DIB Cami Kadin Aile

5/23/2018 DIB Cami Kadin Aile

1/128


2/128

DYANET LER BAKANLII YAYINLARI - 969Halk Kitaplar : 234

Tashih:

Mustafa YELYURT

Grafik & Tasarm:

Emre YILDIZ

Bask:

Kalkan Matbaaclk San. ve Tic. Ltd. ti.

Tel.: 0.312 341 92 34

1. Bask, Ankara 2013

ISBN 978-975-19-5855-6

2013-06-Y-0003-969

Sertifika No: 12930

Eser nceleme Komisyon Karar: 23.09.2013/35

Diyanet leri Bakanl

letiim:

Dini Yaynlar Genel Mdrl

Basl Yaynlar Daire Bakanl

Tel: (0 312) 295 72 93 - 94

Faks: (0 312) 284 72 88

e-posta: [email protected]


3/128

Cam

Kadn ve Ale


4/128


5/128

5

indekiler

7 SUNUProf. Dr. Mehmet GRMEZ

13 SLAM GELENENDE CAM VE KADINProf. Dr. rfan AYCAN

23 KADIN, SOSYAL HAYAT VE CAMProf. Dr. brahim H. KARSLI

39 MESCDN-NEB VE SAHABE HANIMLARProf. Dr. Rait Kk

47 KADINLARIN ETMNDE CAMLERN ROLProf. Dr. Hseyin YILMAZ

65 CAMNN FONKSYON ETLLDr. Fatma Bayraktar KARAHAN

73 RVAYETLER IIINDA CAM KADINProf. Dr. Mahmut YEL

85 CAMLERDEK FZKSEL MEKNLARINHTYALARA GRE DZENLENMES

Fatma Yksel AMUR

101 GZEL KABULSibel Eraslan


6/128


7/128

7

Sunu

Rahman ve Rahm olan Allahn adyla.

Kuran- Kerime gre, Hz. dem ile Hz. Havva biri dierin-

den deil her ikisi de ayn zden, topraktan yaratlmtr. Biri

dieri iin deil her ikisi de yeryzn birlikte imar etsinler

diye var edilmitir. kisi birlikte Allahn hitabna muhatap ol-

mutur. kisi birlikte eytana kanmtr. Biri dierini aldatma-

mtr. kisi birlikte aldanmtr. kisi birlikte piman olup tvbe

etmi, dnyadaki sorumluluu da yine birlikte stlenmitir.

kisi de halife olarak gnderilmitir.

Kadn ve erkek, iman, ibadet ve ahlakta birbirinin velisidir;

birlikte marufu emretmede, birlikte mnkeri nehyetmede bir-

birinin dostudur. nsanlk deeri ve onuru asndan birbirine

eit ve e deerdir. Sevgili Peygamberimizin (s.a.s.) ifadesiyle

kadn ve erkek, bir btnn iki eit yarsdr.

Ahlk Kuran olan Resl-i Ekrem (s.a.s.)in kadnla ilgili

sz ve uygulamalarna bakldnda, insan olarak kadn erkek-

ten farkl grmeyen, dnce ve grlerini anlaml ve deerli

bulan, sosyal, din ve ilm platformlarda daima ona yer ve-

ren ve sz hakk tanyan bir yaklam sergiledii grlecektir.

Hz. Peygamber (s.a.s.), ailesinden olsun ya da olmasn tm

kadnlara kar byle bir tutum sergilemi, onlar dinlemi,


8/128

CAM KADIN VE ALE8

kadnlarn sorunlarna zm bulmaya almtr. Kadnlarn

sosyal hayata katlmalarnn engellenmemesini, cami ve cemaatatmosferinden mahrum braklmamalarn, onlarn szl veya

fiili olarak incitilmemesini, ksacas kadnlara Allahn verdii

deerin verilmesini istemitir. Sevgili Peygamberimizin (s.a.s.)

devrinde kadn, hayatn ak iinde mescitte, cemaatte, ilimde,

sanatta, ticarette ksacas toplum hayatnda olmas gereken her

yerde var olmutur. Hz. Peygamber (s.a.s.)in kadna rahmetve adalet ykl bu bak, aslnda kadn konusundaki yerle-

ik alglar ve nyarglar tamamen ykmaya yneliktir. Onun

snnet-i seniyyesi bu konuda nasl bir mesafe katedilmesi ge-

rektiine dair mhim bir yol haritas olma zelliine sahiptir.

slamn kadn konulu retileri ile tarihte ve gnmz

toplumlarnda egemen olan dnce, telakki ve uygulamalar

arasnda derin farklar bulunmaktadr. Kadn ile ilgili sorun-

lar, kadn hakknda oluan yanl dnce ve telakkiler sadece

Dou toplumlarnn ya da slam toplumlarnn sorunu olmayp,

ayn zamanda btn bir insanln problemidir. Zira kadn-er-

kek arasndaki biyolojik farklln toplumsal ve kltrel birfarklla dntrlmesi, bin yllarn tesinden gnmze

intikal etmi zamana ve deiime kar en dayankl ideoloji

olarak bugn de karmzda durmaktadr.

Ne yazk ki tarih iinde Mslmanlar, kadn konusunda

bizzat Kuran- Kerimin izdii ereveyi dahi yakalayamam,

slam toplumlarnda maalesef Kuran ncesi kadn telakkileri

hayatiyetini, stelik slam grnts altnda srdrebilmitir.

Kadim din ve kltrlerin Mslman toplumlara tesiri, yerle-

ik kltr ve geleneklerin dine baskn kmas, dinin ve din

metinlerin yanl anlalmas ve yanl yorumlanmas yannda,

ahlk zaaflar da bu tr dncelerin yaayp kklemesine

zemin tekil etmitir.


9/128

9 S U N U

Tarihsel sre ierisinde dinimizin genel prensiplerine ayk-

r, yanl, eksik, yerleik kltr ve anlaylarn etkisinde kadnaleyhtarlna dntrlebilecek yorumlarda bulunulduu

bir gerektir. zellikle kadnn yaratlna dair hurafeye varan

dnceler, kadna ynelik zayflk ve eksiklik sylemi, fitne

ve fettanlk itham, kadn erkek zerinden deerlendirmeye

almak ve bu mukayeselerde Allah ve Reslnn nehyettii,

cinsiyetilik denilebilecek bir syleme yer vermek, bunun enbariz gstergesidir.

Bu anlayn yansmasn cami ve kadn konusunda da gr-

mek mmkndr. Halbuki kadn mabede kabul buyuran ve

mihrapta eiten Rabbimizdir. Kbetullahn temellerine kadn

eli demitir. Hz. Hacerin sayinin hrmetine zemzem suyu ik-

ram edilmitir. Resl-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.), Allahn kadn

kullarn Allahn mescitlerinden alkoymayn buyurmutur.

Kadnlar Mescid-i Nebevide hem ilim halkalarnda yer alm-

lar hem de vakit namazlarna, cuma ve bayram namazlarna

katlmlardr. Hatta kadnlarn camiye, namaza ocuklaryla

birlikte geldikleri, ocuk alamas iitince de Sevgili Peygam-berimizin (s.a.s.) namaz ksa tuttuu hepimizin malumudur.

Rahmet Elisi (s.a.s.), mescidinden ne ocuklar ne de anneleri

uzak tutmutur. Asr- saadette durum bu iken zaman ierisinde

kadnlar ne yazk ki camiden ve cemaatten farkl gerekelerle

uzaklatrlmlardr.

Aslnda kadnlar camiden ve cemaatten uzaklatrmak, on-

lar ilim ve irfan meclisinden, toplumsal hayattan da uzakla-

trmaktr. Kadnlar camiden ve cemaatten uzak tutmak, aileyi

cehaletin kucana, hurafe ve batl inanlarn kr kuyusuna

terk etmektir. ocuklar ve gelecek nesilleri edepten, daptan,

sohbetten, terbiyeden, sevgiden, bilgiden, birlikten, ibadetten,

saftan, huzurdan, maneviyattan mahrum etmektir.


10/128

CAM KADIN VE ALE10

Bugn cami, kadn ve aile konusunda bizlere den, Resl-i

Ekremin Medinede yeerttii ezeli hikmet ve mutlak hakikatllerini esas almak ve insanla bu esaslar takdim etmek

olmaldr. ncelikle camilerdeki abdest ve ibadet meknlarn

kadnlara daha elverili hle getirmektir. Camilerdeki kadn ve

ocuk meknlarn iyiletirmektir. Onlar izbe meknlardan,

gmme katlardan kurtarmaktr. Onlarn camiye, cemaate ka-

tlmn salamaktr. Kadna emek vermek, aileye ve geleceknesillere emek vermektir.

Camiler ve Din Grevlileri Haftasmnasebetiyle ha-

zrlanan elinizdeki eserin hazrlanmasndan yaymlanmasna

kadar geen srelerde emei geen herkese teekkr ediyor,

eserin cami, kadn ve aile konusunda bir bilin ve farkndalk

oluturmasn Rabbimden niyaz ediyorum.

Prof. Dr. Mehmet GRMEZDiyanet leri Bakan


11/128


12/128

Dnya bar ve huzuru, ilmin beiindeyetien ve orada ocuklar iin ilmin beiinisallayan annelerle mmkndr.


13/128

13

Prof. Dr. rfan AYCANM.E.B. Din retimi Genel Mdr

slam GeleneindeCami ve Kadn

Mslmanlar aras kardelii, dayanmay, birlik-

telii pekitiren, kulluk bilincinin olumasna

nemli katk salayan, ilmin, medeniyetin doduu ve ge-

litii, slamn nurunu bir niane olarak tm dnyaya ya-yan, herkese kucak aan, bir benzerinin olmad tek yerdir

camiler. Mimarisi ile slamn somut kltrnn, cemaati

ile slamn soyut kltrnn mimari ve aheseri, znesi ve

nesnesi konumundadr. Bu denli nemli, slam dininin ilim,

ibadet, bar, sevgi, kardelik, eitim, kltr ve medeniyet

merkezi olan bu meknlar, Allah katnda stnl takva-

snda olan her ya, stat ve cinsiyetten Allahn kullarnn

evidir.

Camiler, ibadet iin kullara temiz klnm yeryznn cen-

net baheleridir. Cennet ise annelerimizin ayaklarnn altnda-

dr. Camiler ve kadnlar arasnda byle bir ba varken kadnlarcamisiz, camileri de kadnlarsz dnemeyiz. Camilerimiz,

cemaat ile hayat bulur, nefes alr, daim olur. ocuklar ile ka-

dnlarmz, camilerimize cennet bahesindeki kular gibi cvlt

katar, ss katar, gzellik katar, saflk, temizlik katar.

Camiler Mslmann dnyasdr, hayatdr, yuvasdr. Ms-

lmanlar, caminin iinde yalsyla, genciyle, annesiyle, baba-


14/128

CAM KADIN VE ALE14

syla, ocuklaryla, eiyle, dostuyla, kardeiyle yaar; slam,

slam medeniyet ve kltrn yaatr. Tpk Allah Reslnnsnneti gibi O deil miydi skntlardan kurtarp kendisine

kucak aan Medine-i Mnevvereye vardnda, Allahn evim

dedii, iinde eiyle, ocuuyla, dostuyla, akrabasyla, genciyle,

yalsyla bir arada yaayaca Mslmanlarn evini ina eden

Onu, Mslmanlarn mutlu ve hznl anlarnn mekn, s-

lam devletinin ynetim ve istiare merkezi, ilim ve medeniye-tin beii yapan... ini; ailesiyle, akrabalaryla, kimsesizlerle,

genlerle, ocuklarla, limlerle, fakirlerle, zenginlerle bezeyen...

te bu Peygamber snneti, camilerin Mslmanlar iin hayatn

kendisi olmas gereinin en byk delilidir. Nasl ki kadnlar da

erkekler kadar hayatn tam ortasndaysalar, camilerimizin iin-

de de erkekler kadar hayat bulmaldrlar. Bir vcudun azalarnbir araya getiren camilerde, o vcudun azalarnn bir ksm

darda kalamaz.

Asr- Saadet Dneminde Cami-Kadn likisi

Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde cami, din ve itima

hayatn merkeziydi. Gnmzdeki gibi camiler sadece uhre-viyat ve maneviyat iin insanlarn urad meknlar deildi.

Mslmanlarn, hayatn geneliyle ilgili bilgi ve grg alveri-

inde bulunduu, haber ald yerlerdi. Mslmanlarn mmin

kardeleriyle tant, aralarndaki dostluk ve sevgi balar-

nn kuvvetlendii, Mslmanlar bir vcudun azalar yapan

meknlard. Mslmann itima hayat ile balantsn kuranatardamard.

Peygamberimizin mmetine brakt snnete gre kadn-

lar; ibadet etmek, Kuran, vaaz ve hutbe dinlemek gibi dnyevi

ve uhrevi pek ok faaliyet iin mescide erkekler kadar gitmeli-

dir. Zira Peygamber dneminde kadnlar, mescitte yaplan her

trl faaliyette yer alyordu. Btn Mslmanlar gibi kadnlar


15/128

SLAM GELENENDE CAM VE KADIN 15

da Allahn kullar zerine farz kld ibadetleri yerine getirmek

iin camilerde bir araya geliyordu. lmin yuvas olan camilerdekadnlar, bata Hz. Peygamber (s.a.s.)in hutbe ve vaaz eitimi

olmak zere din ve dnyevi pek ok konuda dier reticile-

rin de eitim etkinliklerinden yararlanyordu. slam devletinin

ynetim ve istiare merkezi olan camilerde, kadnlarn da sz

haklar vard. Gerek bo vakitlerini deerlendirmek, din kar-

deleri ile sohbet etmek, gerekse i ilikilerini gelitirmek iincamilerde bulunuyorlard. slamiyet ile ereflendiinde, cahili-

yeden km bir dnyann kadnlar iin bu durum, camileri

deta itima hayatn kaps, penceresi yapyordu.

