Przygoda z filozofią,czyli edukacja filozoficzna w gimnazjum

opracowałamgr Marlena Perzyńska

2

„Filozofia

bowiem

jestwieczna,jak

niezniszczalnejestludzkie

umiłow

aniemądrości.”

Tadeusz

Płużański

WS

TĘPP

rogram„P

rzygodaz

filozofią,czyli

edukacjafilozoficzna

wgim

nazjum”

uwzględnia

założen

ia,

cele

itreści

zawarte

wP

odstawie

programow

ejkształcenia

ogólnegodla

sześcio

letnichszkółpodstaw

owych

igimnazjów

.Jestnastawiony

narozw

ijaniew

uczniachaktyw

nościpoznaw

czejire

fleksyjne

gom

yślen

iaora

zkszta

łcenieu

miejętn

ościform

ułowania

problemów

iposzukiw

aniaodpow

iedzina

odwieczne

pytanialudzko

ścio:

sensżycia,dobro,

piękno,praw

dę,spra

wie

dliwość,

szczęście,w

olność,odpow

iedzialność,miłość.C

ele

mp

rogra

mu

nie

jestwykła

dz

historiifilozo

fii,aleuśw

iadomienie

uczniompew

nychza

gadnień

filozoficznych,ich

genezy,rozw

ojuoraz

roliwrozw

ojuduchow

egodziedzictw

aludzkości.

Wpro

gram

ie„P

rzygod

az

filozofią,

czylied

uka

cjafilo

zoficzna

wgim

na

zjum

”zo

stały

wyodrębnione

moduły

tematyczne,

którychw

łączenie

donauczania

języka

po

lskiego,

historii,w

ied

zyo

społeczeństwie

,religii,

biologii,

mate

matyki,

sztukiigo

dzin

ydo

dyspo

zycjiwych

ow

aw

cyzap

ew

nip

ełną

realiza

cjętreści

Podstaw

yprogram

owej

kształceniaogólnego

dlasze

ścioletnichszkół

podstawow

ychi

gimnazjów

zzakresuścieżki

filozoficzn

ejora

zza

łożeńP

rogramu

Wychow

awczego

szkoły.K

ażdem

um

odułowi

zostałypodporz

ądkowane

zagadnieniafilozoficzne

orazosiągnięcia

edukacyjneuczniów

.W

ramach

modułu

tematycznego

nietrzeba

realizowa

ćw

szystkichprzew

idzianychw

nimzagadnień

filozoficznych.K

ażdynauczyciel

powinien

dokonaćw

yboruzaproponow

anychzagadnie

ńpo

uwzględnieniu

potrzeb,zainteresow

ań

im

ożliwości

intelektu

alnych

konkretnegozespołu

uczniowskiego.W

każdym

module

tematyczn

ymzostała

także

po

da

na

literatura,

na

ba

ziektórej

można

realizować

zagadnieniafilozoficzne.

Wzałożeniu

programu

zasugerowana

literatura

ma

służyćprzede

wszystkim

nauczycielowi

doprzygotow

anialekcji,

natomiast

uczeń

powinien

analizować

jedyniefragm

entyniektórych

tekstów,

zaproponowane

mu

przeznauczyciela

idostosow

anedo

jegozdolno

ścipercepcyjnych.P

odczasrealizacjicelów

itreściprogramu

„Przygoda

zfilozofią,czylied

uka

cjafilo

zoficzna

wgim

nazjum”

nauczycielepow

inniustawicznie

zwracać

uwagę

naw

drażan

ieucznió

wdo

krytyczne

goi

logicznegom

yślenia,pobudzanie

irozw

ijanieu

młodzie

ży„zm

ysłufilo

zoficzne

go”,kszta

łtow

anie

wrażliw

ościm

oralnejoraz

nauniw

ersalizmi

ponadczasowo

śćom

awianych

zagadnieńiproblem

ówfilo

zoficznych

.

CE

LEE

DU

KA

CY

JNE

1.W

drażanie

do

refleksjiilogiczn

ego

myśle

nia

.2

.K

ształtow

anie

wrażliw

ościmoralnej.

3.

Rozw

ijaniea

ktywnościpoznaw

czej.4.

Zachęcanie

dobliższe

goigłębszego

poznaniasiebie

orazinnych.

5.P

ogłębia

niero

zumie

nia

rzeczyw

istości.6.

Przygotow

anieuczniów

dosam

odzielnegozadaw

aniapytań

orazrozw

iązywania

problemów

.7.

Rozw

ijanie„zm

ysłufilozoficznego”.

8.Uśw

iadomienie

zagadnieńfilozoficznych,ichgenezy,rozw

ojuoraz

roliwrozw

ojuduchow

egodziedzictw

aludzkości.

3

TR

EŚC

INA

UC

ZA

NIA

1.S

tarożytne

wezw

an

ie:„Poznajsam

egosie

bie”

aza

wsze

aktualn

epyta

nia:Kim

jeste

m?

Sk

ądprzychodzę?

Dokąd

zmierza

m?

Jakijestsensżycialud

zkiego

?2.

Filozofia

jako„um

iłowanie

mądrości”.

3.S

tarożytna

Gre

cjaja

kom

iejsce

naro

dze

niafilo

zofii.4

.N

ajwybitniejsiprze

dsta

wiciele

filozofiistarożytn

ej:Sokra

tes,Platon

,Arystotele

s.5.

Klasyczna

definicjapraw

dy.Poszukiw

aniepraw

dyprzez

stulecia.6.

Przykłady

wykorzystania

klasycznejwiedzy

filozoficznejdo

analizyw

spółczesnychproblem

ów.

7.O

gólnaprezentacja

dyscyplinfilozoficznych.

8.F

ilozofiaa

naukiszczegółowe.

9.K

oncepcjaczłow

iekajako

osoby,aw

ięc

istotyrozum

nej,wolnejizdolnejdo

poznaniapraw

dyi

dążącejdodobra.

10.P

rzykładyponadczasow

ychpraw

dfilozof

icznychjako

duchowego

dziedzictwa

ludzkości.

