DOSAB KÖMÜRLÜTERMİK SANTRALİNİN

OLASI SAĞLIK ETKİLERİ

Prof.Dr.Kayıhan Pala

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi

Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

Bursa Tabip Odası Çevre Komisyonu Üyesi

kpala@uludag.edu.tr

KÖMÜRLÜ TERMİK SANTRALLER

SORUN ALANLARI:

• Hava kirliliği

• İklim değişikliği

• Su tüketimi

• Su kirliliği

• Toprak kirliliği

• Gıda güvenliği

• Atıklar

• Ulaşım

• Gürültü

• Çalışanların sağlığı ve güvenliği

2

Enerji üretimi ile

sağlık etkileri ve

iklim değişikliği

arasında bağlantı var!

3

Çıkarma

Taşıma

ENERJİÜRETİMİ

İşleme

İnşaat

Üretim

Dağıtım

Atık bertarafı

Enerji Tercihlerinin Sağlık Etkileri

ÇEVRESELBOZULMA

HAVAYA SALIM

DİĞER SALIMLAR(Toprak, su)

SU TÜKETİMİ

TOPRAK VE SU KULLANIMI

İKLİMKİRLETİ-CİLERİ

HAVAKİRLETİ-CİLERİ

Toprak veSu kalitesiElde edilebilirliği

İşve

geçim

Meslekiriskler

Enerjiyeerişim

SAĞLIKSONUÇLARI• Yaşam süresi• Yaşam kalitesi• Bedensel sağlık• Ruhsal sağlık• Sağlıkta eşitlik

4

Küresel ölçekte kömürlü termik santraller

azalmaktadır.

5

Türkiye’de de projelerin gerçekleşme oranı çok düşük: %13

• Türkiye, kömürlü termik santral projelerinin karşısında duran, planlama aşamasında projeleri durduran ya da yavaşlatmış olan güçlü bir karşıt hareketin örgütlendiği bir ülkedir.

• Bu harekete bağlı olarak, planlanan projelerin yalnızca %13’ü tüm lisanslarını alabilmiş durumdadır ve buna bağlı olarak Türkiye’deki projelerin nihai gerçekleşme oranının düşük olacağı ortadadır.

6

KÖMÜRLÜ TERMİK SANTRALLERİN SAĞLIK ETKİLERİ

Sağlık etkisi

• Erken ölümler

• Hastalanma

• Sağlık kuruluşlarına başvuru

• Sağlık harcamalarında artış

• Doğrudan (Tanı, tedavi, ilaç vb.)

• Dolaylı (İşgücü kaybı vb.)

• İklim değişikliği

En çok etkilenen gruplar• Santralde çalışanlar• Santralın yakın çevresinde

yaşayanlar (15 km yarıçap)• Gebeler• Çocuklar• Yaşlılar• Yoksullar • Kronik hastalığı olanlar

• Astım, KOAH vb.

• Santral çevresinde yaşayanlar (100 km yarıçap)

7

8

Etki yalnızca kömürlü termik santralın yakın çevresi ile sınırlı değil!

Kömürlü termik santral bacasından atılan gazlar yüzlerce km yol alabiliyor!

ATSDR:Agency for Toxic Substances and Disease Registry

9

10

Tesisin 750 m yakınında yerleşim alanı varÇED raporunda etki alanı 10 km yarıçaplı alan

11

10 kmetki alanı Bursa nüfusunun büyük bölümünü kapsayacak!

Tesise Ulucami’nin uzaklığı 9,1 km!

12

100 km

etki alanı

Bursa

nüfusunun

tamamını

kapsayacak!13

Sağlık koruma bandı 5 metre?

14

ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ UYGULAMA YÖNETMELİĞİ

(Resmi Gazete Tarihi: 22.08.2009 Resmi Gazete Sayısı: 27327)

İmar planı yapımı

MADDE 70 – (1) İmar planında, OSB’nin özelliği ve ihtiyaçları

göz önüne alınarak Bakanlık tarafından çıkarılan OSB İmar Planı

Şartnamesine göre sanayi parselleri, ortak kullanım alanları, hizmet

ve destek alanları, Sağlık Bakanlığınca belirlenen sağlık koruma bandı

ve benzerleri ile birlikte arazi kullanım kararları yer alır.

