1

DEPRESSIE BIJ KINDEREN

EN ADOLESCENTEN

Bron: De Wit, C.A.M. (december 2006). Depressie bij kinderen en adolescenten. Handboek Klinische Psychologie. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Geraadpleegd via www2.bsl.nl

2

1. INLEIDING Casus Gerard

16-jarige jongen, ernstig depressief

Toonbeeld: manifestatie depressie bij kinderen en adolescenten

Soms complex van symptomen maar vaker andere symptomen op de voorgrond

Geen adequate diagnose en behandeling voor kinderen

3

2. BEGRIP EN CLASSIFICATIE Depressie

“Een stoornis is een min of meer vaste combinatie van symptomen die gedurende langere tijd achtereen het functioneren van de betreffende persoon bepaald.”

Depressie heeft 3 kernsymptomen: Droevige neerslachtige stemming Een verlies van energie en productiviteit Een onvermogen om te genieten en plezier te

hebben

4

2. BEGRIP EN CLASSIFICATIE Cognitieve symptomen:

Negatief zelfbeeld en gevoel van eigenwaarde

Negatieve toekomstverwachtingen

Negatieve ideeën over de eigen relaties en leefomgeving

5

2. BEGRIP EN CLASSIFICATIE Stemmingsstoornissen: 3 types depressie

De depressieve stoornis De dysthyme stoornis De depressieve stoornis NAO

Aanpassingsstoornissen

Met depressieve stemming Met gemengd angstig – depressieve stemming

6

3. DIFFERENTIËLE MANIFESTATIELEEFTIJDSFASE SYMPTOOMBabytijd • Depressieve of prikkelbare stemming

• Ontroostbaar huilen• Groeiachterstand• Eet- en slaapproblemen• Verlies van interesse en plezier• Ontbreken van cognitieve ontwikkeling

Peuter- en kleutertijd

• Droevige of prikkelbare stemming• Angsten en driftig gedrag • Niet speels en geen plezier tijdens het spelen• A-specifieke lichamelijke klachten• Weinig of geen depressieve cognities• Magische schuldgevoelens, benadeeld gevoel

LEEFTIJDSFASE SYMPTOOMBasis-schoolleeftijd

• Droevige of prikkelbare stemming• Uiting van boosheid en drift• Depressieve cognities betreft de eigenwaarde• Suïcidale gedachten (soms plannen en daden)• Verlies van interesse en plezier• Leerremming• Stoer gedrag of opstandigheid

Adolescentie • Droevige of prikkelbare stemming en agitatie• Stemmingsschommelingen• Suïcidale plannen en daden• Eet- en slaapproblemen• Stoer en agressief gedrag• Spijbelen• Drank- en drugsgebruik, weglopen van thuis

7

3. DIFFERENTIËLE MANIFESTATIE Besluit:

Depressieve cognities: vanaf 4 jaar

Suïcidale gedachtevorming en daden: vanaf 9 jaar

Bij verstandelijke handicap: depressies met 3 kernsymptomen, maar geen cognitieve depressiesymptomen

Ontkenning depressie en afweren affect

AFHANKELIJKHEIDSCONFLICT

8

4. PREVALENTIE, BELOOP EN ONTWIKKELINGSEFFECTEN

Prevalentie Practice Parameter van de AACAP

Depressies: 0,9 % preschoolleeftijd 2,0 % basisschooltijd Gemiddeld 5,0 % adolescentie

Preschool – en basisschoolleeftijd = Vanaf adolescentie: kans > bij dan bij

HORMONALE EN SOCIAAL CULTURELE FACTOREN

9

Beloop Duur depressiesoorten:

4. PREVALENTIE, BELOOP EN ONTWIKKELINGSEFFECTEN

DEPRESSIEVESTOORNIS

DYSTHYME STOORNIS

Normale populatie: 2 tot 4 maanden

3 tot 4 jaarKlinische setting: 7 tot 9 maanden

10

4. PREVALENTIE, BELOOP EN ONTWIKKELINGSEFFECTEN

Beloop Terugval depressieve stoornis

40,0 % tot 60,0 % voor volledig herstelde voorgaande depressieve episode

Oorzaken: Natuurlijk verloop depressie Therapie-ontrouw van het kind, adolescent of ouders Snelle beëindiging van de behandeling Nieuwe stressfactoren

Kans op recidive heel groot na volledig herstelRisico van de uitloop van een (unipolaire) depressieve

stoornis in een bipolaire stoornis

11

Verloopseffecten Aanleiding tot suïcidaal gedrag

Ernstige gevolgen voor het verloop van de psychosociale ontwikkeling: Hechting en exploratie Affect- en arousalregulatie Separatie en individuatie Socialisatie Prestatiemotivatie en leerhouding

4. PREVALENTIE, BELOOP EN ONTWIKKELINGSEFFECTEN

GEVOLG op alle terreinen van de ontwikkeling: achterstanden, tekorten of blokkades

