Embed Size (px)
Citation preview
Универзитет “Св. Кирил и Методиј” - Скопје
Филозофски факултет - Скопје
Институт за педагогија
Последипломски студии по Mенаџмент во образование
Директор во улога на менаџер во училиштето
(семинарска работа по предметот Директорот како педагошки
раководител)
Ментор: Кандидат:
Проф. д-р Марија Тофовиќ - Ќамилова Милица Тимчевска
Skopje, 2014 година1
Sodr`ina
1.Voved....................................................................................................................
......3
2.Menaxment, menaxerski nivoa i ulogi .............................................................4
3.Direktor vo uloga na menaxer vo u~ili{tata ...............................................7
4.Karakeristiki na direktor-menaxer vo u~iliшte......................................10
5. Ulogi i kvaliteti na direktor-menaxer vo u~iliшte..............................12
6. Funkcii na direktorot-menaxer vo u~iliшte............................................15
7. Plansko-programerska funkcija na direktorot ........................................15
8. Organizaciska funkcija na direktorot........................................................17
9. Funkcija na vodewe na direktorot na u~ili{teto ....................................18
10. Evaluaciska i istra`uva~ka funkcija na direktorot............................19
11. Pedago{ko-instruktivna funkcija na direktorot...................................19
12. Zada~i i ve{tini koi treba da gi poseduva direktorot.......................... 21
13.
Zaklu~ok...............................................................................................................2
4
14. Koristena literatura......................................................................................26
2
Вовед
Menaxmentot pretstavuva univerzalna aktivnost od koja zavisi uspehot
na sekoe pretprijatie, na sekoja institucija koja se stremi za postojan napredok, za
podobruvawe na rabotnite i `ivotnite uslovi kon koi se stremi ~ovekot.
Menaxmentot e nezaobikoliv fakt na novite procesi vo ~oveшtvoto i od nego
zavisi kolku takvite promeni ќe bidat uspeшno realizirani. Za naшata epoha se
karakteristi~ni novite fenomeni na znaeweto, tehnologijata, inicijativnosta i na
organizacijata, so шto se postignuva uspeh vo dejstvuvaweto.
Menaxmentot gi proniknuva site sferi na ~ove~koto dejstvuvawe i
zatoa i pretstavuva predmet na mnogubrojni istra`uvawa. Istra`uvawata i
soznanijata se odnesuvaat na eden osoben aspekt na ~ove~koto dejstvuvawe -
na obrazovanieto, naukata i kulturata, kako moшne zna~ajni razvieni i nu`ni
segmenti na sovremenoto `iveewe.
Su{tinata na menaxmentot se sogleduva vo dobrata organizacija na
rabotata kade {to ќe se postignuvaat podobri rezultati.
Menaxmentot zna~i iskoristuvawe na znaewata i talentite na rakovoditelite vo
sekoja dejnost, no podetalno mo`e da se objasni kako proces na planirawe,
organizirawe, vodewe, motivirawe i kontrolirawe na rabotata na ~lenovite vo
organizacijata, so koristewe na site raspolo`livi resursi za da se postignat
zacvrsteni celi.
Za postignuvaweto na postavenite celi i za podobruvawe na uslovite,
menaxerstvoto se voveduva i vo vospitno-obrazovniot sistem za da gi vovede
sovremenite formi na demokratsko upravuvawe i rakovodewe so u~iliшtata
bidejќi obrazovanieto e sfera koja e zna~ajna za celoto opшtestvo i se temeli na
nau~nite rezultati vo otkrivaweto i zapoznavaweto na sѐ ona шto opkru`uva
~ovekot i gi prezentira samo onie sodr`ini na ~ove~kata aktivnost koi se nau~no
provereni, prou~uvani i doka`uvani.
Celokupniot obrazoven i vospiten proces ima funkcija da sozdava
uslovi za razvoj na individualnite sposobnosti i karakteristiki na li~nosta, kako i
svest za do`ivuvawe na svojata li~nost.
3
Менаџмент, менаџерски нивоа и улоги
Кога станува збор за дефинирањето на поимот менаџмент, не ретко се тргнува од
становиштето дека менаџментот е поим или настан, а не активност, т.е. процес кој се
одликува со огромна сложеност.1 Тоа значи дека како таков, тој ги опфаќа не само
раководните структури, туку и сите останати сегменти и членови во една организација. Она
што е јасно, и во што се согласуваат екпертите од оваа област, е дека менаџментот се
однесува на извршувањето на работите, т.е. овозможување на истите да се спроведат, со цел
да се реализираат предвидените глобални цели на организацијата. Исто така, менаџментот не
е еднаш за секогаш дефинирана категорија која е универзално применлива, туку тој се
адаптира и зависи од конкретната ситуација.
За да се биде успешен менаџер, потребно е да се поседуваат непогрешливи
способности за анализа, синтеза и полемизирање на целите и вредностите, развивање на
капацитетот за разбирање на природата на резултатите, но и сфаќање и прифаќање на
грешките како можности за засилување и развој. Значи, менаџментот се изразува не само
преку однесувањето, туку и преку промените, т.е. преку умешно и стручно управување со
истите.
Постојат многу определби за поимот менаџмент. Така, на пример, според Кралев,
“менаџмент значи да се поттикнуваат другите да го прават она што мислиме дека е
правилно”, како и “остварување на нешто што се сака да се направи прeку луѓето”.2 Питер
Дракер под менаџмент подразбира подредување на одделните делови во една целина, а
според Армстронг менаџментот е одлучување за тоа што да се направи и што на луѓето да им
се нареди. Кавран и Флоријанчич, пак, сметаат дека менаџментот е планирање и
организирање на активности и дејствија за постигнување на целите и деловната политика на
организацијата со преземање одговорност за постигнатите резултати.3 Проф. Петковски, пак,
ја наведува класификацијата на Еган, според кој постои циклус на менаџерски задачи, кој
содржи:
- поставување на цели и задачи;
1 Bush, T. & West-Burnham, J. (1994) The Principles of Educational Management, University of Leicester: Longman, p.28-292 Кралев, T. (1995) Основи на менаџментот, Скопје: ЦИМ, стр.5 3 Jerchulj, J. & Marinshek, S. (1997) Kaj je menedzment in kdo je menadzer, Ljubljana: Shola za ravnatelje, str.3
4
- развивање на јасни работни програми;
- олеснување на реализацијата на работните програми;
- овозможување на повратна врска;
- следење и прилагодување на работните програми, и
- наградување за успешната реализација.4
Исто како што постојат голем број дефиниции за менаџментот, така постојат и бројни
дискусии околу тоа кои се функциите кои го сочинуваат. Повеќето автори се согласуваат
дека во основните функции спаѓаат: планирањето, организирањето, екипирањето и
контролирањето, а на нив може да се додадат и бројни други, како на пример: влијанието,
координирањето, наредувањето, раководењето, и сл. Бројните активности на менаџерот може
да се подредат во четири базични функции на менаџментот:
- планирање
- организирање
- водење, и
- контролирање.
Според Ван Флит, процесот на планирање вклучува три стратегии: утврдување на целите,
изработка на стратешки и тактички планови.5 Процесот на организирање подразбира
групирање и прецизирање на задолженијата на сите учесници одделно, како и на нивните
одговорности. Се подразбира дека ова нема да може да се реализира без соодветна
координација и сигурен систем на следење на исполнувањето на задолженијата. Водењето,
пак, од своја страна, подразбира насочување на вработените кон остварување на целите на
организацијата, додека контролирањето подразбира високо ниво на знаење, способност и
други особини на личноста, пред сѐ, особината за правилна и непристрасна проценка.
Во однос на менаџерските нивоа, Кралев издвоил три, и тоа:
- врвни менаџери;
- менаџери од среден ред, и
- праволиниски менаџери.