Bu yzdendir ki Peygamber Efendimiz (s.a.s.), Allahn ha-

nm kullarn mescitlerden men etmeyiniz buyurarak kadnlarn

camilere gidiini tevik etmi ve desteklemitir. Hz. mer (r.a.),gnl raz olmasa bile, einin sabah ve yats namazlarna dahi

mescide gitmesine Peygamberimizin bu sz zerine msaade

ediyordu.1Hz. Peygamber (s.a.s.); namaz klamasa bile bayram

vakti gibi nadide zamanlarda kadnlarn da camide olmasn

istiyorsa,2 bir sahabi hanmn camiye gelmesine, kyafetinin

olmamasn bile bahane olarak kabul etmeyip, arkadandandn almasn istiyorsa,3gnmzde de kadnlarn camiye

gelmemeleri iin sebep olmamaldr.

Hz. Peygamber (s.a.s.), kadnlarn camiye gelmemelerine

sebep olacak her trl ihtimali kaldrmak iin bir mekn d-

zeni getirmitir. Kadnlar iin caminin hariminin arka ksmnda

zel bir blm ayrlm, kadnlar erkeklerin hemen arkasndasafa durmulardr. Ancak erkeklerle kadnlar arasnda gn-

mzdeki gibi bir rt, perde yoktur.

1 Buhar, Cuma:13.

2 Buhar, deyn:15; Mslim, Salatl-deyn:11.

3 Buhar, Salat:2.


16/128

CAM KADIN VE ALE16

Hz. Peygamber (s.a.s.), camiye giri klarda kadnlar ra-

hat etsin diye namaz ve sohbet bittikten sonra bir sre bek-lemi, kadnlar camiden ktktan sonra, nde kendisi olmak

zere erkek cemaat kmtr. Camiye devam eden kadnlarn

says artnca Hz. Peygamber (s.a.s.); Keke u kapy kadnlara

ayrsaydk4buyurmu, ayr kapdan girip kmalarnn daha

uygun olacan belirtmitir. Onun bu isteini Hz. mer (r.a.)

yerine getirmi ve kaplardan birini kadnlara tahsis etmitir.Hz. Peygamber (s.a.s.), kadnlarn camideyken skntya dme-

melerine de zen gstermitir. Bir ocuk alamas duyduun-

da anneyi dnerek namaz ksaltm, Uzun uzun kldrma

isteiyle namaza balyorum ki o esnada bir ocuk alamas

iitiyorum. Annesinin onun alamasndan dolay skntya d-

eceini bildiimden namaz ksa tutuyorum.demitir.5Ayrca

Allah Resl, kadnlarn camiye devamnda dikkat etmeleri

gereken hususlarda da nasihatlerde bulunmu; giyim kuamda

ll olmay, camiye gelirken gzel koku srmemeyi nasihat

etmitir.6

Peygamber dneminde kadnlar, gnn erken ve ge saat-

leri de dahil olmak zere sabah namaz, akam namaz, yatsnamaz gibi vakit namazlarna itirak etmiler, bunun yannda

cuma namazlarna, bayram namazlarna, cenaze namazlarna

da katlmlardr. Ayrca kadnlar, gece gndz fark etmeden

ibadetlerini yapmak iin de camilerde yerlerini almtr. nk

camiler her trl ktlkten emin meknlardr. Nitekim bu

konuda Hz. Peygamber (s.a.s.), Geceleyin mescide gidip ibadet

etmek iin kadnlarnz izin istediklerinde onlara izin verin7

buyurmutur.

4 Eb Davud, Salat, 17.

5 Buhar, Ezan: 65. Mslim, Salat: 192.

6 Buhar, Salat, 6; Eb Davud, Salat, 52

7 Buhar, Ezan:162.


17/128


Hz. Peygamber (s.a.s.), genel hutbe ve vaazlarnda kadnlar

ayrmam/ayr tutmam, onlara zel sohbette de bulunmutur.Hatta kadnlarn camideki eitim faaliyetleri iin zel bir gn

tahsis etmi, ilim talep eden kadnlar rahatlkla gelip Peygam-

berimize soru sormutur. Nitekim Hz. Aie (r.a.); Ensar kadn-

lar ne iyi kadnlardr; nk haylar, dinlerini renmelerine

engel olmad8buyurmutur.

Kadnlarn eitimiyle bata Hz. Peygamber (s.a.s.) olmakzere, hanmlar ve zel olarak grevlendirdii kadn ret-

menler ilgilenmitir. Camilerde verilen bu derslerde ve sohbet

halkalarnda sadece din konularla ilgili eitim verilmemitir.

Hz. Peygamber (s.a.s.), kadnlarn okuma-yazma renmelerini

daima tevik etmitir. Hanmlarndan Hafsaya okuma yazma

retmek zere ifa Hatun adndaki sahabiyi grevlendirmitir.Ayrca camiler pek ok konuda bilgi ve tecrbe alveriinde

bulunulmasna imkn tanmtr. Bata Hz. Aie (r.a.) olmak

zere pek ok hanm sahabinin iir, tp, hayvanclk gibi eitli

konularda bilgi ve tecrbe sahibi olduu bilinmektedir. yle ki

kadnlarn din konulardaki geni bilgi ve kltrleri, kendile-

rine Hz. mer (r.a.) gibi bir halifeye itiraz edebilme cesaretinivermitir.

Sahabi kadnlar Peygamber zamannda mescit ile hemhl

olmutur. Mescidin her trl bakm ve temizlii ile de kadnlar

ilgilenmitir. Hanm sahabiler yeri geldiinde orada uyuyup

dinlenebilmitir. Fitneden emin olunduu zaman gerek kadn,

gerekse erkek Mslmanlardan yatacak yeri olmayanlar mes-citte gecelemitir. Bugn de gidecek yeri olmayanlarn snd

en gvenli yer camilerimiz deil midir?

Hz. Peygamber (s.a.s.), kadnlarn da camilerde yerlerini

almalarnn nemine binaen yapm olduu tevikler ve gerekli

dzenlemelerin yannda, ailesine kar sorumluluklarn yerine

8 Buhar, lim: 50.


18/128

CAM KADIN VE ALE18

getirmede sknt ekmemeleri iin kadnlarn camiye devamn

zorunlu klmam, bu konuda kendilerini serbest brakmtr.Bu imtiyaza ramen sahabi hanmlar, camiye her vakit devam

etmitir. Hatta Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde Mslman

kadnn mescide gelmesi, sadece Peygamber mescidi ile snrl

kalmam, mahalle mescidine de devam etmilerdir. Ayrca i-

tima hayatn merkezi olan camilerde dzenlenen toplantlara,

mahkemelere, trenlere, kltrel etkinliklere kadnlar da icabetetmilerdir.

Asr- Saadet Dnemi SonrasCami-Kadn likisi

Hz. Peygamber (s.a.s.)in belirledii slam geleneinde,

cami ve kadn ilikisi byle iken, Hz. Peygamber (s.a.s.)in ve-fatndan sonra zaman ierisinde kadnlarn cami ile ilikileri

ne yazk ki sekteye uramtr. slam toplumlarnda kadnn

pek ok alandaki konumunu bir taraftan din ku rallar, dier

taraftan sosyal ve siyasi evre, etnik yap ve slam ncesinden

gelen kltr miras belirlemitir.

slam, kadnla ilgili yanl anlaylarla mcadele etmi, ka-dn hak ettii yere konumlandrmtr. stnln cinsiyette

deil takvada olduunu bildirmitir. Ancak slam corafyas

geniledike slam Peygamberinin youn uralar ile bertaraf

ettii bu anlay, yava yava gn yzne kmaya balam ve

kadn, yava yava camilerden evine ekilmek zorunda kalm-

tr. Toplumu din konusunda aydnlatma camilerin grevi iken,kadnlar bundan mahrum kalmtr.

Emeviler dneminden itibaren netleen bu durumda, ge-

lenein gl etkisinin yannda baz rivayetlerin yorumlanma-

sndaki farkllklar da etkili olmutur. slam gelenei demek

Kuran ve Hz. Peygamber (s.a.s.)in snneti demektir. slam

geleneindeki durum yukarda anlattmz gibiyken, Hz. Pey-


19/128


gamber (s.a.s.)in vefatndan sonra Hz. Aie (r.a.)nin syledii

ileri srlen; Eer Reslullah (s.a.s.) kadnlarn kendisindensonra mescitlerde neler ihdas edeceklerini bilseydi, srailoullar

gibi, o da onlarn mescitlere girmelerini yasaklard9 ifadesi,

Hz. Peygamber (s.a.s.)in hayatta iken camiye gelmeleri iin

dzenlemeler yapt ve teviklerde bulunduu kadnlarn ca-

milerden ekilmelerine sebebiyet vermitir. Oysa tamamlanm

olan bir din sz konusudur. Kadnlarn camiye devam etmelerikonusunda bir yasaklama gerekecek olsayd, Hz. Peygamber

(s.a.s.)in uygulamalar bu dorultuda olurdu.

Bir kadn sahabi Hz. Peygamber (s.a.s.)e gelerek; Ey Al-

lahn Resl, kocalarmz sizinle beraber namaz klmamza

engel oluyorlar. Oysa biz sizinle namaz klmay ok istiyoruz10

diye ikyette bulunmu ve bunun zerine Hz. Peygamber(s.a.s.), ona namazlarn evinde klmasn tavsiye etmitir. Za-

manla kadnlarn evdeki ibadetlerinin, camideki ibadetlerinden

daha faziletli olduu, camiye gitmelerinin fitneye sebep olaca

inanc yerlemeye balamtr. Oysa kolaylk dininin Peygam-

beri, aile ii problem olmamas iin, tpk kadnlarn camilere

gelmesini zorunlu tutmayp, serbestlik tand gibi, kiiye zelbir tte bulunmutur.

Harama bakp gnaha girme ihtimali de ne srlerek

kadnlar camilerden uzaklatrlmtr. Oysa Allah Tel, Nr

Sresi, 30-31. ayetlerde; man eden erkeklere syle gzlerini

harama bakmaktan sakndrsnlar, namuslarn korusunlar...

nanan kadnlara da syle, onlar da gzlerini harama bakmak-tan sakndrsnlar ve namuslarn korusunlar... buyurmu ve

hem kadn hem de erkei sorumlu tutmutur. lim renmenin

farz- kifaye olduu anlay da kadnlarn camiden mahrum

kalmasna sebebiyet vermitir.

9 Buhar, Ezan: 163.

10 Tabern, Muceml-Kebr, 25/148


20/128

CAM KADIN VE ALE20

Bu gibi etkenlerle ilim yuvas olan mescitlerden nasibini

alamayan kadnlar, din bilgilerini farkl farkl yollarla teminetmeye balaynca, dinin teorik ve amel ynnn deil ekl

ynnn n plana kmasna, din d uygulamalarn zaman

ierisinde dindenmi gibi alglanmasna sebebiyet vermitir.

Asr- saadet dnemindeki cami-kadn birlikteliinin ardn-

dan, slam corafyasnn genilemesi ile camiden ve eitim--

retim faaliyetlerinden giderek uzaklar bir hl alan cami-kadnilikisine, Osmanl devleti zamannda farkl bir boyut eklendi-

ini syleyebiliriz. Osmanlda kadnlarn; medrese, hastane,

cami gibi hayatn merkezlerini bir arada barndran klliyeler

yaptrmas ve bu tr faaliyetlerin saylarnn dikkat eken ok-

luu, camilerden uzak kalan kadnlarn zleminin bir ifadesi

olarak alglanabilir.Asr- saadet sonras zaman ierisinde geleceimizin mimar

olan kadnlar, evde cehalete terk edilmi, teravihten teravihe ait

olduu meknlarn ancak izbe, rutubetli kelerine, bin bir zor-

lukla gidebilir olmutur. ocuu alayan var diye namaz ksa

tutan bir peygamberin mmetinden, ocuu ile Allahn evine

geldi diye azar iitir olmutur. Hem camilerden uzaklatrlmhem de ylda bir defa geldii caminin adabn iyi bilmesi istenir

olmutur. Camiden uzaklaan, din bilgileri doru ve salkl

edinemeyen, camiyi bilmeyen, aidiyetsizlik hissine kaplan an-

nelerden, iyi evlatlar yetitirmesi beklenir olmutur. Oysa bir

olmann, Allahn huzuruna birlikte ynelmenin manevi hazzn

yaayamayan annelerin evlatlarna bunu aktarmalar mmkngrnmemektedir.

Gnmzde Cami-Kadn likisi

Gnmz slam dnyasnda, kadnlarn camiye devam edip

vakit, cuma ve bayram namazlarna katld yerler olmasna

ramen, Trkiyede ibadet ve eitim amacyla camiye devam


21/128


eden kadn says olduka dktr. Erkekler cami ile ilikisini,

gerek ibadet gerekse vaaz, hutbe gibi faaliyetler ile srdrmek-tedir. Ancak kadnlar, genel olarak camiye devam etmemekte ve

cami eitiminden yeterince faydalanamamaktadrlar.

Ancak unu unutmamalyz ki Veda Hutbesinde Kuran ve

Snneti bize miras brakan Allah Resl, camilerde her trl

etkinliklerde erkekler kadar kadnlara da yer ayrmtr. Dnya

nfusunun yars kadnken ve dier yarsn da kadnlar ye-titirirken, bizim camilerimizde kadnlara daha az yer verme-

mizin mazereti olmamaldr. Zira slam toplumu iin cami ile

birliktelik, erkek iin olduu kadar Mslman nesli yetitiren,

medeniyeti ekillendirici anneler olan kadnlar iin de geer-

lidir. Dinin doru anlalmas ve yaanmas, huzurlu bir slam

toplumunun olmas kadn, erkek, gen, yal tm inananlarnayn meknda, ayn ama iin bir araya gelmesi ile mmkn-

dr. Dnya bar ve huzuru, ilmin beiinde yetien ve orada

ocuklar iin ilmin beiini sallayan annelerle mmkndr.