12

5. ONTWIKKELINGSPSYCHOPATHOLOGISCHE ONTSTAANSMODEL

Etiologie

NIET monocausaal of lineair proces

MAAR transactionele processen tussen determinanten en protectieve factoren op verschillende domeinen van het functioneren

BELANGRIJKSTE determinant: Vorming door genetische kwetsbaarheid Andere factoren die de genetische aanleg ACTIVEREN

of TRIGGEREN

13

5. ONTWIKKELINGSPSYCHOPATHOLOGISCHE ONTSTAANSMODEL

3 SOORTEN ETIOLOGISCHE FACTORENIntrapersoonlijke factoren Contextuele factoren Levensloopfactor

enKind zijn van het kind Depressie van een ouder Ervaringen van

verliesStoornissen in het vermogen tot affect en arousalregulatie

Andere vormen van psychopathologie van een ouder en lichamelijke ziektes of aandoeningen

Dood

Een verstoorde hechtingsrelatie

Opvoedingsstijl van de ouders

(Echt)scheiding

Negatieve ‘cognitieve stijl’ of ‘zingevingsstijl’

Seksueel misbruik, mishandeling of andere vormen van trauma’s

Tegenslag

Aangeboren handicap of ernstige ziekte

Pesten door klasgenoten of collega’s

Verlating

Pubertijd, vrouwelijk geslacht, adolescentie

Conflicten tussen kind/adolescent en ouders, school of woonomgeving

Teleurstelling

Eerdere episode van depressie en depressogene uitwerking van biologische dysfunctie

Bedreiging van zelfacting en grote veranderingen in de sociale context

14

6. DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING Diagnostiek:

Intakefase Psychodiagnostisch onderzoek

Depressie- en angstvragenlijsten Projectieverhalen Gesprek met ouders

Behandeling: 1.5 jaar Op kind en ouders gericht Individuele psychotherapie

15

Psychodiagnostisch onderzoek:

2 principes: Ontwikkelingspsychopathologische benadering

Aantal aspecten in de psychodiagnostiek in sterke mate bepaald door de leeftijd en het ontwikkelingsniveau

Systeemperspectief Van belang omdat ouders een belangrijke bron van informatie

zijn over het gedrag van het kind en dienst ontwikkelingsgeschiedenis, alsook over hun eigen voorgeschiedenis en de mogelijke gevolgen daarvan voor hun opvoedingshouding

6. DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING

16

Diagnostische instrumenten

Gesprekken met het kind, de ouders en samen Zelfrapportage: om een indruk te krijgen van de

belevingswereld van het depressieve kind Klinische interviews en beoordelingsschalen Oudervragenlijsten (CBCL) Projectieve tests: vragen op een indirecte manier

naar belevingsaspecten Multimodale diagnostiek: onderzoeksinformatie

uit meerdere bronnen

6. DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING

17

Behandelingen Ontwikkelingspsychopathologische en

systeemoriëntatie = richtinggevend voor behandeling

Ontwikkelingspsychopathologisch perspectief = belangrijk voor de keuze voor de soort en het niveau van therapie

Therapie bij depressie van een kind of adolescent

BEGINNEN MET VOORWERK OP HET SYSTEEMVLAK

6. DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING

18

Behandelingen

Adequate psycho-educatie bij het begin van de behandeling

Parallel aan de therapie van het kind ook een vorm van individuele psychotherapie van een ouder en/of partnerrelatie of gezinstherapie

6. DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING

19

Behandelingen uit verschillende referentiekaders

Cognitieve gedragstherapie

Interpersoonlijke psychotherapie

Psychodynamische psychotherapie

Client-centered psychotherapie

Psychomotore therapie

6. DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING

20

LET OP!

GEBRUIK VAN antidepressieve medicatie bij kinderen is omstreden vanwege neurologische ontwikkelingsrisico’s en een verhoogde kans op suïcidaliteit.

Enkel aangewezen bij recidiverende depressies of depressies met psychotische of bipolaire aspecten

6. DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING

21

MULTIMODALE behandeling

Meer kans op slagen dan een UNIMODALE behandeling

TIMING van de verschillende behandelingsvormen is van GROOT belang

6. DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING

22

BRONNEN ILLUSTRATIES

http://leentaelemans.wordpress.com/2013/02/07/ik-ben-er-voor-jou/

http://www.thijsma.nl/tag/kinderen/ http://www.ou.nl/Docs/

Voorproefjes/PSY/index.asp?p=klassiek

http://otherweyes.blogspot.be/2011/03/buitensluiten-doet-echt-pijn.html

http://www.hln.be/hln/nl/38/Kinderen/article/detail/779859/2009/03/19/Depressieve-jongeren-krijgen-hulp-via-internet.dhtml