Согласно делокругот на работа, се разликуваат: општи и фукционални менаџери, а
согласно целите, постојат:
- цели на организацијата (врвно ниво)
- цели на одделни сектори (средно ниво), и
- работно ориентирани цели (прво ниво на менаџери).6
4 Петковски, К. (1998) Менаџмент во училиште, Скопје: Просветен работник, стр. 495 Диздаревиќ, И. (1998) Психолошките поглеgи на менаџментот, Скопје: Феникс, стр.526 Петковски, К. (2000) Воgството и ефективната комуникација, Битола: Киро Дандаро, стр. 48
5
Треба да се знае дека менаџерските функции немаат подеднаква застапеност на сите
нивоа. Додека за повисоките нивоа планирањето е поизразено, за пониските нивоа
најизразена е функцијата на контролирање. Исто така, врвниот менаџмент се занимава со
нерутински одлуки и неструктурирани проблеми, додека за пониските менаџерски нивоа
одлуките се рутински, а проблемите прилично структурирани и тесно поврзани со
конкретното извршување на задачите.
За да биде комплетна сликата за еден успешен менаџер, неопходно е да се каже дека тој
треба неизоставно да поседува и извесни лидерски способности, како што се: работење со
надворешни групи и со јавноста, поучување и континуирано усовршување на персоналот,
градење на ефективен тим, поседување способност за работа со тимот, и, можеби најважната
особина за денешницава, да поседува претприемачки способности.
Погоре споменатиот, менаџмент според целите, се поврзува со името на Питер Дракер, и
подразбира хармонизирање на индивидуалните цели на менаџерот со целите на
организацијата. Најважни карактеристики на менаџментот според цели се:
- тој е повеќе фокусиран на резултатите отколку на активностите;
- логично се развива од процес на заедничко планирање на целите кон индивидуалните
цели на менаџерот, и
- бара подобрување на постигањата на менаџерот.7
Без разлика за каков вид на менаџмент да станува збор, неизбежен елемент според кој
се вреднуваат постигањата, првенствено на менаџерот, е во однос на менаџирањето со
кадарот, т.е. со човечките ресурси. Постојат четири елементи според кои може да се евалвира
ефективноста на постигнатите резултати:
- чувството за припадност (лојалност, лична мотивација, поврзаност кон работата)
- компетентноста (вештини и способности на вработените, барања за обука, можноста за
унапредување)
- споделеноста (сите структури во организацијата ги споделуваат истите идеи за целите
на организацијата, како и за нивно достигнување), и
- трошоците (постигање на ефективноста на најдобар и најпродуктивен начин).8
Celta na obrazovanieto e da im ovozmo`i na u~enicite individualen
razvoj vo soobrazenost so nivnite predispozicii i vozrasnite karakteristiki, da
usvojuvaat znaewa i umeewa za prirodаta, opшtestvoto i ~ovekot, da se
osposobuvaat za nivna primenа во `ivotot.
7 Cole, G.A. (1996) MANAGEMENT – Theory and Practice, London: Ashword Colour Press, p.1428 Петковски, К. (2000) Воgството и ефективната комуникација, Битола: Киро Дандаро, стр.53-54
6
Bidejќi obrazovanieto e zna~ajno za celoto opшtestvo, treba da postoi
demokratsko upravuvawe i rakovodewe so site u~iliшta, a toa mo`e da se
postigne samo so postavuvawe na menaxer koj e sestrano obrazovana li~nost,
sposobna za pлаnirawe, koordinirawe, kontrolirawe, motivirawe, gradewe dobri
meѓu~ove~ki odnosi, li~nost so posebna odgovornost kon rabotatа, kompetentna
i tolerantna. Treba da znaeme deka menaxerskata funkcija e mnogu slo`ena,
dinami~na i konkretna, ~ie vrшewe e povrzano so bezbroj komunikacii, kaкo so
luѓeto vraboteni vo samata institucija, taka i so nadvoreшnite lica. Menaxerite
treba da bidat osposobeni da ja oblikuvaat rabotata na obrazovnata institucija na
~ie ~elo se naoѓaat, da mo`at da ja koordiniraat rabotata i odnosite so
oпkru`uvaweto, da iniciraat promeni koi ќe ja odr`uvaat stabilnosta na
institucijata, da znaat da gi motiviraat vrabotenite za postignuvawe шto podobri
rezultati vo vospitno-obrazovnata i vo edukativnata rabota, da bidat sposobni da
pribiraat i da ovozmo`at cirkulacija na informacii, da bidat sposobni da ja igraat
ulogata na glava na kuќata, da bidat osposobeni da vodat pregovori, kako vnatre
taka i so nadvoreшnite partneri i organi od koi zavisi raboteweto na vospitno-
obrazovnata institucija koja ja vodat i sli~no. Poradi vakvata slo`ena funkcija na
menaxerot, obrazovniot sistem na zemjata treba da ponudi programi za
osposobuvawe na menaxeri, kade znaeweto stanuva osnoven resurs i glaven
kapital vrz koj se zasnova strategijata za sovremen razvoj vo institucijata i zatoa
шto obrazovanieto, razvitokot i iskoristuvaweto na inteligencijata se edinstveniot
izvor na napredok.
Достигањата на менаџерите може да се проценат на еден од следниве принципиелни
начини:
- во поглед на достигнувањата/резултатите
- во поглед на нивната усогласеност со целите на секторот, и
- во поглед на тоа какви се нивните достигнувања.9
Direktor vo uloga na menaxer vo u~iliшtata
Najzna~ajna funkcija шto nekoe lice ja obavuva vo ramkite na edno
u~iliшte e funkcijata direktor na u~iliшteto. Vo deneшno vreme koga se pravat
krupni reformski zafati vo site sferi na `iveeweto i rabotata, a so toa i vo sferata
9 Cole, G.A. (1996) MANAGEMENT – Theory and Practice, London: Ashword Colour Press, p.1417
na obrazovanieto, funkcijata direktor sѐ poveќe dobiva afirmativen karakter.
Direktorite na u~iliшtata mnogu ~esto se izbiraat ili imenuvaat kako rezultat na
toa шto tie prethodno bile uspeшni nastavnici. “Da se bide dobar direкtor, a toa
zna~i lider i menaxer vo u~iliшteto, e poveќe od toa da se bide dobar vo rabotata
шto se izvrшuva, a kako direktor so nea treba da se upravuva. Mo`e da se bide
odli~en nastavnik, no toa ne zna~i deka avtomatski ќe se bide i dobar direktor.”10
Direktorot e klu~niot faкtor za efikasna rabota vo vospitno-obrazovnata
institucija. Od negovoto uspeшno vodewe ќe zavisi zadovolstvoto na site
u~esnici vo vospitno-obrazovniot proces i rejtingot na vospitno-obrazovnata
institucija na pazarot na obrazovnata ponuda. Zatoa novoto vreme bara direktori-
menaxeri koi ќe znaat da donesat realen i kvaliteten plan za razvoj na vospitno-
obrazovnata institucija, dobri organizatori, komunikatori, motivatori, dobri
donесувачи i realizatori na odluki, voda~i na timovi , evalvatori.
Koga go upotrebuvame terminot direktor na u~iliшte, togaш tesno so
nego gi povrzuvame i poimite menaxer i voda~.
Toa proizleguva od soznanieto deka dve glavni gri`i go optovaruvaat sekoj
direktor, imeno, rezultatite od raboteweto i vospostavenite relacii ili odnosi vo
institucijata. Dokolku direktorot e naso~en kon rеzultatite, togaш toj navleguva
vo sferata na menaxer, no ako poveќe e naso~en kon vospostavuvaweto relacii i
odnosi togaш toj se dobli`uva do voda~. Poedinci koi istovremeno se i menaxeri i
voda~i se retki. Vo slu~aj da gi ima, treba da se ~uvaat i dobro da se
nagraduvaat. Poednici koi poka`uvaat vakvi sposobnosti se osobeno vredni
~ove~ki resursi.
