DESTAN DÖNEMİ TÜRK DESTAN DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATIEDEBİYATI

www.edebiyatogretmeni.www.edebiyatogretmeni.netnet

DestanDestan

• Kahramanlarının olağanüstü eylemlerini Kahramanlarının olağanüstü eylemlerini coşkulu, törensel bir üslupla anlatan ve coşkulu, törensel bir üslupla anlatan ve genellikle birkaç bölümden oluşan genellikle birkaç bölümden oluşan manzum yapıtlardır. Bilinen en eski manzum yapıtlardır. Bilinen en eski edebiyat türlerinden biridir. Yunanca edebiyat türlerinden biridir. Yunanca "espos" sözcüğünden gelmektedir. Mitoloji, "espos" sözcüğünden gelmektedir. Mitoloji, efsane, folklor ve tarihi öğeler içerir. efsane, folklor ve tarihi öğeler içerir. Destanlar ve destansı öyküler ilkçağlardan Destanlar ve destansı öyküler ilkçağlardan beri dünyanın her yerinde gelenekleri beri dünyanın her yerinde gelenekleri sonraki kuşaklara aktarmak için kollektif sonraki kuşaklara aktarmak için kollektif olarak yaratılmış edebi biçimlerdir. olarak yaratılmış edebi biçimlerdir.

Destanların ortak özellikleri: Destanların ortak özellikleri:

• Hepsinde yarı tanrısal nitelikler taşıyan bir ya da birçok Hepsinde yarı tanrısal nitelikler taşıyan bir ya da birçok kahramandan söz edilir.kahramandan söz edilir.

• Destan bu kahramanın eylemleri üzerine kurulmuştur. Destan bu kahramanın eylemleri üzerine kurulmuştur. Olaylar çok geniş bir kozmik coğrafya üzerinde geçer. Bir Olaylar çok geniş bir kozmik coğrafya üzerinde geçer. Bir destanın dünyası ortaya çıktığı zaman içinde düşünebilecek destanın dünyası ortaya çıktığı zaman içinde düşünebilecek her şeyi barındıran bütünsel, çok yönlü bir dünyadır. Hemen her şeyi barındıran bütünsel, çok yönlü bir dünyadır. Hemen bütün destanlarda uzun yolculuklar anlatılır. Çoğu destanda bütün destanlarda uzun yolculuklar anlatılır. Çoğu destanda olaylara doğaüstü yaratıklar da katılır. Kişiler, olaylar, doğal olaylara doğaüstü yaratıklar da katılır. Kişiler, olaylar, doğal varlıklar hep gerçek yaşamdaki boyutlarından daha büyük, varlıklar hep gerçek yaşamdaki boyutlarından daha büyük, daha zengindir. Özellikle sözlü destanlarda uzun anlatı, daha zengindir. Özellikle sözlü destanlarda uzun anlatı, betimleme (tanımlama) ve konuşma bölümleri bulunur. betimleme (tanımlama) ve konuşma bölümleri bulunur. Öykü içinde öyküye yer verilir.Törensel söyleyişler ve Öykü içinde öyküye yer verilir.Törensel söyleyişler ve kamusal duyarlılık hakimdir.kamusal duyarlılık hakimdir.

Destanlar temel olarak iki Destanlar temel olarak iki gruba ayrılır. gruba ayrılır.

• Sözlü destanlarSözlü destanlar

• YazınınYazının henüz bulunmadığı ve yaygınlaşmadığı bir kültürde doğan ve kuşaktan kuşağa sözlü olarak henüz bulunmadığı ve yaygınlaşmadığı bir kültürde doğan ve kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarıldıktan sonra yazıya geçirilen destanlardır. Ozan ve şarkıcıların değişik zamanlarda söylediği aktarıldıktan sonra yazıya geçirilen destanlardır. Ozan ve şarkıcıların değişik zamanlarda söylediği şarkı ve şiirlerin bütünleşmesi ve işlenmesiyle oluşturulurlar. Örnekler: şarkı ve şiirlerin bütünleşmesi ve işlenmesiyle oluşturulurlar. Örnekler:

• Gılgameş:Gılgameş: MÖ 3000 yıllarında Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır. Bilinen en eski destandır. Babil ve MÖ 3000 yıllarında Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır. Bilinen en eski destandır. Babil ve Akad toplumlarınca da benimsenmiştir. Ama bugüne kalan en eksiksiz biçimi Sümer toplumunda Akad toplumlarınca da benimsenmiştir. Ama bugüne kalan en eksiksiz biçimi Sümer toplumunda ortaya çıkmıştır. Zalim Uruk kralı Gılgameş’in ölümsüzlük arayışını anlatır. Gılgameş ve arkadaşı ortaya çıkmıştır. Zalim Uruk kralı Gılgameş’in ölümsüzlük arayışını anlatır. Gılgameş ve arkadaşı Enkidu ile birlikte uzun arayışlardan sonra ölümsüzlük otunu bulur, ama bir yılana kaptırır. Enkidu ile birlikte uzun arayışlardan sonra ölümsüzlük otunu bulur, ama bir yılana kaptırır.

• Ilyada ve Odysseia:Ilyada ve Odysseia: MÖ 11-12’nci yüzyıllarda geçtiği sanılmaktadır. Homeros destanları olarak MÖ 11-12’nci yüzyıllarda geçtiği sanılmaktadır. Homeros destanları olarak bilinirler. Yunan Yarımadası’ndaki Akhalar’ın, Anadolu’daki İon krallıklarına saldırısı ve Akha kral ve bilinirler. Yunan Yarımadası’ndaki Akhalar’ın, Anadolu’daki İon krallıklarına saldırısı ve Akha kral ve prenslerinin daha sonraki serüvenleri anlatılır. Özellikle Odysseia, Yunan Tragedyası ve Batı prenslerinin daha sonraki serüvenleri anlatılır. Özellikle Odysseia, Yunan Tragedyası ve Batı edebiyatının önemli bir kaynağıdır. edebiyatının önemli bir kaynağıdır.

• Diğerleri:Diğerleri: Eski İngilizce halk destanı Beowulf, Eski Almanca Heldenlieder (kahramanlık türküleri), Eski İngilizce halk destanı Beowulf, Eski Almanca Heldenlieder (kahramanlık türküleri), Almanca Nibelungenlied , Kudrunlied, Fransa'da Chanson de Geste (kahramanlık şarkısı), Chanson Almanca Nibelungenlied , Kudrunlied, Fransa'da Chanson de Geste (kahramanlık şarkısı), Chanson de Roland (Frank kralı Charlemagne’ın savaşlarını anlatır), İspanya’da El Cantar de Mio Cid, de Roland (Frank kralı Charlemagne’ın savaşlarını anlatır), İspanya’da El Cantar de Mio Cid, Hindistan'da Mahabharata, Ramayana, Japonya’da Heike Monogatari. Hindistan'da Mahabharata, Ramayana, Japonya’da Heike Monogatari.

Edebi destanlarEdebi destanlar

• Belirli bir yazar tarafından eski örneklere uygun olarak ve okunmak üzere Belirli bir yazar tarafından eski örneklere uygun olarak ve okunmak üzere kaleme alınmış destanlardır. kaleme alınmış destanlardır. Örnekler: Örnekler:

• Vergilius’un Aeneis’i:Vergilius’un Aeneis’i: MÖ 29-19’uncu yüzyılları kapsar. Troyalı MÖ 29-19’uncu yüzyılları kapsar. Troyalı Aeneias’in uzun ve zorlu bir yolculuktan sonra Latin ülkesine gelerek Aeneias’in uzun ve zorlu bir yolculuktan sonra Latin ülkesine gelerek Lavinium kentini kurması anlatılır. Lavinium sonradan Alba Langa ve Roma Lavinium kentini kurması anlatılır. Lavinium sonradan Alba Langa ve Roma kentlerinin yerine kurulan ilk kenttir. kentlerinin yerine kurulan ilk kenttir.

• Milton’un Paradise Lost’u:Milton’un Paradise Lost’u: İnsanın cennetten kovuluşu ve tanrının İnsanın cennetten kovuluşu ve tanrının şeytanla mücadelesini anlatır. şeytanla mücadelesini anlatır.

