ppeettnniiccaagodi{njak Istra`iva~ke stanice Petnica l Petnica Science Center Almanacbroj 24 l decembar 2008 l besplatan primerak - free copy l ISSN 0354-6810

44o14’50” N & 19o55’50” E

b i l i n g u a l e d i t i o nenglish abstracts included

Ukoliko publikaciju niste dobili direktno, a to želite iliste promenili adresu ili želite da vam “Petnica” stižena drugu adresu, molimo vas da nas obavestite.Please, check your mailing address and inform us ifthere is need for any change

N. Đ

orđe

vić

da li steda li stepostalipostali

~lan fonda~lan fondapetnica?petnica?fond@petnica.rs

osim table i krede, potrebna je i savremenaoprema, dobre knjige, ali i hrana i krevet...

! mali prilog a mnogo ~lanova — Va{im u~lanjenjem pomo}i}ete da Petnica bude uspe{na i nezavisna.

Aktivnosti Istraživačke stanice Petnica u 2008. godini uspešno suizvedene zahvaljujući podršci i konkretnoj pomoći mnogih organizacija ipartnera. Ovde naročito ističemo podršku Ministarstva nauke Srbije,kao i Ministarstva za omladinu i sport, Ministarstva za telekomunikacije iinformaciono društvo, Ministarstva prosvete i Ministarstva za ekonomijui regionalni razvoj. Kroz konkretne projekte rad Stanice su pomogli:Evropski fond za integracije, UNESCO i Švajcarska Agencija za razvoj.

Hvala sponzorima, pre svega kompaniji “Telenor” i članovima FondaPetnica. Veliko hvala svima za dobru volju, mudrost, razumevanje,dalekovidost i efikasnost!

Zahvalnost dugujemo i brojnim stručnim saradnicima i njihovim insti-tutima i fakultetima, nastavnicima i naučnim radnicima, kao i studentima– bivšim polaznicima. Svi oni su odvojili svoje dragoceno vreme zaozbiljne pripreme i vrhunsku realizaciju kvalitetnih obrazovnih aktivnosti,a sve u želji da pomognu mladima koji u uslovima složenog okruženja idalje neguju ljubav prema nauci, znanju i stvaralaštvu suprotstavljajući seneznanju, beznađu, primitivizmu i gluposti.

Hvala i mladim polaznicima i njihovim nastavnicima i roditeljima navelikom poverenju.

ВЛАДА РЕПУБЛИКЕ СРБИЈЕ

МИНИСТАРСТВО НАУКЕ

МИНИСТАРСТВО ЗА ОМЛАДИНУИ СПОРТ

МИНИСТАРСТВО ЗАТЕЛЕКОМУНИКАЦИЈЕ ИИНФОРМАЦИOНО ДРУШТВО

МИНИСТАРСТВО ЕКОНОМИЈЕ ИРЕГИОНАЛНОГ РАЗВОЈА

МИНИСТАРСТВО ПРОСВЕТЕ

U 2008. godini Istraživačka stanica Petnica se ponovo suočila sa nenajavlje-nom oštrom redukcijom sredstava od strane Ministarstva prosvete. O tome višena strani 4. Preporučujemo lep članak o Letnjoj naučnoj školi na str. 18, zanim-ljivu foto-reportažu o pohodu arheologa i geologa na planinu Medvednik (str.30-33), prilog o Međunarodnoj konferenciji o obrazovanju mladih naučnih talenatakoja je održana u Petnici na strani 46 i tradicionalnu rubriku o naučnoj pisme-nosti sa prilozima više autora na stranama 50-55. O tome kakve su šanse daStanica proširi i modernizuje svoje kapacitete pročitajte na strani 48, a ako neznate kako izgledaju petnički seminari astronomije, to možete saznati na strani36. Da ne pominjemo popularne “žute strane” (12-13) i puno kratkih interesant-nih priloga na mnogo mesta u ovom broju godišnjaka “Petnica”.

The PPeettnniiccaa aallmmaannaacc is a traditionalannual overview of the rich and colorfulactivities of the Petnica Science Center.Petnica is a unique, alternative, andfuture-oriented school founded by agroup of students seeking to participatein an build a new kind of educationprocess. Petnica is located in the heartof the boiling Balkans. It seeks out giftedyoung people and helps them to adoptcritical thinking skills, understand andaccept advanced concepts in modernscience and technology. Petnica ScienceCenter is a non-government, non-profitinstitution which continues to exist thanksto the support and of a broad group ofalumni, friends, organizations, andcompanies from Serbia and abroad.

English text on blue columns

More about PSC, its history and itsprograms in 2008 with a lot of detailsand numbers.

Teacher training in EU facts andproblems

A brief guide through PSC’s campsin Astronomy

Also a list of students’ projects madeon Petnica camps in 2007 and 2008

What we can say about scientificliteracy including general problems ofscience education and teaching

Let’s see what the youngestparticipants – 7th grade girls andboys are doing at special sciencecamp i Petnica

What could be an optimal model ofgovernmental support to gifted andhighly motivated teenagers in Science

A view on PPII – Petnica InternationalSummer Science Camp

Join expedition by Geologists andArchaeologists to nearby mountain

B. Savićfotografije u ovom broju su autentične i

snimljene su na programima 2008. godineall photos in this issue are authenticaland made in 2008 at PSC’s programs

Prosveta se povla~iMinistry of Education cuts funding . . . .4

Novo u PetniciNews from Petnica . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

Letnja nau~na {kola za osnovceSummer Science School for youngsters . .18

Me|unarodna saradnjaInternational links and cooperation . . . . . .22

Me|unarodni kamp u PetniciPetnica’s International Camp . . . . . . . . . .28

Ekspedicija na MedvednikExpedition on Mt Medvednik . . . . . . . . . .30

Petni~ka {kola fotografijePetnica School of Photography . . . . . . . . . .34

Kako izgledaju astronomski seminariAstronomy training in Petnica . . . . . . . . . .36

Konferencija “Korak u nauku”Petnica Students’ Conference . . . . . . . . . .38

Programi obuke nastavnikaTeacher Training Programs . . . . . . . . . . . .44

Me|unarodni skup o obrazovanju talenataIntl. Conference on gifted education . . . . .46

Pro{irenje kapaciteta Stanice?Expansion of the Petnica Center? . . . . . . .48

Nau~na pismenostScientific Literacy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

Petni~ka fondacijaPetnica Alumni Fund . . . . . . . . . . . . . . . .56

Hajde da brinemo...Let’s take care about . . . . . . . . . . . . . . . . .60

Pogled na dve poslednje konferencijei veliku izložbu u Galeriji SANU

Kako se boriti protiv senzacionalizmai površnosti u prikazivanju naučnihtema. Kakva je uloga škole u tome?

Kako bi država trebalo da pomaže ipodržava mlade talente i kakve suposledice kada se radi suprotno?

Petnički geolozi i arheolozi zajedničkiistražuju tragove rudarstva naneobičnoj planini. Fotoreportaža.

Bogati programi razmene mladih iutisci učesnika sa kampova u svetu

Detaljni pregled strukture seminara ikampova za ljubitelje astronomije

Hoće li se konačno nastaviti izgradnjanovih kapaciteta Stanice

Stanica je bila domaćin značajnogskupa stručnjaka iz celog sveta oradu sa mladim talentima u nauci

Šta su razlozi i kakve će biti poslediceodluke Ministarstva prosvete davišestruko smanji sredstva Stanici

žute strane - 12

fotografija na naslovnoj strani: grupa učesnika petničke škole fotografijefotografije dole desno: Nemanja Đorđević i Branislav Savić

Petnica 244

ddaa llii sseeddrr`̀aavvaa ppoovvllaa~~ii??

UPRAVO DOK JE PRIMALA SLATKOREČIVE ČESTITKE državnogvrha povodom četvrt veka rada, Istraživačka stanica Petnica

suočila se krajem 2007. godine sa ozbiljnim teškoćama uradu zbog odbijanja tadašnjeg ministra prosvete Zorana

Lončara da, po dolasku na funkciju u leto iste godine,nastavi isplatu sredstava regulisanih međusobnim

ugovorom Ministarstva i Stanice. Ministar je, po većtipičnom običaju u savremenoj srpskoj politici, posumnjao u

sve što su mu prethodnicizapočeli, pa je, jelte, zaključio

da je najbolje da se sveobustavi. Do daljnjeg. Stanica

je ostala uskraćena za 8miliona dinara; nastavak

kurseva, kampova, seminara,održavanje prostora i sve što

uz to ide dovedeno je u pitanje. Ministarstvo se, naravno,nije udostojilo da iskoristi bogomdano pravo izmene ili

jednostranog raskida ugovora – što bi se oni mučili i poštovalitamo neke zakone kada su oni, Bajo moj, Ministarstvo.

SLAVNI ZORAN LONČAR ODE (KAO I MNOGI PRE NJEGA), ime muse ubrzano zaboravlja, a na njegovo mesto u leto naredne

godine dolazi novi ministar. Naravno, kao i svi, i on o Petnicimisli sve najbolje i svi su zapanjeni kako se ugovor nije

poštovao, kako to da se nije novi pripremio za tekućugodinu, pare su planirane, sve će to biti odmah, evo sutra,čim se ministar upozna sa sektorom koji je, eto, prethodni

ostavio u vrlo lošem stanju.KAO I U VEĆ VIĐENIM SCENARIJIMA IZ DEVEDESETIH, da nedužimo priču, Ministarstvo je te 2008. godine ponovo

skresalo sredstva Stanici, čak znatno više od prethodnog,jeste da nisu mogli baš da to prekinu, ali to bi bilo grubo.

Najbolje je stegnuti do kraja i pustiti životinju da sama lipše.Tako je najnoviji ministar odlučio, kao znak dobre volje i

poštovanja prema Petnici, a nakon mnogobrojnih i

višemesečnih intervencija, da “Stanicu pomogne” sa petmiliona dinara. To je otprilike polovina novca koje je istoMinistarstvo obezbedilo osam godina ranije, tj. svega jednupetinu sredstava koja su za Petnicu bila planirana u 2008.godini. Galantno do bola!ISTINA JE DA TO NIJE PRVI PUT. Već viđeno. Ministarstvoprosvete je više puta pokušavalo da Petnici zavrne šiju.Legendarni prvi socijalistički ali ne i samoupravni ministar

srpske prosvete Dača Ž.Marković javno je obećavaoda će ukinuti Petnicu (a upaketu i Matematičkugimnaziju i Školu za muzičketalente u Ćupriji), jer šta ćeSrbiji talenti, to je prevara, tone postoji (jadnik, nije hteo

da prizna da je i on sam talenat). Nije uspeo. Posle njeganije bilo javnih obećanja i hajki ali se njegov kasnijinaslednik i ekspert za japanski menadžment Jova Todorovićbar iskreno trudio. Trudila se i Ljiljana Čolić (to je osobakoju je Bog direktno napravio, od blata naravno, te stoganema nikakve veze sa majmunima); Vuksanović se, poobičaju, zezao.NIJE PETNICA TU NIKAKVA OZBILJNA žRTVA, da se razumemo.Samo kolateralna šteta. Žrtva je srpsko školstvo koje je unepovratnom sunovratu. Propast obrazovanja se već bolnooseća u privredi ali i u svim drugim oblastima i to će bitiprava i najozbiljnija prepreka integraciji ove izmučenezemlje u Evropu. SRPSKA OBRAZOVNA ADMINISTRACIJA NIJE ODUVEK IMALAANIMOZITET PREMA PETNICI. Do početka devedesetih, kada supostojali tzv. “PP zavodi” koji su se uistinu bavili kakvim-takvim inovacijama i kvalitetom obrazovanja, Petničkieksperiment nije bio smetnja državnom školstvu. Štaviše, izavodi i državni obrazovni fondovi (SIZ-ovi) galantno ali i

pravdajući se nedostatkom para ineodgovornošću prethodnika, Ministarstvoprosvete obezbedilo Petnici svega petinuplaniranih sredstava dovodeći ozbiljno u

pitanje nastavak rada

22 Vladimir Janković

aktuelno

Petnica 24

[Petnica Center]factsThis almanac presents results andinitiatives of the Petnica Science Center in2008. It shows a wide spectrum ofactivities and some important events andinitiatives related to the Petnica Center.

A word about the Petnica Science Center (PSC).The Petnica Science Center is an independentorganization aimed at cutting-edge, extracur-ricular education of students with extraordinaryaptitudes for science and research. Each year,PSC offers about 150 different courses,workshops, conferences, and science camps inNatural Sciences, Humanities, and Technologies. A space of more than 3,500 sq. meters housesmodern classrooms, labs, and library space. Theprograms designed for both students andteachers are lead by some of the best scientists. The students are carefully selected from 450high schools throughout Serbia, as well as fromnearby countries such as Montenegro, Bosnia,Macedonia, Croatia, and others. In addition to its student training activities, thePetnica Center ranks among the top nationaland regional centers for in-service teachertraining in a broad field of school subjects andother special topics. [See p. 44-45] Through carefully designed programs, PSCcovers a wide spectrum of scientific fields: fromastronomy and physics to biology and chemistry;from archaeology and linguistics to computerscience and electronics; from mathematics andpsychology to geology. In place of traditionalsubject-oriented science education, integral andproblem-oriented education is emphasized. PSCencourages students to think more and to relyon their knowledge, skills and experience of theworld as a whole, in order to participate activelyin the education process.Although it offers a variety of programs forteenagers, university students, school teachers,schools and public administration officers, thecore of all Petnica’s educational activities arecourses and camps for secondary-schoolstudents (aged 15-18) who are motivated andinterested in science and technology far abovethe level of regular school programs. The Pet-nica Center gained its regional and internationalrecognition and position because of its genuineinnovative extracurricular programs for studentsthat can bridge the gap between existing schoolcurricula and the increasing needs for fresh anddynamic knowledge and thinking skills in up-to-date science and technologies n

MoE cuts fundsThe article on the facing pages addresses theproblem of the decresing PSC funding from theSerbian Ministry of Education. An attempt ismade to analyse what seems to be a restrictivepolicy toward the Petnica Center and to put it inthe context of recent frequent changes of theSerbian Government. The fact is, however, thatthe Ministry of Education has demonstratedsimilar behavior throughout most of Petnica’s 27years. This is in clear contradistinction to theConsistent support from the Ministry of Science.Governments come and go, but an independenteducational institution such as Petnica seems tobe fundamentally at ends not only with Serbia’scentralized and rigid education system, but alsowith Ministry whose role is to change thatsystem, bringing it into the 21st century. As aresult of this the author of the text expressesscepticism regarding the promises coming fromthe top levels of the MoE. n

5

N. M

arko

vić

vrlo uporno i odgovorno su učestvovali nesamo u finansiranju rada Petnice, već i u iz-gradnji prvih kapaciteta, nabavci opreme i sl.Posle, kada su zavodi ukinuti i kada je do-maće školstvo dekretom proglašeno za naj-bolje na svetu, sve što bi ukazivalo u drugomsmeru postalo je trn u oku. U međustranač-koj pijaci funkcija Prosveta je degradirana kaoteško i riskantno mesto i ubrzo postala resorza političko potkusurivanje.

Ma šta pričali u kamere i mikrofone, sav-remeni domaći političari odbijaju da prihvatečinjenicu da je obrazovanje strateški razvojnisektor kroz koji se na najefikasniji način možeoblikovati budućnost društva. To se lako vidiu strukturi ulaganja u razvoj sistema, u ne-spremnosti da se promeni bilo koja ključnakomponenta organizacije školstva, zatečenimonopoli, a o programima i njihovim autorimada ne govorimo.

Što se brige o talentima tiče, zar nije ne-uporedivo jednostavnije i politički profitabil-nije pred kamerama lopatom podeliti novacnekolicini naivnih “nosilaca medalja”, negorazvijati kakav god sistem? Priča se da VladaSrbije jednu jedinu sportsku medalju nagra-

đuje sa prosečnim iznosom koji uknjiži do-bitnik Nobelove nagrade! Sve da bi narod biosrećan a moćni sportski lobiji zadovoljni a i sanjima vezana trgovina ljudima. Ako je to čak idelimično tačno, onda nije čudo što za Petnicunema para, jer je filozofija Petnice upravo su-protna takvoj logici.

No, vratimo se Prosveti. Da li će se gestdrastične redukcije para pretvoriti u novu os-novicu za izračunavanje novca u narednimgodinama, kao što je već viđeno ili će se noviministar pokušati popraviti prihvatajući činje-nicu da IS Petnica godišnje “obrne” više od15,000 pansiona i 150 kurseva, seminara ikampova za učenike i da je principijelno važ-no da Ministarstvo makar deo toga stabilno idugoročno pokriva? Odgovor će se znati ne-gde u vreme kada ovaj tekst budete čitali.Ako prevagne restriktivni scenario, Petnicaće verovatno preživeti, ali je sve uočljivije dase broj seminara ali i učesnika na njimasmanjuje. Prva žrtva su bili kursevi za nastav-nike čiji je broj više nego prepolovljen.

Ipak, postoji realna nada da će novaekipa u Ministarstvu prosvete ovladati efika-snim planiranjem i upotrebom sredstava sop-stvenog budžeta i izboriti se sa drugim reso-rima u vučjem otimanju o skromni plen. Akoje istina da žele da domaće obrazovanje vodeu pravcu efikasnijeg i savremenijeg sistema,valjda će prepoznati šta to Petnica radi kaošto su to prepoznali mnogi drugi u svetu. Os-taje činjenica da su drastične oscilacije u ni-vou podrške i neizvesnost pred svaku novupromenu administracije ubitačnije od jasnogodbijanja n

Petnica opreznaNi posle skoro dva meseca upornih

pokušaja, autor teksta nije uspeo da dobijezvaničnu izjavu direktora Stanice, njego-vih pomoćnika ili predsednika Upravnogodbora. Istina, bilo je kolutanja očima ičudne mimike. Nezvanično, i zaposleni alii brojni stručni saradnici su veoma zabri-nuti i smatraju ponašanje Ministarstvaprosvete krajnje neodgovornim i opasnimza stabilnost rada Stanice. Ipak, nadaju seda će razum prevladati i da nije mudrobrzopleto srušiti mostove prema “institu-ciji koja je postojala i postojaće duže odsvakog konkretnog službenika”. No, kružepriče da se ozbiljno razmatra “odvajanje”Stanice od prosvete čemu bi prethodiloiznošenje u javnost svih dokumenata oponašanju Ministarstva ali i pominjanjenekih imena... Za takav pristup zalažu seneki uticajni članovi Saveta Stanice istručni saradnici. Autor priznaje da nijeni pokušavao da dobije zvaničan stavMinistarstva, jer veruje da unapred znakakav bi bio (“činimo maksimalne napo-re”, “saglasno mogućnostima” i sl.).

Da je Ministarstvo prosvete održavalo rast sredstavaza Petnicu po stopi kojom su računata sredstva zaškole, Stanica bi mogla do danas sama da finansiraizgradnju novih kapaciteta.

6

vesti iz petnice

Petnica 24

KA BOLJIM USLOVIMAMinistarstvo za ekonomiju i regionalni razvoj

u okviru svog programa podrške razvoju turi-zma u Srbiji, podržalo je projekat unapređiva-nja uslova za boravak i rad učesnika u Istraži-vačkoj stanici Petnica i razvoja međunarodneponude obrazovanih programa. Projekat podnazivom CROSSROAD je usmeren na ispiti-vanje potencijalnog tržišta naučnog omladin-skog turizma u Evropi gde IS Petnica već imaizgrađen visok ugled ali zbog mnogo razloga,pre svega slabih boravišnih uslova i ograniče-nih slobodnih kapaciteta, ta se prilika nedo-voljno koristi. Ideja projekta je da se podrob-nije uporedno ispita trenutno stanje u ponudisličnih programa u Evropi i razrade realističnipredlozi za razvoj ovdašnjih programa n

U SVETSKOM VRHUIstraživačka stanica Petnica bila je doma-

ćin Prve međunarodne konferencije o radu samladim talentima u nauci a u okviru NYEXmreže organizacija koje se bave programimaidentifikacije i naučnog obrazovanja mladihtalenata. IS Petnica bila je svojevremeno i jedanod osnivača ove mreže koja danas okupljaoko 30 organizacija iz celog sveta. Na konfe-renciji održanoj u oktobru 2007. godine oku-pilo se trideset učesnika iz oko 25 organizacijaiz SAD, Evrope i Azije. Trodnevna konferen-cija imala je intenzivan radni deo gde je pred-stavljeno dvadesetak radova i izlaganja učes-nika o raznim problemima u ovoj oblasti. Zamnoge učesnike Konferencije to je bio prvineposredni susret sa Petnicom, o kojoj sumnogo slušali i čitali, ali i prilika da se detaljnoupoznaju sa njenim radom i organizacijom.Tome je svakako doprinela i činjenica da se uvreme Konferencije u Petnici održavalo inekoliko jesenjih seminara, pa je Stanica bilaispunjena polaznicima i saradnicima. Istraži-vačka stanica Petnica je, nakon Konferencije,pripremila i objavila poseban zbornik sa rado-vima učesnika Konferencije (vidi na str. 59). Umomentu objavljivanja ovog teksta možemosa pravom zaključiti da jedan od važnih ciljevaKonferencije – unapređivanje međunarodnerazmene učesnika, već počeo da daje vidljiverezultate (vidi na stranama 22 - 27). O raduKonferencije, učesnicima, njihovim radovima iutiscima možete pročitati više detalja nastranama 46-47 n

TELENOR UZ PETNICUJedna od vodećih svetskih telekomunika-

cionih kompanija “Telenor”, koja je već nekolikogodina intenzivno prisutna u Srbiji, nastavila jetokom 2008. godine da prati i pomaže obra-zovne programe Istraživačke stanice Petnica.Osim kontinuirane podrške Fondu Petnica,“Telenor” je neposredno pomogao izvođenjemeđunarodnog naučnog kampa u Petnici iGodišnje konferencije “Korak u nauku”. Nači-njen je i korak dalje, pa se razrađuje mogu-ćnost podrške inovativnim istraživačkim pro-jektima u domenu problematike savremenihtelekomunikacija n

MLADI ZA MLADEUz podršku Ministarstva omladine i sporta

Srbije, Istraživačka stanica Petnica od sep-tembra 2008. do marta 2009. realizuje proje-kat “Mladi u nauci”. Ovaj projekat podrazume-va podršku redovnim obrazovnim programimaStanice na polju vanškolskog obrazovanja uprirodnim, tehničkim i društvenim naukama, agde su ciljna grupa učenici srednjih škola izcele Srbije. Ovo je prva godina kako Ministar-stvo omladine i sporta podržava programe uPetnici ali je za očekivati da će se podrška na-staviti i u narednim godinama, imajući u viduširok obuhvat mladih u petničkim programimai to ne samo kroz programe naučnog obrazo-vanja i brigu o mladim talentima, već i u domenupodrške lokalnom omladinskom organizovanjui radu nevladinih organizacija mladih n

POSETA SVETSKE BANKEDelegacija kancelarije Svetske banke u

Srbiji predvođena gospodinom SajmonomGrejom, posetila je sredinom maja Istraživačkustanicu Petnica. Gosti su se detaljno upoznalisa aktivnostima i rezultatima Stanice. Razgo-varano je i o nekim novim mogućnostima zasaradnju i zajedničke akcije n

Povodom 25 godina postojanja i radaIstraživačka stanica predstavila je svoj razvoj irezultate efektnom izložbom u reprezentativnojGaleriji Srpske Akademije nauka i umetnosti.Desetodnevnu manifestaciju, koju su mnogiposetioci ocenili kao jedan od najlepših kultur-nih događaja u Beogradu na kraju 2007. godine,otvorio je predsednik SANU akademik NikolaHajdin. On je tom prilikom istakao koliko u ovimsloženim vremenima za razvoj Srbije značiozbiljna i profesionalna briga Petnice za mladekoje privlači nauka. Na otvaranju izložbe prisut-nima se obratila i aktuelna ministarka za naukudr Ana Pešikan.

Pored predstavljanja Istraživačke stanice,važan deo izložbe u Beogradu činila je i izložbaradova učesnika konferencije “Korak u nauku”2007. u formi naučnih postera. Mladi autori sutako dobili jedinstvenu priliku da svoje rezultatepredstave širokom i kvalifikovanom auditorijumu.

U okviru izložbe održano je i nekoliko pri-godnih stručnih predavanja i izuzetno posećenaprezentacija posebnog zbornika IS Petnica saradovima stručnih saradnika u oblasti humani-stičkih nauka.

Opširnije o izložbi i zbivanjima oko nje nastranama 38-39 n

PROSVETA PREKIDAPODR[KU PETNICI?Još pre više od godinu dana smo najavili

da je tadašnji saziv Ministarstva prosvete Sr-bije (ministar Zoran Lončar) prekinuo ispunja-vanje finansijskih obaveza Ministarstva premavažećem ugovoru sa IS Petnica ostavljajući ISPusred sezone rada uskraćenu za 8 milionadinara. Nade koje su se polagale u novi sazivMinistarstva odakle su se u startu čule rečipodrške i obećanja, pokazale su se kao varka.Posle višemesečnog otezanja rešavanja i dugai finansiranja u 2008. godini, Ministarstvo jepočetkom oktobra 2008. otkrilo kako su separe namenjene programima Petnice istopile,pa su planirani i više puta dogovoreni iznos od24 miliona dinara sveli na jedva nategnutih 5miliona. Tako je Petnica ostala uskraćena zapreko 30 miliona planiranih i očekivanih dinara.Vidi opširnije na stranama 4 i 5 n

SSEEDDNNIICCAA SSAAVVEETTAASredinom decembra 2007. godine u prostorijama Srpskoj Akademiji nauka i umetnosti održana

je redovna godišnja sednica Saveta IS Petnica. Pored redovnih tema kao što je usvajanje izveštajao radu i programa za narednu godinu, Savet je naročitu pažnju posvetio problemu nerealizovanjaugovora o finansiranju od strane Ministarstva prosvete i merama koje se moraju preduzeti n

N. M

arko

vić

N. M

arko

vić

N. M

arko

vić

SS AA NN UU DD OO MM AA ĆĆ II NN II ZZ LL OO ŽŽ BB EE

[Petnica Center]events,

projects,promisses

OCTOBER 2007. Petnica Center hosted theInternational Conference on Science Educationof Gifted Students. Thirty experts from 18countries came to Petnica to discuss trendsand new initiatives in the field and to find waysto improve exchange of students. More onpages 46-47.DECEMBER 2007. In the premier gallery spacein the heart of Belgrade the Serbian Academyof Sciences and Arts hosted an Exhibitioncelebrating 25 years of the Petnica ScienceCenter, together with exhibition of students’science projects made on summer sciencecamps in 2007. More on pages 38-39.DECEMBER 2007. With support of the OSCEMission in Serbia, the Petnica Centercompleted the year-long Energy for Futureproject focused on animating secondary-schoolstudents to make genuine projects on energysaving and alternative energy sources.APRIL 2008. A delegation of the World BankRegional Office visited Petnica Center. Theywere interested in our educational programmesand their scope as well as in Petnica Center’sdevelopment plans.2008. International communication companyTelenor has continued to support to a widespectrum of Petnica Center’s activities. Telenoris the biggest cell phone operator in Serbia.AUGUST 2008. Serbian Ministry ofTelecommunication and Information Societyhas supported Petnica Center’s project onimprovement of ICT training of students andteachers.SEPTEMBER 2008. Ministry of Youth and Sporthas decided to support project “Youth inScience” focused on better coverage ofPetnica Center’s educational programmesamong small and mid-size schools,SEPTEMBER 2008. European Agency forReconstruction supported Petnica Center’sproject “Education for Europe” where schoolteachers from all parts of Serbia will be trainedin fresh facts about EU. More on page 45.OCTOBER 2008. Petnica Center will start a newproject on extracurricular education inAstronomy as its contribution to theInternational Year of Astronomy 2009. Theproject will be supported by UNESCO.NOVEMBER 2008. Mr. Božidar Đelić, Deputy PMand Minister of Science visited Petnica Centerand opened Petnica Annual StudentsConference (more on p. 39). He promissedbetter support to Petnica Center’s activitiesincluding the expansion of physical capacity(more on p. 49) n

7Petnica 24

EENNEERRGGIIJJAA ZZAA BBUUDDUUĆĆNNOOSSTTTokom 2007. godine IS Petnica uspešno je

inicirala i organizovala zanimljivu akciju podnazivom “Energija za budućnost” a sa ciljemanimiranja srednjoškolaca da razmišljaju i raz-vijaju kreativne projekte u oblasti štednje ener-gije i novih i alternativnih energetskih izvora.

Ovaj projekat je ostvaren uz podršku Orga-nizacije za evropsku bezbednost (OEBS) i naneki način je nastavak aktivnosti u ovoj oblastikoje je IS Petnica započela još pre više godinakroz svoje redovne programe za učenike.

Finalna manifestacija i dodela nagrada naj-uspešnijima održana je u decembru u Beograduu Galeriji SANU a u okviru atraktivne izložbe o25 godina postojanja i rada IS Petnica. U pri-sustvu brojnih učesnika nagrade je uručio i pri-sutnima se obratio šef Misije OEBS u Beog-radu ambasador Hans Ola Urstad n

Od samog osnivanja Stanice Ministarstvonauke, bez obzira na promene ministara, ispo-ljava stabilnu i kontinuiranu podršku razvoju iradu Stanice.

Otvarajući Sedmu godišnju konferenciju“Korak u nauku” krajem novembra 2008.godine, podpredsednik Vlade i ministar zanauku i tehnološki razvoj Božidar Đelić jeistakao da sama činjenica da je IS Petnicaopstala sve ove veoma teške godine kaojedinstvena organizacija pri tom održavajućivisok nivo rada, dokazuje opravdanost i kvalitetovog projekta. On je, tom prilikom, obećao daće Ministarstvo nauke nastaviti podršku kojunikada nije prekidalo i da će se naredne godineozbiljno založiti da se nastavi sa radovima naproširenju kapaciteta Istraživačke stanice kojisu započeli na inicijativu istog Ministarstva pregotovo 12 godina.

Ministar Đelić je održao i posebno preda-vanje za učesnike Konferencije gde je izneosvoju viziju uloge mladih stručnjaka u razvojuSrbije i apelovao na buduće mlade istraživače inaučnike da ozbiljno razmotre mogućnost osta-janja u Srbiji. n

FFOORRMMIIRRAANN OODDBBOORR ZZAAIIZZGGRRAADDNNJJUU

Početkom decembra konstituisan je Odborza izgradnju i prostorni razvoj Istraživačkestanice Petnica koji bi trebalo da prati i koor-dinira poslove na pripremi projektne i drugedokumentacije u vezi nastavka radova naproširenju kapaciteta IS Petnica. Osim pred-stavnika IS Petnica, u Odboru su i stručnjaciGradske uprave Valjevo, predstavnici Privred-ne komore Srbije, Ministarstva prosvete a oče-kuje se i formalno uključivanje Ministarstvanauke i Ministarstva za omladinu i sport. Zapredsednika Odbora izabran je ing. Aleksan-dar Mitrović. Više o planiranim aktivnostima uvezi nastavka gradnje i proširenja kapacitetaIS Petnica na stranama 48 i 49 n

PPOODDRR[[KKAA UUNNEESSCCOO--aaOrganizacija UN za obrazovanje, nauku i

kulturu UNESCO prihvatila je da finansira pro-gram astronomskog obrazovanja u IS Petnicakao deo obuhvatnijeg sistema obrazovnog radasa mladima u oblasti nauke a u sklopu obele-žavanja Međunarodne godine astronomije(2009). IS Petnica preko 20 godina organizujerazličite specijalizovane programe u oblastiastronomije koji, osim rada sa osnovcima isrednjoškolcima, obuhvataju i obuku nastav-nika i projekte astronomskih istraživanja zastudente (Meteorska grupa i sl.). IS Petnica jedoprinela i osnivanju i radu brojnih astronom-skih klubova i grupa širom Srbije. Više o prog-ramima astronomije u Petnici možete pročitatina stranama 36 i 37 n

OBRAZOVANJE ZAEVROPU

Istraživačka stanica započela je izvođenjeposebnog projekta koga podržava Evropskifond za integracije, a čiji je cilj upoznavanjenastavnika srednjih škola iz različitih delovaSrbije sa pitanjima istorije, funkcionisanja i raz-voja Evropske unije kao nadogradnja postoje-ćih nastavnih programa koji ove teme nedovo-ljno obrađuju. Pored okupljanja nastavnika izvećeg broja škola, predviđena je i izrada od-govarajućih nastavnih i instruktivnih materijalai sadržajna nadgradnja petničkog Resursnogcentra. Vidi opširnije na str. 45 n

KKAA IINNFFOORRMMAACCIIOONNOOMMDDRRUU[[TTVVUU

Ministarstvo za telekomunikacije i infor-maciono društvo podržalo je početkom 2008.godine programe Istraživačke stanice Petnicausmerene ka boljem funkcionalnom osposob-ljavanju učenika i nastavnika za efikasno kori-šćenje savremenih informacionih tehnologija.Potvrđena je činjenica da je IS Petnica jedan odpionira informatičkog obrazovanja u Srbiji (od1983. godine) koja je svih ovih godina zadržalakvalitet i pratila najsavremenija kretanja u ovojoblasti u svojim obrazovnim aktivnostima.

Promenom Vlade Srbije ova podrška jenastavljena, što je potvrđeno posetom noveministarke gospođe Jasne Matić Istraživačkojstanici u avgustu 2008. Tada je dobijeno i obe-ćanje da će Ministarstvo pomoći Stanici u obnav-ljanju računarske opreme koja je nabavljanapre 5-6 godina. Izraženo je zadovoljstvo reali-zacijom zajedničkog programa i najavljenonastavljanje podrške u narednim godinama n

V. P

ecik

oza

SS NN AA ŽŽ NN AA PP OO DD RR [[KK AA NN AA UU KK EE

Petnica 248

SKRAĆENICE: AHL – arheologija, AST – astronomija, BIO – biologija, COM – računarstvo, ELE – elektronika, EXP – Eksploratorijum,FIZ – fizika, FOT – fotografija, GGR – geografija, GLG – geologija, HEM – hemija, HID – hidrogeologija, ICT – kurs korišćenja računara, IST –istorija, PI – Međunarodni letnji kamp, LIN – lingvistika, LNŠ – Letnja naučna škola, M – kamp Meteorske grupe, MAT – matematika, MBM –biomedicina, PSH – psihologija, SKA – socio-kulturna antropologija, SPE – speleologija.

ABBREVATIONS: AHL – Archaeology, AST – Astronomy, BIO – Biology, COM – Computer science, ELE – Electronics, EXP – Explora-torium, FIZ – Physics, FOT – Photography, GGR – Geography, GLG – Geology, HEM – Chemistry, HID – Hydrogeology, ICT – Computertraining, IST – History, PI – International Science Camp, LIN – Linguistics, LNŠ – Summer Science School, M – Metheors observation camp,MAT – Mathematics, MBM – Molecular biomedicine, PSH – Psychology, SKA – Socio-cultural Anthropology, SPE – Speleology.

Petnica 24

I S T R A Ž I VA Č K A S TA N I C A P E T N I C ASEMINARI, KAMPOVI, KURSEVI 2008

[Petnica Center]courses, camps,workshops 2008

On the opposite page you can see a map ofcourses, camps and some other educationalprograms organized in Petnica in 2008. Morethan 600 guest lecturers from about 150scientific institutions and universities visitedPetnica to take part in the science educationprograms, to share their knowledge andexperience with enthusiastic students.

This complex schedule looks fairly chaotic.However, an underlying order and pattern doesexist (see diagram on this page). The schedulewas designed to enable the best possible resultsin short-term programs for students who alreadyattend regular schools. There is an "annualcycle" of educational programs for high-schoolstudents, i.e. programs are implemented in fourcomplementary groups. New students firstattend a week-long winter course with intensivetheoretical work (lectures, demonstrations,discussions). Spring courses are shorter andfocused on practical training in instrumentmanipulation, fieldwork, data acquisition andprocessing (statistics), etc.

On two-week summer science camps thestudents are free to work on small (andsometimes not so small) research project.During this time, they gain precious insight intoreal scientific work, including all the associatedtroubles and problems that exist in professionalwork.

Fall courses give students a chance to meetagain, to discuss results, to finalize their papers,and to hear scientists giving lectures on theirwork – latest news from the ever-expandingboundaries of modern science and technology.Participants who successfully complete theirresults in the form of science papers are invitedto participate at the Petnica Annual Students’Conference, where they have a chance topresent their result to other participants andcollaborating teachers and scientists. An articleof the Annual Conference appears on page 39.

Since 1998, the Petnica Center has beeninvolved in in-service teacher training programs.More details about this part of PSC activity canbe found on page 45.

With a total scope of about 130 camps andcourses for nearly 2,500 students, innovativeand flexible methods, and a broad coverage ofvarious scientific disciplines, the Petnica ScienceCenter continues to be one of the world’sleading centers for extracurricular scienceeducation n

9

Još (nama barem) daleke 1985. godine,Istraživačka stanica Petnica je uspo-stavila sistem komplementarnih više-

kratnih programa za srednjoškolce koji jedanas poznat pod nazivom “godišnji ciklus”.Ideja da učenicima nije dovoljno da samojednom dođu u Petnicu i čuju gomilu preda-vanja ili izvode praktične vežbe, već da jevažno da pohađaju nekoliko programa sa pa-uzama koje im omo-gućavaju da ono štonauče u Petnici pove-žu sa radom u školii da bez žurbe osmi-šljavaju male naučneprojekte, pokazala sekao pogodak. “Petni-čki model rada” umeđuvremenu je da-leko prešao nacional-ne granice i danas jeuvažen širom svetakao originalno i us-pešno rešenje. Da nijeuspešno, ne bi se za-držalo do danas. Šta-više, petnički godiš-nji ciklus ima svojunadgradnju – učenicise mogu prijaviti inaredne godine i tone obavezno na pro-grame u okviru isteoblasti, već i za vrlorazličite discipline,šetajući slobodno iz-među seminara i kur-seva prirodnih, tehničkih i društvenih nauka.

Tako, učenik ima priliku da u Petnici bo-ravi čak pet puta godišnje – prvi put na zim-skom seminaru, zatim na prolećnom kursu,pa na letnjem programu i na jesenjem semi-naru, da bi, ako je uspešno finalizovao svojletnji istraživački projekat, godišnji “pečat”stavio učešćem na Konferenciji koja se odr-žava na kraju godine. To ukupno iznosi višeod 30 dana, no postoji i određeni procenatpolaznika koji u Stanici boravi i duže (reci-mo kombinujući zimski seminar i Eksplora-

torijum ili učešćem na dva jesenja seminara).Po Stanici kruže glasine da ima polaznikakoji ne izlaze iz Stanice a između seminaražive robinzonski na skrovitim mestima. Zna-mo i za nastavnike koji se začude kada im seneko od takvih učenika uopšte pojavi na času.

Na prethodnoj strani možete steći sliku ovrlo obimnom i složenom tkanju desetina idesetina kampova, kurseva i seminara koji su

se odvijali u Petnici u2008. godini. Velikibroj raznovrsnih ak-tivnosti popunio jeograničene petničkekapacitete tokom bli-zu 300 dana u godini.Tako, nije bilo mestada se pojave neke noveaktivnosti za koje po-stoje ozbiljne inicija-tive, ali to je posebnatema.

Iz sheme na pret-hodnoj strani ne možese sagledati velikaraznolikost pojedi-načnih programa, za-nimlj ive metode isadržaji rada, brojnisaradnici, gosti i pre-davači, široki spektarideja, projekata i ini-cijativa polaznika,kao ni jednodnevnazbivanja kojima jerad Stanice u ovoj go-dini obilovao. Zato

smo na sledećim stranama pokušali da nekezanimljive momente detaljnije prikažemo,predstavimo nove programe i više prostoradamo samim polaznicima.

2008. godina je bila 27. godina postojanjai rada Istraživačke stanice Petnica. Jedna ge-neracija polaznika otišla je na studije, jednageneracija studenata krenula je profesional-nim vodama, jedna generacija osnovaca po-čela je da sanja o dolasku u Petnicu. Neko odnjih ugradiće delić tih snova u neke nove isveže programe. n

U 2007. godini IS Petnica organizovala je 120 višednevnih seminara/ kam-pova/radionica sa ukupno 2380 polaznika (od toga 122 nastavnika). Na zimskeseminare odabrano je i pozvano 685 srednjoškolaca.