15

16

KÖMÜRLÜ TERMİK SANTRALLERHAVAYI KİRLETİR!• Hava kirliliği solunum, dolaşım ve

diğer sistemlerle ilgili hastalıklara yol açar.

• Dünya Sağlık Örgütü 2013 yılında hava kirliliğini kansere yol açan etmenler listesine almış; hava kirliliğinin özellikle akciğer kanserinin nedeni olduğunu ve mesane kanseri riskini artırdığını da açıklamıştır.

Dünya Sağlık Örgütü, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs313/en/ 17

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI:

«Bazı termik santrallerin çevresi, hava kirliliği nedeniyle akciğer kanseri riski taşıyor»

http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=125796

18

Halk sağlığına etki eden en önemli hava kirleticileri

• Partiküler maddeler (PM2.5 ve PM10)

• Gaz formundakiler (SO2, NO2, CO ve uçucu organik

bileşikler)

• Kalıcı organik kirleticiler (dioksin, furan vb.)

• Ağır metaller (kurşun, civa, arsenik)

WHO | Air Pollution, http://www.who.int/topics/air_pollution/en/ Son erişim tarihi:18.04.2017Kampa M, Castanas E. Human health effects of air pollution. Environ Pollut. 2008;151(2):362–7.

19

20

Partiküler maddelere hem kısa dönem, hem de uzun dönemde maruziyet;

• solunum ve kalp damar hastalıklarında,

• astım ataklarında,

• solunumla ilgili rahatsızlıklarda ve

• hastaneye başvurularda artış ile

• kalp damar hastalıkları, solunum hastalıkları ve akciğer kanserinden ölümlerde artışa yol açar.

21

PM10 konsantrasyonlarında artış

Avrupa’da ölçüm noktalarının çoğunda PM2.5konsantrasyonu PM10 konsantrasyonlarının %50-70’ini oluşturmaktadır.

• Günlük PM10 konsantrasyonlarında her 10 µg/m³ artış ölümlerde %0.2-0.6 artışa yol açmaktadır.

• Uzun dönem (yıllık) PM10 konsantrasyonlarında her 10µg/m³ artış kalp/akciğer hastalıklarından ölümlerde %6-13 artışa yol açmaktadır.

22

Kükürt dioksit başta solunum sistemi rahatsızlıkları olmak üzere çok önemli sağlık etkileri olan zehirli bir maddedir.

• Akut sağlık etkileri akut bronşit, hırıltılı solunum ve nefes darlığı, bronkospazm ve havayolu aşırı duyarlılığı olarak sıralanabilir.

• Uzun süreli veya kronik etkileri kronik bronşit, kronik tıkayıcı akciğer hastalığı, astım ve solunum fonksiyonlarında azalmadır.

• Uzun süreli kükürt dioksit maruziyeti, kardiyovasküler sorunların yanında üreme sağlığı ile ilgili sorunlara da yol açar ve ölümleri artırır.

23

Azot oksitleri

• Azot oksitleri göz, deri ve solunum yollarında tahrişe neden olur.

• Azot oksitlerine maruz kalmak pulmonerödem, pnömoni, bronşit, bronşiolit, amfizem ve methemoglobinemiye yol açabilir.

• Azot oksitlere yüksek düzeyde maruz kalmak ölüme neden olabilir.

• Maksimum bir saat içinde her 50 µg/m³ azot dioksit maruziyetinin günlük ölümlerde %1,3 artışa yol açtığı tahmin edilmektedir.

