543
ISSN: 1303 – 8370 Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi The Journal of Social and Economic Research Dergimiz TÜBİTAK – ULAKBİM Sosyal Bilimler Veri Tabanı’na alınmıştır. 2010 Cilt: 14 Yıl: 10 Sayı: 20 Volume: 14 Year: 10 Issue: 20

Dergi 20. sayı Ekim Son

Embed Size (px)

Citation preview

ISSN: 1303 8370

Seluk niversitesiktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar DergisiThe Journal of Social and Economic ResearchDergimiz TBTAK ULAKBM Sosyal Bilimler Veri Tabanna alnmtr.

2010Cilt: 14 Yl: 10 Say: 20 Volume: 14 Year: 10 Issue: 20

ISSN: 1303 8370

Seluk niversitesiktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar DergisiCilt / Volume: 14 Yl / Year: 10 Say: / Issue: 20 Ekim / October 2010 S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi The Journal of Social and Economic Researchmtiyaz Sahibi Prof. Dr. Tahir AKGEMC Dekan Published by Prof. Dr. Tahir AKGEMC Dekan Editrler / Editors Prof. Dr. Tahir AKGEMC Do. Dr. Muammer ZERENLER Yrd.Do.Dr. Mehmet YILDIZ Dergi Yayn Kurulu / Board of Editors Prof. Dr. M. erif MEK, Prof. Dr. Osman OKKA, Prof. Dr. Orhan GKE, Prof. Dr. Mahmut TEKN, Prof. Dr. aatay NSAN, Prof. Dr. Ali ACAR, Prof. Dr. N. Ata ATABEY, Prof. Dr. H. Krat GLE, Prof. Dr. Tahir AKGEMC, Prof. Dr. aban ALI, Prof.Dr. Fehmi KARESOLU, Prof.Dr. Adem ESEN Prof. Dr. Adem T, Prof. Dr. Birol AKGNYazma Adresi Do. Dr. Muammer ZERENLER Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi Seluk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi 42079 Kamps Konya - TRKYE Submission Address Assoc. Prof. Dr. Muammer ZERENLER The Journal of Social and Economic Research Selcuk University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, 42079 Campus Konya - TURKEY

Tel: (0332) 241 00 41 -3034 Faks: (0332) 241 00 46 e-mail: [email protected] - [email protected]

ISSN: 1303 8370

Seluk niversitesi Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar DergisiS BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi, S ktisadi ve dari Bilimler Fakltesince ylda iki kez yaymlanan hakemli bir dergidir. Dergi ekonomi, iletme, uluslar aras ilikiler, siyaset bilimi, kamu ynetimi ve ilgili alanlarda zgn aratrmaya dayanan makaleler ile her sayya ayrlacak bir blmde; rapor, derleme, eviri, konferans notlar, kitap tantma vb. makale d yazlara da yer verecek ekilde planlanmtr. Dergide yaymlanmak zere gnderilen yazlar, derginin arka kapak iinde belirtilen kurallara uygun olarak hazrlanmaldr. Dergide yaymlanan yazlarda belirtilen grler, yazarlara aittir. S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisini balamaz. S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisinde yer alan yazlardan kaynak gsterilerek aktarma ve alnt yaplabilir. Yllk abone creti: Yurtii 50 TL Yurtd 40 $ Abone ilemleri iin aadaki yazma adresine bavurulmaldr.Do. Dr. Muammer ZERENLER Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi Seluk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi 42079 Kamps Konya - TRKYE

ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

-

-

-

-

SU IIBF The Journal of Social and Economic Research is a refereed journal, published twice a year by the Faculty of Economics and Administrative Sciences. The Journal includes orijinal research articles in the field of economics, business, international relations, political science, public administration and related fields. In addition, each volume is planned to contain reports, commissioned papers, conferences, bookreviews, etc. Manuscripts must be prepared according to the requirements indicated in the back cover. The view expresssed are those of the individual authors and do not necessarily reflect ofiicial positions of SU IIBF The Journal of Social and Economic Research. Articles published in the SU IIBF The Journal of Social and Economic Research may be reproduced or utilized in any form with reference to the Journal. Annual subscription: Home 50 TL Overseas 40 USD All inquiries must be directed to the subsmission address.

ISSN: 1303 8370

Seluk niversitesiktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi HAKEM VE DANIMA KURULU / ADVISORY BOARDProf. Dr. Abdulkadir BULU Prof. Dr. Arslan EREN Prof. Dr. Birol BUMN Prof. Dr. Burhan AYKA Prof. Dr. Cengiz ZDAMAR Prof. Dr. aatay NSAN Prof. Dr. Dursun BNGL Prof. Dr. Eyp Gnay SBR Prof. Dr. Fatih Cokun ERTA Prof. Dr. Feyzullah EROLU Prof. Dr. Filiz ALIKAN Prof. Dr. Gngr ONAL Prof. Dr. Halil V Prof. Dr. Halil SEYDOLU Prof. Dr. Haluk Hadi SMER Prof. Dr. Hasan Krat GLE Prof. Dr. Hseyin BACI Prof. Dr. Hseyin KARAKAYALI Prof. Dr. Hseyin ZGEN Prof. Dr. brahim ANIL Prof. Dr. hsan D. DAI Prof. Dr. lhan ERDOAN Prof. Dr. lter TURAN Prof. Dr. nan ZER Prof. Dr. smail AKTRK Prof. Dr. Kemal YILDIRIM Prof. Dr. Mahmut PAKSOY Prof. Dr. Mahmut TEKN Prof. Dr. Muammer YAYLALI Prof. Dr. Mmin ERTRK Prof. Dr. Nalan AKDOAN Prof. Dr. Nevzat GRAN Prof. Dr. Orhan OBAN Prof. Dr. Orhan GKE Prof. Dr. Osman DEMR Prof. Dr. Osman DEMRDEN Prof. Dr. Recai INAR Prof. Dr. Recep TARI Prof. Dr. Remzi KTEN Prof. Dr. Rdvan KARLUK Prof. Dr. Rfat YILDIZ Prof. Dr. Ruen KELE Prof. Dr. Stk GZL Prof. Dr. ehabettin YTBAI Prof. Dr. Tamer KOEL Prof. Dr. Uur DEMRAY Prof. Dr. Yavuz ODABAI Do. Dr. Ahmet AY Do. Dr. Ali ALAGZ Do. Dr. Ali AHN Do. Dr. Doan UYSAL Do. Dr. Glise GKE Do. Dr. M. Akif UKURAYIR Do. Dr. Mikail ALTAN Do. Dr. Muammer ZERENLER Do. Dr. Murat EMREK Do. Dr. nder KUTLU Do. Dr. Rifat RAZ Do. Dr. Serdar GE Do. Dr. Sleyman KARAOR Do. Dr. Zeynep KARAOR Yrd. Do. Dr. Aykut BEDK Yrd. Do. Dr. Baki YILMAZ Yrd. Do. Dr. Erdal BAYRAKI Yrd. Do. Dr. F. Atl BLGE Yrd. Do. Dr. Fahri KURUNEL Yrd. Do. Dr. Fatih MANGIR Yrd. Do. Dr. Filiz Tufan EMN Yrd. Do. Dr. H. Tuba EROLU Yrd. Do. Dr. Haldun SOYDAL Yrd. Do. Dr. Mehmet GK Yrd. Do. Dr. Mehmet MUCUK Yrd. Do. Dr. Mehmet YILDIZ Yrd. Do. Dr. Melek ACAR BOYACIOLU Yrd. Do. Dr. Metin AKSOY Yrd. Do. Dr. Murat ETNKAYA Yrd. Do. Dr. Nezir AKYELMEN Yrd. Do. Dr. Okan TAAR Yrd. Do. Dr. Sava EVK Yrd. Do. Dr. Sava ERDOAN

ISSN: 1303 8370

Seluk niversitesiktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

ULUSLARARASI DANIMA KURULU INTERNATIONAL ADVISORY BOARD Prof. Dr. Lutz HUTH (Almanya) Prof. Dr. Kurt MARQUARDT (Almanya) Prof. Dr. Hermann HILL (Almanya) Prof. Dr. Michael KRZEMINSKI (Almanya) Prof. Dr. Stephen WILKS (ngiltere) Prof. Dr. Vincent E. McHALE (ABD) Prof. Dr. Chris FARRANDS (ngiltere) Prof. Dr. Ali Birol YELADA (ABD) Prof. Dr. Maxwell E. McCombs (ABD) Dr. Thomas F. BURGESS (ngiltere) Prof. Dr. Muzaffer UYSAL (ABD) Prof. Dr. hsan IIK (ABD)

