Njohja dhe trajtimi i disleksis

Mr.sc.Luljeta Kabashi, logopede Luljeta Kabashi, Mr.sc.,logopede Kryetare e Shoqats s Logopedve t Kosovs

1 n 10 njerz kan disleksi. Gjasat q n klas keni /ose keni pasur nxns ose shok/shoqe me disleksi - jan t mdha!

Sa kuptohet disleksia?

A jane kto thnie t vrteta ose jo? Njerzit me disleksi kan problem me shkronja.Disleksia shkakton probleme me numra/llogaritje Disleksia nnkupton q dikush nuk sht i menqur. Ju mund ta njihni dikend me disleksi nse e shikoni at. Ndonjher personat me disleksi nuk jan t vmendshm Personat me disleksi mund t jen shum kreativ Personat me disleksi mund t jen inventiv dhe me ide t reja

Picasso

Dyslexia sht fjal greke q do t thot vshirsi me fjal dhe sht e njohur me qindra vjet!

Disa njerz mendojn q ka t bj vetm me lexim, shkrim dhe llogaritje por n fakt e ndikon jetn e njeriut n shum fusha.

?

iShqiptimMsimLeximGjuhShndet JetMatematikKarier

Dyslexia is a specific learning disability that is neurobiological in origin. It is characterized by difficulties ith accurate and/or fluent ord recognition and by poor spelling and decoding abilities. These difficulties typically result from a deficit in the phonological component of language that is often unexpected in relation to other cognitive abilities and the provision of effective classroom instruction. Secondary consequences may include problems in reading comprehension and reduced reading experience that can impede groth of vocabulary and background knoledge.

Disleksia sht nj rregullim specifik n msim i cili ka origjin neurobiologjike. Karakterizohet me paaftsi dhe vshtrsi n njohjen e sakt dhe reprodukimin e rrjedhshm t fjalve si dhe me vshtrsi n t kuptuar. Kto vshtrsi shihen si rezultat i deficitit (mangsis) n komponentet fonologjike t gjuhs t cilat paraqiten n shprputhje me aftsit tjera kognitive t cilat pritet t jen t zhvilluara pr msimnxnie n klas. Konsekuenca dytsore mund t prfshij probleme n lexim dhe me nj aftsi t reduktuar t leximit dhe msimit ndikohet n zhvillimin dhe rritjen e fjalorit dhe njohurive t akumuluara

Adaptuar nga IDA Board of Directors, Nov. 12, 2002.

Prhapja e rregullimeve n lexim dhe shkrim te fmijt sht mjaft e madhe. Sipas t dhnave t autorve t ndryshm, n vendet europiane rregullimet n lexim dhe shkrim paraqiten te 10% e fmijve me zhvillim normal t inteligjencs.

Hulumtimet n shkollat fillore n vendet Europiane kan treguar se 3 5 % e nxnsve t moshs prej shtat deri tet vje, kan probleme serioze me lexim dhe shkrim.

T dhna

Simptomet e disleksis

Vonesa n t folur,Fjalor i vobekt,Vshtirsi n shprehjen e mendimeve dhe ideve,Vshtirsi n gjetjen e fjalve adekuate,Ndrrimi i fjalve q ngjajshm tingllojn,Gabime gramatikore n t folur,Vshtirsi n t msuarit e vjershave,Mos-zhvillim i vetdijes fonologjike,Ngathtsi n motorikn e madhe dhe at fine,Pasiguri n hapsir, kohe...Jo motiv pr vizatim , lexim dhe shkrim.

Lumi ndjek klasn e dyt n nj shkoll n Prishtin!

