Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

  • View
    250

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    1/56

    Doc. dr. Nikica Mojsoska-Bllazhevski dhe mr. Misho Nikollov

    pr buxhetimparticipativ

    Doracak

    QENDRA

    MAQEDONASE

    PR BASHKPUNIM

    NDRKOMBTAR

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    2/56

    1

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    3/56

    1

    Doracakpr buxhetimparticipativ

    Doc. dr. Nikica Mojsoska-Bllazhevski dhe mr. Misho Nikollov

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    4/56

    Botues:

    Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar

    Universiteti Amerikan Kolegj Shkup

    Pr botuesit:

    Sasho Klekovski, drejtor i par ekzekutiv

    Aleksandar Krzhallovski, drejtor ekzekutiv

    dr. Marjan Bojaxhiev, drejtor dhe pro-rektor

    Autor:

    doc. dr. Nikica Mojsoska-Bllazhevski

    mr. Misho Nikollov

    Dizajni dhe prgatitja:

    Koma

    Mendimet q jan shprehur ktu u takojn autorve dhe nuk i reektojn qndrimet

    e Qendrs Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar dhe Universitetit Amerikan

    Kolegj Shkup.

    Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar dhe Universiteti Amerikan Ko-

    legj Shkup.

    T gjitha t drejtat jan ruajtur, riprodhimi, kopjimi, transmetimi ose prkthimi cils

    do qo pjes t ktij publikimi mund t bhet vetm nn kushtet q vijojn: me leje

    paraprake t botuesit, pr shkak t citimit n analiz t librit dhe nn kushtet e cekura

    n vazhdim.

    T drejtat e autorit t ktij publikimi jan mbrojtur, por publikimi mund t riprodhohet

    n ciln do qo mnyr dhe pa pages pr qllime edukative. Pr kopjimin n kushtetjera, pr prdorim n publikime tjera ose pr prkthim ose prshtatje, duhet t sigu-

    rohet leje paraprake nga botuesi.

    ISBN 978-608-4617-05-1

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    5/56

    Parathnie ...............................................................................................5

    Hyrje .........................................................................................................9

    1. TERMET THEMELORE PR BUXHETIN ..............................11

    1.1. far paraqet buxheti? ..................................................................12

    1.2. far jan t ardhurat publike dhe cilat jan burimet et ardhurave? .................................................................................13

    1.2.1. llojet e tatimeve ........................................................................13

    1.2.2. QytetartdhermatnRepublikneMaqedonisajantngarkuarmetame? ................................................................15

    1.2.3. Kontributet pr sigurim social dhe t ardhurate pa tatimuara ...........................................................................17

    1.3. Terme dhe llojet e shpenzimeve publike ......................................18

    1.3.1. Lloje t shpenzimeve (ndarjeve) ..............................................19

    1.4. Saldoja buxhetore .........................................................................20

    1.5. Borxhi publik..................................................................................22

    2. BUXHETI I REPUBLIKS S MAQEDONIS ........................ 232.1. Prcaktimi dhe t dhnat pr Buxhetin e RM...............................24

    2.2. Si prgatitet buxheti n Republikn e Maqedonis?....................31

    2.3. Buxheti i njsive t vetqeverisjes lokale ....................................36

    3. BUXHETIMI PARTICIPATIV ............................................... 38

    3.1. Termet dhe karakteristikat ...........................................................39

    3.2. Zhvillimi historik ............................................................................40

    3.3. Si zhvillohet procesi i BP? .............................................................42

    3.4. Cilat jan dobit nga aplikimi i BP? ..............................................44

    3.5. Cilat jan parakushtet kryesore pr aplikimin e BP? ..................45

    3.6. Pse t gjith marrin pjes (vullnetarisht) n proces? ..................47

    3.7. Cilat jan kuzimet e buxhetimit participativ?.............................48

    VSHTRIME PR FUNDIMTARE ............................................ 49

    FJALOR I TERMEVE ............................................................. 49

    Literatura e shfrytzuar .......................................................51

    Ueb faqe t shfrytzuara .....................................................52

    Prmbajtja

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    6/56

    4

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    7/56

    5Parathnie

    Publikimi Doracak pr buxhetim participativ sht vegl e cila duhet tu

    shrbej organizatave qytetare, npunsve shtetror, studentve dhe n

    prgjithsi opinionit q t njoohen me termet dhe faktet themelore pr

    buxhetin n Republikn e Maqedonis, pr ekonomin e t hollave pub-

    like dhe pr konceptin e buxhetimit participativ.

    Qllimi i Qendrs Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS)dhe i Universitetit Amerikan Kolegj Shkup si botues t ktij publikimi

    sht t kontribuojn q buxheti kompleks t sqarohet dhe t lexohet

    leht nga opinioni, dhe n t njjtn koh tu mundsoj qytetarve t Re-

    publiks s Maqedonis t jen aktor aktiv dhe t inkuadruar n debatet

    rreth buxhetit si n nivel nacional, ashtu edhe n nivel lokal.

    Doracaku prbhet prej tre pjesve. Pjesa e par prmban vshtrim teor-

    ik rreth disa termeve kryesore si: buxheti, shpenzime dhe t ardhura pub-

    like dhe ndarja e tyre, saldoja buxhetore dhe borxhi publik. Pjesa e dytparaqet prezantim i buxhetit t Republiks s Maqedonis me pasqyra

    dhe shembuj, derisa pjesa e tret jep vshtrim ndaj konceptit t buxheti-

    mit participativ si nga pikpamja historike dhe praktike.

    Doracakun e prgatiti dr. Nikica Mojsoska-Blazhevski me mbshtetje t

    mr. Misho Nikollov, q t dy nga Universiteti Amerikan Kolegj Shkup.

    Sasho Klekovski

    drejtor i par ekzekutiv i MCMS

    Aleksandar Krzhallovskidrejtor ekzekutiv i MCMS

    dr. Marjan Bojaxhiev

    drejtor dhe pro-rektor i UAKS

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    8/56

    6

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    9/56

    7

    APRM Agjencia pr punsim e Republiks s Maqedonis

    BPV Bruto prodhimi i vendit

    OQ Organizata qytetare

    TF Tatimi i timit

    TVSH Tatimi i vlers s shtuar

    DUM Udhheqja e mir n Maqedoni

    NJVL Njsia e vetqeverisjes lokale

    FSSH Fondi pr sigurim shndetsor

    FSPIM Fondi pr sigurim pensional dhe invalidor t Maqedonis

    MCMS Qendra Maqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar

    OECD Organizata pr Bashkpunim dhe Zhvillim Ekonomik

    BP Buxhetimi participativ

    TPA Tatimi personal n t ardhuraRM Republika e Maqedonis

    QRM Qeveria e Republiks s Maqedonis

    Lista e shkurtesave

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    10/56

    8

    Hyrje

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    11/56

    9

    Ideja qendrore pr ta shkruar kt doracak del nga pyetja: Sa qytetart

    maqedonas din pr buxhetin? Sa dini ju pr buxhetin? Prgjigja

    n kt pyetje me siguri sht: Jo shum ose Pak. Nga an tjetr, tgjithve ne na intereson se si shpenzohen t hollat qeveritare, gjegjsisht

    si shpenzohen t hollat tona. Pjesn m t madhe t ktyre t hollave i

    kemi dhn pikrisht ne, prmes pagess s tatimeve, taksave dhe t

    dhnave tjera komunale. Gjithashtu, nuk na duket njlloj nse kto t

    holla do t shpenzohen pr ndrtimin e shkollave, rrugve t reja, pr

    shrbime m t mira shndetsore, ose pr rroga t administrats pub-

    like. Dshirojm q t jemi t sigurt se t hollat tona shpenzohen n paj-

    tim me prioritetet e qytetarve.

    Ky doracak jep hyrje n ekonomin e nancimeve publike, i prezanton

    termet themelore dhe faktet pr buxhetin n Republikn e Maqedonis,

    e analizon mnyrn se si shpenzohen t hollat tona dhe e sqaron kon-

    ceptin e buxhetimit participativ, i cili aplikohet n shum vende n bot,

    i iniciuar nga dshira dhe krkesat pr transparenc m t madhe dhe

    pjesmarrje t qytetarve n vendim marrjen pr ndarjen e shpenzimeve

    publike. Prej ktu, me kt doracak, n kombinim me trajnimet praktike

    t qytetarve, do t kishim arritur disa qllime:

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    12/56

    101 buxheti kompleks do t bhet m i kuptueshm pr qytetart dhe

    ata do t asohen q pavarsisht t vrtetojn pr ka shpenzohen

    t hollat e tyre;

    2 do tu mundsojm qytetarve t jen aktor aktiv dhe kritikues t

    debateve akademike dhe politike rreth buxhetit;

    3 do t rritet t diturit pr buxhetin nga ana e qytetarve si parakushtkryesor pr inkuadrimin e tyre aktiv n formulimin e buxheteve t

    vetqeverisjes lokale sipas mass s tyre;

    4 qytetart, vetqeverisja lokale dhe bartsit e politikave do ta kuptojnkonceptin e buxhetimit participativ, si dhe rezultatet pozitive nga ven-

    dosja e t njjtit n formulimin e buxheteve n nivel lokal.

    Prgatitja e ktij doracaku sht pjes nga projekti m i gjer i QendrsMaqedonase pr Bashkpunim Ndrkombtar (MCMS), n kuadr t pro-

    gramit Udhheqja e mir n Maqedoni (DUM). Qllimi i projektit sht

    pikrisht zbatimi i aktiviteteve t cilat duhet t kontribuojn pr rritjen e

    kapaciteteve t administrats publike n nivel qendror dhe lokal n sfern

    e buxhetit, si dhe transparenc m e madhe e proceseve. N kt dre-

    jtim, gjat vitit 2010 u organizua edhe vizit studimi pr buxhetim par-

    ticipativ n Shqipri, ku morn pjes antar t Kuvendit t Republiks

    s Maqedonis, prfaqsues t Qeveris s Republiks s Maqedonis(Sekretariati gjeneral), nga vetqeverisja lokale dhe nga OQ. Gjithashtu,

    pr prfaqsuesit e pushtetit qendror dhe lokal dhe OQ u mbajtn dy tra-

    jnime treditore n temn Buxhetimi participativ. Me kt doracak, do t

    zgjerohet trajnimi dhe informatat e prezantuara gjat trajnimeve do t

    bhen t kapshme pr t gjith qytetart n Republikn e Maqedonis.

    Doracaku sht strukturuar n at mnyr ku n pjesn e par jan

    denuar dhe sqaruar termet buxhet, shpenzime dhe t ardhurat publike

    dhe ndarja e t njjtave, saldoja buxhetore dhe borxhi publik. N pjesne dyt, n mnyr m t hollsishme sqarohet buxheti i Republiks s

    Maqedonis, burimet e informatave pr t njjtin, ndrsa jan dhn edhe

    shembuj dhe analiza t procesit t prgatitjes s buxhetit, duke prfshir

    edhe buxhetet e njsive t vetqeverisjes lokale (NJVL). Pjesa e tret

    sht fokusuar n buxhetimin participativ, ku prve denimit t termeve

    dhe historis jan analizuar prtimet e mundshme, rezultatet pozitive,

    parakushtet pr aplikimin e konceptit, si dhe prkuzimi i procesit.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    13/56

    11

    1

    TERMETTHEMELOREPR

    BUXHETIN

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    14/56

    12

    1.1. far paraqet buxheti?Buxheti sht plan njvjear i t ardhurave dhe shpenzimeve publike.

    M hollsisht, buxheti sht:

    Plan pr at se si qeveria i shpenzon t hollat tona.

    Cilat aktivitete jan nancuar me t hollat publike? Sa shpen-

    zon qeveria pr rroga, pr shndetsin, pr mbrojtje, pr po-

    licin, arsimin, kulturn? Sa shpenzon qeveria q tu ndihmoj t

    varfrve dhe personave t rrezikuar social?

    Plani pr mnyrn se si Qeveria i grumbullon mjetet nga ana e

    agjentve ekonomik, gjegjsisht prej ku do ti nancoj aktivitetet

    e veta.

    Sa t ardhura qeveria grumbullon nga burime t ndryshme dhe

    lloje t tatimeve: tatimi personal n t ardhura, tatimi n tim,

    tatimi i vlers s shtuar, akcizat, kontributet sociale, etj.? Sa qe-

    veria merr nga qytetart m t pasur, ndrsa sa nga m t var-

    frit?