ISSN: 1303 8370

Seluk niversitesiktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

NDEKLERSayfa No:Cagann Para Talebi Modeli ve Enflasyon likisi: Ampirik Analiz (1981-2003)............................................................................................. 1 enay SARA Yeni alanlar letmede Tutmann Yolu: alan Oryantasyonu, Perakendecilik Sektrnde alan Oryantasyonu ve rgtsel Ballk likisizerine Bir alma................................................................. 17 Aye KOCABACAK Ailelerin Tketim Davranlarna Ergenlerin Etkisi........................................................ 35 Ali Fuat ERSOY - Seher ERSOY QUADIR - Aybala SARIABDULLAHOLU Sektr Odakl Mesleki Eitim, Sektrn letmecilik Eitiminden Beklentileri ve Antalya rnek Uygulamas ........................................................................................ 55 Faik ARDAHAN Hemirelerin rgtsel Ballk Dzeyleri zerine Bir Aratrma .................................. 77 . Didem KAYA rgtii atmalarn Ynetim Sreci: Otel letmeleri Asndan Kuramsal Bir Deerlendirme ............................................... 97 Cafer TOPALOLU Kamu Ynetimi Reformlar ve Reformlarn Temel zellikleri .....................................115 Handan TEMZEL rgtsel renmenin ncl Olarak rgtsel Zek: Teori ve Bir Uygulama ..............145 Ebru YILDIRIM Balanced Scorecard Sisteminin Hazr Giyim letmesinde Uygulanmas ......................171 Hatice HARMANKAYA - Semiha AYDIN - Muammer ZERENLER

Kreselleme Srecinin Kamu Hizmetine Yansmas....................................................193 Mehmet GK Kresel Kriz Dneminde hracat ve Turizm Gelirleri ile Bymenin Trkiye Ekonomik Performansna Etkisi: Topsis Yntemi ile Analiz ...........................219 Sava ERDOAN Herzbergin ift Faktr Kuram ve Alt Gelir Gruplarnda Bir Uygulama: Meram Tp Fakltesi rnei ..........................................................................................233 Glise GKE - Ali ahin - Yasin BULDUKLU Trk Tarmnn Avrupa Birlii lkeleri Karsndaki Sektrel Rekabet Gc ..............247 Orhan OBAN Aye Esra PEKER Yeim KUBAR Rekabet Avantaj Yaratmada Kaynak Temelli Yaklam Balamnda nsan Kaynaklarnn Rol ..............................................................................................267 Yasemin BAL Trkiyede sizlik Orannn Temel Bileenli Regresyon Analizi ile Belirlenmesi .......279 Atilla GKTA znur Siyasal Rejimler ve Yerel Katlm Karlatrmal Bir Deerlendirme ..........................295 Turgay UZUN Turizm Sektrnde Kalite Anlay ve Konyada Faaliyet Gsteren Turizm Belgeli Otellerde Alan Aratrmas ...................................................................331 F. Atl BLGE Veri Tabannda Bilgi Kefi Sreci: Gmhane Devlet Hastanesi Uygulamas ............347 Abdulkadir ZDEMR Fulya YALIN ASLAY Handan AM ndirimli Maazalarda Mteri Satn Alma Deeri, Mteri Memnuniyeti, Azdan Aza letiim ve Mteri Sadakati likisi ......................................................367 Tlay YENER Eyyup YARA Asude Yasemin ZENGN

Kriz Ynetimi ve Tekstil Sektrne Etkileri ile lgili Bir Aratrma .............................387 Aziz ZTRK Markann Pazarlama Asndan nemi ve Tketici Tercihleri-Memnuniyeti erevesinde Otomobil Sahipleri zerinde Bir Aratrma ............................................411 Ferdi BKN New Directions for Boundaryless and Protean Careers: What Do Human Resources Managers Make Differently? .........................................................................................435 Meltem ONAY Burcin ATASEVEN Regionalization in Europe and Its Reflections on Turkey: Experiencing Regional Development Agencies ..................................................................................................465 Fatih DEMR adan ALIKAN Yeni Giriimcilik Modeli ve Yeni Nesil Giriimci Profili: nternet Giriimcilii ve Y, M, Z Kua Giriimci .......................................................489 Nazan YELKKALAN - Ayten AKATAY - Emel ALTIN evreci Ynelim, evre Dostu Davran ve Demografik zellikler: niversite rencileri zerinde Bir Aratrma .............................................................507 mit ALNIAIK

CAGANIN PARA TALEB MODEL VE ENFLASYON LKS: AMPRK ANALZ (1981-2003) *

enay SARA **

zet Cagan (1956), hiperenflasyon koullar altnda yar logaritmik bir reel para talebi denklemi kullanarak, enflasyonist sre ierisinde reel para talebini belirleyen esas deikenin beklenen enflasyon oran olduunu belirtmitir. Bu almada, Cagann para talebi modeli, 3 farkl para arz tanm, 2 farkl fiyatlar genel seviyesi deikeni kullanlarak 6 farkl ekilde Trkiye 1981:1-2003:12 dnemi iin test edilmitir. Bulunan sonular, beklentilerin reel para talebi zerinde gl etkileri olduunu dorulamaktadr. Anahtar Kelimeler: Enflasyon, Para Talebi, Cagan modeli, Trkiye Abstract Using semi-logarithmic real money demand equation under hyperinflation conditions Cagan (1956) explained that expected inflation rate is the main variable which specify real money demand in the inflationary process. In this study, Cagan money demand model is examined with 6 different ways for Turkey 1981:1-2003:12 period by using 3 different money supply definition variables and 2 different general level of price variables. Findings confirm that expectations have strong impacts on real money demand. Key Words: Inflation, Money Demand, Cagans Model, Turkey

* Bu alma, enay Sara tarafndan ZK, Sosyal Bilimler Enstits ktisat ABDda, Do. Dr. Hasan Vergil danmanlnda hazrlanm olan Enflasyonun Belirleyicileri: Trkiye in Ampirik Bir alma adl yksek lisans almas baz alnarak hazrlanmtr. ** Ar. Gr., Zonguldak Karaelmas niversitesi ktisadi dari Bilimler Fakltesi.

2

enay SARA

1. Giri Enflasyon olgusunun miktar teorisi erevesinde deneysel olarak incelenmesinin Caganla baladn sylemek mmkndr. Cagan, hiperenflasyon koullar altnda yar logaritmik bir reel para talebi denklemi kullanarak, enflasyonist sre ierisinde reel para talebini belirleyen esas deikenin beklenen enflasyon oranlar olduunu belirtmitir (Christev, 2005:2). Genellikle para ve fiyatlar arasndaki tek ynl ilikiyi dikkate alan ve para talebi fonksiyonunun kararllna dayanan enflasyon modelleri ve yine miktar teorisi izgisinde kabul edilen fakat para ve fiyatlar arasndaki ift ynl ilikiye gre formle edilen eanl sistemlerden oluan enflasyon modellerinin deneysel snamalar, teorinin temel hipotezlerini dorular nitelikte sonular ortaya koymutur (Akdi, 1996:24). zellikle miktar teorisi izgisindeki enflasyon modelleri (rnein, Aghevli-Khan, 1978), 1960l yllardan sonra deneysel snamalarda tutarllk testlerini gemiler ve enflasyon olgusunun aklanmasnda geerliliklerini kantlamlardr. Cagann yaklam, para stoku ile enflasyon arasndaki ilikiler konusunda temel bir tartma konusu gndeme getirmektedir. Orijinal ekliyle miktar teorisinde fiyat artlarnn tek nedeni, para stokundaki otonom artlardr. Dier taraftan Cagan modelinde, para stoku artmasa da dolam hznn artmas enflasyonu artrmaktadr. Bu da beklenen enflasyon oranlarna gre reel para talebinin elastikiyetine ve beklenen enflasyon oranlarnn gerekleen enflasyon oranlarna intibak katsaysna baldr. Durum byle olunca enflasyon dinamii bakmndan Cagan modelindeki tartma konusu, srekli enflasyon iin para stokundaki artn zorunlu olup olmaddr. Yani para stoku artmadan sadece ve sadece dolam hzndaki bir art nedeni ile enflasyon sreklilik kazanr m sorusu enflasyonun dinamii ile ilgili tartmalar gndeme getirmitir.

2. Caganin Para Talebi Modeli ve Enflasyon Dinamii Cagan 1956 ylnda hiperenflasyon koullar altnda yar logaritmik bir reel para talep denklemi kullanarak optimal enflasyon orann elde etmitir (Soylu, 1997:75-76).

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

3

Cagann modelinde enflasyon olgusunun incelenmesinde reel para talebi aadaki denklemle belirlenmektedir (McCallum, 1989:133).

M tD L = log = c + log Yt + Rt + ut ................. Pt

...(2.1)

Denklem (2.1), para talebi denkleminin yar logaritmik formunu ifade

M tD , reel gelir logY ve nominal faiz oran Pt Rt nin bir fonksiyonudur. Nominal faiz oran Rt yi reel faiz oran rt ve enflasyon oran t nin toplam ( Rt = rt + t ) olarak ele alrsak (McCallum,etmektedir. Reel para talebi log 1989:134); denklem (2.1) aadaki denkleme dnecektir.

L = log

M tD = c + log Yt + rt + t + ut ..................................(2.2) Pt

Cagan (1956)a gre reel para talebini belirleyen esas deiken beklenen enflasyon oran olduu iin reel gelir logY ve reel faiz oran rt yi c sabitinin iine dahil etmitir (McCallum, 1989:134).