Mslman kadnn yeniden camilerle hemhl olmas, slam

lemi iin din, ilm ve itima adan nem arz etmektedir. Bu

nemli konunun farknda olan Diyanet leri Bakanlmz,kadnlarn ait olduklar camileri, bu cennet bahelerini yeert-

meleri iin bir takm faaliyetler yrtmektedir. Kadnyla-er-

keiyle, genciyle-yalsyla camilerimizi hayatmzn merkezi-

ne tamamz gerekmektedir. slam geleneine sahip kp Hz.

Peygamber (s.a.s.)in, Mescitler yeryznde Allahn evleridir.

Gkteki yldzlarn yer ehlini aydnlattklar gibi, onlar da gkehlini aydnlatrlar11Hadis-i erifindeki gk ehli olmann ere-

fine nail olmak iin camilerimizdeki her trl din, ilm, itima

etkinliklere katlmamz nemlidir.

11 Tabern, Muceml-Kebr, 10/262.


22/128

Resl-i Ekrem sonras dnemlerde KutluNebinin uygulamasyla badamayantalihsiz bir gelenek olutu. Camiler, ilk

dnemlerdeki sosyal fonksiyonlarnkaybettikleri gibi kadn cemaatlerini dekaybettiler. Aslnda kaybedenler camilerdeildi. Kaybedenler, kadnlar ve slamtoplumuydu. nk camiler, arnma vetefekkr yerleri idi. Manevi coku, ruhaniycelme ve ykselme meknlaryd.Dolaysyla buralardan uzak kalmak, budeerlerden uzak kalmaya edeerdi.


23/128

23

Prof. Dr. brahim H. KARSLIDin leri Yksek Kurulu yesi

Kadn, Sosyal Hayat ve Cami

Beraber Kulluk Emanetini Yklendiler

A

llah Tel canllar ift yaratmt. nsann da ka-

dn ve erkekten meydana gelmesini dilemiti (r,

42/11). Kadnyla erkeiyle insan, znde ilhi nefhay ta-

maktayd (Hicr, 15/29). nsan, halife vasfyla yeryzne gn-

derilmiti (Bakara, 2/30). Yani Yce Yaratc adna ve Onun

buyruklar dorultusunda tasarrufta bulunacak; beraberce

yeryzn imar ve ina edeceklerdi. Bu, insann stlendii

byk bir emanetti. Sorumluluu kadar erefi de yceydi.

Bir taraftan erkek dier taraftan da kadn bu ykn altna

girecek, beraberce onu tayacaklard.

nsan byk bir sorumluluun altna girmiti; yk ard.Ancak ne erkek bunu tek bana tayabilirdi, ne de kadn.nk yk her ikisine yklenmiti. Erkek kadar kadn da so-rumluydu. Yoksa erkek birinci derecede asl muhatap, kadnda ikinci derecede deildi. Veya erkek kulluktan sorumlu olup,kadn da bu konuda ona yardmc olmak iin yaratlmamt.

u hlde kadn erkek, beraberce hareket etmeli, ailede,toplumda bir dayanma ruhu iersinde sorumluluklarn yk-lenmeli idiler. Biri dtnde br elinden tutup onu kal-drabilmeli idi. nk onlar, bir elmann iki eit paras gibiidiler. nsanlk cevherinin birbirini tamamlayan unsurlar (l-i


24/128

CAM KADIN VE ALE24

mrn, 3/195; Nis, 4/1), ailede, toplumda, cemiyetin ortak payda-

lar idiler.nsan iki kanadyla ancak uabilirdi. Tek kanatla insann

ykselmesi ve ycelmesi mmkn deildi. Erkek ve kadn, herikisi de bu hayat yolculuunda rol almalyd. Bu yara birliktegirmilerdi. Beraber emaneti yklenmilerdi. Hilafet tac herikisine de giydirilmiti. yle ise birlikte bu yolda yrmeli

idiler. Yeryznde tevhidin, hak ve adaletin, bar ve selametinyaylmas iin birlikte aba sarf etmeli idiler.

Kadn ve erkek, birbirine stnlk salamak davas gtme-meli idi. nk birbirine rakip deillerdi ki. Aksine her ikisibirlikte, omuz omuza vererek tevhide ve hakkaniyete dayal de-erler iin aba sarf etmeli idiler. stelik insann davasn cins-ler aras mcadele seviyesine drmek, ona hakszlk olmazmyd? Bu, bir sapma deil miydi? nk kadnyla erkeiyleinsan ayn zdendi, birbirine stnlkleri yoktu. Dolaysyla nediye byle anlamsz bir didimeye ve srtmeye tutusunlarki? u hlde bu mcadele, daha ulv daha yce bir ideal iinyaplmalyd. nsan sonsuz mutluluk ve esenlie tayacak ilahdeerler iin olmalyd.

Yine insan cinsini meydana getirenlerden biri amir tekisimemur, biri patron tekisi ii, biri idare eden dieri idare edi-len deildi. Erkek ve kadnyla insanolu arasnda bir hiyerariyoktu. nsanl sadece biri deil, her ikisi temsil ediyordu.erefe biri stn dieri aada deildi. nk demoullardeerli ilan edilirken, insanlk eref ve onuru asndan eit

kabul edilmi ve aralarnda her hangi bir ayrm gzetilmemiti.Erkek, daha ok asaletli, kadn ise daha az deildi.

Erkek gibi kadn da iman, takva ve ahlak potansiyeline sa-hipti. Yoksa birinin dini ve ahlk yetenei dierine gre dahaaz deildi. Her ikisine de hayr yapma, Allah yolunda malndanve canndan fedakrlkta bulunma istei verilmiti. Yarn Rab-lerinin huzurunda hesap vermek uuruyla yaamak, erdemlibir hayat srmek her ikisinin de arzusu idi. Dolaysyla cimri-


25/128

KADIN, SOSYAL HAYAT VE CAM 25

lik veya cmertlik, bencillik veya fedakrlk erkek veya kadn

cinsinden birine mahsus deildi. Rablerine yrekten inananlarveya ona itaatsizlikten korkanlar sadece erkekler veya sadecekadnlar deildi. Her ikisiydi.

Erkek gibi kadn da ilh deerler urunda fedakrlk yap-ma ve adanma ruhu tayordu. ehadete nail olmak, her ikisiiin de yce bir idealdi. Yahut da kadn ve erkekten biri, nef-

san arzularna dierinden daha dkn deildi. Birini eytanlazdeletirip dierine dokunmamak doru deildi. Heva vehevesini tanrlatranlar ne sadece erkekler ne de kadnlard.Dolaysyla birini toplum dzeni iin fitne kayna grp b-rn aklamak dil deildi. Toplumda bir yozlama varsa buher ikisinin eseri idi.

u hlde takva duyarll veya gnah ileme eilimi heriki cinste de vard (ems, 91/8). Ancak aldklar eitime ve yaa-dklar evre artlarna bal olarak bu konularda biri dierininnne geebilirdi. Bu durumu da, kadn veya erkein ftratylabalantl olarak deerlendirmek makul deildi.

lh Kelm insan muhatap alr. Onun geli amac, kadny-la erkeiyle beerin doru yola sevk edilmesidir. man, ibadet,

ahlk konularnda bir takm hedefler koyar. Erkek de kadnda bunlar gerekletirmek konusunda yeteneklidir. Yine buhedefleri gerekletirmek, u ayette olduu gibi, erkein olduukadar kadnn da sorumluluudur.

Allaha teslim olan erkekler ve teslim olan kadnlar, slamdinine iman eden erkekler ve iman eden kadnlar, taate devam

eden erkekler ve taate devam eden kadnlar, drst erkeklerve drst kadnlar, sabreden erkekler ve sabreden kadnlar,mtevaz erkekler ve mtevaz kadnlar, hayr yolunda infakeden erkekler ve infak eden kadnlar, oru tutan erkekler veoru tutan kadnlar, rzlarn koruyan erkekler ve rzlarn ko-ruyan kadnlar, Allah ok zikreden erkekler ve ok zikredenkadnlar var ya, ite Allah onlara mafiret ve byk bir mkfathazrlamtr. (Ahzab, 33/35).


26/128

CAM KADIN VE ALE26

Her birey, bu dnyada yapp ettiklerinden yarn Yce Ya-

ratcnn huzurunda hesaba ekilecektir. Bakas adna deil,her fert kendi adna sorgulanacaktr. Kadn da bir insan olaraksorumludur. Bu anlamda iman, ibadet ve ahlk konularndao, erkee baml deildir. Sonuta, dnyadaki inan ve fiille-rinden ahirette her biri sorumlu tutulacaktr. nk tercih vekararlarnda ikisi de zgr braklmtr. man ve kulluk kiiselbir tercihtir. Eer bu byle olmasayd, Kuran bizlere iman eden

Firavunun einden ve iman etmeyen Nuh ve Lut peygamber-lerin elerinden bahseder miydi? (Tahrm, 66/10-11).

Beraber Hicret, Beraber Davet Ettiler

Kurann daveti ilk dnemlerden itibaren kadnlar arasn-da da tevecchle karland. Hatta Allahn Reslne ilk iman

eden bir kadnd. Hz. Hatice validemiz bu erefe nail olmutu.Kadnn bu tevecchne armamak gerekir. nk yaananarpk dzende ona bir meta muamelesi reva grlyordu. Hakve hukuku, onur ve haysiyeti inenmiti. Acmasz hayat m-cadelesi, kabile savalar onu canndan bezdirmiti. Elindentutacak biri, feryadna cevap verecek bir ses aryordu. te bu

srete slam davetinin gelmesi, onu kula kulluktan kurtarpAllaha (c.c.) kul etmi, ksaca yeni bir hayat ona bahetmiti.

slam davetinin ilk dnemlerinden itibaren erkekler gibikadnlar da zorluklara ve skntlara beraberce gs germi-lerdir (Nis, 4/75). Onlar da yakc gnein altnda kzgn kumlarzerinde ikencelere maruz kalm, dinden dnmeleri iin her

trl eziyet kendilerine reva grlmtr. Allahn Reslne ilkiman eden kadn olduu gibi, ehadet mertebesine ykselen ilkmmin de bir kadnd.

Kadnlar da dier mminler gibi tam bir adanmlk ruhuierisinde slama balanmlard. Bu uurda mal ve canlarnvermeye hazr idiler. nk onlarn nazarnda Yaratann ho-nutluuna ermekten, bar ve esenlik yurduna kavumaktandaha yce ne olabilirdi ki? Sahabe kadnlar, dnya karlnda


27/128


ahireti tercih eden, bylece sonsuz gzelliklere talip olan kim-

selerdi. Nitekim slamn ilk ehidinin Ammar b. Yasirin annesiSmeyye olmas manidar deil mi?

Kadnlar, fiziksel olarak gsz ve elimsiz olabilirdi. An-cak iman dolu sineleriyle ok gl olduklar kesindi. Ne pa-hasna olursa olsun imanlarnda tavizsiz ve hasbi idiler. Onlarda erkekler gibi ehadet konusunda samimi idiler. lerinden

ehit olanlar vard. Dierleri de ehit olmay bekliyordu.Bask ve ikencenin artmas zerine Habeistana yaplan

hicrette mminler arasnda kadnlar da vard. Yine Medineyehicrete karar verilince inanan kadnlar evlerini, barklarn veok sevdikleri yaknlarn Mekkede brakp oraya gmler-dir. Ancak bu aamada hicret etmesine izin verilmeyen baz

kadnlar, kocalar ve yaknlar tarafndan iddet ve eziyete ma-ruz braklrlar. ile ve eziyet bu srete de onlarn yakasnbrakmaz. Doduu vatana, ayrld yaknlara duyulan hasretbarlarn yakar. Ancak Allah ve peygamber sevgisi her eyinstndedir.

Bu ileke kadnlar yaadklar onca skntya ramen ha-

yattan kopmamlard. Aksine Resl-i Ekrem Efendimizin mitbaheden tesellileri bir de Kurann hicret edenleri mjdeleyenayetleri onlar hayata balamt. man ve teslimiyet duygularncoturmutu.

Hicret eden kadnlarn arzularndan biri de, vahyin bizzatkendilerinden bahsetmesi ve amellerini tebcil ve takdir etmesiidi. nk bu onlar iin esiz bir moral ve tevik kayna olu-yordu. Nitekim mm Seleme, Kuranda kadnlarn hicretin-den bahseden bir ifade grmeyince, durumu Hz. Peygamber(s.a.s.)e sormutu. Bunun zerine de hicret edenlerin mk-fatlarn anlatan u ayet nazil olmutu:

Onlarn Rabbi de dualarna yle icabet buyurdu: Sizdengerek erkek, gerek kadn, hayr ileyen hibir kimsenin al-masn zayi etmem. nk siz birbirinizdensiniz, birbirinizden


28/128

CAM KADIN VE ALE28

farknz yoktur. Benim rzam iin hicret edenlerin, vatanlarn-

dan srlenlerin, benim yolumda ikenceye, zarara urayan-larn, benim yolumda savaanlarn ve ldrlenlerin, elbettekusurlarn rtecek ve elbette onlar Allah tarafndan mkfatolarak iinden rmaklar akan cennetlere yerletireceim. Engzel dller Allahn yanndadr (l-i mrn, 3/195).

