Destan bir ulusun yaamn yakndan
ilgilendiren sava, g, ykm , felaket , yangn gibi tarih ve toplum
olaylarnn erevesi iinde yiitlik ve olaanstlk zerine kurulmu ok uzun
bir manzum ykdr.
Destan , insanolunun ok eski dnemlerde
ortaya koyduu ilk sanat rnlerinden biridir.
Dou safhas:Halkn benliinde iz brakan
olaylar ve bunda rol oynayan kahramanlar bulunur.
Yaylma safhas:Olayn azdan aza
aktarlmasdr.
Derleme (yazya geirme) safhas:Daha
sonra yazya geirilmesidir.
KONULARINA GRE DESTANLARSava destanlar Doal afetlerle ilgili
destanlar ehir destanlar Ekya konulu destanlar Atasz destanlar
Hayvan destanlar
Destanlar , ortaya klarna gre iki trldr: Doal Destan Yapma
Destan Doal Destan: ok eski dnemlerde ulus
vicdannda derin izler brakan bir tarih ya da toplum olaynn ,
yine o devirlerde ulusal bir ozan ya da eitli saz ozanlar tarafndan
sylenen biimine doal destan denir.
Anonim bir zellik tar. ou manzumdur; nazm ve nesir kark
olanna az rastlanr. Gerek ve gerekd olaylar i iedir. Destan
kiileri beden ve karakter zellikleri bakmndan hem olaan hem de
olaanst zellikler tar.
Destanlarda anlatlan olaylarn zaman aa
yukar bellidir. Destanlar ok uzun manzum
yklerdir.Krgzlara ait Manas destan 400 bin dizeden oluur.
LYADA VE ODYSSEA( Homeros) :Yunanllarn Toroia Savana gidi
dnlerini anlatr. ( YUNAN DESTANI) EHNAME ( FRDEVS ) ran Turan
mcadelelerini , rann kahraman Rstemin yiitliklerini , Byk skenderin
ran igalini anlatr. ( RAN EDEBYATI)
KALEVELA (LNROT) : Doaya kar savaan Finlilerin erdemlerini ,
bilgeliklerini anlatr. ( FN EDEBYATI) MAHABHARATA ( HNT EDEBYATI)
RAMAYANA ( HNT EDEBYATI ) GOR : 12.YY da Kpak Trkleriyle Ruslarn
yaptklar sava anlatr. ( RUS EDEBYATI) OUZ KAAN : Hunlarn Orta Asya
da Trk birliini nasl kurduunu anlatr . ( TRK EDEBYATI)
Yeni ve yakn alarda , herhangi bir tarih
olaynn bir ozan tarafndan destan kurallarna uygun olarak yazlm
biimine yapma destan denir. Bunlar sanatsal amal
destanlardr.Bilinen bir
sanatnn ortaya koyduu destanlardr.
KAYBOLMU CENNET: Ademle Havvann cennetten CENNET
yeryzne inileri anlatlmtr.(J. MLTON NGLZ EDEB.)
KURTARILMI KUDS: I. Hal seferinde Kudsn KUDS
aln anlatlr. ( T.TASSO- TALYAN EDEB.)
LAH KOMEDYA : teki dnyaya Dantenin yapt
7 gnlk gezi anlatlr.( DANTE- TALYA EDEB.)
EHTLER DESTANI: Kurtulu DESTANI
Savandaki Olaylar anlatr.(FAZIL HSN DALARCA)
MLL MCADELE DESTANI: Milli Mcadele DESTANI
Dnemi anlatr.( H.NHAT PEPEY)
KUVAY MLLYE DESTANI: Nazm Hikmet'in DESTANI
Kurtulu Sava'n anlatt destandr. ( NAZIM HKMET)
SAKA TRKLER: ALP ER TUNGA DESTANI:Sakalarn yiit DESTANI:
komutan Alp Er Tunga nn ranllarla yapt sava anlatlr.Destanda Alp
Er Tungann kahramanlklar , baarlar ve lmnden duyulan ac
anlatlr.
U DESTANI: Saka Trklerinin hkmdar DESTANI
unun Makedonya hkmdar skender ile mcadelesi anlatlr.Bu destanla
ilgili bilgileri Divan Lgatit Trk ten alrz.
OUZ KAAN DESTANI : Bu destanda Hun
hkmdar Mete Hann Orta Asya da Trk birliini kurmas anlatlr.
Ouz Kaan destannn Uygur yazsyla
yazlm bir kopyas Paristedir.