    Plani pr ngarkimin me borxh t qeveris ose pagesa e borxhit.

    Sa t ardhurat jan m t larta nga shpenzimet, themi se buxheti

    sht n sucit. N at rast, qeveria mund ta zvogloj borxhin

    publik. N t kundrtn, nse sht realizuar deciti buxhetor,

    qeveria duhet t gjej burim pr nancim t njjtit, qo nga

    vendi ose jasht.

    Plani i cili ndikon mbi ekonomin e prgjithshme nacionale.

    Disa lloje t shpenzimeve (harxhimeve) nga buxheti kan pr

    qllim ta rritin produktivitetin n ekonomi dhe t sjellin deri te

    rritja m e shpejt ekonomike dhe standardi m i lart jet-

    sor. Shpenzimet e tilla, pr shembull, jan shpenzimet pr ar-

    sim, ndrtimin e infrastrukturs, pr hulumtim dhe zhvillim etj.

    Shpenzimet pr mbrojtje sociale u mundson grupeve t varfra

    t popullats t realizojn ndonj nivel t pranueshm shoqror

    t standardit jetsor. Nga ana tjetr, tatimet i zvoglojn t ard-

    hurat e qytetarve, e me kt edhe shpenzimin e tyre.

    Plani mbi t cilin ndikon ekonomia nacionale.

    Kur ekonomia sht n rritje, njerzit (edhe rmat) tojn m

    shum t ardhura dhe papunsia sht m e vogl. N kt rast,

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    15/56

    13t ardhurat n buxhet rriten, ndrsa shpenzimet pr ndihm

    social (pr shembull pr papunsin) zvoglohen. Ather ka

    mundsi t madhe q buxheti t realizoj sucit.

    Buxheti sht instrument i politiks skale.

    Politika skale denohet si prdorim i t ardhurave dhe shpenzi-meve shtetrore pr veprim mbi agregatet makroekonomik,

    gjegjsisht aktivitetin e prgjithshm ekonomik (Fiti, 2004, fq.

    214). Do t thot, krahas asaj q buxheti ka pr qllim ti nan-

    coj aktivitetet e qeveris, me at ndikohet edhe mbi realizimin

    e qllimeve makroekonomike n rritje, stabilitetit t mimeve,

    punsim t trsishm.

    1.2.far jan t ardhurat publike dhe cilatjan burimet e t ardhurave?

    N t gjitha ekonomit moderne, t ardhurat publike prbhen nga:

    Tatimet;

    Kontributet sociale (kontribute pr sigurim t obligueshm so-

    cial);

    T ardhura t pa tatimuara.

    Vetm institucion i caktuar mund t imponoj t dhna publike (t ar-

    dhura), dhe pr kt institucion themi se ka fuqi pr tatimim. Kshtu

    pr shembull, fuqin e tatimimit n Republikn e Maqedonis (RM) e ka

    vetm pushteti ligjdhns, pasi q n pajtim me Kushtetutn, mund t

    imponoj t dhna publike (fuqia e tatimimit). Baza pr grumbullimin e

    t ardhurave publike n RM jan: Ligji pr tatim t vlers s shtuar, Ligji

    pr tatim personal n t ardhura, Ligji pr tatim n tim, Ligji pr akciza,

    Ligji pr dogana, ligji pr taksa administrative, Ligji pr kontribute nga

    sigurimi i obligueshm social etj.

    1.2.1llojet e tatimeveN ekonomit moderne, duke prfshir edhe Republikn e Maqedonis,

    tatimet jan form dominuese e t ardhurave publike. T njjtat klasiko-

    hen n tre kategori:

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    16/56

    14Tabela 1. Lloje t tatimeve

    Tatime t drejtprdrejtaTatimi personal n t ardhuraTatimi n tim

    Tatime indirekte

    Tatimi i vlers s shtuar

    AkcizaDogana

    Tatime mbi pronn

    Tatimi mbi pronnTatimi i trashgimis dhe dhurataTatimi i qarkullimit mbi patundshmrin dhet drejtat

    1 tatime t drejtprdrejta t cilatpaguhenpr t ardhurat e reali-zuara,ngaanaesubjektndajtcilitjanimponuarmeligjdhenuk

    mundttransferohennsubjekttjetr,

    2 tatime indirekte t cilat paguhen pr qarkullim t mallrave dhe shr-bimeve dhe t cilat quhen edhe si tatime t shpenzimit, dhe

    3 tatim mbi pronn (shih m shum te Nenovski, 2008). N tabeln 1jan dhn tatimet t cilat bien n do nga kategorit e tatimeve.

    Tatimet e drejtprdrejta llogariten si m t barabarta, pasi q shumn e

    tatimit t cilin do ta paguaj subjekti, n mnyr t drejtprdrejt varet

    nga t ardhurat e realizuara, kshtu q ata persona dhe kompani t cilat

    kan realizuar t ardhura m t mdha ose kan pron m t madhe,

    do t paguajn m shum mjete n buxhet. Nga ana tjetr, tatimet indi-

    rekte jan m pak t qarta (askush nga ne nuk e di sakt sa kemi paguar

    tatim t vlers s shtuar n muajin e kaluar gjat blerjes s prodhimeve

    t nevojshme). Prej ktu, tatimet indirekte jan m t lehta pr ndryshime

    nga aspekti politik. Kshtu, pr shembull, n kushte t krizs ekonomike

    dhe nanciare botrore n vitin 2008 dhe 2009, kur shumica e qeverive

    n bot u ballafaquan me krijimin ose thellimin e deciteve buxhetore,

    reagimi i par pr mbushjen e buxhetit ishte rritja e shkalls s tatimit

    t vlers s shtuar (TVSH).

    Tatimet mund t klasikohen edhe si a) proporcionale dhe b) progresive/

    regresive.

    Tatimi proporcional/sistem tatimor sht tatimi te i cili raporti i tati-

    mit t paguar me t ardhurat sht konstant (shkall konstante tati-

    more),gjegjsisht si rriten t ardhurat, ashtu rritet edhe pjesa e t

    ardhura i cili paguhet n form t tatimit.

    Tatimi progresiv shkalla mesatare (individuale) tatimore rritetme

    t ardhurat, ose tatimi i paguar rritet m shpejt se sa t ardhurat.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    17/56

    15Sipas ktij sistemi, qytetart m t pasur (ata t cilt realizojn m

    shum t ardhura) paguajn pjes m t madhe (prqindje) nga t

    ardhurat e tyre n form t tatimit, nga qytetart me t ardhura m

    t vogla.

    Tatimi regresiv shkalla mesatare (individuale) tatimorezvoglohetme t ardhurat, gjegjsisht tatimi i paguar rritet m ngadal nga t

    ardhurat.

    Tatimi personal mbi t ardhurat n RM:

    Tatimi proporcional ose progresiv

    Nga viti 2007, TPA n Republikn e Maqedonis sht proporcional (tatimi i

    shesht) me shkall prej 10% (12% n vitin 2007), e cila sht konstante dhe nuk

    varet nga lartsia e t ardhurave t qytetarit. Nga viti 2007, sistemi i tatimimitishte progresiv, me shkallt q vijojn:

    15% TPA pr t ardhura n lartsi prej 2 rrogave mesatare;

    18% TPA pr t ardhura n lartsi prej 2 deri 5 rroga mesatare;

    24% TPA pr t ardhura n lartsi prej 5 rrogave mesatare e sipr.

    Megjithat, edhe krahas asaj q tatimi ka shkall konstante prej 10%, pr shkak

    t lehtsimit tatimor i cili aplikohet pr t gjith qytetart dhe me shum t

    njjt, qytetart me t ardhura m t larta paguajn nj pjes m t madhe nga

    t ardhurat e tyre n form t TPA. Nse lehtsimi tatimor sht 7.000 denar n

    muaj (shiko m hollsisht n pjesn 2.1.), llogaritja e TPA pr dy persona me tardhura t ndryshme do t jet si vijon (shumat jan n denar):

    Lartsia e tardhurave

    Baza e pagess s TPATPA(10% nga baza)

    Tatimi si % ngat ardhurat

    15.000 8.000 (15.0007.000) 800 5,3 %

    45.000 38.000 (45.000-7.000) 3.800 8,4 %

    Do t thot, personi me t ardhura m t larta ka paguar m shum tatim, jo

    vetm n vler absolute (denar), por edhe si prqindje nga t ardhurat (8,4%

    prkundr 5,3%).

    Rrmi 1.

    1.2.2. Qytetart dhe rmat n Republikn e Maqedonisa jan t ngarkuar me tatime?

    Mas gjer e pranuar pr at se sa ngarkes, n kuptim t tatimeve, qe-

    veria imponon mbi qytetart dhe rmat n nj vend sht i ashtuquajtur

    ngarkim tatimor. Ngarkimi tatimorsht prqindja nga bruto prodhimi

    i vendit (BPV) i cili sht grumbulluar nga agjentt ekonomik (qytetar

    dhe rma) dh i shprndar n sektorin publik. Kshtu ngarkimi i llogari-

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    18/56

    16tur tatimor n Republikn e Maqedonis mesatarisht sht rreth 31%. A

    sht ky nivel i lart ose i ult. Pr kt ekzistojn debate t shumta aka-

    demike dhe politike, por mnyra m e mir pr vlersimin e ngarkess

    mbi qytetart dhe rmat sht krahasim i ngarkimit tatimor n Repub-

    likn e Maqedonis me t njjtn n vendet nga rajoni dhe BE. Analiza

    krahasuese nga Graku 1 tregon se ngarkesa tatimore n vendin ton

    sht e ult. Mes vendeve t prezantuara, Republika e Maqedonis sht

    vend me ngarkim m t ult tatimor. Romania, Sllovakia dhe Irlanda jan

    shtetet me ngarkim t ult tatimor, ndrsa Danimarka, Finlanda, Norveg-

    jia dhe Suedia jan shtetet me ngarkim m t lart tatimor.

    Fotograa 1. Ngarkimi tatimor n Republikn e Maqedonis dhe vendet e BE

    60

    50

    40

    30

    20

    10

    0

    Belg

    jika

    Bullg

    aria

    ekia

    Danimarka

    Gjerm

    ania

    Est

    onia

    Irla

    nda

    Gr

    eqia

    Sp

    anja

    Franca

    Italia

    Qip

    roja

    Let

    onia

    Litu

    ania

    Luksemburgu

    Hung

    aria

    M

    alta

    Hola

    nda

    Austria

    Pol

    onia

    Portug

    alia

    Rom

    ania

    Sllov

    enia

    Sllov

    akia

    Finla

    nda

    Su

    edia

    An

    glia

    Isla

    nda

    Norve

    gjia

    Maqed

    onia

    Gjithsej t ardhura (% nga BPV)

    Edhe pse kjo mas sht gjithprfshirse dhe e prdorur nga t gjitha

    institucionet nanciare, ajo i ka edhe mungesat e veta, gjegjsisht nuk

    sht ideale. Kshtu pr shembull, gjat shfrytzimit t ksaj mase t

    ngarkimit tatimor, zvoglimi i evazionit tatimor (mospagess s tatime-

    ve) dhe ekonomia e zez do t ndikoj mbi rritjen e t ardhurave tatimore

    n buxhetin nacional, e me kt edhe ngarkimi i llogaritur tatimor (gjatksaj nuk ka ndryshuar politika tatimore, pr shembull, nuk sht rritur

    lartsia e shkalls s tatimeve). Kshtu, pr shembull, mund t zhvillohet

    debat publik dhe kritik ndaj politikave qeveritare, se qeveria e ka rritur

    ngarkesn mbi qytetart dhe rmat, ndrsa n t vrtet ndryshimi i till

    sht pozitiv pasi q t gjith ne duhet ti kryejm obligimet ndaj shtetit

    dhe t paguajm njlloj tatime.

    Njsoj, nse qeveria vlerson se duhet t realizohet funksioni m i fuq-

    ishm redistributiv (ti shprndaj t ardhurat nacionale nga ato t cilatkan t ardhura m t larta drejt kategorive specike, t dmtuara t po-

    pullats), ather kjo mund ta rris nivelin e tatimimit. T tilla jan siste-

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    19/56

    17met tatimore t vendeve skandinave (me ngarkes tatimi prej mbi 50%,

    Graku 1), ku qeveria grumbullon nj pjes t madhe nga t ardhurat e

    qytetarve dhe rmave (m t pasurit paguajn m shum) dhe pastaj i

    shprndan t ardhurat e grumbulluara publike n mnyr m t barabart

    ndaj t gjith qytetarve (pr shembull, n form t shkollave), e vea-

    nrisht ndaj grupeve t varfra t popullats (n form t sistemeve t

    fuqishme t mbrojtjes sociale).