Bu ayetin nazil olmasna sebep olan olayda dikkati eken

bir husus vardr. O da, ilh iltifata mazhar olma konusundakadnlarla erkekler arasnda bir yarn olduuna iaret edilmesiidi. Kadnlar bu adan erkeklere imreniyor, yaptklar amelle-rin bizzat kendilerine atfen ayetlerde zikredilmesini istiyorlard.Kadnlardan bu ynde birka defa talep gelmiti. lh radede onlarn bu isteklerini geri evirmemiti. Hem kadn hemde erkek ifade tarzlarnn getii ayetler gndererek, yaptklar

ameller dolaysyla kadnlar da ayrca tebcil ve takdir etmiti.Evet, Asr- Saadette kadnlarla erkekler arasnda bir yar var-d. Ancak bu, Yce Mevlnn iltifatna mazhar olmak, Onunkatnda makbul kullar arasna girmekti.

Allah Resl, kadna yeniden insan olduunu hatrlatmt.Bu sayede onlar, deerli ve onurlu varlklar olduklarn tekrar

kefetmilerdi. Daha nceleri kendilerine reva grlen onur krcmuameleyi hatrladka, slamn deerini daha iyi kavramlard.

Kadna kar aalayc ve metalatrc muamele artk sonbulmutu. nk kendilerine arka kan Allah Resl vard;zor durumda kaldklarnda yalnz deillerdi. Mazlum kadn-larn alayp szlamalar gayretullaha dokunmutu. Sonsuz

efkat ve merhamet sahibi Yaratc, ifade yerinde ise, durumael koymu, gnderdii ayetlerle hakszlklara kar onu kendihimayesi altna almt.

Yce Mevl, ileke kadnlardan Havlenin sitemine kulakvermiti. Tek bir kii de olsa onun ikyetini dinlemiti. nko, insanlk onuru incinen, haysiyeti rselenen kadnlar temsilediyordu. Bylece kadna kar zulm mekanizmasna dn-m zihar uygulamas ile ilgili son hkmn vermiti.


29/128


Konuya Kuranda yle temas edilmektedir: Kocas hak-

knda sana bavurup tartan ve hlini Allaha arzeden o ka-dnn szlerini elbette Allah iitti. Allah sizin konumalarnzdinliyordu. phesiz Allah her eyi iitir ve grr (Mcadele,58/1). Konu, Kuranda yer alm; dolaysyla kyamete dein,kadn hak ve hukuku konusunda Mslmanlarn ne denli titizolmalar gerektii aka ortaya konmutur.

Resl-i Ekrem Efendimiz, kadn aalanmlk ve paryalk-

tan kurtard. tilip kaklmasna, madur edilip hor grlmesinemsaade etmedi. Szne ve grne deer verdi. ltifat ediponurlandrd. Ona kar davranlaryla bu konudaki emir vetavsiyeleriyle daima insanlk cemiyetinin erefli bir yesi oldu-unu evresine retti.

Hz. Peygamber (s.a.s.), Medinede siyasi bir lider olarakMslmanlardan biat ald. Biat, siyasi bir szleme idi. Bu sz-lemede kadnlarn da muhatap alnmas, onlarn sosyal kimlik-lerinin tannmas adna nemli bir gelimeydi. Konu Kurandau ekilde gemektedir:

Ey Peygamber! Mmin hanmlar, Allaha hibir srette or-tak tanmamak hrszlk yapmamak, zina etmemek, ocuklarn

ldrmemek, hi yoktan yalan uydurup iftira atmamak, seninkendilerine emredecein mer olan herhangi bir konuda sanakar gelmemek hususlarnda sana biat etmeye geldiklerinde,sen de onlarn biatlarn kabul et ve onlar iin Allahtan af dile!nk Allah Gafurdur, Rahmdir (aff ve ihsan boldur) (Mm-tehine, 60/12).

Aslnda erkeklerden biat alnmas kadnlar adna da ge-erli kabul edilebilirdi. Cahiliye rfn dndmzde bunormal bir durumdu. slam ncesinde ataerkil bir toplumsalyap vard ve kadnlarn kendileri adna sosyal bir temsili szkonusu deildi. Dolaysyla biat konusunda onlara ayrca yerverilmeyebilirdi. Bununla beraber vahiy, kadnlarn biat talebinigrmezden gelmemitir. Biatla ilgili mzekker kalpl genel ifa-de tarzlarn bir tarafa brakarak kadnlarn mracaatna ayrca


30/128

CAM KADIN VE ALE30

yer vermitir. Onlardan biat alnmas, Hz. Peygamber (s.a.s.)e

bizzat emredilmitir. Bylece bir anlamda konunun hafifealnmasnn doru olmayacana iaret edilmitir. Kurann buyaklam, kadnn sosyal hayattaki saygnl asndan att

admlardan sadece biri idi.

Allah Yolunda Birbirine Veli (Yardmc) Oldular

Cenb- Hak insanla son elisini gndermitir. Kadnylaerkeiyle ona iman edenler, ahir zaman mmetini meydanagetirir. Bu mmetin temel baz zellikleri vardr. Bunlardan bi-risi de vasat mmet oluudur (Bakara, 2/143). Yani din ve dnyakonusunda her trl arlktan uzak, adaleti ve dengeyi temsiletmesidir. Bu topluluun, gerek insanln nasl olmas ge-rektii konusunda rnek olma sorumluluu vardr. Demek ki

kadnyla erkeiyle bu mmetin, dier din ve milletlere karnclk yapmas gerekir. Bugn, her ne kadar slam mmeti,bu grevini layk olduu ekilde yerine getiremese de, mmin-ler hibir zaman bu ideal ve mitlerini kaybetmezler. nk o,onlarn varlk sebebidir.

Erkeiyle kadnyla Mslmanlardan hep iyi, doru ve

gzel deerlere davet eden, iyiliin hkim, er ve ktlnmahkm olmas iin alan bir topluluk bulunur (l-i mrn,3/104). Bunlar, Allah Telnn emirlerini yapma, yasaklarndankanma konusunda birbirine destek kar, yardmlarlar. B-tn mminler bu yce deerlerin yaygnlamas urunda abasarf ederken, birbirinin velisidirler. Yani kardeini korur, onun

menfaatini gzetir, ona yardmc olur, gerektiinde onu temsileder. Yeryznde fitne ve fesadn engellenmesi iin, byle birvelayetin tesisi mutlaka gereklidir (Enfal, 8/73).

Kurann beyanyla cinsiyeti ve rk ne olursa olsun m-minler birbirinin kardeidir. Bu uhuvvet olarak isimlendirilir.Yine btn mminler arasnda velayet vardr. Yani onlar bir-biriyle yardmlama ve dayanma iindedirler. Bu ilh kelm-da tekrarlanan bir konudur (Mide, 5/55-56; Enfal, 8/72-73).


31/128


Kuranda velayet konusu, inanan kadn ve erkekler ara-

s ilikilerde ayrca ele alnr. Bu, dikkat ekici bir durumdur.Kuran burada genel hitap tarzndan uzaklaarak erkei ve ka-dn birlikte zikretmitir. Konu u ekilde beyan edilir:

Mmin erkeklerle mmin kadnlar birbirlerinin velileri,yardmclardr. Onlar iyilikleri tevik edip ktlkleri mene-derler. Namaz hakkyla yerine getirir, zekt verir, Allaha ve

Reslne itaat ederler. te onlar Allah geni rahmetine mazharedecektir. nk Allah azzdir, hakmdir (stn kudret, tamhkm ve hikmet sahibidir) (Tevbe, 9/71).

Burada erkek ve kadnn beraber zikredilmesini u ekildedeerlendirmek mmkndr: Kurann eril/mzekker ifadetarz, kadnn aleyhinde Cahiliyeden kalma bir takm anlayla-r destekler mahiyette yorumlanabilirdi. Dier bir ifadeyle dinemir ve yasaklar, kadn dlayacak tarzda erkek merkezli birekilde anlalma yoluna gidilebilirdi. te Kuran, muhtemelbyle bir ynelie frsat vermemek iin, kadnla erkei aynifade tarz ierisinde birlikte zikretmi olabilir. Bylece kadnnkonumuyla ilgili olarak toplum hayatnda hedefledii ilerlemeve gelimeyi daha salam bir zemine oturtmay hedefleyebilir.

Kuranda insanl meydana getiren bu iki cins arasndaiman bandan kaynaklanan bir velayetten bahsedilir. Dolay-syla Kurann dilinde bu iki cins, birbirinin rakibi deil, aksinebirbirinin yardmcs ve koruyucusudur. Bylece mmeti mey-dana getiren bu iki birey, ilh dava etrafnda birlemektedir.Bu davann ycelmesi ve ykselmesi iin birbirine kol kanat

germektedirler. Her ikisinin de esas gayesi, yeryznde tevhi-din, iyiliin, gzelliin ve hayrn yerlemesi, irkin, hakszln,errin ve fesadn kaldrlmasdr.

Velayet kavramyla Kurann, kadnla erkek arasnda bir stbilin oluturmay hedefledii anlalmaktadr. Yce deerleretrafnda bir birliktelii ngrmektedir. Bu yaklamyla Kuran,kadn hafife almann, onu Mslman toplumun ikincil bir ye-si olarak grmenin yanllna iaret etmektedir. Yine kadnla


32/128

CAM KADIN VE ALE32

erkein yce dava etrafnda, ayn duygu ve heyecan yaamala-

rn hedeflemektedir. Ksaca kadn, bu yce davann yardmcbir yesi, ikinci sradan bir destekisi deil, asl yesidir.

Yine bu ifadelerle, kadn erkek arasnda bir kartlk ve re-kabetin kabul edilemez olduu ortaya konmaktadr. Aksinehayr, iyilik, gzellik, bar ve adalet konusunda dayanmaierisinde olmalar gerektii vurgulanmaktadr. Dier taraf-

tan mmin kadnla mmin erkein bu yce davaya beraberceomuz vermeleri, onun eit mensuplar olmalar, kadnn geldiikonumu gstermesi asndan dikkat ekicidir.

Mmin kadn ve mmin erkekler arasnda, nail olacaklarmkfat konusunda da bir ayrm sz konusu deildi. manla-rna yarar gzellikte ameller sergiledikleri takdirde, ilh bir

vaat olarak ho ve huzurlu bir hayat yaayacaklar, en gzelekilde mkfatlandrlacaklard (Nahl, 16/97). Cennete girip s-nrsz nimete kavuacaklard (Mmin, 40/40).

Kadnn faydal amel ve iler yapmasnn alan sadece evideildi. Byle bir snrlama yoktu. Evet, o, annelik vasf do-laysyla belki hayatnn belirli dnemlerinde ev merkezli bir

hayat srmek mecburiyetinde kalabilirdi. Veya kadn, tabiatsebebiyle erkek gibi her alana giremeyebilirdi. Bu, bir naksada deildi. Ancak sonuta o da, mmetin bir ferdi olarak sosyalbir varlkt. Mslman kimliinin bir neticesi olarak bir takmfaaliyetler iinde bulunabilirdi. Hatta eitim, retim veya iratfaaliyetlerinde grev almas gerekebilirdi. Veya zihni, mesleki,edebi ve estetik yeteneklerini gelitirmek isteyebilirdi.

Bahsedilen faaliyetler, Mslman kadnn doal hakk hattayerine gre sorumluluu idi. Bunlarn kstlanmas sz konusudeildi. Dolaysyla Ahzb sresinde Allah Reslnn elerine,mminlerin annelerine yaplan emri, dier mminleri balaycolarak deerlendirmek makul deildir. lgili ayetlerden, diermmin kadnlarn almas gereken dersler phesiz ki vardr.Bununla beraber, sz konusu dzenlemelerin, ilk plnda Hz.


33/128


Peygamber (s.a.s.)in aile hayatna ait olduklar aktr (Ahzb,

33/30-34, 53).Bu ayetlerde anlatlan uygulama, nbvvet makamnn eref

ve vakarn korumakla ilgilidir. nk onlardan zuhur edecekmenf bir hareket, sadece kendilerini vebal altnda brakmaya-cakt. Ayn zamanda peygamberlik makamn g durumda bra-kacak, belki de ilh davetin irat ve tebliine glge drecekti.

Peygamber Mescidinde Beraber diler

Daha nce de anlattmz ekilde Asr- Saadette kadnlar,vahyin oluturduu artlar sayesinde toplum hayatna katl-dlar. nk bu cesaret ve gveni kendilerinde bulmulard.Bylece slamn yaylmasnda rol aldlar, tebli faaliyetine katl-dlar. alma ve ticaret hayatna itirak etiler. Savalarda destek

hizmetlerinde bulundular. Yaral askerlere tbb hizmet verdiler.Kadnlar, Vahiy Elisinin ilim ve irfan meclislerine devam etti-ler. Sorularyla ilme olan itiyaklarn gsterdiler. Bylece onlar,ftr yap ve yetenekleri erevesinde sosyal hayata itirak ettiler.mkn ve kabiliyetleri nispetinde kutlu slam toplumunun ge-limesine ve glenmesine katk saladlar.

Toplumun bir paras olan kadnlarn, Peygamber Mesci-dinden uzak kalmalar elbette ki dnlemezdi. Nitekim bay-ram ve Cuma namazlarna katldlar. Hz. Peygamber (s.a.s.)inhutbe ve nasihatlerini dinlediler. Vakit namazlarna devam etti-ler. Cemaat olmann sevabndan, feyiz ve bereketinden istifadeettiler. Gecenin karanlnda dahi Allah Reslnn arkasnda

saf balayarak gnllerini aydnlatmann yollarn aradlar. On-

larn vakit namazlarnda camiye devam etmelerine mani olmakisteyenler oldu. Ama Hz. Peygamber (s.a.s.) bunlara frsat ver-medi. Allahn kadn kullarn Allahn mescitlerinden uzakla-trmaya kimsenin hakk olmad uyarsn yapt (Buhr, Cuma, 13).