Prof. Kralev naveduva tri vida na ulogi koi gi imaat vrvnite menaxeri vo
organizaciite, i toa spored kategorizacijata na Henri Mintzberg, имено:
интерперсонални улоги (улога на т.н. номинално раководство, улога на поврзувач/интегратор
и улога на водач), информативни улоги (набљудувач, ширител на информации и портпарол)
и улоги на донесувачи на одлуки (претприемач/иноватор, раководител при нарушувањата,
алокатор на ресурси и преговарач).11
Spored prof. Petkovski, menaxerskite ulogi na direktorot na u~ili{teto mo`e
da se pretstavat na sledniot na~ин:
1. Интерперсонални (водач/визионер, интегратор/партнер, номинално
раководство)
10 Петковски, К. (1998) Менаџмент во училиште – што треба gа се знае и умее за успешно gа се воgи училиштето, Скопје: НИРО Просветен работник, стр.16811 Кралев, Т. (1995) Основи на менаџментот, Скопје: ЦИМ, стр. 13-14
8
2. Донесувачи на одлуки (планер, преговарач, финансов раководител, алокатор на
ресурси), и
3. Инструктивно-педагошки раководител (организатор, монитор, комуникатор и
информатор).
Direktorot-menaxer treba da upravuva so procesot, so luѓeto i so
relaciite koi шto se odnesuvaat na nekoja postavena cel i na ostvaruvaweto na
taa cel. Direktorot-menaxer e naso~en kon sozdavawe na opredelen rezultat ili
produktivnost, i toa go pravi barajќi red i disciplina, шto, so drugi zborovi ka`ano,
upatuva kon efikasnost vo rabotata. “Dobroto upravuvawe zna~i da se prifatat
luѓeto i resursite takvi kakvi шto se, i pritoa da im se pomogne zaedni~ki da
rabotat za da ja postignat postavenata krajna cel. Veшtiot menaxer raspolaga so
menaxerski veшtini i so na~ini so koi interesite i sposobnostite na sekoja
individua mo`e da se naso~at kon toa tie da pridonesat za dobroto na site.”12
Menaxerot e vo sostojba da sozdade dobra klima i organizacija za rabota vo koja,
preku tekovnoto rabotewe, ќe se realiziraat postavenite celi i ќe se pottikne
efikasnosta vo rabotata za dostignuvawe opredeleni rezultati. Dobriot menaxer
treba da bide vo sostojba da delegira zada~i na svoite podredeni i kako
pretpostaven da im ovozmo`uva da gi realiziraat tie zada~i uspeшno. Direktorot
vo u~iliшteto kako menaxer vo uloga na voda~ so svojata rabota gi motivira,
obu~uva i ohrabruva nastavnicite. So svojot odnos direktorot treba da raboti na
toa nastavnicite da imaat doverba deka toa шto direktorot go voveduva vo
u~iliшteto e za nivno dobro i za napredok na u~iliшteto.
Direktorot gi obedinuva site ~lenovi na kolektivot preku sozdavawe
na zdrava klima, a toa go pravi so svojata doslednost, otvorenost i fleksibilnost.
Ulogata na nominalno rakovodstvo kaj direktorot se gleda vo sorabotkata so
u~enici, vraboteni, roditeli, asocijacii, fondacii odnosno da go pretstavuva
u~iliшteto sekade kadе шto e potrebno.
Sekoj vraboten posakuva direktor koj e kompetenten, ~esen, so
napredni idei, inspirativen i uspeшen.
Za da se stane kompetenten, respektibilen i uspeшen voda~, potrebno e
da se razberat osnovnite principi, osobini i veшtini na komunikacijata i tie da se
koristat kako elementi na voda~ot. Dokolku menaxerot ima uloga na voda~ i
12 Петковски, К. (1998) Менаџмент во училиште – што треба gа се знае и умее за успешно gа се воgи училиштето, Скопје: НИРО Просветен работник, стр.171
9
vizioner, toga{ toj nesebi~no }e se trudi da izgradi produktivni odnosi me|u
podredenite vo kolektivot, zasnovani na doverba i ~esnost.
Како планер, директорот е одговорен за изготвување на долгорочни и краткорочни
планови, додека неговата улога на преговарач се огледува во секојдневните контакти со
релевантните образовни и општински институции, како и во случаи кога ќе избие конфликт
во колективот. Улогата алокатор на ресурси се однесува на улогата која директорот ја има
при распоредувањето на материјално-технолошките, кадровските и финансиските ресурси.
Како монитор, директорот има обврска да врши посета на часови, при што подобро ќе ја
следи работата на своите вработени, но и на стручната служба. Како координатор, тој го
надгледува и поттикнува спроведувањето на определени активности со цел постигање на
конечната зацртана цел, додека во неговата улога на информатор се огледува способноста на
директорот навремено и пред сите други да се информира за новините во сферата на
работењето, како и да најде соодветни начини истите да им ги соопшти на подредените, без
притоа да наиде на добро познатиот отпор кон новото.
Karakeristiki koi treba da gi poseduva direktorot
Vo ova poglavje ќe se napravi obid za povrzuvawe na
karekteristikite vo odnesuvaweto na direktorot na u~iliшteto vo izvrшuvaweto na
svojata dejnost. ]e gi spomenam menaxerskite stilovi po Серџовани:13
1. Stru~nata karakteristika se odnesuva na toa eden dobar direktor-
menaxer da primenuva tehniki na planirawe, organizirawe, koordinirawe i
kontrolirawe, koi se uslov za efikasnost na edno u~iliшte. Ova vklu~uva raboti
kako шto se: dobro odnesuvawe na direktorot-menaxer vo praksa, dobra tehnika
na izgotvuvawe na rasporedi i opredeluvawe na celi i zada~i vo u~iliшteto.
Poseduvaweto na ovaa karakteristika vo odnesuvaweto na direktorite im
ovozmo`uva uspeшno da gi realiziraat slednive menaxerski ulogi: uloga na lider,
planer, finansov rakovoditel, alokator na resursi, organizator i monitor. Toj vo
odnos na drugite vraboteni treba da ima pogolemi znaewa i umeewa od
podra~jeto na svojata dejnost, za da mo`e da se nametne kako relevanten faкtor.
2. Kadroloшka karakteristika, ili kako {to u{te se narekuva, humanisti~ka
karakteristika, se odnesuva na ~ove~kite odnosi, motivacionite tehniki i
13 Sergiovani, J.T. (1996) Leadership for the Schoolhouse, San Francisco: Jossey - Bas10
gradeweto na soodvetna kultura i organizacija. Sostaven del na ovaa
karakteristika e mo`nosta za participirawe vo organizacijata. Ovie veшtini
pridonesuvaat za sozdavawe na zdrava u~iliшna klima.14
Direktorite koi ja poseduvaat ovaa karakteristika na odnesuvawe, za
da bidat pouspeшni vo svojata rabota, treba da bidat tolerantni, da imaat li~na
vizija vo rabotata, da go koristat principot “dobiva-dobiva”, kade efikasnosta se
postignuva so zaedni~ki napori.
Direktorot raboti timski i go po~ituva zaemnoto razbirawe. Prvo gi
razbira drugite, a potoa bara da bide razbran. Ova se dol`i na komunikacijata i
ovaa navika e sr` na stru~nosta i profesionalizmot vo rabotata.