U 2008. godini Istraživačka stanica Petnica organizovala je 130 više-dnevnih seminara/kampova/radionica sa ukupno 2448 polaznika (od toga327 nastavnika). Blizu 600 gostujućih saradnika i predavača angažovalo seu realizaciji ovih programa. Na zimske i prolećne seminare odabrano je ipozvano oko 700 srednjoškolaca izabranih iz oko 1150 pristiglih prijava izoko 190 srednjih škola. Među srednjoškolcima devojke čine većinu (57 %).

----------------------------------------------------------------------------Za programe u 2009. godini kandidovalo se oko 1000 učenika iz 176

škola iz Srbije, Crne Gore, Makedonije, Bosne i Hercegovine i Hrvatske.Od ovog broja odabrano i pozvano je njih 700 nn

Petnica 2410

BEŽIČNI LINKNastavni centar je “pokriven” bežičnomračunarskom mrežom tako da saradnici ipolaznici sada mogu da svoje lap-top ra-čunare ili mobilne telefone bez problemapovežu sa Internetom.Stanica se “ponovila” i sa A3 kolor laserštampačem a tu su i nova razvojna okru-ženja za programiranje PIC-ova, skener,UPS uređaji i specifični mrežni uređajičijom će se upotrebom povećati kvalitetrada u ISP i dostupnost Internet servisa.

ODE ŠKOLANakon gotovo deset godina raspravljanjašta učiniti sa zgradom stare seoske školeu Petnici koja je teško oštećena zemljo-tresom iz 1998. godine, Istraživačka sta-nica je odlučila da se objekat sruši. Zgra-da je podignuta pre šezdesetak godinaali je nakon zemljotresa postala potpunoneupotrebljiva osim kao skladište. Stalnoje pretila opasnost da se delovi krova ob-ruše i povrede nekoga ko se kreće u blizini.Ipak, Stanica planira da postavi spomen-tablu jednoj od najstarijih škola u Zapad-noj Srbiji.

ZBIRKA IZ FRANCUSKEZahvaljujući kontaktima Rotari kluba Va-ljevo sa kolegama iz Klermon-Ferana uFrancuskoj, petnička geološka zbirkadobila je vrednu kolekciju vulkanskihstena iz Francuske. Poklon gospodinaAndrea Siramija, inače strasnog kolekci-onara geološkog materijala, sadrži višedesetina uzoraka stena i minerala mahomvulkanskog porekla.

NOVA LABORATORIJAU Petnici se upravo aktivira još jednavredna laboratorija namenjena eksperi-mentalnoj biomedicini. Zahvaljujući po-moći Ministarstva nauke, prostor starefotolaboratorije u podrumu Nastavnogcentra je adaptiran i opremljen za steri-lan rad. Tu će se postaviti aparati za pro-teinsku biohemiju, mikroskop za imuno-histohemiju itd. Laboratorija je koncipi-rana kao prostorija u kojoj će se raditi„fine“ stvari, koje su osetljive i zahtevajuizolovane uslove rada. Planirano je dase počne rad sa kulturama životinjskihtkiva, da se zaokruži metodološka pos-tavka za izolaciju i karakterizaciju pro-teina, kao i da se uvede osnovna imu-nohistohemija. U planu je i nabavkaHPLC uredjaja, koji omogućava visokoefikasno razdvajanje komponenti smešai biće od koristi i drugim programima uStanici. U skoroj budućnosti se planira idodatak postavke za molekularnu bio-logiju u vidu PCR aparata i još nekolikoinstrumenata, čime bi se i ova, sve važ-nija oblast prirodnih nauka približilapolaznicima i proširio opseg radova kojeje moguće izvesti u Stanici.

novou petnici

[2008]

short newsfrom PetnicaAs a result of direct support of the Ministryof Science, Petnica Center has completedits new laboratory for biochemistry. It isexpected that, thanks to some directdonations in equipment, the new lab will befunctional before summer camps 2009. Petnica Center has a growing collection ofminerals and rocks. It is an important part ofvarious educational programmes in the Geo-sciences. In 2008 this collection wasupgraded through donations of the RotaryClub from Clermond-Ferrant, France and ofMr. Andre Siramy who selected attractivesamples of volcanic rocks from CentralFrance.Another rock and mineral collection wasdonated in October 2008 by the Universityof Goettingen, Germany. Thanks to suchfriendly gifts, the Petnica collection isgrowing rapidly.Petnica Center upgraded its internalcomputer network with fast wirelessconnection abilities. Now, Petnica’sparticipants and visiting teachers can easilyconnect to the Internet even from open arealocations, which is of great importance forAstronomers, Biologists, and other profileswho are dependent on open space activities.The Petnica Center recycled about 4 tonsof old computer equipment. For the firsttime we used a licenced partner companyfor recycling electronic waste.The Petnica Center’s library received morethan a thousand new books and journalsas donations or gift-subscriptions from anumber of people and organizations fromSerbia and abroad. More and moredonations are being received from Petnicaalumni members.Well-known international optical company“Olympus” has donated a new bio-medical microscope to the Petnica Center.This new instrument will be intensively usedin training programmes in Biology and Bio-medicine n

Petnica 24 11

DARODAVCI KNJIGAPetnička biblioteka od svog nastanka širi krugdarodavaca. Među njima ima dosta instituta ifakulteta, stručnih saradnika i uglednih naučnihradnika, ali sve više i više bivših polaznika.Ovde izdvajamo nekoliko pojedinaca i institucijakoji su nam u proteklih nešto više od godinudana poklonili strune knjige:Arhiv Srbije (119 naslova), Tehnološko-metalurškifakultet u Beogradu (68), Izdavačka kuća "Klett"(45), Helsinški odbor za ljudska prava (39), Bibli-oteka Republičkog zavoda za zaštitu spomenikakulture (35), Centar za sociološka istraživanjaUniverziteta u Nišu (32), Narodna biblioteka Srbije(27), Istraživački centar ICNT (26), Ministarstvo zanauku i tehnološki razvoj (22), Milorad Radojčić(20), Dragan Todorović (17), akademik Ivan Gutman(16), bivši kolega Aleksandar Rafailović (15), aka-demik Vidojko Jović (13), Tamara Blagojević (13),Milan Crnogorac (12), novi kolega Nikola Božić(11), Kancelarija Vlade Srbije za pridruživanjeEU (10) i mnogi drugi.Prijatelji Stanice su nas pretplaćivali na vrednečasopise:Nenad Kostić (Journal of Chemical Education),Samir Salim (Sky & Telescope), Zorana Žeravčić(Astronomy Now), Ambasada Francuske (LaRecherche), Srpsko hemijsko društvo (Hemijskipregled), Savez hemijskh inženjera Srbije: (He-mijska industrija, Chemical Industry & ChemicalEngineering Quarterly), "Prosvetni pregled" (Pro-svetni pregled), Zavod za udžbenike i nastavnasredstva Crne Gore (Prosvjetni rad), EIRO forum(Science in School), Nikola Božić (Laser FocusWorld), Drago Inđić (IET Engineering&Technology,IEEE Spectrum, IEEE Communication Magazine,Control&Automation), Jugoslovenski savez zaETRAN (Science & Sintering), CERN (CernCourier), Panče Naumov (NIMS Now International),Pedagoško društvo Srbije (Nastava i vaspitanje),Pedagoška fakulteta Ljubljana (Didactica Slove-nica, Pedagoška obzorja), Šumarski fakultetBeograd (Glasnik Šumarskog fakulteta).Dobili smo i nekoliko kompleta časopisa i to odMilana Crnogorca (Science), Radisava Golubovi-ća (National Geographic Junior, Ecologica),Global Press (Svet znanja), Martin Kubala,Češka (različiti naslovi) n

LAKRDIJA SA PUTEMUskoro će tri godine kako lokalne vlasti ilokalno preduzeće za puteve ne uspevajuda završe rekonstrukciju pola kilometraduge deonice lokalnog puta do Istraživa-čke stanice. Iako je podršku (uključujućii finansijsku) za ovaj istorijski poduhvatdala i Republika, to očigledno prevazilazimogućnosti lokalnih stručnjaka i operati-ve. Da ironija bude veća, pre rekonstruk-cije tu je decenijama postojao sasvim pri-stojan asfaltni put čiji je jedini problempredstavljala nerešena drenaža na parmesta i određeni broj nezaobilaznih rupa.

NOVI MIKROSKOPUgledna međunarodna kompanija “Olym-pus”, poznata najviše po optici i optoelek-tronici (medicinska elektronika, kamere,mikroskopi), poklonila je Istraživačkojstanici Petnica savremeni optički biome-dicinski mikroskop. Pored vrednog pok-lona, dogovorena je i saradnja u oblastistručnih predavanja u oblasti optike ikliničke mikroskopije. Novi mikroskop ćeu prvo vreme biti postavljen u novu labo-ratoriju (vidi na prethodnoj strani).

RECIKLAŽAKrajem 2008 poslato je u “penziju” oko 4tone (!) stare i prevaziđene računarskeopreme. Oprema će se preraditi u speci-jalizovanom centru za reciklažu. Bez ob-zira na trošak koji je nastao, ovo smatra-mo dobrim potezom i svima preporuču-jemo da staru opremu i uređaje koje višene mogu koristiti, umesto na otpad ili đub-rište, upute u centar za reciklažu.

Petnica 24

Make love, not papers§ Miša elektronac i Tanja uleteli u bračnu luku...§ Osmog osmog osme verili se Sonja i Šuki.§ Raša Karapandža se oženio Tamarom Brčkalo ičekaju prinovu.§ Venčali se Igor Pašti i Tamara Lazarević.§ Marko Raković se oženio, pa pobegao u Surinam.Tamo je otkrio novu vrstu tukana, vratio se u Srbiju idobio sina Brana.§ Gvozdeni ima tri sina, ženu i kuću na Paliću.§ Domar Bane po treći put deda. Kuvarica Zoka postalabaka na kvadrat.§ Milan i Ana Simić dobili sina Maria; Tonko i VidaRajovača dobili sina Viktora; Adam Crnobrnja dobiodrugu ćerku Lenku; Bojana Bolić i Velibor dobili sina VukaVelemira; Sandra i Ivan Karić dobili sina Dušana.§ Goran Opačić još jednom postao tata.§ Tate postali Dušan Kereš, Matija Ćuk, SašaNedeljković, Milan Bogosavljević, Aleksandar Milanović.§ Udale se Vjera Miović i Marijana Bošnjak. § Ljuba Vračar i Ceca dobili bliznakinje, Teodoru i Taru.§ Verbići dobili drugog sina Miloša. Drugog sina dobio iMaške kao i Dragana Okolić i Srećko Betonvil.

Karijera, izgled, čast i čestJ Radivoje Arsić i Vladimir Pecikoza objavili Istorijski atlas.J Petar Stevanović se sprema da diplomira.J Diplomirali: Marko Janković, Danica Lepojević i VladaMihajlović. Zatim Tanja Momirov, Milena Milutinović (sadau Bordou), Jovana Pavlović, Mihajlo Čubrović, DragomirelMezeni (Gaga), Ana Arifović (i zaposlila se), LukaMihajlović (zaposlio se), Voin Petrović (zaposlio se naIHTM), Jana Ognjenović i Milica Grozdanović (zaposlilase na Hemijskom fakultetu).J Branislava Radivojević diplomirala i udala se zaDejana Petrovića – Raču.J Dušica Božović diplomirala i zaposlila se na Katedri zasrpski jezik na Filološkom fakultetu u Beogradu.J Masterirali: Jelena Gledić, Radivoje Arsić, MiljanaRadivojević (nastavlja postdiplomske studije u Engleskoj),Jelena Grujić i Zorica Kuzmanović.J Magistrirali: Selena Vitezović, Vojislav Filipović, AnaOrlić, Maja Nikolić, Milan Sovilj, Aleksandar Životić.J Doktorirali: Nevena Đerić, Vladimir Jovanović Bućko,Oliver Tošković, Miloš Filipović (sada u Parizu, pa onda uNemačku na postdoc), Jana Baćević (postala i docent),Antun Balaž, Tijana Cvetić, Marko Petković (Mapet).J Slobodan Marković Fila postao profesor na Filozofskomfakultetu u Beogradu.J Snežana Nikolić-Mandić izabrana za vanrednogprofesora na Hemiji.J Saša Živić se zaposlio u Muzeju grada Beograda.J Čaki postao direktor PTT Neta.J Džekson pomoćnik ministra informatike.J Maja Marić gradi karijeru u Zavodu za zaštituspomenika kulture u Kraljevu.J Ivana Dragićević bila na tromesečnom istraživanjulovaca „na kraju sveta“.J Ljubica Lukač uspešno gradi glumačku karijeru.J Milica Predić posle višegodišnje potrage pronađena;uspešna mama i danas na studijama DIF-a.J Aleksandar Šupica u Delta osiguranju u Beogradu.J Saradnici na novooformljenom Institutu za teorijskuarheologiju postali Zorica Kuzmanović, Vladimir Mihajlović,Monika Milosavljević i Marko Porčić.J Nata na poklon dobila dugo željenu lopatu za sneg.J Milovan Šuvakov (Šuki) predao doktorat i pobegao izSlovenije nazad u Srbiju.

J Igor Stamenov, Aca Kneževic, Anđeljko, Vlada i Filip IIhrabro služe vojsku.J Željko otišao iz Stanice da završi fakultet.J Andreja Bošković položio ceo ispit iz Socijalne psh.!J Uroš Delić, Marina Radulaški, Nemanja Đorđević,Zorana Kurbalija i Oliver Tošković koordinirali na drugomFestivalu nauke u Beogradu gde su Jelena Uzunović iVladimir Jovanović promovisali „poroke” (?)J Danica Pajović uspešno se bavi dramaturgijom – sadaje i scenarista serije “Pare ili život” (na “Pinku”).J Buba u gipsu posle nezgode na snegu u prisustvu muža.J Vigor Ličnost 2008. godine po izboru nedeljnika Vreme.

Stangers in the night4 Dragan Rangelov odbranio master na Odeljenju zapsihologiju u Minhenu i tamo nastavio doktorke studije.4 Miroslav Mićić prešao iz USA u Australiju.4 Jela Grujić otišla u Madrid na doktorske studije.4 Nikola Božić bio na studijskom putovanju u Japanu.4 Biolozi opet putuju: Željko i Ivana su bili u Engleskoj,Bilja post-studira u Japanu, Tamara u Irskoj, Draganproputovao zapadnom Evropom, Zoka i Boki odoše uDansku, a preko bare se uputili Boris, Dragomir i Jovana.4 Marija Janković i Vedrana Savić pod budnim okomVoina Petrovića prezentovale svoje petničke projekte naFestivalu nauke u Rumuniji i osvojile dva druga mesta.4 Marko Simendić je trenutno na master studijama u Jorku.4 Milena Repajić je učestvovala na seminaru ISHE.4 Čarna Jovanović, Milan Vukašinović i Aleksandar Savićučestvovali na seminarima EUSTORY; Čarna u Švajcarskoj,a Milan i Aleksandar u Beogradu.4 Ana Lakčević i Nataša Bošković na masterima naCEU, Mima Rajić na masteru u Engleskoj i Finskoj,Čarna Brković na doktoratu u Mančesteru, Dunja Njaradiu Notingemu, Dijana Gaćeša u Kanadi.4 Lazar Krstić se sa Prinstona vratio u Srbiju. Odatle sevratila i Katarina Petrović (sada u Ministarstvu nauke).4 Milena Rosso-Vasić doktorirala; i dalje u Holandiji gdedizajnira katalizatore za biogoriva.4 Zoran Popović doktorirao i otišao na MIT.4 Vladimir Petrović iz MIT-a otišao put Kalifornije.4 Milan Crnogorac u San Francisku, Marija i Filip III uPitsburgu, a Mira Milošević u Parizu.4 Lidija Šekarić u Watson IBM centru u Njujorku.4 Tamara Blagojević, sa porodicom uvećanom za sinaTristana, se preselila u Ričmond u Virdžiniji 4 Vlada Beljanski u Charleston-u.4 Filip Bihelović i Bojan Vulović na EuCheMS Chemistrykongresu u Torinu dobili nagradu Srebrni erlenmajer (!)4 Danica Galonić napustila Harvard u pravcu San Franciska.4 Samir Salim privodi kraju postdok u Arizoni.4 Igor Ivković u Kanadi, Momo Vujisić u Los Alamosu.4 Peđa Stojkov se bavi programiranjem u Rod Ajlendu.4 Viktor Kunčak u Lozani.4 Simona i Om sa Havaja prešli u Minesotu.4 Mirjana Mandić u Ženevi na specijalizaciji iz lingvistike.4 Vesna Mirković u Hjustonu.4 Danica Stojiljković u CERN-u (priprema teren za crnurupu). Tamo je uveliko Vava Gligorov.4 Srđan Kisin u Cirihu.4 Luna Filipović u Londonu4 Danko između Pacifika, Japana i Centralne Azije...4 Tanja Samardžić na doktorskim studijama u Ženevi.4 Nebojša Bogdanović u Bazelu projektuje elektrane.4 Zoran Nešić i dalje na Novom Zelandu.4 Miroslav Kalanj na letnjoj praksi u Ahenu, a ZoranRistanović u Nemačkoj.4 Filip I magistrirao, odslužio otadžbinski dug, bio uHelsinkiju, a sada se sprema za Japan.

Za istinitost, pravovremenost, lepotu i podsticajnost podataka neodgovaramo. Ne odgovaramo ni za geografske koordinate,socijalne, profesionalne i seksualne aluzije, kao ni za političkekonotacije, alegorije, duple akslove i ostale figure kategoričkogsilogizma, jezičkog neologizma i samoupravnog nacionalizma.Nizašta ne odgovaramo! Žalite se Upravi vodovoda i naivnimroditeljima, a pre toga se ipak učlanite u Fond Petnica!

uređuje Nina Jevtićnina@petnica.rs

`u tes t rane

[more news]petnica peopleIn yellow columns on the opposite page, onecan find a list of more than a hundred people –Petnica alumni and student-associates whograduated, or got BS or PhD degrees in 2008,including some information about “who iswhere”. Almost a half of them left the countrylooking for better living and working conditionssomewhere in Europe, America, Asia, Australia...

On the left there are some photos selected fromthe collection of about 600 boys and girls whoparticipated at some of our programs about tenyears ago. Today, the most of them are youngprominent professionals still participating inPetnica’s programs and projects. Some of themleft Serbia and become postgraduates orprofessionals somewhere in the world.

New teaching staff: Three new youngcolleagues took control over Petnica Center’seducational programs (this page bottom):Branimir Acković (1983) as the new head of theprogram of Physics, Dušica Božović (1985) willlead courses in Linguistics, Jelena Petaković(1977) is head of History, and Darko Todorović(1985) will lead courses in Electronics. Newtechnician responsible for computer hardwareand equipment in Physics and Electronics isNebojša Kamenica (1979).

Petnica on the Web: you can find more detailsabout Petnica at

http://www.petnica.rs

Petnica 24

BranimirAcković

f iz ikaRođen 1978. u Krušev-cu. Studirao elektronikuu Niš. Kao mali palio sena Supermaria, da bisada visio na super-kompjuterima. U Pet-nici izgleda proveo ceoživot. :-0 ENG

acko@scl.rs

DušicaBožović

l ingvist ikaRođena 1983. u presto-nici eurokrema i stripa.Prijavila se za lingvistikuu Petnici „jer je najlakše(tu nema šta da se uči)",a dve godine zatim upi-sala Filologiju gde se2008. zaposlila kao asi-stent. Sada pokušava daubedi nove polaznike daje lingvistika ipak nauka.:-0 ENG, RU, LIT....dusica.bozovic@gmail.com

NebojšaKamenica

tehnikaRođen 1982. u Zrenja-ninu. Posle toga greš-kom prelazi u Valjevogde sada završava stu-dije poslovnu informati-ku i usavršava znanja oprimeni računara. Obo-žava da rešava praktič-ne probleme.

nesa@petnica.rs

JelenaPetaković

istor i jaRođena Orvelove 1984.u Titovom Užicu. Petni-čku karijeru započela2002. godine kao sred-njoškolac. Završava stu-dije Istorije na Filozof-skom fakultetu u Beog-radu i ponekad se bavistatistikom. Govori tiho,ali zato ne vodi psa sasobom. :-0 ENG, D

petakovic@gmail.com

DarkoTodorović

elektronikaRođen u Niš 1985. godi-ne. U Petnici prvi put bio2002. na računarstvu,ali već naredne godineprebegao kod elektroni-čara. Upravo završavastudije elektronike gdeprovodi slobodno vremesa robotima. Priča seda uspešno gaji podoč-njake i visoko čelo. :-0 ENGdarkotodorovic@gmail.com

13

Selena Vitezović(doktorant arheologije)

Aleksandar Obradović(asistent na Farmaciji)

Nikola Milutinović(naučnik u SAD)

Igor Stamenov(elektroinžinjer)

“Za vas bi bila velikagreška, a za mene šteta

ako me ne pozovete”

“Još kao mala dolazilasam u dodir s knjigama”

“Čitam sve što mi padnepod ruku...”

“Brži sam, lepši sam,genije sam, a uz to sam i

skroman”

Filip Bihelović(danas asistent)

Nemanja Đorđević(umetnik i matematičar)

Katarina Petrović(fizičarka i političarka)

Miloš Savić(programer)

“vešt u eksperimentima,dobrog vladanja i debelog

znanja”

“Zaluđen sam hemijom aželim biti u društvu gde je

to normalno”

“plivam, plešem, skijam,jašem, crtam, volim fotografiju

i mađioničarske trikove...”

“ambiciozna sam, uporna,bučna i imam dugačak

jezik”

OVAKO SU IZGLEDALI PRVI PUT U STANICI(i ovo su pisal i u pri javama)

HEADS OF PSCDEPARTMENTS 2009ARCHAEOLOGY (AHL)

Vladimir PecikozaBIOLOGY (BIO)

Vladimir JovanovićCHEMISTRY (CHE)

Nina Jevtić and Ljubica PerićCOMPUTER SCIENCE (COM)

Dragan ToromanGEOLOGY (GLG)

ing. Radisav GolubovićASTRONOMY (AST)

ing. Nikola BožićPHYSICS LAB (PHYS)

ing. Igor Stamenov

PROGRAM HEADSBIO-MEDICINE Luka MihajlovićELECTRONICS Darko TodorovićANTHROPOLOGY Dr Jana Baćević LINGUISTICS Dušica BožovićHISTORY Jelena PetakovićMATHEMATICS Nemanja ĐorđevićPHYSICS Branimir AckovićPSYCHOLOGY Nevena Buđevac

LIBRARYMile Perić

DOCUMENTATIONNataša Marković

DIRECTORVigor Majić

DEPUTY DIRECTOR (EDUCATION)ing. Srdjan Janev

DEPUTY DIRECTOR (ADMINISTRATION)Branko Jakovljević

NN oo vv aa ll ii cc aa uu PP ee tt nn ii cc aa

14Petnica 24

Da bi bilo koji petnički seminar mogao da se organizuje, trebaimati dovoljno dobrih saradnika na raspolaganju, a to jemoguće samo ako ispoštujemo čudnu geometriju problema:

da saradnicima srce bude blizu Petnice, a telo daleko od Bolonje.Iako petničke seminare van Petnice još nismo pravili, ima mesta naPlaneti koja su već ispunila sve neophodne uslove za stabilizaciju ipridruživanje. Boston je jedan od najozbiljnijih kandidata. Ovomprilikom ćemo probati da predstavimo neke od ex-Petničana koji setamo danas nalaze. Nismo sigurni da je čaj ono što piju kada seokupljaju, ali znamo da se okupljaju.

Ima u Bostonu još Petničana, ali nismo uspeli da ih sve pohvatamo i kon-taktiramo na vreme. Koliko smo uspeli da saznamo, tamo su još i Iva Perović(1980, 8 puta polaznica HEM) (hemičarka, Brandeis), Zoran Popović(1979, 19 puta polaznik HEM) (hemičar, postdok na MIT), Milka Kostić(1973, 2 puta na HEM), Filip Ilievski (1980, 5 puta na FIZ) (fizičar,postdok na Harvardu), Ivana Božić (1981, 5 puta polaznica FIZ, ELE),Ognjen Ilić (1986, 5 puta polaznik i MS na FIZ), Goran Lazarevski(1987, 6 puta polaznik i MS na FIZ), Mato Lagator (1986, 3 X polaznikna FIZ), Zoran Džunić (1980, polaznik na RAČ), Marko Cetina (1982,5 puta polaznik na FIZ) ...

Ako smo zaboravili da vas pomenemo u ovom broju, to jenajverovatnije zato što ne znamo gde ste i šta radite. Javite se.Koja će dva grada i na koji način biti predstavljena u sledećembroju, to najviše od vas zavisi.

bboossttoonnsskkaa ččaajjaannkkaaii llaajjddeennsskkaa lloožžaa

tačke grupisanja

Boston

Lajden

Jedan od najstarijih američkih gradova, Boston je odigrao ključnuulogu u američkoj revoluciji i borbi za nezavisnost. Ipak, danas jenajpoznatiji po prestižnim školama, uostalom tamo je 1635. osno-vana prva javna škola u Americi, a naredne godine i prvi univerzi-tetski koledž. Danas tu postoji poveći broj univerziteta među kojimaHarvard drži prvo, a MIT (Massachusetts Institute of Technology)peto mesto po važnosti u svetu. Tu je radilo ili aktivno stvara oko60 Nobelovaca – daleko najveća koncentracija na svetu. Boston jemoćno središte ne samo nauke i tehnologije, već i vrhunske umet-nosti, sporta, izdavaštva ali i politike, često ne tako vidljive kaovašingtonska ali ne manje moćne. Jedan od retkih USA gradovagde se oseća atmosfera Evropske opuštenosti. Na prvi pogled.

Gde su i šta rade bivši petnički polaznici? To je često pitanjena koje ni BIA ne može dati pouzdane odgovore. Ovoga putasmo se opredelili da predstavimo dva univerzitetska gradagde je uočljiva statistički značajna koncentracija Petničana.Tek smo počeli da ovo uređujemo, kad su počeli da se javljajunezadovoljnici tvrdeći da ima gradova koji to više zaslužuju.No, videćemo se tamo u sledećem broju...

Mirko Ristivojević (1973, 8 putapolaznik FIZ, AST, ELE),elektroničar. U Boston je otišao sasuprugom Natašom u leto 2000.godine. Doktorirao je 2006. Danasradi na projektima video-kontrole uprivatnoj kompaniji. Mirko i Natašaobožavaju “hiking” pošto se, kakosami kažu, veranje po strmimliticama planina Nju Hempšira nemože nazvati planinarenjem, ali jeredovno druženje sa prirodom.

Matija Ćuk (1978, 5 puta polaznik AST),astrofizičar. Još od petničkih dana bavi seplanetarnom dinamikom. Sa Kornela, gde jedoktorirao astronomiju, pre nekoliko godina otišaou Kanadu, pa odatle na Harvard gde istražujeformiranje kratera na planetama. Science mu je2007. objavio samostalni rad. Oženjen je i imajednogodišnjeg sina.

Dušan Kereš (1976, 18 putapolaznik AST), astronom. Dule jedanas postdok na Harvardu gde se

bavi evolucijom galaksija. Oženjenje Irenom Stojimirović koja se

posle postdok studija iz astrofizikeprebacila na probleme društvenepozicije nauke. Imaju taze ćerku

Milu.

Ivan Vilotijević (1979, 13 putapolaznik HEM), hemičar. Od

2005. godine Vilotije radi doktoratna MIT na epoksidnim otvorenimkaskadnim reakcijama. Po svemu

sudeći, to njegovo istraživanje imaneke rezultate jer mu se pojavio

rad u prestižnom časopisu Science(prvi autor!), pa će ga, valjda, i

mentor pustiti da doktorira.

Nenad Božinović (1979, 16 putapolaznik AST), astronom, fizičar,biolog!? Neša je po odlasku uBoston prešao sa teleskopa namikroskope. Trenutno je pri krajuposdiplomskih studija gdepronalaze nove tehnike za optičkumikroskopiju. Glavna ideja je daodbaci signal koji dolazi od delovauzorka koji su van fokusa, kojidoprinose da slika izgleda mutna.Izgleda da je još slobodan.

Petnica 24

[part ic ipants]points ofattract ionImagine the model where all Petnica alumniare independent entities of the system. All ofthem behave in completely different ways.However, there is one thing common for all ofthem – high amount of energy. It is hard totrap them in local minima; they are jumpingfrom one state to another all the time. Anyway,there are points of attraction (sometimes evenstrange attractors) where you can expect tofind them. If you look at geographicdimensions only, you can find certain townswhere they aggregate and create smallPetnica communities. This time, we arepresenting one European and one Americanpoint of attraction: Leiden and Boston.Not so long ago, North America was thedefault option for post-graduate academiccareer, especially in sciences. Americanuniversities attracted young scientists sostrong coming from Balkans and heading forsuperb laboratories, libraries, and workingconditions, used European towns only tochange planes. Suddenly, the Netherlandsuniversities become interesting. Leiden is oneof those old, small university towns thatstudents re-discovered recently. It is small butlarge enough to organize Petnica-like seminarin Leiden. Critical mass of our associates isalready there.Boston is probably too big, in academicsense, to be a point. Looking from thedistance of 7000 km it looks like a point,anyway. Universities like MIT, BostonUniversity, and Harvard are just the innerstructure which is almost irrelevant for us inPetnica. What we usually call “big science” isemerging at points like Boston. We areenjoying in recognition of all these matureBoston scientists who were Petnica trouble-makers once upon a time. Here we try topresent their far-away community and to telleverybody how proud we are n

15

Stari, slikoviti grad Lajden nalazi se na zapadu Holandije čuvajući u svojih 12 muzejaistoriju ove bogate i moćne zemlje koja je jednom praktično upravljala svetom. Sasvojih stotinak hiljada stanovnika definitivno spada među male evropske gradove.Sam univerzitet, jedan od najjačih i najuglednijih univerziteta u svetu, osnovan jedaleke 1575. godine. Na njemu su učili i stvarali Rembrant, Lorenc, Oort i mnogidrugi slavni istraživači uključujući i 11 Nobelovaca. Lajden je poznat po pionirskimistraživanjima svetlosti, elektriciteta, superprovodnosti, kosmologije, ali i po velikimostvarenjima umetnosti, filozofije, teologije i sl. Danas u Lajdenu studira oko 17,000studenata sa kojima radi blizu 5,000 nastavnika, naučnika i stručnjaka. Poslednjihgodina Lajden je sve poznatiji po rastućoj koncentraciji Petničana.

Andrej Mesaroš (1982) – polaznik na 9 petničkih seminara,kasnije mlađi saradnik i saradnik na još 10

Radim na PhD projektu od 2006. godine u grupi profesora Jan Zaanen, priInstitutu Lorenc u Lajdenu. Trenutno istražujem uticaj topoloških defekata ukristalnim rešetkama na kvantna stanja elektrona, što zvanično pripada teorijikondenzovane materije. Međutim, pri niskim energijama, polja u pomenutimsistemima postaju egzotični gravitacioni sistemi sa zakrivljenošću i torzijomprostora, što je za mene posebno zabavno i motivišuće nakon više godina provede-nih na astronomiji u Petnici. Takođe sam umešan u istraživanje opštih karakteri-stika mnogočestičnih fermionskih sistema, koje je zasnovano na klasifikaciji površina kojima njihova funkcija stanja postaje jednaka nuli.

Milena Vasić Rosso (1979) – polaznica na 15 petničkih seminara,kasnije mlađa saradnica na još 4

Završila sam doktorat iz oblasti fotofizike i nanotehnologije na univerzitetu uWageningenu (WUR) sa temom "Sinteza i fotofizika nanočestica silicijuma".Posle izleta u nanosvet, odlučila sam da se vratim mojoj prvoj ljubavi – katalizi.Od maja 2008. radim u kompaniji “Albemarle catalysts”, gde vodim istraživanjeu oblasti druge generacije alternativnih goriva i dizajna katalizatora za njihovukonverziju u konvencionalna goriva. Trenutno živimo u Lajdenu, na trinaestomspratu jednog usamljenog solitera, među holandskim niskim kućicama. Uslobodno vreme bavim se jogom i neprestano igram salsu. Atmosfera uistraživačkom timu je odlična, ali je samo jedna Petnica!

Zorana Žeravčić (1982) – polaznica na 16 petničkih seminara,kasnije mlađa saradnica i stručni saradnik na još 10

Kao PhD student na Lorenc Institutu u Lajdenu, bavim se istraživanjem svojstavagranularnih sistema. Ono sto ove sisteme čini veoma interesantnim je da mogu dase ponašaju kao “neobični” čvrsti, tečni i gasoviti sistemi. Pri promeni gustinečestica, postoji kritična gustina ispod koje se sistem ponaša kao tečnost, a ako imabaš tu vrednost onda će da ima nenulte module elastičnosti (što je karakteristikačvrstih tela). Svojstva granularnih sistema kao što su moduli elastičnosti, srednjibroj kontakata čestice, vibraciona gustina stanja se zanimljivo menjaju pripromeni gustine.

Mihailo Čubrović (1985) – polaznik na 23 petnička seminara,kasnije mlađi saradnik na još 18 (ima svedoka da je viđen i kod kuće!)Na Lorencovom Institutu sam u grupi koja se bavi kvantnom kritičnošću i kolektiv-nim ponašanjem u sistemima fermiona. Cilj je da se identifikuju mehanizmi kojiveoma složeno ponašanje kvantnih many-body sistema u nekim slučajevima pretva-raju u jednostavno. Prvi utisak o Institutu je veoma pozitivan. Grupe su male, apostdiplomci imaju na raspolaganju pomoć starijih uz očuvanu samostalnost u radu.Rekao bih da je ovo jedno od malobrojnih mesta gde nije preovladala danas takomoderna “big science” (as opposed to great science, što reče Fermi); istraživanja suambiciozna ali bez pritiska za masovnu proizvodnju publikacija. Moj rad trenutnoobuhvata dve teme: “fermion sign” problem i topologiju neuređenih sistema kaošto su dopirani superprovodni materijali i spinska stakla.

Olivera Rakić (1981) – polaznica na 13 petničkih seminara, kasnijemlađa saradnica na još jednom

Na Univerzitetu u Lajdenu sam od 2005. godine i trenutno druga godina PhDstudija. Bavim se istraživanjem međugalaktičke materije oko galaksija u ranomsvemiru. Pokušavam da ustanovim do koje udaljenosti su galaksije obogatilemeđugalaktičku materiju težim elementima, a sve u cilju razumevanja galaktičkihvetrova (koordinirane eksplozije supernovih koje izduvavaju gas iz galaksija). U tesvrhe koristim desetometarske teleskope i kosmološke simulacije.

Petnica 2416

iza kulisaINVENTAR Poznato je da roditelji sve češće svojuprivremeno nestalu decu traže po Petnici. Naročito

ukoliko je dete petnički mlađi saradnik, dakle organskiovisnik. Terapije odvikavanja slabo daju rezultate.

Neumoljivi petnički kompjuteri prebrojavaju dane kojepojedinci provedu u Stanici što definitivno ukazuje koliko

neki zapostavljaju svoju porodicu i bližu i dalju familiju.Evo šta kažu statistike za 2008. godinu. Tako je vodeća

ovisnica bila Andrea Šipka, koja je nakon 63 danazimovanja i letovanja u Petnici odmaglila na studije u

Englesku. Na drugom mestu je Čarna Jovanović, sadamaturantkinja Gimnazije u Smederevu, sa 58 dana

(pohađala je dva paralelna programa – istoriju ibiomedicinu), a na trećem mestu je tradicionalni petničkiinventar Miloš Pešić, student hemije sa 53 dana. Može

on i više! Zagonetno je da se ovdašnje koleginice ikolege kunu da ima još nekih likova koji su neprekidno uPetnici ali ih kompjuterska evidencija nekako ne registruje.

PILOTI Pelcer sklonosti ka visinama i avionima odNataše je uspešno nasledio njen višestruki pulen i

pacijent Peca. U arheološkom kabinetu više ima avionanego kostiju mada su u sličnom stanju. Probni letovi

različitih motorizovanih letilica dosledno su sledilisudbinu pionira avijacije. Strah od letnja? Videćemo...AUTOBUSI Kada nemaš pravi, a ti ga mesi od blata.

Žakova kolekcija malih autobusa zasigurno će ući uGinisa a sada je već možda najveća u zemlji.

METEORAŠI Ni ove godine nismo uspeli da ih ulovimo ipronađemo bar neki ozbiljan dokaz da uopšte postoje.

Znamo kada odu i kada dođu. Istražuju pojavu kojakratko traje i ne ostavlja tragove. Kada ih ponekad

ostavi, onda ne valja.MODELI Dabogda te slikao Savan, pa baci naučnu

karijeru i slobodno idi u manekene! Uostalom, jedna bišapetnička polaznica našla se i na duplerici “Plejboja”...

KLAJNOVA KAPA Suvenir godine je svakako novipetnički pleteni komplet na matematičke teme – Klajnova

kapa i Mebijusov šal, naravno u bojama petničkogznaka. Prvi uzorci baš i ne mogu da se beskonačnouvrću, ali ideja je važna a rezervna (i perspektivna)

pletilja u liku Nemanje se pomalja na horizontu.PSIHOLOZI i dalje love dobrovoljce (čitaj: žrtve) za svoje

tajanstvene eksperimente. Kada ih ne nađu dovoljno,sami bauljaju po dvorištu i pletu mistične mreže. Posle

požele da se oprobaju u politici. Naravno.RUŠITELJI Izgleda da se nekome osladilo da ruši poStanici. Prvo je pre dve godine slatko razrušena stara

šupa, a sada se strasno razara škola. Moglo se barponuditi polaznicima da nešto malo plate pa da mogu

svojeručno razarati školu. Kakav lek za školski stres! n

N.

Mar

kovi

ć

B.S

avić

B.S

avić

N.

Bož

ić

V. Pecikoza

B.S

avić

V. P

ecik

oza

B.Savić

S. Janev

B.S

avić

[students]scenes frompetnicaWhen you’ve lost your teenage child, firstcheck in Petnica. Although the majority ofPSC’s courses and camps last no more than aweek (summer camps two weeks), there aresome young people who are more frequentguests here. In 2008, Andrea Šipka (top lefton opposite page, now at university in UK)spent 63 days in Petnica. The silver medal isreserved for Čarna Jovanović (next to Andrea)who participated in two Petnica programmes –History and Biochemistry (what a combination!)spending 58 days and nights in Petnica. MilošPešić (third in the first row on the facing page),a Chemistry student, is in third place with 53days. Doubts remain that others, maybeinvisible, stay hidden in the nooks and cranniesof labs and shadows of trees.Living and working far from a city sometimesforces people to become obsessed withtransportation. Maybe that is a reason why thePetnica collection of small buses models isamong the biggest in Serbia and why one cansee more and more models of airplanesamong the neolithic bones in Archaeology lab.Photography is another ‘mania’ in Petnica. Notjust stars, beetles, or micro-world, butsomething else... There are gossips that someladies will leave budding scientific carier tobecome famous models. In 2008 a Petnicaalumni’s photo decorated a “Playboy” coverpage!The Petnica souvenir of the year is nice warmset of a knitted hat and scarve in Petnicacolours. Rather than ordinary they are twistedin the form of famous mathematical shapes ofa Klein bottle and a Moebius loop.When you see strange confused peoplecrawling between ropes and poles, don’t worry– strong spirits or halucinogens are not allowedin Petnica. It is just a sign of some newexperiments made by participants of Petnica’sPsychology camps.On this page you can find some interestingphotos from students’ life and work in Petnica.For more interesting scenes you have to comeyourself and keep yours eyes open n

17

N.Đ

orđe

vić

N.Đorđević

N.Đ

orđe

vić

N.Đ

orđe

vić

N.Đorđević

N.Đ

orđe

vić

V. P

ecik

oza

V. P

ecik

oza

B.S

avić

V. P

ecik

oza

B.S

avić

N.Đ

orđe

vić

18Petnica 24

osnovci u petnici

nnaappoorrnniizzeelleenniimmaallii

ONI SU MALI, BROJNI I VRLO RETKO PITOMI, jer valjda od ovihposlednjih i nastaju naučnici. Prvog juna tačno u podne, pre nego lisu i zvanično imenovani u Petničane i Petničanke, polaznici Letnje

Naučne Škole temeljno popunjavajuklupe pod trešnjom, livadak oko

kupole, ulazne stepenice, pečurkugornju, betonsku stazu, malu petničku

gostionicu i preostali vidik. Tu i tada(njih pedesetak) maršira u susret mlađim saradnicima da vide ko

su, šta su i od čega su. I tako već 25 godina.LETNJA ŠKOLA ZA OSNOVCE u Istraživačkoj Stanici Petnica nije

obavezna, ali jeste selektivna, zanimljiva i naglašeno naučna. Polnoje mešovita, a po broju masovna, celodnevna (nekad i dubokonoćna),

dvonedeljna i zahtevna. Namenjena je posebno zainteresovanimradoznalcima sedmacima. Tamo nema ocena, ali ima aplauza. Ona

nije neophodna svakom, ali je preko potrebnaponekom. Škola je jedinstvena po svom programu,ali ne služi jedinstvenom cilju. Postoji stalna težnja

da učenici ne budu u jednakim uslovima, već dapotrebe i interesovanja pojedinaca određuju

uslove u kojima će raditi. Tu se uče prva, odnosnopočetna znanja iz metodologije brojnih naučnih

oblasti kojima se bave programi za srednjoškolceu Istraživačkoj Stanici i formira se baza za budući

naučno-istraživački rad u Petnici i van nje. NaLNŠ-u je istraživanje stalna zabava, prošaranavremenom slobodnim za samostalno bavljenjenaukom, frizbijem, ili bazenom. Tamo se malopriča o Saturnu, zubima mamuta, kiselinama i

zmijama. Ne uče se definicije, formule,vojskovođe. Pre se gleda kroz teleskop, drži u

ruci, mućka u epruveti i čačka po žbunju. Viđanesu u Petnici i divnije stvari od rada sa osnovcima,

ali nikada očima pouzdanih svedoka.