PR

ZE

WID

YW

AN

EO

SIĄ

GN

IĘC

IAE

DU

KA

CY

JNE

UC

ZN

IÓW

PO

KLA

SIE

III

Uczeń:

1.rozum

iesiebie

idrugiegoczłow

ieka,2.

znanajw

ażniejszepytania,pojęcia

,zagadn

ienia

iproble

my

filozoficzn

e,

3.przedstaw

iaw

ybitnychfilozofów

,4

.p

reze

ntuje

do

kon

an

iaS

okra

tesa,P

laton

aiA

rystotelesa

,5.

przeprowadza

analizęfilozoficzną

nadow

olnymprzykładzie,

6.określa

wartości:praw

da,dobro,piękno,sprawiedliw

ość,szczęście,obowiązek,w

olność,odpow

iedzialność,miłość,przyjaźń,tolerancja.

7.dostrzega

uniwersalizm

iponadczasowo

śćom

awianych

zagadnieńiproblemów

filozoficznych,8.

wykorzystuje

klasycznąwiedzę

filozoficzną

doanalizy

współczesnych

problemów

.9.

przestrzegauniw

ersalnychzasad

moralnych,

10.tw

orzysyntezy

opartena

dokładnejanalizie,1

1.

wsp

osó

bja

snyip

rzejrzystyfo

rmu

łuje

własn

em

yśli,

12.podczas

analizowania

irozwi

ązywania

problemów

kładzienacisk

nalogikę

dowodzenia

iargum

entowania,

13.w

ydajesam

odzielnes

ądy

iprezen

tujew

łasne

stan

ow

isko,1

4.

zabie

ragłos

wd

yskusji,

15.potrafistaw

iaćpytania

igromadzićko

ntra

rgum

en

ty,16.

dostrzegaw

pływponadczasow

ychpraw

dfilozoficznych

narozw

ójduchowego

dziedzictwa

ludzkości.

PR

OC

ED

UR

YO

SIĄ

GA

NIA

ZA

ŁOŻ

ON

YC

HC

ELÓ

W

•ro

zwija

niew

ucznia

chcie

kaw

ościpoznawczej,będącejźródłem

dążeniado

odkrywaniaśw

iatai

poznawania

ludzi•

motyw

owanie

uczniówdo

samodzielnego

poszukiwania

odpowiedzina

odwieczne

wa

żnepytania

•zachęca

nieucznió

wdo

staw

iania

zasadniczych

pytań

isamodzielnego

rozwiązyw

aniaproblem

ów•

prowadzenie

zajęćm

etodamisprzyjającym

itwó

rczejaktyw

nościw

szystkichu

czniów

•prezentow

anieefektów

pracysam

odzielnejlubgrupow

ejnaforum

klasy•

pozytywne

wzm

acnianietw

órczejaktywnościkażd

ego

ucznia

OB

SZ

AR

YP

OD

LEG

AJĄ

CE

OC

EN

IE

4

•lite

rackie

prace

ucznia

•w

ypowiedziustne

•udziałw

dyskusji•

pisemne

pracekontrolne

•prezentacja

•analiza

tekstówfilozoficznych

inaukowych

•gro

madzenie

informacjina

określonytem

at•

grom

adzenieargum

entów•

analizafilozoficzna

nadow

olnymprzykładzie

•staw

ianiezasadniczych

pytań

•form

ułowanie

samodzielnych

sądów

•obrona

własnego

stanowiska

•logiczne

argumentow

anie

ME

TO

DY

EW

ALU

AC

JIPR

OG

RA

MU

•m

on

itoro

wanie

osiągnięćedukacyjnych

ucznióww

celuokreślenia

poziomu

uczniowskich

wiadom

ościiumiejętn

ości•

obserwacja

bieżących,

sem

estra

lnych

irocznych

osiągnięć

edukacyjnychuczniów

wcelu

ustale

nia,czy

efekty

pracy

ucznia

mia

łyte

nd

encje

rosnące

czym

alejące

•obserw

acjapostaw

uczniów•

an

aliza

uznaw

an

ychprze

zu

czniów

wa

rtościm

oralnych

•ro

zmo

wa

zu

czniam

i,rod

zicam

ioraz

nau

czycielam

irea

lizującym

itreścininiejszegoprogram

u

5

Moduły tematyczne ZagadnieniaOsiągnięcia edukacyjne uczniów

( uczeń potrafi ) Literatura tematu Przedmiotnauczania

„Filozofia jestumiłowaniem

mądrości.”

• narodziny filozofii• etymologia słowa filozofia• filozofia jako umiłowanie

mądrości• mądrość w ujęciu

Arystotelesa, Sokratesa,Seneki, myślicielichrześcijańskich (głównieśw. Tomasza z Akwinu),Biblii

• definicja słowa mądrość• cechy człowieka mądrego• mądrość a wiedza,

inteligencja, wykształcenie• znaczenie wyrażenia

„przyjaciel mądrości”,będącego tytułem książkiTadeusza Płużańskiego

• wskazuje miejsce narodzin filozofii• wyjaśnia etymologię słowa filozofia• podejmuje próbę zdefiniowania słowa filozofia• prezentuje poglądy Arystotelesa, Sokratesa,

Seneki,św. Tomasza z Akwinu na tematmądrości

• podejmuje próbę zdefiniowania słowa mądrość• wyjaśnia, czym różni się mądrość od wiedzy,

inteligencji, wykształcenia• zastanawia się, czy wiedza i wykształcenie są

warunkami koniecznymi do osiągnięciamądrości

• charakteryzuje człowieka mądrego• podaje przykłady człowieka mądrego z

bliskiego otoczenia, zżycia publicznego, zliteratury i z historii

• charakteryzuje i określa zadania tytułowego„przyjaciela mądrości”

• tworzy i stosuje frazeologizmy z wyrazemmądrość

T. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdziały:Umiłowaniemądrości, Początki iszczyty scholastykiF. Copleston, Historiafilozofii, T 1J. Legowicz, Historiafilozofii starożytnejGrecji i RzymuSłownik terminów ipojęć filozoficznychBiblia, MądrośćSyracha: Zdobywaniemądrości, Prawdziwai fałszywa mądrość,Mędrzec i głupi

językpolski,historia,religia

„Najlepszymsposobem zbliżeniasię do filozofii jestpostawienie sobie

kilku filozoficznychpytań.”