    1.2.3. Kontributet pr sigurim social dhe t ardhurat epa tatimuara

    Kontributet pr sigurim socialshrbejn pr nancimin e sistemit i cili

    siguron kompensime/dobi pr qytetart, si jan pensionet e moshs,pensionet invalidore dhe familjare, kompensim pr papunsi, pushimi i

    lindjes, mbrojtja shndetsore etj. Mjetet t cilat grumbullohen nga kon-

    tributet jan rreptsisht me destinim t caktuar dhe gjithnj jan t lidhu-

    ra me dobi t caktuar, gjegjsisht kundr kompensim (Nenovski, 2008).

    T njjtat ekzistojn vetm n vendet t cilat ofrojn sigurim social t

    puntorve, si jan t gjitha vendet evropiane dhe ekonomit tjera t

    zhvilluara. Edhe pse ekzistojn dallime mes vendeve, kontributet m t

    shpeshta sociale jan:

    kontribut pr sigurim shndetsorme t cilin nancohen shpenzi-

    met e sistemit pr sigurim shndetsor;

    kontribut pr sigurim pensionalme t cilin nancohen shpenzimet

    pr pensione;

    kontribut pr sigurim n rast t papunsisme t cilin nancohen

    shpenzimet pr pagesn e kompensimeve n rast t papunsis.

    do vend i ka rregullat e veta lidhur e kushtet t cilat duhet ti plotsoj i

    siguruari q t mund ti shfrytzoj dobit e cekura. Pr shembull, sa vjet

    stazh pune ka dhe/ose vjet t moshs duhet t ket nj i siguruari q t

    ket t drejtn e pensionit t moshs etj.

    N disa vende, megjithat, sistemi i sigurimit social ose pjes nga ai nuk

    nancohet nga kontributet, por nga tatimet e prgjithshme (nga t ardhu-

    rat e prgjithshme n buxhet, e jo nga kontributet e paguara pr at lloj

    t sigurimit social). Kshtu pr shembull, n Itali, vetm mbrojtja shn-

    detsore nancohet nga tatimet e prgjithshme, ndrsa format tjera t

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    20/56

    18sigurimit social jan bazuar n kontribute.

    Nga aspekti i paguesit t kontributeve, ekzistojn tre lloje t sistemeve:

    kontributet i paguajn vetm puntort (si n Danimark dhe Ze-

    landn e Re);

    kontributet i paguajn vetm pundhnsit model m shpesh i pr-

    faqsuar n ish shtetet socialiste, ku ndrmarrjet ishin n pronsi

    shtetrore, kshtu q ishte logjike q shteti, gjegjsisht pundhnsi

    ti paguaj kontributet; sistem t till kishte edhe n Republikn e

    Maqedonis deri n vitin 2008, ndrsa sot mes shteteve t zhvilluara

    sistem t ktill ka Australia;

    sistem i kombinuarku nj pjes nga shkalla e kontributeve e paguaj-

    n puntort, ndrsa nj pjes pundhnsit (pothuaj n t gjithavendet antare t BE dhe vendeve t zhvilluara).

    N kategorin e t ardhurave t pa tatimuara n buxhet bien protet nga

    ndrmarrjet publike, taksat (gjyqsore, administrative), dividend nga

    pjesmarrja n pronsin e shtetit etj.

    T ardhurat kapitale jan shitja e mjeteve kapitale, toks dhe mallrave

    (pr shembull, shitja e toks shtetrore pr ndrtim personave privat dhe

    juridik). T ardhurat n buxhet jan edhe donacionete pranuara nga qe-

    verit e jashtme dhe institucionet ndrkombtare.

    1.3. Terme dhe llojet e shpenzimevepublike

    Shpenzimet publike paraqesin shpenzim t mjeteve buxhetore pr ql-lime/aktivitete t ndryshme. Shpenzimet publike mund t jen:

    ) t obligueshme (obligim i ndrmarr nga shteti), si jan pensionet,

    rrogat e administrats publike ose ndihma sociale;

    ) shpenzime diskrecionale, pr shembull shpenzimet pr armatn,

    policin, ndrtimi i rrugve.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    21/56

    19

    N Republikn e Maqedonis, n mas t madhe shpenzimi publik sht deter-

    minuar nga obligimet e ndrmarra ligjore t shtetit, me ka sht ln hapsir

    e vogl pr qeverin pr caktimin e prioriteteve n fushat tjera (pr shembull, pr

    ndrtimin e shkollave, rrugve etj.). Shpenzimin publik e cakton Kuvendi/pushteti

    ligjdhns, me votimin e buxhetit i cili ka fuqin e ligjit.

    1.3.1.Lloje t shpenzimeve (ndarjeve)

    Sipas klasikimit ekonomik (shih te Nenovski, 2008), shpenzimet publike

    ndahen n:

    Shpenzime rrjedhse:rrogadhekompensimeprtpunsuaritn

    administratnpublike,shpenzimematerialeprblerjenemateria-

    leve,mobiledhetjeratnevojshmeprpunneadministrats,mall-

    radheshrbime,rezervadheshpenzimejotdenuara,transferime

    rrjedhsederiefondetjashtbuxhetdhenjsitevetqeverisjes

    lokale,pagesatinteresit,subvencionedhebenecionesociale;

    Shpenzime kapitale: ndrtimi i ndrtesave, blerja e pajisjes, ndr-

    timi i infrastrukturs, shpenzime pr hulumtime dhe zhvillim, gjegj-

    sisht ato shpenzime t cilat do ta rritin produktivitetin n ekonomi

    dhe do t sjellin deri n zhvillim m t shpejt ekonomik n t ardh-men; mu pr kt, qeverit angazhohen q nj pjes sa m e madhe

    e shpenzimeve t jen kapitale. Pr fat t keq, kjo kategori m s

    shumti ndryshon, pasi q shpesh n mjetet pr shpenzime kapitale

    vrtetohen pasi t sigurohen mjete pr t gjitha shpenzimet dhe

    transferimet rrjedhse.

    Shpenzime tjera: Pagesa e bazs ndaj kredituesve rezident, institu-

    cioneve nga vendi dhe niveleve tjera t pushtetit.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    22/56

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    23/56

    21

    shteshndosh,prudente,ndrsansesaldojabuxhetoreshtn

    decittmadhthemiseshtjoedisiplinuar.

    Tabela 2 i prezanton llogarit kryesore t buxhetit dhe nevojn pr nan-

    cim t decitit (prmes t ardhurave t mdha t mjeteve).

    N rastin kur buxheti sht n decit, ekzistojn m shum mnyra

    burime pr nancimin e tij. Kshtu pr shembull, nse privatizohet prona

    shtetrore, mjetet marra nga privatizimi jan t hyra n buxhet dhe mund

    t shfrytzohen pr nancimin e decitit. Qeveria mund t lshoj edhe

    bono thesari (n tregun e vendit ose t jashtm t lerave me vler), t

    Aspektet pozitive dhe negative t sucitit

    dhe decitit buxhetor

    Edhe krahas asaj q mbisundon qndrimi se realizimi i sucitit buxhetor sht

    m mir se realizimi i decitit, komentimi i ktill i rndomt i saldos buxhetorepa analiz t hollsishme t strukturs s buxhetit dhe shkaqeve pr paraqitjen

    e decitit ose sucitit mund t jet i gabuar. Kryesisht, suciti do tt thot puna

    e qeveris, do t thot se kan mbetur mjete t tjera nga t

    ardhurat e grumbulluara pr pagesn e borxhit paraprak, se nuk i lm ngarkes

    (borxh t cilin do ta paguanim) gjeneratave t ardhshme. Megjithat, nse sht

    realizuar sucit i paplanikuar, gjegjsisht qeveria ka grumbulluar m shum

    t ardhura se sa ka mundur t shpenzoj do t thot se qeveria i ka ngarkuar

    qytetart dhe kompanit me pagesa t tatimeve.

    Ant negative t decitit jan ato q deciti n rrjedh e rrit borxhin publik, i cili

    do t duhet t kthehet n t ardhmen, bashk me interesin (pagesa e interesit),

    kshtu q n vitet kur paguhet borxhi dhe interesi, m pak mjete do t jen n

    dispozicion pr arsimin, policin, kulturn etj. Por, q t vlersojm nse deciti

    sht negativ e rndsishme sht q t bjm analiz pr cilat qllime sht

    br teprica e shpenzimeve mbi t ardhurat. Nse deciti del nga shpenzimet

    e larta (diskrecionale) pr ndrtimin e rrugve, shkollave etj., gjegjsisht pr

    qllime produktive ose shpenzime kapitale, ather deciti nuk sht dukuri

    negative. N t vrtet, kapaciteti i rritur produktiv n ekonomi (pr shembull,

    rrugt do t mundsojn transport m t shpejt t mallrave dhe eksport m t

    madh) do t sjell deri te rritja m e madhe ekonomike n afat t mesm ose t

    gjat, dhe n kt mnyr borxhi dhe interesi do t paguhen n t ardhmen nga

    BPV i rritur. N t kundrtn, nse deciti sht realizuar pr shkak t rritjes s

    rrogave n administratn publike, ather gjeneratave t ardhshme do tu lm

    ngarkes pr pagesn e borxhit dhe nivel t ult t aktivitetit ekonomik. Deciti

    mund t ndodh edhe pr shkak t projektimeve shum optimiste pr aktivitetin

    ekonomik ku t ardhurat e planikuara n buxhet jan t larta, e pastaj nuk

    realizohen gjat vitit.

    Rrmi 3.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    24/56

    22trheq depozitat e veta (njlloj si edhe personi zik q mund ti trheq

    paraprakisht mjetet e kursyera n form depozite nga ndonj bank q t

    nancoj nevojat e veta n rrjedh), t marr kredi nga jasht ose t shes

    aksione nga ndonj kompani, nse i posedon. Gjat ksaj, disa burime t

    nancimit jan m t volitshme pasi q nuk jan t lidhura me pagesat

    e interesit (pr shembull, privatizimi, trheqja e depozitave, shitja e ak-sioneve), derisa gjat marrjes s huazimeve t jashtme dhe/ose lshimin

    e bono thesarit, krahas bazs n t ardhmen duhet t kthehet edhe in-

    teresi (pagesa e interesit sht pjes nga shpenzimet , e jo nga derdhja e

    mjeteve). Asia e qeveris ta nancoj decitin dhe borxhin e vet varet

    edhe nga madhsia dhe fuqia e ekonomis s vendit, t shprehur prmes

    BPV. Prej ktu, borxhi i nj vendi shpesh matet prmes raportit borxhi

    publik/BPV. Pothuaj t gjitha vendet n strategjit e tyre pr borxh publik

    e caktojn shumn maksimale t pranuar t borxhit publik n raport meBPV, mbi t cilin shteti nuk mund t huazoj mjete.

    1.5.Borxhi publikBorxhi publik paraqet dallimin mes decitit t akumuluar buxhetor dhe

    sucitin e akumuluar buxhetor n vitet e kaluara. Thn m thjesht, nsegjat vitit saldoja buxhetore sht n decit (t themi prej 100 milion de-

    nar), ather pr shumn e njjt (100 milion denar) do t rritet borxhi

    publik.

    Borxhi publik(viti n rrjedh)

    =Borxhi publik(viti i kaluar)

    + Deciti/- Suciti(viti n rrjedh)

    Nga ana tjetr, nse kt vit sht realizuar sucit i buxhetit, borxhi publik

    do t zvoglohet.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    25/56

    23

    2

    BUXHETI I

    REPUBLIKSSMAQEDONIS

    Pas q n pjesn e par t

    Doracakut u njouam me termet

    themelore nga fusha e buxhetit,

    n kt pjes kalojm drejt

    analizs s t dhnave buxhetore

    dhe proceseve n Republikn e

    Maqedonis.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    26/56

    24

    2.1.Prcaktimi dhe t dhnat pr Buxhetine RM

    N Republikn e Maqedonis, Ministria e Financave sht barts i poli-

    tiks skale. Q ktu, Ministria e Financave sht angazhuar pr pr-

    gatitjen e buxhetit, n koordinim me organet tjera shtetrore.

