1

L/O/G/O

ĐÔC CHÂT HOC

GVHD: ThS. Lê Linh Thy

I. Khái niệm

Đôc chât hoc

“Đôc chât hoc la nganh hoc nghiên cưu vê

lương và chât cac tac đông bât lơi cua cac

tac chât hoa hoc, vât lý, sinh hoc lên hê

thông sinh hoc cua sinh vât sông”

(J.F.Borzelleca)

ThS.Lê Linh

Thy

2

Đôc hoc môi trương:

“nganh khoa hoc nghiên cưu cac tac đông gây

hai cua đôc chât, đôc tô trong môi trương đôi vơi

cac sinh vât sông va con ngươi, đăc biêt la tac

đông lên cac quân thê va công đông trong hê

sinh thai.” (Butler)

Cac tac đông bao gôm:

• Nguôn gôc phat sinh

• Con đương xâm nhâp cua cac tac nhân hoa, ly

• Phan ưng giưa tac nhân va môi trương

ThS.Lê Linh Thy 3

1.2 Tác nhân gây đôc (toxic factor)

• Nhưng chât gây nên nhưng hiêu ưng xâu

cho sưc khoe hoăc gây chêt.

• Cac chât đêu co đôc tinh tiêm tang, chi co

đô lơn cua liêu lương (hay nông đô) hiên

diên cua chât đo trong môi trương mơi

quyêt đinh no co gây đôc hay không

(Paracelsus, 1538)

ThS.Lê Linh Thy 4

2

1.3 Liêu lương đôc (dose)

Biêu hiên đô lơn sư xuât hiên cac tac nhân

hoa hoc, vât ly hay sinh hoc.

Đơn vi:

• mg,g,ml/kg trong lương cơ thê

• mg,g,ml/m2 bê măt cơ thê

• Nông đô trong nươc: ppm,ppb

• Nông đô trong không khi: ppm hay mg,g/m3

không khi

ThS.Lê Linh Thy 5

1.4 Đô đôc câp tinh

Thương đươc xac đinh băng nông đô cua môt hoa

chât, môt tac nhân gây đôc tac đông lên môt nhom

sinh vât thư nghiêm trong thơi gian ngô đôc ngăn,

trong điêu kiên co kiêm soat.

LC50: nông đô gây chêt 50% đông vât thi nghiêm.

Gia tri cang thâp, đôc tinh cang cao.

Đơn vi: mg/L dung dich hoa chât

ThS.Lê Linh Thy 6

LD50 : liêu lương gây chêt 50% đông vât thi

nghiêm.

Đơn vi: mg/kg đông vât sông trên can

(WHO) phân loai đôc tinh dưa vao LD50

Nhom I: rât đôc, LD50 < 100 mg/kg

Nhom II: đôc cao, LD50 = 100 - 300 mg/kg

Nhom III: đôc vưa, LD50 = 300 - 1000 mg/kg

Nhom IV: đôc it, LD50 > 1000 mg/kg

ThS.Lê Linh Thy 7

1.5 Đơn vi đôc chât (TU –Toxic Units)

La đai lương thê hiên lương đôc chât cua mâu

thư vơi sinh vât thi nghiêm. Môt đơn vi tinh

tương ưng vơi mâu pha loang giêt chêt 50% sô

lương sinh vât thi nghiêm.

TU = 𝟏𝟎𝟎 (%)

𝑬𝑪𝟓𝟎 (𝟓𝟎%)

TU cang cao, 𝐸𝐶50cang thâp thi môi trương

cang đôc hai.

ThS.Lê Linh Thy 8

3

1.8 Tôc đô phát thai đôc chât

(Toxicity Emission Rate)

La lương đôc chât, đôc tô thai ra môi trương

xung quanh trong thơi gian môt ngay.

TER = TU/ngay = TU x Q (𝒎𝟑/ngay)

1.9 Đô đôc man tinh

Cho thây cac nông đô cua hoa chât co thê

anh hương đên qua trinh phat triên binh

thương va kha năng sinh san cua môt ca thê

sinh vât.

ThS.Lê Linh Thy 9

II. CAC NGUYÊN LY CUA ĐÔC

CHÂT HOC MÔI TRƯƠNG

2.1 Tinh đôc

• Đăc tinh cua chât đo đôi vơi sinh vât nhât

đinh.

VD: Pb, Hg, CuSO4 gây đôc vơi sinh vât.

Hg vô cơ it đôc hơn so vơi Hg hưu cơ.

Chât chưa Cl co đôc tinh cang cao khi sô

nguyên tư Cl trong phân tư chât đo cang nhiêu:

CH3Cl <CH2Cl2 < CHCl3<CCl4

ThS.Lê Linh Thy 10

• Hơp chât amine, nitro cua benzen cang đôc

khi gôc NH2 va NO2 cang nhiêu trong phân tư.

• Cac chât dê tan trong nươc thương dê gây

đôc hơn.

• Nông đô va liêu lương cang tăng tinh đôc

cang tăng.

• Thơi gian tiêp xuc vơi chât đôc cang lâu

cang nguy hiêm.