24

Hava

Kirleticisi

Sınır Değer

Ortalama

Süresi

Türkiye Sınır Değerleri

(µg/mᵌ) (1)

Avrupa Birliği Sınır

Değerleri (µg/mᵌ) (2)

Dünya Sağlık Örgütü Sınır

Değerleri (µg/mᵌ) (3)

SO₂

10 dakika -- -- 500

1 saat 440 350 --

24 saat 200 125 20

1 yıl 20 20 20

PM ₁₀ 24 saat 80 50 50

1 yıl 52 40 20

PM2.5 24 saat -- 25 25

1 yıl -- 25 10

O₃ 8 saat 120 120 100

NO₂ 1 saat 280 200 200

1 yıl 52 40 40

Temel Kirleticiler için Sınır Değerler (2016)

1.Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği.2.EU Air Quality Standards. http://ec.europa.eu/environment/air/quality/standards.htm3.WHO Air quality guidelines for particulate matter, ozone, nitrogen dioxide and sulfur dioxide: global update 2005: summary of risk assessment. Geneva. 25

Bursa’daki hava izleme istasyonlarında PM10 değerleri, 2016 (µg/mᵌ)

Yıl Bursa Beyazıt İnegöl KestelOrt

(yıllık)

En

yüksek

Aşım

sayısı

Ort

(yıllık)

En

yüksek

Aşım

sayısı

Ort

(yıllık)

En

yüksek

Aşım

sayısı

Ort

(yıllık)

En

yüksek

Aşım

sayısı

2016 93 368 152 71 346 98 69 274 83 68 377 95

2015 104 283 163 77 319 101 77 309 91 66 197 72

2014 97 507 121 79 275 77 91 328 97 70 229 50

2013 77 219 64 84 334 69 75 240 59

Sınır Değer

Ortalama

Süresi

Türkiye Sınır

Değerleri (µg/mᵌ)

Dünya Sağlık

Örgütü Sınır

Değerleri (µg/mᵌ)

24 saat 80 501 yıl 52 20

26

Bursa’da PM10 kirliliği artıyor!...

27

Aykaç Kongar, N., O. Elbek, K. Pala ve H.C. Çalışır, Nefes Alamıyoruz: Partikül Madde Emisyonları Açısından Türkiye’de Hava Kirliliği, SS-013, Türk Toraks Derneği 20. Yıllık Kongresi, 5-9 Nisan 2017, Antalya, Program ve Bildiri Kitabı, ss.76.

28

Bursa istasyonlarında NO2 değerleri (µg/mᵌ)

Yıl Beyazıt İnegöl Kestel Kültürpark Uludağ

Ort

(yıllık)

En

yüksek

Ort

(yıllık)

En

yüksek

Ort

(yıllık)

En

yüksek

Ort

(yıllık)

En

yüksek

Ort

(yıllık)

En

yüksek

2016 68 151 31 109 33 84 40 111 24 66

2015 70 120 33 150 31 70 39 83 25 69

2014 68 138 32 82 32 78 39 91 23 54

2013 69 122 30 73 28 65 41 95 24 63

Sınır Değer

Ortalama

Süresi

Türkiye Sınır

Değerleri (µg/mᵌ)

Dünya Sağlık

Örgütü Sınır

Değerleri (µg/mᵌ)

1 saat 280 2001 yıl 52 40

29

Türkiye’de hava kirliliği artıyor, termik santrallerden kaynaklanan kirlilik çok yüksek!

30

Kömürlü termik santrallerin sağlık etkileri

• Solunum sistemi rahatsızlıkları

• Dolaşım sistemi rahatsızlıkları

• Sinir sistemi rahatsızlıkları

• Sitogenetik hasar

• Balıklarda cıva düzeyinin artmasına bağlı zehirlenme

• Arsenik maruziyetine bağlı melanom dışı cilt kanserlerinde gözlenen artış

• Termik santral çevresinde erken doğumlarda görülen artış

• Santralin yakınında yaşayanlarda halk sağlığına ve ekonomiye olumsuz etkiler

Pala, K. Kömürlü Termik Santrallerin Sağlık Etkileri, Bursa Tabip Odası yayını, Eylül 2014, Bursa.31

32

Kömürlü termik santrallerden yayılan hava kirleticilerinin yol açtığı sağlık ve çevre sorunları

Hava kirleticisi sınıfı Önemli hava kirleticisi Insan sağlığı için zararları Çevresel zararlarAsid gazlar Hidrojen klorid,

Hidrojen florid

Cilt, göz, boğaz burun ve solunum yollarında tahriş. Asit yağmurları, ekinlerde ve ormanlarda hasar.