    Fotograa 2. Rrmi skematik i buxhetit qeveritar

    Buxheti

    Buxheti i RM

    Buxheti qendror

    Buxheti themelor FSPIM

    FSSHAktivitete vet nan-cuese, donacione dhe

    huazimeAPRM

    Agjencia pr rrug

    Buxheti i fondeve

    Buxheti i NJVL

    Graku 2 jep rrm skematik pr buxhetin qeveritar n Republikn e

    Maqedonis1. N diskutimet dhe debatet publike, shpesh itet pr Buxhet

    qendror (me t cilin nancohen aktivitetet kryesore t qeveris) ose pr

    Buxhetin e RM, i cili prbhet nga Buxheti qendror dhe buxhetet e fondeve

    (Fondi pr sigurim pensional dhe invalidor FSPIM, Fondi pr sigurim

    shndetsor FSSH, Agjencia pr punsim e Republiks s Maqedonis

    APRM dhe Agjencia pr rrug), edhe pse shum rrall theksohet sakt

    se pr cilin buxhet diskutohet. Q ktu, shpesh her krijohen huti dhe

    prezantohen numra t ndryshm pasi q diskutuesit asin pr buxhete

    t ndryshme. Buxheti i konsoliduar ose buxheti i prgjithshm qeveri-

    tar, krahas Buxhetit t RM i prfshin edhe buxhetet e njsive t vetqe-

    verisjes lokale (NJVL).

    N tekstin e mtejshm, vshtrimi kryesor do t jet n Buxhetin e RM,

    i cili sht gjithprfshirs dhe shpesh sht lnd e debateve publike.1 Pjesa m e madhe e t dhnave t cilat do t prpunohen n kt pjes t Doracakut mund t

    gjenden n ueb faqen e ministris, www.nance.gov.mk. Pas t hyni n ueb faqen, shkoni n

    pjesn Financime publike (n kndin e djatht) dhe atje jan prezantuar buxhetet e deritan-

    ishme me t gjitha ndryshimet, t seleksionuar sipas viteve.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    27/56

    25Tabela 3 i shpreh t ardhurat e prgjithshme n Buxhetin e RM, ku n vitin

    2010 (n pajtim me rebalancin e buxhetit) jan planikuar n nivel prej

    138.618 milion denar (rreth 2,3 miliard euro).

    Tabela 3. T ardhurat dhe shpenzimet e prgjithshme t Buxhetit t RM, 2005-2010

    (n milion denar)

    2005 2006 2007 2008 2009 20102010

    reb.2010 reb.

    1. Gjithsej t

    ardhura100.877 104.044 119.608 136.411 128.498 143.334 138.618

    % prej t

    ardh. T

    prgj.

    T ardhura nga

    tatimet55.985 59.774 69.761 76.854 71.023 77.049 73.975 53,4

    TPF 8.097 8.414 8.892 8.696 8.710 9.680 9.336 6,7

    Tatimi n tim 2.837 4.708 5.898 8.579 4.434 4.500 3.069 2,2

    TVSH 27.082 27.239 32.962 36.173 35.173 37.885 37.695 27,2Akcizat 11.748 12.174 13.265 14.276 14.533 15.666 18.164 13,1

    Doganat 5.266 5.420 6.199 6.275 5.229 6.168 5.711 4,1

    Kontribute 28.595 30.766 33.457 38.249 38.837 40.898 40.098 28,9

    T ardhura t pa

    tatimuara13.867 10.706 13.901 18.400 16.402 18.289 15.980 11,5

    T tjera 2.430 2.798 2.489 2.908 2.236 7.098 8.565 6,2

    2. Gjithsej

    shpenzime100.219 105.744 117.455 140.222 139.393 153.796 149.174

    % nga shpen.

    e prgj.

    Rroga 22.835 23.421 23.607 20.827 22.699 22.844 23.029 15,4

    Mallra dhe shrbime 12.984 12.927 14.806 18.745 16.220 16.950 16.074 10,8

    Transferime 51.597 56.607 62.386 77.942 84.601 87.563 89.194 59,8

    Shpenzime kapitale 10.192 9.266 13.741 20.062 13.428 22.856 17.696 11,9

    T tjera (pagesa t

    interesit)2.611 3.523 2.915 2.646 2.445 3.583 3.181 2,1

    Deciti/suciti (1-2) 658 -1.700 2.153 -3.811 -10.895 -10.462 -10.556

    Burimi: Ministria e Financave

    Karakteristikat kryesore t ardhurave publike n RM jan kto:

    T ardhurat tatimore dominojn n strukturn e t ardhurave pub-

    like. Sipas planit pr vitin 2010, pjesmarrja e tyre n t ardhurat

    e prgjithshme planikohen n 53,4% nga t ardhurat e prgjith-

    shme (kolona e fundit n Tabeln 3). Kontributet pr sigurimin e obl-

    iguar social planikohet t marrin pjes me 28,9%, t ardhurat e pa

    tatimuara 11,5%, ndrsa t ardhurat tjera marrin pjes me 6,2% n

    t ardhurat e prgjithshme.

    T ardhurat nga TPF n vitin 2010 planikohen n nivel t 9.336

    milion denar, me pjesmarrje prej 6,7% n t ardhurat e prgjith-

    shme. TPF paguajn qytetart e Republiks s Maqedonis pr t

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    28/56

    26ardhurat e prgjithshme nga burime t ndryshme, si jan: rrogat,

    pensionet, t ardhurat kapitale dhe timet (pr shembull nga interesi

    i depozitave ose nga shitja e aksioneve, dividend), t ardhurat nga

    prona dhe t drejtat pronore, t ardhurat nga veprimtaria bujqsore,

    t ardhura nga lojrat e fatit etj. Gjat ksaj, pr t gjith qytetart

    aplikohet lirimi personal n vler prej 84.000 denar (n nivel vje-tor) q n nivel vjetor harmonizohet me rritjen e planikuar t rrogs

    (bruto) mesatare n vend, t caktuar n Politikn makro ekonomike

    t Qeveris s RM. Lirimi personal hiqet nga t ardhurat e prgjith-

    shme t personit dhe pastaj paguhet TPA t shums s mbetur (shi-

    he Rrmin 1). N vitin 2009 shkalla e tatimit personal t ardhurave

    sht zvogluar n 10.

    Tatimi n tim (TF)shtplani-

    kuarnnivelt3.069milionde-

    narnvin2010,dhekapjes-

    marrje prej 2,2% n t ardhurat

    e prgjithshme publike. Nga vi

    2008 n Republikn e Maqedo-

    nisuvendos sistemi i tamit t

    shesht, kshtu q edhe TF tani

    sht me shkall prej 10% (15%

    derinvin2007dhe12%nvin

    2007),sidheTPF.Taminm

    paguhetnbaztLigjitprtam

    nmdherregulloretadekuate.

    Lnde tamimitme tamin n

    mjanshpenzimetepapranu-

    ara t realizuara n periudhn e

    tamit(vin),sidhemiqerealizonobliguesitamor.Shpenzime

    tpapranuarajan:pagesaekompensimeveprregresprpushimvjetornlartsiprej60%ngarrogamesataremujore,kompensimi

    prshfrytzimineautomjetpersonalnlartsiprej70%,kompen-

    simiiantarvetkshillitdrejtuesdhembikqyrsn lartsiprej

    50%ngashumaepaguar,shpenzimetprprfaqsim,shpenzimet

    printerestkrediveprfurnizimtautomjeteveprudhtar,mo-

    bilet,tepiht,vepratarske,bursat,etj.

    T ardhurat e prgjithshme t planikuara nga TVSH kapin

    vlernprej37.695miliondenar,gjegjsishtkytamshtburimi

    mirndsishmitardhuravepublikemepjesmarrjeprej27,2%.

    Shkallaeprgjithshmetamoresht18%,ndrsakaedheshkalle

    Nxitja e aktivitetit investues

    prmes tatimit n tim

    Me qllim q t nxitet aktiviteti

    investues n vend, nga llimi i

    vitit 2009, TF paguhet vetm

    n tim q shprndahet pr

    dividend. Nga mesi i vitit 2010

    dispozita e ktill zgjerohet,

    kshtu q shuma e dividendit

    q obliguesit tatimor i paguajn

    personave-rezident tjer juridik

    t Republiks s Maqedonis jan

    liruar nga tatimimi.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    29/56

    27privilegjuartamoreprej5%pr:

    prodhimeprushqim,publikime,

    materialprfar,plehraarcial,

    foliprbujqsi,mekanizimbujq-

    sor,barra,kompjuter,kolektor

    diellor. Shkallae privilegjuar ta-

    morepaguhetedheprktoshr -

    bime:transporipersonave,sof-

    tueridhemirmbajtjaepastrs

    publike.

    Pjesmarrja e t dhnave importuese doganatn t ardhurat e

    prgjithshme zvoglohet nga viti n vit, n pajtim me obligimet e

    vendit t ndrmarra me Marrveshjen pr Stabilizim dhe Asocim mes

    Republiks s Maqedonis dhe BE, si dhe nga antarsimi n OTB.

    Si rezultat i ktyre marrveshjeve, Republika e Maqedonis ka obli-

    gime pr zvoglim t vazhdueshm ose heqjen e tarifave t dogans

    (shkalla sipas t cilave doganohen mallrat e importuar), sipas pla-

    nit t caktuar vjetor. Doganat paguhen n baz t Ligjit pr dogana,

    ndrsa n vitin 2010 pjesmarrja e tyre n t ardhurat e prgjithshme

    jan 4,1%.

    Akcizat jan tatime q paguhen pr qarkullimin e llojeve t caktu-ara t prodhimeve dhe quhen edhe tatime specike. N RM, akcizat

    paguhen pr vajrat mineral, alkoolin dhe pijet alkoolike, prodhimet

    e duhanit dhe automjetet e udhtarve. N vitin 2010 t njjtat jan

    planikuar n nivel prej 18.164 milion denar, me pjesmarrje prej

    13,1% n t ardhurat. Nga viti 2010 akcizat i paguajm Drejtoris

    doganore, deri sa m par t njjtat jan grumbulluar nga drejtoria

    pr t ardhura publike t RM.

    N strukturn e t ardhurave nga kontributet pr sigurim t obl-igueshm social, dominon kontributi pr sigurim pensional dhe in-

    validor (67%), duke pasur parasysh se shkalla e ktij kontributi sht

    m e larta. Pastaj pasojn t ardhurat nga kontributet pr sigurim

    shndetsor me pjesmarrje prej 29%, dhe t ardhurat nga kontribu-

    ti pr sigurim n rast t papunsis me pjesmarrje prej 4% (Graku

    3).

    N 2010 sipas rebalancit t buxhetit, shpenzimet jan planikuar n nivel

    prej 149.174 milion denar (rreth 2,4 miliard euro). Struktura e shpenzi-meve jan prezantuar m Grakun 4.

    Tatimi i vlers s shtuar si tatim

    i prgjithshm konsumues (edhe

    indirekt) llogaritet edhe pagesa

    n t gjitha fazat e prodhimtaris,

    tregtis dhe shrbimeve.

    TVSH paguhet n baz t Ligjit

    pr vlern e shtuar dhe rregullor-

    eve adekuate.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    30/56

    28

    Shpenzimet pr rrogat e punsuarve n administratn publike n vi-tin 2010 jan planikuar n 23.029 milion denar, ose 15,4% nga

    shpenzimet e prgjithshme.

    Reforma n sistemin e sigurimit social n vitin 2008

    N vitin 2008, me reformn pr bruto rrogn, jan br m shum ndryshime

    n sistemin e sigurimit social me qllim t zvoglimit t shpenzimit pr fuqin

    e puns, zvoglimin e ngarkess administrative t rmave pr llogaritjen dhe

    pagesn e kontributeve dhe ekasitet m i madh n pages, si jan:

    Zvoglim i vazhdueshm i shkalls s kontributeve sociale, nga ato

    akumuluese 32% n 22,5% deri n vitin 2011. N vitin 2010, n mnyr

    prmbledhse, shkalla e kontributeve sociale jan 27,0%, gjegjsisht 18%

    pr kontributin pr sigurim pensional dhe invalidor, 7,3% pr kontributin

    pr sigurim shndetsor (plus 0,5% pr kontribut plotsues pr sigurim

    shndetsor) dhe 1,2% pr sigurim n rast t papunsis.

    harmonizimi dhe zvoglimi i bazs minimale pr pages t kontributeve n50% nga rroga mesatare;

    obligimi pr pages ishte transferuar nga pundhnsit drejt puntorve;

    vendosja e konceptit t bruto-prodhimeve (prfshirja e kompensimeve pr

    ushqim dhe transport n rrog);

    ishte integruar pagesa e kontributeve, nga fonde adekuate n Drejtorin pr

    t ardhura publike.