3. Edukativnata karakteristika se fokusira na koncepciskoto znaewe za
obrazovanie, i negovoto primenuvawe vo praksa, kako sekojdnevnite aktivnosti
na obrazovnata organizacija. Ovie veшtini vklu~uvaat sposobnosti za
dijagnosticirawe na obrazovnite problemi, evalvacija na nastavni planovi i
programi, vklu~uvawe na aktivnosti za razvoj na personalot i razvivawe na
individualni nastavni programi za u~enici. Menaxerskite ulogi: planer,
organizator, monitor, кoordinator i informator se ulogi na direktori koi imaat
potreba od edukativnata karakteristika na odnesuvawe, odnosno fokusirawe na
koncepciskoto znaewe za obrazovanie. “Од степенот на поседување на оваа
карактеристика зависи дали директорот ќе ја надмине просечноста и ќе почне во својата
средина да се издигнува како позитивен пример што другите ќе го следат. Тука се почетоците
на неговото пораснување во водач кој ќе претставува симбол за својата средина и нејзиното
окружување.”15
4. Simboli~kata karakteristika se odnesuva na simboli~kata uloga na
direktorot i na sѐ ona шto direktorot veruva deka e od va`nost za organizacijata.
Simboli~kata karakteristika vo odnesuvaweto na direktorite na u~iliшtata
ovozmo`uva uspeшno povrzuvawe so menaxerskite ulogi: lider, pregovara~,
partner, koordinator i informator. Direktorot bi trebalo da bide li~en primer i da
raboti so svoite kolegi timski. Za da bide uspe{en i efektiven, direktorot, kako
simbol na u~iliшteto, bi trebalo da mine niz procesot na li~no programirawe vo
fizi~kata, mentalnata, emocionalno-opшtestvenata i duhovnata oblast od `ivotot.
14 Covey S.R. (1992) Principle-Centered Leadership, New York: Rockefeller Center15 Петковски, К., Алексова, М.А. (2004) Воgење на gинамично училиште – Организација, приоритети, преgизвици и gостигнувања, Скопје: МОН Биро за развој на образованието, стр.213
11
Ovaa karakteristika ja poseduvaat direktorite-voda~i, koi se dobri komunikatori i
koi preku efektivna komunikacija vospostavuvaat soodvetni odnosi so javnosta,
preku mediumski nastapi, konferencii za pe~at, kongresi, seminari i sli~no.
5. Kulturna karakteristika - Direktorot, poseduvajќi ja ovaa karakteristika gi
zajaknuva vrednostite i veruvawata koi шto go pravat u~iliшteto edinstveno.
Direktorot se obiduva da izgradi tradicija na u~iliшteto so visoki vrednosti i
veruvawa. Site ovie karakteristiki na direktorot vlijaat vrz sozdavawe i razvoj na
vnatreшnata struktura na u~iliшteto. “Zna~eweto na ovaa karakteristika na
direktorot se sogleduva vo faktot шto u~iliшtata vodeni od direktorite so vakva
karakteristika imaat svoja prepoznatliva organizaciska kultura, kako na~in na
rabota ili kako na~in na odnesuvawe na toa u~iliшte, na sekoe mesto i vo sekoe
vreme.”16
So vnimatelno razgleduvawe na ovie karakteristiki se nametnuva i
razgrani~uvaweto na poimite voda~ i menaxer. Imeno, direktorite koi ja
poseduvaat stru~nata i kadrolo{kata karakteristika, so primesi na edukativnata
karakteristika, se smetaat deka se menaxerski tip na direktori. Od druga strana,
onie so izrazena edukativna karakteristika, na {to se nadovrzuvaat i simboli~kata
i kulturnata karakteristika se tip na direktori koi pretendiraat da prerasnat vo
voda~i.
Ulogi и квалитети na direktorot na u~iliшteto kako menaxer
Direktorot treba da gi koristi site mo`ni aktivnosti za da vraboti
шto e mo`no podobri kadri, bidejќi vo u~iliшteto najva`nata rabota se luѓeto, a od
znaewata, sposobnostite i aktivnostite na nastavnicite zavisat i rezultatite od
raboteweto na u~iliшteto , nivoto na nastava, rezultatite na u~enicite,
atmosferata vo u~iliшteto kako i zadovolstvoto na roditelite. Poradi taa cel,
direktorot treba da ima soodvetni kvaliteti, znaewa i veшtini.
Квалитети кои треба да ги поседува еден успешен директор се:
-Da bide sposoben da misli i razmisluva za da mo`e brzo i efikasno da
zamisli, da donese odluka i da postapi, izvrшi i sli~no.
16 Петковски, К., Алексова, М.А. (2004) Воgење на gинамично училиште – Организација, приоритети, преgизвици и gостигнувања, Скопје: МОН Биро за развој на образованието, стр.213
12
-Treba da se izrazuva jasno za uspeшno da ja izvrшuva svojata funkcija pri
komunikacijata.
-Za da ima uspeh vo upravuvaweto, direktorot treba da poseduva
opredeleni tehniki, znaewa i sposobnosti.
-Treba da razmisluva шiroko, sekogaш poшiroko od ostanatite, za da mo`e
da gi sogleduva efektite od site raboti i procesi шto gi prezema.
-Treba da bide sposoben da prodade sѐ шto treba da se prodade, kako: idei,
informacii, znaewa, programi, planovi za akcija i sl.
-Da raspolaga so moralen integritet so koj steknuva doverba kaj
nastavnicite i kaj onie so koi komunicira.
-Organizacionite sposobnosti se karakteristika od koja sekako mnogu zavisi
uspehot na u~iliшteto vo celina.
-Treba da bide dinami~na li~nost, podgotvena da voveduva novini,
promeni, inovacii.
-Da bide emotivno stabilna li~nost koja mo`e da gi ostavi svoite li~ni raboti
nadvor od slu`benite raboti.
-Da bide podgotven za vospostavuvawe dobri meѓu~ove~ki odnosi, da
motivira, da vnesuva entuzijazam.17
Za uspeшnosta na direktorot mnogu se zna~ajni i kognitivnite
sposobnosti kako шto se:
inteligencija
rabotni poznavawa
kreativnost
razbirawe na luѓeto i situaciite
dalekuvidost
otvorenost za novi soznanija i iskustva.18
Neophodnite karakteristiki koi treba da gi poseduva direktorot kako
menaxer mo`e da se grupiraat vo slednive grupi:
1.Organizaciski sposobnosti
17 Гоцевски, Т. (2010) Образовен менаџмент, Куманово: Македонска ризница, стр. 157-15818 DuBrin, A.J. (1995) Leadership, USA: Houghton Mifflin Company, p.46-47
13
-Direktorot treba da ima sposobnost da pravi analiza na problemot, da sobira
rаzli~ni informacii, da napravi procenka na sobranite informacii za nivnata
korisnost, kako i za na~inot na nivnoto iskoristuvawe.
- Direktorot treba da ima sposobnost za izbirawe na aktivnosti koi imat strateшki
karakter, kako i fokusirawe na suшtinskite raboti.
-Direktorot treba da ima sposobnost za dobra organizacija i dobro planirawe na
aktivnostite, da napravi procena na postojnite resursi, na troшocitе, na potrebite,
a isto taka i da vrшi kontrola na aktivnostite i ocenuvawe na rezultatite.
-Direktorot treba da e uporen, treba da donesuva odluki i da ima brzina vo
donesuvawe na istite.
2.Interpersonalni sposobnosti
-Direktorot treba da znae шto zna~i liderstvo i stil na upravuvawe, nа~in na
motivirawe i rakovodewe.
-Direktorot treba da gi poseduva slednive karakteristiki: ~uvstvitelnost, empatija,
otvorenost i `elba za razbirawe so drugite, na soodveten na~in da im se obraќa
na luѓeto, da vodi diskusija, i da ima sposobnost za prenesuvawe na ovlastuvawe.
-Direktorot treba da e otporen na stres i vozdr`uvawe, kako i da znae da se
snajde vo teшki situacii.