Keq lexon. Me prtes lexon. Shkruan ngadal dhe keq. Asnjher me koh nuk mund ti shkruaj nga tabela ose diktimin me koh. I ndrron n-m, a-o, b-d. Tek shkrimi harron ti shkruaj shenjat pr c, . I harron shkronjat .Vet nuk di t lexoj at ka ka shkruar.I harron gjrat e shkolls.Harron ka ka pr detyra. Fletoret jan t parregullta. I varur nga t tjer antar t shtpis kur mson pr shkoll. Nna duhet gjithnj ti ndihmoj, prndryshe do te rri n tavolin n nj deri dy or dhe nuk do t bj asgj. N shkoll merr nota t dobta.Msuesja thot se mund t behet nxns i mir sikur t mundohet edhe pak. Ka dit t kqija dhe t mira. N ditt e kqija msimi nuk i shkon pr dore. N fillim ka shkuar me qejf n shkoll, kurse tani nuk i shkohet. Kohve t fundit shtiret se sht i smur, ashtu q t mbetet n shtpi.

Si ta njohim fmijn me disleksi n klas? Nse fmija bn gabime fonologjike (i ndrron tingujt q ngjajn n mes veti), Nse sht e shprehur dobsia e kujtess n dgjim dhe verbaleKa vshtirsi n percepcionin hapsinor vizual, Ka vshtirsi n ndarjen e tingujveKa vshtirsi n kuptimin e asaj ka ka lexuarKa vshtirsi n bashkimin e asaj ka ka lexuar, Nj fjal e lexon n disa mnyraLexon prmendsh,E ndrron tingullin B me D E ndrron tingullin U me NI ndrron rrokjet n fjali

Si ta njohim fmijn me disleksi

1. A keni vrejt q femija shpesh shqetesohet, e ju nuk e dini arsyen? PO JO2. A jan standardet e puns se tij/saj t padukeshme, t pashpres? PO JO3. A ka vshtiresi t mbaj n mend disa udhzime? PO JO 4. A bn gabime t uditshme n lexim dhe shkrim? PO JO5. A ka problem n prshkrim nga tabela PO JO6. A ka vshtirsi ose bn detyrat e matematiks n mnyr t uditshme? PO JO 7. Ju befason sasia e puns dhe rezultatet e dobta? PO JO8. A eshte jo i shkatht n disa sfera, dhe shum i shkatht n t tjerat? PO JO 9.A sillet shpesh si palaqo i klass, dhe juve ju duket q nuk sht n t vrtet i lumtur dhe i hareshem? PO JO 10. A ju duket q n prgjithsi nuk ju dgjon? PO JO11. A ju duket q sht i ngatht dhe q nuk i bn prshtypje? PO JO12. A ju duket q nuk e ka vmendjen q leht shprqndrohet? PO JO13.A ka dit/faza t mira dhe t kqija PO JO14.A sht i habitur n hapsir dhe n koh, veanarisht n prcaktimin e ans s majt djatht? PO JO 15. A sht m i mir n t shprehur me goj? PO JO

Test i hartuar nga Jadranka Bjelica, prof.logopeI perkthyes dhe pershtatur ne gjuhen shqipe: Luljeta Kabashi, mr.sc.,logopede

Roli i msuesit/ses

Koh pas kohe ti jepni detyra m t lehta, t cilat mund me sukses ti zgjidh,T prdoret individualizmi n pun, me shpesh ti ofroheniT punohen me t prmbajtje plotsuese n vshtrisit e theksuara, Shpesh t vrtetohet niveli i njohjes s shkathtsive t prvetsuara.Ndani detyrat n pjes t vogla, Zvogloni prshkrimin e panevojshm- me tabel shnoni pjest t cilat fmijt duhet ti shnojn, zgjatjani kohn. Shkruani me ngjyra t ndryshme

Roli i logopedit

Logopedt jan t trajnuar pr t ndikuar n msimin e leximit, shqiptimit dhe shkrimit n fushat si m posht:

T kuptuarit dhe prdorimi i gjuhs s folur (orale) (fonologjia, morfologjia, sintaksa, semantika, pragmatika);Procesimi fonologjik duke prfshir vetdijsimin fonemik;Artikulimi (produkcioni prodhimi i tingujve dhe t folurit);Njohja e shkronjave tingujve;Vshtrsit n gjetjen e fjalve;Vetdijsimi emergjent metalinguistik;Diskursi narrativ;Memoria (kujtesa) afatshkurte.