    Rrmi 4.

    Fotograa 3. Struktura e kontributeve pr sigurim social t obliguar n RM, 2010

    FSSH 29%APRM 4%

    FSPIM 67%

    Burimi: Ministria e Financave

    29%

    67%

    4%

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    31/56

    29

    Pr blerjen e mallrave dhe shrbimeve t nevojshme pr funksioni-min e administrats, n vitin 2010 jan shprndar 16.074 milion

    denar q paraqet 10,8% nga shpenzimet.

    Pjesa m e madhe e shpenzimeve jan planikuar si transferime deri

    te fondet pr sigurim social, pr nancimin e shrbimeve t tyre ndaj

    qytetarve, pensionet e moshs, invalidore dhe familjare, mbrojtja

    shndetsore e qytetarve, si dhe pagesa e kompensimeve pr ato

    persona t cilt e kan mbetur pa pun (nse i plotsojn kushtet e

    caktuara). Mjetet e transferuara (shpenzimet) deri te fondet sociale,FSPIM, FSSH dhe APRM, jan m t larta nga kontributet e paguara

    pr sigurim social (t ardhura) pasi q mjetet e grumbulluara prmes

    kontributeve nuk jan t mjaueshme pr funksionimin normal t

    sistemeve, prandaj transferohen mjete plotsues t grumbulluara

    nga burime tjera t ardhurave.

    Shpenzimet kapitale jan planikuar n 17,696 milion denar,

    gjegjsisht 11,9% nga shpenzimet e prgjithshme. Duke marr para-

    sysh se, si tham n pjesn 3.1., shpenzimet kapitale e rritin kapa-citetin produktiv t ekonomis dhe ujit drejt rritjes s shpejt eko-

    nomike, do qeveri duhet t angazhohet drejt rritjes s mjeteve pr

    shpenzime kapitale. Megjithat, qeverit jan kuzuar nga shpenzi-

    met e obligueshme (pr shembull, rroga) t cilat duhet t mbulohen.

    Shpenzimet tjera, ku marrin pjes pagesa e interesit, jan plani-

    kuar n nivel prej 3.181 milion denar, ose 2,1% nga shpenzimet e

    prgjithshme n vitin 2010.

    Fotograa 4. Struktura e shpenzimeve n 2010

    Rroga 15%

    Mallra dhe shrbime11%Transferime 60%

    Shpenzime kapitale 12%

    T tjera (interes dhe pagesa) 2%

    Burim: Ministria e Financave

    15%

    11%

    2%

    60%

    12%

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    32/56

    30

    Tabela 4. Burime t nancimit t decitit buxhetor n RM (n milion denar)

    2005 2006 2007 2008 2009 2010 2010 .

    deciti (-) / suciti (+) 658 -1.700 2.153 -3.811 -10.895 -10.462 -10.556

    Financimi -658 1.700 -2.153 3.811 10.895 10.462 10.556

    T hyra 7.040 21.031 19.303 10.788 18.939 18.505 18.644

    t hyra nga privatizimi 22.835 23.421 23.607 20.827 22.699 22.844 23.029

    huazime t jashtme 12.984 12.927 14.806 18.745 16.220 16.950 16.074

    Huazime nga vendi 51.597 56.607 62.386 77.942 84.601 87.563 89.194

    depozita dhe t tjera 10.192 9.266 13.741 20.062 13.428 22.856 17.696

    T dala 7.040 21.031 19.303 10.788 18.939 18.505 18.644

    pagesa e borxhit 7.697 19.331 21.456 6.977 8.044 8.043 8.088

    I jashtm 3.295 13.944 14.188 1.879 2.356 2.497 2.560

    I brendshm 4.402 5.387 7.268 5.098 5.688 5.546 5.528

    Burimi: Ministria e Financave

    Deciti i buxhetit ka vlern prej 10.556 milion denar ose 2,7% nga

    BPV i planikuar pr vitin 2010. Politikn e ktill skale, me re-

    alizimin e decitit buxhetor e quajm politik ekspansive skale.

    Megjithat, n krahasim me vendet fqinje dhe nga BE, deciti buxhe-

    tor n Republikn e Maqedonis sht relativisht i ult.

    Sipas planit, deciti buxhetor n pjesn m t madhe do t nanco-

    het nga huazime t huaja, nse m pak prfaqsohet nancimi ngavendi, prmes trheqjes s depozitave t shtetit n BPRM, si dhe

    prmes lshimit t bonove t thesarit (Tabela 4).

    Graku 5. T ardhurat, shpenzimet dhe saldoja buxhetore n RM, 2005-2010

    150000

    100000

    50000

    0

    -500002005 2006 2007 2008 2009 2010

    Decit/sucit Gjithsej t ardhura Gjithsej shpenzime

    Burimi: Ministria e Financave

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    33/56

    31 Borxhi publik i Republiks s Maqedonis sht relativisht i ult,

    rreth 33% nga BPV2 n vitin 2009. Megjithat, sipas Strategjis pr

    borxh publik, deri n vitin 2012, planikohet rritja e borxhit publik

    deri n 40% nga BPV, para s gjithash pr shkak t planeve pr in-

    vestime t reja n infrastrukturn rrugore dhe hekurudhore, kultur,

    arsim, sport etj.

    2.2.Si prgatitet buxheti n Republikne Maqedonis?

    Buxheti i Republiks s Maqedonisshtaktmetcilinplanikohentardhuratvjetoredhethyrattjeradhemjetetemiratuaradheiinkuadron

    nbuxhenqendrordhebuxhetetefondeve,ndrsaemiratonpushte

    ligjdhnsParlamen.Procedurateprgatjes,miramit,ekzekumit

    dherapormitprbuxhenjandenuarmeLigjinprbuxhet.Parase

    tasqarojmprocedurnprprgatjenebuxhet,duhettsqarojmdy

    terme,shfrytzues buxhetor dhe shfrytzues njsi t buxhet.Shfryt-

    zues buxhetorjantashtuquajturitshfrytzuestmjetevebuxhetorengalinjaepar(shfrytzuestdrejtprdrejt)ngafushaepushtetligjd -hns,ekzekuvdhegjyqsor,fondet,shfrytzuesiebuxhetevetkomu -

    navedheshfrytzuestbazuarmeligj,tcilveiushtbesuarkryerja

    eautorizimevepublike.Ngaanatjetr,shfrytzues njsijanshfrytzu-

    esitemjetevebuxhetorengalinjaedyt(shfrytzuesindirekt)tcilt

    nancohenprmesshfrytzuesitadekuatbuxhetor.Tkllajanins -

    tucionetnfushne:kulturs(prshembull,shtpitekulturstcilat

    nancohen prmesMinistrissKulturs,e jodrejtprdrejt ngabux-

    he),arsimi(shkollatnancohenprmesMinistrissArsimit),mbrojtja

    sociale,gjykatat,etj.

    Baza pr prgatitjen e buxhetit jan:

    Prioritetet strategjike t Qeveris s Republiks s Maqedonis

    (QRM), t cilat Qeveria i cakton m s voni deri m 15 prill n vitin

    aktual, pr vitin e ardhshm;

    Strategjia skale, t ciln e prgatit Ministria e Financave, pr peri-

    udhn prej 3 viteve;

    2 Pr krahasim, borxhi publik i disa vendeve antare t BE n vitin 2009 e tejkaloi BPV. Kshtu,

    n Greqi dhe Itali, borxhi publik arriti 115% nga BPV, n Belgjik 96.7%, derisa borxhi publik

    mesatar n BE-27 arrinte 73.6% nga BPV.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    34/56

    32

    Planet strategjike t shfrytzuesve t buxhetit, t cilat i prgatisin

    shfrytzuesit pr periudhn prej 3 viteve, dhe t cilat jan n pajtim

    me prioritetet strategjike t QRM;

    Prioritetet e komunave;

    Si t bjn vet qytetart analiz buxhetore?

    do qytetar ka t drejt t dij se si shpenzohen t hollat e tij. Nse t hollat q

    i paguan n buxhet shpenzohen n pajtim me prioritetet strategjike t Qeveris

    s Republiks s Maqedonis, dhe/ose n pajtim me prioritetet e qytetarit

    (prmes vots s dhn n zgjedhje)? Nj nga qllimet e ktij doracaku sht ta

    udhzoj qytetarin si t bj analiza t thjeshta pr at se si shpenzohen t hollat

    e tija. Secili mund ta analizoj buxhetin e RM dhe t institucioneve pa njohuri t

    mdha paraprake n fushn e matematiks dhe nancimit publik. N t vrtet,

    pjesa m e madhe e analizave bhen prmes llogaritjes s pjesmarrjes s t

    ardhurave dhe shpenzimeve t ndryshme t buxhetit n BPV. Indikator/llogari

    m shpesh t prdorura jan:

    1 Si u prmend m par n pjesn 2.1.1., llogaritja pr at se sa shteti u

    merr qytetarve, gjegjsisht sa sht ngarkesa tatimore, llogaritet meformuln q vijon::

    ngarkimi tatimor = 100gjithsej t ardhura tatimore

    BVP

    2 Pr vrtetimin e lartsis s shpenzimit publik, shpesh shfrytzohetindikatori: Pjesmarrja e shpenzimit publik n BPV, pr ka shfrytzohet

    formula q vijon:

    konsumimi publik = 100shpenzime publik-shpenzime kapitale-transferim

    BVP

    Ngjashm llogariten edhe indikatort tjer. Gjat ksaj, krahas BPV, si baz

    (ndars) mund t merren edhe parametra t tjer, si jan importi, masa e t

    hollave dhe variabli tjetr makro ekonomik. Kshtu, pr shembull, e theksojm

    indikatorin shkalla efektive doganore q e shpreh raportin/koecient t doganave

    t paguara n buxhetin dhe importin e prgjithshm gjat nj viti.

    Q t tohet fotogra reale pr gjendjen ose lvizjen n ekonomi, ekonomistt

    shum shpesh bjn analiza komparative ose krahasuese, gjat s cils

    indikatort e llogaritur i krahasojn n m shum vite (analiz kohore) dhe/oseme indikatort/t arriturat e vendeve tjera.

    Sot ekonomistt shfrytzojn edhe metoda moderne statistikore (si dhe souer

    t caktuar statistikor si E-views, Stata, GAMS e tjera) pr analiza ekonomike.

    Megjithat, edhe m tej, indikatort e thjesht t cilt i prmendm m sipr

    akoma jan shum t dobishm.

    Rrmi 5.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    35/56

    33

    Strategjia pr menaxhimin me borxhin publik, q paraqet korniz

    pr menaxhimin e disiplinuar me borxhin publik dhe ku vrtetohen

    limitet pr huazim dhe pr borxhin e prgjithshm publik n 3 vitet e

    ardhshme.

    Pasqyr e shkurt dhe e sistematizuar e procesit t prgatitjes s buxhetit

    sht paraqitur n Grakun 6. Buxhetin e RM e prgatit ministri (gjegj-

    sisht ministria) i Financave dhe e dorzon deri te QRM. Njlloj, kryetari i

    komuns e prgatit buxhetin e komuns dhe e dorzon deri te kshilli i

    komuns.

    Fotograa 6. Rrmi skematik i procesit t prgatitjes s Buxhetit t RM

    Prioritetet strategjike t qeveris deri 15 pill

    Projektimi i agregatve makro ekonomik deri 15 pill

    Qarkullimi buxhetar deri 15 qershor

    Propozim krkesa buxhetare deri 15 korrik

    QRM e dorzon propozim buxhetin deri te Kuvendi deri 1 dhjetor

    Kuvendi e miraton buxhetin deri 31 dhjetor

    Gjat prgatitjes s buxhetit t RM, s pari bhet plani i t ardhurave pub-

    like pr vitin e ardhshm. N kt faz jan inkuadruar m shum sektor

    n Ministrin e Financave (MF):

    Sektori pr politik makro ekonomike (i cili prgatit projektime prrritjen ekonomike pr vitin e ardhshm, inacionin, rritjen e rrogave,

    punsimin etj.);

    Prioritetet strategjike t Qeveris s RM

    N pajtim me Vendimin pr caktimin e prioriteteve strategjike t Qeveris s RM,

    prioritetet strategjike jan:

    Zmadhimi i rritjes ekonomike dhe konkurrencs, shkalla m e lart e pu-

    nsimit, rritja e standardit jetsor dhe kualiteti i jetess;

    Integrimi n NATO dhe BE;

    Vazhdimi i lus kundr kriminalitetit de korrupsionit dhe zbatimi ekas i t

    drejts;

    Ruajtja e marrdhnieve t mira ndretnike dhe prfundimi i zbatimit t Mar-

    rveshjes s Ohrit;

    Investimi n arsim si rrug e sigurt pr krijimin e individve t fuqishm dhe

    shtet t fuqishm.