L = log

M tD = c + t + ut ...........................................................(2.3) Pt

Cagan, bir lkedeki aylk enflasyon orannn %50yi bulmas durumunda bu enflasyonun hiperenflasyon olarak tanmlanabileceini ifade etmitir. Analizinin teorik erevesini hiperenflasyonun mevcudiyetini varsayarak oluturmutur. Bu varsayma dayal olarak kulland reel para talebi denkleminde aklayc deiken olarak sadece enflasyon orann dikkate almtr. Bunun gerekesi olarak da hiperenflasyon ortamnda para talebini etkileyen dier deikenlerin para talebine etkilerinin yok denecek seviyeye ineceini, bu yzden de tek aklayc deiken olarak enflasyon orannn kullanlmas gerektiini ileri srmtr (Soylu, 1997:76). Denklem (2.3)de c sabit terimi, ise enflasyon orannn katsaysn vermektedir. Cagana gre, uzun dnem duraan durum dengesinde gerekleen enflasyon oran beklenen enflasyon oranna eit olacandan (=e), reel para talebi beklenen enflasyonun bir fonksiyonu olacaktr. Enflasyonist bekleyiler arttka reel para talebi de azalacaktr. katsays bydke paradan

4

enay SARA

ka hzlanacak, beklenen enflasyon oranlarndaki bir art, reel para talebinde daha byk bir azalmaya neden olacaktr (Erturul, t.y.:199). Modelde grld gibi para talebi, dorudan doruya beklenen enflasyon oranlarna baldr. Reel para talebini logaritmik ekilde yazp gerekli dzeltmeleri yaparsak, fiyat denklemi bulunur (Erturul, t.y.: 200);

ln P = c + . + ln M ................(2.4)Reel para talebinden elde edilen bu fiyat denkleminin zamana gre trevi, bize enflasyon oranlarn verecektir. Yani enflasyon oranlar,

d ln P .d d ln M = + ............(2.5) dt dt dteitliiyle hesaplanacaktr. Enflasyon denkleminde aka grld gibi, enflasyon oranlar enflasyonist bekleyilerle ilikilidir. Klasik miktar teorisinin aksine, enflasyon olgusu iin para stokunun artmas art deildir. Klasik miktar teorisinden tretilen enflasyon,

d ln P d ln M = ... .......(2.6) dt dtdir. Burada enflasyon olay iin otonom bir biimde para stokunun artmas gerekir. Halbuki Cagann para talebi fonksiyonundan tretilen enflasyonun artmas iin para stokunun artmasnn zorunlu olmad, ayrca beklenen enflasyona da bal olduu (2.5) numaral eitlikten aka grlmektedir. Cagan modelinin para piyasasndaki temel denklemleri unlardr (Erturul, t.y.: 200),

MD MS MD = = c + t P P Pd t = (d ln P t ) dt

Reel Para Talebi Enflasyonist bekleyiler

Uzun dnemde klasik teorinin sonucu olarak para stokundaki art enflasyon oranna eittir. Uzun dnemdeki bu eitlik, Cagan modelinde ksa dnemde farkllklar gstermektedir. Bu durumda enflasyon oranlar ile para stokundaki art arasnda eitlik yoktur. Byle bir durumda eer enflasyon oran,

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

5

d ln P > d ln Mise dolam hznda bir art olacaktr. Bu ekilde dolam hznn artmasndan doan enflasyonun srekli olup olmad veya uzun dnemde para stokundaki artn mutlaka enflasyon oranna eit olup olmayaca sorular uzun dnemde denge koullar incelenerek cevaplandrlabilir. Para piyasas devaml dengede ise, reel para talebi denkleminde para talebi yerine para stokunu koyup logaritmik trevini alrsak, aadaki eitlie ularz;

d ln M S d ln P d = ................(2.7) dt dt dtPara stokundaki art dln MS / dt = MS , enflasyon orann dln P /dt =P olarak gsterirsek, daha basit bir biimde (2.7) numaral eitlii aadaki ekilde yazabiliriz.

M S P =

d .........(2.8) dt

Enflasyonist bekleyileri denklemde yerine koyup tekrar dzenlersek, enflasyon oranlar iin aadaki eitlik bulunur.

P=

M S ........(2.9) 1

Enflasyonu gsteren bu eitlik, (2.5) numaral denklemden farkldr. nk beklenen enflasyon oranlar ile ilgili uyum mekanii de dikkate alnarak, (2.9) numaral enflasyon denklemi tretilmitir. Halbuki (2.5) numaral denklemde bu uyum mekanizmas dikkate alnmamtr. Cagan modelinde enflasyon denklemi olarak adlandrlan (2.9) numaral denklemde de aka grld gibi, fiyat artlar ile para stoku artlar arasndaki ilikilerde ve katsaylar nemlidir. Klasik miktar teorisi yaklamnda, para stokundaki bir art, yeni denge durumunu salamak iin fiyatlar ayn oranda arttrmaktadr (Akdi, 1996:18). Halbuki Cagan modelinde, fiyat artlar yannda reel para talebinin beklenen enflasyon oranlarna gre elastikiyetini ifade eden ve beklenen enflasyon oranlar ile gerekleen enflasyon oranlar arasndaki uyum

6

enay SARA

katsays nemlidir. Klasik miktar teorisine gre k ve Y sabit varsayld iin, para stokundaki otonom bir art, para piyasasnda dengeyi salayabilmek iin ayn oranda fiyat artn gndeme getiriyordu. Yeni miktar teorisine uygun Cagan modelinde, k sabit deil, enflasyon oranlar ile fonksiyonel bir iliki ierisindedir. Bir dier deyile k, enflasyon oranlar ile ters bir iliki ierisindedir. Durum byle olunca, enflasyon oranlarnn da beklenen enflasyon oranlar ile ilikisi nedeniyle kya, uyum katsays ya ve reel para talebinin beklenen enflasyon oranlarna gre elastikiyetini ifade eden katsaysna baldr. Klasik teorinin aksine (2.5) numaral denklemde grld gibi, para stoku artmasa da enflasyon olabilmektedir. Eer enflasyon oranlar ile k arasnda ters iliki varsa, para stoku M artmasa da k azalyorsa enflasyon artacaktr. Bu olgu da ve katsaylarna bal olacaktr (Erturul, t.y.: 201). Gelir dzeyi veri ise knn dmesi, ve katsaylarnn byklne bal olarak enflasyon oranlarn etkileyecektir. Bu anlamda fiyat artlar, para stoku artmad iin, dolam hznn artmas (knn dmesi) ile karlanacaktr. Yani Cagan modelinde, klasik miktar teorisinden tretilen enflasyon oranlarnda olduu gibi para stokundaki artla enflasyon oranlar arasnda bire birlik iliki gzlenmemektedir. Uzun dnemde para stokundaki deimeye eit sabit bir fiyat artnn olup olmad sorusunun cevabn reel para talebinden giderek somutlatrrsak, uzun dnemde

M S = P = ............................(2.10)eklinde bir iliki varsa sistem kararldr diyebiliriz. Uzun dnemde para stoku artmadan dolam hzndaki deiiklikler srekli bir enflasyon yaratmazlar. Denge enflasyon oran olarak adlandrdmz bu sabit enflasyon, para stokundaki arta eittir. Eer byle bir sabit enflasyon varsa, (2.9) numaral enflasyon denkleminin zamana gre trevinin sfr olmas gerekmektedir. Yani,

dP = dt

d(

M S . . ) 1 . = 0 ...........(2.11) dt

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

7

olmas gerekecektir. Para stoku modelde otonom bir deiken olarak ele alnmtr. Eer para stokundaki art sabitse,

dM S =0 dtolacaktr. imdi (2.11) numaral denklemi ayrtrarak aadaki biimde yazabiliriz.

1 dM . d 1 . dt 1 . dt = 0 ...........(2.12) Para stokundaki art sabitse, denklemin birinci terimi sfr olacaktr. kinci terimde, beklenen enflasyon oranlarndaki artn sfr olmas durumu, beklenen enflasyon oranlar ile gerekleen enflasyon oranlar arasndaki ilikiye baldr. Bekleyileri ifade eden,

d t = (d ln Pt t ) dtdenkleminden de grld gibi, beklenen enflasyon oranlarndaki deimenin sfr olmas, beklenen enflasyon oranlarnn gerekleen enflasyon oranlarna eit olmasna baldr. Eer beklenen enflasyon oranlar gerekleen enflasyon oranlarna eitse, (2.12) numaral denklemdeki uzun vade denge koulu salanacak, yani para stokundaki art hz sabit olduundan enflasyon ve beklenen enflasyon oranlar para stokundaki arta eit olacak, (2.10) numaral art salanacaktr. Modelin kararll iin,

1 . > 0

veya ( . ) < 1

gereklidir. Buna gre uzun dnemde denge koullar iin, beklenen enflasyon uyum katsays ve reel para talebinin beklenen enflasyon oranlarna gre elastikiyeti nemli olmaktadr (Erturul, t.y.:200-206). Cagan modelinde uzun dnem denge koulu iin . < 1 art, eitli ampirik almalarla snanmtr (Aghevli-Khan, 1978). Deneysel almalar, uzun dnemde para stokundaki artla enflasyon arasnda kararl bir ilikinin varln gstermitir. Yani deneysel almalarda . birden kk bulunmutur. Reel para talebi fonksiyonunun kararlln gsteren bu zellik, istikrar politikalarnn uygulanmasnda para stokunu n plana karmtr.