Dioksin ve furanlar 2,3,7,8- tetraklorodioksin (TCDD) Mide ve baışıklık sistemi için olası kanserojen. Üreme, endokrin ve bağışıklık sistemine etki.

Irmak, göl ve okyanuslara yerleşerek balıkları ve yaban hayatı etkilemek. Balık zincirinde birikme.

Cıva Metilcıva Beyin, sinir sistemi, böbrek ve karaciğer hasarı. Nörolojik ve gelişimsel doğum kusurlarına neden olma.

Balıkları ve yaban hayatı etkilemek. Balık zincirinde birikme

Cıva harici metaller ve benzerleri (Radyoizotoplar hariç)

Antimon, arsenik, berilyum, kadmiyum, krom, nikel, selenyum, manganez

Akciğer, mesane, böbrek ve cilt için karsinojen. Sinir, kalp/damar, cilt, solunum ve bağışıklık sistemini olumsuz etkileyebilir.

Toprakta ve çökeltilerde birikir. Çözünür formları su sistemlerini kirletebilir.

Kurşun Sinir sistemi gelişiminde hasar. Öğrenme, bellek, ve davranışları olumsuz etkileyebilir. Kalp/damar ve böbrek etkilerine, kansızlık, bileklerde ve parmaklarda güçsüzlüğe yol açabilir.

Bitkilerde ve yaban hayatında hasar, Toprakta ve çökeltilerde birikme. Kara ve su ekosistemlerini olumsuz etkileyebilir.

Polisiklik aromatik hidrokarbonlar

Benzo-a-anthraceneBenzo-a-pyreneFluorantheneKrisenDibenzo-a-anthracene

Olası karsinojen. Küçük partiküler maddelere geçerek akciğerlere yerleşebilir. Karaciğer, böbrek ve testisleri etkileyebilir. Spermleri etkileyerek üreme sağlığı sorunlarına yol açabilir.

Buhar ya da partikül maddede bulunur. Toprakta ve çökeltilerde birikme

Radyoizotoplar Radyum Akciğer ve kemik için karsinojen. Bronkopnömoni, kansızlık ve beyin absesi.

Irmak, göl ve okyanuslara yerleşerek balıkları ve yaban hayatı etkilemek. Toprak, çökelti ve besin zincirinde birikme.

Uranyum Akciğer ve lenfatik sistem için karsinojen. Böbrek hastalığı.

Uçucu organik bileşikler

Benzen de dahil aromatik hidrokarbonlar, xylene, etilbenzen ve toluen

Cilt, göz, burun ve boğazda tahriş; solunum zorluğu, akciğer fonksiyonlarında azalma, görsel uyaranlara gecikmiş yanıt, bellek zayıflığı, mide rahatsızlığı ve karaciğer ile böbreğe etki. Sinir sistemini olumsuz etkileyebilir. Benzen kanserojendir.

Toprak ve çökeltilerde birikme.

Formaldehit dahil aldehitler Akciğer ve nasofarenks için olası karsinojen. Göz, burun ve boğaz tahrişi, solunum belirtileri. 33

Kömürlü termik santralların külleri radyoaktivite kaynağıdır. DOSAB ÇED raporunda bu konuda verilerin

sunulmasından kaçınılmıştır…

• Bir araştırmada* Batı Anadolu’ da yer alan “Soma, Yatağan, Yeniköy, Kemerköy, Orhaneli, Tunçbilek, Seyitömer ve Çan” termik santrallerini besleyen kömürlerde ve açığa çıkan küllerde radyoaktivite içeriği, radyonüklit zenginleşme faktörü ve radyoaktif dengeyi de kapsayan radyolojik karakteristikler incelenmiştir.

• Çalışmada tahmin edilen karasal doz hızları 119 nGyh-1 (Seyitömer) ile 251 nGyh-1

(Yatağan) arasında saptanmıştır.