SLPs are trained in the folloing areas that affect learning to read, spell and rite:Oral language comprehension and use (phonology, morphology, syntax, semantics, pragmatics)Phonological processing, including phonemic aarenessArticulation (speech sound production)Letter/sound knoledgeord-finding difficultiesEmergent metalinguistic aarenessNarrative discourseShort-term memory

N klasifikimin ndrkombtar t smundjeve dhe problemeve t ngjajshme shndetsore (42) jan evidentuar rregullimet specifike:

n zhvillim t shkathtsive n msim dhe n nxnie formale shkollore nn grupin F81. Shifra e rregullimit specifik n lexim sht F81.0, rregullimi i przier i shkathtsive n msim dhe studim sht me shifrn F81.3, rregullimi specifik i shkathtsive t llogaritjes jan n shifrn F81.2, dherregullimet tjera n zhvillim t shkathtsive n msim dhe studim ( ku sht prfshir edhe rregullimi n shkrim) jan nn shifrn F81.8.

U meunarodnoj klasifikaciji bolesti i srodnih zdravstvenih problema42 navedeni su specifini razvojni poremeaji vjetina uenja i formalnih kolskih znanja pod grupom F81. ifra specifinog poremeaja u itanju je F81.0, mjeovitog poremeaja u vjetini uenja i studiranja je F81.3, specifinog poremeaja u vjetini raunanja F81.2, te ostalih razvojnih poremeaja u vjetinama uenja i studiranja (u to je ubrojen poremeaj u pisanju) je F81.8.

Cilat jan problemet?Nuk egziston zbulim sistematik pr disleksi Msimdhnsit nuk jan t edukuar q t punojn me fmijt me kto rregullime, mjetet ndihmse dhe tekstet shkollore nuk jan t prshtaturaNuk ka kan logoped n shkolla,Ligjet dhe rregulloret nuk i mbrojn kta fmij.

Situata n Kosov lidhur me disleksin

Cilat jan pasojat e ksaj gjendjeje?Fmijt me disleksi shkollohen n mnyr joadekuate, sepse sistemi n asnj sfer nuk i sht prshtatur nevojave t tyre. Shkollimin e kan t shkurtuar, pr shkak t notave t dobta vshttir kalojn n shkollim t lart. Pr kt jan t shkelura edhe t drejtat e tyre.sht e shprehur paraqitja e delikuencs dhe sjelljeve t papranuara tek fmijt me disleksi dhe disgrafi si pasoj e marrdhnieve t padshiruara me rrethin, ( fmija njihet si i prapambetur dhe i ngatht) dhe pamundsis s shkollimit.Trajtimi joadekuat i disleksis krijon probleme psikologjike, familjare, edukative dhe materiale pr fmijn, shkolln dhe prindrit.

Prshtatja e metodave t puns me fmijt q kan disleksi dhe disgrafi

Ky grup i fmijve krkon metoda t prshtatura (p.sh. M tepr vizualizim gjat prvetsimit t njsis msimore)

Kto metoda mund t aplikohen n msimdhnie pr t gjith fmijt, sepse jan t dshiruara dhe mund t prdoren n msim shtes pr fmijt me disleksi dhe disgafi, dhe mund t prfshihen edhe prindrit.

Kishte qen e nevojshme q ekipi i profesionistve nn udhheqjen e logopedve ti identifikoj metodat dhe prdorimin e tyre.

Metoda e Ronald Davis

.

Edukimi i msimdhnnsve

Nevojitet nj edukim i vazhdueshm q do ti prfshinte t gjitha nivelet e

shkollimit t realizohet n grupe t mdha, prmes ligjratave dhe puntorive.

Edukimi i gjeneratave t ardhshme i msimdhnsve duhet t jet n kuadr t

shkollimit t obliguar.

ASGJ NUK SHT AQ E FUQISHME PR SUKSES SA VET SUKSESI!

Referencat:

European Dyslexia Association-EDA,

The Gift of Dysleksia, why some of the Smartest People Cant Read and How They Can Learn,

Ilona Posokhova; Kako pomoci djetetu s teskocama u citanju i pisanju, Ostvarenje, Zagreb

*