8

enay SARA

1986:1 ve 1995:3 dnemi aylk verileri kullanarak para talebi ve beklenen enflasyon arasndaki ilikiyi Trkiye ekonomisi iin Cagann Para Talebi modelinin varsaymlarna dayanarak analiz eden Metin ve Uslu (1999) sz konusu deikenler arasnda gl ilikiler bulmulardr. Yazarlara gre Trkiyede Cagann modelini destekleyen geerli kantlar mevcuttur. Christiev (2005), Bulgaristan (1995-1997), Rusya (1992-1994) ve Ukrayna (1993-1995) lkelerinin aylk M2, dolamdaki para miktar ve tketici fiyat indeksi deikenlerini kullanarak Cagann para talebi modelini analiz etmilerdir. Analiz sonular Cagann modelini destekler ekilde beklentilerin yksek ve deiken enflasyon zerinde etkili olduunu gstermitir. Bekleyilerin bu ekilde enflasyon olgusunun aratrlmasnda n plana kmas, modern enflasyon teorilerinin bir zellii olarak deerlendirilmektedir. Beklenen enflasyon oranlarnn kuramsal ynden nemi ak olmasna karn, gzlenen bir deiken olmamas ve belirli varsaymlar altnda gzlenen enflasyon deerlerinden tretilmesi, gerek metod ve gerekse kuramsal ynden eitli tartmalara konu olmutur (Soylu, 1997:76).

3.

Ekonometrik Analiz

3.1. Veri Yaps ve Kaynaklar Cagann Para Talebi Modeli, Trkiye iin 1987:1 ve 2003:12 dnemi verileri kullanlarak tahmin edilmitir. Tek denklemli En Kk Kareler (EKK) yntemiyle yaplan ekonometrik tahminlerde kullandm veriler ve verilerin tanm aada verilmitir. Veriler TCMB aylk istatistik bltenlerinden alnmtr. M1: Dolamdaki para+Mevduat Bankalarndaki Vadesiz Mevduat (Milyar TL) M2: M1+Mevduat Bankalarndaki Vadeli Mevduat (Milyar TL) M2Y: M2+Dviz Tevdiat Hesaplar (Milyar TL) WPI: Toptan Eya Fiyat Endeksi (Genel, 1981=100) CPI: Tketici Fiyat Endeksi (Genel, 1981=100)

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

9

3.2. Ekonometrik Yntem Bu modelde reel para talebi ile enflasyon arasndaki ilikinin negatif ynl olaca beklenmektedir. nk bireylerin enflasyon oran beklentisinin artmas reel para talebini azaltacak, elde tutulmak istenen nakit miktar decek bu da parann dolam hzn arttrarak fiyatlar yani enflasyonu arttracaktr. Byle bir ilikiyi analiz etmek iin modellersek, yar logaritmik reel para talebi fonksiyonu u ekilde olur (McCallum, 1989);

log

Mt = 0 + 1 log Yt + 2 Rt + u t ...(3.1) Pt

Mt= para talebi Pt= fiyatlar genel seviyesi Yt= reel gelir Rt= nominal faiz oran ut= hata terimidir. Bu denklemde nominal faiz oran; rt reel faiz oran ve t enflasyon oran toplamndan olumaktadr;

Rt = rt + t ... ....(3.2)Bunu (3.1) numaral denklemde yerine koyarsak;

log

Mt = 0 + 1 log Yt + 2 r + 2 t + u t ..(3.3) Ptc

Cagan; reel faiz oran ve reel gelir gibi deikenlerin para talebi zerindeki etkilerinin yok denecek kadar az olduunu savunarak bu deikenleri c sabit terimi altnda toplamtr (McCallum, 1989:134).

log

Mt = c + 2 t + u t ....(3.4) Pt

10

enay SARA

log

Mt = log M t log Pt = mt pt ve Pt

t = Pt = Pt Pt 1 dersek;regresyon denklemimiz u ekilde olur.

mt pt = c + 2 Pt + ut .....(3.5)Regresyon denklemindeki baml deiken Trkiye iin 3 farkl para arz tanm ve 2 farkl fiyatlar genel seviyesi deikeni kullanlarak 6 farkl ekilde test edilmitir. Reel Para Talebi ve Enflasyon deikenleri iin oluturulan regresyon denklemleri; ( m1 cpi ) = c + 1cpi + ut ...(3.6) (m1 wpi ) = c + 1wpi + ut .....(3.7) (m2 cpi ) = c + 1cpi + ut ......(3.8) (m2 wpi ) = c + 1wpi + ut ........(3.9) (m2 y cpi ) = c + 1cpi + ut ......(3.10) (m2 y wpi ) = c + 1wpi + ut ...(3.11) eklindedir. Bir sonraki aamada (3.5) numaral regresyon denklemi tahmin edilerek 2 parametresinin iaretinin istatistiksel olarak anlaml olup olmad incelenecektir. Katsaynn iareti negatif ve anlaml bulunursa hipotez desteklenerek reel para talebinin beklenen enflasyon tarafndan belirlendii sonucuna varlacak; tersi durumda ise hipotez reddedilecektir. (3.5) numaral denklemi tahmin edebilmek iin regresyon denklemlerinde yer alan deikenlerin duraanlk artnn yerine getirilmi olmas nemlidir. Bir serinin duraanl, serinin sabit ortalamaya, sabit varyansa ve seriye ait iki deer arasndaki farkn zamana deil, yalnzca iki zaman deeri (kovaryanslar) arasndaki farka bal olmas eklinde ifade edilir (Iok, 1994:47). Duraan olmayan serilerin kullanld regresyon denklemlerinde, deikenler arasnda bir iliki olmad halde, sahte regresyon (spurious regression) diye ifade edilen, anlaml t ve F istatistikleri ile yksek R2 deer-

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

11

lerine rastlanlmas mmkndr. Bu nedenle zaman serisi verilerinin kullanld almalarda ilk aama, serilerin duraanlk zelliinin incelenmesi olmaktadr. Bu almada regresyon denklemlerinde kullanlan serilerin duraan olup olmadklarnn belirlenmesinde Geniletilmi Dickey-Fuller (Augmented Dickey Fuller) (ADF) (1979) ve Phillips Peron (PP) (1988) testleri ile aratrlm ve serilerin sfr frekansta birim kk ierip iermedikleri, yani I(1) olup olmadklar snanmtr. Birok uygulamal almada, zaman serilerinin tahmini ve sonu karma ilemleri iin sonlu dereceden otoregresyon modelleri ok yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Bunun nedeni, modelin derecesi bilindikten sonra en kk kareler ya da en ok olabilirlik yntemleriyle otoregresyon parametrelerinin tahmininin elde edilmesinde bir sorun yaanmamasdr. Ancak buradaki istatistiksel problem modelin derecesinin, yani modeldeki deikenlerin gecikme saylarnn tespitinde ortaya kmaktadr. Modelin derecesi olmas gerektiinden daha kk seildiinde parametrelerin tahmini tutarl olmamakta, olmas gerektiinden daha byk seildiinde ise parametrelerin tahmininin varyans byk kmaktadr. Bu iki durumda da modelden elde edilen sonular gvenilir olmamaktadr. Gvenilir, doru sonular veren bir model kurabilmek iin mutlaka modeldeki deikenlerin gecikme saylarn hatasz bir ekilde belirlemek gerekmektedir. Modelin derecesinin seiminde en ok olabilirlik yntemi her zaman model iin olabilecek en byk dereceyi semektedir. Dolaysyla, bu yntem ile derece seimi hatal sonulara neden olmaktadr. Bu nemli soruna bir zm getirebilmek iin Akaike gibi birok istatistiki 1960'l yllardan gnmze kadar zellikle yeni modeller nerildike, bu konu zerinde durmulardr (Kadlar, 2000:51-52). Bu blmde kullanlan Akaike Bilgi Kriteri ynteminde farkl sayda parametreye sahip olan farkl modeller arasndan seim yaplmaktadr. Bu yntem, her bir modelin ayr ayr en ok olabilirlik fonksiyonunu bulup olabilirlik fonksiyonunun deeri en byk olan modeli en uygun model olarak semektedir. Modelin doru seimi konusunda ayrca AIC, SC, FPE gibi yntemler de gelitirilmitir. Tablo 1. Geniletilmi Dickey-Fuller Testi ve Phillips-Perron Testi sonularn gstermektedir. Deikenlerin kk harflerle yazlm olmas onlarn logaritmik deer olduklarn ve nlerinde yer alan iareti fark aln-

12

enay SARA

dn ifade etmektedir. Gecikme saylar Akaike Bilgi Kriterine gre belirlenmitir. Deikenlerin logaritmik deerlerinin seviye itibariyle gerek sabitli gerek sabit ve trendli hesaplanan ADF ve PP test istatistikleri incelendiinde bu istatistiklerin mutlak deerleri MacKinnon (1991) deerlerinden kk kmtr. Bu nedenle serilerin duraan olmadklar yani birim kklerinin varolduu anlalmaktadr. Seviye itibariyle duraan olmadklar anlalan serilerin birinci farklar alnarak ADF ve PP test istatistikleri ile MacKinnon (1991) kritik deerleri karlatrlm ve tm deikenlerin mutlak deerleri MacKinnon (1991) deerlerinden byk kt iin serilerin Fark Duraan I(1) olduu anlalmtr.