• Bu dozlar Birleşmiş Milletler Atomik radyasyon Etkileri Bilimsel Komitesi (UNSCEAR 2000) tarafından normal alanlar için rapor edilen ortalama 57 nGyh-1

’in üzerindedir.

• DOSAB kömürlü termik santralı tarafından kullanılması düşünülen kömürlerin radyoaktivite açısından incelenmemiş olması büyük bir eksikliktir.

* Kömür yakıtlı termik santral küllerinde radyoaktif dengenin araştırılması ve radyolojik açıdan incelenmesi, Ebru BukovaYüksek, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2006. 34

Yatak külü “Tehlikeli Atık” olarak değerlendirilmiştir…

• Yatak külünün TÜBİTAK MAM tarafından yapılan incelemesinde, yatak külü örneğinin:• Oldukça bazik, yüksek inorganik içeriğe haiz olduğu;

• İnorganik içerik bakımından Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik hükümlerine göre “tehlikeli” olduğu;

• Balık biyodeney sonuçlarında sucul ortam canlıları için “tehlikeli” olduğu sonucuna varılmıştır (Ek-1.8). Tüm bu değerlendirmeler ışığında yatak külü örneği TÜBİTAK MAM tarafından “Tehlikeli Atık” olarak değerlendirilmiştir.

• Bilindiği gibi tesisten yılda 110 bin ton yatak külü oluşacaktır. Yatak külünün tehlikeli atık niteliğinde olması, söz konusu tesisin ne kadar tehlikeli olabileceğinin de bir kanıtıdır.

35

Santralin salım yapacağı polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH) ve uçucu organik bileşikler?

• Raporda toksik, mutajen ve kanserojen olduğu bilimsel olarak kanıtlanmış ve kömür yakıldığında ortaya çıkan kirleticiler olarak polisiklik aromatik hidrokarbonlardan ve uçucu organik bileşiklerden hiç söz edilmemektedir.

• PAH'ların memelilerdeki kritik etkisi bunların kanserojen potansiyelidir.

• Bu kimyasal kirleticiler nedeniyle tesisin çevresinde yaşayanlar büyük bir risk altında kalacaklardır.

36

KÖMÜRLÜ TERMİK SANTRALLERDEN KAYNAKLANAN SAĞLIK SONUÇLARI:

• ABD: • Her yıl yaklaşık 24.000 erken ölüm

• Avrupa Birliği:• Her yıl 18.200 erken ölüm

• 8.500 yeni kronik bronşit olgusu

• 28 milyonun üzerinde alt solunum yolu hastalığı belirtisi gösteren olgu

• 4 milyonun üzerinde kayıp iş günü

37

ABD’de

kömürlü

termik

santrallerin

çevresinde

ölümlerin

daha fazla

olduğu

gösterildi!38

AB27+3

• Avrupa Birliği’ne üye 27 ülke, Hırvatistan, Sırbistan ve Türkiye’nin aralarında bulunduğu 30 ülke için kömürlü termik santrallerin yol açtığı maliyetin hesaplandığı bir çalışmada, her yıl 250.604 yaşam yılı kaybının ve 23.289 erken ölümün meydana geldiği gösterilmiştir.

• Yaşam yılı kayıplarının 54.386’sı (%21,7) ve erken ölümlerin 5.042’si (%21,6) Hırvatistan, Sırbistan ve Türkiye’ye aittir.

39

Türkiye’de taşkömürü ve linyitle çalışan termik santrallerin sağlık etkileri

40

ÇED raporunda projenin sağlık etkileri hakkında her hangi bir değerlendirme yoktur!

Avrupa Birliği, 2014

yılında ÇED sürecinde

değişikliğe giderek,

sürecin iklim değişikliği

ve insan sağlığı ile ilgili

etkilerini de kapsaması

gerektiğine karar

vermiştir.41

Santral küresel ısınmayı artıracaktır!

• Raporda DOSAB kömürlü termik santralının temel özellikleri arasında belirtilmekten özellikle kaçınılan, küresel ısınmaya ve iklim değişikliklerine yol açacak etkileri ÇED raporunun son bölümünde açık olarak görülmektedir.