• Nhiêt đô môi trương: thông thương 𝒕𝟎 cao,

kha năng gây đôc lơn.

ThS.Lê Linh Thy 11

• Tac đông tông hơp: nhiêu chât đôc cung tac

dung đông thơi thi mưc đô nguy hiêm cang

tăng.

𝐶1

𝑇1 +

𝐶2

𝑇2+

𝐶3

𝑇3+…<1

Trong đo:

𝐶1, 𝐶2,…: nông đô tưng chât

𝑇1, 𝑇2,…: nông đô tôi đa tương ưng khi tac đông

riêng re.

ThS.Lê Linh Thy 12

4

2.2 Ngương đôc

La liêu lương chât đôc thâp nhât gây ra ngô

đôc.

Ngương đôc khac nhau ơ cac loai sinh vât khac

nhau; ơ nhưng môi trương khac nhau, ngương

đôc cung khac nhau.

Đơn vi: mg/kg trong lương cơ thê

ThS.Lê Linh Thy 13

2.3 Tinh bên vưng cua đôc chât

trong môi trương

Nhiêu chât hoa hoc rât bên trong tư nhiên:

– co thơi gian ban phân huy rât dai

– rât kho bi oxy hoa

– kho bi phân huy sinh hoc

ThS.Lê Linh Thy 14

Đôc chât Thơi gian bán phân huy Môi trương

DDT 10 năm Đât

TCDD 9 năm Đât

Atrazine 25 thang Nươc

Benzoperylene(PAH) 14 thang Đât

carbofuran 45 ngay nươc

III. CAC YÊU TÔ ANH HƯƠNG ĐÊN TINH

ĐÔC CUA ĐÔC CHÂT VA ĐÔC TÔ

Liêu lương va thơi gian tiêp xuc vơi đôc

chât

Cac yêu tô sinh hoc

Cac nhân tô môi trương anh hương đên

hoat tinh cua đôc chât

ThS.Lê Linh Thy 15

3.1 Liêu lương, thơi gian tiêp xuc vơi hoa

chât đôc

Liêu lương tiêp xuc cang cao, thơi gian tiêp xuc

cang lâu tinh đôc co tac hai cang lơn.

16 ThS.Lê Linh Thy

3.2 Các yêu tô sinh hoc

Tuôi tác:

Cơ thê tre em đang phat triên se bi tac đông

cua chât đôc manh hơn cơ thê ngươi lơn.

5

Tinh trang sưc khoe:

Dinh dương kem, căng thăng thân kinh, ăn uông

không điêu đô, bênh tim, phôi va hut thuôc la

giam sưc khoe, dê bi nhiêm đôc.

Yêu tô gen di truyên:

Co tac dung nhât đinh đên mưc đô tac hai va kha

năng anh hương lâu dai qua vai thê hê cua đôc

chât.

17 ThS.Lê Linh Thy

3.3 Các nhân tô môi trương anh

hương đên hoat tinh cua đôc chât

pH môi trương:

tinh kiêm, acid hay trung tinh cua môi trương

anh hương đên tinh tan, đô hoa tan, đô pha

loang va hoat tinh cua tac nhân gây đôc.

Môt tác nhân ô nhiêm tôn tai ơ trang thái hoa

tan thương co đôc tinh cao hơn đôi vơi thuy

sinh.

18 ThS.Lê Linh Thy

Ảnh huởng của pH

Ammonia

• Ion ammonia (𝑁𝐻4+) ít đôc hay hoàn toàn không

đôc nhưng ơ dang tư do 𝑁𝐻3 lai rât đôc. Nông đôc

ammonia tư trong nươc lơn hơn 0.2 mg/L se gây

đôc cho nhiêu loài cá.

• Nông đô cua các dang ion ammonia trong nươc

phu thuôc vào pH

𝑁𝐻3 + 𝐻2 O 𝑁𝐻4+ + 𝑂𝐻−

• Khi pH tăng > 8 thì cân băng dich chuyên vê bên

trái (nguyên lý chuyên dich cân băng Lechaterlier)

• Đôc tính cua ammonia không cân quan tâm khi

pH<8 và nông đô ammonia <1mg/L 19 ThS.Lê Linh Thy

Ảnh huởng của pH

Hydro sulfua

• Hydro sulfua là chât mà đôc tính chu yêu do H2S

chư không phai do dang ion liên kêt. Đôc tính

cua dang 𝐻2S ≈ 15 lân dang liên kêt.

• Ở pH = 8.4 dang 𝐻2S chi chiêm 4% tông sô cua

(𝐻2S + 𝐻𝑆− + 𝑆2− ), nhưng khi pH giam xuông

6.0 thì dang 𝐻2S > 90%.

• 𝐋𝐂𝟓𝟎 cua tông (𝐻2S + 𝐻𝑆− + 𝑆2−) = 65 µg/L ơ

pH = 6.5

• 𝐋𝐂𝟓𝟎 cua tông (𝐻2S + 𝐻𝑆− + 𝑆2−) = 800 µg/L ơ

pH = 8.7

20 ThS.Lê Linh Thy

6

EC ( đô dân điện):

Co anh hương nhât vơi cac chât co tinh điên

giai.