3.Komunikaciski sposobnosti
-Direktorot treba da ima sposobnost da komunicira so luѓeto, kako i sposobnost
za sosluшuvawe, ubeduvawe i pregovarawe.
-Direktorot treba da ima sposobnost za pismena komunikacija i razbirlivost na
pismenite iskazi.
Во литературата можат да се сретнат и други класификации на способностите со кои
треба да се одликува еден успешен менаџер. Меѓу нив, ќе ја наведам класификацијата
наведена од страна на проф. Гоцевски, имено:19
1. Техничка способност (примена на методи, процеси, процедури и техники, како и
вешта употреба на истите согласно наметнатата ситуација)
2. Човечка способност (тука се подразбираат способноста за колективна работа, тимска
работа, комуникација заснована на меѓусебно разбирање, доверба и сигурност, почитување на
19 Гоцевски, Т. (2010) Образовен менаџмент, Куманово: Македонска ризница, стр. 147-149
14
воспоставената хиерархија, разрешување на конфликти, авторитет заснован на способности и
постигања, и сл.)
3. Концепциска способност (т.е. способност на организацијата да се гледа како на
целина и дел од опкружувањето, постојано да се работи на нејзината благосостојба преку
целосно знаење и разбирање на концептот менаџмент, како и да се има способност за
размислување и планирање на активностите, и, што е најважно, за носење на важни одлуки
во вистинско време)
4. Аналитичка способност (подразбира способност за трезвена анализа на проблемот,
негова корелација со опкружувањето, примена на научен и логичен метод за негово
разрешување со правилна проценка на можностите на вработените), и
5. Способност за одлучување (т.е. способност за правилно донесување на одлуки,
поседување на капацитет за спроведување на истото, како и селектирање на битното од
небитното).
Direktorot vo u~iliшtata ne e samo pedagoшko-instruktiven rakovoditel
koj e zadol`en isklu~ivo za nastavatа, tuku ima mnogu pogolemi odgovornosti.
Zatoa ima i poveќe ulogi kako шto se:
- uloga na menaxer,
- uloga na voda~,
- uloga na vizioner,
- uloga na fasilitator na odnosite meѓu u~ili{teto i zaednicata i
- uloga na donesuva~ na odluki i re{ava~ na problem
- uloga na regenerator (obnovuva~)
- uloga na prakti~ar, i
- uloga na povrzuva~.20
Funkcii na direktorot vo u~iliшteto
Direktorot, za da mo`e uspeшno da si ja izvrшuva svojata rabota vo
u~iliшteto kako menaxer, pokraj razli~nite sposobnosti i karakteristiki koi gi
poseduva, treba da izvrшuva i poveќe funkcii koi ќe ovozmo`at da se obezbedi i
unapredi kваlitetot vo rabotatа na u~iliшteto.
M.Vilotieviќ opredeluva pet funkcii koi treba da gi izvrшuva direktorot,
a tie funkcii se21:
20 Петковски, К. (1998) Менаџмент во училиште – што треба gа се знае и умее за успешно gа се воgи училиштето, Скопје: НИРО Просветен работник, стр.18021 Vilotievic, M. (1993) Organizacija i rukovodjenje skolom, Beograd: Naucna knjiga, стр. 114
15
1.Plansko-programерska funkcija na direktorot na u~iliшteto
2.Organizatorska funkcija na direktorot na u~iliшteto
3.Funkcija na vodewe na direktorot na u~iliшteto (раководна функција)
4.Evaulaciska i istra`uva~ka funkcija na direktorot na u~iliшteto
5.Pedagoшko-instruktivna funkcija na direktorot na u~iliшteto
Plansko-programерska funkcija na direktorot na u~iliшteto
Planiraweto pretstavuva menaxerska funkcija koja treba da ja izvrшuva
direktorot preku analiza na podatoci koi se ostvareni vo nekoj izminat period, da
ja predvidi idninata, kako i da donese odluki za celite koi treba da se ostvarat vo
planiran period.
“So planiraweto, pedagoшkata i drugata dejnost na u~iliшteto se
prilagoduvaat na anticipativnoto dejstvuvawe na faktorite шto vlijaat na rabotata i
`ivotot na u~iliшteto. Toa pretstavuva dinami~en proces koj mora da se
prilagoduva na promenite, na vnatreшnite i na nadvoreшnite uslovi vo koi
u~iliшtata rabotat. Nitu eden plan ne e kone~en, i sekoj e podlo`en na revizija,
{to zna~i deka i po uka`ana potreba toj mo`e da se dorabotuva ili prerabotuva.
Sekoj plan se sledi so soodvetna programa za negovata realizacija, koja mora da
gi sodr`i aktivnostite шto treba da se prezemat za da se postignat postavenite
celi.”22
So planiraweto se postavuva organizacijata na rabotatа na
u~iliшteto, se opredeluva negovata delovna politika, se vrшi selekcija na
sodr`inite, se utvrduvaaat potrebnite metodi i proceduri, baranite standardi za
kvalitetot na rabotata, strategiite za sproveduvawe na potrebnite kadrovski,
materijalni i finansiski potencijali i se utvrduvaat vremenskite ramki. 23
Spored vremenskite ramki, postoi:
-izrabotka na dolgoro~ni planovi (strateшkiot plan za razvoj na u~iliшteto), i
-izrabotka na kratkoro~ni planovi (izrabotka na godiшnata programa za rabota na
u~iliшteto i izrabotka na operativni planovi na u~iliшteto, poznati kako mese~ni
ili sedmi~ni programi).
Suшtinska funkcija na direktorot e godiшnata programa za rabota na
u~iliшteto koja se izrabotuva sekoja godina. So cel da se izraboti kvalitetna, i
22 Петковски, К. (1998) Менаџмент во училиште – што треба gа се знае и умее за успешно gа се воgи училиштето, Скопје: НИРО Просветен работник, стр.215-21623Vilotievic, М. (1993) Organizacija i rukovodenje skolom, ,Beograd: Naucna knjiga, str.114
16
pred sѐ, primenliva godiшna programa za rabota na u~iliшteto, neophodno e toa
дa se napravi vo nekolku ~ekori ili fazi. Prvo, potrebno e da se napravi analiza
na raboteweto i rezultatite od rabotata na u~iliшteto vo izminatata u~ebna
godina. Ovie podatoci se osnova za vtorata faza, koga se utvrduva idejnata
skica na programskata struktura za rabotata na u~iliшteto vo u~ebnata godina
шto sledi. Kako treto, i mnogu zna~ajno, e da se napravi podgotovka na
analiti~ko-planska dokumentacija za izrabotka na programи na oddelnite
delovi ili organizaciski edinici na u~iliшteto. Otkako ќe se izgotvat ovie
poedine~ni programi, vo ~etvrtata faza se vrшi usoglasuvawe i povrzuvawe
na tie programi vo edna celina.
Na krajot, vo pettata faza, se definiraat merkite na дelovnata
politika koi ќe treba da obezbedat nepre~ena realizacija na programaта za
rabota na u~iliшteto. Po ovie pet fazi doaѓa na red sostavuvaweto na godiшnata
programa za rabota na u~iliшteto. So izgotvuvawe na ovaa programa na
u~iliшteto treba da se opredeli шto taa ќe opfati kako sodr`ina, kade toa ќe se
realizira, koga toa ќe se naпravi, koi se nositeli na aktivniostite i kako toa da se
realizira. Исто така, треба да се напомне и дека како најважни составни делови на
годишната програма се и:
- Програмата за работа на наставничкиот совет, и
- Програмата за работа на директорот на училиштето24.
Direktorite kako voda~i na u~iliшteto i kako glavni nositeli na unapreduvaweto
na kvalitetot na rabotata, treba da se glavni nositeli vo izrabotkata na razvojnite
u~iliшni planovi i na godiшnite programi koi ќe bidat vo funkcija.