N.Đ

orđe

vić

N. Marković

SADRžAJE I AKTIVNOSTI na LNŠ-u osmišljava rukovodilac uz hrpudragocenih saveta onih koji su prethodnu četvrtinu veka gomilali iskustvona ovom terenu. Program i dnevna dešavanja povezuju timovi

polaznika u okviru „musaka rasporeda“.Red izbornih predavanja iz raznorodnihoblasti, sloj laboratoriskih vežbi, tu i tamokupanjac ili izlet zlu netrebalo, popodnevnilov na leptire, jednom večernji kviz, drugi

put sviranje gitare pod nebom, gledanje utakmice pod trešnjom, ili,ako oblaci dopuste, predavanje iz „zvezdologije“. Naglasak nije nasticanju znanja, nego na razumevanju osnovnih pojmova. Radi senamerno i sa dobrim razlogom.MLAĐI SARADNICI, KALFE I ŠEGRTI uglavnom su učenici srednjih škola, apre svega učesnici petničkih programa i bivši LNŠ-ovci. Znaju, mogu iumeju različite stvari, a preko stotinu dečjih očiju tokom dve nedelje,

svakodnevno prati njihov rad. Oni drže predavanja,izvode eksperimente, rešavaju ljubavne i drugeprobleme. Izlaze napolje samo da bi uzeli vazduh.Uvek su raspoloženi da razbukte radoznalosti ipronađu odgovore. Najbolje se snalaze sa „glupim“pitanjima i onim koja počinju sa zašto, kako i zbogčega. Njih krase istrajnost i goruća želja za ugledom.Oni pojednostavljuju stvari i znaju da kažu mnogona mnogo dobrih načina koje prethodno nisupolagali na ispitima i učili iz pedagoške literature.Žive iza vrata na kojima piše FIRMA. Oni uče odpolaznika, a na njih se polaznici ugledaju. Svi onivole Petnicu i to najviše govori o njima.Ipak, NEMOJTE DA MI VERUJETE NA REČ. Da bi stevideli zaista zanimljive eksperimente i ljude,morate da dođete. Za polaznike obezbeđujemoprostore sumnje i stvaralačke sigurnosti. Učenikkoji završi Letnju Naučnu Školu nije onaj isti kojiju je započeo n

doveli smo osnovce da učimo od njih

viđane su u Petnici i divnije stvari odrada sa osnovcima, ali nikada očima

pouzdanih svedoka

22 Nemanja Đorđević

V. P

ecik

oza

V. P

ecik

oza

N.Đ

orđe

vić

N.Đ

orđe

vić

[elementary schools]the youngestIt is a known fact that the Petnica Center isfocused on science training of secondary-schoolstudents. In Serbia this means students agedfrom 15 to 19. It is less known that every June,from the very founding of the Petnica Center,there is a very special science camp for girls andboys aged 13, who come from elementaryschools from all parts of Serbia and nearbycountries. “Summer School of Science” is the commonname of this non-typical, but very popularprogram with 25 years of continuity and tradition.The core of the camp is a complex program thatis not divided into partial scientific disciplines.The young participants have to pass throughmany steps of carefully designed activities thatinclude interesting lectures and many practicalactivities in Petnica Center’s labs and field-work. After the program invitation is published in someeducation media, participants are selected froman enormous pile of applications we receive.Each year about 55 candidates are selected andinvited to take part in a two-week camp inPetnica. After about a year and a half, when they entertheir secondary-school education, many of theseboys and girls return to Petnica again, enrollingthis time in one of the discipline-related programs(biology, astronomy, history, physics, etc.). Aftermore than twenty years of tradition, we can nowfind some of the ex-participants in the status ofprofessional teachers and scientists who come toPetnica to give some specific lectures and helpnew generations of participants. “Summer School of Science” is a rare programwhere secondary-school students can beincluded in the training of younger generations.Each year, Petnica Center invites about 30“experienced” secondary-school students to takepart in this camp designed for elementary-schoolpupils. Because of the small generation gap, theyare extremely successful and well accepted. Forthem, this is also a kind of additional training inteaching skills and a valuable experience. In any case, the “Summer School of Science” isnot just important for its tradition. It has animportant function in the general design anddevelopment of Petnica Center’s programs.Through the “Summer School of Science”Petnica Center assesses the quality of the newgenerations of participants – their backgroundknowledge, their needs, expectations, culturalorientations, etc. This can help in tuning newprograms for secondary-school students, in orderto maximally match the needs and abilities ofnewcomers.In a short article, Nemanja Djordjevic, the Headof SSS 2008, presents some personalimpression of this summer camp, emphasizingthe beauty and challenge the people canexperience while working with curious andenthusiastic kids n

19

B.S

avić

B.S

avić

V. P

ecik

oza

Ne koristim parfeme i otvorenoprotestvujem protiv mojih drugovakad oni to rade, štedim vodu, struju iuredno recikliram.

Ono što se drugima gadi, ili čega seplaše ja obožavam (kao na primerzmije, gliste i insekte).

Umem da skuvam puding, supu izkesice, umutim i ispečem palačinke.

Tata i ja često sklapamo i rasklapamoračunare. I kod njega i kod mene jeskinut bočni poklopac.

Petnica 2420

seminari, kampovi... ARHEOLOŠKI EKSPERIMENTDa se eksperimentima može baviti i arheološka naukapokazalo je istraživanje koje je realizovano letos sa

ciljem postizanja određenog načina pravljenja ipečenja replika neolitskih figurina. Petnici nijestrano da se bavi ovim načinom istraživanja,podsetimo, pravili smo i probali neolitsku peć,zatim neolitski razboj, da bi se sada oprobali iu neolitskim figurinama. Eksperiment koji jeuključio gotovo sve polaznike ne samoarheologije, već i ostalih seminara, uspešno jerealizovan. Uspeli smo da formiramo ložište uobliku jame gde se održavala konstantnatemperatura tokom 24 časa. Iako je dostignutatemperatura bila značajno niža od one za kojuse pretpostavljalo da je korišćena za pečenjekeramike, dobijeni materijal – replike neolitskih

figurina su gotovo identične originalima. Ovi neočekivanirezultati navode na potrebu za nastavkom rada sledećegodine sa ciljem usavršavanja tehnike i daljih analizakoje će, verujemo, tek pokazati da li smo na pravomputu otkrivanja drevne tehnike pečenja figurina. n

METEORAŠIUzevši priličan zalet pre godinu i više dana, meteoraši suse ponadali da će lako preskočiti bar dve stepenice. Nakongodinu dana napora konstatovali su da nisu preskočili nijednu. Ipak, što se posmatranja tiče, protekla godine nijeništa lošija od prethodnih, naprotiv, retko kad je ostvarenotoliki broj uspešnih posmatranja. Ostaje činjenica da videosistem za snimanje i automatizovano praćenje meteora jošuvek tavori u eksperimentalnoj fazi. Poslovično punientuzijazma, a zbog manjka poroka koji se (uglavnom)samo s godinama stiče – iskustva– ovo su najteže podneli mlađičlanovi. Tim više što je problembanalan – neodgovarajuća prate-ća računarska oprema. Ipak, netreba zaboraviti da je prethodnegodine realizovano pet kampovaza posmatranje meteora, kao ijedna škola namenjena novimčlanovima grupe. Paralaktičkimvideo snimanjima meteora (sadva punkta – Debelo Brdo i Para-ćin, sakupljeno je dosta podatakakoji će, ako ništa drugo, dobro poslužiti u obrazovne svrhe.U narednom periodu planira se ozbiljno kompletiranjeopreme i rad na kontinuiranim snimanjima n

NEODLUČIVOSTVeć nekoliko zima s predumišljajem i zadnjom nameromstare polaznike matematike suočavamo s predavnjimadruge vrste. Gedela i Tjuringa smo načeli još pretprošlogmarta. Ove godine smo nastavili tom stradom,prelistavajuci jedno kultno delo popularne nauke –“Gedel, Esher, Bah” (poznatija među poštovaocima i poakronimu GEB) Daglasa Hofštatera. Bio nam je potrebanepiskop bibliotečki i čovek od širokog znanja, prevodilac iprogramer dr Vladeta Filipović sa instituta “MihajloPupin”, koji je GEB pre šest godina priredio, tumačio i nasrpski preveo. Predavanje je predvodila i izložba knjiga uholu nastavnog centra. Do na rukohvat stajala surazličita izdanja GEB-a, druga dela istog autora i samoprevodiocimadostupne fotokopijekomentara iz olovkeDaglasa Hofštatera.Slušaoci su ponelibriljantne utiskeisprovocirani velikimidejama iproblemima koje jeknjiga predstavila n

TELEKONFERENCIJENakon što je Petnica optičkim kablom priklju-čena na Akademsku mrežu Srbije, mogućnostida uključimo naše bivše polaznike i saradnikekoji se trenutno nalaze širom sveta, postajumnogo veće. Na nekim programima je većpostala ustaljena praksa (fizika, astronomija), ana nekima se čine prvi koraci da se predavanjana seminarima realizuju u formi tzv. telekonfe-rencija. Najčešće se za realizaciju predavanjana daljinu koristi Skype i dva video projektora.Preko jednog projektora ide slika sa prezenta-cijom, a preko drugog se projektuje videosnimak predavača. Kako vreme odmiče, većsmo se toliko ohrabrirli da se počeo koristiti ispecijalizovani softver za ovu namenu –webinar softver. Za sada smo na ovaj način„doveli“ predavače iz Pensilvanije, Viktorije,Lajdena, Australije... A nadamo se da će namse još više budućih virtuelnih predavača javitiuskoro kako bi ovo postala ustaljena praksa. n

[camps, workshops]WORKSHOP ON EXPERIMENTAL ARCHAEOLOGY. As apart of the Summer Camp of Archaeology,participants tried to copy the ancient technologyof firing ceramics in underground kilns. Theymade a pit with a fireplace and space for rawhand made replicas of neolithic pottery andfigurines. The experiment demonstrated that thepottery products can be made using thistechnology and with firing temperatures farbellow those in traditional pottery ovens.

TELECONFERENCE WORKSHOPS. More and more ofPetnica Center alumni who are active worldwidein professional research projects, are ready toshare part of their knowledge and experiencewith curious students in Petnica. Who cannot flyand spend a couple of days on a trip to join usin Petnica, can just switch a button and give alecture including a vivid discussion through theInternet and some easily available connectionservices.

UNDECIDABILITY. During the Winter course ofMathematics, participants had the rareopportunity to meet Dr Vladeta Filipović, thetranslator of the famous book “Goedel, Escher,Bach”, and a close friend with the author,Daglas Hofstadter. Moreover, for that occasion,a small exhibition of many editions of the “GEB”had been presented in the Petnica Center.

PETNICA METEOR GROUP. For many years a teamof about a dozen young Astronomers,Physicists, and many other profiles of PetnicaCenter’s participants and alumni, is active instudying meteor showers by direct observationsand through theoretical studies. In 2008 theymade five field camps in the mountain area.

SCIENCE AMONG SCHOOL CHILDREN. Each year thePetnica Center offers up to a dozen of localelementary schools from Valjevo and its vicinity,an opportunity to bring schoolchildren to Petnicato spend a whole day attending carefully preparedinteresting lectures, demonstrations, and practicalactivities in a number of scientific subjects.

BELGRADE FESTIVAL OF SCIENCE. A number ofPetnica Center’s student assistants and alumnitook part in designing and finally presentatingtheir work at the Festival of Science, held inDecember of 2008 in Belgrade. Many of thedemonstration settings, tools, and models hadbeen shaped by their own hands. The Ministryof Science and Technological Development willhelp in making the Festival of Science a yearround activity in a permanent public sciencecenter.

SELECTION OF PARTICIPANTS. In mid Decemberabout 60 professionals from every area ofScience and Humanities covered by PSC’scourses and camps, came to Petnica to takepart in the sensitive and important process ofselection of applicants for educational activitiesin 2009.

EXPLORATORIUM. The end of the winter season ofcourses in 2008 was marked by a specialworkshop – the Exploratorium, made for“experienced” students who have attendedPetnica’s courses for two or three years. TheExploratorium is focused on the “upper level” ofresearch methodology that include problemsand ideas from the history and philosophy ofScience, and the role of Science in modernsociety. n

21

OSNOVCIUz podršku Grada Valjeva, Istraživačka stanicaje organizovala nekoliko jednodnevnih programanamenjenih učenicima VII i VIIIrazreda osnovnih škola sa šireteritorije Valjeva. Programi su sadr-žavali izbor interesantnih predava-nja sa obiljem demonstracija ipraktičnog rada a u oblasti fizike,arheologije, hemije, biologije,računarstva i astronomije. Učenicisu u Stanici boravili od jutra dovečeri uz dosta intenzivan rad.Veliko interesovanje učenika zaovakav oblik rada koji svakakoobogaćuje i proširuje nastavu uškoli verovatno će dovesti doširenja sličnih aktivnosti unarednim godinama n

IZBOR KANDIDATASredinom decembra u Stanici je obavljenpregled prijava kandidata za srednjoškol-ske programe u 2009. godini. Tokom dvanaporna dana u ovom odgovornom posluučesvovalo je oko 60 saradnika irukovodilaca obrazovnih progra-ma Stanice koji su pažljivo preg-ledali svaku pristiglu prijavu iodabrali oko 700 učenika koji sunakon toga pozvani da učestvujuna zimskim seminarima koji ćepočeti krajem januara. Ovo okup-ljanje je bila još jedna prilika zadogovor o kvalitetnijoj pripremi irealizaciji predstojećih seminara n

FESTIVALSKA NAUKAPrvi put je bio kriv Oliver Tošković, koji jesučelio grupu Petničana sa organizatorima

Festivala nauke krajem leta 2007.Tada smo svašta obećali i još višeuradili. Trajalo je dva dana i imalopreko 8,000 posetilaca.Ove godine nam niko nije bio kriv.Nismo očekivali duplo više sveta. Biloje žestoko! Na fizici je buktao plameniz Rubensove cevi, deci se namomente vrtelo u glavi, a roditeljimadizala kosa od Van de Grafa. Sasuprotne strane zgrade, u malommatematičkom apartmanu,pokušavali smo da pobedimoNepogrešivi bilijarski sto, pustimo urad računar na vodu i sačuvamonoge od teških keramičkih jednačina.Još jedna grupa petničana i

eksperimetalnih psihologa je u komšilukuizvodila optičke trikove, objašnjavala iluzije,pretvarala crno u belo, a malo u veliko. Ono što se zna je da ćemo za vas naukuizvoditi i sledeće godine, a do tada ponešto odtoga čuvaćemo u Petnici n

EXPLORATORIUMKraj sezone zimskih seminara obeležava Exploratorium, seminarnamenjen “starim” polaznicima i temama vezanim za naučni metod ipisanje naučnog rada. Cilj je da se prikažu razlike u pristupu istraži-vanju u različitim naukama, ali da se u isto vreme istaknu zajedničkielementi metodologije istraživanja. Krajem marta 2008. programExploratorijuma obuhvatio je niz zanimljivih tema kao na primer:Metodologija pisanja naučnog..., Ujak je teča koji se zove ujak –preciznost izražavanja u nauci, Duša u testu – psihometrijske karak-teristike testa, Nastanak naučne misli ili čemu služi istorija nauke,Multidisciplinarna istraživanja – etnoastronomija, Dečja žrtva – antro-pološka perspektiva, Svet dece u praistoriji, Misaoni eksperiment,Kupi me prodaj me – novac u rukama – berza, Aktivne mere zaštiteu prirodnim ekosistemima, Eksperiment u neprirodnim naukama.Učestvovalo je trideset polaznika iz svih oblasti kojima se ISP bavi n

međunarodna saradnja

Petnica 2422

foto

: V. P

ecik

oza

foto

: V. P

ecik

oza

foto

: V. M

ajić

foto

: V. P

ecik

oza

CAN - - - - - - - - - - - - - - - - - CIDA LIP projekatIstraživačka stanica Petnica uspešno je početkom 2008. godine privelakraju zanimljiv i vredan projekat usmeren na podizanje određenih elemenatakvaliteta standardnih seminara u Petnici a koji je finansirala KanadskaAgencija za međunarodnu saradnju CIDA.

CH - - - - - - - - - - - - - - - podrška KonferencijiŠvajcarska državna agencija za razvoj SDC pomogla je organizaciju Go-dišnje konferencije “Korak u nauku” 2008. godine. Na otvaranju Konferen-cije govorio je direktor kancelarije u Beogradu gospodin Olivije Buve. Ovaorganizacija pomagala je ukupne aktivnosti Petnice od kraja devedesetih i,po svemu sudeći, otvaraju se i neki novi prostori za dalju saradnju u obo-stranom interesu.

D - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - bogatije vezeU maju je Istraživačku stanicu posetila gospođa Eva Marija Neher, direktor-ka poznate nemačke organizacije za naučno obrazovanje mladih talenataXLab iz Getingena. Razgovarano je o unapređivanju saradnje i jačanjupostojeće međunarodne mreže organizacija za naučno obrazovanje NYEX.Nastavljajući višegodišnju saradnju, na letnjem naučnom kampu u Getin-genu 2008. godine učestvovalo je dvoje mladih polaznika petničkih prog-rama (vidi prilog na strani 25). Drugih dvoje polaznika pohađalo je posebanprogram iz biofizike u Getingenu u oktobru iste godine (i oni su pripremilikratki zanimljiv članak ali nije bilo mesta u ovom broju).

EU - - - - - - - - - - - - - - - - - više znanja o EvropiEvropska agencija za rekonstrukciju, odnosno Evropski fond za integracijeprihvatila je inicijativu Istraživačke stanice i finansijski podržala organizacijuposebnog programa usmerenog na obuku srednjoškolskih nastavnika istorije,geografije i drugih predmeta kako bi na potpuniji i savremeniji način pred-stavili učenicima Evropu na način koji priliči zemlji koja će postati deozajednice evropskih naroda. Više o ovom programu na str. 45.

ECSITE - - - - - - - - - - - - - - aktivno i uspešnoPredstavnici Istraživačke stanice su u maju 2008. učestvovali na godišnjemskupu zajednice centara za promociju nauke i naučnih muzeja ECSITE uBudimpešti gde su predstavili aktivnosti Petnice i upoznali se sa mnogimnovinama u oblasti promocije i popularizacije nauke.

F - - - - - - - - - - - - - - - - - Francuzi u PetniciU maju su Stanicu posetili članovi Rotari kluba iz Klermon-Ferana iz Fran-cuske i obećali podršku ove organizacije u nabavci obrazovnih sredstava.Već tokom jeseni oni su poslali vredne uzorke vulkanskih stena iz njihoveregije kao prilog za petničku geološku zbirku dok su u toku razgovori o oz-biljnijoj i dugotrajnijoj saradnji.

H - - - - - - - - - - - - - - - - - - - arheološki kampPetnički “provereni” bivši polaznik Uroš Matić učestvovao je na međunarod-nom arheološkom kampu koga su organizovali mađarski studenti. Više onjegovim utiscima na strani 26.

HR - - - - - - - - - - - - - - - - - intenzivnija razmenaPostepeno se intenzivira saradnja sa kolegama iz Hrvatske. Osim već tra-dicionalnog učešća petničkih polaznika na letnjim programima astronomijeu Višnjanu, počeli su da se pojavljuju i studenti iz Hrvatske u Petnici kaosaradnici i predavači na programima, za sada, fizike. O utiscima SlobodanaMilovanovića iz Višnjana možete pročitati tekst na strani 27.

IL - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - na licu mestaIgor Stamenov, rukovodilac petničke laboratorije za fiziku posetio je u apriluVajcmanov institut u Izraelu sa kojim Stanica ima dugogodišnju saradnju. Ujulu su srednjoškolci iz Izraela učestvovali na petničkom međunarodnomkampu, a petnička polaznica Marija Janković učesvovala je na uglednomletnjem naučnom kampu u Izraelu. Marijine utiske sa ovog kampa možetepročitati na strani 26.

I - - - - - - - - - - - - - - - - Italijani zainteresovaniDelegacija italijanskih lokalnih vlasti koja je bila u poseti Dečjem kulturnomcentru u Beogradu, posetila je Petnicu radi bližeg upoznavanja sa speci-fičnim programima rada sa mladima i načinima na koje IS Petnica uspešnovrši popularizaciju nauke.

[ internat ional]global networkPetnica Science Center is a unique institution ofits kind. In spite of many local obstacles thatmade performing its activity more than difficult,PSC maintained its links to a number of similarprograms and institutions worldwide. Theseconnections are important because they enablethe exchange of ideas, experiences, and people.

Petnica Center has hosted the annual conferenceof the NYEX – International network ofYouthExcellence, an association of organizationssimilar to Petnica Center which conduct trainingactivities for gifted students interested in Science.Thirty participants from 15 countries took place inan interesting and intensive four-day meeting. TheConference was supported by UNESCO. More onp. 47. The Petnica Center has completed the projectsupported through the Canadian InternationalDevelopment Agency (CIDA). The project hasbeen focused on supporting students from non-privileged schools and families to attend sciencetraining programs in Petnica. The Swiss Agency for InternationalDevelopment (SDC) supported the PetnicaAnnual Students Conference. At the openingceremony, Director of the Serbian Office Mr.Olivier Bovet said that Petnica Center proved thequality and influental power of its programs. Director of the XLab – a center for sciencetraining of gifted students in Goettingen, Germany,Mrs. Eva Maria Neher, visited the Petnica Centerin order to discuss possible improvement ofmutual co-operation and exchange of students.XLab has been a host of the fifth annual NYEXConference. Representatives of the PetnicaCenter took part in the Conference as well as twostudents from Serbia, former participants ofPetnica Center’s science programmes.Petnica Center has been presented at the annualmeeting of ECSITE – European network ofscience centers and museums, held in Budapest,Hungary.Links between Petnica Center and colleagues inCroatia are intensifying. Apart from studentsexchange with Višnjan Observatory, there aremore lecturers and student assistants fromCroatian universities.Igor Stamenov, the new head of Petnica Center’sPhysics Laboratory, visited the WeizmannInstitute of Science and met there colleaguesfrom their Youth Programme. After his visit,Petnica Center has sent a student to take part inthe prestigious summer science camp at the WIS.(see more on p. 27)Nikola Božić, the new head of Petnica Center’sDepartment of Physical and Space Science,visited a number of educational and scientificinstitutions in Japan. More details on page 25.Petnica Science Center presented its educationalactivities on the annual meeting of Macedoniansecondary-school principals in Ohrid. Theresult came immidiately – a doubling of thenumber of participating students from this country.The OSCE representative office in Belgradesupported a small project of the PSC on thepromotion of energy saving. This will open doorsfor more future co-operation focused on theimprovement of school-based activities. The European Agency for Reconstructionsupported Petnica Center’s new project fortraining school teachers in fresh and importantfacts about EU history, geography, economy,politics, etc.n.

23Petnica 24

JP - - - - - - - - - - - - - - - - - - Nikola u JapanuRukovodilac programa astronomije Nikola Božić boravio je u jednomeseč-noj poseti Japanu. Tamo je posetio raznovrsne organizacije i institucije isvojski se trudio da se prilagodi japanskoj kulturi i običajima. Njegovu pričumožete pročitati na str. 24.

MK - - - - - - - - - - - - - - - - - više učesnikaNa poziv udruženja direktora srednjih škola Makedonije, predstavnici ISPetnica posetili su Makedoniju i detaljnije predstavili petničke programe na-menjene srednjoškolcima. Rezultat ove posete je dvostruko veći broj kan-didata iz ove susedne zemlje zainteresovanih za programe u 2009. godini.Najavljene su i organizovane posete nastavnika kao i saradnja u oblastirazvoja sistema brige o mladim talentima

NYEX - - - - - - - - - - - - - - okupljanje u PetniciIstraživačka stanica Petnica bila je u oktobru 2007. godine domaćin naučnekonferencije koja je okupila članove međunarodne mreže organizacija koje,slično Petnici, organizuju konkretne oblike rada sa mladima zainteresova-nim za nauku (NYEX). Tridesetak učesnika iz petnaest zemalja Evrope,Amerike i Azije imalo je priliku da, osim razmene svojih iskustava i ideja,neposredno upozna i rad Petnice. Opširnije na strani 46.

OEBS - - - - - - - - - - - - - - - energija za budućnostKrajem 2007. završen je projekat “Energija za budućnost” gde je Stanicaokupila veći broj srednjih škola iz svih delova Srbije na programima pod-sticanja učenika da se bave problematikom alternativnih izvora energijei racionalnog i ekološki prihvatljivog korišćenja energetskih resursa. Naj-bolji radovi učenika su nagrađeni a nagrade je uručio ambasador HansOla Urstad, šef kancelarije OEBS u Beogradu.

R - - - - - - - - - - - - - - - učešće na festivalu naukeU aprilu mesecu petočlana petnička ekipa je učestvovala na rumunskomfestivalu nauke i međunarodnoj smotri naučnih radova srednjoškolacaodakle su se vratili okićeni lepim priznanjima.

UNESCO - - - - - - - - - - - - - - - ka Godini astronomijeOrganizacija Ujedinjenih nacija za naučnu, prosvetnu i kulturnu saradnjuUNESCO, podržala je projekat IS Petnica usmeren na podizanje kvalitetaobrazovanja mladih u oblasti astronomije kroz obuku nastavnika u ovojoblasti i predstavljanje najnovijih znanja i naučnih otkrića, a sve u oviruobeležavanja Međuna-rodne godine astronomije (2009).

WB - - - - - - - - - - - - - - - - - poseta Svetske bankeDelegacije regionalne kancelarije Svetske banke predvođena direktorom,gospodinom Sajmonom Grejom, posetila je u maju Petnicu kako bi se ne-posredno upoznali sa obrazovnim programima Stanice i uticajem Stanicena podizanje kvaliteta nastave u školama.

*** - - - - - - - - - - - - - - - - - - volonteri u PetniciVolonteri iz 10 zemalja sveta, učesnici kampa Društva istraživača iz Valjeva,u okviru obilaska Valjeva i okoline i upoznavanja sa prirodom i kulturomovog kraja, posetili su IS Petnica i upoznali se našim radom n

Petnica 2424

međunarodna saradnjaPrilika da se poseti Daleki istok i to još na mesec dana, zbilja je lepa ponuda. Još ako je reč o

Japanu, tehnološki verovatno najrazvijenijoj zemlji i ako se nudi studijski boravak, onda je to prilikakoja se ne odbija. Naročito ako ste elektroinženjer i još zaljubljenik u astronomiju.

Prvo sa čime se susretnete pred put u neku tako prostorno i kulturno udaljenu zemlju jeste problemkoliko je ono što o toj zemlji znate tačno. Da li Japanci rade petnaest sati dnevno? Da li za sve koristeelektronske spravice? Da li su stvarno niski? Da li svi čitaju Manga stripove i igraju igrice? Kao i uvek,stvarnost je pokazala da je sve i tačno i netačno.

Samo studijsko putovanje organizovao je Rotari klub Valjevo i bilo je zamišljeno daodgovara mom profesionalnom profilu i interesovanjima. Zbog toga je u programu bilosvega – i najveća telekomunikaciona kompanija NTT DoCoMo, i Japanska svemirskaagencija JAXA, i Agencija za nuklearna istraživanja, i Hitači fabrika, i muzeji nauke itehnologije. Idealna prilika da se vidi sve ono o čemu ste samo čitali i slušali.

Inženjeri NTT DoCoMo kompanije priredili su prezentaciju svoga rada, projekte nakojima su trenutno angažovani, ali i istorijat razvoja i napornog rada. I to je ono što ćetesvuda u Japanu imati priliku da čujete: objašnjenje da je nešto rezultat rada celokupnezajednice, da je plod dugogodišnjeg razvoja i istraživanja. Osećaj podređenosti pojedincadruštvu i spremnost na žrtvu zarad zajednice bila je jedna od neočekivanih impresijaboravka u potvrđenoj kapitalističkoj zemlji.

Dobar primer obnove posle skoro potpune propasti jeste i poslovni sistem Hitači.Fabrika je postojala davno pre rata i skoro potpuno je stradala u bombardovanju. Kadaje nastupio mir, nije bilo tržišta, pogoni su bili razoreni. Ipak, ne gubi se nada i organizujese proizvodnja jednostavnog posuđa i kućnih sitnica za same zaposlene kako niko ne

bi ostao bez posla. U početku su radili zasebe, a onda se krenulo u proizvodnjugrejalica, pa radio prijemnika... Hitači je danas kompanijakoja proizvodi skoro sve što od elektronskih uređaja uopštepostoji. Priča se da u gradu Hitači ne postoji ni jedan uređajkoji je napravljen na drugom mestu.

Poseta Japanskoj agenciji za istraživanja svemira je već na samom početku imalaatrakciju. Čim smo ušli, primetili smo kako se na velikom ekranu prenosi uživo slavljepovodom uspešnog otklanjanja kvara na satelitu koji je lansiran par dana ranije*. Obišlismo modele raketa i modula u prirodnoj veličini i posmatrali smo rad na novom velikommodulu za Međunarodnu svemirsku stanicu i obišli modele raketa u prirodnoj veličini.

Iako je pre sedam godini došlo do opasnog incidenta, nuklearna eletrana u graduMito radi normalno i ni po čemu se ne bi moglo zaključiti da je tu bilo nekih problema.Upada u oči vrlo posećena muzejska postavka gde se objašnjava rad centrale sa živah-nim odeljenjem za decu. Zanimljivo je videti na mapi Japana koliko ima ovakvih elektranai prisetiti se da je nuklearna sila pre šest decenija na najrazorniji način demonstriranaupravo iznad ove zemlje. Koliko li je bilo teško ovde doneti odluku da se pređe na ovuvrstu energije? I još ako ste svesni zemljotresne prirode Japana i potrese osetite svakihnekoliko dana. Kod Japanaca nema panike – navikli su se, a i zgrade su pouzdane.

Ono što je tačka koja povezuje sve posete, bez obzira da li su u pitanju naučneinstitucije, ili poslovni giganti, jeste odnos prema javnosti. Svaka manja fabrika, svakiinstitut ili razvojni centar, svi imaju izložbeni prostor, pa i sopstveni muzej. Tu se objaš-njava fenomen ili oblast u kojoj je ta institucija aktivna, istorijat firme i tekući programi.Svi ovi mali muzeji su veoma posećeni i to ne samo od organizovanih grupa, već i pojedinaca i porodica.Navika odlaska u kulturne i muzejske institucije u Japanu je vrlo razvijena. Tematski muzeji, pogotovo oniposvećeni nauci i tehnologiji, napadno su moderni i savremno opremljeni i prepuni posetilaca. Zajedničkoobeležje svih je interaktivnost. Postavka i svi eksponati su tu da bi bili isprobani idodirnuti... Ne postoje ograde koje vas sprečavaju da priđete eksponatu. Najživlje je bilooko analognog modela Interneta, modela ljudskog tela sa organima koji rade, modelasvemirskih brodova, molekula, planeta... Najatraktivniji performansi su oni sa robotima,a najpopularniji je Asimo – omanji čovekoliki robot koji ume samostalno da hoda, igra,uzima predmete, zaobilazi prepreke... Obilaskom ovakvih muzeja ima se utisak da senalazite u budućnosti. Lepo i korisno. Svi se raduju novitetima i planiraju naredni odlazak.

Mobilni telefon koji koristim u Srbiji i koji nikako ne mogu nazvati zastarelim, nisammogao koristiti u Japanu. Ovde sanjamo o trećeoj generaciji mobilne telefonije, a tamo...Svi koriste telefone. Za razliku od uobičajene slike iz metro-stanica Evrope ili Amerikegde putnici čitaju knjige i novine, u Tokiju svi drže mobilne telefone i na njima čitaju vesti,knjige, prate TV, sluša muzika, proveravaju red vožnje, kulturna dešavanja u okolini...

Pored toga što je tehnološki visokorazvijena, Japan je i zemlja duboke tradicije.Istorija, religija i tradicija su veoma prisutni u svakodnevnom životu. Svaka kuća ima bar jednu prostorijusa tatami podom. U njoj nema nikakvog nameštaja za sedenje niti stola. Sedi se na podu, šolje sa čajem,pribor za jelo i sve drugo se odlaže na pod. Umesto kreveta, za spavanje se postavlja tanka prostirka nakojoj se spava. U ovim prostorijama se održavaju tradicionalne ceremonije ispijanja čaja do kojih Japanciveoma drže i to je vreme namenjeno ritualu, samom sebi, miru i razmišljanju. Naravno moderni elementisu svuda prisutni, ali ono što i dalje preovlađuje jeste minimalizam, čak i u bukvalnom značenju. Kućesu male, dvorišta su, ako ih ima, mala, prostorije su male. Otuda me nije začudilo da bonsai drvećepotiče baš iz ove zemlje. Tradicionalni japanski arhitektonski pečat se obavezno vidi u svakoj zgradi, makoliko moderno ona spolja izgledala. Japanci su veoma predusretljivi i spremni da vam uvek izađu ususret. Od njih skoro da ne možete dobiti negativni odgovor. Skromni su, dobrodušni, skrivaju svojaosećanja i deluju stidljivo. Rukovanje, a pogotovo grljenje ili ljubljenje, definitivno nisu deo normalnogponašanja.

Vratio sam se ispunjen pozitivnim utiscima. Ipak, ribe sam sit bar još koju godinu n

* O Nikolinom boravku u Japanu objavljen je i članak u jednom dnevnom listu pod naslovom “Valjevac uJapanu popravlja satelit”

a gejšu ili putdigitalnoj zemlji

lov npo

Nikola Božić u Japanu

U Japanu se veoma malo govori engleski ili bilo kojidrugi jezik. Iako ga uče u školi, to učenje je pasivno,a uz to ga slabo i primenjuju. Stoga je komunikacijadosta otežana. U jednoj porodici gde sam bio smešteniskusio sam ono što sam nazvao face-to-face čatovanje.Naime, da bi komunicirali sa mnom domaćini su kori-stili Yahoo Translator, online servis za prevodjenje sajapanskog na engleski i obrnuto. U jednom momentusmo domaćin i ja sedeli jedan pored drugog za kom-pjuterom i komunicirali uz pomoć ovog servisa. Sveje izgledalo kao da komunicirate sa nekime daleko,samo što ovoga puta niste morali da koristite smajlije,nego ste mogli uživo da se nasmejete...

[ internat ional]students’ exchangeNikola Božić, Head of the PSC’s Department ofAstronomy and Natural Sciences, took a longstudy trip to Japan. Thanks to the exchangeprogramme between the Rotary clubs of thesetwo distant parts of the world, he visited manyinteresting places in Japan including sciencemuseums, the Japan Space Agency, high-techelectronics companies, etc. The main goal of hisjourney was to see some interesting initiativesand ideas that could enrich educationalactivities in Petnica.

Miloš Baljozović, participant in a number ofPetnica camps and courses in Chemistry, tookpart in the International Summer Science Campin Goettingen, Germany, organized by thefamous X-Lab. The Petnica Center and the X-Lab organization share a long tradition instudent exchange. For Miloš, this summer campwas also an opportunity to see one of the topEuropean universities with many modern labsand facilities, but moreover, to meet a numberof friends from all over the world. Petnica youngAstronomer Dimitrije Radojević had a similiarexperience while participating in a different X-Lab summer camp. n

25Petnica 24

X-lab je, po svemu sudeći, ˝nemačka Petnica˝, bar mi odavdetako zovemo vodeći nemački istraživački centar za mlade.Smešten pokraj Georg-August Univerziteta u Getingenu,

malom univerzitetskom gradu u centralnoj Nemačkoj. Leta 2008.godine, kao i prethodnih godina, IS Petnica je odlučila da dvoje svojih“proverenih” polaznika pošalje tamo. Izabrali su nas dvojicu –Dimitrija Radojevića, sa Astronomije i mene, Miloša Baljozovića, saHemije. Upoznati sa utiscima i poučeni iskustvom naših prethodnika,bili smo spremni da krenemo... Umesto opisa, evo nekoliko strana izmog dnevnika.

.........08:32 Budi me telefon koji tek treći put zvoni... Ponovo kasnim na

doručak... Nekako uspevam da se spremim i doručkujem pre početkaprvog predavanja... Stižem na zeleni sprat naranđasto-žuto-zeleno-plave zgrade...

09:04 Dr Martina Henn-Sax nastavlja svoje jučerašnje predava-nje o evoluciji u epruveti. Kako se približavamo kraju priče o replikacijiDNK, oduševljen sam svom opremom koju poseduju ali i načinom pre-davanja koji me podsetio na Petnicu. Sa nekoliko kraćih i pauzom zaručak, završavamo sa pričama za taj dan.

17:23 Slobodno vreme koristimo za odmor,ili za odlazak do supermarketa. Naravno, i ovajput je autobus besprekorno tačan. U minut...

19:06 Večera. Tišinu za stolom narušava peta,tek započela svađa Španaca bez koje nam jeloverovatno ne bi bilo tako ukusno...

20:07 Nakon obilne (i vesele) večere, otišli smo u grad na PhotoRally... Podeljeni u nekoliko grupa, svaka sa listom znamenitosti poredkojih se treba slikati, krenuli smo u upoznavanje grada. Gänseliesel(devojka sa guskom je zaštitni znak Göettingena), Gradske zidine,stara gradska kuća, univerzitet i univerzitetska biblioteka, brojne crkve,spomenik stradalim Jevrejima – samo su deo onogo što Göettingenpruža brojnim turistima i gostima.

23:35 Poslednji autobus za našpovratak ponovo je bezobrazno ta-čan. Nastavićemo zabavljanje posobama...

03:12 Izgleda da je vreme zaspavanje. Sutra nas čeka radni dan.

Svake godine u X-lab-u se orga-nizuju dva Međunarodna letnja kam-pa u trajanju po 25 dana – prvi poči-nje krajem juna a drugi krajem jula.Učesnici kampova su mladi, ambici-ozni ljudi koji dolaze sa svih stranasveta: Španije, Portugalije, Kanade,Nemačke, SAD, Poljske, Turske, Austrije, Francuske, Litvanije, Koreje,Švedske, Srbije... Zvanični jezik kampa je engleski, a kako se nalaziteu Nemačkoj, možete se služiti i nemačkim; zbog brojnosti polaznikaiz Španije, ne čudi ni to što svi na kraju koliko-toliko razumeju španski...Kamp čine razni kursevi poput neurofiziologije, hemije, molekularnebiologije, ekologije, anatomije i sl. za koje se polaznici opredeljuju utoku tri radne nedelje. U toku nedelje, dok traje kurs, slobodno vremekorišćeno je za razgledanje grada, trke, odlazak na bazen, susret sapredsednikom Univerziteta... Između kurseva, organizovani su izletisa ciljem upoznavanja šire okoline Göettingena: odlazak u Hannoveri odlazak na Harc planinu. Nakon završenog trećeg kursa (kraj trećenedelje), organizovana je ekskurzija u Berlin koja je trajala 4 dana. Nakraju, došlo je i vreme da se krene kući... Nije bilo lako napustiti tajlepi grad ostavljajući za sobom mnogo novih poznanika i prijatelja isećanja na zanimljive i prijatne događaje. Nadam se da ćemo seponovo sresti... n

Miloš Baljozović (Leskovac), brucošna Beogradskom univerzitetu i više-godišnji polaznik programa hemije uPetnici.

to radeci

kakonem

MilošBaljozović

Petnica 24

međunarodna saradnja

Vajcmanov institut iz Izraela decenijama je jedan od najprestižnijihsvetskih centara fundamentalnih istraživanja. Kao polaznik petničkogprograma molekularne biomedicine imala sam privilegiju da u leto

2008. učestvujem na Međunarodnom letnjem naučnom seminaru (ISSI) kojiovaj ugledni institut organizuje već oko tri decenije. Mesec dana u Izraelu.Mesec dana mogućnosti, saznanja i učenja, ali ne samo biohemije, negosvega što je program nudio. Upoznavanje ljudi, zemlje, života ali i sopstvenihmogućnosti. Bila sam jedini učesnik iz Srbije i sa Balkana.