Các chât căn:

Trong môi trương nươc,không khi, đât cac chât

căn gây kêt dinh hoăc sa lăng đôc chât.

21 ThS.Lê Linh Thy

Nhiệt đô:

Anh hương đên kha năng hoa tan, lam gia tăng

tôc đô phan ưng, tăng hoat tinh cua cac chât ô

nhiêm.

Ví du:

• Tăng tư 𝟎𝒐C lên 𝟑𝟎𝒐C se làm tăng hàm lương

𝐍𝐇𝟑lên 9 lân trong cùng pH.

• Zn, Hg, phenol se tăng đôc tính ơ 𝑻𝒐C thâp

• Muôi cyanua, 𝐇𝟐S, DDT se tăng đôc tính khi

𝑻𝒐C cao

22 ThS.Lê Linh Thy

Diện tich măt thoáng

• Anh hương trưc tiêp đên sư phân bô nông

đô va liêu lương, phân huy chât ô nhiêm,

đăc biệt la chât hưu cơ không bên.

• Dong nươc co bê măt lơn, dong chay manh,

lưu lương lơn kha năng tư lam sach cao,

giam đôc tinh.

• Chât xuc tac + chât chât ON đôc tinh tăng

• Chât đôi khang + chât ON đôc tinh

giam/triêt tiêu.

23 ThS.Lê Linh Thy

IV. Diên biên va đương đi cua đôc chât

ThS.Lê Linh Thy

Chât đôc trong môi trương

Hô hâp

Máu

Tiêt niệu Tich luy

Đao thai

Chuyên hoa

24

Tiêu hoa

Da, niêm mac

Tiêu hóa

Hô hâp

Da

Sưa, toc, nươc

mắt, nươc bot

7

ThS.Lê Linh Thy 25

Nguôn thiên nhiên:

• Hoat đông cua nui lưa

nham thach nong, giau sulfur, methane va cac chât

khi khac cung vơi tro va khoi bui

26 ThS.Lê Linh Thy

4.1 Nguôn phát sinh chât đôc

• Cháy rưng:

Lan truyên nhanh va rông; thai nhiêu tan tro, khoi

bui gây đôc tan pha nghiêm trong hê sinh thai khu

vưc.

VD: chay rưng U Minh

27 ThS.Lê Linh Thy

• Phân giai yêm khi các hơp chât hưu cơ tư

nhiên ơ vung đâm lây, sông rach, ao, hô:

Sinh ra nhiêu chât ô nhiêm, chât đôc (CH4, H2S,vi

trung, vi khuân yêm khi…) cho môi trương nươc,

đât, không khi trong va sau qua trinh phân giai.

28 ThS.Lê Linh Thy

8

Nguôn phát sinh (tt)

Nguôn nhân tao

Công nghiệp:

• Nganh nhiêt điên: thai ra bui, khoi va hơi nong,

cac khi đôc hai, san phâm cua hoat đông đôt

nhiên liêu hoa thach (SOx,CO, CO2, N2O, NO2)

• Nganh xây dưng: bui, SO2,CO,…

• Nganh dêt nhuôm, giây, nhưa, chât tây rưa: thai

ra nhiêu khoi bui, khi đôc, nươc thai đôc hai, chât

thai răn đôc hai.

ThS.Lê Linh Thy 29

• Nganh giao thông vân tai: chât thai do

khoi xăng, dâu mơ, bui chi, bui đât, tai nan,

nhât la tai nan tran dâu…

ThS.Lê Linh Thy 30

Nông nghiệp:

Sư dung thuôc bao vê thưc vât nhom clo hưu cơ

(DDT, DDD, lindane, heptachlor,…) va cac hơp

chât polychlobiphenyl (PCB), dioxin… la cac chât

kho tan trong nươc nhưng co kha năng hâp thu va

tich luy trong cac mô mơ.

31

Chiên tranh:

VD: hâu qua cua viêc rai chât đôc khai

quang, diêt co cua My trong chiên tranh Viêt

Nam con gây hai lâu dai.

ThS.Lê Linh Thy

32

9

ThS.Lê Linh Thy 33 ThS.Lê Linh Thy 34

4.2 Xâm nhâp

Tiêu hóa:

• Tư thưc phâm, nươc uông

• Miêng – Thưc quan – Da dày – Ruôt

• Chât có tính kiêm yêu thì hâp thu yêu hơn

trong cơ thê khi nó di chuyên xuông ruôt

non, ruôt già và đao thai ra ngoài.

• Chi có môt sô chât đi tơi não, còn lai, chu

yêu đôc chât đi qua gan, thân, qua sưa mẹ,

tuyên mô hôi và tuyên sinh duc.

35 ThS.Lê Linh Thy

Hô hâp

• Không khí ô nhiêm phôi

• Môt sô chât có tính thăng hoa biên đôi trưc

tiêp tư thê răn sang khí như naphthalene,

para-dichlorobenzen… ơ nhiêt đô càng

cao, kha năng xâm nhâp càng lơn.

