu i rodzaju kształcenia należy określić hierarchię ważności kryteriów podstawowych i uzupełniających (kwalifikacje zwykle wymagane w celu przyjęcia na dany poziom, minimalne warunki przyjęć, minimalny wiek, kwalifikacje kadry itp.).

ISCED 0: edukacja przedszkolna

Edukację przedszkolną określa się jako wstępny etap zorganizowanego kształcenia. Jest ona prowadzona w takich placówkach, jak szkoły/przedszkola lub inne ośrodki, i przewidziana dla dzieci w wieku co najmniej trzech lat.

ISCED 1: szkolnictwo podstawowe

Kształcenie na tym poziomie rozpoczyna się w wieku od pięciu do siedmiu lat, jest obowiązkowe we wszystkich krajach i na ogół trwa od pięciu do sześciu lat.

ISCED 2: szkolnictwo średnie i stopnia

Kształcenie na tym poziomie jest kontynuacją najważniejszych programów ze szkoły podstawowej, ale na ogół jest wyraźniej skoncentrowane na poszczególnych przedmiotach. Ukończenie nauki na tym poziomie zwykle zbiega się w czasie z ukończeniem kształcenia obowiązkowego.

ISCED 3: szkolnictwo średnie II stopnia

Kształcenie na tym poziomie rozpoczyna się na ogół po ukończeniu kształcenia obowiązkowego, tj. zwykle w wieku 15 lub 16 lat. Warunkiem przyjęcia jest zwykle odpowiednie świadectwo (potwierdzające ukończenie kształcenia obowiązkowego) i spełnienie innych minimalnych wymagań. Kształcenie jest często wyraźniej ukierunkowane na poszczególne przedmioty niż na poziomie ISCED 2. Kształcenie na poziomie ISCED 3 trwa na ogół od dwóch do pięciu lat.

Page 74: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

73

SPIS RYSUNKÓW

Rys. 1.1: Kryteria przyjęcia do pierwszej klasy szkoły podstawowej (ISCED 1), 2009/10 12

Rys. 1.2: Podmioty zaangażowane w podejmowanie decyzji o odroczeniu zapisu do pierwszej klasy szkoły podstawowej (ISCED 1), 2009/10 16

Rys. 1.3: Odsetek uczniów, którzy osiągnęli przepisowy wiek rozpoczęcia nauki w obowiązkowej szkole podstawowej (ISCED 1), zapisanych do placówek przedszkolnych (ISCED 0), 2007/08 18

Rys. 2.1: Przechodzenie z klasy do klasy w szkole podstawowej (ISCED 1) zgodnie z obowiązującymi przepisami, 2009/10 22

Rys. 2.2: Kryteria regulujące powtarzanie klas w szkołach podstawowych (ISCED 1), 2009/10 26

Rys. 2.3: Rola pracowników oświatowych ze szkoły i spoza niej w procesie decyzyjnym dotyczącym powtarzania klas w szkole podstawowej (ISCED 1), 2009/10 31

Rys. 2.4: Udział rodziców w podejmowaniu decyzji o powtarzaniu klas w szkołach podstawowych, 2009/10 34

Rys. 2.4a: Poziom udziału rodziców 34

Rys. 2.4b: Rodzaje interwencji rodziców 34

Rys. 2.5a: Odsetek uczniów mających opóźnienia w przedszkolach (ISCED 0) i szkołach podstawowych (ISCED 1), 2007/08 35

Rys. 2.5b: Szacunki dotyczące powtarzania klas w szkole podstawowej (ISCED 1), 2007/08 35

Rys. 2.6: Odsetek 15-latków, którzy w szkole podstawowej (ISCED 1) przynajmniej raz powtarzali klasę, 2009 36

Rys. 3.1: Kryteria powtarzania klas w szkołach średnich i stopnia (ISCED 2), 2009/10 42

Rys. 3.2: Ograniczenia możliwości powtarzania klas w szkołach średnich i stopnia (ISCED 2), 2009/10 45

Rys. 3.3: Rola pracowników oświatowych ze szkoły i spoza niej w procesie decyzyjnym dotyczącym powtarzania klas w szkole średniej i stopnia (ISCED 2), 2009/10 49

Rys. 3.4: Udział rodziców w podejmowaniu decyzji o powtarzaniu klas w szkołach średnich i stopnia (ISCED 2), 2009/10 53

Rys. 3.4a: Poziom udziału rodziców 53

Rys. 3.4b: Rodzaje interwencji rodziców 53

Rys. 3.5: Odsetek 15-latków, którzy w szkole średniej i stopnia (ISCED 2) przynajmniej raz powtarzali klasę, 2009 54

Rys. 3.6a: Odsetek uczniów mających opóźnienia w szkołach podstawowych (ISCED 1) i średnich i stopnia (ISCED 2), 2007/08 55

Rys. 3.6b: Szacunki dotyczące powtarzania klas w szkołach średnich i stopnia (ISCED 2), 2007/08 55

Page 75: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie
Page 76: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

