DRENAJ YAPILARI

Yrd. Doç. Dr. Sercan SERİN

DRENAJYapımı tamamlanıp trafiğe açılan bir yolun gerek

yüzey suyu ve gerekse yer altı suyuna karşı sürekliolarak korunması, suyun yola olan zararlarınınönlenmesi bakımından önem taşımaktadır.Drenaj yönünden iyi şekilde projelendirilmemiş bir

yol, suyun yol üzerindeki zararlı etkileri altında kısazamanda elden çıkacağı gibi sürekli bakım veonarım masrafları gerektirir. Ayrıca yoldaki trafikgüvenliği de büyük ölçüde azalır.

1. DRENAJ ve ÇEŞİTLERİDrenaj; yol platformu ile yola ait yağış havzasına yağmur,dolu ve kar halinde düşen ve doğal yataklarda akan ya daçukur yerlerde biriken yüzey suları ile zemin daneleriarasındaki boşluklarda durgun veya akar halde bulunan yeraltı sularının yola ve çevreye zarar vermeyecek şekilde kontrolaltına alınıp uzaklaştırılmasıdır.

Bu tanıma göre, Yüzey suyu drenajı Yer altı suyu drenajıolmak üzere iki çeşit drenaj söz konusudur.

2. YÜZEY SUYU DRENAJI

Yüzey suyu drenajının amacı kaplama,banket ve şev yüzeyinin sürekli olarak akanve yağış sonucu oluşan akarsulara karşıkorunmasıdır.Yüzey suyu drenajında kullanılan tesisler;kenar hendekleri, kafa hendekleri,menfezler ve köprülerdir.

2.1. Kenar HendeklerYol yüzeyi ve yarma şevlerinden gelen sular ilecivar araziden yola doğru akan suların toplanıpuzaklaştırılması kenar hendekler ile sağlanır.

Genellikle yarma içinde kalan yol kesimlerinde inşaolunurlar.Genellikle üçgen ve yamuk (trapez) şeklinde olmak

üzere 2 türlüdür.Yapımı ve bakımı daha kolay olduğundan üçgen kesitli

kenar hendekler daha çok tercih edilmektedir.Derinlikleri, bölgenin yağış durumuna göre 0.40-0.75

cm arasında değişir.

Kaplanmış Kenar Hendek Tipleri

2.2. Kafa Hendekleri

Kafa hendekleri, erozyona elverişli arazide,yamaçlardan gelen yağış ve sızıntı sularınınyarma şevlerini bozup sürüntü maddelerininkenar hendeğini doldurmasını önlemekamacı ile yarma şevinin üst çizgisine en az 4m mesafede olmak üzere şev boyunca inşaedilirler.

3. MENFEZLERSürekli olarak akan ya da yağış sonucu oluşan küçükakarsuları yol gövdesinin bir tarafından diğer tarafınageçirmede kullanılan hidrolik sanat yapılarıdır.

5 tür menfez uygulaması vardır.

Boru (büz) menfezler,Kutu (box) menfezler,Kemerli menfezler, Tabliyeli menfezler (ayaklar arası 8 m küçük ise),Köprüler.

3.1. Boru Menfezler

Fazla yüksek olmayan dolgu altlarında kullanılanboru menfezler, beton veya betonarme olarakdaire kesitli ya da sepet kutu şeklinde dökülürler.

Kırılma ve çatlamaları kolay olduğu için yüksekdolgularda kullanılmazlar. Önceden dökülerekhazırlanan daire büzler, 0.60-0.80 ile 1.00 -1.20m çaplarındadırlar.

3.2. Kutu Menfezler

Bu menfezler, serbest açıklıkları 1.00-3.00 m veserbest yükseklikleri de 0.60-3.00 m arasında olan,her iki ucunda yani menba ve mansap tarafındakanat duvarları bulunan kutu kesitli betonarmemenfezlerdir.

Belli açıklık ve yüksekliklerde olmak üzere tek gözlü,iki gözlü ve üç gözlü olarak standartlaştırılmışlardır.Üç gözlü olanlar en fazla 6.00 m dolgu yüksekliğinekadar kullanılabilirler.

3.3. Kemerli MenfezlerBüzler ve kutu menfezler belli bir dolgu yüksekliğinekadar kullanılabildiklerinden yüksek dolgular altındakemerli menfezler uygulanır.

Bu menfezler kagir ya da betonarme kemerli olurlar.Üzerindeki dolgu yüksekliğine, geçirebileceği debiye vetaban eğimine göre boyutları belirlendikten sonraönceden hazırlanmış olan tiplere göre projeleri hazırlanır.

KGM tarafından, serbest açıklığı 0.70-10.00 m arasındaolan kemerli menfezler için hazırlanmış tip projeler vardır.

3.4. Tabliyeli Menfezler

Tabliyeli menfezler, beton veya kagir kenar ayaklar ve ricatduvarları ile üst tabliyeden oluşurlar. Bu menfezler için açıklıklar1.20-15.70 m arasında değişen çeşitli tip projeler geliştirilmiştir.