BOZKURT DESTANI : Gktrklerin dii bir
kurttan nasl trediklerini ve oaldklar anlatlr.Bu destanla ilgili
bilgiler in kaynaklarndan alnmtr.
ERGENEKON DESTANI : Gktrklerin
Ergenekon denilen bir yere snmalar , orada 400 yl oturup
oalmalar , sonrada demir bir da delerek oradan kmalar ve devlet
kurmalar anlatlr.
TREY DESTANI : Uygurlarn bir kurttan nasl
treyerek oaldklar anlatlr.
G DESTANI: Bu destanda , Uygurlarn Krgz DESTANI
basklarna dayanamayarak Dou Trkistana g edileri anlatlmtr.
SATUK BURA HAN DESTANI : lk
Mslman Trk devleti olan Karahanl hkmdar Satuk Burann Mslman
olmayanlarla mcadelesi anlatlr. MANAS DESTANI: 11 ve 12. YY Krgz
DESTANI Trkleri arasnda olumaya balayan bu destan geni corafyalara
yaylmtr.Manas adl bir yiidin kafirlerle mcadelesi anlatlr.Dnyann en
uzun destandr.400 bin msradan oluur.KROLU DESTANI : Krolunun asl
ad
Ruen Ali dir.
BATTAL GAZ DESTANI: Bu destan 8 ve 9. DESTANI
yy da Mslman Trk ve Araplarn Anadoluya yaptklar aknlar ve
Bizansllarla arpmalarn anlatr.
Bunlardan baka CENGZ HAN
DESTANI,TMUR DESTANI, DANMANT GAZ DESTANI, GEN OSMAN DESTANI
DESTANI gibi destanlarda slamiyatin kabulnden sonra ortaya kan
destanlardr.
Efsane: Gerek ve hayali varlklara, yer veolaylara olaanst
zellikler verilerek oluturulan, anlatlanlarn gerek olduuna ilikin
inanla birlikte kiinin bireysel ve toplumsal yaamn ynlendiren ANONM
halk edebiyat trlerinden biridir.
lk insanlar, doa olaylarnn sebep ve
sonular hakknda bir bilgiye sahip olmadklar iin ou kere bunlara
hayal dnyalarnda oluturduklar anlatmlarla cevap bulmaya almlar. Bu
anlatmlarn bir ou sonraki dnemlerde gelenek ve greneklerle birlikte
insanolunun hayatnda yer almaya balamtr.
Dilden dile anlatl agelmi ok eski
hikayelerdir.Anlatcnn zelliklerine gre deiikliklere
urarlar.Efsanelerde ounlukla olaanstlk ar
basar.nandrclk zellii vardr. Efsanelerin belirli bir kural
yoktur; ksa ve
Yaradl efsaneleri Tarihi efsaneler Olaan st varlklar Dini
efsaneler
Tarihi yer ve kii ile ilgili efsaneler Olaanst varlklarla ilgili
efsaneler Hayvanlarla ilgili efsaneler Dinsel konularla ilgili
efsaneler Bitki ve aalarla ilgili efsaneler Doal evre ile ilgili
efsaneler
Efsane Masal Olay, anlatc ve dinleyen tarafndan gerek gibi kabul
Evet edilir Olay irdelenip anlamlandrlmaya allr Olay , olaanst
zelliklerle balar ve devam eder Olayda, bir yer veya zaman vardr
Tr, anonim olup, szl geleneklerle yaar Tr, olaanst zellikler yanstr
Tr nesir biiminde olup, bazlarnda az sayda manzum blmlere
rastlanlmaktadr Evet Hayr Evet Evet Evet Evet Hayr Evet Hayr Evet
Evet Evet Hayr
Efsane Destan Tr, ulusal zellik tayabilir Tr, dini zellik
gsterebilir Trde olaylar, gerek olarak kabul edilir Tr, her zaman
tarihi bir olay konu edinir Tr, anonim olup, szl geleneklerle yaar
Tr, olaanst zellikler yanstr Tr de kahraman sakin ,dervi tipindedir
Hayr Evet Evet Hayr Evet Evet Evet Evet Hayr Evet Evet Evet Evet
Hayr
DERS : SOSYAL BLGLER
SINIF : 4 RENME ALANI : NSANLAR, YERLER VE EVRELER NTE :
YAADIIMIZ YER KAZANIMLAR : Efsane, destan, yk, trk ve iirlerden
yararlanarak yaadmz yerin corafi zellikleri ile ilgili karmlarda
bulunur. RNEK: Ar da efsanesi KAYNAK : lkretim Sosyal Bilgiler
Dersi (4 ve 5. Snflar) retim Program