36 ThS.Lê Linh Thy

10

• Các chât đôc có kích thuơc hat <1 micron:

có thê vào phôi dê dàng và tơi tân phê

nang gây phù phôi, bênh bui phôi.

• Bui khí đôc có kích thươc phân tư 1-5

micron dê dàng đi vào phê quan và phê

nang.

• Hat kích thươc > 10 micron thì bi giư lai ơ

hê thông hô hâp ngoài (mui).

37 ThS.Lê Linh Thy

Đương da

• Môt sô chât có thê đi qua da: xăng pha chì

hưu cơ, nicotin, dân xuât nitơ và amin

thơm, dung môi có chlor, hơp chât thuôc

trư sâu,…

• Nhiêm đôc qua da xay ra dê dàng nêu da

bi tôn thương cơ hoc (chân thương), lý hoc

(phong), các chât hóa hoc (chât kích thích

và ăn da, gây bong).

• Nhiêm đôc qua niêm mac nguy hiêm hơn vì

niêm mac có mât đô mao mach dày.

38 ThS.Lê Linh Thy

• Kha năng tôn lưu hóa chât trong cơ thê

phu thuôc vào đăc điêm hóa hoc, câu trúc

phân tư, tính chât vât lý, lương hóa chât

vào cơ thê, thơi gian tiêp xúc, xâm nhâp,

câu trúc cơ quan tiêp nhâp.

• Các hóa chât có tính ưa mơ cao se tâp

trung trong các mô mơ: DDT, PCB,

chlodane…

• Phôi: thuôc kháng sinh, paraquat

• Xương: chì có kha năng tích luy trong

xương.

39 ThS.Lê Linh Thy

• Ít đôc tô đươc hâp thu qua da vì da có

tuyên mô hôi, có thê đao thai chât đôc.

• Lơp ngoài cùng cua da goi là chât sưng,

phăng, dẹp, chưa protein có kha năng co

dãn và đan hôi lá chăn, can trơ đôc tô tư

bên ngoài vào.

• Bàn tay, bàn chân hâp thu đôc chât châm

hơn so vơi đâu và nách.

40 ThS.Lê Linh Thy

11

4.3 Gây đôc

Các chât gây đôc đươc chia làm 5 nhóm

• Nhóm 1: gây bong, kích thích da và niêm mac

(nhóm acid, hơi acid, khí NH3)

• Nhóm 2: kích thích đương hô hâp (Cl, NOx ,

HCl…)

• Nhóm 3: các chât gây ngat (CO, C𝑂2 , CH4 ,

C2𝐻6)

• Nhóm 4: các chât tác dung lên hê thân kinh

(hydrocacbon, hydrosulfua, các loai rươu)

• Nhóm 5: gây đôc cho hê thông cơ quan như hê

tao máu, hê tiêu hóa.

41 ThS.Lê Linh Thy

Đôc tính cua chât đôc tăng hay giam khi vào

cơ thê tùy thuôc vào:

• Ban chât, câu trúc chât đôc

• Liêu lương chât đôc

• Thơi gian tác dung

• Thê trang sưc khoe

• Tuôi tác

• Giơi tính

42 ThS.Lê Linh Thy

4.4 Phân hủy

• Môt sô loai thuôc bao vê thưc vât có gôc

phôt pho hưu cơ dê bi thuy phân như

parathion, methylparathion,… khó giư

nông đô cao trong môi truơng sau môt thơi

gian dài, nhât là khi môi trương có tính

kiêm manh.

Thơi gian bán huy khoang 10-15 giơ ơ pH

trung tính.

43 ThS.Lê Linh Thy

• Chât hưu cơ trong nươc thai sinh hoat

(chât béo, hydrocabon…) dê bi oxy hóa

thành các san phâm không đôc hoăc ít đôc

vơi ĐV thuy sinh.

• Các chât hưu cơ như hơp chât PCB

(polychlorobiphenyl), hơp chât đa vòng

(dioxin; 2,4-pyren; DDT), dân xuât

chlorobenzen… khó bi thuy phân, khó oxy

hóa. Thơi gian tôn lưu trong mt tư 20-30

năm.

44 ThS.Lê Linh Thy

12

4.5 Đao thai

• Thân là cơ quan bài tiêt chu yêu các chât

đôc qua đương nươc tiêu.

• Gan và mât: DDT và Pb

• Phôi: các khí đôc

• Các chât đôc còn đươc bài tiêt qua mô hôi,

nươc măt, tuyên sưa, nươc tiêu và phân.

45 ThS.Lê Linh Thy

Môt sô chât đôc trong môi trương

Chât đôc da cam

• Là hỗn hơp cua 50% n-butyleste cua 2,4

dichlorophenoxy axetic acid (2,4-D) và 50% n-

butyleste cua 2,4,5 trichlorophenoxy axetic

(2,4,5-T). Có thê làm rung lá cây trong thơi gian

3-6 tuân sau khi phun.

•

46 ThS.Lê Linh Thy

2,3,7,8 Tetrachlorodibenzo – p – dioxin (TCDD)

• Dioxin là chât răn, khá bên, ít tan trong

nươc, ít bi phân huy, bên vưng vê măt sinh

hoc. Là chât đôc nhân tao nguy hiêm nhât.