• Dante’nin La Divina Commedia’sı (İlahi Komedya) MS 1310-1321, Dante’nin La Divina Commedia’sı (İlahi Komedya) MS 1310-1321, Ariosto’nun Orlando Furioso’su (Çılgın Orlando) 1532, Camoes’in Os Ariosto’nun Orlando Furioso’su (Çılgın Orlando) 1532, Camoes’in Os Lusidas’ı 1572. Lusidas’ı 1572.

Türk edebiyatında destanTürk edebiyatında destan • Asya kıtasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Türk boyları arasında zengin bir destan Asya kıtasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Türk boyları arasında zengin bir destan

geleneği vardır. Bilinen Türk destanları arasında en eskisi geleneği vardır. Bilinen Türk destanları arasında en eskisi Yaratılış DestanıYaratılış Destanı’dır. Altay ’dır. Altay Türkleri arasında söylenmektedir. V. Radlov tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir. Türkleri arasında söylenmektedir. V. Radlov tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir. Saka DestanıSaka Destanı, İskit Türkleri’ne aittir. Bu destan zinciri içinde , İskit Türkleri’ne aittir. Bu destan zinciri içinde Alp Er TungaAlp Er Tunga ve ve ŞuŞu parçaları bulunur. Bunlar Kaşgarlı Mahmud’u Divanü Lugati-t-Türk adlı eserinde yer parçaları bulunur. Bunlar Kaşgarlı Mahmud’u Divanü Lugati-t-Türk adlı eserinde yer almıştır. almıştır. Oğuz Kağan DestanıOğuz Kağan Destanı 14’üncü yüzyılda derlenmiş özet nitelikte bir metindir. Oğuz 14’üncü yüzyılda derlenmiş özet nitelikte bir metindir. Oğuz Kağan’ın doğumu ve üstün nitelikleri, askeri başarıları ve ülkeyi oğulları arasında pay Kağan’ın doğumu ve üstün nitelikleri, askeri başarıları ve ülkeyi oğulları arasında pay edişi anlatılır. edişi anlatılır. Oğuz Türkleri’nden günümüze gelen tek destan metni ise Oğuz Türkleri’nden günümüze gelen tek destan metni ise Dede Korkut KitabıDede Korkut Kitabı’dır. ’dır. Bayındır Han soyundan geldikleri sanılan Akkoyunlular’ın egemen olduğu Kuzeydoğu Bayındır Han soyundan geldikleri sanılan Akkoyunlular’ın egemen olduğu Kuzeydoğu Anadolu’daki olaylar ve Müslüman Oğuzlar’ın yaşamı anlatılır. Göktürk Destanları Anadolu’daki olaylar ve Müslüman Oğuzlar’ın yaşamı anlatılır. Göktürk Destanları çeşitli parçalardan oluşmuştur. çeşitli parçalardan oluşmuştur. BozkurtBozkurt parçasında Göktürkler’in bir boz kurdun parçasında Göktürkler’in bir boz kurdun soyundan geldikleri, soyundan geldikleri, ErgenekonErgenekon parçasında ise Ergenkon’a sığınmaları, çoğalıp parçasında ise Ergenkon’a sığınmaları, çoğalıp buraya sığmayınca dağı eriterek dış dünyaya çıkmaları anlatılır. buraya sığmayınca dağı eriterek dış dünyaya çıkmaları anlatılır. KöroğluKöroğlu parçasında, parçasında, göçebe Oğuzlar’ın Horasan ve Hazar’da İranlılarla savaşlarından sözedilir. göçebe Oğuzlar’ın Horasan ve Hazar’da İranlılarla savaşlarından sözedilir. Manas DestanıManas Destanı’nda Kırgız Türkleri'nin putperest Kalmuk ve Çinliler’le savaşları ’nda Kırgız Türkleri'nin putperest Kalmuk ve Çinliler’le savaşları vardır. vardır. Cengiz Han DestanıCengiz Han Destanı, Moğol istilasından sonra Kıpçak bozkırlarında ve eski , Moğol istilasından sonra Kıpçak bozkırlarında ve eski Uygurların yaşadığı bölgelerdeki olayları anlatır. Uygurların yaşadığı bölgelerdeki olayları anlatır. Timur DestanıTimur Destanı, Timur’un savaşları ve kişiliğine yer verir. Danişmend Gazi , Timur’un savaşları ve kişiliğine yer verir. Danişmend Gazi Destanı’nda Türklerin Anadolu’yu ele geçirmeleri anlatılır. Destanı’nda Türklerin Anadolu’yu ele geçirmeleri anlatılır. Battal Gazi DestanıBattal Gazi Destanı’nda da Anadolu’daki Türk-Bizans savaşları yer alır. ’nda da Anadolu’daki Türk-Bizans savaşları yer alır.

TÜRK adı, TÜRKİYE adıTÜRK adı, TÜRKİYE adı

•• • Türk adı:Türk adı: "Türk" sözü, Türk soyundan olan toplumların genel adı olarak "Türk" sözü, Türk soyundan olan toplumların genel adı olarak kullanılmadan önce, Türk dilinde bugünkü anlamından başka, kullanılmadan önce, Türk dilinde bugünkü anlamından başka, "güç-kuvvet""güç-kuvvet" anlamına anlamına da geliyordu. Eski Uygur metinlerinde "Türk" sözü bazen da geliyordu. Eski Uygur metinlerinde "Türk" sözü bazen "Erkler-Türkler""Erkler-Türkler" şeklinde şeklinde kullanılıyor ve bu söz cins isim olarak kullanılıyor ve bu söz cins isim olarak "güç-kuvvet""güç-kuvvet", sıfat halinde ise , sıfat halinde ise "güçlü-"güçlü-kuvvetli"kuvvetli" anlamlarını taşıyordu. anlamlarını taşıyordu.

Belgeler, "Türk" sözünün Uygurlar ve Gök-Türk'lerden çok önce de var olduğunu Belgeler, "Türk" sözünün Uygurlar ve Gök-Türk'lerden çok önce de var olduğunu gösteriyor. V. yüzyıla ait Pers yazılarında Turanlılardan, yani Türklerden, "Türk" diye gösteriyor. V. yüzyıla ait Pers yazılarında Turanlılardan, yani Türklerden, "Türk" diye söz edilir. VI. yüzyıla ait bir Bizans kaydında ise Hun Türklerine Hunların dilinden söz edilir. VI. yüzyıla ait bir Bizans kaydında ise Hun Türklerine Hunların dilinden alınmış sıfatla alınmış sıfatla 'Türk Hun''Türk Hun' (kuvvetli Hun) denilmiştir. VI. yüzyıla ait Çin kaynaklarında (kuvvetli Hun) denilmiştir. VI. yüzyıla ait Çin kaynaklarında "Türk" sözü, "Türk" sözü, Türk milletinin adıTürk milletinin adı olarak geçmektedir. olarak geçmektedir.

Hunların devrinde "Türk" sözünün bugünkü anlamını karşılayan kelime Hunların devrinde "Türk" sözünün bugünkü anlamını karşılayan kelime "Hun", (daha "Hun", (daha doğrusu Kun)doğrusu Kun) idi. Büyük Hun İmparatorluğu'nun egemenliği altında bulunan Türk idi. Büyük Hun İmparatorluğu'nun egemenliği altında bulunan Türk boyları da bu adı, yaniboyları da bu adı, yani Kun Kun adını almışlardı. Onlara da bir süre adını almışlardı. Onlara da bir süre Türk KunTürk Kun (kuvvetli (kuvvetli Hun) denmiştir. Türk' sözü bazen Hun) denmiştir. Türk' sözü bazen "olgun, bilgili""olgun, bilgili" anlamlarında da kullanılmıştır. Oğuz anlamlarında da kullanılmıştır. Oğuz Destanının uygurca anlatımında Oğuz Han'ın danışmanından Destanının uygurca anlatımında Oğuz Han'ın danışmanından "Uluğ Türk""Uluğ Türk" diye  söz diye  söz edilir.edilir.