• Raporda da yer aldığı gibi, santral yılda 1,38x106 ton CO2 üretecektir. Raporda santralın küresel ısınmaya uzun yıllar boyunca katkısının olacağı da açıkça belirtilmektedir.

42

KÖMÜRLÜ TERMİK SANTRALLER İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE YOL AÇAR!

İklim değişikliğinin kapsamı:

• Sıcaklık artıyor

• Deniz su düzeyi değişiyor

• Sera gazı konsantrasyonları artıyor

• İnsan eliyle oluşan CO2 emisyonları artıyor

http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/syr/AR5_SYR_FINAL_SPM.pdf

43

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ SAĞLIK SORUNLARINA YOL AÇAR!

• Daha fazla sıcak dalgası ve kuraklık

• Kentlerde duman artışı ve ozon kirliliğindeki artış

• Kasırga, aşırı yağış ve sel gibi uç iklim olaylarının görülme sıklığındaki artış

• Lyme hastalığı ve Batı Nil virüsü gibi hastalıkları yayabilen kene ve sivrisineklerde artış

Learn About Carbon Pollution From Power Plants,http://www2.epa.gov/carbon-pollution-standards/learn-about-carbon-pollution-power-plants#powerplants

44

ULUSLARARASI ÇAĞRI!Ekim 2011’de aralarında tıp birlikleri, tıbbi araştırma enstitüleri ve halk sağlığı kurumları da bulunan 500’ün üzerinde akademisyen ve uzmandan oluşan büyük bir grup, hükümetlere zararları azaltılmamış kömürlü termik santrallerin kurulmasına izin vermemelerini ve sağlık üzerine en zararlı etkileri olduğu bilinen linyitle çalışanlar başta olmak üzere aşamalı olarak kömürlü termik santrallerden vaz geçmeleri çağrısında bulunmuştur.

Statement calling for urgent action on climate change, http://climatechange.bmj.com/statement.

45

• TÜRK TABİPLERİ BİRLİĞİ

• TÜRK TORAKS DERNEĞİ

• TÜRKİYE SOLUNUM ARAŞTIRMALARI DERNEĞİ

• HALK SAĞLIĞI UZMANLARI DERNEĞİ

• ÇEVRE İÇİN HEKİMLER DERNEĞİ46

ÇED raporunda projenin sağlık etkileri hakkında neden her hangi bir değerlendirme yoktur?

• DOSAB kömürlü termik santrali;• Yılda kaç kişinin erken ölmesine yol açacaktır?

• Yılda kaç kişinin akciğer kanseri olmasına yol açacaktır?

• Yılda kaç kişinin mesane kanseri olmasına yol açacaktır?

• Yılda kaç kişinin hastalanmasına yol açacaktır?

• Yılda kaç kişinin sağlık kuruluşuna başvurmasına yol açacaktır?

• Yılda kaç kişinin hastanede yatarak tedavi görmesine yol açacaktır?

• Yılda kaç kutu ilaç kullanılmasına yol açacaktır? Bu ilaçların maliyeti nedir? Bu maliyet hangi kaynaklardan karşılanacaktır?

• Yılda toplam olarak ne kadar sağlık harcaması yapılmasına yol açacaktır? Bu maliyet hangi kaynaklardan karşılanacaktır?

47

DOSAB nedeniyle Halk Sağlığı Müdürü görevinden alındı!...

ÇED raporunun hazırlanması sırasında Bursa Halk Sağlığı Müdürü Uz.Dr.ResulÖzbek, kent merkezinde bir termik santralin kurulmasını halk sağlığı ve çevre için çok tehlikeli gördüğünden, raporu imzalamamış, bu konuda Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı’nın görüşünün alınmasını talep etmiştir.

Bursa Valisinin baskısına maruz kalanHalk Sağlığı Müdürü Sayın Dr. Resul Özbek görevinden alınmıştır. https://www.bto.org.tr/news.php?i=4284 48

49

50