Asr Saadette slam toplumunun kalbi Mescid-i Nebevdeatyordu. Hayatn nabzn orada tutmak, ritmini orada test et-mek mmknd. Oras maneviyatn btn derinlii ile soluk-


34/128

CAM KADIN VE ALE34

land bir yerdi. Kurann aydnlatt, hikmet dolu ayetlerinin

retildii bir meknd. Bu kutlu mescit, ilim, irfan, feyiz ve be-reketin kayna idi. Oradan beslenen gnller, topluma Allahn

boyasn ve vahyin ilhamlarn tayorlard. Dolaysyla Ashabnkadnlarnn buraya devam etmemeleri mmkn myd? Buonlarn toplumdan kopmalar, vahyin aydnlndan mahrumolmalar anlamna gelmez miydi?

Asr- Saadet, manevi ve ahlk deerlerin coku ile yaan-d bir dnemdi. Ne var ki sonraki asrlarda bu coku ve he-

yecan ayn lde devam etmedi. Aslnda bu, btn dinlerintarihinde yaanan bir gereklikti. Dolaysyla Hz. Peygamber(s.a.s.) dneminde kadnla ilgili gerekleen zihniyet deiik-lii, ayn etkinlikte devam etmedi. Eski alkanlklar, kadnla

ilgili olumsuz bir takm yarglar yeniden nksetti. Kadn, zelhayat erevesinde deerlendirilmeye baland.

Bu srete rf ve detler, yaanan yerel artlar din deer

ve normlar eklinde algland. Ayet ve hadis yorumlarnda dabu damar gittike glendi. Toplumsal hayatta yaanan fitnede buna gereke gsterildi. Fesadn yaygnlamas sebebiyle

kadnn soka kmasnn pek uygun olmayaca temas i-lendi. Neticede kadn, yaanan sosyolojik ve kltrel artlarnbir sonucu olarak toplumsal hayattan uzak dt. Bu aradamabedin o manevi ikliminden de yeterince istifade edemezoldu. Cemaate devam ederek sevap kazanmann, peygamberin

bu konudaki mjdelerine nail olmann manevi cokusunu pekyaayamad. Cemaatin kazandrd feyiz ve bereketi eve, soka-

a, hayata tamann gzelliinden mahrum oldu.

Resl-i Ekrem sonras dnemlerde Kutlu Nebinin uygula-

masyla badamayan talihsiz bir gelenek olutu. Camiler, ilkdnemlerdeki sosyal fonksiyonlarn kaybettikleri gibi kadn ce-maatlerini de kaybettiler. Aslnda kaybedenler camiler deildi.

Kaybedenler, kadnlar ve slam toplumuydu. nk camiler,arnma ve tefekkr yerleri idi. Manevi coku, ruhani ycelme


35/128


ve ykselme meknlaryd. Dolaysyla buralardan uzak kal-

mak, bu deerlerden uzak kalmaya edeerdi.

Hz. Muhammed (s.a.s.) ve Hz. Zekeriya (a.s.):Kadnla Mabedi Buluturdular

Zulm, cinsiyet tanmaz; geldii zaman gszleri, zayflararesiz brakr ve sindirir. Kuran, tarihin akn bir cinsiyet

atmas merkezinde ele almaz. Ancak hayatn acmasz artlaraltnda, erkee gre kadnn bu olumsuz artlardan daha fazlamadur olduu anlalmaktadr. Onlara asl sahip kanlar dapeygamberler olmutur. Hz. Peygamber (s.a.s.) de bunlardanbiriydi; onlar koruyup kayrmtr. lgili Kuran ayetleri ve Hz.Peygamber (s.a.s.)in uygulamalar bunun ak belgeleridir.Resl-i Ekrem Efendimizin nbvvet dnemini bir ynyle

kadnn izzet, onur ve eref sahibi olma sreci olarak deerlen-dirmemiz mmkndr.

Kadnn mabetten koparlmasna Hz. Peygamber (s.a.s.)msaade etmemiti. Zekeriya Peygamberin de bu konudakisoylu abasn hatrlamak gerekir. Onun dneminde de kadn-lar Sleyman Mabedinde hizmette bulunmuyorlard. Oradan

dlanmlard. Nitekim Hz. Meryemin kk yata oraya yer-lemesi iin din adamlar ayak diremilerdir. nk bu onlaragre Mabedin hrmetine saygszlkt ve onun kutsallyla aslabadamayan bir durumdu. Ancak Allah Tel, Mabet hizmetineadanan Hz. Meryemi gzellikle kabul buyurdu (l-i mrn, 3/37).

Kk Meryem, bir iek misali Mabette yetiti. Byyn-

ce de tapnak hizmeti sebebiyle vakitlerinin ounu SleymanMabedinin bir kesinde geirdi. Rabbiyle ba baa kalmak,Ona tazarru ve niyazda bulunmak, en ok holand anlaryd.nk Rabbi ona yrekten kendisine balanmasn emretmi-ti. Rk edenlerle beraber rk etmesini, huzurunda secdeyekapanmasn buyurmutu (l-i mrn, 3/43).

Kadnla mabedin bu bulumasnda rehberlii bir peygam-ber yapmt. O da Zekeriya Peygamberdi. Zorluklar amasnda


36/128

CAM KADIN VE ALE36

Hz. Meryeme desteki olmu ve daima onu koruyup kollam-

t. Tpk son eli, Resl-i Ekremin mabetle kadn buluturma-snda olduu gibi.

Sonu

Gnmzde yolu camiye den kadnlara, ne yazk ki ca-minin en izbe ve lo yerleri reva grlmektedir. Byle bir gele-nek ve mimari yaplanma sz konusudur. stelik Ne iin varburada der gibi yaklamlara da muhatap olabilmektedirler.nk Allahn mescitleri sadece erkeklere mahsus meknlargibi alglanmaktadr. Caminin cem edici vasf, kuatc ve bir-letirici zellii gz ard edilmektedir. phesiz ki bu durum,cami ve kadn ilikisi balamnda slami hakikatlere ve Resl-iEkrem Efendimizin uygulamasna ters den arpk bir zihni-

yeti temsil etmektedir.Bugn toplumumuzda insanlarn slam hakkndaki bilgi d-

zeyleri zayftr. Her hafta en azndan Cuma hutbesini dinlemele-rine ramen byle bir durum sz konusudur. Ancak kadnlarndin konusunda daha da yetersiz bir bilgi seviyesinde olduklarnsylemek zor deildir. nk onlar, caminin bu bilgilendirici

ve eitici yanndan erkekler gibi istifade edememektedirler.Bahsedilen problemli anlayn bir neticesi olarak erkekler,

mabedi, kadnlarla paylamaya pek istekli grnmemektedirler.Bu konuda rahatsz edilmek istememektedirler. Gereke olarakda kadnn, caminin adap ve erknna riayet etmediinden ik-yet edilmektedir. Eer byle bir durum varsa, bunu anlamak

da zor deildir. nk asrlardr kadnlar mabet atmosferini er-kekler gibi teneffs etmediler ki. Erkeklerin sahip olduu ansasahip olmadlar ki. Dolaysyla bu anlamda belki bir eitimeksiklii sz konusudur. Dolaysyla bu da, yine kadnn camiortamnda bilgilendirilmesi ile eitim ve retimle giderilecekbir problem deil midir?

Erkek cemaatin bu konuda daha bilinli ve anlayl olma-s gerekmez mi? Allah sevgisi, peygamber sevgisi, ksaca her


37/128


trl iman ve ahlk deeri paylatklar kadnlarla mabedi de

paylamalarndan daha doal ne olabilir? Tevhit dininin hedef-lerinden birinin de, namaz yoluyla mminler arasnda birlik veberaberlik ruhunu glendirmek olduu bilinmektedir. yleise, ailede, toplumda beraber olduklar kadn kardelerle ma-bette de beraber kyamda durmak, Allahn huzurunda berabersecde edip rk etmek, slamn ruh ve amacna daha uygundeil midir? Ksaca mminler, Allah (c.c.)n mabetlerinde er-

kek olsun kadn olsun, mmin kardelerine yer ayrmann, dinve ahlk bir grev olduunu bilmeliler. Allah (c.c.) kendilerinecennetten bir kk ihsan edecei heves ve arzusuyla imar veina ettikleri camileri de artk byle bir dnceyle imar veina etmeliler.

Kuran, Hz. Peygamber (s.a.s.)in sohbetini dinlemek ve

ona daha yakn olmak isteyen Bedir sava gazilerine yer ver-menin, Allah (c.c.)n engin rahmetine vesile olacan bizlereyle haber vermektedir: Ey iman edenler! Size, Meclislerdeyer an denildii zaman an ki, Allah da size genilik versin.Size, Kalkn, denildii zaman da kalkn ki, Allah iinizden ina-nanlarn ve kendilerine ilim verilenlerin derecelerini ykseltsin.Allah, yaptklarnzdan hakkyla haberdardr (Mcadele, 58/11).

Grld gibi Reslullahn sohbetine gelenlere yer ayr-mak, dnya ve ahirette ilh rahmet ve bereketin tecellisinesebep olmaktadr. Bu gn de, Allah (c.c.)n ayetlerinin veReslnn hadislerinin retildii mabetlerde kadn cemaateyer ayrmann veya buralar bu ekilde imar ve ina etmenin,ilh rahmet ve efkate sebep olacanda kuku yoktur. Yine

bu amellerin, ilim ve irfan sahiplerinin Allah (c.c.) katndakimakam ve mevkilerini yceltecei muhakkaktr.


38/128

Erkek sahabiler gibi hanm sahabilerde Mescidn-Nebde Kuran dinleyiprenmi, ilim halkalarna ahit olupfaydalanm, orada yaplan vaaz venasihatlerden haberdar ve hissedarolmulardr. Bu sayede erkek sahabiler gibihanm sahabiler de kendilerinden sonrakinesillere rneklik etmitir.


39/128

39

Prof. Dr. Rait KkDin leri Yksek Kurulu Bakan

Mescidn-Neb veSahabe Hanmlar

Cenb- Hak insanolunu, erkek ve kadn diye ikiayr cins olarak yaratm ve birbirlerini tamamla-snlar diye deta bir btnn iki eit paras klmtr. nsan

neslinin sonsuza dein devam Allahn bir emri ve hikmetiolmak zere bu ikilinin izdivac ile mmkn olacaktr. Yce

yaratc her iki cinse ayn zellikte duygular ihsan etmitir.

Her ikisini deerli klm; birbirine muhabbet ve lfet etme-

lerini ltfetmi, dilimizde kullandmz en gzel kelime-

lerden biri ile ifade edecek olursak birbirine e eylemitir.

Kuran- Kerim, inanan erkekler (mminn) ve inanan ka-dnlar (mmint), Allaha teslim olmu erkekler (mslimn)

ve Allaha teslim olmu kadnlar (mslimt) vlecek nite-

liklerini anarak, sayarak birlikte zikreder (Ahzb, 33/35). Dola-

ysyla sadece cinsiyet farklar sebebiyle birini dierine stn

tutmaz. stnln, insann kendi elinde olan, alp a-

balamak, Allaha kar sorumluluklarn en iyi ekilde yerinegetirmek, nitelikli Mslman olmak ve stn ahlaki vasflar

kendisinde bulundurmakla elde edilebileceini ve bunun

Kuran kavram olarak nihai adnn takva olduunu bize

beyan buyurur. Dolaysyla takva, erkek ve kadn hepimizin

yarabileceimiz ve en stn mertebesine ulama imknna

sahip olduumuz bir alandr. Kadn ve erkek Allahn emri


40/128

CAM KADIN VE ALE40

olan tm ibadetlerde neredeyse mterektir. Baz ibadetler

asndan (Cuma namaz gibi) kk farkllklar olsa bile,birine farz olan dierine de farz, vacip olan dierine de va-

cip, snnet olan dier cinse de snnettir. slam toplumunda

vazife ve sorumluluklarda biyolojik ve psikolojik unsurlarn

nemle dikkate alndn da gz ard etmemek gerekir. Bu

durum, Allah Telnn erkek ve kadn farkl zelliklerle

donatm olarak yaratna son derece mutabktr.

Resl-i Ekrem Efendimiz, Allahtan ald ilahi ary, er-kek kadn mmetin tm fertlerine tebli etmi, ulatrmtr.lahi mesaja uyup kendisine iman eden ve ilk Mslman olannbir kadn oluunu daima hatrlam, elerine ve ashabna dahatrlatmtr. Peygamberimiz, erkek sahabeler ile kendi ko-

numlar ve grevleri leinde ilgilendii kadar ayn lleriinde sahabe hanmlar ile de ilgilenmitir. slam toplumlarndasahabe erkekler gibi sahabe hanmlarn adlar da saygyla anlpmuhafaza edilmi ve onlarn hayat hikyeleri de birinciler kadardeerli bulunup korunmutur. Sahabe hayatn konu alan tmeserlerde, sahabe erkeklerle birlikte sahabe hanmlara da yer

verildiini grrz. Bu durum, mmetin eitim ve retimi,rnek alaca ideal kiilik ve kimlikler asndan byk nemarz eder. Nitekim bunun tezahrlerini her asrda her corafyadamahede etmek mmkndr.

Medine-i Mnevverede Peygamber Efendimiz (s.a.s.)inkurduu ilk mescid (Mescidn-Neb) ibadet merkezi, ilim mer-

kezi, eitim ve retim merkezi olmann yannda, toplumla il-gili her trl almann ve faaliyetin merkezi olma zelliini detamakta idi. Btn bu zellikler mescide sahabe hanmlarngelip gitmesine de imkn vermekteydi. Ayn zamanda sahabehanmlar bu sosyal ilikiler sebebiyle Medinedeki Mslmankardelerinin meseleleri ve ihtiyalar ile ilgilenme imknnada sahip olabiliyordu. Onlarn, Resl-i Ekremin mescidindevakit namazlarn kldklarn, birok sahih rivayet ve bilgiden


41/128

MESCDN-NEB VE SAHABE HANIMLAR 41

hareketle yakinen bilmekteyiz. Nitekim Peygamber Efendimiz

(s.a.s.), mescitte namaz klan erkek, kadn ve ocuklarn safdzeninin nasl olacan onlara retmitir ve bu konudaki

sahih bilgileri bata hadis eserlerimiz ve onlardaki rivayetlerden

hareketle fkh kitaplarmz konuya yeterli miktarda ve akla-

yc mahiyette yer vermitir. Bugn genel anlamda camilerimiz-

deki erkek-kadn saf dzeni ve mekn ayarlamasnn kkeni bubilgilere dayanr. Tpk erkek sahabiler gibi hanm sahabiler de

Mescidn-Nebde Kuran dinleyip renmi, ilim halkalarna

ahit olup faydalanm, orada yaplan vaaz ve nasihatlerdenhaberdar ve hissedar olmulardr. Bu sayede erkek sahabiler

gibi hanm sahabiler de kendilerinden sonraki nesillere rnek-

lik etmitir.