    Rrmi 6

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    36/56

    34B n baz t ktyre t dhnave Sektori p tatime dhe Sektori pr doga-

    na i projektojn tatimet t cilat do t paguheshin vitin e ardhshm;

    C Sektori pr borxh publik ku burimet pr nancim t decitit eventualharmonizohen me Strategjin pr borxh publik dhe ku bhet lloga-

    ritja e interesit, i cili duhet t paguhet pr borxhin publik;

    Sektori pr harmonizim me BE dhe nancat ndrkombtare prej kuprojektohen shpenzimet e nevojshme pr ko-nancim t projekteve

    nga BE;

    D T gjitha kto t dhna grumbullohen n Sektorin pr buxhet dhefonde, ku prgatitet plani komplet i t ardhurave publike pr vitin e

    ardhshm.

    Pastaj, Ministra e Financave n baz t ardhurave t projektuara dhestrategjis skale t QRM i propozon shumat maksimale t mjeteve t

    miratuara, pr shfrytzues buxhetor, pr tre vitet e ardhshme. QRM i mi-

    raton kto shuma maksimale m s voni deri 31 maj, n vitin aktual, pr

    vitin e ardhshm. Ministria e Financave m s voni deri 15 qershor (30

    shtator pr komunat), deri te shfrytzuesit buxhetor i drgon instruksio-

    net pr prgatitjen e buxheteve t tyre n form t qarkullimit buxhe-

    tor. N qarkullimet, shfrytzuesit buxhetor n t vrtet i planikojn t

    ardhurat t cilat do ti realizojn n 4 vitet e ardhshme dhe shpenzimet e

    domosdoshme pr funksionimin dhe kryerjen e detyrimeve publike. Qa-

    rkullimi prmban: projektimi i agregateve makro ekonomik; prioritetet e

    caktuara strategjike t QRM; shumat maksimale t mjeteve t miratuara

    pr shfrytzues buxhetor; udhzime dhe drejtime pr prgatitjen e pro-

    pozimit t krkesave buxhetore.

    Planikimi i buxhetit, shfrytzuesit buxhetor dhe njsit i kryejn n baz

    t programeve dhe nn programeve t veta, me ka bhen shprndarje

    t mjeteve t cilat u jan dhn nga buxheti. Normalisht, do shfrytzuesbuxhetor i shprndan mjetet e veta n pajtim me prioritetet qeveritare

    dhe t veta.

    Shfrytzuesit buxhetor prgatisin propozim t krkess buxhetore pr

    aktivitetet e veta, n pajtim me qarkullimin buxhetor t cilin e dorzo-

    jn deri te MF. Krkesa buxhetore prmban: qarkullim t plotsuar; plani

    strategjik t shfrytzuesit buxhetor; plani pr furnizime publike; plan

    i miratuar i programeve pr zhvillim me arsyetim t hollsishm; plan

    i vendeve t puns t sistematizuara dhe t plotsuara t shfrytzuesitbuxhetor. Programet pr zhvillim planikohen vemas, gjegjsisht pro-

    pozim planet pr zhvillim t cilat i prgatisin shfrytzuesit buxhetor n

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    37/56

    35pajtim me prioritetet e veta strategjike i dorzojn deri te QRM deri m

    15 korrik, derisa QRM i miraton deri m 15 gusht n vitin aktual, pr vitin

    e ardhshm.

    Ministri i Financave kryen kontrollin e krkesave buxhetore nse ato jan

    harmonizuar me qarkullimin e drguar buxhetor. Nse ekziston jo pr-puthshmri, ministri i Financave me udhheqsit e shfrytzuesve buxhe-

    tor bjn harmonizimin e propozimeve t krkesave buxhetore. Krke-

    sat e pa harmonizuara ministri i dorzon deri te QRM, me propozim t

    shfrytzuesit buxhetor dhe propozim t MF, dhe n at rast QRM vendos.

    Ministria e Financave ka obligim q t shtroj propozim t buxhetit t

    Republiks s Maqedonis deri te QRM pr miratim m s voni deri m

    1 nntor n vitin aktual, ndrsa QRM propozimin e buxhetit t Repub-

    liks s Maqedonis e dorzon deri te Kuvendi i RM m s voni deri m15 nntor n vitin aktual. Kuvendi i Republiks s Maqedonis e miraton

    Buxhetin e Republiks s Maqedonis m s voni deri m 31 dhjetor. N

    rast se nuk arrihet marrveshje pr buxhetin pr vitin e ardhshm deri m

    31 dhjetor, ather kalohet n t ashtuquajturin nancim t prkohshm,

    ku, do muaj, shfrytzuesi buxhetor merr 1/12-tn nga shpenzimet e

    prgjithshme t realizuara n vitin e kaluar.

    Sipas Nenovski (2008), n teorin moderne skale, realizimi i buxhetit

    dhe transaksioneve buxhetore nuk mund t paramendohet pa kontrolldhe revizion. Sipas Ligjit pr kontroll t brendshm nanciar publik,

    kontrolli i brendshm n Republikn e Maqedonis paraqet sistem t

    kontrolleve nanciare dhe t tjera, duke prfshir edhe strukturn orga-

    nizative, metodat dhe procedurat pr pun dhe revizioni i brendshm, t

    vendosura dhe t zbatuara nga personat udhheqs t subjektit, me ql-

    lim q t mundsohet kryerja e aktiviteteve n mnyr transparente, t

    rregullt dhe ekonomike. N t kundrtn, revizioni, sht ndar n tre

    nivele: niveli i par ku organizohet n vet organizatn, niveli i dyt kuorganizohet n kuadr t pushtetit ekzekutiv (shpesh Ministria e Finan-

    cave) dhe niveli i tret q paraqet revizion t pushtetit ekzekutiv nga ana

    e pushtetit ligjdhns, prmes institucionit t autorizuar (n Republikn e

    Maqedonis Enti Shtetror pr Revizion). Ministri i Financave ka obligim

    q m s voni deri m 31 maj deri te Qeveria e Republiks s Maqedonis

    ta dorzoj llogarin prfundimtare t buxhetit t Republiks s Maqedo-

    nis pr vitin kaluar.

    Shfrytzuesit buxhetor nuk guxojn t ndrmarrin obligime mbi mjetete miratuara me buxhet. Mjetet e miratuara t pashfrytzuara me buxhet

    pushojn t vlejn m 31 dhjetor. Prjashtim bjn mjetet e miratuara,

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    38/56

    36por t pashfrytzuara n pjesn zhvillimore t buxhetit, t cilat jan me

    vler prej 50% transferohen si mjete t miratuara pr gjysmn e par t

    vitit t ardhshm skal.

    N rast kur shpenzimet e planikuara dhe/ose t ardhurat n buxhet nuk

    realizohen sipas planit, Ministria e Financave prgatit Ndryshime dheplotsime t Buxhetit t RM, t njohur si rebalanc i buxhetit. Procedura

    pr miratim t propozim ndryshimeve dhe plotsimeve t buxhetit sht

    e njjt si gjat miratimit t buxhetit, gjegjsisht sht i domosdoshme

    votimi nga ana e Kuvendit t RM.

    2.3. Buxheti i njsive t vetqeverisjeslokaleVetqeverisja lokale n Republikn e Maqedonis n mnyr territoriale

    sht e organizuar n 84 komuna dhe Qyteti i Shkupit si njsi e veant e

    vetqeverisjes lokale.

    Burimet e nancimit t komunave n Republikn e Maqedonis jan:

    burime personale, dotacione i mjeteve nga Buxheti i Republiks s Maqe-donis, si dhe huazim i mundshm. N burime personale marrin pjes:

    donacione lokale (tatimi i prons), taksat lokale (taksat komunale), t

    ardhurat nga pronsia, t ardhurat nga donacione dhe t ardhura tjera.

    Njsit e vetqeverisjes lokale marrin edhe 3 (tre) prlind nga tatimi per-

    sonal i t ardhurave t ardhurave personale nga rrogat, q jan paguar

    nga qytetart me vendbanim n komunn adekuate dhe 100% nga tatimi

    personal i t ardhurave t ardhurave nga veprimtaria e zejtaris.

    Dotacionet paraqesin t ardhura plotsuese pr komunat nga buxhetii Republiks s Maqedonis pr nancimin e kompetencave t tyre t

    caktuara me ligj. N pajtim me Ligjin pr njsit e vetqeverisjes lokale,

    komunat mund t marrin borxh n vend dhe nga jasht me miratim para-

    prak nga Ministria e Financave.

    Ministria e Financave m s voni deri m 30 shtator 2010 e prgatit qa-

    rkullimin buxhetor (drejtimet pr prgatitjen e buxhetit). Buxhetin e ko-

    munave e prgatit administrata komunale, ndrsa kryetari i komuns e

    dorzon pr miratim deri te kshilli i komuns dhe i njjti duhet t mirato-

    het deri n fund t vitit. Pr realizimin e buxhetit prgjegjs sht kryetari

    i komuns.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    39/56

    37

    3

    Si u cek n hyrjen e ktij Dora-

    caku, t kuptuarit e buxhetitnga qytetart dhe institucionet

    sht baz pr aplikimin e kon-

    ceptit t buxhetimit participativ,

    si nj nga format pr prakticiz-

    min e udhheqjes s mir. Q

    ktu, pas prezantimit t termeve

    themelore, dhe elementeve t

    buxhetit, n pjesn e par, dheanaliza e buxhetit t Republiks

    s Maqedonis, n pjesn e dyt,

    n kt pjes nga Doracaku do

    ti sqarojm termet, karakteris-

    tikat dhe historikun e buxhetimit

    participativ, efektet pozitive,

    parakushtet pr aplikim, si dhe

    prkuzimet.

    BUXHETIMI

    PA

    RTIC

    IPAT

    IV

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    40/56

    38

    3.1.Termet dhe karakteristikatBuxhetimi participativ (BP) merr pjes n format/proceset inovative

    t vendimmarrjes n bashksi. N vend t demokracis tradicionale

    prfaqsuese, e cila ka tendenc t prkuzimit t pjesmarrjes sqytetarve, vetm me t drejt vote n zgjedhje, gjegjsisht zgjedhje t

    prfaqsuesve, ndrsa sundimi sht ekskluziv pr prfaqsuesit/politi-

    kant, n BP qytetart jan t inkuadruar n mnyr t drejtprdrejt n

    vendimmarrjen e rndsishme pr ata (d.m.th. demokraci e drejtprdre-

    jt).

    Sipas Wampler (2000), BP sht proces i vendimmarrjeve n bashksi

    (nivel i caktuar i pushtetit/organeve t zgjedhura), prmes s cilave

    qytetart (n mnyr t drejtprdrejt) japin propozime dhe negocio-

    jn pr shprndarjen e mjeteve publike.Q ktu, buxhetimi participa-

    tiv mundson pjesmarrje t qytetarve t pa-zgjedhur n koncepcionin

    dhe/ose shprndarjen e nancimeve publike. Karakteristikat themelore

    t procesit t BP jan:

    Shprndarja e resurseve (publike), dhnia e prioritetit t qllimeve

    shoqrore dhe vzhgimi i shpenzimit publik;

    Promovimi i inkuadrimit social dhe drejtsia sociale;

    Transparenca dhe dhnia e llogaris, prmes promovimit t qasjes

    n opinion deri te informatat pr t ardhurat dhe shpenzimet publike;

    Mnyra efektive n sigurimin e shrbimeve/t mirave prmes identi-

    kimit gjithprfshirs t nevojave;

    T msuarit e qytetarve pr pjesmarrje aktive n proceset

    shoqrore;

    Ekzistimi i vendimit politik dhe vullnetit, besueshmria dhe besimi i

    pushtetit.