• "Türk""Türk" kelimesi Türk milletinin ve Türk devletinin resmî adı olarak ilk defa kelimesi Türk milletinin ve Türk devletinin resmî adı olarak ilk defa Gök-Türk Gök-Türk İmparatorluğuİmparatorluğu tarafından kullanılmıştır. Daha sonra bu imparatorluğa bağlı ama tarafından kullanılmıştır. Daha sonra bu imparatorluğa bağlı ama kendi kabile adları ile anılan diğer Türklerin ortak adı olmuştur.kendi kabile adları ile anılan diğer Türklerin ortak adı olmuştur.

"Türk" "Türk" kelimesi en eski zamanlarda kelimesi en eski zamanlarda "Törük""Törük" şeklinde söyleniyordu. Zamanla şeklinde söyleniyordu. Zamanla "Türük""Türük", en sonunda , en sonunda "Türk""Türk" şeklini almıştır. Gök-Türk anıtlarında hem "Türük", hem şeklini almıştır. Gök-Türk anıtlarında hem "Türük", hem de "Türk" şeklinde yazılmıştır.de "Türk" şeklinde yazılmıştır.

Ergenekon destanıErgenekon destanı,,

• GöktürklerGöktürkler'in türeyişini anlatan bir 'in türeyişini anlatan bir Türk destanıdTürk destanıdır. Genel olarak, ır. Genel olarak, düşman tarafından hile ile yenilgiye düşman tarafından hile ile yenilgiye uğratılan Türklerin, Ergenekon uğratılan Türklerin, Ergenekon Ovası'nda yeniden türeyip tekrar eski Ovası'nda yeniden türeyip tekrar eski yurtlarına dönerek düşmanlarıyla yurtlarına dönerek düşmanlarıyla çarpışmalarını anlatır.çarpışmalarını anlatır.

İnsan İnsan balçıktan yaratılmıştıbalçıktan yaratılmıştı

• Altay efsanelerinde, büyük bir okyanusun ve suyun esas olmasına Altay efsanelerinde, büyük bir okyanusun ve suyun esas olmasına rağmen, onlara göre insanoğlu, sudan yaratılmamıştı: rağmen, onlara göre insanoğlu, sudan yaratılmamıştı: İnsanoğlu İnsanoğlu aslı yine topraktıaslı yine topraktı

• İran mitolojisinde de ilk insan, İran mitolojisinde de ilk insan, kilkil dediğimiz yapışkan topraktan dediğimiz yapışkan topraktan yapılmıştı. Onun için İran'lılar ilk insana yapılmıştı. Onun için İran'lılar ilk insana Kil ŞahKil Şah adını veriyorlardı. adını veriyorlardı. Türkler ise daha çok, Türkler ise daha çok, balçıkbalçık üzerinde durmuşlardı. üzerinde durmuşlardı.– Yine günlerden bir gün, Tanrı Ülgen denize, Yine günlerden bir gün, Tanrı Ülgen denize, – Bakarak duruyordu, şaşırdı birdenbire. Bakarak duruyordu, şaşırdı birdenbire. – Bir toprak parçacığı, sularda yüzüyordu, Bir toprak parçacığı, sularda yüzüyordu, – Toprağın üzerinde, bir kil görünüyordu Toprağın üzerinde, bir kil görünüyordu – Toprak üzerinde, bir kil görünüyordu. Toprak üzerinde, bir kil görünüyordu. – İnsanoğlu bu olsun, insana olsun baba". İnsanoğlu bu olsun, insana olsun baba". – Görünmeye başladı, insan gibi bir şekil, Görünmeye başladı, insan gibi bir şekil, – Birden insan olmuştu, toprak üstündeki kil. Birden insan olmuştu, toprak üstündeki kil. – İnsanoğlu bu olsun, insana olsun babaİnsanoğlu bu olsun, insana olsun baba. . – Bu iki insanın ise, adı olmuştu Erlik. Bu iki insanın ise, adı olmuştu Erlik.

Sözlü EdebiyatSözlü Edebiyat

•         Her toplumda olduğu gibi Türklerde de kendine özgü sözlü edebiyat Her toplumda olduğu gibi Türklerde de kendine özgü sözlü edebiyat ürünleri vardır. Bu ürünler eski Türk topluluklarının sığır,şölen ve yuğ adını ürünleri vardır. Bu ürünler eski Türk topluluklarının sığır,şölen ve yuğ adını verdikleri törenlerden doğan ürünlerdir. verdikleri törenlerden doğan ürünlerdir.

• Sığır: Av törenlerine denir. Sığır: Av törenlerine denir. • Şölen: Kurban törenlerine denir. Şölen: Kurban törenlerine denir. • Yuğ: Yas,ölüm törenlerine denir. Yuğ: Yas,ölüm törenlerine denir. •   •           Bu törenler şaman,kam,baksı ve ozan adını alan kişiler tarafından Bu törenler şaman,kam,baksı ve ozan adını alan kişiler tarafından

yönetilir.Bunlar sazlarıyla bu törenlerde bazı destan parçalarını veya yönetilir.Bunlar sazlarıyla bu törenlerde bazı destan parçalarını veya koşuk,sagu adı verilen şiirleri söylerlerdi. koşuk,sagu adı verilen şiirleri söylerlerdi.

• İslamiyet Öncesi Türk Şiirinin Özellikleri:İslamiyet Öncesi Türk Şiirinin Özellikleri: • *Hece ölçüsüyle söylenmiştir.(7’li,8’li,12’li) *Hece ölçüsüyle söylenmiştir.(7’li,8’li,12’li) • *Yarım kafiye kullanılmıştır.*Yarım kafiye kullanılmıştır. • *Nazım birimi dörtlüktür. *Nazım birimi dörtlüktür. • *Dildeki kelime sayısı sınırlı kalmıştır.,yabancı dillerin etkisi yoktur *Dildeki kelime sayısı sınırlı kalmıştır.,yabancı dillerin etkisi yoktur • *Tabiatla iç içe oldukları için sanatçılar benzetmelerde tabiattan *Tabiatla iç içe oldukları için sanatçılar benzetmelerde tabiattan

yararlanmışlardır. yararlanmışlardır. • *Şiirlerde işlenen konular:kahramanlık,yiğitlik,ölüm,savaş ve aşktır. *Şiirlerde işlenen konular:kahramanlık,yiğitlik,ölüm,savaş ve aşktır.

SÖZLÜ ÜRÜNLERSÖZLÜ ÜRÜNLER KOŞUKKOŞUK

• *Dörtlüklerle söylenilir. *Dörtlüklerle söylenilir. • *Hece vezni *Hece vezni

kullanılmıştır.Yiğitlik,aşk,tabiat gibi kullanılmıştır.Yiğitlik,aşk,tabiat gibi konular işlenir. konular işlenir.

• *Halk edebiyatındaki karşılığı *Halk edebiyatındaki karşılığı ‘’koşma’’,Divan edebiyatındaki ‘’koşma’’,Divan edebiyatındaki karşılığı ‘’gazel’’dir. karşılığı ‘’gazel’’dir.

• *Kafiye düzeni aaab,cccb,dddb *Kafiye düzeni aaab,cccb,dddb şeklindedir. şeklindedir.

SAGUSAGU

• *Devlet büyüklerinin ölümü üzerine *Devlet büyüklerinin ölümü üzerine duyulan acıyı dile getirmek için duyulan acıyı dile getirmek için söylenen şiirlerdir. söylenen şiirlerdir.

• *Kafiye düzeni koşuktaki gibidir. *Kafiye düzeni koşuktaki gibidir.

• *Halk edebiyatındaki karşılığı "ağıt", *Halk edebiyatındaki karşılığı "ağıt", Divan edebiyatındaki karşılığı Divan edebiyatındaki karşılığı "mersiye"dir. "mersiye"dir.

SAVSAV

•           Kısa ve özlü sözlerdir.Atasözünün Kısa ve özlü sözlerdir.Atasözünün yerine kullanılmıştır. yerine kullanılmıştır.