• pytana filozoficzne• problemy filozoficzne• działy (dziedziny) filozofii

• na podstawie fragmentów „Świata Zofii”formułuje pytania i problemy filozoficzne

• prezentuje działy filozofii• formułuje pytania i problemy filozoficzne do

każdego działu filozofii

J. Gaarder,ŚwiatZofii (Co to jestfilozofia ?)J. M. Bocheński, Kufilozoficznemumyśleniu

językpolski

6

• tworzy mapę mentalną z terminem filozofia i jejdziałami

Arystoteles, Zachętado filozofiiW. Tatarkiewicz,Historia filozofii, T 1C. Wodziński,Filozofia jako sztukamyślenia, rozdziały:Zdziwienie, PytanieT. Nagel, Co towszystko znaczy?Bardzo krótkiewprowadzenie dofilozofii

Jak wyjaśnianoproblemy filozoficzneprzed pojawieniem siępierwszych filozofów?

• mityczny obraz początkuświata

• mityczny sposób myślenia amyślenie oparte na wiedzy irozumie

• prezentuje mity obrazujące powstanieświata iczłowieka

• określa rolę mitów w starożytności• wyjaśnia różnicę pomiędzy mitycznym

sposobem myślenia a myśleniem opartym nawiedzy i rozumie

J. Gaarder,ŚwiatZofii, rozdział: MityW. Tatarkiewicz,Historia filozofii, T 1,rozdział: PoprzednicyfilozofówZ. Kubiak, MitologiaGreków i RzymianR. Graves, Mitygreckie

językpolski,historia

Wielcy filozofowieprzyrody „w

poszukiwaniu zasadyświata”.

• filozofowie przyrody: Talesz Miletu, Anaksymander,Anaksymenes, Heraklit,Parmenides, Pitagoras,Empedokles, Demokryt

• poglądy filozofów przyrody

• prezentuje poglądy filozofów przyrody natemat pochodzeniaświata

• tworzy mapę mentalną ukazującą poglądyfilozofów przyrody na temat pochodzeniaświata

• prezentuje oraz porównuje heraklitejską(dynamiczną) i parmenidejską (statyczną) wizję

J. Gaarder,ŚwiatZofii, rozdział:Filozofowie przyrodyT. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdziały: W

językpolski,matema-tyka,fizyka

7

na temat pochodzeniaświata• Heraklit i Parmenides – dwie

krańcowe wizjeświata• przesłanie wiersza W.

Szymborskiej „Nic dwarazy”

świata, formułuje wnioski• uzasadnia, dlaczego pierwszych filozofów

nazwano filozofami przyrody• analizuje wiersz w kontekście stwierdzenia

Heraklita: „... nie można wejść dwa razy dojednej i tej samej wody.”

poszukiwaniu zasadyświata, Płynąca rzekaczy niezmiennakula?,Światmaterialnych atomówF. Copleston, Historiafilozofii, T 1J. Legowicz, Historiafilozofii starożytnejGrecji i Rzymu

„Człowiek jestwszystkich rzeczy

miarą.”O poglądach i

zasługach sofistów.

• zainteresowanieczłowiekiem i cywilizacją

• działalność i zasługisofistów

• nauczyciele sztuki wymowy(retoryka) i argumentowania(sofistyka)

• cel nauczania sofistów• postać Protagorasa• relatywizm• retoryka jako sztuka

wymowy• zalety i niebezpieczeństwa

retoryki• cechy przemówienia

• prezentuje poglądy sofistów• omawia działalność sofistów• przedstawia zasługi sofistów w wychowaniu

młodzieży• wyjaśnia zależności pomiędzy celem nauczania

sofistów (przygotowanie do rządzenia i udziałuw życiu publicznym) a nauczaniem retoryki isofistyki

• prezentuje postać Protagorasa• zajmuje stanowisko wobec stwierdzenia

Protagorasa: „Człowiek jest wszystkich rzeczymiarą.”

• wyjaśnia termin relatywizm i podaje przykłady• podaje skutki i ocenia zjawisko relatywizmu• wyjaśnia rolę retoryki w życiu• wskazuje zalety i niebezpieczeństwa retoryki• wskazuje cechy dobrego przemówienia• redaguje i wygłasza przemówienie

F. Copleston, Historiafilozofii, T 1J. Legowicz, Historiafilozofii starożytnejGrecji i RzymuW. Tatarkiewicz,Historia filozofii, T 1J. Gaarder,ŚwiatZofii (Człowiek wcentrum)Platon, Protagoras

językpolski

8

„Wiem, że nic niewiem”,

czyli o Sokratesiesłów kilka.

• biografia Sokratesa• wpływ Sokratesa na

młodzież• metoda Sokratesa stosowana

w dialogach z uczniami• Sokratejska ironia• cel rozmów Sokratesa z

uczniami• „Wiem, że nic nie wiem”• poszukiwanie definicji• rola definicji

• prezentuje dramatyczną historię życia i śmierciSokratesa

• uzasadnia, dlaczego młodzież naśladowałaSokratesa

• wyjaśnia, na czym polegało „psucie młodzieży”,które zarzucali Ateńczycy Sokratesowi

• wymienia i omawia trzy etapy metodystosowanej przez Sokratesa w dialogach zuczniami; wyjaśnia, dlaczego Sokrates nazywałsiebie bąkiem, drętwą i akuszerką

• wyjaśnia, na czym polegała Sokratejska ironia• wyjaśnia, dlaczego celem rozmów Sokratesa z

uczniami było sformułowanie poprawnejdefinicji pojęć, o których dyskutowano

• wyjaśnia, co Sokrates chciał uzyskać przezustawiczne poszukiwanie definicji

• określa rolę definicji i prezentuje założenieSokratesa,że pojęciowa wiedza (poprawniesformułowane definicje pojęć) i rozum sągwarancją osiągnięcia dobra i piękna