    BP aplikohet n nivel lokal/komunal, edhe pse procesi do t mund t zgje-

    rohet dhe n nivel nacional. N praktikn e deritanishme, BP aplikohet n

    disa forma:

    Form t fuqishme, jo-ekskluzive - procesishtihapurprt

    gjith antarte interesuar t bashksis lokale,pakuzim t

    grupeve(ekskluzive),shoqataveoseindividve;

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    41/56

    39 Forma ekskluzivevetmorganizatat/personatngagrupetcak-

    tuaramundtmarrinpjesncakmineprioritetevedheql -

    limeveprmjetetpublike;

    Forma e but, konsultative papjesmarrjetdrejtprdrejtn

    miraminevendimevedheshprndarjaemjeteve,pornform

    t shqyrmit rrethbuxhet t bashksisdhe propozimet pr

    prmirsimetcaktuara.

    Gjat ksaj, pjesmarrja n BP n mas t madhe varet nga forma e pro-

    cesit. Prgjigja m e madhe e qytetarve arrihet n rast kur procesi sht

    i hapur pr t gjith qytetart, duke prfshir edhe qytetart n nevoj

    (form jo-ekskluzive) dhe kur vendoset pr prioritetet e bashksis dhe

    pr shprndarjen e mjeteve (form e fuqishme, n vend konsultative).

    Nga ana tjetr, kur BP aplikohet n form t but, konsultative, si janpr shembull takimet e hapura t kryetarit t komuns n bashksit lo-

    kale, paraqiten probleme t cilat e kuzojn vullnetin e qytetarve pr

    pjesmarrje. Problem m i shpesht sht t dgjuarit selektiv i ideve

    t qytetarve nga prkatsia e njjt politike, ndrsa anashkalimi i ideve

    tjera, pastaj anashkalimi i qllimeve sociale dhe qytetarve n nevoj etj.

    3.2.Zhvillimi historikBuxhetimi participativ pr her t par u vendos n vitin 1989 n Brazil,

    me toren e partis progresive me platform pr pjesmarrje demokra-

    tike dhe inversion t prioriteteve pr shpenzime nga shpenzimet n dobi

    t qytetarve m t pasur, drejt shpenzimeve n interes t varfrve dhe

    qytetarve n nevoj. Qyteti Porto Alegre sot llogaritet pr lider n trans-

    parencn demokratike dhe prgjegjsi t bashksive lokale.

    Zhvillimi i BP n baz paraqet eksperimentim me formn e procesit,

    nga prezantimi i propozim-buxhetit para qytetarve, deri te inkuadrimi

    i qytetarve n zgjedhjen e projekteve prioritare dhe nancimin e t

    njjtave.

    Pr shkak t suksesit dhe arritjes s rezultateve n Brazil (t dshmuara

    nga Banka Botrore dhe UN-Habitat), BP s shpejti prhapet n Amerikn

    Latine, si pr shembull n: Argjentin, Uruguai, Peru, Kolumbi, Kili etj.BP aplikohet edhe n shum vende afrikane, n forma t ndryshme dhe

    n Shqiprin fqinje. Njlloj, vendet e zhvilluara antare t OECD (Orga-

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    42/56

    40nizata pr Bashkpunim dhe Zhvillim Ekonomik), i prmbahen t ash-

    tuquajturave Parime pr informim, konsultime dhe pjesmarrje aktive t

    qytetarve me qllim t krijimit t sundimit gjithprfshirs dhe t hapur.

    Kto Parime jan prgatitur nga ana e OECD (shiko OECD, 2001) dhe do

    vit vzhgohet progresi i vendit drejt plotsimit t parimeve t cekura.

    Fotograa 7. Prhapja e procesit t buxhetimit participativ

    Participatory budgets

    (2002)

    Participatory budgets

    (2000)

    Participatory budgets

    (2003)

    Participatory budgets

    (2005)

    Quelle: Sintomer/Rcke/Herzberg: Europische Brgerhaushalte

    Buxheteparticipative(2000)

    Buxheteparticipative(2003)

    Buxheteparticipative(2002)

    Buxheteparticipative(2005)

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    43/56

    41

    3.3.Si zhvillohet procesi i BP?BP sht proces i cili prbhet nga m shum faza dhe prsritet do

    vit. Pjesmarrsit n proces jan pushteti lokal dhe kryetari i komuns,

    qytetart (me kujdes t veant q t sigurohet pjesmarrja e kategorive

    t popullats q kan nevoj si qytetart e varfr, grat dhe t rinjt),

    organizatat qytetare, bashksia afariste. T gjith kta marrin pjes n

    mnyr vullnetare. Edhe pse procesi dallohet nga bashksia n bashksi,

    gjegjsisht asohet n kushte lokale (numri i qytetarve, shkalla e zhvil-

    limit t bashksis, zhvillimi i sektori civil, vullneti i kryetari t komuns

    etj.), megjithat, n numr t madh t rasteve BP zhvillohet n kto faza

    (Graku 7):

    Fotograa 8. Fazat e procesit t buxhetimit participativ

    Sesione prgatitore

    Sesione plenare

    Forumi i delegatve

    Kshilli i BP

    Propozim buxheti deri te KK

    Sesionet prgatitore Gjat sesioneve prgatitore shqyrtohet bux-

    heti nga viti paraprak, plani pr vitin e ardhshm (i prgatitur nga

    administrata e bashksis dhe kryetarit t komuns), dhe diskutohet

    pr prioritetet pr vitin e ardhshm. Parakushte t rndsishme pr

    suksesin e ksaj faze t procesit jan: a) t sigurohet pjesmarrje

    m e madhe e qytetarve, b) diskutimi sht i frytshm vetm nse

    qytetart e kuptojn buxhetin (t kuptuarit e buxhetit), c) kryetari

    i komuns dhe administrata t jen transparent dhe t gatshm pr

    ti ndar informatat pr buxhetin me qytetart. Kjo faz zhvillohet n

    nivel m t ult lokal, pr shembull n nivel t bashksis lokale.

    N disa bashksi, n kt faz i paraprijn trajnimet pr ndrtimin e

    kapacitetit t qytetarve, pr buxhetin, furnizimet publike dhe tjera;

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    44/56

    42 Sesionet plenare n kt faz nga procesi, denohen prioritetet

    tematike/prioritetet zhvillimore (pr shembull, shndetsia, arsimi,

    infrastruktura, rinia etj.) dhe pastaj votohet pr prioritetet. N baz t

    prioriteteve denohen edhe projektet, pr shembull ndrtimi i fushs

    pr fmij etj. Pastaj zgjidhen delegatt (1-2) t cilt do ti prfaq-

    sojn interesat e bashksis m t ngusht (n kt rast, lokale) n

    nivel t komuns;

    Forumi i delegatve Forumin e delegatve e prbjn delegat

    dhe prfaqsues t zgjedhur nga pushteti lokal. Delegatt diskutojn

    rreth propozim-buxhetit, i vizitojn t gjitha vendet ku do t realizo-

    heshin projektet potenciale dhe i renditin projektet sipas prioriteteve,

    tani n nivel lokal.

    Kshilli pr BP ose kshilli pr buxhet Kshilli shpesh prbhetnga numr i njjt i delegatve dhe prfaqsuesve t administrats

    lokale. Zgjedhja e projekteve n kt nivel bhet sipas formuls s

    caktuar nga m par dhe n mnyr transparente pr shprndarjen

    e mjeteve q jan n dispozicion pr bashksit e caktuara (lokale).

    Sipas ksaj formule (shpesh e quajtur Indeksi i kualitetit t jets),

    bashksit t cilat jan m t varfra, kan m shum popullat dhe

    infrastruktur m pak t zhvilluar marrin m shum mjete (dimen-

    sioni social). N baz t formuls, zgjidhen projekte t cilat do tnancohen, prgatitet dokumentacioni teknik, harmonizohet plani

    pr investime me administratn, dhe propozim-buxheti i komuns

    drgohet deri te kshilli i komuns pr miratim.

    BP nuk prfundon n kt faz, por ky sht proces i cili zgjat gjat

    gjith vitit. Kshtu, procesi vazhdon me prcjelljen (vzhgimin) e real-

    izimit t projekteve nga ana e komitetit pr vzhgim (e zgjedh Kshilli pr

    BP/buxhet), takimet e rregullta t kshillit pr BP/buxhet. etj. N llim t

    vitit t ardhshm, prsri organizohen sesioneve prgatitore, dhe kshtu

    procesi zhvillohet vazhdimisht.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    45/56

    43

    3.4. Cilat jan dobit nga aplikimi i BP?Prvojat e deritanishme me aplikimin e BP tregojn se BP jep rezultatet

    t ndryshme, varsisht nga modeli i cili aplikohet, si dhe nga periudha e

    aplikimit t BP. Rezultatet, gjegjsisht argumentet pr vendosjen e BP

    mund t klasikohen n disa kategori (Abers, 2000; Wampler, 2000):

    Udhheqja e mir procesi i buxhetimit participativ i cili paraqet

    pjesmarrje t drejtprdrejt t qytetarve n miratimin e vendimeve

    e minimizon fuqin e politikan t pandershm dhe i ndrpret mar-

    rdhniet e vendosura patron-klient (orientimi ndaj klientit). Me ven-

    dosjen e mekanizmave t vzhgimit t rezultateve, si dhe me disku-

    timet publike pr buxhetin, rritet transparenca dhe dhnia e llogaris

    s pushtetit lokal dhe kryetarit t komuns. E gjith kjo shpien drejt

    zvoglimit t korrupsionit.

    Prgjegjsia shoqrore BP llogaritet si mekanizm efektiv

    pr prgjegjsin shoqrore, q i nxit krkesat e qytetarve pr

    udhheqje t mir (Wolrd Bank, 2006). BP sht nj nga qasjet e

    mundshme drejt ndrtimit t prgjegjsis t bazuar n pjesmar-

    rje qytetare, ku zakonisht qytetart dhe/ose shoqatat e qytetarve,

    n mnyr t drejtprdrejt ose indirekte marrin pjes n realizimin

    e prgjegjsis. Me kt, zvoglohen mundsit pr manipulim t

    qytetarve, zbatimin e projekteve vetm n periudhn para zgjed-

    hjeve etj.

    Rezultatet e arritura Mundsia q qytetart vet t vendosin pr

    at se si t shpenzohen t hollat e tyre (tatimet e paguara) i nxit q ti

    mbulojn obligimet e tyre ndaj bashksis n form t tatimeve dhe

    taksave lokale. Kshtu, pr shembull, n Brazil pr 6 vjet, t ardhurat

    e bashksis lokale jan rritur pr 50%.

    Barazia sociale Pasi q shprndarja e mjeteve pr nancim t

    projekteve parsore caktohet n baz t formuls e cila u jep pesh

    m t madhe bashksive m t varfra, BP e prmirson barazin so-

    ciale dhe ndihmon m shum atyre bashksive t cilat me t vr-

    tet kan nevoj pr ndihm. Me kt, BP e plotson funksionin ri-

    shprndars t buxhetit/qeveris (shiko pjesn 1.2.2.)

    Prmirsimi i kushteve pr jet N bashksit ku aplikohet BP,

    sht arritur prmirsimi i kushteve pr jet, pr shembull, ndrtimii sistemit t kanalizimit, shtegu pr kmbsor, fushat pr fmij,

    etj., dhe kjo pikrisht n drejtim ose sipas nevojave t bashksis

    lokale.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    46/56

    44 Rritja e fuqis/zrit t qytetarit (empowerment) BP sht i

    karakterizuar si proces i rritjes s kontrollitt qytetarve mbi shtetin

    dhe dhnia e fuqis t grupeve t prjashtuara tradicionale q t

    sjellin vendime. Krahas ksaj, procesi i afron qytetart, kryetarin

    e komuns dhe administratn dhe e bn bashkpunimin e tyre m

    kualitativ.

    Mu pr shkak t gjith ktyre rezultateve, BP pr nj periudh relativisht

    t shkurtr u prhap jo vetm n Amerikn Latine, por edhe n shum

    vende evropiane.