ÖRNEKLERÖRNEKLER

• Erdi aşın taturganErdi aşın taturganYavlak yağığ kaçurganYavlak yağığ kaçurganOğrak süsin kaytargan Oğrak süsin kaytargan bastı ölüm ahtarubastı ölüm ahtaru

• Arpasız at koşamaz/ Arkasız Arpasız at koşamaz/ Arkasız kahraman çeriyi bozamazkahraman çeriyi bozamazAlplarla vuruşma/Beylerle duruşma. Alplarla vuruşma/Beylerle duruşma.

• Kuş, kurt hepsi canlandıKuş, kurt hepsi canlandıDişi, erkek hep toplandıDişi, erkek hep toplandıBölük olup dağıldılarBölük olup dağıldılarArtık ine girecek değiller Artık ine girecek değiller

DESTANDESTAN

•           Milletlerin zihinlerinde derin etki bırakan Milletlerin zihinlerinde derin etki bırakan savaş,göç,afet,kıtlık gibi olayların etkisiyle savaş,göç,afet,kıtlık gibi olayların etkisiyle söylenmiş,uzun manzum hikayelerdir. söylenmiş,uzun manzum hikayelerdir.

• *Olayların toplumda derin izler bırakmış *Olayların toplumda derin izler bırakmış olması. olması.

• *Olay ve kişilerin olağanüstü nitelikler *Olay ve kişilerin olağanüstü nitelikler göstermesi. göstermesi.

• *Tanrıların olaylara karışması. *Tanrıların olaylara karışması.

• *Milli dil ve nazım şekilleriyle söylenmesi *Milli dil ve nazım şekilleriyle söylenmesi

TÜRK DESTANLARI TÜRK DESTANLARI

•     • SAKA TÜRKLERİNİN DESTANLARI SAKA TÜRKLERİNİN DESTANLARI • *Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarıyla Alp *Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarıyla Alp

Er Tunga’nın yiğitliklerinin anlatıldığı destanlardır. Er Tunga’nın yiğitliklerinin anlatıldığı destanlardır. • *Şu Destanı:İskender ile Türkler arasındaki *Şu Destanı:İskender ile Türkler arasındaki

savaşların ve Hükümdar Şu’nun destanıdır. savaşların ve Hükümdar Şu’nun destanıdır. • HUN TÜRKLERİNİN DESTANI HUN TÜRKLERİNİN DESTANI • *Oğuz Kağan Destanı: Hun Hükümdarı Mete’nin *Oğuz Kağan Destanı: Hun Hükümdarı Mete’nin

yiğitliklerini,ülkesini genişletip oğulları arasında yiğitliklerini,ülkesini genişletip oğulları arasında nasıl bölüştürdüğünü anlatan destandır. nasıl bölüştürdüğünü anlatan destandır.

• GÖKTÜRK DESTANI GÖKTÜRK DESTANI

  Altın Elbiseli Adamın mezarından çıkan süs Altın Elbiseli Adamın mezarından çıkan süs eşyalarıeşyaları                   

OĞUZ KAĞANOĞUZ KAĞAN

• Madem ki ben kağanınız oldum, Madem ki ben kağanınız oldum, ordumuzun kargıları demirden bir orman, ordumuzun kargıları demirden bir orman, gökyüzü otağımız ve güneş tuğumuz olacaktır...gökyüzü otağımız ve güneş tuğumuz olacaktır...

• Oğuz Kağan Destanı, Hun Türklerinin destanıdır. Fakat bu Oğuz Kağan Destanı, Hun Türklerinin destanıdır. Fakat bu destanın bugün elimizde bulunan parçası, İslâmiyet'ten sonra, destanın bugün elimizde bulunan parçası, İslâmiyet'ten sonra, 13. yüzyılda, Uygur Türkçe'siyle yazıya geçirilmiştir. Aslında 13. yüzyılda, Uygur Türkçe'siyle yazıya geçirilmiştir. Aslında destan çok uzundu. Bugün "Dede Korkut Hikâyeleri" diye destan çok uzundu. Bugün "Dede Korkut Hikâyeleri" diye bildiğimiz yazılar, o destanın İslâmi geleneğe adapte edilmiş bildiğimiz yazılar, o destanın İslâmi geleneğe adapte edilmiş bölümlerinden başka bir şey değildir. Aşağıda bugünkü Türkçe bölümlerinden başka bir şey değildir. Aşağıda bugünkü Türkçe ile sunacağımız ve apayrı bir bölüm olarak yazıya geçmiş ile sunacağımız ve apayrı bir bölüm olarak yazıya geçmiş parça, İslâmiyet'ten sonra yazılmış olmasına rağmen, parça, İslâmiyet'ten sonra yazılmış olmasına rağmen, orijinalliğini oldukça korumuştur. Oğuz Destanı'nın bu ayrı orijinalliğini oldukça korumuştur. Oğuz Destanı'nın bu ayrı bölümünün bugün tek bir yazma nüshası vardır, o da Paris'teki bölümünün bugün tek bir yazma nüshası vardır, o da Paris'teki "Bibliothegue Naionale"dedir. Bu kütüphanenin "Türkçe "Bibliothegue Naionale"dedir. Bu kütüphanenin "Türkçe Eserler" seksiyonunda 1001 numara ile kayıtlı bulunuyor.Eserler" seksiyonunda 1001 numara ile kayıtlı bulunuyor.

Bu yazma günümüz Türkçesine Reşid Rahmeti Arat tarafından çevrildi Bu yazma günümüz Türkçesine Reşid Rahmeti Arat tarafından çevrildi ve 1936'da yayınlandı. Daha sonra 1970 yılında Millî Eğitim ve 1936'da yayınlandı. Daha sonra 1970 yılında Millî Eğitim Bakanlığı'nın "1000 Temel Eser" dizisinde, Muharrem Ergin'in Bakanlığı'nın "1000 Temel Eser" dizisinde, Muharrem Ergin'in açıklayıcı önsözü ile, Uygurca metin de eklenerek tekrar yayınlandı.açıklayıcı önsözü ile, Uygurca metin de eklenerek tekrar yayınlandı.

•Destanın kahramanı Oğuz Kağan'ın, Asya Hunlarının en Destanın kahramanı Oğuz Kağan'ın, Asya Hunlarının en büyük, en ünlü kağanı olan Mete (Motun) olduğunda birçok büyük, en ünlü kağanı olan Mete (Motun) olduğunda birçok tarihçi birleşiyor. Belki bu destan Mete'den evvel de vardı. tarihçi birleşiyor. Belki bu destan Mete'den evvel de vardı. Mete'nin ünü, kahramanlıkları ve hayatının Oğuz Kağan'ın Mete'nin ünü, kahramanlıkları ve hayatının Oğuz Kağan'ın hayatına benzemesi, Oğuz Kağan'ın aslında Mete olacağını hayatına benzemesi, Oğuz Kağan'ın aslında Mete olacağını düşündürmüştür.düşündürmüştür.

Türkler, İslâmiyet'ten önce de, sonra da Oğuz Kağan'ı ata Türkler, İslâmiyet'ten önce de, sonra da Oğuz Kağan'ı ata saymışlardır. Tarih, Hunlar'dan Osmanlılara kadar bütün saymışlardır. Tarih, Hunlar'dan Osmanlılara kadar bütün Türklerin, Horasan, Azerbaycan, Irak, Anadolu, Balkanlar, Türklerin, Horasan, Azerbaycan, Irak, Anadolu, Balkanlar, Kırım, Ukrayna, Kuzey Afrika'da devlet kurmuş Türk Kırım, Ukrayna, Kuzey Afrika'da devlet kurmuş Türk topluluklarının hep aynı Hun-Oğuz birliğinin torunları topluluklarının hep aynı Hun-Oğuz birliğinin torunları olduğunu gösteriyor.olduğunu gösteriyor...