Na aerodromu sam se osećala kao Alisa u Zemlji čuda, okružena nepo-znatim ljudima i čudnim jezikom. Sačekala me je Ina, jedna od saradnika naseminaru. Od tog prvog prijateljskog lica i osmeha dobrodošlice sve je išlobolje, izgledalo lepše i primamljivije. Nas sedamdesetak iz 15 zemalja sepreko noći obrelo na novom i nepoznatom mestu. Niko nije mogao da izgovorimoje ime ispravno, retko ko je znao da postoji zemlja Srbija i gde je to uopšte.Dečko iz Engleske me je ubeđivao da pričam ruski, devojka iz Kanade je za-nemela kada je shvatila da sam doletela avionom, jer otkud Srbiji aerodrom?!Ubrzo su svi naučili da Srbija nije u Sibiru, da je Nikola Tesla bio Srbin i dapostoji srpski jezik koji nije različito akcentovani ruski.

Prve nedelje smo upoznali Vajcmanov insitut, menzu, naša radna mestai laboratorije. Upoznali smo domaćine i naše nove takozvane „mame“ i „tate“.Zatim smo saznali ko su naši partneri na projektima i uspeli da pronađemomentore koji su bili više zbunjeni od nas. Onda je došao najlepši naučni deoseminara, upoznavanje sa laboratorijama, susret sa aparatima koje samviđala samo na slikama i prodiranje u ideju i zahteve projekta.

Moj partner Filip iz Amerike i ja smo radili na projektu iz biohemije pod na-zivom „Uticaj nesupstratnih jedinjenja na afinitet vezivanja TPP-a za MdfA“.Mentor nam je bio Nir Fluman, koji je na prvoj godini doktorskih studija. Radnedane prve tri nedelje smo provodili u laboratoriji radeći na merenjima iproučavajući probleme i literaturu. Završetak perioda rada na projektima je

krunisan prezentacijama rezultata os-talim učesnicima i mentorima. Popodne-vni časovi su bili rezervisani za preda-vanja o najnovijim dostignućima u ob-lasti fizike, matematike i zanimljivim te-mama iz oblasti naučne metodologije.Izdvojila bih predavanje profesora Zeev

Luza pod nazivom “Rešavanje problema pomoću mehura sapunice“, gde jeprikazana izvanrednu sposobnost prirode da pronađe i održi položaj sa naj-manjom energijom. Imali smo čast da upoznamo i pojedinačno razgovaramosa predsednikom Vajcmanovog instituta. Takođe smo imali priliku da seupoznamo sa izraelskom kulturom, kuhinjom i mentalitetom. Uživali smoraznim tematskim večerima i terenima za sve vrste sportova.

Vredi pomenuti izlete. Naravno, za početak posetili smo Jerusalim, gdese susreću tri velike religije sveta – judaizam, hrišćanstvo i islam. Unapredilismo svoje sposobnosti cenkanja na tradicionalnoj pijaci. Sledeći izlet nas jeodveo u staru luku Cezariju i vreme kralja Iroda. Peli smo se na Golanskevisije i spuštali do reke Gilabon i velikog vodopada na njoj. Poslednja nedeljakampa je bila rezervisana samo za prirodu i avanture. Prvo su nas opustili inagradili za vredan rad boravkom u Eilatu, ekskluzivnom turističkom graduna obali Crvenog mora (koje je intenzivne plave boje) gde smo ronili okokoralnih grebena. Nakon dva dana opuštanja i uživanja čekao nas je praviizazov – pustinja Ein Gedi pored Mrtvog mora na minus 420 m „nadmorske“visine. Ta četiri dana bila su rezervisana za pešačenje po pustinji. Svakog dananova ruta, novi uspon, različito osušeno korito reke i poneki prirodni bazenispunjen bistrom vodom. Naravno, družili smo se sa suncem i hladom, satonama vode na leđima, ponekom škorpijom i zmijom. Poslednje noći smoosetili udobnost kamena i najlepše nebo ikada spavajući na otvorenom upustinji. Nigde se nije moglo nazreti neko svetlo ali smo na nebu videli svakuzvezdu i upadljivo sjajni Mlečni put. U 4 sata ujutru smo se uputili 400 metarauzbrdo ka poslednjem odredištu – Masadi, gde smo dočekali izlazak Suncaiznad planina Jordana. Najlepši prizor koji su moje oči videle. To je bio vrhunac,a ujedno i kraj našim pustinjskim avanturama.

Vratili smo se u Institut gde su nam uručeni sertifikati o učestvovanju naseminaru. Pozdravili smo se sa mentorima i saradnicima ali niko nije vero-vao da se sve završilo. Želim da se zahvalim svima koji su mi omogućiliodlazak i boravak u Izraelu. Otkrila sam novi svet, nepredvidiv i lep, proširilagranice svoga znanja, iskusila način rada i života koji me, nadam se, tekčeka i spoznala svoje mogućnosti. Za kraj, mogu reći samo: hoću opet! n

Marija Janković (Kruševac) je višegodišnja polaznica petničkih programa.

Arheologija teži multivokalnosti u interpretaciji, sagledavanjumaterijalne kulture iz različitih, ponekad suprotstavljenih per-spektiva. Koliko god ovaj pristup bio naporan, takođe je i

neizmerno zanimljiv i ispituje same osnove, teorije i praksu arheolo-gije. Ipak, ponekad u arheološkim interpretacijama, ne zanemaruje-mo samo glasove drugih u prošlosti, već i glasove naših kolega kojise sa istim problemima u arheološkoj teoriji i praksi suočavaju u svomokruženju, drugačijem u odnosu na naše. Arheologija teži međuna-rodnoj saradnji, od razmena naučnih radova, tema i problema, dorazmene studenata. Istraživačka stanica Petnica je poznati rasadnikbudućih naučnika, a poznato je da toga na Balkanu nema mnogo, paje svaki oblik saradnje i razmene više nego dobrodošao.

Ovog leta imali smo priliku da učestvujemo na Science Campof Archaeology u Segedinu, organizovan od strane Studentske unijeMađarske. Za početak treba objasniti naziv same institucije, jer na-učni u arheologiji nije samo odrednica koja upućuje na strogost,ozbiljnost, metodičnost i sistematičnost arheološke discipline. Pone-kad ovo Science upućuje na interdisciplinarni pristup u arheologiji.U slučaju arheološkog kampa u Segedinu, radi se upravo o institucijikoja pretenduje na uspešnu i plodonosnu primenu metoda prirodnihnauka u rešavanju arheoloških problema (datovanje, arheometalur-ške, hemijske, fizičke, zoološke, fizičko-antropološke analize). Prog-ram arheološkog kampa u Segedinu organizovan je kao skup pre-davanja i radionica, čija je tema primena metoda prirodno-mate-matičkih nauka u arheologiji. Rukovodioci i saradnici arheološkogkampa u Segedinu potenciraju rad na materi-jalu, direktno iskustvo učesnika kampa u labo-ratorijskoj atmosferi, ali primarni cilj je buđenjeinteresovanja za drugačije pristupe arheološ-kom materijalu od uobičajene tipologije i klasi-fikacije. Tradicionalno nemešanje arheologa saprirodnjacima se, po pravilu, pokazuje kao ga-rantovani promašaj, jer rezultati složene laboratorijske analize pro-sečnom arheologu deluju kao nerazumljive brojke i grafikoni napapiru a slično je i obrnuto, gde hemičarima ili fizičarima koji vršeove analize često promiču informacije kao posledica neupućenostiu arheološku problematiku. Ključ za bravu prvog koraka interpreta-cije upravo je inter, a ne multidisciplinarni pristup. Program arheološ-kog kampa u Segedinu otvoren je diskusijom o ulozi mladih u nauci,njihovim mogućnostima i budućnosti, sve u svrhu problematizovanjauloge nauke u društvu. Moderator ove debate bio je gost iz Fran-cuske, Jan–Pierre Alix i već posle ove prve debate otvoren je prob-lem položaja nauke i naučnika u društvu koji je obojio atmosferukampa tokom celog programa. Gostujući predavači u arheološkomkampu u Segedinu su pre svega poznati evropski stručnjaci u raz-nim istraživačkim oblastima. Prijatno smo bili iznenađeni predava-njem Katalin T. Biro (Mađarski narodni muzej u Budimpešti) o regio-nalnosti u neolitu. Laszlo Bartosiewicz (Edinburg) je održao četvo-ročasovno predavanje o arheozoologiji, dok je Magdolna Vicze odr-žala predavanja o arheologiji na lokalitetu Szazhalombatta koje sesprovodi u okviru projekta The Emergence of European Communi-ties. Ipak, kao nekada petnički polaznici, sada studenti i mlađi sara-dnici na seminarima arheologije, bili smo iznenađeni činjenicom dane samo da smo bili jedini studenti arheologije u kampu, već da smojedini bili studenti. Ispostavilo se da se za na kampu mogao prijavitisvaki zainteresovani mladi istraživač zaintrigiran prošlošću i inter-disciplinarnošću. Tako su polaznici bili mahom budući studenti fizike,hemije, biologije, pa se organizatorima može zameriti da su nadebatama dominirale rasprave o teorijama i praksi prirodnih naukaumesto o životu u prošlosti i studiji materijalne kulture.

Svakako da arheološki kamp u Segedinu ima svetlu budućnostzbog učešća polaznika iz raznih zemalja – sa nama su se družilimladi iz Francuske, Nemačke, Mađarske, Hrvatske i Izraela, kao izbog dobrih stručnih predavača koji čine mrežu stalnih saradnika, aponajviše jasno definisane teme kampa. Arheologija danas je arhe-ologija različitosti, ali i disciplina nezamisliva bez interdisciplinarno-sti i dijaloga n

Uroš Matić (Zemun) je student Arheologije i dugogodišnji polaznik programaarheologije ISP.

rija u zemlji railjskoj

maiz

arheolu seged

oziinu

Marija Janković

Uroš Matić

[ internat ional]students’ exchangeMarija Janković presents her impressions aftertaking part in the International Summer ScienceInstitute at the Weizmann Institute of Science inIsrael. She has been included in a team makingresearch in bio-chemistry after appropriatetraining and experience from camps in PetnicaCenter. She describes the positive atmosphereduring both research activities and socialprogrammes where she met many new friendsfrom all over the world.

Uroš Matić, Archaeology student and Petnicaalumni, took part in the Summer Science Campof Archaeology organized by the HungarianStudents Organization in Szeged, Hungary. Heexplains the structure of the camp, lectures andpractical activities. It is expected that this campwill continue in the following years and PetnicaCenter is ready to send new students fromSerbia there.

Slobodan Milovanović, an Engineering freshmanin Belgrade and frequent participants in Petnicacourses and camps, presents here hisimpression from Višnjan, Croatia, where heparticipated in their Summer School ofAstronomy, a traditional summer programmeorganized by our colleagues from Višnjan andthe number one Croatian summer trainingprogramme for gifted teenagers interested inAstronomy n

27Petnica 24

Višnjanska škola astronomije je letnji naučno-istraživački kamp sa dugom tradicijom kojise održava na Višnjanskoj opservatoriji u Istri, u Hrvatskoj. Rad se realizuje kroz odnoskoji učesnike programa stavlja u uloge pravih naučnika i inženjera. Program na kome

sam učestvovao odvijao se u poslednjih deset dana jula. Učesnici programa, srednjoškolci istudenti, bili su podeljeni u nekoliko grupa: diferencijalna fotometrija asteroida, Sunce i komete(rad realizovan na engleskom jeziku), detekcija miona i automatizacija metarskog teleskopa naopservatoriji Tićan (DAGOR project). Na Višnjanskoj Školi astronomije (VSA2008) učestvo-vao sam zahvaljujući višegodišnjoj saradnji Istraživačke stanice Petnica i kolega iz Višnjana.

Smeštaj je bio organizovan u spavaonici lokalne škole u kojoj su postojale i sobe koje supretvorene u radne prostore grupa. Hranili smo se u obližnjem restoranu Borgonja, a predava-nja i prezentacije su održavani u sali opštine Višnjan iznad koje se nalazi mala opservatorija.

Program je počeo dobrodošlicom domaćina (Korado Korlević i Ana Bonaca) i predstav-ljanjem učesnika, koji su kasnije prema svom interesovanju podeljeni u projektne grupe. Proje-kat koji sam odabrao bio je automatizacija metarskog teleskopa na opservatoriji Tićan (DAGOR).U isto vreme u Višnjanu se održavao i program pod nazivom Letnja naučna škola (SummerScience School), gde su se biolozi bavili istraživanjem riba na primorju uz ronilačku obuku.

Projekat izgradnje automatizovane opservatorije na Tićanu (DAGOR) u kojoj bi se nalaziometarski teleskop (f/3 reflektor), koji je prethodno bio na Tršćanskoj opservatoriji, počeo je preoko deceniju kao potreba Višnjanske opservatorije za mestom sa manjim svetlosnim zagađe-njem i teleskopom veće optičke moći u cilju daljih istraživanja asteroida, po kojima je ova op-servatorija poznata. Cilj projekta je da ova opservatorija postane dostupna astronomima širomsveta, prvenstveno onima koji se bave asteroidima, pošto višnjanski astronomi imaju razvi-jenu saradnju sa znatnim brojem opservatorija čije teleskope na isti način koriste za snimanjeasteroida.

Zadatak grupe u kojoj sam radio, bio je da nastavimo projekat koji je započet desetakgodina ranije. Potrošivši dosta vremena da pronađe i protumači rezultate koji su postignuti pret-

hodnih godina, naša petočlana grupa sa rukovodiocem Ivanom Tur-činom, odlučila je da ćemo veliku pažnju posvetiti i detaljnom doku-mentovanju svega što budemo uradili, kako bi buduće generacijeimale kompletan uvid u naš rad i kako bi mogli nastaviti ili usavr-šiti postojeća rešenja.

Nakon sumiranja situacije, konkretni ciljevi DAGOR grupeza VSA2008 bili su: pravljenje detaljnog plana i šeme modula kojisu potrebni za kompletnu automatizaciju opservatorije, pravljenjesklopa za daljinsko otvaranje-zatvaranje kupole, izrada sklopa za

rotaciju kupole, pisanje softvera koji će upravljati pomenutim uređajima, podešavanje serverakoji će biti korišćen za praćenje napretka na projektu i čuvanje dokumentacije, te upoznavanjesa softverom i programiranjem.

Radni dan je počinjao u 13h ručkom da bi se posle intenzivno radilo na projektu. U 17hbilo je predavanje iz aktuelnih astronomskih tema. Nakon predavanja bila je večera u 19h, aonda nastavak rada u grupama do 05h ujutru. U toku programa bila su tri brifinga, na kojimasu grupe prezentovale svoja dostignuća. Sve prezentacije, predavanja i diskusije bile su naengleskom jeziku. Jedan dan je iskorišćen za odlazak na izlet na Učku, a naša grupa je imalai sastanak sa dobavljačima motora i PLC-a (Programmable Logical Controller) za opservato-riju u fabrici u Labinu. Evo koja smo predavanja slušali: Mistery of gravity (Slobodan Bosanac),God’s particle (Krešimir Kumerički), Spaceguard (Korado Korlević), Water (Nikola Biliškov),Tunguska event (Korado Korlević), Tehnološke civilizacije (Korado Korlević), Extrasolar pla-nets and systems (Mario Jurić), Genesis & Stardust (Jan Lyon).

Naša grupa je uradila dosta stvari: (1) sklop za daljinsko upravljanje (napravljen i pove-zan na motor za otvaranje kupole), (2) razvijeno upravljanje sklopom za okretanje kupole prekoparalelnog porta (3) napisan softver u Python programskom jeziku, kao dokaz tehnologije, (4)podignut Ubuntu server na koji je instaliran softver za čuvanje dokumentacije, softver za kont-rolu verzija programskih kodova (code version control), sistem za upravljanje sadržajem (con-tent management system) i softver za praćenje grešaka (bug tracker), (5) dokumentacija rada(DAGOR platform installation and configuration, Dome component module overview, Shelterdetail component model overview); šeme svih sklopova i šema logičkog upravljanja kupolom.

Rezultati su uspešno prezentovani na završnom brifingu pred svim učesnicima. Nakon završetka programa, ostao sam u Višnjanu još jedan dan da bih osetio atmosferu

boravka na opservatoriji u doba kada nema nikakvog programa u toku i da bih obišao Višnjani okolinu, posetivši Hrvatsko primorje (Poreč). Pri povratku sam ugodno ispraćen do železni-čke stanice u Pazinu od strane glavnog domaćina Korada Korlevića.

Iskustvo koje sam stekao na ovom programu mi je spojilo interesovanja za inženjerstvoi nauku u celinu koju je projekat koji sam radio zahtevao. Naučio sam dosta o osnovama elek-trotehnike i mašinstva i usavršio programerske sposobnosti. Takođe sam naučio da primetim idefinišem sukobe zahteva i mogućnosti koji se odnose na pojedinu mašinu ili uređaj i da impro-vizacijom rešavam probleme. Stekao sam divna prijateljstva, kako sa učesnicima škole, takoi sa rukovodiocima, koji su raspoloženi da mi izađu u susret u mojim budućim istraživanjima n

Slobodan Milovanović (Valjevo) sada je brucoš na Mašinskog fakulteta u Beogradu. Uspešnoje rukovodio Astronomskom grupom Društva istraživača u Valjevu, a na petničkim progra-mima učestvovao je mnogo (previše) puta.

ronomi ušnjanu

astvi

SlobodanMilovanović

28

ČETVRTU GODINU Istraživačka stanica Petnica organizuje međunarodniletnji kamp – Petnica International Science School. Iako su i svi ostaliletnji kampovi, njih oko 30, praktično međunarodni, jer nam polaznici

dolaze iz više susednih zemalja, ovaj program ili popularno PPII odlikuje sekompletnim radom na engleskom jeziku i okupljanjem učesnika iz mnogo

daljih zemalja i regiona.TOPLI JULSKI DANI bili su prilično inspirativno okruženje u kojem su se

polaznici relaksirali od naporne školske godine i imali dovoljno vremenada zabave “male sive ćelije“, kombinujući kvalitetna predavanja iz

metodologije naučnog rada i samostalne projekte sa druženjem i šetnjamapo okolnim valjevskim brdima, ali i da s vremena na vreme „urone misli“

u prijatnu vodu petnickih bazena. Provereno dobra kombinacija!U odnosu na prethodne godine sadržaj PPII-a je malo izmenjen, najviše sa

ciljem da se polaznicima pruži veća šansa da razviju svoje individualneistraživačke potencijale. Okosnica ovogodišnjeg kampa bili su: kreativnost,

maštovitost, timski rad i kritički rezon prema naučnim rezultatima,posebno prema u onim oblastima u kojima kompetentna javnost najčešće

ima neopravdano liberalan stav. OVO NIJE SLUČAJNO. Ranijih godina u razgovoru sa polaznicima, imalismo prilike da primetimo na koji način se shvatanje aktuelnih naučnih

dostignuća, bez obzira o kojoj se oblasti radi, menja i redefiniše uokruženju mladih ljudi iz raličitih zemalja, koji govore različitim jezicima i

koji poseduju različita predznanje. Iako se u formalnom smislu naukatemelji na veoma jasnim pravilima u cilju postizanja egzaktnosti i

korektnost, u pedagoškom smislu, mi smo bili pred posebnim izazovom.Ukazala se potreba za razvijanjem novog modela u radu. On podrazumeva

sagledavanja socijalnih, lingvističkih i kulturoloških aspekata edukacijesrednjoškolaca u cilju boljeg savladavanja. Razvili smo više

interdisciplinarnih radionica, akcentujući istraživanje u laboratoriji i naterenu kroz timski rad. Na ovaj način polaznike smo bliže upoznali sa

kritičko-logičkim mišljenjem u nauci. Učesnici su imali prilike da primenestečena znanja u različitim disciplinama i da samostalno osmisle i izvedu

naučno istraživanje, protumače i prezentuju dobijene rezultate.

II §§ Petnica22 Aleksandar Obradović

V. P

ecik

oza

KAMP JE POHAĐALO 12 TINEJDžERA iz Slovačke, Francuske,Izraela, Estonije, Rumunije i Crne Gore. Ni ove godine nijeizostao zanimljivi deo ovakvih okupljanja, predstavljanjezemalja. Polaznici su nas upoznali sa svojim dosadašnjimradom i interesovanjima kako u nauci, tako i izvan nje.NA KAMPU JE BILO VIŠE ZANIMLJIVIH PREDAVANJA. Ističemizlaganje dr Martina Kubalae, sa Prirodnomatematičkogfakulteta iz Češke koji je održao i veoma posećenuradionicu posvećenu problemima globalnog zagrevanja.Vežbe su uglavnom služile kao priprema za samostalni rad ibile su osmišljene tako da ukažu polaznicima na značajposmatranja, beleženja i analize podataka. Tokom seminararealizovani su i prezentovani samostalni projekti polaznika(vidi narednu stranu). UČESNICI KAMPA IMALI SU ZANIMLJIVU EKSKURZIJU doBeograda gde su se šetali centrom i Kalemegdanom, posetiliizložbu izuma Leonarda da Vinčija i izložbu skulptura izarheološkog nalazišta Lepenski Vir. MISLIMO DA JE I OVE GODINE SEMINAR ISPUNIO OČEKIVANJAi polaznika ali i saradnika i rokovodilaca. Polaznici supokazali izuzetnu spremnost za samostalan rad, i po prvi putotkad se realizuju međunarodni programi u Petnici svipolaznici su imali završeno istraživanje i izveštaj koji suprezentovali poslednjeg dana seminara. Komunikacija sapolaznicima se nastavlja i nakon završetka seminara.Razmenjujemo iskustva i ideje. Ove godine cilj nam je danastavimo i intenziviramo direktnu komunikaciju saorganizacijama koje se bave sličnim aktivnostima, kao i saonima koji su bili zainteresovani za petnički međunarodniprogram kako bismo narednih godina imali učesnika iz jošviše zemalja i kako bismo bolje upoznali iskustva uorganizaciji i sadržajima rada drugih sličnih kampova, nesamo u Evropi n

Međunarodni kamp Petnica International – PI 2008

[ internat ional camp]“I §§ Petnica”Since 2005, Petnica Center hosts theInternational Summer Science Camp.

During the summer of 2008, the PetnicaInternational Science School attracted anumber of participants and associates fromdifferent parts of Europe. Hot July daysprovided a pretty inspirational environmentfor the participants to relax from thestrenuous school year and to exercise their“little gray cells”, combining interestinglectures on scientific methodology andindividual research with enough leisure timeand walking tours through the surroundinghills. In comparison to previous years, the

program of this PPII camp was slightlychanged in order to give the participantsmore opportunities to present theirindividual ideas and research potentials.The main goals of the PPII were creativity,inventiveness, team work, and criticalassessment of scientific results. Based onextensive talks with participants of previouscamps, we sensed a need to improve theeducational profile of the camp whichconsiders all the social, linguistic andcultural aspects of high-school education inorder to achieve a better internalization ofknowledge and skills. Twelve participants from Slovakia, France,Israel, Estonia, Romania, and Montenegroparticipated in the 2008 PPII. They had theopportunity to attend several theoreticlectures including one about fluorescencegiven by our international guest, Dr MartinKubala from Pallacky University, CzechRepublic. Dr Kubala also held a livelydebate on global warming. As for thepractical part, the exercises served as apreparation for individual work – to showthe participants the significance ofobservation, collecting and analyzing data. The participants also had an opportunity toenjoy a field trip to Belgrade, where theyhad a walk through the historic center ofthe city. They visited the exhibition ofLeonardo Da Vinci’s inventions at theGallery of Niš Art Foundation, as well asthe exhibition of sculptures from famousLepenski Vir archaeological site at theGallery of the Serbian National Bank. As in previous years, the participants wereready to engage in individual work. In spiteof a very complex program, theysucceeded in finishing the written reportsand they presented the results of theirprojects at the end of the camp. We expectthat the following PPII summer camps willattract more and more students fromincreasing numbers of countries n

29

J. G

ledi

ć

J. G

ledi

ć

J. G

ledi

ć

J. G

ledi

ć

projekti na kojima su radiliučesnici PI 2008Peroxidase-antibody conjugate activity measuringExamination of antimicrobial activity of sage(Salvia Officinalis) leafsGroup InfluencesThe influence of False acacia coppices (Robiniapseudoacacia) on the forest undergrowthAntibacterial agents in lichensImpact of lead and nickel with E.Coli andStaphilococcus A.Calques in Languages of PI 2008 Participants Influence of Erytromicin on Staphylococcus aureusSimultaneous comparation of the antioxidativeproperties of carotenoids from different plantextractsHow pupils do their researches and projectsSimulation of the Two-Body ProblemInfluence of Writting System on Establishing theBasic Grammar of Unknown Languages

Petnica 2430

V. Pecikoza

U NIZU PODRINJSKO-VALJEVSKIH PLANINA (po M. Vasoviću) Medvednik jeiz daljine najmarkantniji svojom nesimetričnom siluetom koja se sa istoka

blago podiže do zaravni na sredini masiva, da bi se naglo obrušiostrmim krečnjačkim liticama na svom zapadnom kraju. Medvednik je

prema zapadu pretposlednja planina u najizdignutijem delu lancaPodrinjsko-valjevskih planina gde vrhovi prelaze 1200 metara visine

(Povlen – Jablanik – Medvednik – Bobija). Dalje prema zapadu lanacse blago spušta na ispod 1000 metara sve do Gučeva kod Loznice. Za

razliku od Povlena koji je prostrana planina, praktično kružne osnovesa 15-20 km u prečniku, bilo Medvednika je manje od 2 km dugačko,

tako da možemo reći da Medvednik predstavlja malu kompaktnuplaninu. Uistinu, radi se o delovima erozijom razbijene visoke površigde su fine razlike u mehaničkim osobinama stena, nagibu slojeva ilokalnoj hidrologiji uticale na sadašnju razuđenost ukupnog masiva.

MEDVEDNIK JE DOMINANTNO KREČNJAČKA PLANINA. U osnovi krečnjaka suškriljci, tako da na kontaktu ima dosta izdašnih izvora. Sam masiv jeprilično bezvodan, jer voda lako ponire u porozno tlo. U neposrednoj

blizini Medvednika ima što starih što aktivnih rudnika. U Rebelju je odantičkog vremena pa sve do prošlog veka vađen bakar a pominje se i

srebro, dok je Tisovik (između Medvednika i Bobije) bogat olovom,cinkom, baritom...

PLANINA JE PREKRIVENA BOGATIM BUKOVIM ŠUMAMA. Na padinama bukvase proređuje, pojavljuje se i veštački uveden bor, da bi se u nižim

delovima lako uočile kulturne površine pod zasadima maline i kupine,što ima značajnog dela u prihodu lokalnih farmera.

Severne padine Medvednika naslonjene su na sa istoka vrlo bliskuplaninu Jablanik i talasaste zaravni gornjeg sliva reke Jablanice

prekrivene šumom. HIDROLOŠKI, MEDVEDNIK PRIPADA SLIVU DRINE. Gotovo ceo masiv

Medvednika opasuje reka Zavojšnica koja izvire na jugoistočnimobroncima između Medvednika i Jablanika, da bi se odatle kretala prema

severu, postepeno skrećući ka zapadu i ka jugu bukvalnoopasujući planinu. Ispod jugozapadnih obronaka MedvednikaZavojšnica se uliva u reku Ljuboviđu koja teče dalje kaseverozapadu, obilazi masiv Orovičke planine i odatle tečeka jugozapadu prema Drini.SEVERNI OBRONCI MEDVEDNIKA SU NASELJENI. Stara sela poputRebelja, Sovača, Suvodanja i Drenajića su živa sa uočljivimrazvojem zahvaljujući sve intenzivnijoj poljoprivredi ali sveviše i turizmu. Kao najbliže nešto veće mesto na severu,Stave su preuzele aktivnu ulogu u organizovanju turističkihaktivnosti. Od kultura gaji se svašta po malo ali pažnja sesve više usmerava ka malini, kupini i voćarstvu, zatim kastočnim farmama, a slabije ka žitu, koje je uglavnomnamenjeno ishrani stoke.Do skoro je Medvednik bio saobraćajno prilično izolovan iteško pristupačan. Poslednjih nekoliko godina prošireni su iuređeni putevi od Suvodanja prema Ljuboviji i sa novogputa oko budućeg jezera od Mijača do planinarskog doma.Prvim putem se kolima lako dolazi do podnožja planine ireka Zavojšnice i Ljuboviđe, a drugim do planinskog bila isevernih padina. Južni obronci su teže pristupačni kolima itu je najbolje prići sa puta Debelo brdo – G. Košlje.Čitava planina je atraktivna za izletnički i rekreativni turizami sigurno je u toj oblasti čeka svetla budućnost. Problem ćesvakako predstavljati efikasna zaštita kvalitetne šume, vodei pejzaža, sprečavanje umnožavanja divljih majdanakamena i arhitekture neprimerene ambijentu. Dakle,nemojte oklevati – Medvednik je sjajno mesto za piknik akoveć nemate vremena da se organizujete za višednevni, usvakom slučaju krajnje zanimljiv i prijatan izlet n

22 Vigor Majić

reportaža

mmeeddvveeddnniikk

[expedit ion]mt MedvednikMt Medvednik is named for its silhouette in theform of a bear (Serbian: “medved” = bear). It isa prismatic 1240 m high, relatively small massifcovered by deep beech forests. Its westernslopes are sharp, almost vertical, exposing lightlimestone cliffs. The mountain is part of a rangeof Valjevo Mountains that spread almost 100 kmin an East-West direction south of the city ofValjevo. From time to time, Mt. Medvednik isvisited by various groups of young scientistsfrom Petnica curious to see or study itsinteresting natural formations, wildness, or theculture and history of its old villages. In a shortintroductory article the presents a general viewof the physical and social geography of Mt.Medvednik.

In another article, Vladimir Pecikoza, the Headof Petnica Center’s Department of Archaeology,describes a small expedition made ofparticipants of Petnica camps in Archaeology,Chemistry and Geology. Their goal was tosearch for remains of ancient mining on themountain. Mt. Medvednik is mentioned manytimes in historical documents because of themining of silver, copper, and gold. Close to itthere are some still active mines of antimony,lead, zinc, and barium. In July 2008, our studentteam carefully crossed mountain slopes andcreeks taking samples of water, pan sediments,and possible remains of ore slag as well asfoundation remnants of ancient building orconstruction works.On the following pages there is a selection ofphotos made during the expedition n

31Petnica 24

V. P

ecik

oza

A. M

arja

novi

ć

Iove godine, hrabra ekipa lovaca na mineralei tragove prvog rudarenja, pojačana ekipomvodonoša, vratila se ponovo na planinu Med-

vednik da nastavi svoja istraživanja. Nakonpodrobne analize prošlogodišnjih rezultata saterena u dolinama Male i Velike reke, ovogaputa odlučili smo da nastavak istraživanja us-merimo na reku Zavojšnicu. Kao što joj i samoime govori, tok Zavojšnice zavija od istočnihobronaka planine, pa prekonjene severne strane, da bise na zapadu ulila u rekuLjuboviđu, koja izvire ispodplanine Jablanik kod prevo-ja Debelo brdo da bi se ulilakod Ljubovije u Drinu.

Arheološka ekipa bila je u potrazi zarudnim mineralima, pre svega mineralimabakra, kao i najranijim tragovima rudarstva naovom prostoru. Detektovano je nekoliko poten-cijalnih tačaka na kojima se očekivalo prisu-stvo rude bakra, kao i mogući tragovi rudare-nja. Takođe, započeta planografija antičkogutvrđenja Kulina, na istočnim padinama pla-nine iznad gornjeg toka Zavojšnice, završenaje po planu, a urađeno je i detaljno rekogno-sciranje samog lokaliteta. U okviru ovogodiš-nje kampanje, staro seosko groblje u Rebelju,koje se nalazi iznad rudnika bakra u zaseokuVreoci i na kome smo detektovali nadgrobne

spomenike najvećim delom iz perioda oko 18.veka, detaljno je snimljeno i dokumentovano.Zbog svojih karakteristika, očekujemo da će unajskorije vreme, zahvaljući našem radu i blis-koj saradnji sa Zavodom za zaštitu spomenikaiz Valjeva, ovo mesto biti proglašeno za spo-menik kulture i adekvatno zaštićeno.

Geološka ekipa, pojačana timom hemi-čara, uzimala je uzorke vode i šliha (peščanog

taloga) na pojedinim tač-kama u toku Zavojšnice,njenim pritokama, kao i

okolnim izvorima. Cilj istraživa-nja bio je da se u šlihovskimuzorcima otkriju zrna mineralakoji sadrže teške metale pove-

zane sa rudarskom eksploatacijom, a da bi sekasnije uzvodno od mesta nalaza tragalo zamineralnim, tj. rudnim žilama. S druge strane,uzorci vode pokazuju kakav je kvalitet sameZavojšnice i izvora na ovom području. Analizeće pokazati da li su ove vode zagađene i kojisu neposredni uzroci toga.

Planiramo da nastavimo i sledeće godinesa ovakvim tipom višediscipliranog terenskogistraživanja kako bismo postepeno sklapali sla-galicu u kojoj se kriju odgovori na mnoga pitanjao istoriji ovog prostora. Biće to ne samo izazovza učenike i studente, već i za kolege profesi-onalce n

Vladimir Pecikoza oekspediciji tragom starihrudnika na Medvedniku

haj, ho, haj, ho

34

KADA SAM U PROŠLOM BROJU ZAVRŠAVAO TEKST o Školi fotografije uPetnici, upozorio sam Vas da ćete nas sresti na najneverovatnijim

mestima u društvu naših fotoaparata. U tom trenutku ni sam nisampomislio da će to mesto biti Petnička pećina. Kako smo već navikli,

posle prvih par probnih seminara poželeli smo da program fokusiramona određenu temu. Ideja je bila da obuhvat programa ostane isti ali da

se učesnici usmere ka svojevrsnom fotografskom istraživanju. Predlogaje bilo dosta, ali se ideja o Petničkoj pećini

nekako ušunjala među ostale ideje i uspela daosvoji simpatije. Moram priznati da sam u

početku bio veoma skeptičan i plašio sam se dapećina, kao fotografski istraživački objekat zbog

svojih teških elemenata, nije objekat na komevalja obučavati polaznike od kojih mnogi prvi put ozbiljno koriste svojefotoaparate. Ipak, prevagnula je želja da se oprobamo u nepoznatnoj iteškoj situaciji i na objektu koji nam je takoreći pod nosom. Odluka je

pala. Prohladnih novembarskih dana zakoračili smo u mračne enterijerePetničke pećine.

IDEJA NAM JE BILA DA POMOĆU FOTOAPARATA ISTRAžIMO SVET u i oko pećine.Nakon upoznavanja sa osnovnim fotografskim tehnikama i objektom koji

ćemo snimati, krenuli smo da snimamo prve fotografije kod pećinskogulaza. Hladno, kišovito i maglovito vreme pratilo nas je taj dan. Do tada

mnogo puta viđen enterijer, inače u večitom polumraku, dobija nafotografijama potpuno drugu dimenziju. Ušavši u makro, pred

objektivima biljni i životinjski svet Donje pećine počeo je sam od sebeda se otvara. Potom je na red došao gornji ulaz i Velika dvorana. Još

jači tonovi polusenki i kontrasta nisu nas omeli da do tada manjepoznate motive i život prenesemo na sliku. Poredeći prve rezultate sastarijim snimcima otkrili smo Petničku pećinu u do sada nepoznatomobliku. Tada donosimo novu hrabru odluku da

uđemo u potpuno mračne delove pećine iotkrijemo šta se tu može snimiti.

NARAVNO, ZA OVAKAV PODUHVAT TREBA DOSTAPRIPREME I TEHNIKE, ali kako je prepoznatljivi ton

naše škole da maksimalno improvizujemo iiskoristimo ono što imamo, odlučili smo se da

ipak pokušamo. Moram priznati da su mladipolaznici ostali pomalo zbunjeni, ali osećaj bliske

avanture nije zaobišao ni njih. Podelili smo se u tri ekipe,naouružani sa ono malo skromne tehnike koju smo imali i krenuli.Jedna grupa je fotografisala Dvoranu sa vigledima, druga Aždajinui treća Koncertnu dvoranu. Zanimljiv je bio način rada. Naime,pored aparata na stativu stajao je vođa ekipe koji je imao zadatakda nađe kadar i rukovodi svetlom koristeći ručni blic sa tog mesta.Ostatak ekipe rasuo se po ivicama kadra i strpljivo čekao da

blicevima baci svetlo u određeni kadar dokje aparat držao otvoreni zaslon. Ti tamo, tiovde, sad, pali, gotovo, idemo 10 sekundi –odjekivalo je pećinom. U tim trenucima kaoda je atmosfera iz Holivuda preneta uPetničku pećinu. Analizirajući kompletan

materijal sa prvog fotografskog istraživanja pećine rezultat je biosjajan. POČETNIČKI ELAN NAS JE DALJE POVUKAO i već narednog proleća(april 2008.) ponovo smo se vratili na isto mesto. Nova generacijamladih fotografa nastavila je istraživanja, ali kako se na jednommestu našlo dosta kreativnih ljudi, eto i nove ideje! Ovoga puta ciljnam je bio da snimimo donji ulaz pećine u noćnom ambijentu.Hladna aprilska noć i visoka vlažnost koja je vidno izbijala izpećine, nisu nas omeli u nameri. DOBRI REZULTATI NE IDU BEZ DOBROG TIMA. Pored stalnih fotografskihmajstora (Dušan Jovanović, Miroslav Jeremić, Milan Marković,Milan Živković) koji se rado odazivaju na ovaj naš neuobičajnifotografski putopis, ovoga puta pridružili su nam se RankaHrvaćanin i Miljan Nedeljković, dok časopis za kulturu fotografijeRefoto i dalje prati naš rad. NA KRAJU, MALO HVALE NIJE NA ODMET. Bližimo se i jubileju – Petoj

Školi primenjene fotografije. Priprema se imala stalna izložba radova učesnika kojaće, nema sumnje, privući mnoge novekandidate ali i nove ideje.Pratite nas i dalje. Danas u Petničkojpećini, a sutra.... ko zna. Pazite:Snima se! n

petnička škola primenjenefotografije nametnula se

kao novi programskistandard

22 Vladimir Pecikoza

V.Pecikoza

pećinau fokusu

P. V

ukoj

čić

Sin

iša

Jova

novi

ć

Milo

š M

arja

novi

ćM

ilica

Mar

kovi

ć

Milo

š S

avić

[photographers]a smile, pleaseThe Petnica Science Center is continuing withits relatively new program – specialworkshops in Photography. Under the name“School of Applied Photography”, these five-day long workshops are open for secondary-school students, aged 17-19, who have takenpart in regular Petnica science camps andwho have a strong interest in photography. The main reason for organizing such atraining program is the fact that photographyis an extremely important tool in manyscientific fields – from archaeology andastronomy, to geo-sciences, life-sciences,technology, history, etc. Of course, you cannotbecome a skilled and good photographer ifyou only have a good camera and readprinted instructions. Every specific area ofphotography has its special requirements,techniques, and tricks. The contents of each of the two workshops(April and November 2008) covered a broadscope of different applications of documentaryphotography, but the main topic was thePetnica Cave. Participants had an opportunityto practice macro photography, as well aslandscape photography. Both digital and film-based photography was covered, in color andblack-and-white technology. Young participantsexperienced what it really means to spendhours in a dark wet space trying to find thebest possible image of rare insects or a sunray passing through a small rupture in thecave walls. Cave photography combinesvarious skills and tools. Working with naturallight with very long exposures or with artificiallight sources in irregular space is a greatexperience.At the end of each workshop, participants andguest professionals together studied andcommented the recorded material and made aselection of the most interesting andsuccessful photos which were presented as aspecial exhibition. In any case, the participants were extremelysatisfied. On these pages you can see some of theartwork that resultet from this workshop n

Petnica 2435

Petnica 2436

ASTRONOMIJA JE NAUKA KOJA SE U DOMAĆIM ŠKOLAMA NE IZUČAVA KAO POSEBAN PREDMET, većse samo neki njeni delići provlače kroz nastavu geografije i fizike. Kao samostalan predmet

pojavljuje se tek u četvrtom razredu specijalizovanog matematičkog smera gimnazije, dok se uokviru fizike za četvrti razred prirodno-matematičkog smera izučava sa jednim časom nedeljno.