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

13

Tablo 1. Reel Para Talebi ve Enflasyon Oran Serilerinin Birim Kk Testleri Test ADF cpi PP ADF cpi PP ADF wpi PP ADF wpi PP ADF m1-cpi PP ADF (m1-cpi) PP ADF m1-wpi PP ADF (m1-wpi) PP ADF m2-cpi PP ADF (m2-cpi) PP ADF m2-wpi PP ADF (m2-wpi) PP ADF m2y-cpi PP ADF (m2y-cpi) PP ADF m2y-wpi PP ADF (m2y-wpi) PP Kritik deerler Sabitli -2.20 -1.69 -4,74* -8,45* -1.36 -1.42 -8,19* -8,11* -2.45 -2.65 -7,46* -14,19* -1.59 -2.38 -7,14* -14,02* -0.43 -0.83 -8,88* -9,72* -0.29 -0.49 -7,03* -10,05* -0.30 -0.44 -8.56* -8.99* -0.28 -0.36 -6.93* -8.80* %1 -3,46 %5 -2,87 %10 -2,57 Sabit ve Trendli 1.34 1.14 -5,25* -8,61* -0.34 0.17 -5,62* -8,20* -1.44 -2.52 -8,08* -14,20* -2.20 -2.95 -7,25* -14,02* -2.21 -2.28 -6,87* -9,72* -2.20 -2.43 -7,06* -10,04* -2.76 -2.57 -8.55* -8.97* -2.14 -2.29 -6.91* -8.78* %1 -4,00 %5 -3,43 %10 -3,14

Not: * serilerin %1 dzeyinde anlaml olduunu gstermektedir.

Tablo 2de regresyon denklemlerinin En Kk Kareler (EKK) yntemi ile elde edilen deerleri verilmektedir.

14

enay SARA

Tablo 2. Cagann Para Talebi Denklemlerin Regresyon Analizi Sonular(m1cpi) 0.045 (8.331) -1.098 (9.532) 0.043 (8.818) -1.050 (10.108) (m1wpi) (m2cpi) 0.044 (11.882) -1.010 (9.082) 0.045 (8. 871) -1.035 (9.733) (m2wpi)* (m2ycpi)* 0.032 (6.654) -0.672 (7.812) 0.029 (8.966) -0.572 (10.803) (m2ywpi)

Sabit cpi

Sabit wpi statistikler: Dzeltilmi R2 Durbin-Watson F-statstii White Testi Gzlem Says 0.29 1.991 41.88 1.359 202

0.31 1.991 46.62 2.757 202

0.47 2.105 90.38 4.816 202

0.51 2.107 104.35 7.827 202

0.47 1.983 90.28 35.161 202

0.49 1.999 97.07 5.330 202

Notlar: Tm denklemlerdeki otokorelasyon problemi AR(1) yntemiyle zlmtr. Parantez iindeki deerler t-istatistiklerini gstermektedir. White Testi, White (1980)n deien varyans testidir (kritik deer: 0.05,2 = 5.99). * Regresyondaki2

deien varyans problemi White (1980)n yntemiyle zlmtr.

Modelin regresyon analizinde nn iaretinin tm modellerde eksi (-) ve istatistiksel olarak anlaml kmas reel para talebi ile enflasyon arasnda negatif ynl bir iliki olduunu gstermektedir. Bu regresyonlar reel para talebi ile enflasyon ilikisi asndan deerlendirildiinde denklemler arasnda en gl ilikiyi veren regresyon denkleminin M1 ile CPI deikenlerinin yer ald (3.6) numaral eitliktir. = -1.098 olmas enflasyonda meydana gelen %1lik deimenin para talebinde ters ynde %1,09luk deimeye neden olduunu gstermektedir. En zayf iliki ise M2y ile WPI deikenlerinin yer ald (3.11) numaral eitliktir. Burada enflasyondaki %1lik deime para talebinde ters ynde %0.5lik deimeye neden olmaktadr. (3.11) numaral denklemde reel para talebinin enflasyon zerine etkisi dk km ama istatistiksel olarak herhangi bir anlamszlk ortaya kmamtr.

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

15

Bu da Cagann para talebi modelinin Trkiyede 1987:01-2003:12 dnemi iin geerli olduu, beklenen enflasyonun reel para talebini etkiledii anlamna gelmektedir.

4.

Sonu

Cagann modeline gre, para talebi enflasyonu belirleyen bir deiken olarak ele alnm, bunu etkileyen tek deikenin beklenen enflasyon oranlar olduu ileri srlmtr. Cagana gre, para talebi ile enflasyonist bekleyiler arasnda ters ynl iliki vardr. Enflasyonist beklentilerin artmas bireylerin elde para tutmaktan kandklar iin harcamalarn arttrmakta bu da enflasyonu hzlandrmaktadr. Bu yaklam, Trkiye iin 3 farkl para arz tanm ve 2 farkl fiyatlar genel seviyesi deikeni kullanlarak 6 farkl ekilde test edilmitir. Yukarda ifade edildii gibi beklentilerin para talebi zerinde dolaysyla da enflasyon zerinde gl etkilere sahip olduu bulunmutur. En gl ilikiyi veren para talebi denkleminin M1 ile TFE deikenlerinin yer ald denklem olmas para arz tanmlarndan dar tanml para arz M1in Trkiyede enflasyonu aklamada kullanlan dier tanmlara gre daha etkin olduunu ortaya koymaktadr.

KaynaklarAghevli, B. B. ve Khan M. S. (1978), Goverment Deficits and the Inflationary Process in Developing Countries, IMF Staff Papers, ss.383-416. Akdi, M. (1996), Para Politikalarnn Ekonomik stikrar zerindeki Etkileri Ve Trkiye, Afyon: Afyon Kocatepe niversitesi Yayn. Christev, A. (2005), The Hyperinflation Model of Money Demand (or Cagan Revisited): Some Empirical Evidence from the 1990s, CERT Discussion Paper 2005/07. Erturul, A. (1982), Kamu Aklar, Para Stou ve Enflasyon, Ankara: Yap Kredi Bankas Yayn. Erturul, A. (t.y), Para Teorisi, Ankara:Bilkent niversitesi.

16

enay SARA

Iok, E. (1994), Zaman Serilerinde Nedensellik zmlemesi, Bursa: Uluda niversitesi Yayn. Kadlar, C. (2000), Uygulamal ok Deikenli Zaman Serileri Analizi, stanbul: Bizim Bro Basmevi. MacKinnon J. G. (1991), Estimation and Inference in Econometrics, Oxford University Press. McCallum, B. T. (1989), Monetary Economics: Theory and Policy, New York: Macmillan Company. Metin, K. ve Uslu . (1999), Money Demand, the Cagan Model, Testing Rational Expectations vs Adaptive Expectations: The case of Turkey, Empirical Economics, Vol. 24:415-426. Phillips, P.C.B. ve Perron, P. (1988), Testing for a Unit Root in Time Series Regression, Biometrika, Vol. 75:335-346. Soylu, H. (1997), Trkiyede Senyoraj Gelirleri ve Kamu Aklar, stanbul:Sermaye Piyasas Kurulu, Yayn No:81. White, H. (1980), A Heteroskedasticity-Consistent Covariance Matrix and a Direct Test for Heteroskedasticity, Econometrica, Vol. 48:817-838.