• Oğuz Kağan'ın annesi Ay Kağan idi. Oğuz Kağan'ın annesi Ay Kağan idi. Destan, Ay Kağan'ın Oğuz'u doğurduğu Destan, Ay Kağan'ın Oğuz'u doğurduğu günden başlıyor ve Oğuz Kağan'ın günden başlıyor ve Oğuz Kağan'ın yaşlanıp büyük Türk ilini oğullarına yaşlanıp büyük Türk ilini oğullarına paylaştırması ile sona eriyor. Fakat paylaştırması ile sona eriyor. Fakat tekrar edelim: Bu destanın sadece bir tekrar edelim: Bu destanın sadece bir bölümüdür. Başından, ortasından ve bölümüdür. Başından, ortasından ve sonundan eksiklikler çoktur. Umarız bir sonundan eksiklikler çoktur. Umarız bir gün tam metin bulunurgün tam metin bulunur

Mete Kağan ve Oğuz Mete Kağan ve Oğuz DestanıDestanı

• Mete, Teoman Yabgu'nun oğlu ve veliahdi (kendisinden sonra hükümdar olacak kimse) Mete, Teoman Yabgu'nun oğlu ve veliahdi (kendisinden sonra hükümdar olacak kimse) idi. Ama Teoman Yabgu'nun başka bir eğinden de bir oğlu olmuştu ve bu kadın idi. Ama Teoman Yabgu'nun başka bir eğinden de bir oğlu olmuştu ve bu kadın Teoman'dan sonra Mete yerine kendi oğlunun hükümdar olmasını istiyordu. Sonunda Teoman'dan sonra Mete yerine kendi oğlunun hükümdar olmasını istiyordu. Sonunda Teoman'ı kandırdı. Ama Mete Buna razı olmadı ve derhâl bir ordu toplayarak Hun tahtını Teoman'ı kandırdı. Ama Mete Buna razı olmadı ve derhâl bir ordu toplayarak Hun tahtını ele geçirmek üzere yola çıktı. Böylece Türk târihinde ilk defa bu şehzade (prens), devlet ele geçirmek üzere yola çıktı. Böylece Türk târihinde ilk defa bu şehzade (prens), devlet uğruna babasıyla taht kavgasına girişiyordu. Osmanlı İmparatorluğu zamanında da ilk uğruna babasıyla taht kavgasına girişiyordu. Osmanlı İmparatorluğu zamanında da ilk defa Birinci Murâd'ın oğullarından Savcı (Yıldırım Bâyezîd'in ağabeyisi) babasına karşı defa Birinci Murâd'ın oğullarından Savcı (Yıldırım Bâyezîd'in ağabeyisi) babasına karşı çıktı; sonra İkinci Bâyezîd'in oğlu Selim (Yavuz) babasıyla taht kavgasına girdi. çıktı; sonra İkinci Bâyezîd'in oğlu Selim (Yavuz) babasıyla taht kavgasına girdi. Kanûnî'nin çok sevdiği eşi Hurrem Sultân kendi oğlu Selîm'i (İkinci Selim) velîahd Kanûnî'nin çok sevdiği eşi Hurrem Sultân kendi oğlu Selîm'i (İkinci Selim) velîahd yapmak isteyince, pâdişâhın öbür oğulları (Mustafa ve Bâyezîd) da babalarına isyan yapmak isteyince, pâdişâhın öbür oğulları (Mustafa ve Bâyezîd) da babalarına isyan ettiler.ettiler.

• Mete çok yüksek kaabiliyetli bir komutandı. Topladığı ordu ile babasını yendi ve Hun Mete çok yüksek kaabiliyetli bir komutandı. Topladığı ordu ile babasını yendi ve Hun tahtına oturdu. Çin târihleri onun üstün meziyetlerini ve yaptığı büyük işleri uzun uzun tahtına oturdu. Çin târihleri onun üstün meziyetlerini ve yaptığı büyük işleri uzun uzun anlatırlar. Devletinin ve milletinin işleri için kendi çıkarlarını hiçe sayardı. anlatırlar. Devletinin ve milletinin işleri için kendi çıkarlarını hiçe sayardı.

• Anlatılanlara göre bir defasında Hunlar zor durumda kalmışlar ve Çinliler'den barış Anlatılanlara göre bir defasında Hunlar zor durumda kalmışlar ve Çinliler'den barış istemişlerdi. Çinliler barış için Mete'nin en sevdiği atını istediler, hemen verdi. Ama Çin istemişlerdi. Çinliler barış için Mete'nin en sevdiği atını istediler, hemen verdi. Ama Çin hükümdarı bununla yetinmedi, başka şeyler de istedi. Mete kendine ait nesi varsa hükümdarı bununla yetinmedi, başka şeyler de istedi. Mete kendine ait nesi varsa hepsini birer birer veriyordu. Sonra Çinliler sınırda küçük bir arazî istediler. Burası hiçbir hepsini birer birer veriyordu. Sonra Çinliler sınırda küçük bir arazî istediler. Burası hiçbir ise yaramayan kurak, kumlu bir topraktı. Ama Mete buna çok sinirlendi ve şöyle dedi:ise yaramayan kurak, kumlu bir topraktı. Ama Mete buna çok sinirlendi ve şöyle dedi:

• "Benden ne istedinizse verdim, çünkü onlar benim maltındı. Ama bu toprak "Benden ne istedinizse verdim, çünkü onlar benim maltındı. Ama bu toprak benim değil, milletimindir. O toprağı korumak için savaşır, canımı veririm."benim değil, milletimindir. O toprağı korumak için savaşır, canımı veririm."

• Türklerin Oğuz Kağan Destanı'ndaki Oğuz Kağan'ın Mete olduğu söylenir. Oğuz Kağan'ın Türklerin Oğuz Kağan Destanı'ndaki Oğuz Kağan'ın Mete olduğu söylenir. Oğuz Kağan'ın Şehnâme'de ve Divân-ı Lugati't Türk'de adı geçen Alp Er Tunga olduğunu söyleyenler de Şehnâme'de ve Divân-ı Lugati't Türk'de adı geçen Alp Er Tunga olduğunu söyleyenler de vardır. Oğuz Kağan Destanı şöyledir: vardır. Oğuz Kağan Destanı şöyledir:

Günlerden bir gün Ay Kağan bîr erkek çocuk doğurdu. Çocuk kara saçlı, kara kaşlı, ela Günlerden bir gün Ay Kağan bîr erkek çocuk doğurdu. Çocuk kara saçlı, kara kaşlı, ela gözlü, kırmızı ağızlı idi. Perilerden daha güzeldi. Çocuk, anasından yalnız bir defa süt gözlü, kırmızı ağızlı idi. Perilerden daha güzeldi. Çocuk, anasından yalnız bir defa süt emdi. Bir daha emmedi. Konuşmaya başladı. Çiğ et ve şarap istedi. Kırk günden sonra emdi. Bir daha emmedi. Konuşmaya başladı. Çiğ et ve şarap istedi. Kırk günden sonra büyüdü. Yürüdü. Oynadı. Ata bindi. Geyik avına bağladı. Günlerden sonra, gecelerden büyüdü. Yürüdü. Oynadı. Ata bindi. Geyik avına bağladı. Günlerden sonra, gecelerden sonra bir yiğit oldu. Bahadır oldu.sonra bir yiğit oldu. Bahadır oldu.Oğuz Kağan denen bu bahadır bir gün Tanrı'ya yakarmakta idi. Birdenbire etraf karanlık Oğuz Kağan denen bu bahadır bir gün Tanrı'ya yakarmakta idi. Birdenbire etraf karanlık kesildi. Gökten bir ışık düştü. Bu ışık aydan da, güneşten de parlaktı. Oğuz Kağan gördü kesildi. Gökten bir ışık düştü. Bu ışık aydan da, güneşten de parlaktı. Oğuz Kağan gördü ki bu ışığın içinde bir kız var. Bu kız çok güzeldi. Yüzünde ateşli, ışık saçan bir beni vardı. ki bu ışığın içinde bir kız var. Bu kız çok güzeldi. Yüzünde ateşli, ışık saçan bir beni vardı. Kutup Yıldızı gibi İdi. Gülse, mavi gök de gülerdi.Kutup Yıldızı gibi İdi. Gülse, mavi gök de gülerdi. • Ağlasa, mavi gök de ağlardı.Ağlasa, mavi gök de ağlardı.

Oğuz Kağan bu kızı görünce aklı başından gitti. Kızı sevdi, aldı. Kız, Oğuz Oğuz Kağan bu kızı görünce aklı başından gitti. Kızı sevdi, aldı. Kız, Oğuz Kağan'a üç erkek çocuk doğurdu. Birincisine "Gün", ikincisine "Ay", Kağan'a üç erkek çocuk doğurdu. Birincisine "Gün", ikincisine "Ay", üçüncüsüne "Yıldız" adınıüçüncüsüne "Yıldız" adınıkoydular.koydular.