Sahabe hanmlar Mescidn-Nebdeki birliktelikleri sa-yesinde birbirleriyle daha yakndan tanp kaynam, arala-

rndaki dostluklar, sevgi balar, mterek ideale sahip olu,

bilgiyi paylama, maddi manevi yardmlama duygular g vekuvvet kazanm ve bu sayede karmza hanmlar asndan da

bir rnek nesil kabilmitir. Btn bu olularn ilk ve belki

yegne mteharrik g merkezinin Mescidun-Neb olduunusylememiz mbalaal saylmaz.

Resl-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.), erkek sahabilerin sorula-

rn cevaplandrma, bilmedikleri konularda kendilerini eitme,

varsa problemlerine zm arama maksadyla haftann belirlibir gnn onlara ayrmak suretiyle kendi mescidinde birlik-

te olmay kararlatrmt. Esasen erkeklerin buradaki eitimve retimden elde ettikleri bilgileri aileleri ile paylamalarn

da tavsiye etmekteydi. Fakat sahabe hanmlar bununla yetin-

meyerek Peygamber Efendimize, aralarndan setikleri elilerignderip kendileri iin de belirli bir gn ayrmasn ve doru-

dan kendisinden renmeyi, sorularn kendisine yneltmeyi

istediler. Esasen bir muallim olarak gnderildiini ifade eden

Peygamberimiz (s.a.s.), bu istee olumlu cevap vererek, onlar


42/128

CAM KADIN VE ALE42

iin de ayr bir gn ayrd ve o gnde sadece sahabe hanmlar

ile ilgilendi; renmek istediklerini ve kendisinin retmekistediklerini onlara dorudan retti, sorularn cevaplandrd,meselelerine zm yollar gsterdi. Sahabe hanmlar, belkihay ve edep duygularnn engel olmas sebebiyle dorudanpeygambere soramadklar birtakm sorular mminlerin an-neleri olan peygamber eleri araclyla ona ynelttiler ve ce-vaplarn kendisinden aldlar. Bylece ilmin, bilginin yaylmasve bunun yannda ahlk ve edebin, bugnk ifadeyle dillen-direcek olursak slami kltrn hayat tarz hline gelmesindeerkek-kadn tm sahabilerin hizmeti ve himmeti oldu. Hadiskitaplarmzda Peygamberimize sorulan sorular ve onun verdiicevaplar nemli bir yekn tekil eder. Btn bu etkinliklerinmerkezini de yine Mescidn-Nebnin tekil ettiini belirtmek

gerekir.

Peygamber Efendimiz (s.a.s.)in bizim iin son derecenemli ve dikkat ekici olan bir tavr da, mescide gelmek iste-yen hanmlarna mani olmak isteyen erkek sahabileri uyarmasve onlar byle bir davrantan menetmesi, sahabe hanmlarncamiye gelmesine engel olmamalarn emretmesidir. Peygambe-

rimizin bu emir ve tavsiyelerinin fazileti sebebiyle sadece Mes-cidn-Neb ile snrl olduunu sylemek hibir ekilde isabetlisaylmaz. Zira sahabe hanmlarn o gn iin Medinenin iindeveya kenar mahallerinde bulunan baka mescitlere gittikleri desabittir. Nitekim kblenin deimesi ile ilgili rivayetlerde, Kubamescidinde sabah namaz klan sahabilere o gece gelen vahiy

sonucu kblenin Kabe ciheti olduu haber verilince, yn amcihetine doru olan cemaat tam aksi istikamete ynelmi, oanda camide bulunan sahabi hanmlardan Sveyle binti Eslemolay naklederken: Kadnlar erkeklerin yerine, erkekler de ka-dnlarn yerine getiler; geri kalan rekat Beytl-harem (Kabe)istikametine doru kldk demitir (bn Hacer, Fethul-Br, Msr. ts.II, 52). Grld gibi sabah namaznda bile Kuba mescidindeerkeklerle birlikte kadnlar da namaz klmakta idi. Buhr ve


43/128


Mslimin Sahihleri bata olmak zere hadis kitaplarmzn

hemen tamamnda kadnlarn mescide gitmeleri ile ilgili ms-takil blmlere yer verilir. Mminlerin annesi Hz. Aie, mmi-ne hanmlarn balarn ve bedenlerini rtm olarak Resl-iEkrem ile birlikte sabah namaz kldklarn ve namazdan sonrahenz ortalk aarmam iken evlerine dndklerini, dnerkende onlar kimsenin tanyamadn rivayet eder (Buhr, Mevk-ts-salt 27). Hz. Aie ve baka sahabilerden gelen rivayetlerde,yats namaz bata olmak zere dier vakitlerde kadnlarnMescidn-Nebide namaza itirakleri ile ilgili rivayetler, hadiskitaplarmzn ilgili bahislerinde yer alr. Bunlarn her birini ayrayr naklederek sz uzatmak yerine, iin aslna taalluk edenbilgilerin kaynann bu sahih rivayetler olduunu belirtmekleyetinmek istiyoruz. Ancak konunun eitli boyutlarna aklk

getirmek ve hkme medar olan rivayetlerin bir ksmna iaretetmek de isabetli olacaktr.

Abdullah b. mer, Resl-i Ekremin yle buyurduunubize nakleder: Hanmlarnz gece namaz iin mescide gitmekzere sizden izin istediklerinde kendilerine izin veriniz. (Buhr,Ezan 162; Cuma 13; Mslim, Salt 137, 139)Gece namaz tabiri, sadece

teheccd namaz iin kullanlan bir tabir olmayp, hatta bun-dan daha ok sabah ve yats namazlar iin de kullanlmaktadr.nk bu namazlarn vakti, gecenin iki ucuna rastlamaktadr.Hz. mer, sahabe hanmlarnn sabah ve yats namazna mes-cide gelmelerini ho grmyor, hatta onlara kzyordu. Fakatkendi hanm sabah ve yats namazn mescitte cemaatle birlikte

klyordu. Kendisine, kocasnn nasl engel olmad soruldu-unda, merin benim camiye gelmeme engel olmasn nleyenReslullahn u szdr: Allahn kadn kullarn Allahn mes-citlerine gitmekten alkoymaynz. Bir rivayette: Hanmlarnzsizden mescitlere gitmek iin izin istediklerinde, onlarn mescit-lere gitmelerine engel olmaynz cevabn vermitir. (Buhr, Ezan166; Mslim, Salt 134-135, 137, 140)Hatta ayrntsn ok nemse-memiz gereken bir rivayette Peygamberimiz (s.a.s.): Kadnlar


44/128

CAM KADIN VE ALE44

sizden izin istediklerinde onlar mescitlerdeki nasiplerinden

(huzz) alkoymaynz buyurmulardr (Ahmed b. Hanbel, Msned,II, 90, 140, 156). Demek ki, mescitlerde ibadet, taat, ilim, eitim,retim, sosyalleme vb. hem erkek hem kadn iin mescit vecamilerden elde edilebilecek birer nasiptir; bunlara engel olun-mas da vebali mucip olup, caiz deildir. Hz. merin oluAbdullah, bir gn aralarnda sahabe ve tbiinden kimselerin debulunduu topluluk iinde Peygamber Efendimiz (s.a.s.)in ka-

dnlar mescitlere gitmekten menetmenin caiz olmad, onlarnda mescitlerden nasiplerini almalar gerektii ynnde bizzatAllah Elisinden iittii szleri nakletmiti. Orada bulunan-lardan biri olan Bilal bni Abdullah: Allaha yemin ederim kibiz onlar elbette menederiz diye kar kt. Bunun zerineAbdullah bni mer, o gne kadar kendisinden asla iitilme-

dii kadar sert ve knayc szlerle Bilale deta hakaret edip:Ben sana Reslullah (s.a.s.)n szn haber veriyorum; senise vallahi menederiz diyorsun. Bylece o, Allah Reslnnsznn ve hkmnn olduu bir konuda baka sz ve hk-mn olamayacann dersini vermek istemiti (Mslim, a.g. kitapve hadisleri). Bu rivayetleri oaltmak mmkndr. Bunlardananlamamz gereken gerek ve karmamz gereken ders, Al-

lahn son elisi Resl-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.)in hanmlarnmescide gitmelerine, orada ibadetlerini yapmalarna, eitim veretimlerini almalarna, meru sosyal etkinliklere katlmalarnaengel olmad, tam aksine bunlarn nn at, engel olmakisteyenlere de msaade etmedii hakikatini grmemiz gerekti-idir. Btn bunlardan sonra, slam toplumlarnda bu yndeki

engellemelerin dinden kaynaklandn sylemek kabul edile-

mez. Mslmanlara den grev, hanmlarn camilere gelme-lerine, girmelerine, orada dinin kurallar iinde bulunmalarnaengel tekil edecek yaplanmalar varsa bunlar ortadan kaldrp,mmetin erkekleri yannda hanmlara da mescit ve camilerdenen iyi ekilde yararlanma imknn salamak olmaldr.

Medine mescidinde sahabe hanmlarn sadece farz namazlardeil, nafile namaz kldklarn da grmekteyiz. Enes b. Mlik,


45/128


Resl-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.)in bir keresinde Mescidun-Ne-

bye girdiinde iki direk arasna bir ip gerildiini grnce Buip nedir? diye sorduunu, ashabn: Bu ip Zeynep validemizin-dir; yorulup takatsz dnce ona tutunur dediklerini, bununzerine Peygamberimizin: Hayr, onu znz. Sizden birinizkendisini zinde hissettiinde nafile- namaz klsn; yorgun d-p geveklik hissedince de otursun buyurduunu bize haberverir (Buhr, Teheccd 18; Nes, Kyml-leyl 17). Baz hadis rihleri

ve fakihler, bu hadisten hareketle, mescitte sadece erkeklerindeil kadnlarn da snnet ve nafile namaz klmalarnn caizolduu hkmn karmlardr.

Urve bni Zbeyr, Hz. merin -Ramazan aynda- teravihnamaz klmak zere erkek kadn tm insanlar mescide top-ladn, bey bni Kabn erkeklere, Temm ed-Drnin de

kadnlara namaz kldrdn haber verir (bni Hacer, Fethul-Br,V, 56). Mescidn-Nebde kadnlarn ayr bir cemaat hlindesnnet/nafile namaz kldklar sabittir. Ayn ekilde Hz. Ali deerkeklere ayr kadnlara ayr bir imam tayin etmiti. Btn burivayetler Hz. Peygamber (s.a.s.)in lem-i bekya intikalindensonra da hulefa-i ridnin mmin kadnlarn camiye ve cema-ate devamn saladklarn gstermektedir.

Gnmzde kadnlarn camiye devam ve cemaate itiraki,zaman zaman birtakm evrelerde mnakaa konusu olmak-tadr. Bizim Resl-i Ekrem Efendimiz (s.a.s.)in salnda veondan sonraki drt halife dneminde sahabe hanmlarn camive cemaatle ilgi ve ilikilerine ynelik baz rivayetleri zikret-memiz ve onlardan hareketle eitli zaman dilimlerinde fakih-lerin hkm sadedinde sylediklerine ksaca iaret etmemizinsebebi, gnmze k tutucu zellikler tamalar sebebiyledir.Bu ksa yazmzda ilgili rivayetlerin ve deiik hkmlerin okaz bir blmne iaret edebildiimizi ifade etmekle yetinmekistiyoruz. Ancak bu kadarnn bile gnmze k tutmaya veyolumuzu aydnlatmaya yetecei kanaatinde olduumuzu da

ilave etmeliyiz.


46/128

slamn ilk yllarnda camilere gitmekerkekler iin ne kadar nemli ise, kadnlariin de ayn derecede nemli ve gerekliydi.yleyse Mslman toplumlarn maddi vemanevi ynden kalknmalarnn topyeknbilgilenmeyle mmkn olaca gereinigz ard etmemek gerekir.


47/128

47

Prof. Dr. Hseyin YILMAZCumhuriyet niversitesi lahiyat FakltesiDin Eitimi Anabilim Dal retim yesi

Kadnlarn EitimindeCamilerin Rol

Giri

K

urulduu dnemden itibaren bnyesinde din, idar,

sosyal, kltrel ve eitsel nitelikli pek ok hizmetin

yrtlmesine zemin tekil eden camiler, tarih boyunca s-

lam medeniyetinin gelimesinde en nemli rol oynamtr.