Zbog toga svi učenici koji se prijavljuju na petnički program astronomije manje ili višezahtevaju dodatnu obuku, što nije slučaj u oblastima gde postoje tradicionalni školski predmeti

(fizika, hemija, biologija i sl.). PROGRAM ASTRONOMIJE ISTRAžIVAČKE STANICE PETNICA je strukturno podeljen u dva segmenta.Prvi segment čine seminari namenjeni učenicima koji su prvi put polaznici programa astronomije

(tzv. ASTRONOMIJA 1 – AST1), dok drugi segment čine seminari namenjeni polaznicima koji suranijih godina prošli kroz program astronomije (ASTRONOMIJA 2 – AST2).Tokom jedne godine

organizuju se četiri sezonska seminara (zimski, prolećni, letnji i jesenji). Zimski i jesenjiseminari su teorijske prirode, prolećni je metodološki, dok je letnji vežbovni (za AST1), odnosno

seminar na kojem se realizuju samostalni projekti (za AST2).ZIMSKI SEMINAR astronomije za polaznike koji su prvi put na Programu

astronomije, realizuje se kao uvodni kurs astronomije. Pošto ovipolaznici imaju različite nivoe predznanja kao i segmentarno poznavanjeastronomije, ovaj kurs je zamišljen tako da ih provede kroz sve značajneoblasti kojima se astronomska nauka bavi. Veoma je važno da polaznici,

pored toga što će naučiti nove stvari, povežu ovo znanje sa znanjem koje su stekli iz školskihpredmeta, ali i da popune praznine u već postojećem znanju o astronomiji koje su stekli sami. Sa

druge strane, veoma je važno da polaznici steknu pravu sliku o astronomiji kao nauci u svoj svojojkompleksnosti, a ne samo na nivou popularnih tekstova iz medija. Neke od tema koje se redovno

obrađuju su: Sunčev sistem, Zvezdani spektri, Sunce i aktivnost Sunca, Evolucija zvezda,Klasična kosmologija i standardni model Velikog praska, Zvezdani sistemi, Nebeska mehanika...;

a tu su i: Uvod u matematičku analizu, Programski jezik C, Uvod u verovatnoću i statistiku...DRUGI SEGMENT ZIMSKIH SEMINARA za AST1 je samostalni rad

polaznika. Njegov cilj je da se polaznici upoznaju sa načinom rada saliteraturom, izradom izveštaja/seminarskog rada, kao i radom sa

referencama na stranim jezicima. A tu je i pripremanje prezentacije inastup pred grupom. Polaznici, dakle, dobiju dva zadatka za samostalni

rad. Prvi zadatak sadrži pojmove iz astronomije za koje polazniksamostalno u biblioteci i na Internetu treba da pronađe objašnjenja i da ih

obrazloži u sažetom pisanom obliku. Drugi zadatak podrazumeva rad ugrupi na prevodu nekog članka iz „Sky and Telescope” ili “Astronomy”,

pri čemu je taj članak samo osnovna literature za određenu temu. Polaznicina kraju prezentuju ovu temu usmeno pred celom grupom uz pomoć

Power Point prezentacije koju su izradili i, naravno, odgovaraju na pitanja.TREĆI SEGMENT ZIMSKOG SEMINARA za “novajlije” je praktična

astronomija. Ovo podrazumeva osnovnu obuku za snalaženje na noćnom

nebu i rad sa teleskopom.ZIMSKI SEMINAR ZA STARIJE POLAZNIKE (AST2) oblikovan je kaoteorijski seminar tokom kojeg se polaznici upoznaju sa primerimakonkretnih naučnih istraživanja i sa osnovnim alatima koji će imbiti od pomoći u izradi samostalnih projekata. Predavači, iskusninaučni radnici, na ovom seminaru prikazuju svoje istraživačkeprograme i metode koje koriste u tim istraživanjima. Pored toga,analiziraju se i zanimljiva astronomska posmatranja i istraživanja usvetu. Obrađuju se i osnovni matematički i programerski alati kojeće neminovno primenjivati u radu na svojim projektima. ONO ŠTO JE NAJVAžNIJI SEGMENT ovog seminara, jeste definisanjetema za samostalne projekte na kojima će polaznici tokom godineraditi. Zbog toga se dosta vremena posvećuje razgovoru sa polaz-nicima u vezi sa temama i metodama rada na projektima. Sva

predavanja se dizajniraju tako da pomognu polaz-nicima u izboru onoga što će samostalno raditi.PROLEĆNI SEMINARI predstavljaju logičanteorijski nastavak zimskih seminara na putu kasamostalnom radu polaznika na svojim izabranim

temama. Prolećni seminar za AST1 je postavljen tako da sepolaznici pre svega upoznaju sa osnovama obrade rezultatamerenja, posmatračkim metodama i pisanjem izveštaja i naučnihradova. Pored toga, polaznici realizuju nekoliko virtuelnih vežbi(Clea vežbe – http://www3.gettysburg.edu/~marschal/clea/CLEAhome.html) koje predstavljajuvizuelnu i suštinsku simulaciju pravih posmatranja. Njihovom

realizacijom polaznici upoznaju različite mehaniz-me koji stoje iza određenih astronomskih fenomenaali se takođe i „igraju“ sa realnim podacimadobijenim sa vrhunskih svetskih instrumenata. Ovoim omogućava da se prvi put upoznaju sa obradomrealnih astronomskih posmatranja, ali ih postepenoi uvodi u svet naučnog metoda i naučnog rada.Pored toga, svako vedro veče se koristi teleskopom.Za razliku od zimskih seminara, na kojima su oniuglavnom bili pasivni posmatrači upotrebeteleskopa, na prolećnom seminaru polaznicisamostalno koriste teleskope. Na taj način prolaze ikroz mnoge probleme koji mogu nastati u upotrebiprofesionalnih instrumenata ...

astronomija u petnici jerezultat preko dve decenijepažljivog razvoja i smelih

inicijativa

pogledu nebo

ppeettnnii~~kkii pprrooggrraammii:: aassttrroonnoommii

22 Nikola Božić

N.

Bož

ić

[astronomy]how to becomean astronomerPetnica’s Department of astronomy has a 2 yeareducational program with two separated groupsof student. The first group is students that areattending the Astronomy program in Petnica forthe first time. They have fundamental courses inastronomy, astronomical methods, and practicalwork with instruments… The second group isstudents that have already been through theAstronomy program in Petnica. They work ontheir own research project. During the year thereare 4 camps for both groups of students. Winter Camps. For students who are for the firsttime at the astronomy program (AST1), winterastronomy camp is organized as an introductionto astronomy. Since these students have differentlevels of knowledge, this camp is designed tointroduce them to all the important disciplinesrelated to astronomy. Winter camp for olderstudents (AST2) is designed as a theoreticalseminar during which the students get familiarwith concrete examples of scientific research,and they also work on developing their individualprojects. Spring camps are primary designed foreducation in the field of methodology, and forstudents to learn the basis of analyzing results ofmeasurements and writing reports and scientificpapers.Summer Camps. The character of the summercamp for AST1 is practical. During 2 weeksstudents have to realize 10 practical exercises.The final output of every exercise is writing areport, which represents a reduced type ofscientific paper. The summer camp for AST2 isthe crown of a two year circle of astronomicaleducation in the Petnica Science Center. Thestudents should have enough knowledge andskills for independent astronomical observationsand research. During this 2 weeks camp,participants do their own projects under thesupervision of their mentors Autumn camps are full of lectures on popularand important topics and ongoing astronomicalevents. The idea is to present to the students themost interesting and latest discoveries inastronomy and related sciences. AST2 studentsshould finish their scientific papers with theirprojects results and prepare them for the annualconference at the end of the year. PSC has a very rich regional and internationalcooperation with astronomical institutions allaround the world. We have regular exchangeprograms for students with similar institutions inGermany, Israel, Croatia… We have theopportunity to use a few telescopes in Australiaand the USA, remotely. Also it is very common toorganize tele-conferences using the internet, forour distance lecturers from a very large numberof Petnica alumni.Peer education (youth associates are onlyslightly older than students), informal methods ofwork (everyone works as much as he thinks isnecessary), free communication (no fear ofauthority and participation in the discussion),independence in work (students choose whatthey want to work on and the way they want to doit), accessibility of literature, the opportunity forverification of results, all these are some of theimportant characteristics of PSC education. Wecan say that the PSC has formed its own "school"of astronomical education for young people n

37

PROLEĆNI SEMINAR ZA “STARIJE” POLAZNIKE je pripremaza rad na samostalnim projektima. Na seminaru se radina razradi metoda koje će koristiti u istraživačkim pro-jektima. Organizuju se i predavanja vezana za matema-tički aparat i programerske pakete koje će koristiti. LETNJI SEMINARI ZA AST1 SU VEžBOVNOG TIPA. Glav-nina rada su vežbe — pet praktičnih i pet teorijskih(posmatranja drugih posmatrača). Ideja je da se tokomovog seminara polaznici maksimalno osamostale u radu,da nauče da definišu potrebe i zahteve, analiziraju teku-će probleme i, tek nakon toga, da se obrate svom mentoruza pomoć. Posle svake urađene vežbe piše se izveštaj uformi redukovane verzije naučnog rada. Izveštaji se pre-gledaju i vraćaju na doradu sve dok ne dostignu odgo-varajući nivo. Evo i primera praktičnih vežbi: Određi-vanje ubrzanja Zemljine teže, Merenje geografske širinegnomonom, Termalni šum CCD kamere, Određivanjeatmosferske ekstinkcije. Takođe tu su i neke od teorij-skih vežbi: Određivanje perioda rotacije Jupiterovihsatelita, Energija Sunca, Nastanak elemenata, RotacijaSunca, Astrometrija asteroida. Vežbe su takve da pola-znici kroz svaku od njih nauče nešto novo o nekoj astro-nomskoj pojavi ili nekom mehanizmu ili procesu. Pri-menjujući znanja stečena na prolećnom seminaru uvezi sa obradom rezultata merenja, programiranjem ipisanjem izveštaja, polaznici zaokružuju svoju pripre-mu za konkretan istraživački rad.

LETNJI PROGRAM ZA „STARIJE“ POLAZNIKE (AST2)je fokus dvogodišnjeg ciklusa astronomske edukacije uIstraživačkoj stanici Petnica. Na ovom seminaru učest-vuju samo polaznici koji su najmanje jednu godinu pro-veli na programu astronomije stekli dovoljno znanja iveštine za samostalna astronomska posmatranja i istra-živanja; polaznici koji su prošli sve stepene selekcije iimali priliku da pronađu oblast i temu koja ih interesujei kojom bi se bavili.

Letnji program je u formi istraživačkog kampa gdepolaznici u saradnji sa svojim mentorima rade na reali-zaciji svojih prethodno razrađenih projekata – posma-traju i obrađuju posmatranja, programiraju i simulirajupojave, postavljaju nove modele, analiziraju posmatra-nja drugih na vrhunskim svetskim instrumentima.Redovno se organizuju sastanci gde se raspravlja o

trenutnom stanju projekata kako bi međusobno mogli dauporede svoj napredak. Svoje vreme polaznici organizujusamostalno i po svojoj želji, a stručni tim je uvek tu naraspolaganju da im pomogne. Na kraju seminara se oče-kuje da polaznici imaju prve verzije svojih radova. Čakiako projekat nije doneo konkretne rezultate, od polaz-nika se očekuje da u izveštaju istakne i analizira prob-leme, ponudi objašnjenja i predloži rešenja.

JESENJI SEMINARI SU TEORIJSKE PRIRODE i na njimase organizuju predavanja sa fronta nauke. Ideja je da sepolaznicima predoči šta su to najzanimljivija i najnovi-ja otkrića i modele u astronomiji i srodnim naukama.

Ova dva seminara se ne razlikuju za AST1 i AST2,ali se organizuju razdvojeno, kako zbog različitog nivoapredznanja, tako i zbog specifičnih ostalih aktivnostina seminaru. Na seminaru za grupu AST1 organizuju serazgovori o radu u narednim godinama, idejama i predlo-zima tema i projekata i sl. Na seminaru za AST2 grupudovršavaju se pisani radovi do sitnih detalja. Radovi kojisu veoma dobri se šalju prvo na recenziju, a zatim iprijavljuju za petničku godišnju konferenciju „Korak unauku“ koja se organizuje u Stanici krajem godine.Radovi koji učestvuju na Konferenciji se kasniještampaju u Zborniku radova „Petničke sveske“.

Veoma je važan rad u vreme između seminarakako bi se održao kontinuitet edukacije. Upravo zbogtoga se za komunikaciju sa polaznicima koriste mailingliste, forumi i sajt www.ispast.net. Između seminarapolaznici imaju različite zanimljive zadatke: da prona-đu i opišu neki zanimljiv astronomski Internet sajt, daopišu neki astronomski instrument, da urade prezenta-ciju neke aktuelne astronomske teme. Često se ovi zadacirealizuju u grupama, kako bi se i komunikacija izmeđupolaznika osnažila i oni naučili timskom radu.

Istraživačka stanica ima veoma dobru saradnju saAstronomskom opservatorijom u Beogradu, Katedromza astronomiju Matematičkog fakulteta u Beogradu, De-partmanom za fiziku PMF u Novom Sadu, Institutomza fiziku u Zemunu, PMF u Nišu i Kragujevcu. Prekosvojih bivših polaznika, a sada mlađih i stručnih sarad-nika, Petnica ostvaruje odličnu saradnju sa desetinamanaučnih institucija iz celog sveta, koje su sada mestanjihovog usavršavanja ili profesionalnog angažmana.Veoma plodnu saradnju ISP ima i sa amaterskim druš-tvima u našoj zemlji i uzima učešće u svim aktivno-stima na polju popularizacije astronomije i nauke uopšte.Upravo će tako biti i tokom 2009. godine – Međuna-rodne godine astronomije.

***Astronomija kao atraktivna i interesantna oblast

našla je plodno tle u Istraživačkoj stanici Petnica. Meha-nizam dvogodišnjeg rada sa polaznicima se pokazaoveoma dobrim. Na taj način se nadoknađuje nedostatakškolskog obrazovanja iz ove nauke, a uspeva se i sarazvijanjem samostalnosti u radu. Rezultat je veliki brojkvalitetnih radova polaznika, među kojima se neki obja-vljuju i u domaćim i u međunarodnim stručnim časopi-sima. Ipak, najvažnije je da svake godine oko 50 sred-njoškolaca dobije kvalitetno i savremeno astronomskoobrazovanje.

Deo njih, motivisani radom u Petnici, aktivno seuključuje u rad postojećih lokalnih astronomskih dru-štava ili pokreću nova. Na ovaj način petnički programastronomije je značajno doprineo širenju amaterskeastronomije u Srbiji.

Kako je Istraživačka stanica Petnice praktično jedinomesto gde srednjoškolci mogu dobiti ozbiljno i celo-vito astronomsko obrazovanje i priliku da se bave samo-stalnim istraživačkim radom, ne treba da čudi što velikiprocenat uspešnih studenata astronomije, astrofizike isrodnih nauka upravo čine bivši polaznici Petnice n

N.

Bož

ićN

. M

arko

vić

Petnica 2438

U PERIODU IZMEĐU DVA BROJA NAŠEG GODIŠNJAKA održali smo dveKonferencije polaznika petničkih programa „Korak u nauku“. Obekonferencije su donele i neke nove prateće programske aktivnosti.

ŠESTA PO REDU GODIŠNJA KONFERENCIJA održana je od 6. do 9. decembra2007. godine, i po prvi put smo se suočili sa problemom ograničenih

kapaciteta za smeštaj. Naime za konferenciju se prijavilo 108 polaznika sa 73rada iz svih 15 oblasti kojima se u Petnici bavimo. Zbog toga je Organizacioni

odbor Konferencije, u sastavu Srđan Verbić, BranislavSavić, Danica Pajović, Aleksandar Obradović, MirjanaMandić i Nikola Božić, odlučio da se pozovu svi autori

radova prihvaćenih za usmeno izlaganje i prvi autorradova prihvaćenih za poster prezentacije. Pored

“domaćih” polaznika učesnici petničkog međunarodnogprograma Petnica International Mart Kose i Eva Edovald

iz Estonije su u formi poster prezentacije predstavilirezultate svog projekta realizovanog u Petnici tokom

letnjeg međunarodnog kampa.ZAHVALJUJUĆI SJAJNOM GESTU SANU, Stanica je dobila

najreprezentativniji prostor u Beogradu – Galeriju SANUu Knez Mihailovoj ulici gde je od 12. do 18. decembra

2007. godine predstavljena kombinovana izložbapovodom 25 godina rada Stanice, kao i radovi svih

učesnika Konferencije. Rezultati ove izložbe su takvi dasmo odmah po njenom zatvaranju znali da će ona morati

postati tradicija. Toliki broj bivših polaznika, mlađih istručnih saradnika, i prijatelja Petnice je prisustvovalootvaranju i obišlo izložbu tokom njenog trajanja da se

takav zaključak nametao.ŠESTU KONFERENCIJU je u Petnici otvorila dr DragicaTrivić, pomoćnik ministra nauke, a o prvih 25 godina

rada Stanice su govorili Vigor Majić, direktor ISP i SrđanVerbić, predsednik Organizacionog odbora Konferencije.Na ceremoniji otvaranja Izložbe u Beogradu su govorili

ministarka nauke dr Ana Pešikan, predsednik Srpskeakademije nauka i umetnosti akademik dr Nikola Hajdin,predstavnici Telenor Fondacije kao partnera Stanice kojidugoročno podržava njen rad i direktor Stanice. Podršku

Istraživačkoj stanici dao je i predsednik Srbije BorisTadić koji je posetio izložbu.

ZNAJUĆI DA NAS ZA NAREDNU KONFERENCIJU, sedmu poredu, očekuje još veći broj prijavljenih učesnika, a kakoučesnici ne bi morali spavati na smenu, odmah je donetaodluka da se po jednom prihvaćenom radu pozove jedanautor na samu Konferenciju. Ovoga puta termin je biomalo ranije, od 27. do 30. novembra 2008. godine, pa su izbog toga, a i zbog izložbe koja će uslediti u Beogradu

nakon Konferencije polaznici jošintenzivnije morali da rade posle jesenjihseminara kako bi na vreme i kvalitetnopripremili svoje radove. Za Konferenciji jeprihvaćeno 65 radova sa preko 110 autora. Konferenciju je otvorio Božidar Đelić,potpredsednik Vlade Srbije i ministar zanauku i tehnološki razvoj, i tom prilikompohvalio ovakav rad sa mladima i izrazioželju da pomogne u nastavku gradnjezapočete zgrade.ORGANIZACIONI ODBOR je za ovukonferenciju pripremio jednu novinu. Sviučesnici su imali priliku da usmenopredstave svoje rezultate. Oni koji suizabrani da svoj rad predstave u formiusmene prezentacije imali su priliku da uslušaonici pred publikom prezentuju svojerezultate tokom 15 minuta. Oni koji suizabrani za poster prezentacije, svojerezultate su predstavili u trajanju od 3minuta. Pokazalo se da je ovaj načinprezentovanja doprineo boljemrazumevanju postera i opštoj atmosferinaučne diskusije.Izložba radova učesnika sedmeKonferencije biće održana od 25. februarado 6. marta 2009. u novoj zgradi Narodnebanke Srbije na trgu Slavija u Beogradu n

KKoorraakk uu nnaauukkuu6&7

Organizaciju konferencije “Koraku nauku” u 2007. i 2008. godinipomogli su:

Ministarstvo nauke SrbijeTelenor FondacijaŠvajcarska Agencija zameđunarodnu saradnju SDCMinistarstvo omladine i sportaMinistarstvo za životnusredinu i prostorno planiranje

22 Nikola Božić

Petnica 24

[annual conference]a step into scienceThe Petnica Student Conference is the finalevent in a series of nearly a hundred seminars,camps, and training courses that is each yearprepared by the Petnica Center. Heresecondary-school students present the resultsof their research projects. Such events arequite rare, not only in Serbia, but anywhere inthe world, especially keeping in mind that abroad spectrum of disciplines are covered,including not just natural sciences, but alsoenvironmental science, engineering, medicalsciences, and humanities. It is the climax of theyear-long work of 700 secondary-schoolstudents, 400 senior associates and professionalscientists, 120 junior associates, and the entirestaff of the Petnica Center. The selection criteria for the Conference is verysimple – presented results should have aresearch character and the paper should bewritten correctly. The number of participants islimited by the capacity of the Petnica Center’sdormitory. The main idea of this manifestation is to enablePSC’s students to master those segments ofresearch work that usually come at the end ofthe entire training process – first of all it iswriting a correct paper report and after thatgiving an effective oral presentation. Otherimportant factors are the technical preparation ofthe paper with all the elements of a professionalscience article and designing of a good poster. The Sixth Conference was held in December of2007 with 73 science projects prepared by108 students (see some titles on page 41).After three days in Petnica where participantsgave oral and poster presentations, an effectiveexhibition of student posters was opened in theprestigious Gallery of the Serbian Academy ofSciences and Arts in the very center ofBelgrade. The opening speech was given by thePresident of the Academy, Dr Nikola Hajdin,and Serbian Minister of Science, Dr AnaPešikan. On this page you can see theatmosphere of this exhibition which was visitedby more than 8,000 people. The next conference was held in November2008 with 65 papers prepared by 110 youngauthors. The new element was that each authorhad the opportunity to give a short oralpresentation. The Conference was opened byDeputy Prime Minister of Serbia and Minister ofScience and Technological Development, Mr.Božidar Djelić and Director of SDC (SwissAgency for Development) in Belgrade, Mr.Olivier Bovet. The Conference will also have its“after-event” in similar form as in 2007, this timeit will be in February 2009 in the Gallery of theNational Bank of Serbia where the participantswill have a chance to present their posters tothousands of visitors including hundreds ofPetnica Center’s lecturers, university professorsand professional scientists from Belgrade. Sometitles of student papers can be found on p. 43. The Conference is the crown of all theintensive annual activities and severalcomplementary courses and science camps. Itdemonstrates the unique Petnica model ofextracurricular activities, which aims to define aflexible, yet consistent and relevant, scientificapproach that can be applied to various differentfields of science n

39

ORGANIZACIONIODBORSrđan Verbić

pregled radova i zlobni komentariBranislav Savić

kasapljenje radova i montaža panoaNikola Božić

gledanje na sat i uterivanje učesnikaDušica Božović

savetodavni poslovi, lektura i relaxNemanja Đorđević

briga o svemu i rame za plakanje

NAUČNI ODBORKONFERENCIJEdr Ivan Aničin, predsednik

dr Ivana Dragićevićmr Vlado Đukanovićmr Vladan Jovanovićdr Dragan Manojlovićdr Slobodan Markovićdr Dragan Mašulovićmr Vojislava Protićmr Andrej Starovićmr Oliver Tošković

iz knjige utisaka:

Najlepša izložba uBeogradu ovih dana!

Oduševljen samizložbom o Petničkomcentru u kojem se gajinauka, odlučnost,upornost i znanje novihgeneracija.

Gledam ove lepotePetnice, ovo druženje...Prijavila sam se i jedvačekam odgovor.Primajte me!

Kao bivši polaznik ibudući saradnik mogusamo da kažem: “VelikoHvala Petnici na svemušto mi je pružila!”

Bravo Petnice! Samonapred! Ovo je tek prvih25 godina.

fotografije na obe strane:Nataša Marković

Petnica 2440

konferencija

USMENA IZLAGANJANevena Andrić, Marko Perišić: Petrografske karakteristike stenapadina ŽeželjaStefan Glavonjić, Mihailo Mučibabić: Predstave na keltskom novcu sašire teritorije grada BeogradaBojan Kološnjaji: Određivanje osnovnih astrofizičkih parametaraotvorenog jata M41 (II)Milena Milenković: Neolitska plastika sa lokaliteta Crkvine – Mali BorakJovana Milić, Dušan Kolarski: Ispitivanje uticaja ultrazvuka nakarakteristike evolucije Briggs-Rauscher oscilatornog sistema ufunkciji temperature i koncentracije IO3- jonaDragomir Milovanović, Arpad Kiralj, Marina Arnaut: Ispitivanje antimu-tagenog dejstva infuza od nevena, bokvice i koprive testomsomatskih mutacija i rekombinacijaVanja Miljković: Karakteristike jezika chataFilip Nenadić, Ognjen Apić: Uticaj međusobne udaljenosti izmeđustubića grafikona na čitljivost stubičastih grafikonaVladimir Prokopović: Ispitivanje superoksid dismutazne i antibakte-rijske aktivnosti kompleksa bacitracina sa prelaznim metalimaDimitrije Radojević: Segregacija mase u dvokomponentnim zbijenimzvezdanim jatimaIvan Razumenić: Lokalizacija izvora zvuka TDOA metodom u ravniBiljana Ristić: Svadbena leksika na području svrljiško-zaplanjskoggovornog tipa prizrensko-timočkog dijalektaGoran Tomić, Jelena Vaslić: Ispitivanje inhibicije aktivnosti butiril-holinesteraze ekstraktima štavelja, medunike, kupine i vrbičiceAleksandar Trokicić, Nikola Milosavljević: Odredjivanje granicaRamzejevih brojeva metodom slučajnih grafova.

POSTER PREZENTACIJEAleksandra Alorić: Uticaj topologije mreže na razvoj kooperativnostiAna Anastasijević: Merenje horizontalnog profila snage zvučnika unelaboratorijskim uslovimaAndreja Baljozović: Interspecijsko predatorstvo među larvamavilinih konjica (Insecta: Odonata) u Petničkom jezeruMiloš Baljozović: Uticaj ultrazvuka na ponašanje bakarne elektrodepri elektrohemijskom dobijanju vodonika i kiseonikaMiodrag Basić: Merenje temperature vazduha pomoću ultrazvukaDunja Begović, Bojana Ristić: Grafičke modifikacije reči na četu i forumuNikola Bogdanović, Srđan Radak: Uticaj otpadnih voda i deponija nakvalitet vode reke BeliceJovana Bogojević, Jelena Bogojević: Optimizacija postupkahromatografskog odvajanja kompleksa Cu(II) sa Šifovim bazama uuslovima hromatografije na tankom sloju (TLC)Ivana Cvijović, Tamara Radaković: Ispitivanje strukture u raspodelizemaljskih sudarnih krateraRobert Čordaš: CallTheTuxĐorđe Đorović: Odloženi uticaj perinatalnog stresa na aktivnostacetilholinesteraze u mozgu pacovaĐorđe Đurđević, Ilija Ivanović: Nadgrobni spomenici sa nestalenekropole u okviru petničke crkveTatjana Filipić, Efterpi Đukić: Аnaliza lula sa lokaliteta Šabačka tvrđavaIvan Grahek, Ljubica Jovanović, Stefan Žunac: Dostupnost vizuelnihinformacija i anizotropija opaženog prostoraSonja Horvat: Prilog poznavanju diverziteta biljnih zolja (Symphyta,Hymenoptera) okoline ValjevaIlija Jacanović: Ispitivanje osnovnih hidro-hemijskih karakteristikavode bušotine ML-1Željko Janićijević, Aleksandar Pantelić: Ispitivanje reakcijedegradacije kvercetina u vodenim sredinamaIva Janjić: Uticaj propolisa i njegovih aktivnih sastojaka na rast irazmnožavanje Gram-pozitivnih i Gram-negativnih bakterijaRada Jeremić, Irena Slijepčević: Ispitivanje inhibitornog efektaformaldehida na koroziju gvožđaMinja Jovanović: Ispitivanje inhibicije procesa lipidne peroksidacijeekstraktima kupine (Rubus fruticosus), ambrozije (Ambrosiaartemisiiofolia), medunike (Filipendula ulmaria), vrbičice(Filipendula ulmaria) i štavelja (Rumex obtusifolius)

Miloš Košprdić: Načini građenja množine imenica druge deklinacijekoje se proširuju infiksom –tAniko Kovač: Upotreba srpskog jezika kod mađarsko-srpskihbilingvala: analiza grešaka u pismenim radovima učenikaGordana Krstić: Uticaj ultrazvuka na aktivnost β - proteazeizolovane iz deterdženataTamara Marić, Bogdan Danić: Estetska dimenzija optičkih iluzijaJelena Marković: Samoorganizovana kritičnost u otvorenomsistemu saobraćajaMilan Marković, Saška Cvijanović: Kulturno-hronološko opredeljenjegvozdenodopskog tumula sa lokaliteta SavinacVladan Martinović: Uticaj miricetina i kampferola na aktivnostenzima glutation reduktazeMilica Milić: Trubači kao “nacionalni brend”: analiza proizvodnjeelemenata kulturnog kapitala među valjevskim gimnazijalcimaMarko Milojević: Dobijanje biodizela od korišćenog jestivog ulja,ispitivanje njegovih osnovnih karakteristika i uporedno ispitivanjeosnovnih karakteristika smeše bio-dizela i konvencionalnog dizelau različitim odnosimaMarija Minić, Dušan Milanović, Nina Vukelić: Uticaj emocionalnosti iosetljivosti kože na golicljivostMarina Mladenović: Promena hemijskog sastava vode jezera BukuljaAleksandar Nikolić: Eksploatacija buffer overflow-a na x86_64 LinuxplatformiSrđan Nikolovski: Uticaj konteksta grupe na ocenjivanje znanjaSara Novaković, Nađa Parandilović: Odlike srpskih hrematonima ufunkciji reklameErna Oklapi, Sanela Numanović: Hamingov kod kao savršen kodNikola Otašević, Miroslav Bogdanović: Konstrukcija ultrazvučnogsonara i testiranje njegovog rada u različitim uslovimaJelena Pajović, Martin Jovanović: Dobijanje i ispitivanje osobinamikrosočiva u sloju želatinaVladimir Paunović: Ispitivanje uticaja Co2+ i Ni2+ jona naelektrolitički indukovanu polimerizaciju akril-amidaTamara Pavlović: Episkopska crkva na lokalitetu BrangovićJovana Pejović: Uticaj muzike na uspešnost rezonovanjaIvana Petrović: Karakterizacija prirodnih izolata bakterija mlečne kiselineJovana Plavša, Jelena Đokić: Ocena kvaliteta vode Petničkog jezerana osnovu sastava fitoplanktonske zajedniceTeodora Radišić, Nina Moldvai: Staklo i staklene posude sa lokalitetaŠabačka tvrđavaKristina Savić: Pritisak faznog prelaza u planetama Jupiterovog tipaVedrana Savić, Sara Rat: Uticaj ultrazvuka na klijanje semena pšeniceSelena Simić: Uticaj konteksta na pamćenje reklamaStefan Stanimirović, Mladen Pantić: Kombinatorni identiteti izvedeniFibonačijevim i Katalanovim matricamaDanica Stevanović: Analiza kamenih predmeta sa lokaliteta Crkvineu Malom BorkuJelena Sučević, Sanja Duvnjak: Uticaj teme i stila na procenudenotativnog značenja slikaSaša Šviković: Utvrđivanje filogenetskih odnosa u porodiciRosaceae na osnovu količine kvercetinaGoran Tomić: Ispitivanje uloge MAPK, JAK/STAT i NF-κB u regulacijiprodukcije interleukina-17 u ćelijama limfnog čvora mišastimulisanim konkanavalinom AZoran Tomić, Ivan Jovanović: Kretanje apsidne linije eklipsnodvojnog sistema PV CassiopeiaeMarija Trkulja, Goran Rujević: Uticaj tekstualnih markera napamćenje sadržaja tekstaDunja Trutin, Jelena Lazić: Kako vidim sebe, kako vidim tebe?Ana Vermezović, Ivana Papulić: Povezanost self-konceptaadolescenata i njihove procene o tome kako ih roditelji videMilan Vukašinović: Analiza repertoara leskovačkih bioskopa 1933-1937. godineMilan Vukašinović, Čarna Jovanović, Milan Živančević, Uroš Pešić:Omladinska strana Gročanskih novinaNina Zorić: Analiza uticaja ekoloških faktora na florističku strukturuobalskih ekosistema Banje i PocibraveJasna Žugić: Analiza prostornog ponašanja u kafiću ‘Gradskakafana’ u Bačkoj Topoli.

U Č E S N I C I V I K O N F E R E N C I J E “ K O R A K U N A U K U ”

2007

[annual conference]students projects 2007Some interesting titles of students’ paperspresented at Petnica Science Center’sConference “A Step into a Science” 2007:

v Petrography of the Mt. Zezeljv Pictures on the Celtics Coins from Belgradev Basic Astrophysical Parameters of the Open ClasterM41 v Neolithic Plastics from Crkvine – Mali Borak Localityv Influence of Ultrasound on the Evolution of Briggs-Rauscher Oscillatory Reaction as a Function ofTemperature and IO3- Ions Concentration v Characteristics of Internet Chat Language v Quercetin Degradation Reaction in Water v Mass Segregation of Dual Compact GlobularClustersv Localization of the Sound Source using TDOAMethod in the Plainv Wedding Lexicographyv Antibacterial and Superoxide Dismutase Activity ofMetallo-bacitracin Complexesv Determination of Ramsey Numbers’ Limits using theRandom Graphs Method v Influence of Topology of Network on CooperationDevelopment v Measurement of Horizontal Profile of Speakers’Energy Dispersion in Non-laboratorial Environment v Influence of Ultrasound on Copper Electrode’sFunctions in Electrochemical Production of Hydrogenfrom Water v Graphical Modification of the Words on the InternetChat and Blog Forum v Influence of Waste Water and Dumps on BelicaRiver Water Qualityv Structures in Distribution of Impact Craters on Earth v Analyses of Smoking Pipes from the Šabac Fortress v Characteristics of Biodiesel Synthesized from usedVegetable Oilv Esthetic Dimension of Optical Illusions v Bypassing Proactive Buffer Overflow Protection inx86_64 Processor Architecturev Trumpeters as “National Brend” in Oppinion ofStudents of Valjevo Gymnasium v Influence of Emotional State and Sensitivity of Skinon Ticklishnessv Changes in Chemistry of the Lake Bukulja Water v Influence of Music on Reasoningv Influence of Co2+ and Ni2+ Ions on ElectrolyticallyInduced Plymerization of Acryl Amide v CallTheTux – an Universal GSM Stack for Linuxv Availability of Visual Information and Anisotropy ofPerceived Spacev Interspecial Predatory in Odonata Larvae from LakePetnicav Production and Characteristics of Micro-lenses inThin Layer of Gelatinev Some Combinatorial Identities Produced byFibonacci and Catalan Mattricesv Air Temperature Measurement using Ultrasound v Checking Anti-mutagenicity of Marigold (Calendulaofficinalis), Nettle (Urtica dioica), and Plantain(Plantago lanceolata) by Applying the SomaticMutation and Recombination Test (SMART) v Analysis of the Repertoire in Public Cinemas inLeskovac City from 1933 to 1937 v Delayed Effect of Perinatal Stress on Activity ofAcetylcholine Esterase in Rat Brain v Optimization of Thin Layer ChromatographicMethods of Separation of some Schiff BaseComplexes with Copper(II)v Influence of Environmental Factors on FloristicStructure of Littoral Ecosystems in Banja River Basin

41

fotografije: Nataša Marković, Vla-dimir Pecikoza, Branislav Savić

Petnica 2442

USMENA IZLAGANJANemanja Vojvodić, Danijela Marković: Modelovanje tesnog dvojnogsistema DM DelphiniDimitrije Radojević: Korelacija prostorne distribucije i starosti YSO-au okolini FIR petlje GIRL G212-11Nikola Đorđević, Kristina Savić: Starosni profil mlade zvezdane asocijacijeMihajlo Cekić, Dusan Milijančević: Primena polinoma naograničavanje kardinalnosti zbira skupova u Z/pZLjubica Jovanović: Ko je predsednik: štreber ili gotivac?Ivan Grahek: Oblici nacionalne vezanosti i autoritarnost kodsrednjoškolacaMladen Pešić, Petar Vukojičić: Određivanje uticaja raznih amina i tem-peratura na stepen umreženja i razgranatost lanca bisfenolnih smolaIrena Slijepčević, Nikola Lijeskić: Ispitivanje katalitičke aktivnostiteških metala i uticaja ultrazvuka na elektrohemijsku oksidacijumetanske kiseline na Pt/RuO2 elektrodamaIgor Prlina: Optimizacija rastvarača za elektrohemijsko određivanjekoncentracije medazepama voltametrijskim metodomMihailo Mučibabić, Stefan Glavonjić: Najstarija tvrđava u Šapcu iz XV vekaTamara Pavlović, Milan Marković: Predstave vladarki na srpskomsrednjevekovnom novcuRada Jeremić: Ispitivanje reakcije kompleksa [AuCl4]- sa aminoki-selinama L-metioninom, L-cisteinom, S-karboksimetil-L-cisteinom iglutationomMilica Đokić: Ispitivanje aktivnosti i karakterizacija haloperoksidazeiz gljive Postia caesiaAleksandra Vančevska: Inhibitorno dejstvo flavonola na indukovanuslobodno-radikalsku hemolizu eritrocita pacovaSaša Šviković, Stefan Nikolić, Ana Papić: Fauna i ekologija pticaokoline PetniceMarjan Biočanin: Uticaj olova i nikla na brojnost i rast grampozitivnih i gram negativnih bakterijaTamara Spasojević: Parametri rasta i starosna struktura populacijegavčice (Rhodeus sericeus, Cyprinidae) u vodotoku Pocibrava.

POSTER PREZENTACIJESlobodan Milovanović: Analiza svetlosnog zagađenja u Istraživačkojstanici PetnicaStefan Beriša, Mina Milošević: Određivanje koeficijenta atmosferskeekstinkcijeMarija Stanojević: Određivanje konfiguracija kružnica koristećiprostor MinkovskogJelena Krmar, Jovana Perović: Geometrija masaErna Oklapi, Sanela Numanović: Numeričke metode za određivanjesopstvenih vrednostiDunja Trutin: Faktori koji nastavnika čine omiljenim među učenicimaSara Novaković, Marko Čeperković: Afektivno primovanjeMilica Radojević: Uticaj boje teksta i pozadine na pamćenjeVladislav Gudžulić, Marko Baroš: Naopaki svet – značaj vestibularnihinformacija u opažanju daljineDane Popović, Tara Radović: Percepcija odnosa lepih i ružnih licaJelena Sučević: Ispitivanje postignuća na semantičkom testu kodjednojezične i višejezične deceMarija Minić: Razlike među polovima u osetljivosti na INPTFilip Nenadić: Uticaj polnih stereotipa na formiranje prve impresijeFilip Živković: Implementacija alata za rad sa bazama podataka uMatlabDušan Ružić: Uticaj metalnih jona i natrijum-dodecilsulfata nabiuretsku reakcijuSenka Plavšić, Milena Simić: Analiza antičke keramike iz BogatićaTeodora Radišić: Kult Serapisa u rimskim provincijama GornjojMeziji i Donjoj Panoniji na teritoriji današnje SrbijeMarija Marjanović, Milana Kostić: Analiza neolitske stambene arhitek-ture sa lokaliteta Crkvine – Mali BorakMilena Jovanović, Miloš Momčilović: Uporedna analiza geomagnetnogsnimka sa realnim stanjem na terenu na lokalitetu Crkvine-Mali BorakMilena Milenković, Jelena Arsenijević: Analiza keramičkog materijalaneolitskih jama sa lepom i plastikom sa lokaliteta Crkvine-Mali Borak

Marija Nešković: Analiza pokretnih arheoloških nalaza iz crkvenogkompleksa i nekropole manastira Gračanice kod ValjevaJelena Mihajlović, Juliana Katić: Određivanje Mesečevih libracijaAleksandra Dimić, Nemanja Uzelac: Određivanje fizičkih parametaraasteroida Ariadne 43 fotometrijskom metodomNikola Marić: Tablić, Vladimir Paunović: Nitrovanje anilina pomoćunatrijum-nitrita ili cirkonil-oksinitrata u prisustvu kiselogheterogenog katalizatoraKatarina Irić: Uticaj padavina na kvalitet vode Miljakovačkog izvoraMarija Ilić: Promena kvaliteta vode reke Nišave kod PirotaMilica Knežević: Utrošak kalijum-permanganata i koncentracijanitrata u vodi vodotoka ZavojšnicaSrdjan Nikolovski: Ispitivanje antidotnog dejstva tanina pri trovanjualkaloidimaĐorđe Milićević: Određivanje substratne specifičnosti i ispitivanjeprinosa reakcija sinteze mirisnih estara esterifikacijomPseudomonas aeruginosa san ai lipazomAniko Kovač: Sociolingvisticki status mađarskog i srpskog jezika uVojvodiniMilan Kuvekalović: Uticaj otpadnih voda industrijske zone Čačka nakvalitet vode Zapadne MoraveAntonia Jutronić: Sličnosti i razlike u konceptualnom značenjuSrbije i Evrope u predsedničkoj kampanji Demokratske stranke iSrpske radikalne strankeBranko Đorđević: Dinamička stabilnost nastanjive zone u dvojnomsistemu TW CncAleksa Ćirić: Prva televizijska projekcija na Beogradskom sajmu1938. godineDejan Mavrović: Pivara Zaječarskog Industrijskog Udruženja (1885-1946)Marija Gajić, Milica Marković: Bioakumulacija teških metala ulobanjama Apodemus agrarius (Muridae, Rodentia) u uslovimarazličite zagađenosti životne sredineVera Jovanović: Uticaj kiselih kisa i povecane koncentracijemineralnih materija na rast AzotobacterVladimir Petrović: Ispitivanje osobina nenjutnovskog fluidanapravljenog od skroba i vodeMiljan Dašić, Marija Janković: Simetrična i asimetrična IteriranaZatvorenikova dilemaIvan Filipović, Stefan Đelekar: Sistem automatskog pozicioniranjaBristlebot-a u pokretuAleksandra Lekić, Nenad Milutinović: Simulacija za računanjekapacitivnosti fraktalnog kondezatoraMarko Savić, Gavrilo Andrić: Merenje razdaljine i brzine ultrazvukomMilica Ignjatović, Danka Todorović: Ispitavanje preciznosti praćenjaobjekata uz pomoć IC kamereNina Zorić: Uticaj pesticida na razvojnu stabilnost i odnos polovakod vrste Drosophila melanogasterAleksandar Kovačević: Razlike u reproduktivnom ulaganju upopulaciji žabe Rana ridibunda na Petničkom jezeruOgnjen Kojanić: Analiza formi kolektivnog darivanja u učeničkojgrupi Sopče.