• LD50 cua đioxin đôi vơi chuôt cái là 0.6-0.2

µg/kg trong lương cơ thê (qua đương

miêng)

• Ở ngươi: khoang 0.0003 mg/g gây kích

ưng da, chóng măt, đau đâu, buôn nôn.

• 1µg/g gây ngô đôc câp tính, 1 mg/kg dân

đên tư vong.

47 ThS.Lê Linh Thy

Tác hai

• Gây bênh trên da: nôi mun trưng cá loét.

Bênh năng hơn có thê teo gan rôi chêt.

• Gây bênh trên măt: ngô đôc câp tính, đo,

phù kêt mac, viêm giác mac.

• Gây xuât huyêt: chay máu đương tiêu hóa

• Tôn thương gan

• Sây thai, quái thai, rôi loan nhiêm săc thê.

• Gây ung thư

48 ThS.Lê Linh Thy

13

Nguôn phát sinh Dioxin

CN giây, nhưa PVC, hoa chât, san … thiêu đôt cac

phê thai dung cu y khoa, đô

chơi tre em băng nhưa

deo chưa clo

5%

95%

49 ThS.Lê Linh Thy 50 ThS.Lê Linh Thy

51 ThS.Lê Linh Thy

Xư ly Dioxin tai sân bay Đa năng

Nông đô cao nhât tâp trung tai khu vưc trôn và nap

hóa chât lên máy bay đươc cho biêt lên đên

17.500 ppt, gâp 17 lân so vơi tiêu chuân cho phép

cua Hoa Kỳ (1.000 ppt)

Biên phap ngăn ngưa ô nhiêm dioxin

• Phân loai riêng cac loai rac băng nhưa,

nilon, phân huy chung ơ nhiêt đô trên

9000C đê tranh tao dioxin.

• Vơi ngươi: dùng khăn thâm nươc che mui

đê phòng. Khi bi dính chât đôc phai dùng

xà phòng tăm giăt ngay. Nêu ăn phai, cân

rưa ruôt.

• Vơi đât: rưa băng nươc nhiêu lân, cày xơi

20-30 ngày, sau đo kiêm tra lai rôi mơi gieo

trông. 52 ThS.Lê Linh Thy

14

ASEN (As)

• Asen thương co măt trong

thuôc trư sâu, diêt nâm, diêt

co dai. Asen (III) la đôc

nhât.

• Asen có 3 tác dung hóa sinh

là: làm đông tu protein, tao

phưc vơi coenzim, phá huy

quá trình photpho hóa.

53 ThS.Lê Linh Thy

Tông Quan Vê Asen (Thach Tin)

• Asen có tên khoa hoc là Arsenic.

• Asen là chât hóa hoc rât đôc hai, có nhiêu dang

thù hình: màu trăng, màu vàng , đen hay xám

• Trong tư nhiên Asen tôn tai trong các thành

phân môi trương nươc, không khí, đât và thưc

phâm.

• Khi tan trong nươc Asen không màu, không

mùi và không vi nên khó phát hiên đươc băng

trưc giác

Nguôn Gôc Phát Sinh

• Asen thoát ra tư đât đa

• Tư các hoat đông san xuât cua con ngươi:

phun thuôc trư sâu, san xuât dươc phâm,

các chât phu gia trong thưc ăn gia súc, xư

lý quăng, luyên kim, sơn, thuôc da, thuy

tinh,…

Đôc tính cua ASEN

Nông đô cho phép cua Asen :

• WHO : 0,01 mg/l

• Quy chuân ky thuât quôc gia vê chât lương

nươc ngâm QC09:2008/BTNMT : 0,05 mg/l

• Quy chuân ky thuât quôc gia vê chât lương

nươc ăn uông : QC01:2009/BYT (khai thác >

1.000 m3/d): 0,01 mg/l

• Tiêu chuân nươc uông đong chai TCVN 6096

:2004/BYT : 0,01 mg/l

ThS.Lê Linh Thy 56

15

Tich luy – Đao thai Asen

• As vô cơ co thê đươc tich luy ơ da, xương va cơ

băp, chu kỳ ban huy cua no trong cơ thê ngươi

trong vòng 20 đên 40 ngày.

• Khi vao cơ thê ngươi cac hơp chât Asen hoa tan

trong nươc đươc hâp thu nhanh chong theo

đương tiêu hoa.

• As (V) va As hưu cơ đươc đao thai qua thân rât

nhanh và hâu như toàn bô.

• As (III) nhanh chong bi đao thai khoi cơ thê nhơ

đương tiêt niêu thông qua hoat đông khư đôc

cua gan.

57 ThS.Lê Linh Thy 58 ThS.Lê Linh Thy

Nhiêm đôc câp tính qua đương tiêu hóa

• Rôi loan tiêu hóa

• Khô miêng

• Bong niêm mac tiêu hóa

• Tư vong trong 12 giơ

• Sông sót thì biên chưng viêm da tróc vay

hay viêm dây thân kinh ngoai vi.