Organizaciska funkcija na direktorot na u~iliшtetо
Ova e mnogu zna~ajna menaxerska funkcija so ~ie izvrшuvawe
direktorot na u~iliшteto go zaokru`uva celokupniot proces na rabota na
u~iliшteto.
Direktorot so ovaa funkcija gi opredeluva na~inite, metodite,
postapkite koi se potrebni za realizacija na programite i planovite za rabota na
u~iliшteto. Za da ja izvrшi uspeшno ovaa zna~ajna funkcija, direktorot treba da
poseduva odredeni individualni osobini i karakteristiki, kako шto se :
24 Петковски, К. (1998) Менаџмент во училиште – што треба gа се знае и умее за успешно gа се воgи училиштето, Скопје: НИРО Просветен работник, стр.219
17
- dobar organizator na rabota;
- dobro da ja poznava rabotata;
- da e dobar i praveden kon vrabotenite;
- се советува со вработените и ги респектира нивните мислења и предлози
- самостоен и иницијативен;
- не сака оговарање и тужење;
- доследен е и не го менува постојано мислењето;
- секогаш ја фали добрата работа;
- се интересира за личните проблеми на вработените;
- одржува добра работна дисциплина;
- умее своето знаење да го пренесе на другите;
- задачите ги дава јасно и разбирливо;
- друштвен е и ведар;
- сталожен е и трпелив.25
Zna~eweto na ovaa funkcija direktorot go realizira preku
vospostavuvawe na organizaciskata struktura na u~iliшteto i preku organizirawe
na rabotatа na opredeleni sektori ili aktivi, potoa preku opredeluvawe na
rasporedot za rabota, opredeluvaweto na standardite i raboteweto, preku
organizirawe na nastavniot proces i ekipirawe na u~iliшteto za da mo`e istiot
uspeшno da se realizira, preku organizirawe na materijalno, finansisko i
administrativno -tehni~ko rabotewe na u~iliшteto i preku organizirawe na
procesot na evalvacija.
Funkcija na vodewe na direktorot na u~iliшteto (rakovodna funkcija)
Ovaa menaxerska funkcija e naso~ena kon toa da se rakovodi so toa шto
treba da se raboti. Rakovodeweto se odnesuva na uskladuvawe na odnosite meѓu
luѓeto. Za uspeшno izvrшuvawe na ovaa funkcija sekoj direktor treba da sozdade
zdrava u~iliшna klima za rabota na u~iliшteto, i zatoa ovaa funkcija e naso~ena
kon vodewe na site procesi koi treba da se odvivaat vo u~iliшteto. Vodeweto vo
u~iliшteto se odnesuva na materijalno-tehni~kite i na finansiskite sredstva, no i
na vrabotenite i u~enicite. Ovaa funkcija se realizira vo nekolku fazi.
- Prvata faza e podgotvitelna faza i vo nea direktorot na u~iliшteto gi
zapoznava zakonskite propisi na obrazovniot proces, go zapoznava personаlot,
25 Malic, J. (1985) Samoupravljanje u skoli, Zagreb: Skolska knjiga18
odnosno nivnite osobini i karakteristiki, go zapoznava vkupniot materijalno-
tehni~ki potencijal na u~iliшteto odnosno prostorot, opremata i nastavnite
sredstva, se zapoznava so finansiskata sostojba i so site drugi mo`nosti na
u~iliшteto. Poradi vakvata cel direktorot vrшi analiza na silnite i slаbite strani na
u~iliшteto, podgotvuva praшalnici, evidentni listovi, vodi razgovori i ja proveruva
dokumentacijata.
-Vtorata faza e karakteristi~na po toa шto direktorot donesuva odluki i
reшenija, opredeluva zada~i i aktivnosti шto treba da se sprovedat, opredeluva
nositeli na aktivnosti i dava nasoki za rabota. Potoa, direktorot ja sledi
realizacijata na rabotatа na u~iliшteto, istata ja koordinira i po potreba ja regulira,
dava dopolnitelno potrebni instrukcii, se ocenuva rabotatа na poedincite i na
u~iliшteto vo celina i se motiviraat izvrшitelite. Pri izvrшuvaweto na rakovodnata
funkcija, direktorot kako kompetentna li~nost, koristi mnogu informacii i istite gi
distribuira, gi analizira i ja koordinira rabotata na svoite sorabotnici i na
izvrшitelite i so niv komunicira.
Za uspeшno ostvaruvawe na ovaa funkcija direktorot treba da umee da dava
nagradi za dobro odnesuvawe, da dozvoli potrebite na vrabotenite da se
sovpaѓaat so potrebite na u~iliшteto, da gi razviva moralot i timskiot duh, da
vnimava na svoite vraboteni, da gi informira kontinuirano, da gi sovetuva, da gi
motivira, odnosno da ja napravi nivnata rabota vozbudliva i zna~ajna.
Evaulaciska i istra`uva~ka funkcija na direktorot na u~ili{teto
“Ne e mo`en nekakov iden razvoj na edno u~iliшte ako sѐ шto e
planirano i organizirano ne se sledi i vrednuva. Mereweto na dostignuvawata na
poedincite i u~iliшteto vo celina e potreba, za da se ima povratna informacija za
stepenot na realizacijata na raboteweto. Bidejќi vo sferata na obrazovanieto,
mnogu pedagoшki pojavi, procesi i odnosi ne mo`at da se merat direktno, ~esto
pati e potrebno direktorot da istra`uva nekoi sostojbi. Pa zatoa istra`uva~kata
komponenta e i vgradena vo ovaa negova zna~ajna funkcija.”26
Ovaa funkcija na direktorot na u~iliшteto ja opfaќa kontrolata vrz
raboteweto na negovite sorabotnici i na administrativno-finansiskiot i tehni~kiot
personal. Evaluacijata e naso~ena kon rabotata i kon postignuvawata na
26 Петковски, К. (1998) Менаџмент во училиште – што треба gа се знае и умее за успешно gа се воgи училиштето, Скопје: НИРО Просветен работник, стр.225
19
nastavnicite i na u~enicite vo u~iliшteto. Sistemot za sledewe na rabotatа na
u~iliшteto mora da bide seopfaten, selektiven, racionalen. Isto taka, mnogu e
bitna komunikacijata so personalot, so u~enicite, so nivnite roditeli so ~lenovite
na lokalnata zaednica. Za uspeшno sproveduvawe na ovaa funkcija direktorot na
u~iliшteto koristi razli~ni metodi, tehniki i postapki, i za niv podgotvuva
soodvetni instrumenti kako шto se: praшalnici, evidentni listovi, formulari i sli~no.