• podejmuje próbę samodzielnego zdefiniowaniakilku pojęć

• podejmuje próbę prowadzenia rozmowy metodąSokratesa

• uzasadnia, dlaczego „najmędrszy z mędrców” ,Sokrates, stwierdził: „Wiem,że nic nie wiem”

• analizuje i formułuje przesłanie wiersza C. K.Norwida w kontekście dramatycznej historiiżycia i śmierci wielkiego filozofa

• redaguje własną obronę Sokratesa

J. Gaarder,ŚwiatZofii, rozdział:SokratesT. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdział: Mędrzec iprzyjaciel młodychF. Copleston, Historiafilozofii, T 1J. Legowicz, Historiafilozofii starożytnejGrecji i RzymuW. Tatarkiewicz,Historia filozofii, T 1Platon, ObronaSokratesaPlaton, KritonC. K. Norwid, Coś tyAtenom zrobiłSokratesie...

językpolski,historia

9

„Poznaj samegosiebie” i troszcz się„o duszę, żeby byłajak najlepsza” , czyliSokrates jako etyk

i moralista.

• Sokrates jako twórca etyki• poglądy etyczne Sokratesa• credo etyki Sokratesa:

poznanie siebie i„zaprowadzenie porządku”we własnej duszywarunkiem osiągnięciamądrości, dobra, piękna ...

• koncepcja duszy• etyka a potrzeba

definiowania i wiedza• znaczenie pojęcia etyka i

moralność• wartości etyczne i moralne• hierarchia wartości

• omawia poglądy etyczne Sokratesa• uzasadnia, dlaczego Sokratesa uznano za twórcę

etyki• prezentuje koncepcję duszy w ujęciu Sokratesa• wyjaśnia, dlaczego poznanie siebie i

„zaprowadzenie porządku” we własnej duszyjest zdaniem Sokratesa warunkiem osiągnięciamądrości, dobra, piękna , prawdy,sprawiedliwości...

• wyjaśnia zależności istniejące zdaniemSokratesa pomiędzy postępowaniem etycznyma wiedzą i umiejętnością definiowania pojęć

• wyjaśnia znaczenie pojęcia etyka i moralność,wskazuje różnice

• podaje przykłady postępowania etycznego inieetycznego

• wyróżnia z języka potocznego pojęcia moralne itworzy słownik pojęć moralnych

• na podstawie lektur, filmów, komiksów tworzyzbiór propagowanych przez nie wartości ,następnie buduje zaprezentowaną wwymienionych tekstach kultury hierarchięwartości i porównuje ją z własną hierarchiąwartości

• na podstawie rad, poleceń, nakazów i zakazówrodziców, nauczycieli, wychowawców tworzyzbiór wartości moralnych i porównuje go zwartościami rówieśników, wskazuje różnice iwyjaśnia przyczyny ich występowania

• Jak postępować w przypadku konfliktuwymagań? - dyskusja

J. Gaarder,ŚwiatZofii, rozdział:SokratesT. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdział: Mędrzec iprzyjaciel młodychF. Copleston, Historiafilozofii, T 1J. Legowicz, Historiafilozofii starożytnejGrecji i RzymuW. Tatarkiewicz,Historia filozofii, T 1W kręgu dobra i zła.Wybór tekstówklasycznych z etykiod Sokratesa doKanta, rozdział:SokratesO wartościach,normach iproblemachmoralnych. Wybórtekstów etykówpolskich,opracowanie M.Środa

językpolski

10

Platon – koncepcjaświata, człowieka i

państwa.

• świat idei• alegoria jaskini• koncepcja człowieka• idea piękna• koncepcja państwa

i społeczeństwa• pierwsza utopia w historii

filozofii• pojęcia: utopia – antyutopia• obraz przyszłego państwa i

społeczeństwa w utworze A.Huxley’a „Nowy wspaniałyświat”

• pojęcie totalitaryzm

• prezentuje Platoński świat idei• wyjaśnia, jak według Platona można poznać

idee• poprzez alegorię jaskini wyjaśnia istotę

Platońskiej filozofii• odczytuje sens alegorii jaskini, odpowiadając na• pytania: Kogo symbolizują ludzie przykuci

łańcuchami dościan? Czym jestświatło ognia?Czym są cienie? Czym jest wyzwolenie zkajdan? Na czym polegaślepota wychodzącegoz jaskini? Czym jest idea Dobra? Dlaczego ktoś,kto ogląda Dobro, wraca do jaskini?

• prezentuje Platońską koncepcję człowieka• wyjaśnia, na czym polega ład i harmonia duszy• wyjaśnia, na czym polega „piękność ukryta w

duszach” , „piękno ukryte w czynach iprawach”, „piękno”

• wyjaśnia, dlaczego Platon uzależniał sens iwartość życia od oglądania idei piękna

• prezentuje Platońską koncepcję wychowania,społeczeństwa i państwa

• zabiera głos w dyskusji na temat: PaństwoPlatona to państwo idealne czy państwototalitarne?

• wyjaśnia pojęcie utopia• tworzy tekst mający cechy utopii• prezentuje obraz przyszłego państwa i

społeczeństwa ukazany w utworze A. Huxley’a„Nowy wspaniałyświat”

• zabiera głos w dyskusji na temat: „Nowy

Platon, Uczta (fr.)Platon, Państwo,księga IV i VIIJ. Gaarder,ŚwiatZofii, rozdział: PlatonT. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdział:SzerokoplecyF. Copleston, Historiafilozofii, T 1J. Legowicz, Historiafilozofii starożytnejGrecji i RzymuW. Tatarkiewicz,Historia filozofii, T 1W kręgu dobra i zła.Wybór tekstówklasycznych z etykiod Sokratesa doKanta, rozdział:PlatonA. Sikora, Spotkaniaz filozofią

językpolski

11

wspaniałyświat” – utopia czy antyutopia?,gromadzi argumenty i formułuje odpowiedź

„Jest dzielnośćetyczna pewnego

rodzaju umiarem...”O etyce złotego

środka Arystotelesa.