Liêu hâp thu

đương tiêu hoa

𝑨𝒔𝟐𝑶𝟑 (g/kg súc

vât)

Liêu tương ưng

(g/ 1 ngươi lơn)

Tác hai

0.0006 0.04 – 0.06 Nhiêm đôc nhẹ

0.002 0.1 – 0.12 Chêt sau môt thơi

gian

0.003 0.15 – 0.2 Chêt sau vai giơ

59 ThS.Lê Linh Thy

Tương quan liêu hâp thu va tac hai cua asen ( theo L. Derobert, 1971)

Nhiêm đôc câp tính qua hô hâp

- Kích ưng đương hô hâp

- Các dâu hiêu thân kinh : Nhưc đâu, chóng

măt, đau nhưc nhiêu nơi, tím tái, tôn

thương niêm mac

60 ThS.Lê Linh Thy

16

Triệu chưng nhiêm đôc As

mãn tính

Tôn thương da

• Ban đo

• Sân

• Mun nươc

• Loét

• Tăng sưng hoa gan ban chân

• Ung thư da

62 ThS.Lê Linh Thy

• Tôn thương niêm mac

Viêm kêt mac măt, viêm niêm mac mui, lung vach ngăn mui, tôn thương niêm mac hô hâp trên

• Rôi loan da day ruôt

Buôn nôn, nôn, tiêu chay, tao bon, loet da dày tá tràng

63 ThS.Lê Linh Thy

Triệu chưng nhiêm đôc As

mãn tính

• Rôi loan thân kinh

Viêm dây thân kinh vân đông

Rôi loan cam giác ngoai vi

Tê đâu chi

Đau đâu chi

Nhươc cơ (yêu cơ duỗi các ngón)

• Tác đông toàn thân

Suy gan, suy tim, suy kiêt toàn thân và tư vong

64 ThS.Lê Linh Thy

17

Dâu hiêu cận lâm sàng

Lương asen niêu: asen trong nươc tiêu ≥ 100

µg/L.

Ăn hai san làm tăng lương asen niêu tránh ăn

hai san ít nhât 2 ngày trươc khi lây nươc tiêu đê

đinh lương asen.

Bình thương, lương asen đưa vào cơ thê < 0.2

mg/ngày (không khí đô thi: 0.002 – 0.03 µg/𝑚3,

cá biên: 5 mg/kg cá tươi và trong nươc uông)

Asen trong máu: 1.5 – 2.5 µg/L.

65 ThS.Lê Linh Thy

Lương asen trong nươc tiêu ≥ 0.3 mg/L chú ý

và dùng BAL (British Anti Lewisite; 2-3

dimecaptopropanol) thai asen.

Xét nghiêm asen niêu > 1mg/L, asen trong lông

tóc khô 3 -5 mg/L và ơ móng 5 – 10 mg/L Kêt

luân nhiêm asen mãn tính.

66 ThS.Lê Linh Thy

Ban đô các khu vưc nhiêm Asen trên

toàn quôc :

ThS.Lê Linh Thy 67

Điêu tri nhiêm Asen

• Nhưng gì có thê làm khi phát hiên bênh là ngưng

dùng nươc nhiêm asen và điêu tri các triêu

chưng.

• giai pháp giam thiêu hàm lương asen trong nươc

băng cách sư dung bê loc cát kêt hơp vơi giàn

phun mưa. Viêc loai bo asen phu thuôc vào sư

kêt tua săt có măt trong nươc lên bê măt các hat

cát nên nêu hàm lương săt trong nguôn nươc

ngâm thâp, hiêu qua loc asen se không có nhiêu

tác dung.

68 ThS.Lê Linh Thy

18

Điêu tri nhiêm Asen câp tinh

Khi nhiêm Asen qua đương miêng (câp tính) cân:

• Rưa da dày vơi nươc pha lòng trăng trưng hoăc

dd 1% natri thiosunfat trong nươc âm.

• Cho thuôc giai đôc B.A.L, tiêm băp

(1.5-3 mg/kg trong lương cơ thê; 4giơ/lân trong 2

ngày đâu. Tiêp tuc 12giơ/lân, trong tông công 10

ngày).

Lưu ý: khi dùng B.A.L có cam giá bong miêng, măt;

đau toàn thân, buôn nôn, nhưc đâu, tăng huyêt áp.

• Dư phòng di chưng thân kinh sư dung bô sung

Vitamin B6

69 ThS.Lê Linh Thy

FLOURIDE

70

1. Trang thái tư nhiên:

• Flo chi tôn tai ơ dang hơp chât, có trong

men răng cua ngươi và đông vât, trong lá

cua môt sô loai cây.

• Flo chiêm 0,08% khôi lương vo Trái Đât,

nghĩa là nhiêu hơn đông, kem, kên và môt

sô nguyên tô tương đôi phô biên khác.

Phân lơn flo có trong khoáng vât florit

(CaF2) và criolit (AlF3.3NaF).