• Oğuz Kağan gene bir gün ava gitti. Gördü ki gölün yanında bir ağaç var. Bu Oğuz Kağan gene bir gün ava gitti. Gördü ki gölün yanında bir ağaç var. Bu ağacın kovuğunda bir kız oturuyor. Çok güzel bir kız. Saçlar bir ırmağın akışı ağacın kovuğunda bir kız oturuyor. Çok güzel bir kız. Saçlar bir ırmağın akışı gibi. Dişleri inciye benziyor. Gözleri gökten de mavi.gibi. Dişleri inciye benziyor. Gözleri gökten de mavi.

• Oğuz Kağan'ın aklı başından gitti. Yüreğine ateş düştü. Onu sevdi, aldı. Bu Oğuz Kağan'ın aklı başından gitti. Yüreğine ateş düştü. Onu sevdi, aldı. Bu kız da Oğuz Kağan'a üç erkek çocuk doğurdu. Birincisine "Gök", ikincisine kız da Oğuz Kağan'a üç erkek çocuk doğurdu. Birincisine "Gök", ikincisine "Dağ", üçüncüsüne de "Deniz" adını verdiler."Dağ", üçüncüsüne de "Deniz" adını verdiler.

• Bu çağda, sağ yönde Altın Kağan denen bir kağan vardı. Altın Kağan, Oğuz Bu çağda, sağ yönde Altın Kağan denen bir kağan vardı. Altın Kağan, Oğuz Kağan'a elçi gönderdi. Pek çok altın,gümüş, yolladı. Pek çok kız, yakut, inci Kağan'a elçi gönderdi. Pek çok altın,gümüş, yolladı. Pek çok kız, yakut, inci gönderdi. Oğuz Kağan'a saygı gösterdi. İtaat etti. Oğuz Kağan, Altın gönderdi. Oğuz Kağan'a saygı gösterdi. İtaat etti. Oğuz Kağan, Altın Kağan'ın itaatini kabul etti. Sonra kırk gün yürüdü. Buz Dağı denen dağa Kağan'ın itaatini kabul etti. Sonra kırk gün yürüdü. Buz Dağı denen dağa geldi. Çek soğuktu. Çadırını kurdurdu.geldi. Çek soğuktu. Çadırını kurdurdu.

• Tan yeri ağardığı zaman Oğuz Kağan'ın çadırına güneş gibi bir ışık girdi. O Tan yeri ağardığı zaman Oğuz Kağan'ın çadırına güneş gibi bir ışık girdi. O ışıktan; gök tüylü, gök yeleli, büyük bir erkek kurt çıktı. Kurt, Oğuz Kağan'a ışıktan; gök tüylü, gök yeleli, büyük bir erkek kurt çıktı. Kurt, Oğuz Kağan'a dedi ki :dedi ki :  

• - "Ey Oğuz, artık ben önünde yürüyeceğim."- "Ey Oğuz, artık ben önünde yürüyeceğim."

Bundan sonra Oğuz Kağan çadırları toplattı. Yola koyuldu. Bundan sonra Oğuz Kağan çadırları toplattı. Yola koyuldu. Ordusunun önünde gök tüylü, gök yeleli, büyük erkek kurt Ordusunun önünde gök tüylü, gök yeleli, büyük erkek kurt yürüyordu. Ordu, kurdu takip ediyordu.yürüyordu. Ordu, kurdu takip ediyordu.

• Nice günlerden sonra kurt durdu. Oğuz Kağan da ordusunu durdurdu. Nice günlerden sonra kurt durdu. Oğuz Kağan da ordusunu durdurdu. Burada İtil denen bir ırmak vardı. Oğuz Kağan düşmanla karşılaştı. Savaş Burada İtil denen bir ırmak vardı. Oğuz Kağan düşmanla karşılaştı. Savaş çok çetin oldu. Okla, kılıçla vuruşuldu. İtil Suyu düşman kanından kıpkızıl çok çetin oldu. Okla, kılıçla vuruşuldu. İtil Suyu düşman kanından kıpkızıl oldu ve Oğuz Kağan üstün geldi.oldu ve Oğuz Kağan üstün geldi.

• Gök tüylü, gök yeleli kurt gene öne düştü. Oğuz Kağan'ı Sind Ülkesi'ne Gök tüylü, gök yeleli kurt gene öne düştü. Oğuz Kağan'ı Sind Ülkesi'ne götürdü. Oğuz Kağan burada da çok düşmanla vuruştu. Düşmanı yendi. Bu götürdü. Oğuz Kağan burada da çok düşmanla vuruştu. Düşmanı yendi. Bu ülkeyi de yurduna ekledi. Geri döndü.ülkeyi de yurduna ekledi. Geri döndü.

• Oğuz Kağan'ın yanında ak sakallı, boz saçlı, çok akıllı ihtiyar bir kişi vardı. Oğuz Kağan'ın yanında ak sakallı, boz saçlı, çok akıllı ihtiyar bir kişi vardı. Anlayışlı, doğru bir adamdı. Oğuz Kağan'ın veziri idi. Adı "Uluğ Türk" idi.Anlayışlı, doğru bir adamdı. Oğuz Kağan'ın veziri idi. Adı "Uluğ Türk" idi.

• Uluğ Türk günlerden bir gün uykuda bir altın yay ve üç gümüş ok gördü. Bu Uluğ Türk günlerden bir gün uykuda bir altın yay ve üç gümüş ok gördü. Bu altın yay gün doğusundan gün batısına kadar uzanmıştı. Üç gümüş ok da altın yay gün doğusundan gün batısına kadar uzanmıştı. Üç gümüş ok da kuzeye doğru gidiyordu. Uluğ Türk uyandıktan sonra, düşte gördüklerini kuzeye doğru gidiyordu. Uluğ Türk uyandıktan sonra, düşte gördüklerini Oğuz Kağan'a anlattı:Oğuz Kağan'a anlattı:- "Ey Kağanım," dedi. "Hayat sana hayırlı olsun. Gök Tanrı, - "Ey Kağanım," dedi. "Hayat sana hayırlı olsun. Gök Tanrı, düşümde gördüğümü yerine getirsin. Dilediği yeri sana versin."düşümde gördüğümü yerine getirsin. Dilediği yeri sana versin."

• Oğuz Kağan, Uluğ Türk'ün sözlerini beğendi. Öğüdünü dinledi. Oğullarım Oğuz Kağan, Uluğ Türk'ün sözlerini beğendi. Öğüdünü dinledi. Oğullarım topladı. Şöyle dedi:topladı. Şöyle dedi:  

• - Gönlüm av diliyor. Kocadım. Kuvvetim kalmadı. Gün, Ay ve Yıldız; - Gönlüm av diliyor. Kocadım. Kuvvetim kalmadı. Gün, Ay ve Yıldız; siz Doğu tarafına varın. Gök, Dağ ve Deniz; siz Batı tarafına varın...siz Doğu tarafına varın. Gök, Dağ ve Deniz; siz Batı tarafına varın...