• koncepcja człowieka• zasada złotegośrodka• doskonałość moralna• koncepcja wychowania

moralnego• koncepcja szczęścia• pojęcie eudajmonizm

• prezentuje Arystotelesowską koncepcjęczłowieka

• wyjaśnia, na czym polega Arystotelesowskazasada złotegośrodka

• wyjaśnia, dlaczego doskonałość moralnazdaniem Arystotelesa opiera się na zasadziezłotegośrodka

• analizuje kilkanaście cech możliwych doosiągnięcia przez człowieka dziękizastosowaniu zasady złotegośrodka

• podaje przykład postępowania, które spełniłobywarunki: „we właściwym czasie, z właściwychprzyczyn, wobec właściwych osób, wewłaściwym celu i we właściwy sposób”

• wyjaśnia, jakie znaczenie dla wychowaniamoralnego ma stwierdzenie Arystotelesa,żecnoty są nabyte, a nie wrodzone

• interpretuje i ocenia stanowisko wychowawczeArystotelesa, który uważał, że punktem wyjściaw wychowaniu moralnym powinno być uczuciestrachu przed karą, a nie rozumowanie

• odwołując się do własnych doświadczeń orazpostaci literackich i filmowych zabiera głos wdyskusji na temat: Jakie metody w wychowaniusą słuszne, a jakie skuteczne? W jakim stopniu ikiedy powinno kłaść się nacisk w wychowaniuna rozumowanie?

• gromadzi argumenty uzasadniające lub negującetezę Arystotelesa,że wszyscy dążymy do

Arystoteles, EtykaNikomachejska (fr.)T. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdział: PrzyjacielprawdyJ. Gaarder,ŚwiatZofii, rozdział:ArystotelesF. Copleston, Historiafilozofii, T 1J. Legowicz, Historiafilozofii starożytnejGrecji i RzymuW. Tatarkiewicz,Historia filozofii, T 1W kręgu dobra i zła.Wybór tekstówklasycznych z etykiod Sokratesa doKanta, rozdział:ArystotelesW. Tatarkiewicz,Pisma z etyki i teoriiszczęścia, rozdział:Trzy etykiArystotelesa

językpolski

12

szczęścia• formułuje rady Arystotelesa pomocne w

osiągnięciu szczęścia• wymienia warunki, których spełnienie jest

zdaniem Arystotelesa niezbędne do osiągnięciaszczęścia

„Wszyscy pragną żyćszczęśliwie, lecz

błądzą wciemnościach, jeśliidzie o poznanie,

czym jest to, co czyniżycie szczęśliwym. ”

Filozofowiew poszukiwaniu

szczęścia.

• pojęcie szczęścia• koncepcje szczęścia w ujęciu

Sokratesa, Arystotelesa iSeneki

• cynizm• hedonizm• epikureizm• stoicyzm• etyka eudajmonistyczna• koncepcja szczęścia św.

Augustyna

• podaje znaczenie słowa szczęście• wyjaśnia, czym dla niego jest szczęście• dostrzega,że czasami nadużywa się słowa

szczęście, stosując je w sytuacjach, w którychwystarczyłoby użyć słowa zadowolenie, radość,przyjemność, satysfakcja, dobre samopoczucie

• podejmuje próbę sformułowania jak najbardziejogólnej definicji szczęścia, z której treściązgodziliby się wszyscy

• wymieniaźródła szczęścia• wymienia bohaterów literackich oraz postacie

historyczne i współczesne, które jego zdaniemmiały szczęśliwe życie, uzasadnia swój wybór

• wyjaśnia, czym się różni życie szczęśliwe odżycia nieszczęśliwego

• określa rolę szczęścia w życiu człowieka• prezentuje koncepcje szczęścia Sokratesa,

Arystotelesa, cyników, hedonistów,epikurejczyków, stoików,św. Augustyna,Seneki

• tworzy mapę mentalną ukazującą różnekoncepcje szczęścia

• podaje, która koncepcja szczęścia jest mu

Seneka, Myśli,rozdział: OżyciuszczęśliwymT. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdziały: Przyjacielprawdy, Ze stoickimspokojem, Filozofiaprzyjaźni i ogrodówJ. Gaarder,ŚwiatZofii, roz. HellenizmW. Tatarkiewicz, OszczęściuW. Tatarkiewicz,Pisma z etyki i teoriiszczęściaW kręgu dobra i zła.Wybór tekstówklasycznych z etykiod Sokratesa doKanta, rozdziały:Arystoteles, Epikur,św. Augustyn,św.Tomasz

językpolski,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcy

13

najbliższa i uzasadnia własny wybór• zabiera głos w dyskusji na temat: Czy szczęście

zależy od okoliczności, czy każdy jest samodpowiedzialny za własne szczęście?

• wskazujeźródło szczęścia wymienione przezpodmiot liryczny w pieśni J. Kochanowskiego

• redaguje tekst: Moja recepta na szczęście.

Leon-LouisGrateloup, Wędrówkipo filozofii, rozdział:SzczęścieJ. Kochanowski,Serce roście...

„Być zawszeszczęśliwym i przejść

przezżycie bezzgryzoty serca – to nie

znać drugiej stronyporządku świata.”

Filozofowie ocierpieniu iśmierci.

• pojęcie cierpienia• źródła cierpienia ludzkiego• rola cierpienia wżyciu

człowieka• sens ludzkiego cierpienia• zagadkaśmierci• poglądy na temat cierpienia i

śmierci Platona, Epikura,stoików, Seneki,chrześcijaństwa,Kierkegaarda

• eschatologia• obraz ludzkiego cierpienia i

śmierci w literaturze

• wyjaśnia znaczenie pojęcia: cierpienie• wymieniaźródła ludzkiego cierpienia• zabiera głos w dyskusji na temat: Jaki jest sens

ludzkiego cierpienia?• wyjaśnia, jaką rolę cierpienie odgrywa w

ludzkimżyciu• wyjaśnia, na czym polega pozytywna wartość

cierpienia wżyciu człowieka• wskazuje bohaterów literackich oraz postacie

historyczne i współczesne, które zaznałycierpienia

• omawia zachowanie ludzi i ich postawę wobeccierpienia orazśmierci

• formułuje wskazówki, jak należy sięzachowywać w obliczu cierpienia

• wyjaśnia, dlaczegośmierć pozostaje ciągletajemnicą

• prezentuje poglądy na temat cierpienia iśmierciPlatona, Epikura, stoików, Seneki,chrześcijaństwa, Heidegera