75

PODZIĘKOWANIA

AGENCJA WYKONAWCZA DS. EDUKACJI, KULTURY

i SEKTORA AUDIOWIZUALNEGO

P9 Eurydice

Avenue du Bourget 1 (BOU2) B-1140 Bruxelles

(http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice)

Redaktor

Arlette Delhaxhe

Autorzy

Olga Borodankova, Ana Sofia de Almeida Coutinho

Układ graficzny i rysunki

Patrice Brel

Koordynacja prac związanych z drukiem

Gisèle De Lel

Page 77: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

76

B . K R A J O W E B I U R A E U R Y D I C E

BELGIQUE/BELGIË Unité francophone d’Eurydice Ministère de la Communauté française Direction des Relations internationales Boulevard Léopold II, 44 – Bureau 6A/002 1080 Bruxelles Opracowanie materiału krajowego: zbiorowe Eurydice Vlaanderen / Afdeling Internationale Relaties Ministerie Onderwijs Hendrik Consciencegebouw 7C10 Koning Albert II – laan 15 1210 Brussel Opracowanie materiału krajowego: eksperci z Departamentu Edukacji i Szkoleń: Leen Mortier, Ann Van Driessche, Veronique Adriaens, Isabelle Erauw Eurydice-Informationsstelle der Deutschsprachigen Gemeinschaft Agentur für Europäische Bildungsprogramme VoG Postfach 72 4700 Eupen Opracowanie materiału krajowego: Johanna Schröder (ekspert)

BULGARIA Eurydice Unit Human Resource Development Centre 15, Graf Ignatiev Str. 1000 Sofia Opracowanie materiału krajowego: Reni Rangelova (ekspert; Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Nauki)

ČESKÁ REPUBLIKA Eurydice Unit Institute for Information on Education Senovážné nám. 26 P.O. Box č.1 110 06 Praha 1 Opracowanie materiału krajowego: Andrea Turynová

DANMARK Eurydice Unit Danish Agency for International Education Fiolstræde 44 1171 København K Opracowanie materiału krajowego: zbiorowe

DEUTSCHLAND Eurydice-Informationsstelle des Bundes EU-Büro des Bundesministeriums für Bildung und Forschung (BMBF) / PT-DLR Carnotstr. 5 10587 Berlin Eurydice-Informationsstelle der Länder im Sekretariat der Kultusministerkonferenz Graurheindorfer Straße 157 53117 Bonn Opracowanie materiału krajowego: Brigitte Lohmar

EESTI Eurydice Unit SA Archimedes Koidula 13A 10125 Tallinn Opracowanie materiału krajowego: Kersti Kaldma

ÉIRE/IRELAND Eurydice Unit Department of Education and Science International Section Marlborough Street Dublin 1 Opracowanie materiału krajowego: zbiorowe

ELLÁDA Eurydice Unit Ministry of Education, Lifelong Learning and Religious Affairs Directorate for European Union Affairs Section C ‘Eurydice’ 37 Andrea Papandreou Str. (Office 2168) 15180 Maroussi (Attiki) Opracowanie materiału krajowego: Athina Plessa-Papadaki (Dyrektor Wydziału ds. Unii Europejskiej, Ministerstwo Edukacji), Maria Spanou (grecka jednostka Eurydice)

ESPAÑA Unidad Española de Eurydice Instituto de Formación del Profesorado, Investigación e Innovación Educativa (IFIIE) Ministerio de Educación Gobierno de España c/General Oraa 55 28006 Madrid Opracowanie materiału krajowego: Flora Gil Traver (koordynator), Ana Isabel Martín Ramos, Ángel Ariza Cobo (ekspert zewnętrzny), Alicia García Fernández (naukowiec)

Page 78: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Podz ięk owan ia

77

FRANCE Unité française d’Eurydice Ministère de l'Éducation nationale, de l’Enseignement supérieur et de la Recherche Direction de l’évaluation, de la prospective et de la performance Mission aux relations européennes et internationales 61-65, rue Dutot 75732 Paris Cedex 15 Opracowanie materiału krajowego: Thierry Damour

ÍSLAND Eurydice Unit Ministry of Education, Science and Culture Office of Evaluation and Analysis Sölvhólsgötu 4 150 Reykjavik Opracowanie materiału krajowego: Margrét Harðardóttir

ITALIA Unità italiana di Eurydice Agenzia Nazionale per lo Sviluppo dell’Autonomia Scolastica (ex INDIRE) Via Buonarroti 10 50122 Firenze Opracowanie materiału krajowego: Alessandra Mochi

KYPROS Eurydice Unit Ministry of Education and Culture Kimonos and Thoukydidou 1434 Nicosia Opracowanie materiału krajowego: Christiana Haperi; Despina Charalambidou-Solomi (ekspert)

LATVIJA Eurydice Unit Valsts izglītības attīstības aģentūra State Education Development Agency Vaļņu street 1 1050 Riga Opracowanie materiału krajowego: Mudīte Reigase (ekspert; Krajowe Centrum Treści Edukacyjnych) LIECHTENSTEIN Informationsstelle Eurydice Schulamt Austrasse 79 9490 Vaduz Opracowanie materiału krajowego: Eva-Maria Schädler