Bunun üzerine Oğuz Kağanın oğullarının üçü Doğu tarafına, Bunun üzerine Oğuz Kağanın oğullarının üçü Doğu tarafına, üçü de Batı tarafına gitti. Gün, Av ve Yıldız çok geyikler, çok üçü de Batı tarafına gitti. Gün, Av ve Yıldız çok geyikler, çok kuşlar avladıktan sonra yolda bir altın yay buldular. Yayı kuşlar avladıktan sonra yolda bir altın yay buldular. Yayı aldılar. Babaları Oğuz Kağan'a verdiler. Oğuz Kağan sevindi. aldılar. Babaları Oğuz Kağan'a verdiler. Oğuz Kağan sevindi. Yayı üç parça etti ve dedi ki :Yayı üç parça etti ve dedi ki :  

• - "Ey büyük kardeşler, yay sizin olsun..."- "Ey büyük kardeşler, yay sizin olsun..."• Gök. Dağ ve Deniz de çok geyikler, çok kuşlar avladıktan Gök. Dağ ve Deniz de çok geyikler, çok kuşlar avladıktan

sonra yolda üç gümüş ok buldular. Okları aldılar. Babaları sonra yolda üç gümüş ok buldular. Okları aldılar. Babaları Oğuz Kağan'a verdiler. Oğuz Kağan sevindi. Okları küçük Oğuz Kağan'a verdiler. Oğuz Kağan sevindi. Okları küçük oğullarına pay etti ve dedi ki:oğullarına pay etti ve dedi ki:  

• - "Ey küçük kardeşler, bu oklar sizin olsun..."- "Ey küçük kardeşler, bu oklar sizin olsun..."• Oğuz Kağan bundan sonra ulu kurultayı toplantıya çağırdı. Oğuz Kağan bundan sonra ulu kurultayı toplantıya çağırdı.

Halkı da davet etti. Büyük meşveret edildi. Oğuz Kağan Halkı da davet etti. Büyük meşveret edildi. Oğuz Kağan yurdunu oğullarına pay etti. Onlara verdi. Dedi ki : yurdunu oğullarına pay etti. Onlara verdi. Dedi ki :

• " Ey oğullar ben çok yaşadım. Çok savaşlar gördüm. " Ey oğullar ben çok yaşadım. Çok savaşlar gördüm. Çok ok attım. Çok ata bindim. Düşmanlarımı ağlattım Çok ok attım. Çok ata bindim. Düşmanlarımı ağlattım . Dostlarımı güldürdüm. Gök Tanrı'ya borcumu eda . Dostlarımı güldürdüm. Gök Tanrı'ya borcumu eda ettim. Sizlere de yurdumu veriyorum..." ettim. Sizlere de yurdumu veriyorum..."       

BUYUK HUNBUYUK HUNİMPARATORLUĞUİMPARATORLUĞU   

GÖKTÜRKGÖKTÜRKİMPARATORLUĞUİMPARATORLUĞU   

KARAHANLILARKARAHANLILAR   

• *Bozkurt Destanı: Savaşta yaralanan bir Türk’ün,dişi bir kurt *Bozkurt Destanı: Savaşta yaralanan bir Türk’ün,dişi bir kurt tarafından kurtarılmasını,korunmasını ve Türklerin sözü tarafından kurtarılmasını,korunmasını ve Türklerin sözü edilen kurtla bu Türk’ten çoğaldığı anlatılır. edilen kurtla bu Türk’ten çoğaldığı anlatılır.

• *Ergenekon Destanı: Bir yenilgi sonunda Ergenekon’a *Ergenekon Destanı: Bir yenilgi sonunda Ergenekon’a çekilen Türklerin orada çoğalıp,bir demir dağı erittikten çekilen Türklerin orada çoğalıp,bir demir dağı erittikten sonra öçlerini alışlarını anlatan destandır. sonra öçlerini alışlarını anlatan destandır.

• UYGUR TÜRKLERİNİN DESTANI UYGUR TÜRKLERİNİN DESTANI • *Türeyiş Destanı: Uygur hakanının,üç kızını insanoğluyla *Türeyiş Destanı: Uygur hakanının,üç kızını insanoğluyla

evlendirmeyi uygun bulmayarak tanrıya, kızlarıyla evlendirmeyi uygun bulmayarak tanrıya, kızlarıyla evlenmesi ve Uygur Türklerinin bu evlenmeden çoğaldığı evlenmesi ve Uygur Türklerinin bu evlenmeden çoğaldığı anlatılır. anlatılır.

• *Göç Destanı: Türklerin,Kutsal taşı Çinlilere vermeleri *Göç Destanı: Türklerin,Kutsal taşı Çinlilere vermeleri üzerine, tanrı tarafından cezalandırılmaları kuraklığın üzerine, tanrı tarafından cezalandırılmaları kuraklığın başlaması nedeniyle de göç etmeleri anlatılır.  başlaması nedeniyle de göç etmeleri anlatılır.  

•   

Diğer Milletlerin Destanları:Diğer Milletlerin Destanları:

• İran: Şehname İran: Şehname

• Alman: Nietbelungen Lied Alman: Nietbelungen Lied

• Hindistan: Mahabarata, Ramayana Hindistan: Mahabarata, Ramayana

• Japon: Şinto Japon: Şinto

• Rus: İgor Rus: İgor

• Yunan: İlyada,Odyssa Yunan: İlyada,Odyssa

• Fransı: Chasen de Rolland Fransı: Chasen de Rolland

• Fin: KalevalaFin: Kalevala

YAZILI EDEBİYATYAZILI EDEBİYAT

• İslam öncesi Türk edebiyatına ait, bilinen yazılı ürün çok azdır. İslam öncesi Türk edebiyatına ait, bilinen yazılı ürün çok azdır. İlk eserler mezar taşlarındaki yazılardır. Türkler bu dönemde İlk eserler mezar taşlarındaki yazılardır. Türkler bu dönemde Göktürk ve Uygur alfabesini kullanmışlardır. İslam öncesi Türk Göktürk ve Uygur alfabesini kullanmışlardır. İslam öncesi Türk edebiyatının en önemli yazılı eseri Yenisey nehri kenarındaki edebiyatının en önemli yazılı eseri Yenisey nehri kenarındaki Orhun Abideleri dir. Orhun Abideleri dir.

•     •           Abidelerin ilki M.S. 720 yılında Bilge Tonyukuk tarafından Abidelerin ilki M.S. 720 yılında Bilge Tonyukuk tarafından

yazılmış ve dikilmiştir. İkinci ve üçüncü abideler Yolluğ Tigin yazılmış ve dikilmiştir. İkinci ve üçüncü abideler Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır. Birisi 732 yılında Kültigin adına diğeri ise tarafından yazılmıştır. Birisi 732 yılında Kültigin adına diğeri ise 735 yılında Kültigin’in ağabeyi Bilge Kağan adına dikilmiştir. 735 yılında Kültigin’in ağabeyi Bilge Kağan adına dikilmiştir.

• *Birinci taşın dili sadedir.İkinci ve üçüncü taşların dili ise süslü *Birinci taşın dili sadedir.İkinci ve üçüncü taşların dili ise süslü ve söylev dilidir. ve söylev dilidir.

• *Bu abideler de Göktürklerin bağımsızlıkları için Çinlilerle *Bu abideler de Göktürklerin bağımsızlıkları için Çinlilerle yaptıkları savaşlar ve bu savaşlar sonucunda devleti yeniden yaptıkları savaşlar ve bu savaşlar sonucunda devleti yeniden nasıl kurdukları anlatılır. nasıl kurdukları anlatılır.

• *Çin entrikalarına karşı halk uyarılır. *Çin entrikalarına karşı halk uyarılır.

Yazılı edebiyat ürünleri ise üç ayrı dönem içinde ele Yazılı edebiyat ürünleri ise üç ayrı dönem içinde ele alınmaktadır. Bunlar:alınmaktadır. Bunlar:

•Göktürk Dönemi : (Göktürk Anıtları = Orhun Abideleri) Göktürk Dönemi : (Göktürk Anıtları = Orhun Abideleri) Uygur Dönemi : (Uygur Türkçesi ile yazılmış metinler) Uygur Dönemi : (Uygur Türkçesi ile yazılmış metinler) Karahanlı Dönemi: (Kutadgu Bilig, Divan-ı Lugat’it Türk, Karahanlı Dönemi: (Kutadgu Bilig, Divan-ı Lugat’it Türk, Atebetü’l Hakayık) Atebetü’l Hakayık) Göktürk Dönemi içinde ele alınması gereken en önemli Göktürk Dönemi içinde ele alınması gereken en önemli yazılı eser Göktürk Anıtları’dır. Bu anıtlar, M.S. 8. yüzyılda yazılı eser Göktürk Anıtları’dır. Bu anıtlar, M.S. 8. yüzyılda bugünkü Moğolistan toprakları üzerinde bulunan Orhun bugünkü Moğolistan toprakları üzerinde bulunan Orhun vadisinde dikilmiş yüzlerce mezar taşlarıdır. Bunların içinde vadisinde dikilmiş yüzlerce mezar taşlarıdır. Bunların içinde Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk adına dikilmiş olanları en Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk adına dikilmiş olanları en önemlileridir. “Türk” adının geçtiği ilk ve olgunlaşmış yazılı önemlileridir. “Türk” adının geçtiği ilk ve olgunlaşmış yazılı belgelerdir. Bu mezar taşlarında, milletin sosyal, siyasal, belgelerdir. Bu mezar taşlarında, milletin sosyal, siyasal, ticarî ve kültürel hayatı ile ilgili önemli bilgiler ticarî ve kültürel hayatı ile ilgili önemli bilgiler yansımaktadır. Yazarı, Yolug Tigin’dir. yansımaktadır. Yazarı, Yolug Tigin’dir.