ThS.Lê Linh Thy

71 ThS.Lê Linh Thy

Quăng Fluorite (CaF2)

Quăng Criolit (AlF3.3NaF)

Nguôn gôc tư nhiên:

• Thạch quyển là nguôn cung câp F chu yêu

thông qua các quá trình hoat đông đia chât nhiêt

dich, phong hóa, núi lưa hoăc thông qua các đưt

gãy kiên tao.

• Hoạt động nhiệt dịch liên quan với các đá

magma và phun trào axit vân chuyên F tư dươi

sâu lên gân măt đât hình thành các mo fluorit

nhiêt dich trong điêu kiên đia chât thuân lơi,

đông thơi tao nên các nguôn nươc khoáng silic-

fluor nóng và phát tán F vào môi trương nươc

dươi đât.

72 ThS.Lê Linh Thy

NGUỒN GÔC FLOURIDE

19

• Các nguồn nước khoáng, nước nóng có

thê vân đông ngâm theo các hê thông đưt

gãy, khe nưt trong các đa mang theo F có

trong đa và phát tán F ra xung quanh (các

nguôn nươc nóng ơ Đông Xuân, Phú Yên

chưa hàm lương F cao 16-17 mg/l).

• Các hoạt động núi lửa cung cung câp F

cho khí quyên (HF chiêm 2,5% thê tích khói

núi lưa ơ Hawai).

73 ThS.Lê Linh Thy

• Quá trình phong hoá các đa, đăc biêt là đa

magma axit, quăng F, quăng phosphorit giai

phóng, hoà tan F trong đa hoăc quăng đi vào

nươc, làm cho nguôn nươc tư vo phong hoá

đa axit có hàm lương F rât cao.

• Nươc mưa: Lương F đi vào đât băng con

đương này tơi 2 mg/100m2. Hàm lương F

trong nươc biên khoang 0,8 - 1,4 mg/l. Dang

tôn tai chu yêu cua F trong nươc biên là F-.

Nguôn F trong nươc biên chu yêu là hoat

đông núi lưa (trên can và dươi biên).

74 ThS.Lê Linh Thy

Nguôn gôc nhân tao:

• Các hoat đông khai thác, chê biên, sư dung

fluorit và các hơp chât giàu F;

• Các ngành công nghiêp như san xuât phân

đam, luyên gang thép, nhiêt điên, xi măng,

gach ngói, …

• Hoat đông nông nghiêp sư dung phân đam

làm tăng hàm lương F trong đât.

75 ThS.Lê Linh Thy

Vai tro cua Fluorine đôi vơi sưc khoe

công đông

Fluorine (F) là nguyên tô rât cân thiêt cho cơ

thê sông, nhưng nêu cơ thê con ngươi hâp

thu quá nhiêu hoăc quá ít Fluorine tư môi

trương, thì se dân đên nhưng tác đông có hai

(bênh thưa-thiêu fluor )

76 ThS.Lê Linh Thy

20

Tác đông tích cưc

• Fluor kích thích tông hơp collagen ơ giai

đoan đâu khôi phuc vi trí gãy xương. Chính

vì vây, cơ thê con ngươi và đông vât , dùng

F vào viêc hoàn chinh xương móng, sưng

và hê thân kinh.

• NaF có vai trò kích thích trưc tiêp các tê

bào xương, dân đên sư tăng kha năng hình

thành xương, tránh các bênh loãng xương.

77 ThS.Lê Linh Thy

• Fluor còn anh hương đên trao đôi

phosphor-calci, hoat tính cua các enzym.

Tác dung chông sâu răng cua F là do kha

năng cua nó ưc chê các enzym hỗ trơ sư

sinh san cua các vi khuân miêng, và kha

năng liên kêt vơi các ion calci, nhơ đo giúp

tăng cương men răng đang hình thành ơ

tre em.

78 ThS.Lê Linh Thy

79

Tác đông tiêu cưc

• Flo co thê gây rôi loan vê đô khoang hoa xương.

• Sư dư thưa NaF trong cơ thê dân đên hiên

tương cao huyêt ap.

• Thưa F trong cơ thê còn có thê làm suy giam

hoat đông cua tuyên giáp, gây tôn thương tơi

não, sinh các tre măc bênh hôi chưng “down” ơ

phu nư.

• Gây ra các bênh vê răng miêng như bi hong

men, răng biên thành màu nâu hay đen xin, sưt

me, siêu vẹo

ThS.Lê Linh Thy

Đôc tinh HF và 𝐅𝟐

𝐅𝟐 hoa long rât nguy hiêm khi tiêp xuc.

- Măt: hơi, khi đêu gây kich ưng manh.

F2: 25 ppm trong 5 phút gây kích ưng măt.

- Da: gây bong hóa hoc, viêm da nêu tiêp xúc lâu dài.

Nêu không nhanh chóng khư nhiêm đôc ơ da thì ion 𝐹−

có thê vào sâu trong da gây loét da.

- Hô hâp: bi kích ưng manh. Nêu tiêp xúc lâu dài có thê

bi phù phôi và các bênh phôi khác.

- Nuôt phai 15 g HF tư vong trong 30 phút.