Açıklık adedi ne olursa olsun iki kenar ayak mesnedi arasındakimesafe 8.0 m’den küçükse tabliyeli menfez, büyükse köprü olarakadlandırılır. Bu tip menfezlerde, bordürler arasındaki açıklık,

Tali köy yolları için 4.00 m İşlek köy yolları için 6.00 m İl yolları için 7.00 m Devlet yolları için 8.00 m olarak kabul edilmiştir.

4. KENTİÇİ YOLLARDA OLUK VE RÖGARLAR

Kent içi yollarda, kenar hendeklerin görevinibordür kenarına yerleştirilen ve oluk olarakadlandırılan kısımlar yerine getirirler.

Kaplama, yaya kaldırımı, çatılar ile boşarazilerden gelen yağış suları, kaplamanın heriki yanındaki bu oluklar üzerinde yer yer tesisolunan rögarlar (bacalar) yardımıyla yağmursuyu sistemine verilirler.

5. YERALTI SUYU DRENAJIYer altı suyu drenajında amaç, yol taban zemininde

bulunan ya da yanlardan yol gövdesine doğru gelen yeraltı suyunun yola zarar vermeyecek şekilde kontrolaltına alınıp uzaklaştırılmasıdır. Zemindeki su başlıca, serbest ve kapiler olmak üzere

iki şekilde bulunabilir. Serbest suyun uzaklaştırılmasıuygun dren tesisleri ile kolaylıkla mümkünkenzemindeki kapiler suyun tamamen giderilmesi çokzordur. Bu su ancak yer altı su düzeyini düşürmeksuretiyle yola zarar vermeyecek bir miktara indirilebilir.Genelde, yer altı su düzeyinin yol taban kotunun(tesviye kotu) en az 60 cm altında indirilmesi istenir.

5.1. Yeraltı Suyu Drenaj Etüdü

Arazi araştırması : Yolun geçtiği bölgedeki diğer yolve yapıların incelenmesi ile görülebilen bilgilerintoplanması.

Zemin araştırması : Yol gövdesinin oturduğuzeminin yapısını anlamak amacı ile yapılan çalışma.

5.1. Yeraltı Suyu Drenaj Etüdü

Sondajlar: Zemin tabakalarının ve yer altı suyunundurumunu daha yakından tanımak amacıyla yapılan çalışma.

Yeraltı suyunun gözlenmesi: Sondajların yapılması, ayrıcayarmaların açılması sırasında yer altı suyu derinliği, debisi,akış yönü ve akış hızı gibi hususlarda bilgi toplanması.

Analiz ve değerlendirme : Aşamalı olarak yapılanyukarıdaki çalışmalar sonucu elde edilen bilgilerin bir aradadeğerlendirildiği zeminin ve yer altı suyunun çeşitliözelliklerine en uygun düşecek drenaj projesininhazırlanması.

Yeraltı Suyu Drenaj Tesisleri

Kör DrenlerBorulu DrenlerKılçık Drenler en yaygın olanlarıdır.

Heyelanlı bölgelerde ise;Drenaj GalerileriYatay DrenlerDüşey Drenler (Killi Zeminlerde) kullanılır.

Kör drenler:

Yer altı suyu düzeyinde sağlanacak az miktarda birindirmenin yeterli olabileceği yerlerde taş dolgulukör drenlerin kullanılması mümkündür.

Bu dren sisteminin uygulanabilmesi için dreneedilecek suyun miktarının fazla olmaması vekullanılacak taşın ucuza sağlanabilmesi gerekir.

Borulu drenler:

En çok kullanılan sistem olan bu drenlerde pişmişkil borular, asbestli çimento borular, delikli veyadeliksiz beton borular ile saç borular ve PVCborular kullanılır.

Kullanılacak olan dren borusunun tipinin seçimindesağlamlığı, hizmet ömrü, kapasitesi ve teminkolaylığı gibi faktörler etkili olur.

Kılçık drenler:

Özellikle yarma içlerinde yol gövdesinin oturduğutaban zemini sürekli olarak yer altı suyu etkisindekalabilir.

Bu gibi yerlerde yol gövdesinin altına, yol ekseni ilebelirli bir açı yapan enine drenler yerleştirilir. Kılçıkdren adı verilen bu drenler yol kenarlarına konanboyuna drenlere bağlanır.

5.2. Dren Tesislerinin Bakımı

Gerek yüzey suyu ve gerekse yeraltı suyu drenajı ileilgili tesislerin beklenen görevlerini yerine getirebilmeleriiçin bunların sürekli olarak bakım altında tutulmalarındazorunluluk vardır.

Genellikle yağış mevsimi başında ve sonunda olmaküzere yılda iki defa yapılacak olan bu periyodikbakımlar sırasında başlıca, kenar hendekler, kafahendekleri ve menfezler temizlenir.Ayrıca, yer altı suyu dren tesislerine ait deşarj

noktalarının kar, buz, çalı ve benzeri yabancımaddelere karşı korunmaları sağlanır.

Haftaya devam...