• wyjaśnia termin eschatologia• formułuje przesłanie analizowanych wierszy

Seneka, Myśli,rozdział: O krótkościżycia, O pocieszeniuT. Płużański,Przyjaciel mądrości:Ze stoickimspokojem, Filozofiaprzyjaźni i ogrodówJ. Gaarder,ŚwiatZofii, rozdział:HellenizmW. Tatarkiewicz, Oszczęściu, rozdział:CierpieniaLeon-LouisGrateloup, Wędrówkipo filozofii: ŚmierćC. K. Norwid,ŚmierćBiblia, Księga HiobaP. Singer, Ożyciu iśmierciT. Nagel, Pytaniaostateczne oraz Co towszystko znaczy?

językpolski,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcy

14

„Urodziliśmy się, byszukać prawdy.”Filozofowie w

poszukiwaniu prawdy.

• etymologia słowa prawda• definicja słowa prawda• kryterium prawdy• frazeologizmy ze słowem

prawda• klasyczna definicja prawdy

Arystotelesa• prawda w ujęciu sofistów• relatywizm i absolutyzm

poznawczy• koncepcja prawdyśw.

Tomasza z Akwinu• koncepcja prawdy W.

Jamesa• utylitaryzm• przesłanie wiersza A.

Kamieńskiej „Kłamstwodoktora Korczaka”

• przesłanie wiersza J.Twardowskiego „Obliczaprawdy”

• podaje etymologię słowa prawda• definiuje słowo prawda• wskazuje kryteria prawdy• tworzy frazeologizmy ze słowem prawda• prezentuje klasyczną definicję prawdy

Arystotelesa• porównuje własną definicję prawdy z klasyczną

definicję prawdy Arystotelesa• omawia ujęcie prawdy przez sofistów• operuje pojęciem relatywizm i absolutyzm• charakteryzuje relatywistę i absolutystę• wyjaśnia różnicę pomiędzy relatywizmem i

absolutyzmem• podaje skutki i ocenia stanowisko relatywizmu• prezentuje koncepcje prawdyśw. Tomasza z

Akwinu oraz W. Jamesa• operuje pojęciem utylitaryzm• zabiera głos w dyskusji na temat: Czy istnieją

sytuacje, w których kłamstwo wydaje sięuzasadnione?

• wymienia konsekwencje kłamstwa• określa sytuację liryczną i przesłanie wiersza A.

Kamieńskiej „Kłamstwo doktora Korczaka” wkontekście własnych rozważań o prawdzie orazbiografii J. Korczaka

• określa tematykę i przesłanie wiersza J.Twardowskiego „Oblicza prawdy”

J. Pyzynina, Słowo-wartość-kultura:Ważne polskie słowa.PrawdaT. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdziały: Przyjacielprawdy, Początki iszczyty scholastykiLeon-LouisGrateloup, Wędrówkipo filozofii, rozdział:PrawdaW kręgu dobra i zła.Wybór tekstówklasycznych z etykiod Sokratesa doKanta, rozdział:ArystotelesR. Scruton,Przewodnik pofilozofii dlainteligentnych,rozdział: PrawdaL. Kołakowski, Mojesłuszne poglądy nawszystko, rozdz. Odprawdy do prawdyC. Wodziński,Filozofia jako sztukamyślenia: Prawda

językpolski,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcy

15

L. Kołakowski, Miniwykłady o maxisprawach: Okłamstwie

„Bez miłości ludzkośćnie mogłaby istniećani jednego dnia.”

Filozofowieo miłości.

• pojęcie miłości• cechy miłości• przejawy miłości• rodzaje miłości• rola miłości w życiu

człowieka• wpływ miłości na

postępowanie i osobowośćczłowieka

• koncepcja miłości u Platona• miłość chrześcijańska• koncepcja miłości u E.

Fromma• koncepcja miłości Jana

Pawła II• „cywilizacja miłości”• obrazy miłości w literaturze• miłość a nienawiść

• wyjaśnia znaczenie pojęcia miłość• wymienia cechy miłości• wskazuje przejawy miłości, podaje przykłady• wymienia rodzaje miłości i podaje przykłady• określa rolę miłości w życiu człowieka• omawia wpływ miłości na postępowanie i

osobowość człowieka, odwołując się dowłasnych doświadczeń oraz literatury

• prezentuje Platońską koncepcję miłości• prezentuje koncepcję miłości chrześcijańskiej,

określa, na czym polega jej uniwersalność• przedstawia poglądy E. Fromma na temat

miłości• prezentuje koncepcję miłości Jana Pawła II• porównuje różne koncepcje miłości, wskazuje

podobieństwa i różnice• wyjaśnia znaczenie terminu „cywilizacja

miłości”• uzasadnia, dlaczego papież nawołuje

współczesne społeczeństwo do budowania„cywilizacji miłości”

• dostrzega różnorodność obrazów miłości wliteraturze

• prezentuje literackie pary kochanków, omawiawpływ miłości na ichżycie

Platon, Uczta, fr.T. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdział: O potrzebiemiłościBibliaK. Wojtyła, Miłość iodpowiedzialnośćE. Fromm, O sztucemiłościI. Eilt – Eibesfeldt,Miłość i nienawiść

językpolski,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcy

16

„.Bez przyjaciół niktnie mógłby pragnąćżyć, chociażby

posiadał inne dobra.”Filozofowie o

przyjaźni.