YEN ALIANLARI LETMEDE TUTMANIN YOLU: ALIAN ORYANTASYONU, PERAKENDECLK SEKTRNDE ALIAN ORYANTASYONU VE RGTSEL BALILIK LKS ZERNE BR ALIMA

Aye KOCABACAK **

zet Bu almann konusu, alan oryantasyonudur. alanlarn yeni iyerlerine ve ilerine altrlmas, birok organizasyonda en ok ihmal edilen fonksiyonlardan biridir. Etkin bir oryantasyon program veya byle bir programa sahip olamamak, yeni alanlarn hzl bir biimde verimli hale gelmesinde nemli bir farkllk meydana getirecektir ve bu programlar organizasyon iin uzun dnemli dier etkilere sahiptirler. Bu balamda bu almann amac, bir alan aratrmas ile alan oryantasyonunun nemine iaret etmektir. almann sonular, bu aratrma grubundaki alanlar iin, alanlarn eitimcinin performans, eitim ieriinden elde ettikleri tatmin dzeyi ile rgtsel ballklar arasnda doru bir orant olduuna iaret etmektedir. Anahtar Kelimeler: alan Oryantasyonu, rgtsel Ballk, Perakendecilik Sektr Abstract The topic of this paper is the employee orientation. Orienting employees to their new workplaces and their jobs is one of the most neglected functions in many organizations. An

Bu alma Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Ana Bilim Dal, Ynetim ve Organizasyon Bilim Dalnda Prof. Dr. M. erif imek danmanlnda yrtlm olan nsan Kaynaklar Eitiminde Oryantasyon: Perakendecilik Sektrnde Bir Uygulama isimli yksek lisans tezinin zetidir. (20.07.06) ** Ar. Gr. Seluk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi.

18

Aye KOCABACAK

effective orientation program - or the lack of one - will make a significant difference in how quickly a new employee becomes productive and these programs has other long-term impacts for organizations. In this context, the aim of this paper is to point importance of employee orientation with a field study. This field studys results indicate that there is a direct proportion between employees satisfaction level about trainer performance, training contents and organizational commitment for this research group. Key Words: Employee Orientation, Organizational Commitment, Retailing Sector.

1. Giri Eitim, doumla balayp yaam boyu devam eden bir sretir. Evde, okulda, iyerinde, beikten mezara kadar hayat boyu devam eden eitimin insan yaamndaki nemi yadsnamaz. letmeler asndan deerlendirildiinde gerek mevcut gerekse iletmeye yeni katlan alanlar asndan eitim faaliyetleri, rgtsel etkinlik ve etkililik zerinde stratejik deerde ve temel olarak rgtsel sosyalizasyonun bir paras konumundadr. letmeler asndan eitimi nemli hale getiren faktrler arasnda oryantasyon almalarnn iletmede yeni almaya balayan personelin ie almalar iin ok nemli olduunun anlalmas da yer almaktadr (encan ve Erdomu, 2001:18). Bu balamda bu aratrma oryantasyon eitiminin nemini ele almaktadr. Oryantasyon eitimi uygulamalar ile alanlarn rgtsel ballklar arasnda bir iliki olup olmad ise perakende sektrnde bir alan almas ile tespit edilmeye allmtr.

2. Oryantasyon Kavramnn Tanm, nemi ve Amalar Franszca orientation kelimesinden dilimize uyarlanm olan oryantasyon kavram yeni bir evreye alma, altrma program anlamnda kullanlmaktadr. letmeler asndan oryantasyon programnn konusunu ie yeni balayan alanlarn iletme kltrne ve ie ksa srede uyum salamas iin gerekletirilen eitli faaliyetler oluturmaktadr (Trk, 2005). Baka bir deyile oryantasyon eitimi, iletmeye yeni giren ya da blm deitiren alanlara ie balamadan nce veya ie ilk girdii gnlerde uygulanan eitimdir. Oryantasyon eitimi ile iin gerektirdii tutum ve bilgilerin edinilmesi, dnsel ve bedensel becerilerin kazandrlmas yoluy-

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

19

la yeni alann ie ve iletmeye uyumunun en ksa zamanda salanmas amalanmaktadr (zdemir, 2005). Oryantasyon eitiminin sresi, iki hafta ile alt ay arasnda deiebilir. Birok kurumda 12 gn sren oryantasyon eitimi, baz yerlemi kurumlarda her alan dzeyi iin en az 1015 gn sren eitimler halindedir. Bunlarn dnda kalan baz kurulularda ise net bir oryantasyon eitimine rastlanmamaktadr. Ancak blm yneticisinin ynlendirmesi ve yeni alann i arkadalaryla etkileime girerek renmesi sz konusudur (Fndk, 2003:244245; zdemir, 2005). letmeler kurum kltr, biz bilinci, iletmeye yeni katlan alanlara oryantasyon eitimi, rn bilgisi ve iin yaplnda gerekli teknik eitimleri kendileri verebilirler; bunun dnda kalan eitim trleri d kaynaklama (outsource) yoluyla gerekletirilmelidir. nk i ortamnda ast st olarak srekli kar karya olan kiilerin ayn zamanda eitimci rolyle alanlarn karsna kmas rahatsz edici olabilir ve en nemlisi eitimin inandrcln da azaltcdr (Develi, 2006; Bingl, 1990:178). letmelerde oryantasyon eitimine olan ihtiya u ekilde aklanabilir: Personel seim srecinin tm aamalar tamamlandktan sonra en uygun alan seilmi olsa da, ie kabul edilen kiinin grevini tamamen bildii, iini tam olarak baar ile yrtecei kabul edilemez (i, 2006). zellikle yeni mezun olmu, ilk defa i hayatna girmi bireylerde uyum gsterme sreci daha uzun olabilmektedir. Aratrmalara gre yeni mezun olmu bireylerin yetersiz kald konular arasnda (Eimicke ve Klimley, 1987:165): birey ve gruplar aras iliki kurma ve ibirlii salama; cret sistemi, iiiveren, amir-memur ilikilerini dzenleme; sosyal alanlarda yetienler iin sosyal ve hukuk bilgilerini uygulama; teknik alanlarda yetienler iin fen ve matematik bilgilerini uygulama; okuma yazma ve aratrmaya kar ilgi duyma ve alkanlk kazanma; yararl olma istemi, hizmet ak, dinamizm ve heyecan tama; greve kar yeterince ilgi duyma, iin deerini verme ve nemseme; sorumluluk duygusu ve olumlu gr ile dn gelitirme yer almaktadr. Yeni alan oryantasyonu, genellikle ihmal edilen nemli bir insan kaynaklar fonksiyonudur. e alm ve seim srecinde dikkatli bir biimde incelenen ve elenen adaylar, ie alndklarnda genellikle yzeysel bir ilgi g-

20

Aye KOCABACAK

rrler (Pigors ve Myers, 1981:282). Hlbuki iteki ilk izlenimler ve bilgiler daha sonraki dnemde i ve iletmeye ynelik tavrlar etkileyici niteliktedir (Westwood, 2005). alann kiisel deneyimlerine dayandrldnda, oryantasyon takmla btnlemi olmaya dair anlar artrabilecei gibi aknlk, bunalma veya ani korku gibi tatsz anlar da hatrlatabilir (Akun, 2004:91). yi bir i baars gstermeye istekli yeni alanlarn daha ilk bata hayal krkl ve moral bozukluu yaamas iletme iin ksa srede telafi edilemeyecek kayplara yol aabilir. Son derece hassas olan bu gei srecinin ynetimi, yeni alann iletmeye kazandrlmasnda nemli bir role sahiptir. Yeni alan oryantasyonu hakknda en ok karlalan ikyetler arasnda bunalma veya yeni alann batmaya veya yzmeye braklmas vardr (Brown, 2005). Oysa oryantasyon doru bir biimde gerekletirilebilirse (Dessler, 1997:247): Yeni alana iletme kural ve uygulamalar hakknda ihtiya duyaca bilgileri salayarak iini daha iyi gerekletirmesine, Yeni alann ilk gn korkular (first day jitters) ve gereklik okunun (reality shock) azaltlmasna yardm eder. Gereklik oku, yeni alann yeni iinden ne bekledii ile yeni ite karlat gereklikler arasndaki farktr. Bu balamda oryantasyon eitiminin amalar aadaki gibi sralanabilir: 1. Yeni alanlarn ie ve iletmeye yabanclamasn nlemek ve sosyal kaynamay salamak: Yeni alanlar iin birok sosyalizasyon stratejisi mevcuttur. Bunlar arasnda formal bir yaklam olarak yaplandrlm yeni alan oryantasyon sreci de yer almaktadr (Hellman, 2000:1,5). Burada organizasyon bir alma grubu, departman, ube veya bir irket veya iletmenin tm veya birleimi olabilir (Hastane Ynetimi Eitimi, 2006). Kurumsal sosyalizasyon, kuruma yeni katlan veya kurum ierisinde farkl bir greve alnan alann kendisinden beklenen tutum, davran ve deerleri rendii bir sretir (Latif ve Ukun, 2002:38). Yeni alanlarn ie ve iletmeye yabanclamasn nlemek ve iletme ii sosyal kaynamay salayabilmek amacyla gerekletirilen oryantasyon eitimi ihmal edilmemesi gereken bir sosyalizasyon stratejisidir. 2. Yeni alann kendine gven kazanmasn ve gerginliklerinin azalmasn salamak: Amacna uygun olarak hazrlanm ve uygulanm bir oryan-