Yaygn din eitiminin en kapsaml bir ekilde uyguland

yer phesiz camilerdir. Camilerde gerekletirilen eitim

almalarnn temel amac, topluca ibadet ederek birlik u-

urunu glendirmek, insanlara dorular anlatarak maddve manev ynden huzurlu bir toplum oluturmaktr. Bu

amaca ynelik olarak Hz. Peygamber (s.a.s.), hicretten he-

men sonra toplumun btn iin eitim-retim seferberlii

balatm ve camiyi bu yndeki almalarn merkezi hline

getirmitir.Kadnlarn camiyle yaknl, drt halife dneminde de de-

vam etmitir. Hz. mer (r.a.) ile bir kadn arasnda yaanan

ve asrlardr dilden dile anlatlan mehur diyalogu neredeyse

bilmeyenimiz yoktur. Camideki bir kadn, hutbede evlenecek

erkein nikhlanaca kadna verecei mehrin miktarnn snr-

landrlmas konusunu ileyen Hz. mer (r.a.)i oturduu yer-


48/128

CAM KADIN VE ALE48

den uyarm ve Nis Sresinin 20. ayetini okumutu. Kadn

hakl bulan Hz. mer (r.a.), kendi grnden vazgemiti.1

Hz. Peygamber (s.a.s.) ve drt halife dneminde kadnla-

rn camiye gitme gelenei, zaman ierisinde deiime uram

ve Emevlerden sonra kadnlarn sosyal, siyasal ve ekonomik

alanda olduu gibi din alandaki yeri de sorun hline gelmitir.

Kadnlarn camiye gitmelerini ho karlamayan anlay, baz

rivayetlerle temellendirilmeye allmtr.

Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde cami eitiminin hedef

kitlesi, ocuk-gen, yetikin-yal ve kadn-erkek ayrm gze-

tilmeksizin btn Mslmanlardan oluuyordu. Gnmzde

ise bu durum deimitir. Erkekler, ibadet ve eitime ynelik

olarak camiyle ilgisini bir ekilde srdrrken, kadnlarn ge-nellikle camiye devam etmedikleri ve cami eitiminden yete-

rince yararlanamadklar anlalmaktadr. Kadnlarn camiden

uzak kalmas, slam toplumlar iin nemli bir sorundur. n-

k kadnlar camilerden uzak tutmak, onlar cehalete terk et-

mek demektir. Dolaysyla camilerin tarihten beri sregelen bu

misyonunun gnmzde daha da glendirilmesi, lkemizingelecei asndan son derece nemlidir. te bu yazmzda Hz.

Peygamber (s.a.s.) ve rit halifeler dnemindeki uygulamalara

deinilecek, gnmzde kadnlarn cami eitiminden yeterince

yararlanamamalarnn nedenlerinden bahsedilecek ve gelecee

ynelik baz neriler sunulacaktr.

Tarihten Gnmze Kadnlar ve Camiler

nsan haklar konusunda nemli dzenlemeler getiren s-

lam dini, kadnla ilgili teden beri sregelen yanl anlaylar

dzelterek, kz ocuklarnn da erkekler gibi Allahn bir ltfu

olduuna dikkat ekmitir. Kadnn kiilik hakk korunmu,

1 Abdrrezzak, Musannef, 6/180 Hadis no: 10420


49/128

KADINLARIN ETMNDE CAMLERN ROL 49

onun zgr birey olmasnn nndeki engellerin kaldrlmasna

ynelik nemli prensipler getirilmitir.Eitimde cinsiyet eitlii prensibinin gzetildii slam di-

ninde, ilim renmenin herkes iin nemli olduu ifade edil-

mitir.2Nazil olan ayetler, herhangi bir ayrm gzetilmeksizin

hem erkeklere hem de kadnlara bildirilmitir.3nk slam

inancna gre erkekler iin gerekli grlen pek ok bilgi ka-

dnlar iin de gereklidir.

lim renmeye byk nem veren Peygamberimiz, ca-

mileri, ibadetin ve ilmin merkezi olarak dnmtr. Cami

eitiminin hedef kitlesi, ya, akl, eitim dzeyi, renme istei,

cinsiyet ve dier zellikleri itibariyle birbirinden farkl kii ve

gruplardan olumaktadr. Sz konusu hedef kitle, camilerdegerekletirilen vaaz, hutbe, sohbet ve kurs gibi faaliyetlerle

eitli din ve sosyal konularda bilgilendirilmektedir. Cami

eitimi, erkekler iin olduu kadar kadnlar iin de gerekli ve

nemlidir. nk bu eitimin dnda kalanlar, ister istemez

din bilgi ihtiyalarn salkl olup olmad tartmal deiik

yollardan karlamaya alacaklardr.Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde gen-yal, kadn-erkek

btn Mslmanlar camiye gidiyordu. Mescid-i Nebevide k-

lnan vakit, cuma ve bayram namazlarna kadnlar da katlyor,

orada sunulan eitim faaliyetlerinden toplumun her kesimi

yararlanyordu. Kadnlarnz mescitlerden alkoymaynz!4

buyuran Peygamberimiz, bu konuda yasaklama eilimindeolanlar uyarmtr.

2 Bkz: Bkz: Ankebt 29/43; Ftr 35/28; Kalem 68/1-3; Alk 96/1-5; bnMce, I, 81.

3 Bkz: Muhammed b. shak, es-Sretn-Nebeviyye,Tahk: MuhammedHamidullah, Konya, 1981, s. 128.

4 Buhar, Nikh 116.


50/128

CAM KADIN VE ALE50

Hz. Peygamber (s.a.s.)le balayan asr- saadet5dnemin-

de sosyal hayatta aktif olarak yerlerini alan kadnlar, camiyegiderek vakit, cuma ve bayram namazlarna katlyor, Hz. Pey-

gamber (s.a.s.)in hutbe ve vaazlarn dinliyor, camide gerek-

letirilen eitim etkinliklerinden yararlanyorlard. Asr- saadet

dneminde kadnlarn ve kzlarn camiye devam edip vakit,

cuma ve bayram namazlarna katlmalaryannda,gnn er-

ken saatlerinde klnan sabah namazna dahi gittikleri, Hz. Aie(r.a.)nin u szleriyle dile getirilmektedir:

Reslullah (s.a.s.), sabah namazn kldrd zaman m-

min kadnlar rtlerini rterek orada hazr bulunur, daha son-

ra da evlerine dnerlerdi ki(hava karanlk olduu iin) onlar

kimse tanyamazd.6

Kadnlarn cuma ve bayram namazlarnn topluca klnd-

namazgha7gelip cemaate katlmalar ile ilgili mm Aty-

yeden u rivayetler nakledilmektedir:

Bayram gn bize dar kmamz sylenirdi. Gen kzlar-

dan hayz gren kadnlara kadar hepimiz (namazgha) kar,

erkeklerin arka tarafnda dururduk. Onlarn tekbir getirmeleri-ne uyup tekbir getirir, onlarla birlikte dua edip bayram gnnn

bereketini ve o gnde gnahlardan arnmay umut ederlerdi.8

Hayz hlindeki kadnlar namazghtan uzak durur, ancak ya-

plan duaya katlrlard...9

5 Kelime olarak mutluluk dnemi, insanlarn bahtiyar olduklar a

anlamna gelen asr- saadet,Kuran- Kerimin nzil olduu, btn in-sanla rahmet ve rnek olarak gnderilen Hz. Muhammed (s.a.s.)inyaad, slam dininin insanlara tebli edilip tam anlamyla uygulandzaman dilimini ifade etmektedir.

6 Buhar, Salat 13.

7 Bayram ve cuma namazlarnn topluca klnd geni alana namazghdenmektedir.

8 Buhar, deyn 12.

9 Buhar, deyn 15; Tirmiz, Cuma 36.


51/128


Bu ve benzeri rivayetlerden, Hz. Peygamber (s.a.s.) dne-

minde kadn erkek btn Mslmanlarn namaz, tekbir ve du-alarla huzur ve nee ierisinde cokulu bir bayram yaadklar

anlalmaktadr.

Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde kadnlarn camide na-

maz klmalar, cuma, bayram ve vakit namazlarla snrl deildi;

onlar bazen kocalarndan izin alp gece ibadeti iin de camiye

gelirlerdi. Bu konuda gerekli kolayln gsterilmesini isteyenPeygamberimiz, Geceleyin mescide gidip ibadet etmek iin ka-

dnlarnz izin istediklerinde onlara izin verin.10buyurmutur.

Bu hadisi Abdullah b. mer rivayet ettiinde, olu Bilal

yle demitir: Vallahi biz kadnlar geceleyin dar brakma-

yz. Onlar dar kp kocalarn aldatabilirler. Bu szlerden

rahatsz olan babas Abdullah; Ben Reslullah buyurdu di-

yorum, sen ise onlar brakmayz diyorsun.11diyerek olunu

azarlamtr.

Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde kadnlar camide Kuran-

Kerim dinlemeye de byk nem verirlerdi. Bu konuda Hz.

Aie (r.a)den u rivayet nakledilmektedir:Yats namazn mescitte kldm bir gece eve Reslullah

(s.a.s.)dan sonra geldim. Bana;Neredeydin? diye sordu. Ben;

Mescitte sahabilerin birinden Kuran dinliyorduk; dorusu

ashabn arasnda onun gibi gzel sesli ve gzel okuyan hi

duymamtm. diye cevap verdim. Bunun zerine birlikte gidip

onu dinledik. Sonra bana dnerek; Bu, Eb Huzeyfenin azat-ls Salimdir. mmetim arasnda byle birisini vreden Allaha

hamd olsun buyurdu.12

10 Buhar, Ezan 162.

11 Mslim b. Haccac el-Kueyr, Sahih-i Mslim,Terc: Mehmet Sofuolu,rfan Yaynevi, stanbul, tsz., II, 78.

12 Hkim, Mstedrek,III, 326.


52/128

CAM KADIN VE ALE52

Bu ve dier rivayetlerden de anlald gibi, asr- saadet

dneminde kadnlar cami etkinliklerine, erkekler kadar olmasada aktif olarak katlyorlard.

Hz. Peygamber (s.a.s.), camideki eitim faaliyetlerinde haf-

tann bir gnn kadnlara tahsis ederdi.13Bu durum, Eb Said

el-Hudrden gelen u rivayetten anlalmaktadr:

(Bir gn) Kadnlar Ey Allahn Resl, erkeklerden bizemeydan kalmyor, bizim iin ayr bir gn tahsis etsen? dediler.

Reslullah onlara bir gn belirledi. Kadnlar o gnde Reslul-

lahn huzuruna gelir, o da onlara sohbet ederdi.14

Camide kz ocuklarnn ve kadnlarn eitimiyle Hz. Pey-

gamber (s.a.s.) sadece kendisi ilgilenmez, kadn retmenler de

grevlendirirdi. zellikle kendi hanmlar, kz ocuklarnn vekadnlarn eitim retimiyle yakndan ilgilenirlerdi.

Hz. Peygamber (s.a.s.)in burada zikredilen eitim uygu-

lamalar, cemaate katlan kadnlar iindir. Bunun dnda baz

kadnlar mnferit olarak da Reslullah (s.a.s.)a gelir, ona so-

rular sorup merak ettikleri konularda ondan bilgi alrlard.15

Bu gayretlerin sonucu olarak, o dnemde toplumda erkeklerle

tartabilen, onlarn hata ve yanllklarn ekinmeden eleti-

rebilen, kendilerine danlp istiare edilen ve insanlara yol

gsteren kadn bilginler yetimitir. O dnemde kadnlar ara-

sndan yirmi kadar fkh bilgininin yetitii ifade edilmektedir.

Kadn bilginlerin banda gelen Hz. Aie (r.a.)nin zellikle ka-

dn haklar ile ilgili slamn anlaynn nesillere doru olarak

anlatlmasnda byk rol olmutur. Hz. Aie (r.a.) dnda

daha pek ok kadn sahabe, halifelerin, valilerin ve ilim adam-

13 Buhar, lim 15, 35.

14 Buhar, lim 36.

15 Tayyip Oki, slamda Kadn Eitimi,Diyanet Yaynlar, Ankara, 1978,s. 40.


53/128


larnn grlerine bavurduu danmanlar olarak uzun yllar

hizmet vermitir.16

Kadnlara ynelik eitim-retim faaliyetleri sadece din

bilgiler edinmekle snrl deildi; onlar, hayatla ilgili pek ok

konuyu da mescitte renebilmilerdir. Baz kadnlar iir, tp

ve hayvanclk konularnda bilgi ve tecrbe sahibi olmulardr.17

Hz. Aie (r.a.)nin tefsir, hadis ve fkh gibi ilimlerin yannda

neseb, tarih, siyer, tp, astronomi, iir, hitabet, eitim ve siyasetalanlarnda da nemli bir ilm birikime sahip olduu bilinmek-

tedir.18phesiz o dnem kadnlarnn bu dzeye ulamalarn-

da en byk etkenin cami eitimi olduu sylenebilir. nk

onlar genellikle camide bir araya gelip birbirlerinin bilgi ve

tecrbelerini paylayorlard.

Hz. Peygamber (s.a.s.) dneminde kadnlarla erkekler ca-

mide karma deil, ayr ayr yerlerde oturuyorlard. Mescid-i

Nebevide genellikle erkeklerin ve ocuklarn saflarnn geri-

sinde ibadet edip eitim gren kadnlarn bulunduu mekn

duvar, perde, paravan gibi eylerle ayrlmyordu. Kadnlar Hz.

Peygamber (s.a.s.)i gryor, onun vaaz, sohbet ve hutbelerinidinleyebiliyor, ona sorular ynelterek merak ettikleri konular

renebiliyorlard.

Hz. Peygamber (s.a.s.), kadnlarn camide rahat edebilme-

leri iin baz tedbirler almtr. ncelikle onlarn camiye giri

klar iin gerekli kolayln salanmasn istemitir. badet

bittiinde camiden nce kadnlar, sonra Hz. Peygamber (s.a.s.)

16 Rza Sava, Asr- Saadette Kadn ve Aile Hayat, Asr- Saadette slam,Beyan Yay., stanbul, 1994, s. 367.

17 Bkz: Mustafa Sib, slama ve Garpllara Gre Kadn,ev: hsan Toksa-r, Nida Yay., stanbul, 1969, s. 80; Sava, Asr- Saadette Kadn ve AileHayat, s. 279-280.

18 Kettan, et-Teratibul-dariyye,s. 433; Sava, Hz. Peygamber (s.a.s.)Devrinde Kadn,s. 136; Asr- Saadette Kadn ve Aile Hayat, s. 287.