U Č E S N I C I V I I K O N F E R E N C I J E “ K O R A K U N A U K U ”

konferencija

N. Đ

orđe

vić

2008

[annual conference]students projects 2007Some interesting titles of students’ paperspresented at Petnica Science Center’sConference “A Step into a Science” 2008:v Applying Polynomials on Limitation of Cardinality ofthe Sum of Sets in Z/pZv Forms of Ethnical Connectivity and Authoritarianismamong Secondary-school Studentsv Catalytic Activity of Heavy Metals and Influence ofUltra-sound on Electochemical Oxydation of MethanoicAcid on Pt/RuO2 Electrodesv The Oldest Fortress in Šabac from 15th Centuryv Study on Activity and Characterization ofHaloperoxidase from Fungus Postia caesiav Inhibitive Influence of Flavonol on Induced Free-radicals Hemolysis of Rat’s Erythrocitesv Influence of Lead and Nickel on the Number andGrowth of Gram-positive and Gram-negative Bacteriav Determination of Circles’ Configuration usingMinkowski Spacev Age Profile of a Young Stellar Associationv Model of Eclipsing Binary star DM Delphini v Correlation Between Spatial Distribution and the Ageof YSOs in Vicinity of FIR Loop GIRL G212-11 v Who is the President – a Nerd or a Fancy Boy? v Pictrures of Female Rulers on Serbian Mediavile Coinsv Forms of Collective Donation in Group of Studentsv Faunistic and Ecological Study of Birds from PetnicaArea v Nitration of Aniline with NaNO2 and ZrO(NO3)2 inthe Presence of Acidic Heterogenic Catalystv Upside-down World – the Importance of VestibularInformation in Distance Perceptionv Barycentric Coordination System and Geometry ofMassesv Numerical Methods in Determination of Eigenvaluesv Light Pollution in the Petnica Science Center v Influence of Amines and Temperature Conditions onthe Rate of Netting and Branching of the BisphenileResin Chainsv What Cause that some School Teachers arePopular among Students? v Dymanical Stability of Habitable Zone in the BinarySystem TW Cncv System of Authomatic Positioning of the BristlebotRobot while Movingv Influence of Color and Background of Text onMemorizationv Study of Yield after the Reaction of Synthesis ofAromatic Esters by Esterification of Pseudomonasaeruginosa san ai with Lipasev Measuring Lunar Librationsv Influence of Acid Rain and Increasing ofConcentration of Minerals on Azotobacter Growthv Perception of Nice and Ugly Facesv Symetric and Asymetric Iterated Prisoner’s Dilemmav Influence of Sex Stereotypes on the First Impression v Analysis of Antic Ceramics from Bogaticv Study of Reaction of Complex [AuCl4]- with someAminoacidsv Comparing Geomagnetic Maps with Real Situationon Crkvine-Mali Borak Archaeological Localityv Influence of Precipitations on Water Quality ofMiljakovac Spring v Socio-linguistic Status of Hungarian and SerbianLanguage in Vojvodina v The First Demonstration of Television on theBelgrade Fair in 1938Brewery of Zaječar Industrial Society (1885-1946)v Study of Non-Newtonian Fluid made of Starch andWater v Determination of the Coeficient of AtmosphericExtinctionv Simulation for Calculating of Capacitance of aFractal Capacitor

43Petnica 24

Autori fotografija: NatašaMarković, Vladimir Pecikoza,Branislav Savić

Veliki broj raznovrsnih seminara i kurseva zanastavnike osnovnih i srednjih škola činiIstraživačku stanicu Petnica nesumnjivo

vodećim nacionalnim centrom usavršavanja na-stavnika. Ovome doprinosi i bogata naučna istručna biblioteka, postojanje specijalizovanihkabineta i laboratorija ali i nedavno formirani Re-sursni centar za nastavnike sa svojim multimedi-jalnim kolekcijama i značajnim izvorima informa-cija o nizu specifičnih problema funkcionisanjaškola i organizacije nastave.

Nažalost, primetno je da još uvek veliki deo pro-svetnih radnika nije dovoljno motivisan niti profe-sionalno pripremljen da samostalno prati šta sedešava u određenim oblastima nauke, tehnologije,umetnosti i društvenih procesa i da oseća unutra-šnju potrebu da svoj rad učini kvalitetnijim, efika-snijim i savremenijim. To se jedino uspešno možepostići radikalnim povećanjem samostalnosti ali iodgovornosti škola i nastavnika. Država mora sve-sti svoje funkcije u obrazovanju na objektivnu, efi-kasnu i obuhvatnu kontrolu kvaliteta ishoda s jednestrane, i na ozbiljan i kontinuiran podsticaj razvojuškolske mreže po obuhvatnosti i po uslovima zasavremen i kvalitetan rad, s druge strane.

Tokom 2008. godine IS Petnica je organizovala16 seminara, radionica i kurseva za nastavnike izoko 160 škola. Osim stručnih, predmetno orijenti-sanih seminara iz oblasti bliskih programima ukojima IS Petnica radi sa učenicima, kao što subiologija, hemija, geografija, računarstvo, Istraži-vačka stanica je u jesen 2008. godine započela inovi višedisciplinarni program usmeren na tzv.“Evropsku nastavu”, tj. nadgradnju postojećih na-stavnih sadržaja istorije, geografije, stranih jezikai sl. novim sadržajima koji potpunije i savremenijepredstavljaju Evropsku Uniju kao geografski, poli-tički, kulturni i ekonomski prostor kome Srbija ubr-zano teži. Opširnije o tome na sledećoj strani n

Petnica 2444

S A S V I H S T R A N AZahvaljujući dve decenije pažljivo i uporno razvijanimvezama sa stotinama škola, kursevi i seminari name-njeni usavršavanju nastavnika koje organizuje Istraži-vačka stanica nailaze na interesovanje u školama.Svaki novi program naslanja se na iskustvo ranijih i unekim oblastima stvorena je posebna klima očekiva-nja prijatnog ali vrlo intenzivno iskorišćenog vremena,pa se često dešava da se iste osobe uporno pokuša-vaju “ugurati” kako bi ponovo došli u Petnicu i uživaliu zanimljivom i nadasve korisnom radu. Na gornjojkarti može se videti odakle su sve dolazili nastavnicina seminare i kurseve koje je IS Petnica organizovalau poslednjih par godina. Na žalost, veoma ograničenikapaciteti onemogućavaju širenje ovih programa i poobuhvatu škola ali i po novim oblastima za koje godi-nama postoji veliko interesovanje n

N. M

arko

vić

nnaassttaavvnniiccii uu ppeettnniiccii

[ teacher training]more new coursesThere is no doubt that the Petnica ScienceCenter is among today’s top regionalproviders of in-service teacher trainingprograms in a broad spectrum of schoolsubjects and activities. Part of the reason forthis success is Petnica’s excellent locationand stimulating "learning environment".Another part is that PSC has close contactswith a great number of different types ofeducational programs and new innovativeteaching methods. In 2008 a set of 16training seminars and courses wereorganized for primary and secondary-schoolteachers from around 140 schools. Theseprograms covered a set of importantscience-oriented school subjects, includingChemistry, Computer science, Biology, andGeography.On the opposite page you can see a maprepresenting the geographical coverage ofin-service teacher training programsorganized in the last few years. Although thegeneral geographic coverage seemssatisfactory, the problem of relatively lowattendance of teachers from small provincialmunicipalities and the age distribution of theparticipants, where we expect more youngteachers, still exists. In 2008, in partnership with the EuropeanAgency for Reconstruction, Petnica Centerinitiated a new program – “Europe inSchools”, focused on teachers of varioussubjects. Through 6 four-day courses, about140 teachers from about 100 schools from allparts of Serbia took part in courses andworkshops. Topics were chosen in order tofill the gaps that exisit in the curricula withregards to facts important for understandingthe processes of integration anddevelopment of the EU. Apart from trainingcourses, the Teacher Resource Center whichis a very important facility of the PetnicaCenter will be upgraded to offer variousinformation and services to schools andteachers who did not directly participate inthe Project n

45Petnica 24

V. P

ecik

oza

Od maja 2008. do aprila 2009. godineIstraživačka stanica realizuje projekat“EU u školama” koji finansira Evrop-

ska Unija kroz Fond za EU integracije kojimrukovodi Delegacija Evropske Komisije uSrbiji. Programom je predviđena organizacijaosam seminara za oko 200 nastavnika istorije,geografije, društvenih nauka i stranih jezikakoji se govore u EU, saradnike u nastavi idirektore iz 100 srednjih škola u Srbiji.

Tokom seminara će sekroz predavanja, demonstra-cije, tribine i diskusije obradititeme važne za razumevanjenastanka, razvoja i funkcioni-sanja EU a koje nisu dovoljnozastupljene u sadašnjim nastav-nim programima u školama, kao na primer:Istorija Evropske unije uključujući i savremeneprocese, geografija Evropske unije, Političkiokvir EU, Standardi obrazovanja u EU, Eko-nomska politika i procesi u EU, ... Teme ćeprezentovati saradnici i stručni radnici ISP.

Namera nam je da nastavnike upoznamo saprocesima i standardima u EU, kao i sa nekimnovim didaktičkim i pedagoškim mogućnostimai tehnikama kako bi efikasnije i lakše i ne čeka-jući promenu i prilagođavanje školskih programaomogućili svojim učenicima da razumeju pro-cese koji se dešavaju te samim tim budu upoznatii spremni da efikasno iskoriste prednosti koječlanstvo u EU pruža.

Projekat obuhvata i obogaćivanje Resurs-nog centra IS Petnica putem nabavke časopisa,knjiga, referentnih izdanja i multimedijalnogmaterijala, čime će se omogućiti da i nastavnicikoji ne učestvuju na seminarima a posećuju ISPdobiju priliku da se upoznaju sa EU standardimai procesima. U okviru elektronske WebOdiseje(dostupne na http://wo.petnica.rs) biće formiranoposebno poglavlje u kom će se skupljati i komen-tarisati Internet resursi sa EU tematikom.

Pred kraj projekta biće urađen i školamapodeljen poseban priručnik koji bi nastavnicimatrebao da olakša snalaženje u EU problematici,da ih upozna sa novim znanjima i veštinama zakoje smatramo da bi im bile korisne i koje mogupoboljšati kvalitet nastave. Teme koje će se naćiu priručniku će pokrivati oblasti kao što su:pravne i političke osobine EU, istorijske i geo-grafske činjenice o EU, obrazovni i naučnistandardi u EU, finansijski instrumenti i moguć-nosti u EU i slično. Priručnik će biti realizovan

i u elektronskoj formi pa će biti dostupan svimaonima koji koriste web uslugu Interneta.

Tokom šest četvorodnevnih seminara odr-žanih u novembru 2008, aktivno je u programuučestvovalo 140 kolegnica i kolega iz 90 srpskihsrednjih škola.

Rad je, iako intenzivan i naporan, realizovanu dobrim tehničkim uslovima i prijatnom pro-storu, u neformalnoj i na momente izuzetnoopuštenoj atmosferi sa mnogo kolegijalnograzumevanja, stručne podrške, slušanja i uvaža-vanja tuđeg mišljenja i stava.

Vredi napomenuti da su učesnici seminarabili izuzetno kritični, samokritični i aktivni uradu i da obim, šarenilo i “težina” pitanja,komentara i zapažanja najčešće nisu mogli dase usklade sa planiranim i raspoloživimvremenom, tako da se stalno osećala potrebaza kojim dodatnim satom.

Uprkos napornom i obimnom programu,učesnici su seminare ocenili kao odlične, dobroorganizovane i korisne što pokazuju i rezultatianonimne ankete sprovedene poslednjeg danaseminara.

A evo i nekoliko odgovora na pitanje “Imali nesto što Vas nismo pitali, a voleli bi da namsaopštite ili sugerišete?“ iz anonimne ankete:“Da bude više ovakvih i sličnih seminara zaprofesore”, “Volela bih da sam đak pa damogu da dođem češće”! “Pozovite nasponovo.”, “Dobri ste domaćini, imali smoprijatan boravak. Seminar je dinamičan idobro organizovan! Hvala Vam.” n

evrško

opa ulama

Srđan Janev

Petnica 2446

SREDINOM OKTOBRA 2007, Istraživačka stanica Petnica je bila domaćinčetvrtog godišnjeg skupa međunarodne mreže za izuzetnost mladih

zainteresovanih za nauku – Network of Youth Excellence (NYEX). Mrežaokuplja predstavnike organizacija za vanškolsko naučno obrazovanje iz

Evrope, Severne Amerike i Azije. Ovo je bio najveći skup članova NYEXdo sada na kome je učestvovalo 28 praktičara iz domena vanškolskog

naučnog obrazovanja iz 15 zemalja. RAZNOLIKOST ORGANIZACIJA ZA VANŠKOLSKO NAUČNO OBRAZOVANJE

je mnogo veća negoli raznolikost škola. Bez obzira koliko neka škola bilaposebna, ona i dalje ima zgradu, nastavnike i učenike kao i bilo koja druga

škola na svetu. Kod vanškolskih organizacija ne možemo da prepoznamočak ni toliko zajedničkih elemenata. To je osnovni razlog zbog kog ne

možemo da damo jedinstveni opis onoga što vanškolske organizacije zanaučno obrazovanje rade. Možda ne treba ni da pokušavamo. Struktura kojanamerava da obuhvati sve ovakve organizacije mora da računa sa različitim

ciljnim grupama, sa različitim ciljevima koje su ove organizacije sebipostavile, sa mnoštvom različitih metoda rada i, na kraju, mnoštvom

različitih međusobno neuporedivih rezultata. Ono što zapažamo jezapanjujuća raznolikost koja nam ne da ni da procenimo koliko kompleksna

i velika ova mreža može da bude. Godišnji skup, odnosno konferencijaMreže za izuzetnost mladih u oktobru 2007. bio je posvećen mapiranju svih

poznatih delova ove strukture i diskusiji o nekim novim elementima,svežim idejama i aktuelnim izazovima. Do sada su NYEX susreti bili višeakademske prirode. Konferencija u Petnici je trebalo da bude skup na kom

će se NYEX profilisati kao zajednica praktičara iz oblasti vanškolskognaučnog obrazovanja čiji je zadatak pre svega da ojača saradnju izmeđučlanica, podstakne zajedničke projekte i intenzivira razmenu saradnika i

polaznika programa. Da bi se promovisale ove ideje i otvorile teme za

stalnu diskusiju u virtuelnom svetu, članovi Mreže su pozvanida na Konferenciji daju svoje priloge za neku od tri teme:1 Ka uspešnoj nacionalnoj politici podrške mladimatalentovanim za nauku,2 Efekti vanškolskog naučnog obrazovanja,3 Profesionalna podrška mladima talentovanim za nauku –primeri dobre prakse.

ZA RAZLIKU OD VEĆINE DRUGIH KONFERENCIJA o radu satalentovanima, ovde fokus nije bio na prezentacijama već nadiskusijama o praktičnim problemima. Da je nauka uovakvim ustanovama nešto sasvim drugo od “velike” nauke,dovoljno govori to što je značajan deo vremena dobilediskusije o amaterskoj nauci koja je u mnogim oblastimapraktično nestala. Učesnicima Konferencije, ako izuzmemolokalne specijalitete kojima su se svakodnevno gostili, najvišesu se svidele dobro osmišljene prezentacije polaznika ISP otome šta oni rade u Petnici.Ova konferencija je bila izuzetna prilika da Istraživačkastanica Petnica proslavi svoju 25. godišnjicu rada sakolegama koji znaju šta znači ovakav jubilej i koji zaista ceneono što Petnica predstavlja u ovom poslu.NAJVAžNIJE POSLEDICE OVE KONFERENCIJE su bitno boljemeđusobno informisanje o aktivnostima od značaja za svenas članove NYEX i intenzivirana razmena polaznika isaradnika. Na međunarodnom kampu u Petnici, PI 2008, poprvi put su se pojavili polaznici iz Izraela, Francuske iRumunije koje su na adresu Petnice uputile kolege iz NYEX.Na istom kampu u Petnici su članovi ove mreže učestvovali ikao predavači: Martin Kubala (Češka Republika) i ČabaBode (Mađarska). Naši polaznici i saradnici su takođe išli naseminare koje su kolege iz NYEX organizovale tokom leta.

Početkom 2007. smo pokrenuli veoma posećen Web sajtposvećen međunarodnim aktivnostima u Petnici:http://pi.petnica.rs.

N.

Mar

kovi

ć

mmeeđđuunnaarrooddnnii sskkuupp uu ppeettnniiccii

NYEX u Petnici22 Srđan Verbić

Petnica 24

[ international conference]

nyex in petnicaNetwork of Youth Excellence (NYEX) is anassociation of organizations dedicated to out-of-school science education practice. The fourthannual meeting of the Network was hosted byPetnica Science Center in October 2007. NYEXConference on Science Education of GiftedStudents gathered 28 representatives of NYEXmembers coming from 15 countries of Europe,North America, and Asia.

Diversity of out-of-schools is much greater thandiversity of schools. Doesn’t matter how unusualschool is, it still has its building, staff, or studentslike any other school. For out-of-schools, wesimply can’t agree on the common elements andcomprehensive definition of organization forextracurricular education. Maybe, we shouldn’teven try.

The Conference in Petnica was supposed to bemeeting where the Network would be profiled asassociation of practitioners whose task is tostrengthen cooperation among members, toinitiate joint projects and intensify exchange ofstudents and associates. Therefore, memberswere invited to contribute to one of the threeproposed topics:

1 Toward Successful National Policies thatSupport Young Talents in Science,2 Effects of Out-of-school Science Education,3 Professional Support for Young Talents inScience – Examples of Good Practice.

This event was an excellent opportunity forPetnica Science Center to celebrate its 25thanniversary with colleagues who reallyappreciate Petnica‘s role and results in the worldof science education.

——————————-

The fifth meeting of NYEX members wasorganized by XLAB (Goettingen) in October2008. The most important new initiative was anidea to have students’ workshop parallel to theNYEX meeting. Students attending this programcame from the member organizations. Sincethey had experience with similar programselsewhere, they could compare programs, givevaluable comments and participate indiscussions about new activities of NYEX.

During the meeting, the NYEX Board electednew leadership which will coordinate the NYEXactivities in the following two years: thepresident Zvi Paltiel (Weizmann Institute, Israel)and two vice-presidents, Eva-Maria Neher(XLAB, Germany) and Vigor Majić (Petnica,Serbia) n

47

S.

Ver

bić

peti godišnji skup NYEXGodinu dana nakon konferencije u Petnici, ulogu domaćina narednog godišnjeg skupa

NYEX je preuzeo XLAB (Getingen). Ova organizacija je nastala 2003. godine i danas pred-stavlja najznačajniju organizaciju za vanškolsko obrazovanje u Nemačkoj. Za razliku od Petnice,XLAB se fokusira na samo četiri oblasti: biologija, fizika, hemija i neuro-nauke. Polaznici izISP već četiri godine učestvuju na međunarodnim kampovima koje organizuje XLAB.

Najznačajnija novina ovogodišnjeg skupa je bio seminar za polaznike iz svih organizacijakoje su učestvovale na skupu a namenjen starijim srednjoškolcima i studentima koji već imajuiskustva sa seminarima sličnog tipa. Na ovaj način su i polaznici dobili priliku da osmišljavajunaše buduće zajedničke aktivnosti. Istraživačka stanica Petnica je tako na seminar koji je uoktobru održan u Getingenu poslala Dušana Vlajina iz Niša i Nikolu Đorđevića iz Kruševca.

Na ovom sastanku je izabrano i novo rukovodstvo NYEX koje će koordinirati aktivnostimreže u naredne dve godine: predsednik Cvi Paltiel (Vajcmanov institut, Izrael) ipotpredsednici Eva Marija-Neher (XLAB, Nemačka) i Vigor Majić (Petnica, Srbija).

Učesnici Konferencije u PetniciCsaba Böde Hungarian research student foundation, Budapest HungaryPeggy Connolly Illinois Mathematics & Science Academy, Chicago USADobrinka Todorina South-West University "Neofit Rilski", Blagoevgrad BulgariaLilyana Todorova South-West University "Neofit Rilski", Blagoevgrad BulgariaDaiva Grakauskaite Karkockiene Centre for Gifted Youth, Vilnius LithuaniaDaniel Mietchen WAYS GermanyDarja Dubravčić MedILS Summer Science Factory, Split CroatiaDragica Pavlović Babić Institut of Psychology, Belgrade SerbiaEva-Maria Neher XLAB, Goetingen GermanyFlorian Colceag IRSCA, Bucharest RomaniaShimon Gepstein Center for Pre-University Education, Technion IsraelJosep M. Fernandez University of Barcelona SpainJoan Messer American Junior Academy of Science USAKorado Korlević Višnjan Observatory CroatiaLivio Riboli-Sasco Ecole Normale Superieure, Paris FranceMichael S. Arvanitis Euroscience Greek Regional Section, Athens GreeceMartin Kubala Badatel, Olomouc Czech R.Rena F. Subotnik Center for Psychology in Schools and Education USASoxol Axhemi University of Tirana AlbaniaJoanna Lilpop Szkoła Festiwalu Nauki, Warszaw PolandTamas Revesz Hungarian research student foundation HungarySrdjan Verbić Petnica Science Center SerbiaVigor Majić Petnica Science Center SerbiaEva Vondraková Association for Talent and Giftedness, Prague Czech R.Harald Wagner Bildung und Begabung GermanyThomas Wendt ExploHeidelberg GermanyZora Krnjaić Ministarstvo za omladinu SerbiaZoran Popovski University "St. Cyril and Methodius", Skopje MacedoniaZvi Paltiel Young @ Science, Rehovot IsraelEdward Crowe Center for Psychology in Schools and Education USAHasnija Muratović Ministry of Education, Sarajevo BIHEleanor Hayes Science in School, Heidelberg GermanyGiulio Pavesi CusMiBio, Milan ItalyMartina Palkova Association for Talent and Giftedness, Prague Czech R.

Petnica 2448

konačno?

pprroo{{ii rreennjjee kkaappaacciitteettaa

NAKON GOTOVO DVANAEST GODINA OTEZANJA, obećavanja i čekanja,izgleda da se na obzorju pojavila izvesnija nada da će se nastaviti

radovi na proširenju kapaciteta IS Petnica. DA PODSETIMO ČITAOCE NA NAJVAžNIJE DELOVE OVE ČUDNE

HRONOLOGIJE. Prvi objekti Istraživačke stanice podignuti su 1981-82.godine. Bila su to dve male montažne zgrade (danas je u jednoj

administracija a u drugoj laboratorije za hemiju i biologiju), a neštokasnije i jedna “čvršća” zgrada namenjena smeštaju. Dobri programi i

veliki porast interesovanja za dolazak u Petnicu naveli su republičkuVladu da krajem osamdesetih godina izdvoji znatno veća sredstva

kojima su izgrađena tri nova objekta – sadašnji Nastavni centar,restoran sa kuhinjom i sadašnji objekat za smeštaj. To je bila “Druga

faza”. Kako se i ovde radilo o lakoj, montažnoj i privremenoj gradnji,to je čvrsto obećano da će se početkom devedesetih obezbediti nova

sredstva kojima bi se smeštaj trajno i kvalitetnije rešio (sada su totesne šestokrevetne sobe sa zajedničkim kupatilima).

NARAVNO, DEVEDESETE NISU DONELE NIŠTA DOBRO, ali negde uproleće 1995. Stanicu nenajavljeno posećuje ministar za nauku

Slobodan Unković i bez ustezanja najavljuje: “Postojanje i rad ISPetnica kao samostalne i uspešne ustanove interes je Srbije i zato će

Ministarstvo nauke maksimalno podržati i neposredno pomoćiizgradnju novih smeštajnih i radnih kapaciteta (!)”. Projekti su brzo

završeni, prve uplate para stigle na vreme i radovi započeli većkrajem iste godine.

NA žALOST, KAKO TO U SRBIJI PO PRAVILU BIVA, uspešan ministarbiva ubrzo promenjen, finansiranje se obustavlja i radovi staju nakontek završenih temelja. Novi ministar izjavljuje kako je njegova uloga

da štedi (i da ništa ne radi) i tako sve do proleća 2002. godine kadaZoran Đinđić dolazi u Petnicu i izjavljuje kako se radovi moraju

nastaviti i kako će država obezbediti sredstva. Nakon njegovetragične smrti sve se ponovo zaleđuje i čekalo se leto 2006. godine

kada tadašnji ministar nauke Aleksandar Popović ponovo najavljujenastavak radova. Njegova naslednica Ana Pešikan je pokušala da

nešto uradi preko Nacionalnog investicionog plana (NIP) ali bezuspešno.NAJNOVIJI POTEZI POTIČU OD TRENUTNOG MINISTRA NAUKE i

podpredsednika Vlade Božidara Đelića. No, nakon mnogo godinačekanja, svi su svesni neophodnosti da se projekti iznova rade –

promenili su se propisi, standardi, raspoloživi materijali i tehnologije(setimo se da je ‘95. Srbija bila pod strogim sankcijama UN).

ŠTA se planiraPredviđa se izgradnja dva objekta (naravno u čvrstoj gradnji). PRVI je većzapočeti objekat za smeštaj koji bi imao oko 70 soba sa 2, 3 i 4 ležaja, svakasa kupatilom, nekoliko prostorija za okupljanje, druženje ali i rad, kao ineophodne tehničke sadržaje (recepcija, perionica rublja, magacini,radionice). U podrumu ove zgrade predviđen je novi prostor za arheološkidepo i kabinet.DRUGI OBJEKAT je namenjen laboratorijama za fiziku, hemiju i biologiju ibio bi izgrađen na mestu sadašnje montažne zgrade gde se nalazelaboratorije za hemiju i biologiju. Znatno veći prostor bi poštovao najvišesvetske standarde u pogledu funkcija, opreme i bezbednosti.OSIM OVA DVA OBJEKTA, projekti predviđaju i još neke aktivnosti. Sadašnjiobjekat za smeštaj bi se adaptirao u prostraniju i funkcionalniju bibliotekugde bi se našao i Resursni centar za nastavnike i arhiva ISP. Sadašnjabiblioteka bi se pretvorila u salu za predavanja kapaciteta 150 mesta. Takođebi se morao povećati kapacitet kuhinje i restorana i obezbediti bolje rešenjeza tehničke sadržaje kao što su parking, garaže, kontejneri za otpad,skladištenje zapaljivih materijala, otvoreni amfiteatar i sl.

KAKO će se finansiratiIako je u više navrata predlagano da se radovi finansiraju iz Nacionalnoginvesticionog plana, prevladava procena da bi višestruko bolje bilo tražitisredstva iz međunarodnih programa podrške. Tim pre što se radi o programukoji je definitivno nacionalnog nivoa pa čak i šire, ali i što su krajnjefunkcije ove investicije ali i ukupne aktivnosti Stanice izrazito u skladu saprioritetima koje EU u poslednje vreme naglašeno preporučuje Srbiji –obrazovanje i nauka. No, u svim ovim varijantama nema rešenja beziskrenog i efikasnog zalaganja Vlade Srbije, a tu Stanica uživa najvišedeklarativnu podršku. Sve u svemu, ništa bez ozbiljnog lobiranja.Optimizam ne bi trebalo izgubiti ali ni osećaj za realizam.

da li će Stanica uspeti da uskoro rešiproblem svojih skromnih i oronulihboravišnih kapaciteta ili će to bitisamo još jedna priča za naivne

[new faci l i t ies]

vision ofnew petnicaThe Petnica Science Center urgently needs morespace for its educational activities and, more thananything else, a new dormitory for students andteachers. The story began 20 years ago, in themid eighties, when the Serbian Governmentallocated some money to support the PetnicaCenter in its expansion and modernizing itsfacilities. However, this money had somerestrictions – it could be used only for labs, alibrary, and classrooms, because the newdormitory and restaurant were promised tobecome a part of the next five-year State budget.In spite of such sweet promises, and thanks tosome, lets say, improvisation, not just‘manipulations’ the Petnica Center used theavailable money to build all the priorities and‘expand’ it to build a temporary dormitory andrestaurant constructed with cheap light panels,just to cover essential functions for a couple ofyears. Just after opening of new facilities, the warstarted, Serbia faces an economic collapse,hyperinflation, UN sanctions, and everythingcatastrophic one can image. The dormitory madeof light prefabricated panels with Spartan six-bedrooms survived and it is still in function but farfrom the normal standard even for students, not tomention for teachers who stay for trainingprogrammes. ... After more than ten years of waiting for seriouspartners in the Government, in 2008 DeputyPrime Minister and Minister of Science andTechnological Deveopment, Mr Božidar Đelićvisited the Petnica Center and seriously promiseddirect engagement of the Government in the finalmodernization of Petnica Center’s facility includingreplacement of the old prison-like dormitory andcomplex of laboratories. Some facts: The new dormitory will have about70 rooms (2-4 beds + bathroom) with appropriatespace for social events and technical support. Itwill house up to 200 people offering the preciousopportunity to handle in parallel student coursesand teacher training programmes – somethingwhich can radically improve the quality of in-service teacher training. Apart from the dormitory, the existing building withbiology and chemistry labs will be replaced withbigger modern construction that will handlelaboratories and technical facilities for trainingprogrammes in Biology, Chemistry, andPhysics. Moreover, some innovative ‘rotations’ will be madein order to improve the functionality of the PetnicaCenter. So, the existing library will move to the olddormitory taking three times more space. In itsplace the new lecture hall with 150 seats will bedesigned. The Petnica Center will also upgradethe restaurant, build a parking lot andadministration offices. Everything will contribute toimproved flexibility, functionality, and rationalexpansion of PSC’s programme capacity in orderto accomodate more students and teachers fromall parts of Serbia, as well as those from abroad. Price and money sorces? Well, we are expectinganswers from the Government. In any case, thePetnica Center’s Capacity Expansion Project willbe relativey cheap and very rational not exceeding3.5 M Euro for nearly 5,000 sq meters of modernand multifunctional space ready for use n

49

K A D AUkoliko Stanica dobije potrebna sredstva zaizradu svih potrebnih projekata, dokumen-tacija bi mogla biti kompletirana tokom pro-leća 2009. godine. Proces zatvaranja finan-sijske konstrukcije za gradnju bi mogao dapotraje između 6 meseci i godinu dana,tako da bi radovi u boljem slučaju mogli dapočnu sredinom 2010. godine, pa bi se tadamoglo očekivati da novi objekti budu use-ljeni sredinom 2011. godine. Naravno, ovdeima mnogo “ako” i realna dinamika ponaj-više zavisi od profesionalnosti, odgovorno-sti i dobre volje partnera u političkim struk-turama (čitaj: Vlada RS).

PROJEKTANTProjektovanje novih objekata je u rukamaarhitektonskog biroa “Anaprojekt” iz Valjevai arhitekte Anđelke Mandić-Milutinović, kojaje radove na projektovanju proširenja smeš-tajnih kapaciteta Istraživačke stanice Petnicazapočela još 1995. godine kada je Ministar-stvo nauke to odobrilo. Osim što je tri putabila student generacije Arhitektonskog fa-kulteta, Anđelka ima iza sebe niz izvedenihatraktivnih i funkcionalnih objekata širokogspektra namene uključujući reprezentativnuzgradu SUP Valjevo, Stambeno-poslovni ob-jekat “Ingrapomni”, Kulturni centar u Mionici,obdaništa, sportske sale itd.

K A PA C I T E T ISa izgrađenim novim objektima, Istraživačkastanica bi mogla da prihvati maksimalno oko200 osoba u istom trenutku. To praktičnoznači da bi pet zimskih seminara ili sedamletnjih moglo da se izvodi istovremeno. Ta-kođe se otvara prostor za veći obuhvat na-stavnika – 50-80 nastavnika istovremeno.Zanimljive su kombinacije sa paralelnimkursevima za nastavnike i učenike ali i novemogućnosti da IS Petnica bude domaćinnaučnih i stručnih skupova srednje veličine(100 - 150 učesnika). Sa novim rasporedomprostora, učionice i sale za rad bi mogleistovremeno prihvatiti i do 500 osoba.

LABORATORIJENije samo smeštaj kritičan. Štaviše, moglibismo sa puno razloga tvrditi da bi dobardeo petničkih polaznika bio spreman daspava i u šatorima (ili da uopšte ne spava-ju). Pravi problem jeste prostor i uslovi zapraktičan rad, tj. laboratorije za koje u raz-vijenim evropskim zemljama postoje strogi isloženi propisi i standardi usmereni, presvega, na bezbednost učenika i studenata.Savremene školske ili fakultetske hemijske,biološke i fizičke laboratorije moraju biti ve-oma bezbedne za rad i smanjiti rizik trapa-vosti korisnika i drugih vrsta nezgoda gdeposledice mogu biti tragične. Domaći propisinisu pratili promene u svetu, pa je većininastavnika kod nas prilično nepoznat pojam“nekliskih podova”, “utičnica bezbednih nadodir”, “senzora plamena i dima”, “panikprekidača”, “automatskih ventila”, sve dozaštitnih naočara, mantila otpornih na agre-sivne supstance, bezbedne instalacije ga-sova, evakuacionih izlaza, tuševa za oči,posuda za opasni otpad itd. U “normalnom”svetu prosto je nezamislivo pipetiranje usti-ma, držanje kojekavih boca sa propanomispod stolova, upotreba sijalica sa vlaknomi sl. Petnica ima barem dva razloga da mo-dernizuje prostorni i tehnički izgled labora-torija, a ne samo da pokušava da nabavisavremene instrumente. Prvi razlog je štoje potrebno bolje prostorno organizovati rad(imati komotna radna mesta za 25-30 učeni-ka), a drugi razlog je osećaj potrebe da seškolama pokaže kako bi trebalo da izgleda-ju dobro projektovane i savremeno izvede-ne laboratorije. Ako se to ne učini, lako semože desiti da učenici iz inostranstva pre-stanu da dolaze, ma kako dobre i atraktivneprograme nudili.

Porediti radove petničkih polaznika po kvalitetu saonim što učenici rade na nivou škola, bilo bi krajnjeneumesno, a opet, nemamo ništa drugo sa čim bi ih

poredili. Ovi radovi su, jednostavno, klasa za sebe. Mislimda bi veliki broj njih po sadržaju i kvalitetuurađenog bez problema našao svoje mesto na

većini domaćih naučnih konferencija. Uostalom, nagradekoje petnički polaznici osvoje kad god se pojave na nekommeđunarodnom (istraživačkom) takmičenju upravo o tomegovore. Ostaje, međutim, pitanje koliko mi, seoski učitelji,možemo biti zadovoljni načinom na koji polaznici pristupajuistraživanju. Mislim da tu ima puno prostora za napredak.Uostalom, obećali smo im da ćemo biti pošteni i da ihnećemo štedeti.

Kad bi svet funkcionisao tako da pažnja javnosti rastebarem logaritamski sa rezultatima rada, jedno od slabijih mestaPetnice bi onda bio nedostatak adekvatnog pisanog materijalao onome što je u Stanici rađeno u poslednjih 25+ godina. Većviše od petnaest godina redovno izlaze Petničke sveske prepunepolazničkih radova, ali nema stručnih analiza koje bi se bavileonim što je tamo objavljeno. Kakvi su toradovi? Šta je u njima stvarno dobro, agde bi trebalo greške ispravljati dok supolaznici još uvek polaznici? Pred našimočima se odvija neobičan obrazovni fenomen koji obilujestvarima koje prosto čekaju da ih neko valjano opiše. Ja ličnonisam u stanju da to radim jer nemam onu neophodnu distancuod objekta istraživanja. Ja sam, jednostavno, subjektivan. Svešto ću izneti u ovom tekstu je dobijeno na osnovu nešto iskustva,nekih sporadičnih utisaka i sopstvenih, dobro uhranjenihpredrasuda. To, međutim, ne znači da ne bi trebalo da konačnootpočnemo sa objektivnim analizama. Možda se svet najednompromeni. Možda nam se već sutra javi neko iz Koreje ko ima ipare i ljude i ko bi tamo negde hteo da napravi Stanicu baš pomodelu Petnice.

Nauka u Petnici nije ista kao u svetu van zidina ovogmontažnog utvrđenja. Ono što mi imamo je jedna idealističnavarijanta istraživanja bez naučne politike i surove borbe za

opstanak na naučnom tržištu. Kao prvo, ovde lična egzistencija i napredaku karijeri nisu ni u kakvoj vezi sa naučnim doprinosom konkretnog rada.Ono što se boduje, pre svega, je korektnost urađenog. Polaznik kojiotkrije toplu vodu nije izgubio vreme jer je kroz to “otkriće” sasvimsigurno dosta toga naučio, a to je kod petničkih radova najbitnije.Aktuelnost teme je u Petnici potpuno nebitan element pa bi to ondatrebalo da isključi i razmišljanje o tome šta sve treba učiniti sa tekstomda bi bio što citiraniji. Svaki rad u sebi nužno sadrži elemente marketinga,tj. reklame za projekat, temu ili samog autora. Činjenica da petničkiradovi nisu na tržištu projekata bi trebalo da snizi nivo reklama u njima,što bi dalje trebalo da utiče i na korišćenu retoriku. Da li je baš tako, totek treba da utvrdimo nekom detaljnijom analizom polazničkih radova.Treba imati u vidu da se i ciljna grupa za koju se pišu radovi takođerazlikuje u Petnici i van nje. U velikoj nauci imamo kolege širom svetakoji se bave istim ili sličnim problemima i prvenstveno se njimaobraćamo kad pišemo rad. Ti ljudi su čitali iste knjige i upotrebljavajuistu terminologiju kao i mi pa će svakako shvatiti sve naše “šifre” koje

stavimo u tekst. U Petnici je situacijabitno drugačija. Publika za petničkeradove je sasvim malobrojna. Semnekoliko ljudi iz Stanice, par saradnikai polaznika sa istog programa,najverovatnije više niko neće pročitatirad u celini. To bi trebalo da promeninačin izražavanja. Opet, nismo sigurnida se to zaista i dešava.