LIETUVA Eurydice Unit National Agency for School Evaluation Didlaukio 82 08303 Vilnius Opracowanie materiału krajowego: Laima Paurienė (ekspert)

LUXEMBOURG Unité d’Eurydice Ministère de l’Éducation nationale et de la Formation professionnelle (MENFP) 29, Rue Aldringen 2926 Luxembourg Opracowanie materiału krajowego: Mike Engel

MAGYARORSZÁG Eurydice National Unit Ministry of National Resources Szalay u. 10-14 1055 Budapest Opracowanie materiału krajowego: zbiorowe

MALTA Eurydice Unit Directorate for Quality and Standards in Education Ministry of Education, Culture, Youth and Sport Great Siege Rd. Floriana VLT 2000 Opracowanie materiału krajowego: Peter Vassallo (Zastępca Dyrektora – Matematyka i Nauki Ścisłe; Urząd Oceny Edukacji, Wydział Programu Nauczania i e-Nauczania, Ministerstwo Edukacji, Pracy i Rodzin)

NEDERLAND Eurydice Nederland Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Directie Internationaal Beleid IPC 2300 / Kamer 08.051 Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Opracowanie materiału krajowego: Raymond van der Ree NORGE Eurydice Unit Ministry of Education and Research Department of Policy Analysis, Lifelong Learning and International Affairs Akersgaten 44 0032 Oslo Opracowanie materiału krajowego: zbiorowe

ÖSTERREICH Eurydice-Informationsstelle Bundesministerium für Unterricht, Kunst und Kultur Ref. IA/1b Minoritenplatz 5 1014 Wien Opracowanie materiału krajowego: zbiorowe

POLSKA Eurydice Unit Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji ul. Mokotowska 43 00-551 Warsaw Opracowanie materiału krajowego: Anna Smoczyńska, Magdalena Fells we współpracy z ekspertami z Ministerstwa Edukacji Narodowej

Page 79: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

Drugo rocz ność w ksz ta łc en iu obow iązk owy m w Eu rop ie : r egu lac je i s ta t ys ty k i

78

PORTUGAL Unidade Portuguesa da Rede Eurydice (UPRE) Ministério da Educação Gabinete de Estatística e Planeamento da Educação (GEPE) Av. 24 de Julho, 134 – 4.º 1399-54 Lisboa Opracowanie materiału krajowego: Teresa Evaristo, Carina Pinto

ROMÂNIA Eurydice Unit National Agency for Community Programmes in the Field of Education and Vocational Training Calea Serban Voda, no. 133, 3rd floor Sector 4 040205 Bucharest Opracowanie materiału krajowego: Veronica-Gabriela Chirea we współpracy z Gheorghe Bunescu, profesorem Universytetu Valahia z Tragoviste

SLOVENIJA Eurydice Unit Ministry of Education and Sport Department for Development of Education (ODE) Masarykova 16/V 1000 Ljubljana Opracowanie materiału krajowego: Barbara Kresal Sterniša, Tatjana Plevnik (Ministerstwo Edukacji i Sportu)

SLOVENSKÁ REPUBLIKA Eurydice Unit Slovak Academic Association for International Cooperation Svoradova 1 811 03 Bratislava Opracowanie materiału krajowego: zbiorowe

SUOMI / FINLAND Eurydice Finland Finnish National Board of Education P.O. Box 380 00531 Helsinki Opracowanie materiału krajowego: zbiorowe

SVERIGE Eurydice Unit Vocational Training & Adult Education Unit International Programme Office for Education and Training Kungsbroplan 3A Box 22007 104 22 Stockholm Opracowanie materiału krajowego: zbiorowe

TÜRKIYE Eurydice Unit Türkiye MEB, Strateji Geliştirme Başkanlığı (SGB) Eurydice Türkiye Birimi, Merkez Bina 4. Kat B-Blok Bakanlıklar 06648 Ankara Opracowanie materiału krajowego: Osman Yıldırım Ugur, Bilal Aday, Dilek Gülecyüz

UNITED KINGDOM Eurydice Unit for England, Wales and Northern Ireland National Foundation for Educational Research (NFER) The Mere, Upton Park Slough SL1 2DQ Opracowanie materiału krajowego: Sigrid Boyd Eurydice Unit Scotland International Team Schools Directorate 2B South Victoria Quay Edinburgh EH6 6QQ Opracowanie materiału krajowego: szkockie biuro Eurydice, rząd Szkocji

Page 80: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie

EACEA; Eurydice Powtarzanie klas w kształceniu obowiązkowym w Europie: regulacje i statystyki Bruksela: Eurydice 2011 – 80 stron ISBN 978-92-9201-158-1 doi:10.2797/55087

Deskryptory: powtarzanie, niepowodzenia szkolne, procedury wstępne, regulacje, promocja do kolejnej klasy, ocena uczniów, odpowiedzialność, nauczyciel, dyrektor, władze oświatowe, udział rodziców, edukacja obowiązkowa, szkoła podstawowa, szkoła średnia i stopnia, analiza porównawcza, dane statystyczne, Turcja, EFTA, Unia Europejska

Page 81: Drugoroczność w kształceniu obowiązkowym w Europie