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

21

tasyon eitimi, yeni alann bilinmeyen bir ortama girmekten kaynaklanan endiesinin azalmasna, yeni alann davran ve tavrlarn ynlendirmesine, yeni alann kefetme stresi yaamak zorunda kalmasn engellemeye yardm eder (Brown, 2005). 3. Balang maliyetlerini ve igc devir orann azaltmak: Amacna uygun bir oryantasyon eitimi, alann renme hzn arttrarak ii renme ile ilgili maliyetleri azaltr. Ayn zamanda oryantasyon eitimi, organizasyonun alana deer verdiinin de bir gstergesi olduundan igc devir orann azaltacaktr (Otel iletmelerinde eitim, 2006). letmeden ayrlan bir alann iletme iin oluturaca maliyetin kapsamnda yeni elemann ie alnma srecindeki ilan ve ie alm masraflar, oryantasyon eitimi masraf, uyum srecindeki performans dkl, eski alana sadk mterilerin kayb saylabilir (Brown, 2005). 4. Yeni alanlarn belirsizlik ve bilgisizlikten doabilecek ikyetlerini nlemek: Yeni alanlar belli bir oryantasyon eitimine tabi tutulmadklar takdirde iletme ve ie ait bilgilere deneme yanlma yoluyla ulamaya alacaklardr. Bu durumda alanlarn hata yapmalar olasdr. Yine bilgisizlikten doan nedenlerle alanlar iletme kurallarn ineyebilirler ve iletme ii huzurun tehdidi sz konusu olabilir. Dolaysyla yeni alanlar daha ilk bata oryantasyon eitimine tabi tutularak belirsizlik ve bilgisizlikten kaynaklanabilecek sorun ve ikyetler engellenmi olacaktr. 5. Yeni alanlarn gerek i beklentileri gelitirmesine, olumlu tavrlar sergilemesine ve i doyumuna ulamasna yardmc olmak: Etkili bir sosyalizasyon sreci genellikle yeni alanlarn baz temel tavr ve inanlarn deitirmesi anlamna gelmektedir. Bu durum organizasyon uygulamalarna itaat etmeden ziyade organizasyona isel bir ballk arac haline getirilebilir. Trkiyede birok byk iletme oryantasyon eitimi uygulamaktadr. Boyner maazalarnda balatlan uygulamalardan biri irkette almaya balayan her yeni alann, kademe fark etmeksizin, en az 3 gn sat grevlisi olarak alacak olmasdr. Bu uygulama, Mc Donalds, Burger King gibi fast food restoranlarnda uzun yllardr devam eden bir uygulama olup, irket kltrnn benimsenmesi ve alanlarn empati gelitirmesinde yardmc niteliktedir (Hellman, 2000:19, Boyner maazalar rnei).

22

Aye KOCABACAK

6. Yeni alana sorumluluklarn retmek, ileride oluabilecek gereksiz zaman kayb ve buna bal problemleri nlemek : Eitim iin katlanlan maliyet ilk bakta iletmeler iin korkutucu ve caydrc miktarda olabilir. Dier faaliyetlere aktarlabilecei dncesiyle eitim iin bte ya az miktarda ayrlr veya hi bte ayrlmayabilir. Ancak uzun vadede dnlecek olursa eitim yoluyla temel bilgilere kavuan alanlarn bilgisizlikten doabilecek muhtemel hata veya eksikliklere neden olmayacaklar aktr. stelik bu hata veya eksiklikler eitim iin katlanlan maliyetten daha byk meblalarda olabilir. Mteri bir irketin bymesi iin ihtiya duyduu gelirin kaynadr ve iletmenin i dnyasnda kalcln da dorudan etkiler. Dolaysyla mteri hizmeti bir irketin baar veya baarszln belirleyen nemli bir noktadr. Mteri hizmetinde srekli stnlk salanmakszn bu kalclk elde edilemez. yi bir mteri hizmeti ise yapt iten mutluluk duyan alanlarla balar (Curry, 2005). Bu noktada iyi alanlar ie almak olduka nemlidir. nk kt alanlar, mterilerde memnuniyetsizlie yol aarak, satlar ve buna bal olarak iletme gelirini azaltrlar (zgen, 2006). Kalitatif ve kantitatif olarak iletme ihtiyalarna uygun alanlarn ie alnmasndan sonraki ilk adm, yeni alanlarn zaman kaybetmeden iletmeye ve ie uyumlarn salamak amacyla oryantasyon eitimini balatmaktr. Bu yolla yeni alanlarn kendi kendilerine brakldklarnda daha uzun srede tanyabilecekleri i ve iletme ortamn daha ksa srede tanyarak aktif duruma gemeleri ve retkenliklerini artrmalar salanabilir. letmeyi ve iini benimsemi, retken ve mutlu alanlar ise mteri memnuniyetinin salayclar ve koruyuculardr. Oryantasyon eitimi u bilgileri iermelidir (Trk, 2005): Kurumun tarihesi (kimler tarafndan, nerede, ne zaman, hangi amala kurulduu), irket misyonu, vizyonu, amalar ve deerleri, Kurumun faaliyet alan, varsa dier alt alanlar, konsorsiyumlar, ortaklklar, yerinin adresi, telefon ve faks numaralar, varsa genel merkez ve ubelere ilikin bilgiler,

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

23

alma saatleri, yemek molalar varsa servis hizmetleri, cret ve ikramiye bilgileri ve hangi gnlerde nerelerden temin edildii, Uygulamada varsa fazla mesai artlar ve creti, Yllk ve gnlk izinler hakknda bilgi, Salk hizmetleri, varsa zel salk sigortasna ilikin bilgi, anlamal kurum ve hastanelerin adres ve telefonlar, Spor kulb, dinlenme tesisi, lokal, misafirhane vs. sosyal imkanlar, seyahatleri ve harcrah uygulamasna ilikin bilgiler, Binann tantm, birimlerin, ktphane, ariv, toplant salonu, yemekhane, ay oca ve tuvaletlerin yerlerinin sylenmesi, Telefon sisteminin nasl altnn aklanmas Bina ii szl, yazl, bilgisayar araclyla yaplan iletiim, posta ve kurye ile evrak gnderme, Organizasyona ait dosyalama sistemi, faks, fotokopi makinesi vs. almas hakknda bilgi, Krtasiye ve ile ilgili aletlerin temin edilme yollar Rakipler, taeron firmalar ve tedarikiler hakknda bilgiler.

Oryantasyon eitimi sreci genel olarak drt temel faaliyeti iermektedir. Bunlar, yeni alann gerek i arkadalar ve gerekse yneticileriyle kiiler aras ilikiler gelitirmesini salama (benimsetme); kendisine verilen ii baarmas iin grevlerini retme (yeterlik); rgtteki roln ve bu rolle ilikili olarak formal ya da informal gruplardaki rollerini belirginletirme (rol tanm); yeni alann grev ve rolnn gereklerini yerine getirmedeki gelimeleri takip etme ve deerlendirmedir (deerlendirmenin uygunluu) (Mminolu, 2005). Oryantasyon programlar iki ayr blmde incelenebilir (zdemir, 2005): 1. Bilgilendirme Sreci: letmenin tantlmas, yneticilerin tantlmas, departmann/iin tantlmas, insan kaynaklar uygulamalarnn tantlmas,

24

Aye KOCABACAK

ofis/alma ortam kural ve uygulamalarnn tantlmas, elektronik aralarn kullanmnn tantlmasn kapsar ve yaklak 1 ile 3 gn srer. 2. e Altrma Sreci: Teknik, ynetsel vb. detayl i eitimleri, pratik uygulamalar (retim bantlarnn detayl anlatlmas gibi), sosyal aktiviteler (tm departmann yeni alanla le yemei yemesi), ynetici koluundan faydalanmay kapsar ve yaklak 15 gn ile 3 ay arasndaki bir sretir. Oryantasyon eitiminde kullanlacak yntemler, oryantasyon programnn amac ve kapsamna gre deimektedir. Sz konusu yntemler; konferans, ak oturum, grsel ve iitsel teknikler, iletmeyi tantc yaynlar, iletme gezileri vb. eklinde sralanabilir.

3. Materyal ve Metot Aada oryantasyon eitimine ynelik yrtlen alan aratrmasna ilikin bilgiler sunulmaktadr:

3.1. Aratrmann Konusu ve Amac Bu aratrmann konusu, yeni alan oryantasyon eitimidir. letmeler asndan oryantasyon eitiminin konusunu, ie yeni balayan alanlarn iletme kltrne ve ie ksa srede uyum salamas iin gerekletirilen faaliyetler oluturmaktadr. Yeni alan oryantasyon eitimi ve zellikle perakendecilik sektrnde yeni alanlarn oryantasyon eitimi alannda Trkiyede bir aratrma azl bulunmaktadr. Bu aratrmann amac, bir sosyalizasyon sreci olarak oryantasyon eitiminin yeni alann rgtsel ball zerindeki etkisine dair mevcut bilgiye katkda bulunmak, hzl bir igren devrine sahip perakendecilik sektrnde uygulanan oryantasyon eitim programlar ile alanlarn rgtsel ball arasnda anlaml bir iliki olup olmadn ortaya koyabilmektir.