54/128

CAM KADIN VE ALE54

ve daha sonra da erkek cemaat ayrlrd.19O dnemde Medine

Mescidinin kaps vard. Balangta kaplardan herhangibiri kadnlara tahsis edilmemiti. Ancak camiye giden kadn-

larn saysnda art grlmesi zerine Hz. Peygamber (s.a.s.);

Keke u kapy kadnlara ayrsaydkbuyurarak, ayr kapdan

girip kmalarnn daha uygun olacan belirtmitir. Nitekim

onun bu istei Hz. mer dneminde yerine getirilmi ve kap-

lardan biri kadnlara tahsis edilmitir.20

Hz. Peygamber (s.a.s.), camiye gelen kadnlarn durumunu

dikkate alrd. Namaz srasnda bir ocuun aladn duydu-

unda, anneyi dnerek namaz ksaltrd.21Cami adabyla il-

gili baz ahlak tlerde bulunan Hz. Peygamber (s.a.s.), cami-

ye gelen kadn ve erkeklerin kar cinsin dikkatini ekebilecek

tutum ve davranlardan kanmalarn,22giyim kuamda llolmalarn,23kadnlarn gzel koku srnmemelerini sylerdi.24

Hz. Peygamber (s.a.s.) ve drt halife dnemindeki uygula-

ma zaman ierisinde zayflam, asrlar sonra kadnlarn camiye

devam etme gelenei neredeyse yok olmutur. Ancak son yllar-

da slam dnyasnda kadnlarn yeniden camiye yaknlatklargrlmektedir. Gnmz slam dnyasnda, Arap yarmadas

bata olmak zere, Malezya, Suudi Arabistan, Filistin, Trk-

menistan gibi Asya lkelerinde, Tunus ve Cezayir gibi Afrika

lkelerinde, saylar az da olsa, kadnlarn camiye devam edip

vakit, cuma ve bayram namazlarna katldklar, Amerikada

ve Avrupa lkelerinde baz Mslmanlarn e ve ocuklar ile19 Buhar, Ezan 152, 164.

20 Eb Davd, Salt 17.

21 Tirmiz, Salt 267.

22 Bkz: Ebul-Hasan Ali b. Ahmet el-Vhid, Esbabun-Nzl,Kahire, 1968,s. 186.

23 Buhar, Meazi 537.

24 bn Hanbel, Msned,IV, 363.


55/128


birlikte camiye devam ettikleri bilinmektedir. Trkiyede ise,

eitim ve ibadet amacyla camiye devam eden kadnlarn say-snn olduka dk olduu, baz kadnlarn daha ziyade tera-

vih namazlarnda, kandil gecelerinde ve mevlit programlarnda

camiye gittikleri grlmektedir. Yine cami bnyesindeki Kuran

kurslarna ok sayda kadnn Kuran ve din bilgiler renme

amacyla gittiklerini de belirtmek gerekir. Ancak btn bun-

lar, gnmz kadnlarnn camiyle ilikisinin, Peygamberimizdnemindeki kadnlara oranla, olduka geri olduunu gster-

mektedir.

Kuranda ve Hz. Peygamber (s.a.s.)in uygulamalarnda ka-

dnlarn camiye gelmelerini engellemeye ynelik herhangi bir

hkm bulunmadna gre, hibir gereke, onlarn camiden

ve cemaatten uzak durmalarna dayanak gsterilemez. Kald ki

kadnlarn camiden uzak kalmalar, kadn erkek herkesi muha-

tap alan slamn ruhuna da aykrdr. yleyse, Hz. Peygamber

(s.a.s.) tarafndan balatlan ve onu takip eden rit halifeler

dneminde de srdrlen gelenei tekrar canlandrmak ge-

rekir. Bu gelenei canlandrabilmek iin sorunu irdelemek ve

nedenlerini incelemek nemlidir.

Gnmz Kadnlarnn Cami Eitiminden UzakKalmalarnn Balca Nedenleri

Gnmz kadnlarnn erkekler kadar camiye devam et-

memelerinin nedenlerini u ekilde sralamak mmkndr:

1. Cinsiyet zellikleri ve cinsiyetle ilgili roller konusunda-

ki farkl anlaylar.slam dini, ibadet ve eitim ykmll

asndan cinsiyet farklln gzetmemekle birlikte, cinsiyet-

ten kaynaklanan tabi zellikleri gz ard etmemitir. Ev ileri,

doum, ocuk bakm, gvenlik, mahremiyet vb. nedenler ka-

dnlarn camiye devam etme imknlarn kstlamaktadr. Asr-


56/128

CAM KADIN VE ALE56

saadet dneminde de, camiye giden kadnlarn says erkeklere

nazaran dk dzeyde seyretmitir. Onlarn vakit, cuma vebayram namazlarna katlma konusunda serbest brakldklar

kaynaklardan anlalmaktadr. Ancak bu serbestlik, onlar iin

bir kolaylk olarak dnlmtr. Buna ramen kadnlar ken-

di imknlarn zorlayarak camiye gitmeye almlar ve bu ko-

nuda Hz. Peygamber (s.a.s.)den destek ve tevik grmlerdir.

2. Hz. Aie (r.a.)ye ait olduu sylenen bir rivayetle ilgiliyorumlar.Hz. Peygamber (s.a.s.)in vefatndan sonra Hz. Aie

(r.a.)nin syledii ileri srlen; Eer Reslullah (s.a.s.) ka-

dnlarn kendisinden sonra mescitlerde neler ihdas edeceklerini

bilseydi, srailoullar gibi, o da onlarn mescitlere girmelerini

yasaklard.25gibi bir varsaymdan hareketle, slam bilginleri

tarafndan baz kayglar dile getirilmitir.

Sz konusu rivayetten anlaldna gre, Hz. Aie (r.a.),

Hz. Peygamber (s.a.s.)in vefatndan sonra kadnlarn giyim

kuamda dikkat ekecek ekilde giyinmeye balamalarndan

holanmayarak tepkisini dile getirmitir. Ancak bu tepki, onla-

rn camiye gitmelerini yasaklamak iin deil, onlar cami adabkonusunda disipline etme amacna yneliktir. Kadnlarn cami-

ye devam etmeleri konusunda bir yasaklama gerekecek olsay-

d, bunun iaretlerini Hz. Peygamber (s.a.s.) salnda bizzat

kendisi verebilirdi. Dolaysyla asr- saadet boyunca korunan

bir uygulamann, Hz. Aie (r.a.)nin muhtemelen duygusal ola-

rak syledii bir ifadeye dayanarak terk edilmesinin isabetliolmad aktr.

3. Kadnlarn ibadetlerini camilerde deil de evlerinde yap-

malarnn daha hayrl olduu dncesi.Bu dncenin temeli,

genellikle u ve benzeri rivayetlerin yorumundan kaynaklan-

maktadr: Rivayete gre mm Humeyd adnda bir kadn saha-

25 Buhar, Ezan 163.


57/128


be Hz. Peygamber (s.a.s.)e gelerek; Ey Allahn Resl, kocala-

rmz sizinle beraber camide namaz klmamza engel oluyorlar.Oysa biz sizinle namaz klmay ok istiyoruz.diye ikyette

bulunmu ve bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s.), mm

Humeyde namazlar evinde klmasn tavsiye etmitir.26Camiye

gelmek isteyen kadnlara izin verilmesini isteyen Hz. Peygam-

ber (s.a.s.)in bu rivayette mm Humeyde evde ibadet etmeyi

tavsiye etmesi, aslnda bir eliki deildir. Kendisine gelerekkocasn ikyet eden bu kadnn zel konumunu dikkate alan

Peygamberimiz, ailede huzursuzluk kabilecei ihtimalini gz

nnde bulundurarak bylesi bir tavsiyede bulunmu olabilir.

4. Toplumun namus kavramna ykledii anlam.Gnmz

namus anlaynda erkeklerle ilgili bir msamaha hissedilirken,

namus sanki sadece kadnlara has bir erdem gibi alglanmak-

tadr.27Oysa eref ve haysiyetine nem veren her kadn ve her

erkek, Mslmanln iarndan olan namusun korunmasna

azami derecede dikkat etmek durumundadr.28Bu konuda ka-

dn ile erkek arasnda herhangi bir farkn olmad u ayetler-

den de anlalmaktadr:

man eden erkeklere syle gzlerini harama bakmaktan

sakndrsnlar, namuslarn korusunlar nanan kadnlara da

syle, onlar da gzlerini harama bakmaktan sakndrsnlar ve

namuslarn korusunlar29Onlar sizin iin elbise, siz de on-

lar iin elbisesiniz.30

26 Ebul-Hasan Ali b. Muhammed b. Esr, sdl-be f Marifetis-Sahbe,Kahire, 1970, VII, 323.

27 Bkz: Dou Ergil, Trkiyede Terr ve iddet,Turhan Kitabevi, Ankara,1980, s. 7778, 83.

28 Bkz. Musa Carullah, Hatun,Haz: Mehmet Grmez, 3. Bask, KitabiyatYaynlar, Ankara, 2001, s. 50.

29 Nr, 24/30.

30 Bakara, 2/187.


58/128

CAM KADIN VE ALE58

Hayatn deiik alanlarnda kadnlarn etkinlii normal g-

rlrken, onlarn ilim ve ibadet meknlar olan camilere ibadetve eitim amal gelmelerinifitne sebebiolarak nitelendirmek,

her eyden nce kadn onurunu incitici bir yaklamdr. Fitneye

mahal veren durumlarn bedelini sadece kadnlara detmek

adalete aykrdr. Kald ki, ister kadn isterse erkek olsun, Ms-

lman bir kimsenin camilerde fitne olarak nitelendirilebilecek

davranlara kalkmas zaten beklenemez. Eer toplumda birtakm ahlki zafiyetler ba gsteriyorsa, bu durum karsnda

kadn erkek btn toplumu uyarp bilinlendirmek iin cami-

lerden daha uygun bir meknn olmadn da bilmek gerekir.

5. Baz rivayetlerin, kadnlar aleyhine yorumlanmas.Ms-

lman toplumlarda kadnlarn camilerden uzak kalmalarnda,

baz rivayetlerin kadnlar aleyhine yorumlanmas31da etkili

olmutur. zellikle ilim renmenin farz- kifaye olduunu

belirten baz limler, kadnlar iin ilim renme ykmll

bulunmad ynnde gr belirtmilerdir. Yine zamann bo-

zulmasyla fitnenin zuhur ettii, dolaysyla kadnlarn camiye

gelip cemaate katlmalarnn mekruh olaca, ancak yal ve

irkin kadnlarn camiye gidebilecekleri eklindeki deerlen-

dirmeler32kitaplarda yer almtr. Kadnlarn cami eitiminden

yoksun kalmalarnda etkili olan bylesi anlaylarn din ve akl

temelden yoksun olduu aktr.33

31 Bkz: Rza Sava, Hz. Peygamber (s.a.s.) Devrinde Kadn,3. Bask, Rav-za Yaynlar, stanbul, 1991. s. 46; Karen Armstrong, Tanrnn Tarihi,ev: O. zel, H. Koyukan ve K. Emirolu, Ayra Yay., Ankara 1998, s.211212.

32 Bkz: Eb Muhammed Ali b. Ahmed b. Hazm, el-Muhall,Tah: AhmetMuhammed akir, Kahire 1969, V, 55; emseddin es-Serahs, el-Mebsud,ar Yay., stanbul, 1982, II, 20-25; Abdulkerim Zeydan, el-Mufassal fAhkmil-Mere,Beyrut, 1993, s. 268-269.

33 Bkz: Ignaz Goldziher, slamda Eitim, slam Aratrmalar Dergisi,Cilt: 2, Say: 7, Ankara, 1988, s. 90.


59/128


lim renmek kadn erkek herkese farz olduu hlde, s-

lam ncesi gelenein izlerini tayan rivayet ve deerlendirmeleryznden kadnlarn eitimi konusu slam dnyasnda srekli

tartlmtr. Okullara gnderilmeyen kz ocuklar, camiye

gidip oradaki ibadet ve eitim etkinliklerine de katlmayn-

ca, kadnlar iin cehalet kanlmaz olmutur. Dolaysyla, ka-

dnlarla ilgili kltrmz ierisinde yer edinmi dncelerin

yeniden deerlendirilmesinde ve cami eitiminin kapsamnnkadn erkek btn toplumu kapsayacak ekilde geniletilme-

sinde yarar vardr.

Son yllarda Diyanet leri Bakanl tarafndan kadnlarn

camilerde sunulan eitim imknlarndan daha fazla yararlan-

malarna ynelik nemli almalarn balatld grlmekte-

dir. Diyanet leri Bakanl tarafndan yaynlanan genelgede34

konuyla ilgili u nemli almalarn yaplaca ifade edilmek-

tedir:

2007 tarihli Genelgenin Cami Dersleri bal altnda, cami

derslerinin erkeklere ve kadnlara ynelik olmak zere ayr ayr

dzenlenebilecei, kadnlara ynelik cami derslerinin bayandin hizmetleri uzmanlar ve vaizeler tarafndan yrtlecei,

bunlar bulunmad takdirde fahr vaizeler ile liyakatli bayan

Kuran kursu reticilerinden destek alnaca vurgulanmak-

tadr. (Madde: 13)

Camilerin badete Al ve Kapan Saatlerinin Belirlen-

mesiile ilgili ksmda, zellikle cemaatle namaz klmak isteyenkadnlar iin camilerde zel blmlerin hazrlanaca ve bu

blmlerin srekli ak tutulaca belirtilerek, kadnlarn cami-

ye rahat bir ekilde gelmeleri iin gerekli kolayln salanmas

istenmektedir. (Madde: 18)

34 Diyanet leri Bakanl, Genelge 2007.

5/23/2018 DIB Cami

Documents

DIB Cami Kadin Aile