Các Florua (𝐹−) (thương dùng làm thuôc trư sâu, trư

chuôt)

80 ThS.Lê Linh Thy

21

Điêu tri nhiêm đôc

Nhiêm đôc hơi khi

- Đưa nan nhân ra khoi nơi ô nhiêm.

- Năm nghi

- Theo dõi it nhât 24 giơ đê phat hiên nhưng biên

đôi phôi.

- Điêu tri triêu chưng

Da bi nhiêm hoa chât

- rưa băng nươc, sau đo rưa băng dd nươc NH3

- Lau khô da, bôi thuôc MgO 20% trong glyxerin.

81 ThS.Lê Linh Thy 82

• Bênh thưa-thiêu fluor là môt bênh đia phương

khá phô biên ơ nhiêu vùng trên thê giơi như Ấn

Đô, Trung Quôc, Thái Lan, My, Anh, Tây Ban

Nha, … Ở nươc ta, cung đa có môt sô vùng có

biêu hiên đia phương vê loai bênh này. Điên hình

là các vùng Van Ninh, Cam Ranh (Khánh Hòa) ,

Tây Sơn, An Nhơn (Bình Đinh) và môt sô vùng ơ

các tinh Ninh Thuân và Thái Bình.

• Sau đây là kêt qua nghiên cưu tỷ lê măc các

bênh liên quan Flo theo đô tuôi ơ Ninh Hòa

(Khánh Hòa)

ThS.Lê Linh Thy

Tinh hinh nhiêm Flo va các bệnh

có liên quan

Ứng dụng cua Fluor:

• Freon (chu yêu là CFCl3 và CF2Cl2) đươc dùng

trong các tu lanh và máy lanh. Freon phá huy

tâng ozon gây hai môi trương.

• Dung dich NaF loãng đươc dùng làm thuôc

chông sâu răng.

• Flo còn dùng trong công nghiêp san xuât nhiên

liêu hat nhân đê làm giàu 235U.

• HF dùng khăc kính.

83 ThS.Lê Linh Thy 84

Tiêu chuân Việt Nam Giơi han tôi đa ham

lương Fluoride (mg/l)

QCVN 01:2009/BYT (chât lương nươc ăn uông) 1,5

QCVN 02:2009/BYT (chât lương nươc sinh hoat) 1,5

QCVN 08:2008/BTNMT (chât lương nươc măt) 1 - 1,5 - 2

QCVN 09:2008/BTNMT (chât lương nươc ngâm) 1

TCVN 6096-2004 (nươc uông đong chai) 1,5

TCVN 6213-2004 (nươc khoang thiên nhiên đong

chai) 1

09/2005/QĐ-BYT: TCVS nươc sach 1,5

ThS.Lê Linh Thy

22

Các hóa chât gây ung thư

Khái niệm

• Nguyên nhân gây ung thư gôm có

Lý hoc: Phóng xa, tia bưc xa, tia sóng ngăn

Hóa hoc: vô cơ, hưu cơ

Sinh hoc: virus, vi nâm

• Hóa chât gây ung thư cho 2 loài đông vât thì coi

như gây ung thư cho loài khác, kê ca ngươi.

• Chât gây ung thư co thê la: San phâm, thư phâm, hoăc tap chât…

• Môt chât vưa la chât đôc, vưa la chât gây ung thư va gây cac tac hai khac.

Thơi hạn gây ung thư

Amian phổi 7-21 hoặc hơn

Aminobenzen bàng quang 17-19

Asen mũi,phổi,gan 11-12

Clovinyl gan 10-20

Cromat phổi 12

Dầu khoáng bìu 45

Hắc ín da 23

Nhựa đường da,phổi 25

86 ThS.Lê Linh Thy

Các hóa chât gây ung thư

1. Các chât vô cơ

- Chât phóng xa

- Asen và hơp chât: ung thư phôi, xoang, gan, da (ung thư da cao hơn ung thư phô gâp 10 lân ơ công nhân tiêp xúc trưc tiêp vơi chât đôc)

- Amian: ung thư phôi, màng phôi, màng bung.

- Quăng hematit: ung thư phôi.

88 ThS.Lê Linh Thy

2. Các chât dẫn xuât hữu cơ không chứa N

Hydrocacbon thơm

- Benzen : ung thư máu (bệnh bạch cầu)

- Hydrocacbon thơm đa vòng: Mô (bô) hong, muôi than, nhưa đương, dâu antraxen, dâu khoang, Parafin thô…

Hydrocacbon clo hóa:

- Hydrocacbon halogen hóa

Clorofom, Cacbon tetraclore , Tetraclorua ethylen, Metylenclorua

—Hydrocacbon khác: DDT, Aldrin, Dieldrin, Lindan,

2,4-D và 2,4,5 -T

23

2. Các chât hưu cơ có chưa N

Hydrocacbon thơm đa vong co N

- Các Amin thơm

- Các dân chât co nitro thơm

- Nitrosamin

Hydrocacbon thơm đa vong co N

- Nhuôm, Công nghê phâm mau, Chât deo, Cao su,

Các loai dung môi, Thuôc bao vê thưc vât,…

L/O/G/O

Thank You!