3.2. Aratrmann Metodolojisi almann bu blmnde ele alnacak balklar u ekilde sralanmaktadr: Hipotezler, aratrmann snrllklar, aratrmann uyguland rnek-

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

25

lem, soru formunun zellikleri, lein geerlilik ve gvenilirlii, veri toplama teknikleri ve kullanlan istatistiksel analizler.

3.2.1. Hipotezler Aratrmann ana hipotezi u ekilde ifade edilmitir: alanlarn oryantasyon eitim srecinden elde ettikleri tatmin dzeyi arttka rgtsel ballk dzeyi de artar. Bu ana hipoteze bal olarak oluturulan alt hipotezler aada belirtilmitir: Hipotez 1: alanlarn oryantasyon eitim srecinde, eitimci performansndan elde ettikleri tatmin dzeyi arttka rgtsel ballk da artar. Hipotez 2: alanlarn oryantasyon eitim srecinde, eitim ieriinden elde ettikleri tatmin dzeyi arttka rgtsel ballk da artar. Hipotez 3: letme tarafndan oryantasyon eitim srecinde, oryantasyon srecini destekleyici unsurlar yerine getirildii oranda alanlarn rgtsel ballk dzeyleri de artar. Hipotez 4: alanlar, oryantasyon eitim srecinden elde ettikleri teorik bilgileri i ortamnda uygulamaya geirebildikleri oranda rgtsel ballk dzeyleri artar. Hipotez 5: alanlarn rgtsel ballk dzeyleri cinsiyete gre anlaml ekilde farkllamaktadr. Hipotez 6: alanlarn rgtsel ballk dzeyleri yaa gre anlaml ekilde farkllamaktadr. Hipotez 7: alanlarn rgtsel ballk dzeyleri eitim durumuna gre anlaml ekilde farkllamaktadr.

3.2.2. Aratrmann Snrllklar Aratrmann uygulanmas srecinde birtakm kstlar ile karlalmtr. Bu kstlardan bir tanesi zaman kstdr. Bilgiler belirli bir zamanda topland iin farkl bir zaman noktasnda farkl deikenler nedeniyle ayn sonulara ulalamayabilir. Aratrma yntemi iin de birtakm kstlamalar da mevcuttur. Bunlardan bir tanesi anket ynteminin tercih edilmesinden kay-

26

Aye KOCABACAK

naklanan baz kii ve kurumlarn anketin bilimsel amal kullanlaca belirtildii halde ankete katlmak istememesidir. Anket yntemiyle ilgili bir dier kst ankete cevap veren alanlarn gerek dncelerini ankete ne kadar yansttklar konusundadr. Tek araca (ankete) bavurulmutur. Ancak pratik bir bak asyla birden fazla ara kullanmak aratrmay daha hantal ve kullansz hale getirebilirdi. Anketin oluturulmasnda faydalanlan Organizational Commitment Questionnaire (OCQ, 1979) anketinin gelitirilmesinden bu yana zaman getii iin bu aracn mevcut evre iin geerlilii tartlabilir. Bir dier kst, bte kstdr. Bu tr bir aratrma sadece bir ilde deil bir blgedeki ya da lke genelindeki oryantasyon eitimi uygulayan perakendeci iletmeler zerinde uygulanarak aratrma sonularnn geneldeki dalm ortaya konulabilirdi. Ancak bu tr bir aratrma olduka byk bir bte gerektirdiinden aratrma sadece bir ilde gerekletirilebilmitir.

3.2.3. Alan Aratrmas ve rneklem Aratrmann verileri Konyada perakende pazarnda faaliyet yrten ve bnyesinde oryantasyon eitimi programna yer veren yerel market alanlarndan toplanmtr. Soru formu hazrlandktan sonra soru formunun yzey (face) geerliliinin salanabilmesi iin konuyla ilgili 5 ayr uzmann gr ve onay alnm, bu uzmanlarn grleri dorultusunda gerekli deiiklikler yaplmtr. Anketler 18 yandan byk denekler zerinde yz yze grme teknii kullanlarak gerekletirilmitir. Toplam 150 anket uygulanm, bu anketlerden 148 gibi nemli bir rakamsal byklkte geri dnm salanmtr. Anketlerden toplanan verilerin girii ve istatistiksel analizlerin yaplmas SPSS 11.0 paket program ile gerekletirilmitir. rneklemin belirlenmesinde ise "Olaslksal Olmayan rneklem Trleri"nden "Yargsal rneklem" tr tercih edilmitir. Bu aratrmada da Konyada perakende pazarnda faaliyet gsteren kurulular nfusu temsil ederken bu nfustan seilecek rneklemde oryantasyon eitimi programn uygulayan kurulular rneklemin olumasnda temel lt olarak belirlenmitir.

S BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi

27

3.2.4. Soru Formunun zellikleri Soru formu; literatr taramas ve daha nce kullanlm gvenilirlii ve geerlilii kantlanm konuyla ilgili leklerden elde edilen bilgilerden yola karak zgn bir ekilde tasarlanmtr. (rgtsel Ballk Anketi Organizational Commitment Questionnaire, The Measurement of Organizational Commitment, R.T. Mowday, R.M. Steers, L.W. Porter, 1979) Soru formunun geerlilii; yzey geerlilii ve KMO Barlett deeri ile salanrken gvenilirlii de Cronbach Alpha hesaplamas araclyla kantlanmtr. Soru formu elde etmeyi amalad bilgiler bakmndan alt blmden olumaktadr. lk blmde alanlarn rgtsel ballklarn lmeyi amalayan 15 soru yer almaktadr. kinci blmde oryantasyon programn veren eitimcinin performansn len 4 soru, nc blmde oryantasyon programnn ieriini len 5 soru, drdnc blmde oryantasyon srecini destekleyici unsurlarn len 12 soru, beinci blmde alanlarn oryantasyon eitim srecinden elde ettikleri teorik bilgileri i ortamnda uygulama dzeylerini len 9 soru, altnc ve son blmde ise cinsiyet, ya, eitim dzeyi ve alanlarn grev tr gibi demografik bilgilere yer veren 4 soru yer almaktadr. Soru formu toplamda 49 sorudan olumaktadr.

3.2.5. Aratrmada Kullanlan statistiksel Analizler ncelikle aratrmaya katlan alanlarn genel zelliklerinin ortaya konabilmesi amacyla betimleyici (descriptive) analizler (yzde, frekans, mod, medyan, aritmetik ortalama ve standart sapma) uygulanmtr. Daha sonra sorulara verilen yantlara ilikin betimleyici analizler erevesinde frekans ve yzde dalm hesaplamalar yaplmtr. Deneklerin rgtsel ballk, eitimci performans, ierik (konu) deerlendirmesi, oryantasyon srecini destekleyici unsurlarn lm, oryantasyon eitim srecinden elde ettikleri teorik bilgilerin i ortamnda uygulanma dzeylerine ilikin verdikleri yantlarn puanlar toplanmak suretiyle bu deikenlerin her biri iin ayr puan indeksi oluturularak alanlarn oryantasyon eitim srecinden elde ettikleri tatmin dzeyi ile rgtsel ballk dzeyleri arasndaki ilikiyi ortaya koyabilmek amacyla korelasyon analizleri yaplmtr. Son aamada ise demografik bilgileri ieren deneklerin cinsiyet, ya, eitim dzeyi ve grev trlerine gre rgtsel ballklarnn farkllap farkllamadn ortaya

28

Aye KOCABACAK

koyabilmek amacyla bamsz rneklem t testi ve tek ynl varyans analizi (ANOVA) uygulanmtr.

3.3. Aratrma Bulgular Bu blmde alan aratrmasndan elde edilen bulgulara yer verilmektedir:

3.3.1. Katlmclarn Sosyo-Demografik zellikleri Katlmclarn % 66,2 gibi nemli bir blm erkek; % 31,8'i de bayan deneklerden olumaktadr. Deneklerin % 70,3 gibi byk bir blm 2030 ya aralndayken, % 21,6's 3140, % 2,'si 4150, %1,4', 51 ve zeri ya dilimindedirler. Deneklerin olduka gen bir rneklemden olutuklar grlmektedir. Katlanlarn % 52'si gibi nemli bir blm lise dzeyinde eitime sahipken; % 24,3' lisans; % 16,2'si ilkretim, % 2,7'si de lisansst eitim dzeyine sahiptirler. Katlmclarn % 40,5i gibi nemli bir blm sat personeliyken; % 16,9'u mteri hizmetleri grevlisi, % 14,9'u kasiyer, % 3,4' depo grevlisi, % 2,7'si temizlik grevlisi, ayn oranda finansman alan, yine ayn oranda blm sorumlusu, % 1,4' bilgi ilem grevlisi, % 0,7si maaza sorumlusu, yine % 0,7si halkla ilikiler alan kategorisindedirler.

3.3.2. Anket Yantlarnn Betimleyici Bulgular Anket yantlarnn betimleyici bulgular yle zetlenebilir: Eitimci performansndan elde edilen tatmin dzeyi ile rgtsel ballk arasnda orta dzeyde, pozitif ve anlaml bir iliki vardr (r=0.64, p