Na toj na~in, шto e mnogu zna~ajno, se sozdava soodvetna administracija i
evidencija, шto ќe bide osnova za idni zafati vo sferata na planiraweto,
organiziraweto i rakovodeweto. Vakvata evidencija mo`e da se koristi i kako
osnova za nagraduvawe na uspeшnite ~lenovi na personalot, no, ako za toa ima
potreba, i za kaznuvawe. Vo ovoj kontekst, bitno e da se istakne i istra`uva~kata
funkcija na direktorot. “Denes u~iliшteto treba da se sfati kako “mala
laboratorija” vo koja se raѓaat inovaciite vo obrazovanieto, se gradat novi
pristapi, se voveduvaat novi strategii za u~ewe i pou~uvawe, se koristat novi
nastavni sredstva i pomagala.”27
Pedagoшko -instruktivna funkcija na direktorot na u~iliшteto
Direktorot na u~iliшteto pokraj toa шto e planer, organizator,
rakovoditel, evalvator i kreator na rabotata na u~iliшteto kako vospitno-
obrazovna institucija, denes toj sѐ poveќe stanuva i instruktor vo rabotata na
nastavncite. Toj so svoeto iskustvo i znaewe treba da bide vo sostojba da ja
sproveduva potrebnata funkcionalna obuka na nastavniot personal. Treba da gi
voveduva vo rabotata novovrabotenite nastavnici, no isto taka treba da gi
obu~uva i drugite nastavnici za novite tehniki, metodi i pedagoшki formi na
rabota, novite strategii za predavawe i u~ewe, na~inot na koristeweto na
sovremenite nastavni sredstva i pomagala. Direktorot treba da ja sledi
sovremenata domaшna i svetska stru~na i pedagoшka literatura, treba da
posetuva seminari za obuka i usovrшuvawe na direktorite od sferata na
menaxmentot vo obrazovanieto i pedagogijata. Osobeno va`no mesto vo
instruktivno-pedagoшkata rabota direktorot na u~iliшteto ima sovetodavnata
funkcija. Sovetuvaweto ima silno i dolgotrajno vlijanie vrz luѓeto i efektivnosta
na organizacijata. Toa pretstavuva zboruvawe so li~nosta na na~in koj ѝ pomaga
27 Петковски, К. (1998) Менаџмент во училиште – што треба gа се знае и умее за успешно gа се воgи училиштето, Скопје: НИРО Просветен работник, стр.227
20
na taa li~nost da gi reшi problemite ili da ѝ pomogne da se sozdavaat uslovi koi
ќe ѝ ovozmo`at da go podobri nejzinoto odnesuvawe.Toa vklu~uva:
-mislewe
-primena na iskustveni soznanija
-poznavawe na ~ove~kata priroda
-vreme
-~esnost
-so~uvstvo
-qubeznost.28
Sovetuvaweto podrazbira neшto mnogu poveќe otkolku da mu se ka`e
nekomu шto da pravi за opredeleni problemi. Voda~ite mora da gi demonstriraat
slednive kvaliteti za da sovetuvaat efikasno:
po~it kon vrabotenite(вклучува почитување на личноста и карактерот на
подредените, како и ненаметнување и проекција на сопствените вредности)
samosvesnost (вклучува разбирање на самиот себеси како водач, со потполна
свесност за сопствените вредности и потреби)
kredibilitet (изразен преку конзистентноста помеѓу заложбите и делата), и
empatija (вклучува разбирање за подредените, што само по себе им помага да се
справат со проблемите на кои наидуваат во работата).29
Vr{ej}i ja ovaa funkcija, direktorot na u~iliшteto prakti~no ja poka`uva i
doka`uva gri`ata za permanentno profesionalno usovrшuvawe na personalot vo
u~iliшteto, шto e mnogu zna~ajno za unapreduvaweto i usovrшuvaweto na
rabotata na u~iliшteto. No, trebа da se istakne faktot deka dobar del od
direktorite vo u~iliшtata ne se vo sostojba celosno i kvalitetno da odgovorat na
ovaa funkcija, bidejќi postoi otvoreniot problem so nivnoto bazi~no profesionalno
obrazovanie i nivnoto permanentno usovrшuvaње.
Zada~i i veшtini koi treba da gi poseduva direktorot-menaxer vo
u~iliшteto
Za da mo`e da odgovori na site prethodno navedeni funkcii, direktorot ќe
treba sekojdnevno da izvrшuva mnogu zada~i. Za da mo`e toa uspeшno da go
28 Петковски, К., Алексова, М.А. (2004) Воgење на gинамично училиште – Организација, приоритети, преgизвици и gостигнувања, Скопје: МОН Биро за развој на образованието, стр.23729 Исто
21
pravi, treba da poseduva poveќe veшtini, koi }e bidat prika`ani soglasno
kategorizacijata na Xon Din:30
-Edna od osnovnite zada~i na direktorot e izgotvuvawe na planot
za razvoj na u~iliшteto. Za taa cel potrebno e najprvo da se naglasat celite na
u~iliшteto, potoa da se osigura deka celite se osmisleni i provereni, a potoa da se
pristapi kon sostavuvawe na u~iliшniot plan, koj шto treba da se zasnova na jasni
i sprovedlivi politiki. Potrebni veшtini za uspeшno izvrшuvawe na ovaa zada~a se:
pretstavuvawe ili prezentirawe, komunicirawe, pregovarawe, vodewe diskusii,
donesuvawe na odluki, planirawe i evalvirawe.
-Druga osobeno va`na zada~a na direktorot na u~iliшteto e
organizacija i realizacija na kurikulumot na nastavata. Vo ramkite na ovaa
zada~a potrebno e da se izvrшi naglasuvawe na filozofijata na u~iliшteto vo
pogled na kurikulumot, da se osigura deka nacionalniot kurikulum e
implementiran, da se sogleda deka segmentite vo kurikulumot se sprovedeni, da
se potvrdat kontinuitetot i doslednosta vo sproveduvaweto na kurikulumot, kako
i da se zajakne razvojot na kurikulumot. Potrebni veшtini za realizacija na ovaa
zada~a se: prezentirawe, komunicirawe, planirawe, pregovarawe, donesuvawe
odluki i evalvirawe.
-Tretata zada~a na direktorot na u~iliшteto e organizacija na rabotata
na u~ili{teto. Vo sklop na ovaa zada~a se: efektivnoto organizirawe na
u~iliшteto za predavawe i u~ewe, razvivawe na struktura na u~iliшteto so
efektivno upravuvawe, efektivno rasporeduvawe na personalot, obezbeduvawe
na efektivno koristewe na vremeto, prostorot i resursite. Potrebni veшtini za ovaa
zada~a se: prezentirawe, komunicirawe, pregovarawe, diskutirawe, reшavawe na
problemi, donesuvawe na odluki, planirawe, delegirawe na ovlastuvawe i
evalvirawe.
-Slednata zada~a e naslovena kako upravuvawe so promenite vo
u~ili{teto i taa gi opfaќa slednive neшta: identifikuvawe na potrebnite promeni,
procena na situacija, planirawe i sproveduvawe na promenite, kako i evalvirawe
na efektite od promeni. Potrebni veшtini za ovaa zada~a se: prezentirawe,
komunicirawe, pregovarawe, diskutirawe, reшavawe na problemi, donesuvawe na
odluki, planirawe i evalvirawe.
-Zada~ata upravuvawe i komunicirawe so personalot gi sodr`i
slednive elementi: vodewe i motivirawe na personalot, efektivno delegirawe,
30 Dean, J. (1995) Managing the Primary School, New York: Routledge, p. 14-1722
usoglasuvaњe na politikata na plati na personalot so nadle`nостите i nejzino
primenuvawe, rabotewe so problemite na personalot. Potrebni veшtini za ova
zada~a se: konsultirawe, komunicirawe, pregovarawe, prezentirawe, reшavawe
na problemi, donesuvawe na odluki, intervjuirawe, administrirawe i procenuvawe.
-Upravuvaweto so odnesuvaweto na u~enicite pretstavuva
zna~ajna zada~a za sekoj direktor na u~iliшte. Vo toj kontekst treba da se
navedat slednive neшta: vospostavuvawe na filozofija za gri`a na u~enici,
vospostavuvawe i odr`uvawe na modeli na dostojno odnesuvawe, obezbeduvawe
pridobivki za li~no i opшtestveno obrazovanie, vospostavuvawe i odr`uvawe na
sistemi za vodewe evidencija i zabeleшki. Potrebni veшtini za ovaaa zada~a se:
nabquduvawe, pregovarawe i diskutirawe.
-Vospostavuvaweto i ureduvaweto na odnosite pomeѓu
u~ili{teto i okru`uvaweto pretstavuva seriozna zada~a za sekoj uspeшen
direktor na u~iliшte. Vo tie ramki potrebno e da se pretstavuva u~iliшteto vo
nadvoreшniot svet, da se sorabotuva efektivno so nadle`nite, da se vklu~at
roditelite vo rabotata na u~iliшteto, da se kreiraat i odr`uvaat vrski so u~iliшta so
koi se sorabotuva, da se pottiknuva koristewe na zaednicata i sosedstvoto za
u~ewe. Ova bara veшtini od tipot na komunicirawe, planirawe, organizirawe i
pregovarawe.