    3.5.Cilat jan parakushtet kryesore praplikimin e BP?Vendosja e buxhetimit participativ n nj bashksi sht kushtzuar nga

    parakushte t caktuara t cilat mund t grupohen n dy grupe:

    aktort dhe rrethimi, dhe

    mjetet n dispozicion

    N kuadr t aktorve dhe rrethimit bjn pjes elementet q vijojn:

    t ekzistoj qeveri progresive lokale e cila shpesh sht e mbshte-

    tur nga lvizjet dhe organizatat shoqrore dhe sektori civil;

    kryetari i komuns,i cili sht i gatshm ta vendos kt qasje, sht

    quajtur kryetar i komuns kampion, dhe i cili nuk ka qllim t

    vetm t mbi ekzistoj edhe nj mandat, por mendon dhe kujdeset

    pr bashksin e vet dhe pr votuesit e vet n afat t gjat;

    sht e domosdoshme pjesmarrje aktive e qytetarve gjat disku-

    timeve, seleksionimi i prioriteteve dhe projekteve, si dhe mbshtetja

    e tyre e prpjekjeve reformuese, dhe n prgjithsi, politikave t

    vetqeverisjes lokale;

    sektor i zhvilluar civil suksesi m i madh me BP sht arritur n

    komunat me sektor t zhvilluar dhe t organizuar paraprakisht civil,

    i cili e luan edhe rolin e kshilltarit dhe u jep mbshtetje pjesmar-

    rsve (publikimi i buletineve pr BP, informata pr buxhetin, analiza,vzhgimi). Edhe pse sektori civil nuk merr pjes n mnyr t drejt-

    prdrejt n BP, ai ka rol t rndsishm n inicimin e procesit, mo-

    bilizimin e qytetarve, veanrisht t grupeve n nevoj.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    47/56

    45Nj pjes nga rrethimi i domosdoshm pr aplikimin e BP sht edhe

    vendosja e rregullave t lojs. Rregullat shpesh denohen nga ana e kry-

    etarit t komuns (administrats lokale) n bashkpunim me qytetart.

    Pjesmarrsit n proces duhet ti din mir dhe ti miratojn rregullat dhe

    do ndryshim t njjtave. Rregullat caktohen n raport me kohzgjatjen

    e mbledhjeve, ndarjes s bashksis n njsi m t vogla, vizit e obl-

    igueshme t gjitha projekteve para votimit etj.

    Lidhur me mjetet n dispozicionsi parakusht pr aplikimin e BP, shtro-

    het pyetja se sa sht pjesa nga shpenzimet e komuns jan diskrecio-

    nale dhe mund t jen lnd e vendosjes s qytetarve? Gjithsesi, nse

    m shum mjete jan n dispozicion pr BP (projekte), qytetart kan in-

    teresim m t madh pr pjesmarrje pasi q hapsira pr ndikim dhe ven-

    dosje t tyre sht m e madhe. Edhe pse, BP ka ndikim m t gjer mbi

    buxhetin e komuns (mbi kualitetin, prmes diskutimeve publike, mbi

    t ardhurat prmes nxitjeve t pagess s tatimeve), megjithat fokusi

    primar sht mbi mjetet n dispozicion pr investime publike. Praktika

    tregon se nivel i mir ose i mjaueshm i mjeteve sht rreth 10-15%

    nga buxheti i prgjithshm i bashksis. N t kundrtn, m mir sht

    q BP t organizohet n form t diskutimit t prgjithshm pr buxhetin,

    tatimet dhe efektivitetin.

    3.6.Pse t gjith marrin pjes(vullnetarisht) n proces?

    Aktort politik dhe social jan udhhequr nga motivime t ndryshme:

    1. Vetqeverisja lokale t siguroj mbshtetje transparenca, dhnia e llogaris dhe de-

    mokracia e drejtprdrejt krijojn imazh m t mir dhe besuesh-

    mri;

    barazi m t madhe sociale prmes formulave pr shprndarjen e

    mjeteve t cilat i favorizojn viset m t varfra, rritet barazia sociale;

    T nxis t msuarit e qytetarve q e rrit vetdijen e tyre sociale

    dhe shoqrore, etj.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    48/56

    462. Qytetart

    Qasje m t mir deri te procesi i vendosjes dhe vendimmarrjes t

    cilat ndikojn mbi jetn e tyre (veanrisht nse rezultatet mund t

    maten);

    Qasje deri te informatat (pr buxhetin, kompetencat e pushtetit lo-

    kal, pr procesin e sjelljes s vendimeve);

    Mundsi q vet ta rregullojn fqinjsin.

    3. Organizatat qytetare

    BP sht mekanizm prmes s cilit organizatat qytetare (OQ) puno-

    jn me qytetart dhe pushteti pr zgjidhjen e problemeve sociale n

    bashksi;

    OQ sigurohen se qeveria punon pr t mirn dhe n interes t

    qytetarve.

    4. Bashksia afariste

    kryesisht e mbshtet procesin pasi q BP programet i promovon n

    mnyr transparente dhe zvoglon korrupsionin;

    prmirsimi i sistemit t furnizimeve publike;

    bashksia afariste n mnyr t drejtprdrejt inkuadrohet kur do t

    vlersoj se procesi sht pozitiv.

    3.7.Cilat jan kuzimet e buxhetimitparticipativ?

    Praktika dhe literatura identikohen nse kuzimet e qasjes (Wampler,

    2000), t cilat megjithat varen nga forma e BP::

    pr shkak t nevojs pr rezultat mats, BP m s shpeshti sht

    fokusuar n punt publike/projekte, kshtu q nuk ndodh proces i t

    msuarit t qytetarve;

    procesi nmash t madhe varet nga pushteti lokal (organizimi,

    informimi, zbatimi), e prej ktu sht i nevojshm vullneti dhembshtetja e kryetarit t komuns; deri m tani jan regjistruar

    edhe prvoja t kqija me bojkot t qytetarve armiqsor dhe t

    dgjuarit selektiv;

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    49/56

    47 qytetart fokusohen n planet dhe projektet afatshkurta, me t cilat

    plotsohen qllimet sociale, por kjo shpesh bhet n llogari t ar-

    syetimit ekonomik t projekteve (pr shembull, nse bashksia ka

    mjete t mjaueshme q ta ruajn at q sht ndrtuar si fushat

    pr fmij, shtpit e kulturs etj.);

    njlloj, fokus i vihet problemeve dhe shtjeve lokale, gjat s cils

    anashkalohet gjendja ekonomike-sociale n vend;

    ekziston rrezik nga manipulimi i BP, si sht shfrytzimi i BP pr

    arritjen e qllimeve t veta politike, fshehjen e informatave kryesore

    (buxhetore), dobsimin e komiteteve pr vzhgim t zbatimit etj.;

    lua mes demokracis s drejtprdrejt prkundr asaj prfaq-

    suese pse t kontrollohet ata t cilt jan zgjedhur nga populli

    (prmes pjesmarrjes s drejtprdrejt t qytetarve n vendimmar-

    rje) kur ata do t duhej ti prfaqsojn interesat e popullit?

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    50/56

    48

    Vshtrimepr fundimtare

    Qllimi i pjesve 1 dhe 2 nga ky Doracak sht rritja e kapacitetit t

    qytetarve pr t kuptuar buxhetin dhe procesin buxhetor, n prgjith-

    si edhe n Republikn e Maqedonis. Njohurit nga sfera buxhetore do

    ti rris krkesat e qytetarve pr t dhn llogari dhe transparenc t

    bartsve t procesit buxhetor, n nivel qendror dhe lokal, q do t sillte

    deri te prakticizmi m i mir i udhheqjes s mir. Gjat ksaj, n pjesn

    3 u analizua procesi i buxhetimit participativ, q shkon nj hap m tej

    dhe i jep qytetarve mundsi pr pjesmarrje n vendimmarrjen pr

    shprndarjen e shpenzimeve publike.

    Aplikimi i buxhetimit participativ n Republikn e Maqedonis sht n

    llim, e shpesh zhvillohet n form t forumeve buxhetore (shiko m

    shum te www.forumivozaednicata.com.mk).

    Deri tani jan aplikuar n 16 komuna, si platform qytetare pr diskutime

    dhe propozime t strukturuara pr shprndarjen e mjeteve buxhetore n

    komun, t bazuar n pjesmarrje gjithprfshirse qytetare. Si qllimet ktij programi jan cekur:

    1. qytetart ta prmirsojn jetn e vet, me ide dhe pjesmar-rje personale dhe

    2. administrata t zhvilloj sundim lokal participativ dhe meprgjegjsi cilit do ti besohet

    Duke u nisur pikrisht nga forumet buxhetore n nivel lokal, si dhe pjes-

    marrja n vendet tjera nga buxhetimi participativ, imponohet nevoja edhepr prcaktimin e kornizs pr participim qytetar n procesin buxhetor n

    nivel qendror, si faz e ardhshme n aktivitetet e deritanishme t zbatuara

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    51/56

    49

    Fjalor i termeve

    Buxheti Buxheti sht plan vjetor i t ardhurave dhe shpenzimeve pub-

    like.

    Deciti buxhetor Saldoja buxhetore sht n decit kur shpenzimet

    buxhetore jan m t mdha nga t ardhurat buxhetore, dhe n at rast

    qeveria duhet t gjej burim pr nancimin e t njjtit.

    Saldoja buxhetore Dallimi mes t ardhurave t grumbulluara publike

    (buxhetore) dhe shpenzimet e realizuara publike (buxhetore).

    Suciti buxhetor Gjendja e saldos buxhetore kur shpenzimet pub-

    like jan m t ulta nga t ardhurat publike. Suciti i realizuar mund t

    shfrytzohet pr zvoglimin e borxhit publik.

    T ardhura publike Mjete t cilat i grumbullon qeveria nga agjentt

    ekonomik (persona zik dhe rma) n form t tatimeve, kontributet pr

    sigurim social dhe t ardhura t pa tatimuara.

    Shpenzime publike Shpenzimi i t ardhurave publike pr shkak t

    nancimit t aktiviteteve t qeveris.

    Politika skale Shfrytzimi i t ardhurave dhe shpenzimeve pub-

    like pr veprim mbi agregatet makro ekonomik, gjegjsisht aktiviteti iprgjithshm ekonomik.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    52/56

    50Borxh publik Dallimi mes decitit t akumuluar buxhetor dhe sucitit

    t akumuluar buxhetor n vitet paraprake.

    Buxhetim participativ Proces i miratimit t vendimeve n bashksi

    (nivel i caktuar i pushtetit/organeve t zgjedhura), prmes cilit qytetart

    (n mnyr t drejtprdrejt) japin propozime dhe negociojn prshprndarjen e mjeteve publike.

    Rebalanc i buxhetit Kur shpenzimet e planikuara dhe/ose t ardhu-

    rat n buxhet nuk realizohen sipas planit, prgatiten ndryshime dhe plot-

    sime t buxhetit t njohur si rebalanc i buxhetit. T njjta i sjell pushteti

    ligjdhns (Kuvendi i RM).

    Funksioni ri-distributiv i buxhetit/qeveris ti shprndaj t ardhu-rat ata t cilt kan t ardhura m t mira drejt kategorive s popullats

    specike, q kan nevoj, ose interesit t prgjithshm, publik)

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    53/56

    51

    Literatura eshfrytzuar

    Abers, R. N. (2000) Inventing Local Democracy: Grassroots Politics in Bra-

    zil. Boulder: Lynne Rynner.

    Ackerman, J. M. (2005) Human Rights and Social Accountability. World

    Bank, Social Development Papers, Participation and Civic Engage-

    ment, Paper No. 86.

    Dallyn, S. (2008) World Bank Participatory Budgeting Pilots in Albania:

    Empowerment in Practice?. Paper presented at the 3rd Interna-

    tional Conference in Interpretive Policy Analysis, Centre for Theoreti-

    cal Studies in the Humanities and Social Sciences, 19-21 June, 2008

    University of Essex, UK.

    , . (T. Fiti) (2004) . :

    , - .

    , . (Nenovski. T) (2008)

    . :

    .

    OECD (2001) Engaging Citizens in Policy-making: Information, Consulta-

    tion and Public Participation. OECD: OECD Public Management PolicyBrief, No. 10.

    PB Unit (2008) Participatory Budgeting: Values, Principles & Standards.

    UK: Church Action on Poverty.

    Wampler, B. (2007) A Guide to Participatory Budgeting by Brian

    Wampler.

    http://www.participatorybudgeting.org.uk/documents

    World Bank, Social Development Team, Europe and Central Asia Region

    (2006) Participatory Budgeting, Toolkit for Local Governments in Al-

    bania. Washington D.C.: World Bank.

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    54/56

    52

    Ueb faqe tshfrytzuara

    www.nance.gov.mk

    ( dhna pr buxhetin dhe rregullativn ligjore nga fusha)

    www.participatorybudgeting.org.uk

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    55/56

    1

  • 8/3/2019 Doracak Per Buxhetim Participativ 2011

    56/56