• istota przyjaźni• cechy przyjaźni i przyjaciela• przyjaźń a miłość,

koleżeństwo, znajomość• definicja przyjaźni• frazeologizmy z wyrazem

przyjaźń• poglądy Platona• poglądy Arystotelesa• obrazy przyjaźni w

literaturze

• wyjaśnia, na czym polega przyjaźń odwołującsię do własnych doświadczeń i literatury

• podaje cechy przyjaźni i przyjaciela• wymienia warunki konieczne i wystarczające do

zawarcia przyjaźni• wyjaśnia różnicę pomiędzy przyjaźnią a

miłością, koleżeństwem, znajomością• rozważa, czy możnażywić uczucie przyjaźni i

nie mieć przyjaciela, czy przyjaźń jest uczuciemczy relacją

• podejmuje próbę zdefiniowania pojęcia przyjaźń• tworzy frazeologizmy z wyrazem przyjaźń• omawia rolę przyjaźni w życiu człowieka• prezentuje poglądy Platona i Arystotelesa na

temat przyjaźni• charakteryzuje rodzaje przyjaźni i różne typy

przyjaciół wymienione przez Arystotelesa ,podaje ich konkretne przykłady odwołując siędo klasy oraz bohaterów literackich

• zabiera głos w dyskusji na temat: Dlaczegozarówno Platon, jak i Arystoteles piszą tyko oprzyjaźni mężczyzn, a nie piszą o przyjaźnikobiet? Czy to znaczy,że kobiety nie mogą sięprzyjaźnić?

• przedstawia obrazy przyjaźni i przyjaciół wliteraturze

• odczytuje sens cytatu: „Posiadanie przyjacielazawsze niesie ze sobą ryzyko łez.”

• redaguje charakterystykę swojego przyjaciela

Platon, Uczta, fr.Arystoteles, EtykaNikomachejska, fr.L. Kołakowski, Miniwykłady o maxisprawach. Seriatrzecia i ostatnia,rozdział: O wrogu iprzyjacieluE. Hemingway, Staryczłowiek i morzeA. de Saint-Exupery,Mały książęA. Kamieński,Kamienie na szaniec

językpolski,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcy

17

„Aby człowiek mógłbyć zadowolony zżycia, jednym z

warunków jest, abybył przekonany,że ma

ono jakiś sens...”Filozofowie

w poszukiwaniusensużycia.

• pytanie o sensżycia wkategorii „pytań wiecznych”

• pojęcie sensużycia w ujęciufilozofów starożytnych:Sokratesa, Platona,Arystotelesa, Epikura,filozofów chrześcijańskich,J. M. Bocheńskiego, T.Czeżowskiego

• znaczenie pojęcia sensużycia

• czynniki decydujące osensowności życia wstarożytności i współcześnie

• wpływ poczuciasensowności lubbezsensowności życia naczłowieka

• świadomość sensownościżycia warunkiemzadowolenia zżycia

• przekonanie o braku sensużycia: Hegezjasz, A.Schopenhauer, A. Camus

• sensżycia ażycie szczęśliwe• przykładyżycia sensownego

i pozbawionego sensu wliteraturze, filmie, historii

• wyjaśnia, dlaczego pytanie o sensżycia należydo kategorii „pytań wiecznych”

• rozważa, kiedy najczęściej pojawia się pytanie osensżycia (w jakich okolicznościach, w jakimnastroju, w jakim wieku)

• podaje przykładyżycia sensownego ipozbawionego sensu odwołując się do własnychdoświadczeń, historii, literatury, filmu

• omawia wpływ, jaki poczucie sensowności lubbezsensowności życia ma na człowieka

• wymienia czynniki decydujące jego zdaniem osensowności życia

• prezentuje poglądy filozofów starożytnych:Sokratesa, Platona, Arystotelesa, Epikura natemat sensużycia

• porównuje wymienione przez siebie czynnikidecydujące o sensowności życia z czynnikamiwskazywanymi przez filozofów starożytnych

• prezentuje poglądy filozofów chrześcijańskichna temat sensużycia

• prezentuje poglądy J. M. Bocheńskiego, T.Czeżowskiego na temat sensużycia

• porównuje poglądy różnych filozofów na tematsensowności życia, wskazuje podobieństwa iróżnice

• przedstawia i ocenia argumenty Hegezjasza, A.Schopenhauera, A. Camusa dowodzącebezsensowności życia

• przedstawia bohatera literackiego lubfilmowego, któregożycie miało prawdziwysens, a do tego było szczęśliwe

T. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdziały: Mędrzec iprzyjaciel młodych,Szerokoplecy,Przyjaciel prawdy,Filozofia przyjaźni iogrodów, Początki iszczyty scholastykiJ. Gaarder,ŚwiatZofii, fr.J. Kowalski,Starożytni o sensieżycia, fragmentyW kręgu dobra i zła.Wybrane teksty zetyki współczesnej odHegla do Levinasa,rozdział: ArturSchopenhauerJ. M. Bocheński O.P., SensżyciaT. Czeżowski, Jakrozumieć sensżycia?,Sens i wartość życiaA. Camus, Człowiekzbuntowany, MitSyzyfaE. Hemingway, Staryczłowiek i morzeP. Coelho, Alchemik

językpolski,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcy

18

• zabiera głos w dyskusji na temat: Czy sensżyciai życie szczęśliwe warunkują się wzajemnie, czyteż są to wartości niezależne? Czy wolałbyś, bytwoje życie miało sens, czy raczej aby byłoszczęśliwe?

• przedstawia trzy różne sytuacjeżyciowe, wktórych: 1. Szczęście wykluczałoby sens, 2.Szczęście warunkowałoby sens, 3. Szczęściebyłoby równoznaczne z sensemżycia.

H. Sienkiewicz, QuovadisK. Dickens,Opowieść wigilijnaS.Żeromski, SiłaczkaN. H. Kleinbaum,Stowarzyszenieumarłych poetówA. de Saint-Exupery,Mały KsiążęA. Kamieński,Kamienie na szaniec

„...idea Dobra jestprzyczyną dla

wszystkiego, cosłuszne i piękne...”

Filozofowiew poszukiwaniu

dobra.