Uygur Dönemi’ndekiUygur Dönemi’ndeki• yazılı eserlerin büyük bir çoğunluğu yazılı eserlerin büyük bir çoğunluğu

Maniheizm dininin etkisiyle Maniheizm dininin etkisiyle oluşturulmuş dinî metinlerdir. oluşturulmuş dinî metinlerdir. Bunların başında Altun Yaruk (Altın Bunların başında Altun Yaruk (Altın Işık), Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın) ve Işık), Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın) ve Irk Bitig (Fal Kitabı) gelmektedir. Bu Irk Bitig (Fal Kitabı) gelmektedir. Bu eserlerin tümü Uygur Türkçesi ve eserlerin tümü Uygur Türkçesi ve Uygur alfabesi ile yazılmıştır. Uygur alfabesi ile yazılmıştır.

İSLÂM İSLÂM UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK UYGARLIĞI ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATIEDEBİYATI

• İslâmî Dönemde İlk Dil ve İslâmî Dönemde İlk Dil ve Edebiyat Ürünleri (XI.-XII. yy.)Edebiyat Ürünleri (XI.-XII. yy.)

• Kutadgu BiligKutadgu Bilig

• Atebetü’l-HakayıkAtebetü’l-Hakayık

• Divan-ı HikmetDivan-ı Hikmet

• Divanü Lügâti’t-TürkDivanü Lügâti’t-Türk

Divan-ı Lugat’it Türk:Divan-ı Lugat’it Türk:• Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.

Türkçe-Arapça sözlük çalışmasıdır. Türkçe-Arapça sözlük çalışmasıdır. Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla kaleme alınmıştır. Bu nedenle Arapça kaleme alınmıştır. Bu nedenle Arapça olarak yazılmış olmasına rağmen olarak yazılmış olmasına rağmen 7500’den fazla Türkçe kelime mevcuttur. 7500’den fazla Türkçe kelime mevcuttur. Sadece, 11. Yüzyılda değil, sonraki Sadece, 11. Yüzyılda değil, sonraki yüzyıllar için de dil itibariyle önemini yüzyıllar için de dil itibariyle önemini kaybetmeyen, değeri tartışılmaz bir kaybetmeyen, değeri tartışılmaz bir eserdir. eserdir.

Atebetü’l - Hakayık Atebetü’l - Hakayık (Hakikatlerin Eşiği):(Hakikatlerin Eşiği):• Kaşgar Türkçesi ile 12. yüzyılda Edip Kaşgar Türkçesi ile 12. yüzyılda Edip

Ahmet tarafından yazılmıştır. Kutadgu Bilig Ahmet tarafından yazılmıştır. Kutadgu Bilig gibi aruz vezniyle man-zum olarak gibi aruz vezniyle man-zum olarak meydana getirilmiştir. Eserin bütünü 14 meydana getirilmiştir. Eserin bütünü 14 bölümdür ve 40 beyit ve 101 dörtlükten bölümdür ve 40 beyit ve 101 dörtlükten oluşmuştur. Sanat inceliklerinden yoksun oluşmuştur. Sanat inceliklerinden yoksun olmasına mukabil, dönemin Türkçesini olmasına mukabil, dönemin Türkçesini yansıtması yönüyle oldukça önemli bir yansıtması yönüyle oldukça önemli bir eserdir. Dinî ve ahlâkî bilgi vermek eserdir. Dinî ve ahlâkî bilgi vermek amacıyla yazılmıştır. amacıyla yazılmıştır.

Kutadgu Bilig (Saadet Bilgisi = Kutadgu Bilig (Saadet Bilgisi = Devlet Olma Bilgisi): Devlet Olma Bilgisi):

• 1069 yılında Yusuf Hac Hacip 1069 yılında Yusuf Hac Hacip tarafından mesnevi tarzında yazılan, tarafından mesnevi tarzında yazılan, 6645 beyit meydana gelen manzume 6645 beyit meydana gelen manzume bir eserdir. Site uygarlığına (İslam bir eserdir. Site uygarlığına (İslam uygarlığına) geçiş döneminde yazılan uygarlığına) geçiş döneminde yazılan eserlerden biridir ve dil itibariyle eski eserlerden biridir ve dil itibariyle eski Türkçe özellikleri içermektedir. Bu Türkçe özellikleri içermektedir. Bu nedenle İslamiyet’ten Önceki Türk nedenle İslamiyet’ten Önceki Türk Edebiyatı’ nın eseri olarak kabul Edebiyatı’ nın eseri olarak kabul edilmektedir edilmektedir

Hoca Ahmet Yesevi TürbesiHoca Ahmet Yesevi Türbesi

Divan-ı HikmetDivan-ı Hikmet

• Türk edebiyatı tarihinde "Divan-ı Türk edebiyatı tarihinde "Divan-ı Hikmet"in önemi İslâmiyet'ten sonraki Hikmet"in önemi İslâmiyet'ten sonraki Türk Edebiyatı'nın daha önce yazılan Türk Edebiyatı'nın daha önce yazılan Kutadgu Biliğ’den sonraki bilinen en Kutadgu Biliğ’den sonraki bilinen en eski örneklerinden biri ve tasavvufi eski örneklerinden biri ve tasavvufi Türk edebiyatının ilk eseri oluşundan Türk edebiyatının ilk eseri oluşundan daha fazla Türk dünyasında meydana daha fazla Türk dünyasında meydana getirdiği tesirlere dayanır getirdiği tesirlere dayanır

AĞITAĞIT

• Genellikle bir ölünün ya da acı, üzücü bir olayın ardından Genellikle bir ölünün ya da acı, üzücü bir olayın ardından söylenen halk türküsü. Ağıtlar, başından acı bir olay geçen söylenen halk türküsü. Ağıtlar, başından acı bir olay geçen ya da ölen kişinin iyiliklerinden, yiğitçe davranışlarından ve ya da ölen kişinin iyiliklerinden, yiğitçe davranışlarından ve yaşamındaki önemli olaylardan söz eder. Belli geleneksel yaşamındaki önemli olaylardan söz eder. Belli geleneksel hareketler eşliğinde kendine özgü ölçü ve uyaklarla hareketler eşliğinde kendine özgü ölçü ve uyaklarla söylenir. söylenir. Türklerde ağıt geleneği çok eskidir. Anadolu’nun hemen her Türklerde ağıt geleneği çok eskidir. Anadolu’nun hemen her yerinde söylenir. Ağıtlar yarı anonim folklor ürünleri yerinde söylenir. Ağıtlar yarı anonim folklor ürünleri arasında da sayılabilir. Türkçe’de 7, 8 ve 10 heceli ağıtlar arasında da sayılabilir. Türkçe’de 7, 8 ve 10 heceli ağıtlar yaygındır. En çok rastlanılanı 8 hecelilerdir. Erkeklerin yaygındır. En çok rastlanılanı 8 hecelilerdir. Erkeklerin söylediği ağıtlar varsa da ağıtları daha çok kadınlar söyler. söylediği ağıtlar varsa da ağıtları daha çok kadınlar söyler. Gösteri bölümüyle tiyatro, söyleniş biçimiyle şiirseldir. Gösteri bölümüyle tiyatro, söyleniş biçimiyle şiirseldir. Ağıtlar türkü ve destanla yakın ilişki içindedir. Ağıtlar türkü ve destanla yakın ilişki içindedir.