Segment u kom “petnička nauka“ ne sme da se razlikuje od pravenauke je stroga i dosledna primena naučnog metoda. Tu ne može dabude bilo kakvog kompromisa. Rad, naravno, može da bude zasnovanna lošem modelu, nedovršen, sa nepouzdanim rezultatima i trivijalnimzaključcima a da opet bude korektan. Nije loša nauka kad rad ima malidoprinos vaskolikom ljudskom znanju, loša nauka je kad rad nije korektnourađen. Dosledna primena naučnog metoda nije nikakva garancijanaučne vrednosti dobijenih rezultata. Međutim, ta vrsta vrednosti jenešto što kod radova petničkih polaznika ionako mora da ostane udrugom planu. Otvorenost za nove ideje, upornost i korektnost ukomunikaciji moraju da budu u prvom.

Gledajući na radove petničkih polaznika iz puno različitih uglova,počevši od onog autorskog pre mnogo godina do ovog konferencijskog,više puta sam pokušavao da sastavim listu deset stvari sa kojima polaznicipri pisanju rada najteže izlaze na kraj. Ta lista se stalno menjala i jošuvek nisam siguran kojih su to deset problema. Zbog toga ću ovog putaprobati sa devet.

1. Nedostatak poređenja bilo koje vrste

Polaznički radovi ponekad izgledaju kao nizovi samodovoljnih,umereno redundantnih i ne previše informativnih iskaza. Tamo uglavnomnema poređenja sa drugim modelima, metodama, rezultatima,interpretacijama ili zaključcima. Zašto je to tako? Objektivno poređenje

je osnovni delić u slagalici saznavanja, elementbez kog nema ni posmatranja, ni merenja, nieksperimenta. Zbog toga i čitamo šta su drugiradili, sve treba porediti sa onim što mi radimo: i

modele, i metode, i rezultate i zaključke. Čovek bi očekivao da polaznicistalno rade poređenja sa svim i svačim pokušavajući da onome što radedaju jasne obrise. Međutim, ne rade oni to toliko koliko očekujemo.Izgleda kao da se najviše ovde ogleda to što polaznici još uvek nerazlikuju bitno od nebitnog ili suštinsko od trivijalnog. Doduše, da bismopravili poređenja treba prvo da smislimo kriterijum. Biće da ni to nijebaš lako. Praksa domišljatog poređenja je ono na čemu mi sa tutorskimkapicama treba da insistiramo.

2. Očaranost kompleksnošću procedure

Složenost procedura, algoritama, protokola i raznih drugih recepatauvek na određeni način impresionira polaznike. Da bi se konstruisaoelektronski uređaj ili sintetisalo kakvo kompleksno jedinjenje potrebno

živanje(m)učenjekroz istra

Verbić Srđan

nadmetanje u značaju i citiranostinije cilj, već ovladavanje metodom i

korektnost pisanog rada na kraju

Na ovom mestu tradicionalno objavljujemoautorske tekstove koji se tiču naučnogobrazovanja, naučne kulture i naučnepismenosti. Namera rubrike je da podstaknekritični i kreativni pristup analizi stanjaobrazovanja u domaćim i globalnim okvirimai da ukaže na važna pitanja, iskustva idileme koji nisu dovoljno razmatrani udomaćoj literaturi i medijima. Rubrikuuređuje Srđan Verbić ( verbic@petnica.rs )

50Petnica 24

nauč

na (

ne)p

ism

enos

t

jedan sasvim subjektivan pogledna radove petničkih polaznika

[sci- l i teracy]learning throughresearchSrdjan Verbić debates here about commonproblems with students’ research papers.Certainly, there is a need for objective and deepanalysis of Petnica students’ papers. We shouldanswer a few important questions in order toimprove already good practice in this area, e.g.what is that they learn through research and whatis that still remaining unclear after whole cycle ofseminars? While we wait for such analysis,author gives his “subjective” conclusions basedon “some experience, casual impressions andpersonal prejudices“.There is a segment of research process whereLearning through Research (LTR) science cannot differ from the “real” science: strict andpersistent usage of scientific method. You cannotmake any compromises here. Research work, ofcourse, can be made on pretty bad model, to beuncompleted, given with tentative results andtrivial conclusions only and it still can be correct.Persistent use of scientific method gives noguarantee scientific value of obtained results.However, original scientific contribution has to beless important in LTR than learning of methodologyand correctness in communication of the results.The first thing that LTR students learn is how tomimic professionals. They use scary terminologyand slang of the “big science” colleagues.Students, probably, believe that using (orcopying) of incomprehensive formulations andslang would contribute to the seriousness of thework. Also, we have protective effect of theterminological barrier. Students often use it toprotect themselves against unpleasant questions.Unpronounceable words would keep curiouscharacters away. The most serious problem thatarises from this behavior is the lack of thefeedback. Students are deprived from comments,critics, suggestions, proposals for further work,etc. The only person invited to express its opinionis the supervisor, the person who proposed orshaped the project at first place. When you entersuch a circulus vitiosus, it is hard to get out. In the same way, author describes eight moreproblems like: lack of comparisons, fascination bycomplex procedures and shiny instruments,recognition of causality and nonsense correlations,recognition of personal contribution to the research,concept of estimation error, using statistics as ablack-box, and conformity in the results interpretation.Gifted students or students extraordinarymotivated for science possess a lot of skillsrequired for scientific research and autonomouslearning through research. However, suchendeavor is rarely autonomous. There are always“guides” that actually misguide students becauseof the lack of time, or the lack of motivation, etc.Facilitators of extracurricular science educationprograms should be prepared to protect studentsfrom supervisors whenever it is necessary. Thismisguiding is just a part of a greater problem:students can not distinguish important pieces ofinformation from the rest of material. Theycertainly need a help here.Author suggests that good science project forlearning through research should be conceptuallychallenging, but not so hard that students couldnot interpret results by themselves. Speaking intechnical terms, project should be simple enoughto allow time for probes, repetitions of certainactions, thinking over, and even playing.Problem, however, have to be nontrivial.[continued on p. 53]

51Petnica 24

je puno truda, izuzetna koncentracija i strogopoštovanje pravila. Međutim, to samo po sebinije nauka. Na ovaj način se uči samo neopho-dan zanat. Problem je što ovakav rad ostavljamalo prostora za variranje procedura koje suzapravo osnova za učenje kroz istraživanje.Otkrića su nemoguća ako se uvek i potpunopridržavamo već propisane procedure. To sesigurno odnosi i na ona „mini-otkrića“ nakojima baziramo učenje kroz istraživanje.Sigurno je da su istraživanja u kojima se češćečuju „Aha!“ ili „E, pazi ovo!“ bitno efikasnijau saznajnom smislu od onih gde toga nema.Mi ne vidimo kako mehanizam zaista radi akoga ne testiramo i ne variramo bar nešto odparametara. Previše složene procedure svakakonisu pogodne za polazničke radove. Tu nemani vremena ni mogućnosti za testiranja iimprovizacije. Tu se, jednostavno, od silnogdrveća i ne vidi šuma.

3. Svijetlo oružje

Još jedna stvar koja neizostavno impre-sionira polaznike je skupa, teško dostupna hi-tech oprema. To isto se odnosi i na metode itehnike. Što su nepristupačnije to su bolje.Oprema i tehnike zvučnog imena (npr. nukle-arna magnetna rezonanca ili multi-ovo ili -onoanaliza) ozbiljno sputavaju sposobnost polaz-nika da budu kritični prema svojim rezultatima.Ti aparati i tehnike na izlazu daju brojeve ukoje se ne da sumnjati. Pitanja da li je to onošto nam treba ili da li smo baš to hteli dadobijemo bivaju potisnuta pred ovim nemimautoritetima. Oprema kojom ne možemo barmalo da se igramo, nije za ovaj način učenja.

4. Šta je najstarije: kokoška, jaje ili nekakonfundirajuća varijabla

Imam utisak da polaznici retko kad samidizajniraju svoj eksperiment; ili je dizajn većopisan u literaturi, ili ga smisli neko od sarad-nika. To je segment istraživanja gde iskustvoigra vrlo značajnu ulogu. Mali previd u posta-vci eksperimenta može da obezvredi celokupanrad tokom seminara. Da bi eksperiment imaosmisla najbitnije je da razdvojimo uzroke iposledice pojave koju ispitujemo. Ako je prob-lem knjiški jednostavan, onda imamo samojedan uzrok i jednu posledicu. Međutim, to jeretko kad tako. Uglavnom moramo da razdva-jamo i posledice međusobno, kao i uzroke.Ako nam to ne uspe, onda kao po lošoj navici,

pribegavamo traženju korelacija između svegai svačega. Najčešće su te korelacije posledicapostojanja neke kolko-tolko linearne vezeuzroka i posledice. Ponekad se ipak desi da jepotpuno besmislena. Da li smo u stanju da pre-poznamo tu besmislenost kad se nenajavljenopojavi? Tu se opet vraćamo na problem prav-ljenja modela. Ako ne vidimo uzročno-posle-dičnu vezu, besmislenost nećemo prepoznati.

5. Esnafski sleng i kvazi-profesionalizam

Korišćenje “zastrašujuće” terminologijepo svaku cenu čest je primer zidanja odbram-benog bedema tamo gde nam najmanje treba.Polaznicima verovatno izgleda da će teškeformulacije i stručni žargon doprineti da njihovrad više liči na rad istraživača profesionalca.Tu su u pravu, ali baš je to ono što treba dasprečimo. Decu treba tući čim počnu da ličena svoje roditelje, zar ne? Polaznici znaju daće se korišćenjem opšte-nerazumljivih rečiodbraniti od većine neugodnih pitanja. Takvereči će radoznalce, među kojima sigurno ima idobronamernih, uglavnom držati na rastojanjui to je najveći problem. Ideja nauke je komuni-kacija ideja, rezultata i zaključaka, a to se ovdepotpuno gubi. Polaznik koji ne uspe da napišerad korišćenjem kratkih i jasnih rečenicauvodeći nove termine samo tamo gde ne možedrugačije, neće dobiti suvislu povratnu infor-maciju od bilo koga sem mentora samog, a toonda i nije nauka.

6. Ko je za šta ovde zaslužan

Jedna od stvari koja najviše žalosti naskoji čitamo polazničke radove je kada vidimoda se stil kojim je napisan rad ne razlikuje odstila školskih referata. Rečenice u tom tekstune mogu biti podjednako bitne, razumljive,originalne ili svima poznate. One prosto nepotiču iz istog izvora. Te iskaze treba razvrstatiu najmanje tri kategorije: (1) ono što bi trebaloda bude poznato većini planiranih čitalaca, (2)ono što nije svima poznato, ali postoji u litera-turi na koju se pozivamo i (3) ono što smosami prepoznali, smislili ili izmerili. Polaznicimoraju da obrate više pažnje na ovo. Čak i priletimičnom pregledu teksta mora da bude jasnošta je opšte mesto, a šta lični doprinos autora.Referenciranje izgleda kao tehnička stvar, alinije. Da bi polaznik znao iz koje je kategorijekoji iskaz, potrebno je da zna mnogo više negošto u tekstu piše, potrebno je da proceni štakoliko vredi kao naučna informacija. Kad bipolaznici među svim tim referencama prepoz-nali i istakli ideje i njihovo poreklo, to bi bilojoš lepše.

7. Ljudski je grešiti, naročito pri merenju

Ne moraju svi radovi da imaju rezultatesa procenama greške. Neki su rezultati tolikojasni, da bi bilo kakva priča o grešci bila pukotrošenje tonera. Međutim, svi autori moraju dabudu svesni da greška u onom što su radilipostoji i da znaju kako ona utiče na zaključkekoje izvodimo. Svako procenjivanje nekeveličine podrazumeva grešku. Pre nego štopočnemo da bilo šta merimo, mi moramo da

Polaznički rad treba da bude u konceptualnomsmislu izazovan, ali ne toliko težak da polaznikne može sam da interpretira rezultate. U teh-ničkom smislu, treba da bude dovoljno jedno-stavan da ima vremena za probe, ponavljanjenekih postupaka, predomišljanje pa čak i igranje.Problem, međutim, ne sme da bude trivijalan.

... ostaje onda da nađemo uzrok,Tog efekta, ili bolje reći uzrokTog defekta, jer ovaj defektni efekat Ima svoj uzrok

Vilijam Šekspir

procenimo tu veličinu i shvatimo razmere greške. Ono što krozistraživanje radimo je smanjivanje ove greške korak po korak.Bez procene greške nema ni poređenja.

Polaznici uglavnom procenjuju greške zato što smo mi tood njih tražili, a ne zato što u njima prepoznaju informaciju. Čaki kad procene grešku, retko kad je koriste pri izvođenju zaklju-čaka. Istini za volju, za sve to postoji dobar razlog – konceptgreške je vrlo složen i ne možemo da očekujemo da učenicinjim spretno barataju još od malih nogu. Svejedno, grešku trebauvažavati isto koliko i sam rezultat.

8. Statistika ne sme da bude crna kutija

Otkrivanje statistike je nekako ospokojavajuće iskustvo zasve one koji vole čvrste, manje-više jasne argumente. To je kaoda smo najednom dobili vrlo proračunatog saradnika lišenogemocija i predrasuda, savršeno racionalnog robota koji je višenego rad da sa nama podeli odgovornost za interpretaciju svegaonoga što smo u istraživanju dobili. To i ne bi bilo tako loše kadbi se odgovornost zaista delila a ne samo “svaljivala” na jadnialgoritam koji ne može sam da se brani i koji, na kraju krajeva, inije samovoljno došao tu gde jeste.

Statistika ima neka hipnotička svojstva koja treba neutrali-sati. Njeni korisnici, sledbenici i vernici u njoj često prepoznajumagiju koja čak i sasvim provizorne kategorije sa nekoliko reckina marginama papira pretvara u statistički značajne zaključke.Slepo poverenje u statistiku istraživanje lišava zdravorazumskeargumentacije što možda i nije toliko pogubno za konkretnoistraživanje, ali za učenje kako da istražujemo svakako jeste. Dabismo statistiku upotrebili kako treba, moramo da znamo kojasu nam ograničenja modela, a pre toga i da taj model konstruiše-mo. Statistika možda jeste nepristrasna, ali mi koji smo biralimodel pojave i proceduru kojom je ispitujemo nismo. Nemadeljenja odgovornosti. Pirson, Fišer i Kolmogorov ne mogu dabudu odgovorni za aljkavu ili grotesknu primenu njihovih ideja.

Korišćenje statistike kao crne kutije, gde se nauka svodina popunjavanje praznih polja pored oznaka “df”, “Sig.” itd. je,u najmanju ruku, porok. Polaznicima petničkih programa trebaviše traganja za mogućim objašnjenjima i više prakse u pravljenjui testiranju modela, a malo manje statističkih recepata. Istina je,međutim, da mi za ovo nemamo dovoljno vremena. Možda bitrebalo pronaći neke fine male probleme gde standardnestatističke procedure ne uspevaju da objasne pojavu. To bi zapolaznike bilo vrlo izazovno. Još samo kad bismo mogli daiskopamo dovoljan broj takvih glavolomki...

9. Ko tumači tvoje rezultate

Istraživački radovi bez interpretacije rezultata ne postoje.Polaznici se ovde, sa dobrim razlogom, osećaju priličnonelagodno. Oni, u najvećem broju slučajeva, ne znaju dovoljnoda bi prepoznali širi kontekst problema koji su istraživali. Tamogde počnu da formulišu svoje interpretacije onoga što su dobiliistraživanjem, polaznici napuštaju sigurno tlo pod nogama ukom su se oslanjali na proverene protokole, zvučne reference,

52

mudre savete, opšte prihvaćena objašnjenja itd. Kod interpretacija jepotrebno da skupimo hrabrost, duboko udahnemo i kažemo ono štomislimo bez obzira kome se sve to neće svideti. Nažalost, ima dostamentora koji su previše brižni i koji svojim pulenima ne dozvoljavaju daim sloboda interpretacije napravi problem. Veliki broj polaznika ovajproblem rešava trivijalno – tako što pažljivo slušaju mentora. Vezivanjeza jednu, skoro uvek mentorovu, interpretaciju je opasno i kontrapro-duktivno. Najbolje bi bilo napraviti listu mogućih interpretacija praćenuargumentima za i protiv, ali... U svakom slučaju, polaznike ovde netreba previše štititi. Neka sami kažu šta misle. Ko kaže da su iskusnijiuvek u pravu?

Sad pošto imamo nekakvu dijagnozu, da vidimo šta nam je činiti.Kako da ublažimo efekte ovih problema ili, još bolje, kako da iheliminišemo? Prvo, mislim da polaznike treba preventivno braniti odautoriteta, naročito od mentora koji su previše zauzeti da bi došli doPetnice. Drugo, polaznicima treba dati dovoljno prilika da kažu šta samimisle o bilo kom segmentu svog ili tuđeg rada u atmosferi gde nema“ispravnog” i “pogrešnog” mišljenja. Treće, treba vežbati pravljenjemodela. Misaoni eksperimenti su ko stvoreni za to. Što to ne bismopraktikovali? Četvrto, što je skoro nemoguće, ali... što ne bismo probalida stariji polaznici budu anonimni recenzenti radova onih mlađih. Sampokušaj da budu objektivni i kritični će ih naučiti još nečemu. Peto,tražimo od polaznika da pišu zahvalnice. Možda će tako više ceniti idejei konačno početi da razlikuju bitno od nebitnog n

nauč

na (

ne)p

ism

enos

t

Petnica 24

Ako je tvom eksperimentupotrebna statistika, onda jetrebalo da uradiš bolji eksperiment

Ernest Raderford

Kada cenjeni ali stariji naučnikkaže da je nešto moguće,skoro sigurno je u pravu.Kada kaže da je nešto nemoguće,vrlo je verovatno da greši.

Artur Klark

V. P

ecik

oza

[sci- l i teracy][continued from p. 51]

Finally, here are a few suggestions for facilitatorsof students’ research projects:+ teach students to use educated guesses+ keep them away from unusually rigidprocedures and instruments that one can notplay with+ protect them from supervisor “too busy” to bepresent during the research or to discussproblems with students+ ask them to find alternative, if possible non-statistical, way to discard hypotheses+ ask them to write acknowledgements+ ask them to make short list experiments thatcould reject applied model or inferred conclusions+ propose peer review as the procedure foraccepting students’ papers n

tickling the imaginationWhen students first hear about Petnica, theyprobably have ambiguous thoughts about it. Itmay seem interesting to them, but at the sametame strange and unattractive. On the otherhand, when students come to Petnica and leave,almost everyone of them can’t hardly wait tocome back. Why? In the article “Tickling the Imagination – Whatand How we Teach Students”, Oliver Tošković,a lecturer and science adviser of PetnicaCenter’s programme in Psychology, tried tomake some personal imressions about causes ofthis Petnica fascination explicit, to himself, as toothers. “I presume, that, at least some of thosecauses might lie in a ways we teach and what weteach to students. As for the teaching methods, Ibelieve that learninig through discovery is veryimportant reason for students, and teachers, tolike Petnica. It gives them enough space to feelthe learning process, and to be a part of it. Also,Petnica students are guided by Universitystudents, which know a little more, and have alittle more experience. This idea relies on a LavVigotsky theorethical concept called „zone ofproximal development“, which should enablesuccesfull learning. If we think about what do weteach to students, it is reasonable to say thatthey probably do not remember most of theinformations they hear, since they hear a lot ofnew concepts in a relatively short time. But, allthose new concepts probably tickle theyimagination enough to make them want to comeback.” One of the important things that students learn inPetnica are methodological skills, which enablethem to think precisely, to formulate problemsand to control research conditions. They alsolearn how to present they work. These skils aresomething that can last, and that can betrasfered to variety of problems, from everyday toscientific ones. And finally, Petnica students writea paper, which is published, and which theyrecognize as their own work. This could be astrong motivator to continue learning andworking. So, after all that I have said, I believethat, at least in some moments, Petnica studentscan feeel similarly to scientist which havediscovered something new, to feel a little dizzywhile they stand in front of a discovery n

53Petnica 24

Sećam se trenutka kada sam prvi put čuo zaPetnicu. Bilo je to 1992. godine, u prvojgodini gimnazije, kada mi je nastavnica

geografije predložila da se prijavim za program unekoj istraživačkoj stanici. Iskreno, nisam baš znaošta je to istraživačka stanica, pa ni šta se tamo radi,ali zvučalo je zanimljivo. Sa druge strane, pitao samse šta ću ja tamo negde daleko, sa ljudima koje nepoznajem, pa još i preko raspusta, umesto da uživamkod kuće. U skladu sa tom ambivalentnošću sampopunio prijavu i naravno nisam pozvan. Desetgodina kasnije, došao sam u Petnicu kao predavač,preskočivši sve one gorko slatke polazničke trenutke.Naravno, ovaj put sam, bar otprilike, znao šta bimogao da znači pojam istraživačke stanice i nisamse dvoumio, a napustio sam Petnicu sa velikomželjom i iščekivanjem povratka.

Verujem da ovako izgledaju utisci većinepolaznika Petnice. Oni čuju od nekog za Stanicu,imaju parcijalne informacije o tome kako to izgledai šta se tamo radi i popune prijavu. Verujem da nekideo njih, a možda ivećina, čim pošaljuprijavu pomisle: „Štami je ovo trebalo?“.Isto tako, verujem danakon prvog boravkau Petnici, skoro svipolaznici požele ijedva dočekaju da sevrate. Zašto?

Kao prvo, dane bude nejasnoća, akasnije i neispunjenihočekivanja, ja ne znam odgovor na gore postavljenopitanje. Kao i većina nas koji dolaze u Petnicu, jaimam neke svoje utiske o tome zašto bi svi nazad uPetnicu, čim iz nje odu, pa ću pokušati da ih ekspli-ciram, najpre sebi, a zatim i svima koji budu čitaliovaj tekst. Kako je to lepo opisao urednik biltena,nudim vam utiske, iskustvo i nešto malo svojih pred-rasuda. Utisci su mi, naravno, formirani uglavnomna osnovu seminara psihologije, ali verujem da će sevećina učesnika ili saradnika ostalih seminaraprepoznati.

Ja lično, a verujem i većina drugih nastavnikakoji dolaze u Petnicu, imam utisak da polaznikeseminara nečemu naučimo. Mi ih odaberemo, trudećise da procenimo najmotivisanije, držimo im preda-vanja, dajemo im zadatke, a sve to uz ideju dapolaznici time nešto dobijaju. Šta?

Pogađate da ni na ovo pitanje, naravno, nemamodgovor, ali mogu da pretpostavljam. Istraživačkastanica bi trebalo da predstavlja alternativu, dopunuobrazovnom sistemu. I, na žalost, ili na sreću, tuprestaje određenje njenog koncepta. Većina saradnikaoseća, ili pretpostavlja ideju i koncept Stanice, ali jeto u domenu implicitnog. Dakle, kako odrediti čemusluži i da li ispunjava svoj cilj nešto za šta nemamojasno određenje? Teško, ali uz malu pomoć utisaka iličnih predrasuda, sve je moguće.

Možemo reći da je koncept Petnice blizakutopiji autora koji su zamišljali valjano obrazovanjekao aktivno učenje i učenje putem otkrića. Naime,iskustvo pokazuje da se koncept aktivnog učenja,iako je opšte prihvaćen i star preko 100 godina, slaboimlementira u opšte obrazovanje. Kako danas stvaristoje, ta ideja je još uvek utopija. Teško je sa velikimbrojem učenika različitih sposobnosti, za kratkovreme i uz pomoć malog broja nastavnika različitogkvaliteta obrazovanja i različite motivacije za radprimenjivati metode učenja putem otkrića. Međutim,u Petnici se upravo takve metode primenjuju. Petnicaje mesto sa malim brojem, visoko motivisanih učenikai sa mrežom velikog broja saradnika, od studenatado univerzitetskih nastavnika. Dakle, većina faktorakoji u redovnom obrazovanju ometaju primenuučenja putem otkrića, nije prisutna u Petnici. Situacijaje, na neki način, obrnuta nego u školi. Istraživačka

stanica, na neki način, predstavlja ostrvce utopije,delić mašte u stvarnom svetu. Mesto, gde se možeraditi onako kako bi i nastavnici i učenici želeli.Možda je to jedan od razloga zašto bi skoro svipoželeli da se tamo vrate.

Pomenuti način rada omogućava saradnicimaPetnice da uvode polaznike u oblast nauke na najpri-mereniji način, odnosno, kroz istraživanje. Polaznicikroz niz seminara prolaze sve faze istraživačkogprocesa. Oni prvo uče da pretražuju literaturu, dajasno i precizno formulišu probleme. Zatim, uče meto-dologiju istraživanja, tj. da probleme ispituju prekoniza procedura čiji će im ishod nedvosmisleno pružitiodgovore na jasno postavljena pitanja. Nakon toga,uče se da pišu, odnosno da rezultate svojih istraživa-nja saopštavaju jasno i precizno. Na pomenuti načinse polaznicima ne prepričava nauka, ne govori se onjoj, već oni kroz nju prolaze, osećaju je, dobijajulično iskustvo o nauci kao takvoj. A možda zakače ineku predrasudu. Za buduće istraživače, ovakav načinrada je verovatno neophodan, ili bar jako poželjan.

Polaznikekroz ovu naučnuavanturu vodenešto stariji iiskusniji men-tori, uglavnomstudenti. Ovajkoncept pred-stavlja ostvare-nje jedne razvoj-no-psihološkeideje, po kojojse na razvoj

najbolje utiče asimetričnom komunikacijom u zoninarednog razvoja. Naime, prema ideji Lava Vigotskog,razvoj jedinke teče tako da za mentalne funkcije,pored nivoa aktuelnog razvoja, u svakom trenutkupostoji i neki začetak njihovog budućeg razvojnognivoa. Tako, ako nekome u učenju pomaže osobakod koje su ti začeci već razvijeni, takva saradnja bitrebalo da pospeši učenje. Dakle, asimetrija podrazu-meva saradnju dve jedinke, od kojih nivo budućegrazvoja jedne (zona narednog razvoja), odgovaranivou aktuelnog razvoja druge. U Petnici, sa polazni-cima direktno rade studenti, koji su par godina starijii imaju nešto više iskustva, odnosno koji se nalaze uzoni narednog razvoja polaznika. Ovakav način radabi, bar prema jednoj teoriji, trebalo da vodi uspešnomučenju. Prema tome, možemo reći da u Petnici postojedobre osnove za uspešno učenje, što može biti jedanod uzroka tome da polaznici učenje doživljavaju kaonešto lepo i zanimljivo.

Do sada sam uglavnom opisivao kako učimopolaznike, ali ostaje pitanje čemu ih učimo. Naravno,nisam u zabludi da polaznici zapamte sve, pa nivećinu onoga što čuju u Petnici. Ako poredim Petnicusa utopijom, to ipak ne znači da sam potpuno odlutaou maštu. Polaznici u Stanici provedu kratko vreme,za koje čuju veliki broj novih informacija. A kakoznamo, ljudska memorija ima svoja ograničenja, panije u stanju da sve te informacije plasirane za kratkovreme i upije. Informacije prođu kroz um polaznika,zagolicaju im maštu, pobude interesovanje i nestanu.Međutim, verujem, ili bar želim da verujem, da to

g o l imašte

c a n j ešta i kakoučimopetničkepolaznikeOliver Tošković

54

nauč

na (

ne)p

ism

enos

t

Petnica 24

golicanje mašte i interesovanje ostaju. Upornost polaznika da sevrate u Stanicu, da uče danju i noću, da sami smišljaju projekte,da odlažu letovanja kako bi došli u Stanicu i učili, ide u prilogmom verovanju. Naravno, mogućnost konfundiranja velikimbrojem drugih faktora stoji, ali u zoni smo verovanja, pa na tonećemo obraćati veliku pažnju.

Druga važna stvar, za koju verujem da polaznici nauče uPetnici jesu neke važne metodološke veštine. Čini mi se da vežbekoje prolaze na seminarima imaju za cilj da se, slobodnije rečeno,metodološki ispravan način mišljenja automatizuje. Polaznici uškoli i na drugim mestima neguju različite pristupe problemimakojima se bave. U Petnici oni uče da problem jasno formulišu iosmisle procedure koje daju nedvosmislene odgovore. Verovatnoda polaznici zaborave konkretne postupke i metodološkepojmove, ali nadam se da ostaje težnja ka preciznom određenju ikontroli uslova u kojima se traži rešenje.

Još jedna od veština koja se stiče u Petnici jeste predstav-ljanje svog rada. Polaznici uče da, što je jasnije moguće, pismenoi usmeno iskazuju svoje rezultate. Pri tome, oni vežbaju jasnoćuformulacija i preciznost izražavanja. Bilo da pišu tekst, ili praveprezentaciju, za šire ili uže stručnu publiku, polaznici uče da voderačuna o tome za koga pišu i kako pišu, odnosno ko ih sluša ikako najbolje da usmeno predstave svoj rad, svoje probleme isvoje rezultate.

Ako uzmemo u obzir da današnji trendovi u obrazovanjusve veći akcenat stavljaju na sticanje veština, a ne znanja,možemo reći da se Petnica uklapa u te trendove, jer već duževreme ostvaruje upravo taj cilj. Informacije nisu nevažne, ali jenjihova dostupnost veoma povećana zahavaljujući velikom razvojuinformacionih tehnologija. Međutim, ono što jeste problem, jesteodabir informacija, selekcija bitnog iz mora nebitnog. Veštinekoje polaznici stiču u Petnici mogu biti od velike koristi upravo utome. Sa jedne strane, u odabiru informacija koje se nude, a sadruge, u plasiranju informacija na način da se one prepoznaju kaobitne.

Pored golicanja mašte i veština, ne treba zaboraviti nikrajnji proizvod. Većina polaznika na kraju ciklusa napravi nešto,napiše rad, ima neki svoj konkretan proizvod. Ta zaokruženostceline, koja rezultuje nečim lepim i društveno vrednovanim,ostavlja utisak koji se pamti. Verujem da većina polaznika nakraju ciklusa seminara oseti da je uradila nešto novo, važno ilepo, da su učestvovali u nečemu nesvakidašnjem, a ipak jakopristupačnom. Možda je malo preterano, ali pošto smo u domenuverovanja, mogu dozvoliti sebi da kažem, da se, bar na trenutke,polaznici verovatno osete kao Janoš Boljaji, kada je otkriopostojanje geometrija krivih prostora. Ovo osećanje najboljeopisuje jedna Boljajieva rečenica:

“Otkrio sam stvari tako čudesne da sam ošamućen... ni izčega sam stvorio čudan novi svet.” (J. Boljaji)

I na kraju, ako je bar deo mojih verovanja tačan, čini mi seopravdanim iskaz da je Petnica deo mašte u realnosti. Ako polaznicimapodstičemo interesovanja, nudimo veštine neophodne za istraživačkirad, uz mogućnost da ga i realizuju; ako im bar na trenutak omogućimoda se ošamute od otkrića, čini mi se da smo ispunili sva očekivanjakoja smo mogli da imamo. Naravno, u svim iskazima stoji jedno veliko„ako“. Da li je to zaista tako, kao što sam negde napočetku rekao, ja neznam. Ako budemo jasnije odredili koncepte, možda ćemo moći jednogdana i da saznamo da li je zaista tako. Do tada, dovoljni su nam utisci,predrasude i činjenica da polaznici jako vole da se vrate u Petnicu. Dali je to zbog nauke ili zbog druženja, ne možemo da znamo. Da li jenauka u Petnici samo manje ukusna porcija boranije, koju podnesemo,jer posle nje sledi ukusni dezert, zaista ne znam. U krajnjem slučaju,ako polaznici i dolaze zbog druženja, nadam se da će bar po principimaklasičnog uslovljavanja, davanje u paru dve draži (druženje i nauka)dovesti do njihovog povezivanja i da će i sama nauka posle nekogbroja ponavljanja početi da izaziva podjednaku prijatnost kao što jezasigurno izaziva druženje n

Dr Oliver Tošković je asistent na Filozofskom fakultetu u KosovskojMitrovici i na Fakultetu za sport i fizičko vaspitanje u Beogradu.Saradnik je Laboratorije za eksperimentalnu psihologiju, Instituta zapsihologiju, Instituta za mentalno zdravlje i Instituta za pedagoškaistraživanja.

Janoš Boljaji

N. M

arko

vić

[sci- l i teracy]more exposure tophilosophy &history of scienceFor over a year a group of students-assistants from different seminars gatherstwice a month to take a part in the latest ISPseminar. The seminar is meant to further theeducation of these gifted young scientists ina manner that significantly deviates from theevery-day school approach. Hence topicsinclude: role of theory in science, treatmentof true and revolution in science, religionand science, etc. These topics are broughtto the attendees through discussions,games, debates, internet-presentations andeverything but the plain old talk. Aconsiderable proportion of time is spent indiscussion on philosophy and epistemology.In our view these are the crucial meta-issuesa future successful scientist should befamiliar with. Only a deeper understanding ofphilosophical and issues of methodologyapplied, data gathering and treatment, levelof molarity, would ensure good scientifictheories of the future. Another goal of theseminar is to nourish multidisciplinary viewfrom an early scientific age. Constantexposure to the vocabulary, problems andviews of different scientific disciplines iscomplimented with the constant necessity tocommunicate ones own idea to thecolleagues from other fields n

55Petnica 22

Nikada nisam dozvoljavao da se školovanjeispreči na putu mog obrazovanja.

Mark Tven

Zamislite najtalentovanije mlade ljude jedne zaje-dnice. Ali ne 1% najtalentovanijih ili najinteli-gentnijih, već mnogo pažljivije selekcionisan

uzorak: nekolicinu onih koji su najtalentovaniji izainteresovaniji baš za bavljenje naukom. Njih 50 od10 miliona. Dakle, šačica najboljih koje su u ranimgodinama opazili njihovi nastavnici i poslali u Petnicu,pa su ih tamo probrali rukovodioci i zadržali kao mlađesaradnike, pa je među njima još jednom napravljenizbor. I sada su spremni za još jedan poseban ekstraku-rikulum jer im njihovesposobnosti i ambicijato dopuštaju.

Nije pitanje zaštotreba da ih dodatno ob-razujemo. To je sasvimjasno: oni će za kojudeceniju voditi nauku ove zajednice. Pitanje je kakoobrazovati takve mlade ljude. Šta im ponuditi, a što ćezaista da utiče da se njihov jedinstven talenat i daljerazvija. Pri tome ne govorimo o klasičnom mentorskomradu ili postdiplomskim studijama koje se već odigravajuu njihovim životima.

Pre skoro dve godine naša mala grupa je počelada se bavi ovom problematikom. Ne treba posebnonaglašavati da smo to radili u specifičnom prostoru ivremenu. Prostor: Srbija, u kojoj smo se sakrivali popodrumima od pomračenja Sunca, dok je kreacioni-stička ministarka pokušala da izbaci Darvina iz škole.Vreme: uspon kvazinaučnih, pa i antinaučnih doktrinau poslednjim decenijama, počev od klasičnih i dobro-poznatih (kreacionizam, astrologija, itd.), pa do post-modernih u bukvalnom i figurativnom značenju (socijalnikonstrukcionizam, preterana politička korektnost, itd.).U takvoj situaciji gde je čak i pravilna i frekventnapopularizacija nauke u medijima nedostižan cilj, onošto Petnica i mi radimo - podizanje ekstremno elitnognaučnog podmlatka – deluje kao naučna fantastika.

Osim opštih problema, pri osmišljavanju sistemarada, susreli smo se i sa specifičnim problemima. Prvo,niko nije imao predhodno iskustvo u ovakvom radu, nikod nas, a ni u inostranstvu. Trebalo je osmisliti formurada. Drugo, mladi ljudi sa kojima smo planirali daradimo dolaze iz različitih disciplina. Ekstrakurikulumje trebalo da im pruži više od specifične tematske eks-pertize koju im već nude njihovi fakultetski mentori.

Uprkos svemu, pre godinu dana, a nakon nekolikomeseci osmišljavanja, počeo je sa intenzivnim radomnovi seminar koji posećuje podskup saradnika Istraži-vačke stanice Petnica. Interdisciplinarnost pristupa itema na seminaru je nužna posledica profila učesnika,a pod tim podrazumevamo i nas koji osmišljavamoseminar i petničke saradnike koji ga posećuju. I poredtoga prvi zadatak je bio aktuelizovanje interdiscipli-narnog pristupa, tj. ideje da različite discipline zaistamogu da pruže nešto jedna drugoj. Naime, iako susaradnici sa kojima radimo veoma mladi, oni s jednestrane imaju nekoliko godina naučne karijere, a sdruge strane neobično brzo uče. Stoga su već bili poduticajem značajnog jaza između prirodnonaučnih ihumanističkih nauka; jaza koji neopravdano dominirau našoj akademskoj sredini. Interdisciplinarnost osimusvajanja meta pristupa, zahteva poznavanje termino-logije, metodologije i aktuelnih problema drugih disci-plina. Konstantana izloženost naučnicima iz različitihoblasti bezbolno opskrbljuje naše mlade saradnikeovim znanjima. Oni se u svojim diskusijama i debatamauvek pozivaju na primere iz matičnih disciplina štoostalima stalno daje nove uvide i znanja. Postoji i jednaveća dobit od same faktografije drugih disciplina, a toje navikavanje na drugačije načine razmišljanja i učenjeinterdisciplinarnoj komunikaciji. Teme kojima smo sekroz aktivno učenje, debate, kvizove i druge netipičneoblike rada bavili tokom 2008. godine obuhvataju:ulogu teorije u nauci, Dijem-Kvajnovu tezu, priroduistine u istorijskim naukama, falsifikacionizam,Kopernikansku revoluciju, odnos nauke i religije, itd.

Sledeći prirodan korak ovog meta-obrazovanjabio je stavljanje znatno jačeg naglaska na filozofskoobrazovanje kao na sam temelj naučne pismenosti.Često se filozofko obrazovanje smatra luksuzom alizapravo ne postoji naučna disciplina u kojoj su dobreteorije i modeli napravljeni od strane naučnika kojinisu poznavali filozfiju. Evo samo nekoliko primerazašto je filozofsko obrazovanje neophodno naučniku: 1. Da se ne bismo zaustavili u intelektualnom razvoju!Savremena filozofija nauke naglašava kritičko preispi-tivanje i borbu protiv dogmatskog načina mišljenja.Stoga je upravo to najprirodniji okvir borbe protivumnog okoštavanja. 2. Da bismo lakše prepoznali prevare, zloupotrebe i

druge oblike neetičkogponašanja koji objek-tivno postoje u nauci.3. Da bismo boljerazdvajali ključne odusputnih sadržaja, kakou istraživačkom, tako iu pedagoškom radu.4. Da bi olakšali pristupinterdisciplinarnom imultidisciplinarnomradu koji su u III mile-

nijumu neophodni, razumevanjem kako onoga što jezajedničko, tako i onoga što je posebno u svakoj nauč-noj i kulturnoj oblasti. Upravo to “meta-znanje” kojese odnosi na opšte i posebno predstavlja dobro čuvanutajnu. Ultra-specijalizovano obrazovanja je ono protivkojeg se treba boriti.5. Da bi se ispravno razumeo odnos naučne premadrugim velikim sferama ljudske delatnosti, kao što suumetnost, religija, sport i dr.6. Da bi se najopštije metodološke ideje primenile uoblastima gde je potreban “plemeniti amaterizam”(Čim radite nešto novo, nužno ste amater! – Džon A.Viler), bilo zbog nedostatka empirijskog materijala,bilo zbog generičke složenosti materije.7. Da bi se razumela istorija nauke, pa i istorija pojedi-načnih problema kojima se bavimo. Nije nikakvo čudoda se na velikim svetskim univerzitetima več duževreme zajedno izučavaju istorija i filozofija nauke, svečešće u okviru onoga što se skraćeno naziva STS(engl. Science and Technology Studies).8. Da bi olakšali sagledavanje mesta naučne prakse usavremenom okruženju i u uslovima masovne kulture.Na primer, uvek iznova zapanjuje nedostatak svesti, kakokod šire publike, tako i u samim naučnim krugovima, opotrebi reklame i borbe za vidljivost i publicitet koja jeneophodna kada govorimo o finansiranju naučnog rada. 9. Da bismo se lakše suprotstavili zloupotrebi nauke itehnologije koja u 21. veku preti da postane jedan odnajvećih rizika u istoriji čovečanstva. 10. Da bismo rešavali mnoge probleme u vannaučnom,svakodnevnom životu.