-Slednata zada~a e prili~no interesna, i kaj nas, za `al, relativno
malku zastapena vo rabotata na direktorite na u~iliшtatа, a toa e profesionalna
orientacija i marketing na u~ili{teto. Taa od svoja strana gi opfaќa:
razgleduvawe na pogledite na roditelite, analizirawe na jakite strani, slabite
strani, mo`nostite i zakanite, vospostavuvawe na objektivni odnosi so javnosta,
planirawe i voveduvawe na programa na odnosi so javnost, evalvirawe na
uspehot od programata za odnosi so javnosta. Ovaa zada~a gi nalaga slednite
veшtini: komunicirawe, nadgleduvawe, sposobnost za analizirawe na situacii,
planirawe, delegirawe, evalvirawe.
-Vodeweto na u~ili{nata administracija e seriozna, no ne mnogu
posakuvana zada~a od strana na direktorite na u~iliшtata. Taa opfaќa: nadzor
vrz administrativnata rabota na u~iliшteto, upravuvawe so finansiite na
u~iliшteto, prezemawe odgovornost za u~iliшnata zgrada i okru`uvaweto,
obezbeduvawe na usoglasenost so regulativite za zdravje i bezbednost. Potrebni
veшtini za taa cel se: administrirawe, finansisko upravuvawe, pregovarawe,
planirawe, evalvirawe.
23
-Slednata zada~a ~esto pati im zadava mnogu problemi na direktorite na
u~iliшtata, a toa e izborot i razvojot na personalot. Ovaa zada~a opfaќa:
organizirawe i pomagawe vo primaweto na personalot, evalvirawe na procedurata
na primawe, vospostavuvawe na politika za razvoj na personalot i negovo
procenuvawe, kreirawe na programa za razvoj na personalot, so~uvuvawe na
zabeleшkite za personalot i sproveduvawe na potrebni izveшtai. Potrebni veшtini:
intervjuirawe, nabquduvawe, procenuvawe, planirawe, organizirawe,
izvestuvawe, evalvirawe, komunicirawe.
-Evalvacija na rabotata na u~ili{teto se odnesuva na toa da se
proceni tekovnata sostojba vo u~iliшteto, da se vospostavi politika za ocenuvawe
i evalvirawe, da se organizira sistem za evalvirawe. Osobeno potrebni veшtini za
ovaa namena se: komunicirawe, pregovarawe, planirawe.
Zaklu~ok
Zoшto se sozdavaat i postojat u~iliшtata? Edno e sigurno, a toa e, deka
ne zaradi sozdavawe na rabota za nastavnicite, ili pak za da postoi mesto kade
u~enicite ќe minuvaat pogolem del od denot, tuku odgovorot bi bil vo kontekst
na odrednicata deka u~iliшtata postojat zaradi u~enicite. Poto~no, zaradi
nivnata li~na potreba i potreba na opшtestvoto, tie da se vospituvaat i
obrazuvaat, a so toa da se podgotvat za `ivot. Zaradi toa, no i zaradi potrebata
24
od nivnoto permanentno usovrшuvawe i osovremenuvawe, u~iliшtata treba
postojano da se menuvaat za da mo`at, i spored uslovite, i spored strukturata, i
spored na~inot na rabotata, da gi zadovolat i da odgovorat na postavenite
barawa. Od tie pri~ini, evidentni mora da bidat i zalo`bite, tie denes radikalno da
se promenat.
“Menaxmentot ili upravuvaweto so u~iliшteto vklu~uva promeni. Za da
se stigne do sovrшenstvo vo raboteweto na sekoja organizacija, potrebni se ~esti
i mnogubrojni promeni. Uspeшnoto upravuvawe nalaga proces na izdr`ana
odgovornost kon barawata na personalot i lokаlnata sredina.”31 Tenziite i
stresnite situacii ~esto se sretnuvaat vo obrazovnite institucii, a osobeno se
naglaseni vo devedesettite godini na ovoj vek. Naj~esto se rezultat na dadena
promena, nekoj nedostatok ili neuspeh vo prifaќaweto na potrebata da se stane
sposoben za promeni, otkolku шto se obid za upravuvawe so promenite.
Praшaweto za upravuvawe so edno u~iliшte kako organizaciski sistem e
suшtinsko praшawe koe e tesno povrzano so opstojuvaweto na taa institucija.
Imeno, nesoodvetnoto upravuvawe doveduva do nerealizirawe, odnosno
neostvaruvawe na celite na u~iliшteto, a bez toa nema opstanok.
Razbiraweto na menaxmentot e proces koj bara prifaќawe,
integracija i sproveduvawe. Menaxmentot egzistira ili kako rezultat na
prezentirawe na efektivnata praktika, ili pak kako aplikacija na teoretskite modeli
vo praktikata. Procesot na upravuvawe, gledano efektivno, e rezultat od
prezemawe na nekoja teorija ili opiшuvawe na nekoja praktika i nivno
primenuvawe vo specifi~ni situacii i vo opredelen kontekst. Da se stane direktor-
menaxer na u~iliшte e u~ewe za vklu~uvawe vo debati i vrednosti na u~iliшteto.
Toj e celosno naso~en i se gri`i za postignuvawe na rezultati.
Postoeweto na rezultati podrazbira vospostavuvawe na komplet ili sistem
od vrednosti za prirodata na tie rezultati i za nivnoto zna~ewe, zaradi koe tie
treba da se postignat. Stanuvawe na uspeшen direktor-menaxer e vsuшnost
razvivawe na kapacitetot da se razbere prirodata na rezultatite i postignuvawata,
i istite da se povrzat vo soodvetni sistemi na vrednosti.
31 Петковски, К. (2000) Воgството и ефективната комуникација, Битола: Киро Дандаро, стр. 4425
Koristena literatura
1. Bush, T. & West-Burnham, J. (1994) The Principles of Educational Management, University
of Leicester: Longman
2. Cole, G.A. (1996) MANAGEMENT – Theory and Practice, London: Ashword Colour Press
3. Covey S.R. (1992) Principle-Centered Leadership, New York: Rockefeller Center
4. Dean, J. (1995) Managing the Primary School, New York: Routledge26
5. Диздаревиќ, И. (1998) Психолошките поглеgи на менаџментот, Скопје: Феникс
6. DuBrin, A.J. (1995) Leadership, USA: Houghton Mifflin Company
7. Гоцевски, Т. (2010) Образовен менаџмент, Куманово: Македонска ризница
8. Jerchulj, J. & Marinshek, S. (1997) Kaj je menedzment in kdo je menadzer, Ljubljana: Shola za
ravnatelje
9. Кралев, T. (1995) Основи на менаџментот, Скопје: ЦИМ
10. Malic, J. (1985) Samoupravljanje u skoli, Zagreb: Skolska knjiga
11. Петковски, К. (1998) Менаџмент во училиште - што треба gа се знае и умее за
успешно gа се воgи училиштето, Скопје: НИРО Просветен работник
12. Петковски, К. (2000) Воgството и ефективната комуникација, Битола: Киро
Дандаро
13. Петковски, К., Алексова, М.А. (2004) Воgење на gинамично училиште -
Организација, приоритети, преgизвици и gостигнувања, Скопје: МОН Биро за развој на
образованието
14. Sergiovani, J.T. (1996) Leadership for the Schoolhouse, San Francisco: Jossey – Bas
15. Vilotievic, M. (1993) Organizacija i rukovodjenje skolom, Beograd: Naucna knjiga
27