Ne sumnjamo da postoje i drugi razlozi za meta-obrazovanje i filozofsko-kritički osvrt na sopstvenaznanja, podatke i metodologije. Takođe ne sumnjamoda je neophodno pružiti ovakvo obrazovanje našimtalentovanim saradnicima. Ali i dalje ostavljamosumnju u to da smo, razvijajući ovaj seminar, našli bašnajbolju formu i najbolje sadržaje. Stoga, koristimoovu priliku da pozovemo sve saradnike ISP i svečitaoce ovog godišnjaka da nam se jave sa kritikama,komentarima, i sugestijama. Upravo kao što je KarlPoper govorio: kada nekog kritikujete činite mukompliment! n

kontinedu

uiranakacijadr Aleksandar Obradovićprof. dr Sunčica Zdravkovićprof. dr Miloš Kovićprof. dr Milan Ćirković

ddookkllee ććeetteeččeekkaattii??ddookkllee ććeettee~~eekkaattii??

Kvalitetan i kontinuiran rad, pa čak i sam opstanak Istraživačkestanice kao samostalne i nezavisne organizacije definitivno zavisiod toga da li će i koliko da se razvije aktivnost Fonda, tj. koliko ćese bivših polaznika i saradnika učlaniti u Fond. Istorija ovakvog tipafondova raširena je i veoma razvijena u svetu sa tradicijom koja semeri vekovima. Hoćemo ličekati da ti vekovi prvo prođu? Setimo sekako su univerziteti, škole i muzeji u Srbiji formirani i rasli upravozahvaljujući fondovima i zadužbinama! Budite kao sav normalansvet – učlanite se odmah u Petnički Fond!

I. St

amen

ov

Petnica 2456

regularni članPunoletna osoba koja Fondu pošalje pristupnicu i uplati godišnjučlanarinu. Član Fonda dobija člansku kartu, izveštaje o raduFonda, almanah “Petnica” i pravo redovnog uvida u rad Fonda.

2009 RR

YY

GODIŠNJAČLANARINA

GODIŠNJAČLANARINA

SRBIJA 4,000.- din van Srbije USD/Euro 100.-

2009GODIŠNJAČLANARINA SRBIJA 1,000.- din van Srbije USD/Euro 40.-

2009GODIŠNJAČLANARINA SRBIJA 6,000.- din van Srbije USD/Euro 150.-

2009GODIŠNJAČLANARINA SRBIJA 40,000.- din van Srbije USD/Euro 500.-

2009GODIŠNJAČLANARINA SRBIJA 80,000.- din van Srbije USD/Euro 1,000.-

studenti, učenici, mladiFond Petnica nudi studentima redovnih i poslediplomskih studijakao i punoletnim učenicima srednjih škola mogućnost učlanjenja uFond pod olakšanim uslovima. Prava koja se stiču učlanjenjem suidentična pravima regularnog člana.

FF

porodično članstvoUkoliko više članova jedne porodice ili porodica u celini želi da seučlani u Fond Petnica, ovo je najpovoljniji način. Porodičnočlanstvo podrazumeva sva prava dva regularna člana.

EE

osnovne i srednje školeŠkola – član Fonda stiče pravo na brzo i redovno informisanje osvim obrazovnim programima i druge specijalne beneficije.

2009 SRBIJA 15,000.- din

GODIŠNJAČLANARINA 2009 SRBIJA 50,000.- din NN

fakulteti i naučne ustanoveFakulteti i naučne ustanove stiču pravo na redovno informisanje osvim obrazovnim programima i druge specijalne beneficije.

HH

pomažući članFond sa zahvalnošću nudi opciju pomažućeg člana za one kojižele ozbiljnije pomoći ostvarivanje ciljeva Fonda. Pored pravaregularnog člana, pomažući član dobija pismo-zahvalnicu.

SS

sponzorsko članstvoPojedinci ili preduzeća koji žele direktno pomoći funkcije Fondaimaju na raspolaganju ovu kategoriju članstva u Fondu. Poredprava pomažućeg člana, sponzor dobija prikaz u izdanjima Fonda.

koliko iznosi članarina

Postoji još nekoliko skupljih kategorija članarineprvenstveno namenjenih većim preduzećima,bankama ili ozbiljnijim donatorima.

Ako ste bili polaznik nekog odprograma IS Petnica a sada ste studentili ste zaposleni ili anga`ovani,

ako ste bili ili ste jo{ uvek petni~kisaradnik, predava~, pomaga~, savetnik,

ako je neko od va{e dece, ro|aka iliprijatelja poha|ao petni~ke programe,

ako ste razumni, dalekovidi,dobronamerni i `elite da u~inite pravustvar

postanite ~lan fonda petnica!postanite ~lan fonda petnica!sve informaci je na

www.fond.petnica.rs

petnički fond je jedini siguran oslonac Istraživačkoj stanici u turbulentnimvremenima koja će još dugo obeležavati domaću društvenu stvarnost

become a member ofthe petnica fund!

The Petnica Fund is a kind of alumni fund,created by a group of founders, visitingteachers, and former participants of thePetnica Center in order to help PSC to keepits independence and improve its programs. Through a spectrum of membership options,you can give double support to the uniqueprofile and programs of the Petnica Center –a small amount of money that can be used tobuy a book or a small piece of equipment,and a new name on the list of supporters. Here we present the biggest (yet) member ofthe Petnica Fund – the Telenor company,the leading provider of cell phone services inSerbia and one the top European corporationsin this field. Telenor had became a memberof the Petnica Fund in 2007, just afterestablishing the Telenor Foundation whichaims to support important projects in Serbiademonstrating the unique concept ofcorporative social responsibility. In order to become a regular individualmember, you have to pay USD/Euro 100.-.Family membership costs USD/Euro 150.-,but there are more options for people ororganizations who are ready to help moresuch as Supporting Membership (USD/Euro500), Sponsoring Membership (USD/Euro1,000), and more. Becoming a member of the Petnica Fund ismuch more important today than in a fewyears when the Fund becomes big and rich. Petnica Center is an excellent choice foreverybody who is ready to support innovativeand future-looking education in Science andTechnologies in the heart of a rapidlychanging but still hot region of the Balkans.Here, we deeply believe, modern educationis the key for the stability and development ofthe region. Keep in mind that without external supportthe Petnica Center is balancing on thecutting edge. At this moment, Serbia has nobig and responsible corporations orfunctional private foundations and charities tosupport such non-typical initiatives. But, thevery existence of the Petnica Center as abrave experiment that became a part ofhistory of modern innovative education. Itinspires and encourages many other braveand farsighted people, groups, andorganizations to initiate changes and freshideas in the extremely rigid and conservativestructure of the current education system nJust send an e-mail tofond@petnica.rs

57

TELENOR je najveća telekomunikaciona kompanija u Norveškoj ivodeći provajder TV usluga u nordijskom regionu. U svetskim razme-rama, Telenor se nalazi među 10 najvećih mobilnih operatera, savlasničkim udelom u 12 mobilnih operatera širom Evrope i Azije, sablizu 130 miliona korisnika. Od septembra 2006. godine svoje proizvodei usluge, bogato znanje i iskustvo, ova kompanija deli sa više od 2,5miliona korisnika mobilne telefonije u Srbiji. Pored opredeljenja dabude pokretačka snaga u oblasti mobilne telefonije u Srbiji i dakorisnicima uvek ponudi kreativna, inovativna i uspešna rešenja, dazaposlenima ponudi kvalitetna radna mesta na kojima mogu da iskažusvoj puni doprinos, razvijaju se i napreduju, kompanija Telenor želi dadaje doprinos rastu i razvoju srpskog društva u celini.U martu 2007. godine, kompanija je osnovala Telenor fondaciju, čimeje u našoj zemlji započela sprovođenje jedinstvenog koncepta korpo-rativne društvene odgovornosti, koji Telenor Grupa sa uspehomsprovodi širom sveta. Telenor fondacija je od početka svoga rada članFonda Petnica.

Iako još uvek skromna, sredstva prikupljena u Fondu Petnica pomoglasu da se u 2008. godini premoste veliki problemi u ukupnom radu Sta-nice nastali značajnim umanjivanjem sredstava Ministarstva prosveteSrbije. Time se pokazalo koliko je važno smanjiti zavisnost od države irazvijati sistem nezavisnog finansiranja kroz mrežu direktne pomoćipojedinaca, preduzeća i organizacija koje

Petnica 24

N. M

arko

vić

B. S

avić

B. S

avić

Petnica 2458

Boraveći po Srbiji, iznenadila sam se koliko je Petnica ustvari dobro poznata ičesto posećena. Svaka

osoba koju sam srela (a da govoriengleski) čula je za Petnicu, amnogi od njih su pohađali jedan ili više petničkih programa. Osimšto je svako čuo za Petnicu, jedna od posledica njene dvadeset petgodina duge istorije jeste što se polaznici mogu pronaći na skorosvakom univerzitetu, kompaniji ili drugoj organizaciji u Srbiji.

Bila sam zadivljena kako Petnica omogućuje mladim ljudimada nauče koliko je nauka uzbudljiva, bez obzira kakva će biti njihovabuduća karijera. Pojam “nauke” se široko tumači, sa većim naglaskomna tehnici istraživanja nego na temi. Programi ne samo da pokrivajustandardne naučne discipline kao što su biologija, fizika i astronomija,već i oblasti kao što su psihologija, lingvistika i sociologija. Mladiljudi se podstiču da dolaze godinu za godinom pohađajući različiteprograme: da posle fizike prate istoriju, ili psihologiju posle geologije.Oni koji su bili polaznici na više seminara pozvani su da posetePetnicu u bilo koje doba, da učestvuju u obrazovanju mlađih polaznikaili da koriste resurse Stanice za svoje fakultetske projekte.

Jedan važan aspekt Petnice je da u njoj nema takmičenja: nepostoje nagrade ni potvrde. Bez obzira na to, učenici mogu dakoriste rezultate svojih istraživačkih radova da bi dokazali svojeiskustvo kad se upisuju na univerzitet.

Dodatna korist je što mladi ljudi na ovim programima imajudirektan i dugoročan kontakt sa naučnicima u različitim stadijumimanjihove karijere (što uključuje studente univerziteta, doktorante,mlade naučnike i profesore). To im omogućava da saznaju više onaučnim karijerama.

Mladi ljudi koje sam srela definitivno nisu stereotipni, preteranousredsređeni naučnici: oni su druželjubivi i otvorenih shvatanja,širokog spektra interesovanja. Bez obzira na to da li postaju naučniciili svoj entuzijazam i naučno iskustvo prenose u druge oblasti, oniće biti dragocen resurs za Srbiju.

Mada sam bila oduševljena divnim okruženjem i prostranimgrađevinama, moj najjači utisak je atmosfera uzbuđenja i entuzijazmakoja tamo vlada. Volela bih da je nešto slično bilo dostupno u vreme

kad sam ja bila u školi i na univerzitetu u Velikoj Britaniji n

Elenor Hajes, urednica britanskogčasopisa “Science in School”

Stanica mi je pružila jedinstvenu priliku da proširimsvoje horizonte u obrazovanju i druženju dok sampohađao osnovnu školu i gimnaziju u Somboru.

[...] Na jednom znatno kasnijem nivou obrazovanja, takvukoncentraciju entuzijazma koju sam imao prilike da iskusim

u Stanici mogao bih da upo-redim samo sa atmosferomna svojim doktorskim studi-jama na Masačusetskominstitutu za tehnologiju (MIT)

u SAD i Školi za informatiku i ovde gde sada radim. Poredmogućnosti da iskusim lepotu nauke, istakao bih vrednostprograma Stanice u upoznavanju kolega koji dele mojanaučna interesovanja. Kolege iz Stanice sam kasnije čestosretao na mnogobrojnim takmičenjima iz prirodnih nauka,potom na studijama u Novom Sadu, na MIT-u, pa čak i sada

kao profesor na EPFL-u u Švajcarskoj n

Viktor Kunčak, vanredni profesor,Škola za informatiku i komunikacije,Švajcarski federalni institut u Lozani

Značaj Petnice za nauku je lako mjeriti ako sepogleda gdje su i šta rade bivši polaznici.Petnica je bila i ostala jedno mjesto koje je

davalo ljudima nadu da stvarimogu opet doći na normalu i daima smisla baviti se konstruk-tivnim stvarima. Značaj zamoju profesiju, a i drugih ljudi,mjerila bih tim koliko smo još svi vezani za Petnicu.Lično ne bih bila eksperimentalni fizičar i radila to štoradim da nije bilo petničkih seminara i mojih prvihpraktičnih iskustava u laboratoriji. Sem iskustva, Petnicami je dala samopouzdanje da se bavim i oblastima koje

nijesu u mojoj uskoj struci n

Petnica će sve vreme ostati mesto kojemoramo svi posmatrati da bismo učili i slediliprimer. To je

mesto čudesnih idejai inicijativa. Prirodnoje da stoga očekujemoda dugogodišnje veze, saradnju i dijalog izmeđuIstraživačke stanice Petnica i Vajcmanovog institutanastavimo. Uvereni smo da će Petnica zadržati svojuaktivnu ulogu u razvoju međunarodne mreže organizacijaza naučno obrazovanje mladih (NYEX) čiji je jedan od

osnivača. n

Dr Lidija Šekarić, Nanostructuresand Exploratory Devices, IBM T. J.Watson Research Center, Njujork

Petnica je od svog osnivanja bila mesto okupljanjasrednjoškolaca i studenata zainteresovanih za nauku uonom pravom, istraživačkom smislu. Veliki broj mladih

ljudi koji danas predstavljaju okosnicu srpske nauke suupravo deca Petnice. To je neštošto ih povezuje na ličnom, ali ina profesionalnom nivou. Rekaobih da to u velikoj meri danas činikohezivnu snagu srpske nauke,

utiče na prevazilaženje starih podela između pojedinačnihnauka i podstiče interdisciplinarnu saradnju. Kao dete Petnice,i sâm sam prve ideje o tome šta je nauka i kako izgleda naučnirad dobio tamo. Čitanje popularnih knjiga o nauci i rešavanjezadataka iz zbirki je jedna stvar, a rad na sopstvenom bejbi-naučnom projektu uz pomoć i savete nekog (pravog) istraživačaje nešto sasvim drugo. Jednom reči, prava stvar. I tek kad samse ubedio da je fizika ta jedina prava stvar (dobro, uz mate-matiku), počeo sam da shvatam da je to samo delić velikeslike. Čini mi se da bi bez petničkog iskustva taj saznajniproces trajao mnogo, mnogo duže. A kada se okrenem okosebe na poslu, koga vidim kao najbliže saradnike? Petničke

predavače i decu Petnice, naravno n

Uspeli ste da učinite da oni koji vole nauku dođu uPetnicu kao polaznici, nastave kao saradnici i mentori,ali dolaze i kada postanu profesionalni istraživači.

Divno izdvojeno mesto zastrast i ideje gde se naglašavaznačaj naučnog obrazovanjaza razvoj zajednice i pokrećuinicijative za unapređivanje takvog obrazovanja. Nadam seda će i srpska i evropska administracija prepoznati vašedragoceno iskustvo i osigurati kontinuitet rada. Petnica jepostala simbol mira i dijaloga, nade i optimizma kroz ideje i

metode nauke n

Dr Antun Balaž, istraživač uLaboratoriji za primenu računarau nauci, Institut za fiziku, Zemun

Dr Moše Rišpon i Dr Cvi Paltiel,Vajcmanov institut, Izrael

Livio Riboli-Sasco, president of ParisMontagne Organisation, France

mmii{{lljjeennjjaammii{{lljjeennjjaauuttiisscciiuuttiissccii

impressions, messagesViktor Kunčak, Professor at EPFL, Lausanne, CHwrote:“Petnica has offered me an unique opportunity tospread my horizons in education and in social life [.....]Such concentration of enthusiasm I only can compareto the atmosphere during my PhD studying at MIT.”

Lidija Šekarić from IBM T. J. Watson ResearchCenter, New York:“...Petnica was and stayed a place which gave toyoung people a hope that there is a reason why to doconstructive things. [.....] I shouldn’t became anexperimentary physicist without Petnica training andmy first practical lab experience.”

Antun Balaž from Supercomputing Laboratory, Zemun:“... A great number of young people who today are thebackbone and cohesive force of Serbian science arechildren of Petnica. [.....] It is a cool stuff!”

Eleanor Hayes, Editor of British journal “Science inSchool” wrote:“One consequence of Petnica's 25 year history is notonly that everybody has heard of Petnica, but thatPetnica alumni are to be found in almost everyuniversity, company and other organisation in Serbia.I was impressed by how Petnica enables youngpeople to learn for themselves how exciting science iswhatever their future careers will be. 'Science' isinterpreted widely, with the emphasis on enquiryrather than topic. [.....] The young people I met weredefinitely not the stereotypical overly focusedscientists: they were open and friendly, with wideranging interests. Whether they become scientists ortake their enthusiasm and scientific experience intoother fields, they will be a valuable resource for Serbia.”Livio Riboli-Sasco, president of Paris MontagneOrganisation wrote:“[.....] A wonderful protected place for passion andideas that nonetheless takes its responsabilities andtry to stress the importance of scientific education forthe development of our societes, proposing plans forthe renewal of this education. [.....] Petnica is asymbole of peace and dialogue, of hope and optimismthrough the wonder of scientific thinking.”Moshe Rishpon and Zvi Paltiel, from The WeizmannIstitute of Science accented the role of PetnicaCenter’s experience:“The Petnica Science Center will thus remain at alltimes a place we should look at to learn and follow. Itis always a source of marvelous ideas and initiatives.”

more new booksPetnica Science Center continues to publishinteresting books. “Anthropology” is a book with 33 original papers fromprofessional scientists where the majority of them havemade their first steps into a science just in Petnica.Titles cover a broad spectrum of actual topics inAnthropology, Archaeology, Linguistics, andPsychology. English abstracts. 360 pp.Our most popular editions are the annually published"Students' Collected Works" which give a selection ofwhat we consider to be the most interesting paperswritten by secondary-school students attending Petnicaat a given year – papers related to their researchprojects. School teachers often use this edition to finduseful ideas and examples of small science projects fortheir students and to implement them in the regularschool curriculum or in various extracurricular activities.In the last issue, 75 papers written by the participantsof the Sixth Petnica Annual Student Conference(December 2007) were presented in a single, 520pages, B5 paperback book with English abstracts.Proceedings of the NYEX Conference on ScienceEducation of Gifted Students consisted of 25 paperspresented by participants from 15 countries gathered inOctober 2007 at the Petnica Center. All texts inEnglish. 170 pp.After eight years of paper edition, famous Petnica“Web Odissey”, a effective hadbook for school teachersand students looking for good educational resourceson the web, now is ready in e-form on the sitehttp://wo.petnica.rs There is a new short web movie about Petnicaactivities in Astronomy directed by Romana Vujasinovićwho study film photography n

59

PETNIČKE SVESKE 62: Antropologija –zbornik radova Odeljenja društvenih naukaIstraživačke stanice PetnicaOvaj specifičan zbornik sadrži 33 rada iz istorije,antropologije, arheologije, lingvistike i psihologiječiji su autori saradnici Istraživačke stanice, od kojihsu mnogi od njih svoje prve korake u istraživanjunapravili upravo kao polaznici ISP. Namerapriređivača bila je da se kroz teme koje su autorisami izabrali u skladu sa svojim naučnim intere-sovanjima, pokaže (sadašnjim polaznicima) gdesu i šta rade petnički saradnici i bivši đaci kojigodinama učestvuju u realizaciji obrazovnihprograma Stanice. Zbornik su priredili rukovodiociprograma društvenih nauka na čelu sa VladimiromPecikozom. 360 strana.

PETNIČKE SVESKE 63: Zbornik radovapolaznika obrazovnih programa Istraživačkestanice Petnica u 2007. godini. Zbornik sadrži 75 radova polaznika koji su reali-zovani na seminarima i naučnim kampovimaIstraživačke stanice Petnica u 2007. godini. Svipublikovani radovi prezentovani na Šestoj konfe-renciji „Korak u nauku“ održanoj od 6. do 9.decembra te godine. Radovi su, kao i prethodnihgodina, razvrstani po oblastima koje su grupisane utri celine, prema programskim odeljenjima Stanice.Uz svaki rad dat je i rezime na engleskom jeziku.520 strana.

Proceedings of the NYEX Conference onScience Education of Gifted StudentsOvaj zbornik sadrži radove koji su izloženi nagodišnjoj konferenciji NYEX-a (Network of YouthExcellence) koja je održana u Petnici od 18. do21. oktobra 2007. godine. Ukupno 25 radova svr-stano je u četiri celine, prema sekcijama Konferencije.Zbornik je na engleskom jeziku. 170 strana.

priznajemo, izdali smo!

Ako ne računamo atraktivne događaje kaošto su posete ministara Stanici, Godišnja kon-ferencija i velika izložba u Galeriji SANU,možemo biti prilično zadovoljni kako su do-maći mediji tokom 2008. godine pratili zbi-vanja u i oko Stanice. Nekoliko lepih prilogao Stanici pojavljivalo se u tiražnim dnevnimlistovima kao što su “Politika”, “Večernje No-vosti”, “Blic” i “Danas”. Televizijske kuće kao“B92” i RTS imali su takođe više emisija ukojima se prikazivao rad u Petnici. Lokalnimediji u Valjevu korektno i redovno praterazne aktivnosti ISP.Lep tekst o Petnici na 6 strana objavljen jekrajem 2007. u međunarodnom časopisu“Science in Schools” (Nauka u školi). Kao do-datak članku je naročito zanimljiv i pohvalankomentar urednice časopisa koja je, ne ve-rujući u navode iz članka, lično doputovala uSrbiju gde je, u nastojanju da prikupi dodat-ne informacije o Stanici, obišla univerziteteu Novom Sadu i Beogradu a, nakon toga, isamu Petnicu n

M e d i j i o I S P

Antropologija

Zbornik 2007

NYEX Zbornik

Resursni centar za nastavnike ISP jesvoje papirno izdanje komentarisanihweb linkova, WebOdiseju, napravio i kaoweb izdanje i ono je dostupno na URL-uhttp://wo.petnica.rs. Korisnicima koji seregistruju je omogućeno da dodaju novelinkove, da ih komentarišu i preporučuju ida u forumu razmene argumente oprikazanim sajtovima sa ostalimregistrovanim posetiocima sajta n

Dokaz da ne treba svi koji su prošli krozpetničke programe da se bave naukom,jeste i Romana Vujasinović, nekadašnjapolaznica programa astronomije koja sadazavršava studije kamere na FDU u Beogradui, naravno, amaterski se bavi astronomijom.Tokom seminara astronomije u avgustu 2008.godine ona je beležila sva zbivanja uključujućii komentare polaznika, saradnika i svakogakoga je ulovila. Iz toga je proizašao dinamičani zanimljiv dokumentarni film koji predstavljane samo petničke astronome, već petničkinačin rada uopšte. Film možete pogledatina sajtu: http://ispast.net/2008/10/17/film-o-astronomiji-u-petnici/ n

Petnica 24

Protekle godine je, po ko zna koji već put, obnarodovanokako će se država od sada odgovornije i efikasnije brinuti omladim talentima. Višeglasno. Slična obećanja su se čula iz

Ministarstva omladine, Ministarstva prosvete, Ministarstva nauke,a lako je moguće da sam prespavao odgovarajuća zaklinjanja i izdrugih važnih resora – recimo kulture, odbrane, pa i policije, nara-vno i pre svega.

Opšti je utisak da, iako u obećanjima datim sa visokih mestaima poprilično iskrene namere da se nešto do-bro i smisleno uradi, prevagu ima želja da se“pokaže da se nešto preduzima”, pa makar tokao posledicu imalo i olako sročene zakone,pravilnike i nesuvisla rešenja. U očekivanjuda će sličnih obećanja i programa biti i u na-rednim godinama, osećam potrebu da ovdepodsetim na neke opšte elemente o kojima bisvaki program podrške, bio on nacionalni ililokalni, morao da povede računa ako misli daostavi iole trajnije rezultate i ostane u pozitivnom sećanju svih onihkoji su mu bili ciljna grupa, dakle korisnici.

Pre svega, jedan uspešan, dugoročni program kakav bi, even-tualno, bila neka vrsta “nacionalne strategije za brigu o darovitimmladim ljudima u nauci” morao bi da ima odlike (1) jasnog određe-nja cilja i ciljne grupe, (2) jasno definisanih resursa, (3) preciznoodređenih tela koja donose odluke uključujući i nedvosmislene pro-cedure odlučivanja i (4) morao bi da garantuje trajanje barem do is-punjenja planiranih ciljeva za prvih nekoliko generacija obuhvaće-nih pojedinaca uključujući i (5) mehanizme i kriterijume evaluacijeuspešnosti primene takvog modela podrške.

Ne upuštajući se u birokratsko objašnjavanje navedenih odlikakoje bi trebalo da budu jasne osobama koje su ovoj problematicibliske ali i drugim obrazovanim ljudima, pažnju ću posvetiti jednom

vrlo specifičnom problemu koji se po pravilu javlja u programimanamenjenim talentovanim osobama. Radi se, naime, o izvesnosti da,kako god dobar i detaljan program da napravimo, imamo posla saosobama koje lako mogu biti pametnije i kreativnije, dakle original-nije u svome mišljenju i ponašanju, od osoba koje takav programsmišljaju i sprovode.

Tu se krije i jedna od čestih slabih tačaka mnogih programa ifondova namenjenih talentima a gde se prelamaju mnoga suštinska

pitanja smisla i dometa društvene brige o na-darenima. Dakle, da li je država (ili neka ma-nja administrativna zajednica koja formiraodgovarajući fond) dovoljno kompetentna idalekovida da, u određenoj meri, uspešno us-merava profesionalni razvoj i karijeru mladihljudi koje identifikuje kao izuzetno pametne?Do koje granice javni programi, rukovođenii upravljani ograničenim brojem od politič-kih struktura postavljenih pojedinaca, mogu i

smeju uobličavati karijeru i određivati intenzitet i strukturu obrazo-vanja pojedinaca koji su etiketirani kao najbolji, najpametniji,najkreativniji?

Postavljena pitanja su retorička, naravno. Lako ćemo prihva-titi da se kod izrazito talentovanih suočavamo sa rizikom da nekogaupropastimo ako forsiramo školovanje u smeru koji je ispod nivoapotencijala ili će to postati pogrešno sagledanim trendovima (u na-uci, tehnologiji, društvenom razvoju...). Pravo pitanje je kako toizbeći?

Ako pođemo od pretpostavke da ćemo rizik od pogrešnog vo-đenja karijere izbeći ako te odluke prepustimo detetu ali pri tomeobezbedimo dobre i široke konsultacije i savetodavnu pomoć, ondaćemo formirati prvu dobru sugestiju – obezbediti u startu dobre iširoke savetodavne mehanizme.

60

brai

nsto

rmin

g

odgovorna država bitrebalo da obezbedi

optimalnu pomoć i podrškunadarenima, ali prevelikomešanje države u njihovu

sudbinu je nesrećnijerešenje od odsustva

ikakvog programa podrške

22 Vigor Majić

hajdedabbrriinneemmoo......

B. Savić

brainstorming

[bra in ]let’s take careabout...Serbian Government is going to spend a lot ofmoney in various programmes labelled as“supporting gifted and talented youth”. It soundsnice and optimistic, but the fact is that almost allkinds of support is in the form of financial awardsand scholarships for the students with the bestmarks in regular schools or students who areawarded medals after national or internationalolympiads. In this article such a model of support is questioned.There are some important reasons for doubts aboutthe effects and objectiveness of such criteria. Firstof all, almost everybody agrees that the Serbianschool system is far from effective and good.Students are under pressure to memorize too manyfacts and definitions without the freedom to developtheir creativity and the majority of teachers are notready to respect students’ specific requirements,curiosity and even criticism. School curricula areobsolete ignoring radical changes in recent decadesin science, technology and society. So, if werecognize and support only students who absolutely‘fit into system’ can we really say that this is supportfor the talented ones? On the other hand, when the Government supportsolympiad medal winners, are they aware that thesetypes of competitions cover only a narrow field ofschool subjects, and, moreover, school subjectsrepresent only a minor part of possible areas ofyouth creative expression and activity. Theenormous value of state support reaches up to10,000 Euro, which sounds too much if we take intoaccount that the majority of awarded students comefrom a small number of specialized schools, mostlyfrom the biggest cities. In this article the author tries to discuss anothermodel of supporting gifted children based on lessrigid formal criteria which can deal not just with themoney, but offering students some other types ofsupport such as mentorship, professional adviceand counseling, extracurricular training, etc. It isimpossible to make precise criteria or proceduresfor selection of all possible profiles of talentedstudents (because they are, per definitionem,exceptional), so certain discretion power must begiven to somebody rather than to solve the selctionproblem through paper regulations. The freedom todecide who will be supported and in which way willbe given to a kind of qualified body consisted ofprofessionals of various profiles and certain level ofprofessional experience. Such body must haverelatively free hands to offer support even to youngpeople who have certain difficulties or who areincompatible with existing school system and itsrequirements, who express talent in fields that arenot recognized by school. There are many suchindisputable people in Serbia and the majority ofthem will agree to serve in such a function. Only individualized evaluation and personalizedflexible support can assure the best effects. In sucha way, students will also be protected frommanipulation and counterproductive glorification thatcould be absolutely counter-productive in their age.It is up to Government to protect both such a bodyfrom the pressures coming from schools, ambitiousparents, or local politicians n

61Petnica 24

Vratimo se na pitanje ciljne grupe, tj.koga bi država svojim stimulativnim mera-ma trebalo da naročito podržava? U ovommomentu to su, pre svega, najuspešniji uče-nici – bilo po formalnom uspehu u školi ilina studijama, bilo kao nosioci medalja natakmičenjima regionalnog, nacionalnog ilimeđunarodnog karaktera.

Da li je to dobro? Nije. Zašto? Zato štone možemo istovremeno tvrditi da nam ješkola posmatrana kroz nastavne programe,nastavne metode i sistem vrednovanja (a tovaži i za visoko obrazovanje), loša i jedno-stavno nagrađivati one koji su najbolje uklo-pljeni u takvu školu, tj. u njoj postižu najboljiformalni uspeh. Šta je sa učenicima koji fun-kcionišu na drugačiji način? Šta je sa visokokreativnima ili onima koji sudovoljno hrabri da se pobune?Šta je sa učenicima koji seizvanredno uspešno bave ob-lastima za koje obrazovnaadministracija ne organizujetakmičenja? Šta je sa decomčiji roditelji ili škola ne moguplatiti skupe privatne pripremeza takmičenja?

Pa koga onda podržavati i kako?Najbolji odgovor bi bio da će najma-

nje promašaja i najviše pogodaka biti akodržava upravljanje odgovarajućim fondompoveri pažljivo izabranom kompetentnomtelu sastavljenom od spektra iskusnih struč-njaka. Takvo telo bi trebalo da ima sloboduda diskreciono proceni i odluči kome i kakvapodrška da se pruži, uključujući i klasičnestipendije i jednokratne pomoći (novčanapomoć), ali i druge oblike podrške kao štosu mentorski i savetodavni rad, dodatno ob-razovanje i usavršavanje, nabavka kvalitet-ne literature, možda i opreme i sl. Neko ćereći – nemoguće. Ipak, takvu slobodu je,dobrim delom, imala Republička fondacijaza razvoj naučnog i umetničkog podmlatkau vreme kada se o njenom radu požrtvovanobrinuo tadašnji predsednik SANU Aleksan-

dar Despić. Dakle, ne možemo tvrditi daovo rešenje nije i politički moguće.

No, moderni političari, pod novogo-vornom frazom o transparentnosti, vole dabeže od nepotrebne odgovornosti (nepotreb-ne uglavnom znači da nemaju ličnu korist),pa se svojski trude da sve bude precizno “za-crtano” i propisano zakonima i pravilima.U tome im svesrdno pomažu tzv. stručne slu-žbe kojima pozli na samu pomisao o nekak-vim “diskrecionim pravima” koja nisu unap-red utvrđena i od slobode date tamo nekimstručnjacima sa strane.

Autor čvrsto veruje da se nikakvim pra-vilima ne može precizno regulisati materijakoja podrazumeva kvalifikovanje osoba kojesu per definitionem izuzetne.

Dakle, jasan je predlog daministar koji bude ovlašćen zaova pitanja mora skupiti hra-brosti i napraviti telo (Nacio-nalni savet za podršku mladimtalentima ili kako već) komeće dati široka ovlašćenja isto-vremeno ga štiteći od halabukenezadovoljnih ambicioznih

roditelja, zagovornika savršenosti domaćegškolstva, neprevaziđenosti takmičenja i smo-tri, univerzalnosti testova i školskih zadataka.

Takvo telo bi razmatralo zahteve i inici-jative koje dolaze od strane škola, fakulteta,nevladinih organizacija i, naravno, pojedi-naca i procenjivalo na koji način proveritikvalitete kandidata i na koji najbolji način,onima koji to zaslužuju, a saglasno raspolo-živim sredstvima, pomoći.

Do sada nisam odgovorio na pitanjekoga podržavati, već samo ko bi trebalo dao tome odlučuje. Ipak, doći ćemo i do ciljnegrupe i to tako što ćemo prvo pokušati daodredimo njenu negaciju. Dakle, hajde dabudemo malkice hrabri i kažemo koga ne bitrebalo podržavati.

Pre svega, ne bi trebalo nagrađivati ipodržavati čist uspeh u školi (ili tokom stu-diranja). Zašto? Iz dva razloga. Prvo, takve

odluku o meramapodrške i pomoći

mora donositi grupastručnjaka kojoj su ustartu date prilično

odrešene ruke iozbiljna diskreciona

prava

stor mingV.

Pec

ikoz

a

PPeettnniiccaa – godišnje glasilo–almanah Istraživačke stanice Petnica J broj 24 J godina XXVIII J PPeettnniiccaa nastavlja tradiciju BILTENA Istraživačke stanice Petnica J© IS Petnica, Valjevo J Redakcioni tim: Vigor Majić, Srđan Janev, Srđan Verbić, Nina Jevtić, Nataša Marković, Vladimir Pecikoza, Nikola Božić, Branislav Savić J Fotografije: BranislavSavić, Vladimir Pecikoza, Nataša Marković, Nemanja Đorđević J Fotografije obradio Miljan Nedeljković J PPeettnniiccaa sadrži originalne tekstove i, po pravilu, ne objavljuje preuzete prilogeJ Lektura i korektura: Branislav Savić i Nikola Božić J Lektura prevoda: Aleksandar Bogojević, Katarina Petrović, Srđan Verbić J Priprema za štampu: ISP J List zaključen januara2009 J ISSN 0353-6238 J Tiraž: 6,000 J Izdaje: Istraživačka stanica Petnica, 14104 Valjevo, p.fah 6, tel 014 251 280, e-mail isp@petnica.rs J Ova publikacija, naravno,nije oslobođena nikakvih poreza J Za izdavača: Vigor Majić J Štampa: Štamparija “Valjevac”, Valjevo n

Elektronska verzija dostupna na almanah.petnica.rs/24 F179 G20 T99+31 A18 n

Petnica 2462

nagrade može dati škola ili fakultet i nikoviše. Već kod opštinskih ili gradskih nagra-da za najbolje učenike imamo problem daza najbolje koji dolaze iz različitih škola ilifakulteta ne važe isti kriterijumi u tim škola-ma. Dakle, lako je moguće da trećeplasiraniiz škole A bude neko ko je daleko uspešniji,vredniji, pametniji od prvoplasiranog iz školeB. Ako smo nagradu definisali kao nagradunajboljima u gradu ili opštini, onda to nijepošteno. Lokalni funkcioneri će da poviču:šta se sitničari, terate mak na konac i sl. Pi-tanje je, u stvari, da li mi zaista hoćemo danagradimo najbolje ili da od dodele nagradapravimo spektakl? Ako želimo ono prvo, ondase valja pomučiti, poboljšati kriterijume iliod čitave priče pošteno odustati. Drugi raz-log je suptilniji. Potvrđivanjem da su školeili fakulteti nesporno napravili dobar izbor,dižemo ruke od nastojanja da obrazovni sis-tem promenimo. A sistem je definitivno loš.Zato zadovoljimo se priznanjima koje dajuškole i fakulteti, a javna sredstva usmerimoka pametnijim ciljevima.

Takođe sam uveren da nema smislanovčano nagrađivati pobednike takmičenja,čak i ako se radi o međunarodnim olimpija-dama. Zašto? Prvo, zato što su ta deca većna tom takmičenju dobila odgovarajuću nag-radu. Nagrađivati zbog dobijene nagrade svo-jevrstan je apsurd. Tu smo bez premca. Pog-ledajte samo šta se radi u sportu sa tzv. naci-onalnim sportskim penzijama gde je granicaapsurda debelo pređena i zašlo se u zonu či-stog kriminala. Dalje, dodatni razlog je štoova takmičenja pokrivaju maleni deo pros-tora gde mladi mogu pokazati svoje kvalite-te. Oni pojedinci koji su definitivno talento-vani u oblastima kao što su humanističkenauke, tehnika, društveni angažman i sl.ostaju bez šansi “da se omaste” o državnupotporu, što državu čini neprincipijelnom,nerazumno selektivnom, pa i nepoštenom.Postoji tu još razloga. Da pomenem samokoliko je ružnih stvari isplivalo na površinopo pitanju formiranja olimpijskih ekipa,preskupe pripreme za takmičenja, potiski-vanja niza važnih obrazovnih i društvenihaktivnosti učenika zarad potpune posveće-nosti pripremama za takmičenje (zašto ćuteškoslki psiholozi i pedagozi?), svesnog pri-krivanja osrednjeg pa i lošeg plasmana doma-ćih učenika iza medijskih priča o medalja-ma (srebrna medalja na međunarodnoj olim-pijadi može značiti i 150. mesto na ranglisti!) itd.

Sada dolazimo do bližeg određivanjaciljne grupe. Ako je reč o učenicima, onda bi to

trebalo da budu učenici, po pravilu srednje škole(naravno da podržavam prostor za izuzetke,dokle god su izuzeci) koji pokazuju spoj viso-kih intelektualnih sposobnosti koje osim inte-ligencije uključuju i kreativnost i emocionalnustabilnost (proverivo kombinovanom primenomtestova i intervjua ali i uvidom u ostvarenja),visoke motivacije, razvijenih radnih navika,spremnošću i željom da više i šire uče i rade nesamo u jednoj uskoj oblasti (po cenu i neuče-stvovanja na prestižnim takmičenjima!). Njimase obavezno mora ostaviti sloboda da u svakomtrenutku promene oblasti svoga interesovanja isvoje karijerne planove.

Ukoliko je reč o studentima kod kojih, za

razliku od srednjoškolaca, postoji znatno višinivo karijerne orijentacije, težište se mora višestaviti na ostvarene samostalne rezultate izvanobaveznog kurikuluma. U tom uzrastu, kao pu-noletne osobe, od ovih mladih ljudi koji očekujuvanrednu državnu podršku, sa pravom se možezahtevati da dokažu da su u stanju da uspešnorade više i drugačije od formalnih zahteva školei studija, naročito u domenu opšte kulture, pis-menosti i komunikacionih sposobnosti (jezici),kao i kreativnosti (produkcija ideja, vizija i sl.).

U kojim oblastima? Svakako da preteranapredmetna podeljenost unosi mnogo teškoća ida je to jedan od važnih razloga lošeg rejtingadomaćih univerziteta. Telo koje bude odlučivaloo kriterijumima nikako ne bi smelo da upotreb-ljava ključeve bilo koje vrste (oblast interesova-nja, pol, geografska i etnička pripadnost, soci-jalni i profesionalni profil porodice i sl.) iako ćese tu javiti brojni pritisci sa raznih strana. Dakle,pokušajmo da iskreno tragamo za najboljima.Ako uočimo da se po nekom kriterujumu prete-rano grupišu u odnosu na normalnu raspodelu,onda neka to bude povod za delovanje premauzroku, a nikako u smeru uvođenja ključeva makako oni u prvom momentu delovali humano iopravdano.

Ipak, smatram da konačan sud o profiluciljne grupe i načinu provere kvaliteta kandida-ta moramo ostaviti kompetentnom telu. Samopostojanje takvog tela je imperativ kojim bismokonačno stavili tačku na samovolju pojedinacaiz vrha vlasti. Jedino grupa stručnjaka može kva-litetno proceniti kvalitete i potrebe onih mladihljudi koji su intelektualno superiorniji od sva-kog pojedinačnog člana takvog tela. Tako ćemokonačno moći da se nadamo da ćemo u pravomtrenutku otkriti i na najbolji način pomoći oneprave. Do sada u tome nismo uspevali n

B. S

avić

B. S

avić

Godišnjak Istraživačke stanice Petnica

G. Ružičić

I. St

amen

ovN

. Mar

kovi

ćV.

Pec

ikoz

a

V. P

ecik

oza