• pojęcie dobra• kryteria dobra• pojęcie zła• cechy człowieka dobrego• cechy człowieka złego• dobro w ujęciu Sokratesa,

Platona, Epikura, stoików,etyki chrześcijańskiej

• wspólne cechy wszystkichkoncepcji dobra

• różny charakter dobra:witalne (życie), materialne(bogactwo), duchowe(mądrość), kulturowe(sztuka), ekonomiczne(dobrobyt), poznawcze(prawda), religijne (Bóg)

• relatywizm etyczny• zło niezawinione (fizyczne,

• wyjaśnia znaczenie pojęcia dobro• wymienia uznawane przez siebie kryteria dobra• wyjaśnia znaczenie pojęcia zło• charakteryzuje człowieka dobrego i złego

odwołując się do własnych doświadczeń,historii, literatury, filmu

• podaje przykłady dobrych i złych uczynkóworaz kryteria zastosowane podczas ichklasyfikowania

• prezentuje koncepcje dobra Sokratesa, Platona,Epikura, stoików, etyki chrześcijańskiej orazporównuje je, wskazuje podobieństwa i różnice

• rozważa, jakie byłyby konsekwencje sytuacji,kiedy każdy człowiek miałby własną koncepcjędobra i według niej postępował

• ustala zbiór czynów bezwzględnie zakazanych,formułuje go w postaci zakazów chroniącychdobro osobiste, rodzinne, społeczności lokalnej,narodu, ludzkości; sprawdza, czy nie ma

T. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdziały: Mędrzec iprzyjaciel młodych,Szerokoplecy,Filozofia przyjaźni iogrodów, Ze stoickimspokojem, Początki iszczyty scholastykiJ. Gaarder,ŚwiatZofii, fr.W kręgu dobra i zła.Wybór tekstówklasycznych z etykiod Sokratesa doKanta, rozdziały:Platon,Św. AugustynF. Copleston, Historiafilozofii, T 1 i 2

językpolski,religia,godz. dodyspozy-cjiwycho-wawcy

19

np. trzęsienie ziemi) a złozawinione (moralne, np.kradzież)

zakazów sprzecznych; tworzy hierarchięzakazów

• tworzy hierarchię nakazów, pamiętając, że cele izasady postępowania powinny mieć charakterwyłącznie pozytywny

• wskazuje na różny charakter dobra, podajeprzykłady

• omawia zagrożenia wypływające z postawyrelatywizmu etycznego

Słownik terminów ipojęć filozoficznychBibliaW. Tatarkiewicz, ObezwzględnościdobraT. Nagel, Co towszystko znaczy?Bardzo krótkiewprowadzenie dofilozofii: Dobro i zło

„Postępuj tylko w takisposób, aby skutki

twego działania dałysię pogodzić z

ciągłością trwaniażycia ludzkiego.”

Filozofowieo obowiązku.

• pojęcie obowiązku• źródła obowiązku• koncepcja obowiązku w

ujęciu Starego Testamentu,Nowego Testamentu, Kanta,Bergsona

• obowiązek a pełnienie rólspołecznych

• konflikt obowiązków• obowiązek a religia• motywy skłaniające do

respektowania obowiązków• obowiązki wobec siebie i

wobec innych• kodeks moralny

• wyjaśnia znaczenie pojęcia obowiązek• wskazuje różneźródła obowiązku• opisuje sytuację, w której czuje,że jakieś

działanie jest jego obowiązkiem• wymienia swoje obowiązki i wskazuje ich

źródło• prezentuje koncepcje obowiązku w ujęciu

Starego Testamentu, Nowego Testamentu,Kanta, Bergsona; porównuje powyższekoncepcje , wskazuje podobieństwa i różnice

• wyjaśnia stwierdzenie Kanta,że obowiązek jestrodzajem przymusu uwarunkowanegowolnością, podaje przykłady z własnegożycia

• porządkuje obowiązki wyrażone wewangelicznej zasadzie „Kochaj bliźniegoswego, jak siebie samego”; podaje przykładyobowiązków wobec siebie i wobec bliźnich

• tworzy kodeks ucznia uwzględniającyobowiązki wobec samego siebie, wobec innychuczniów, wobec nauczycieli oraz pracowników

J. Gaarder,ŚwiatZofii, rozdział: KantT. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdział: Rewolucjakopernikańska wfilozofiiF. Copleston, Historiafilozofii, T VI i IXM. Ossowska,Motywypostępowania, Normymoralne, Ethosrycerski i jegoodmianyK. Kiciński,Orientacje moralne

językpolski,religia,historia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcy

20

administracji i obsługi; dokonuje hierarchiiobowiązków

• podejmuje próbę stworzenia kodeksu lekarza,nauczyciela, sędziego, kierowcy

• wymienia obowiązki wypływające z pełnieniaról społecznych

• wyjaśnia, dlaczego dochodzi do konfliktuobowiązków, podaje przykłady odwołując siędo własnych doświadczeń i literatury

• wymienia motywy skłaniające nas dorespektowania obowiązków

„Człowiek (...) razrzucony wświat, jestodpowiedzialny zawszystko, co robi.”

Filozofowie oodpowiedzialności.

• znaczenie słowaodpowiedzialność

• rodzaje odpowiedzialności• odpowiedzialność moralna a

odpowiedzialność prawna• odpowiedzialność moralna a

zagadnienie sprawstwa uArystotelesa

• warunki odpowiedzialnościmoralnej u Arystotelesa

• cechy człowiekaodpowiedzialnego

• odpowiedzialność społecznaa obowiązki wynikające zpełnienia ról społecznych

• wyjaśnia znaczenie słowa odpowiedzialność• wymienia i charakteryzuje rodzaje

odpowiedzialności• wskazuje różnice pomiędzy odpowiedzialnością

moralną a odpowiedzialnością prawną• omawia, odwołując się do Arystotelesa, różnice

pomiędzy zagadnieniem odpowiedzialnościmoralnej a zagadnieniem sprawstwa

• wymienia i charakteryzuje warunkiodpowiedzialności moralnej wskazywane przezArystotelesa

• charakteryzuje człowieka odpowiedzialnego• odwołując się do własnych doświadczeń,

historii, literatury, filmu podaje przykładyodpowiedzialnego i nieodpowiedzialnegozachowania, wskazuje skutki odpowiedzialnegoi nieodpowiedzialnego zachowania

• określa zakres własnej odpowiedzialności i gouzasadnia

L. Kołakowski, Etykabez kodeksuH. Jonas, ZasadaodpowiedzialnościL. Kołakowski, Mojesłuszne poglądy nawszystko, rozdział:OdpowiedzialnośćF. Copleston, Historiafilozofii, T IT. Nagel, Co towszystko znaczy?Bardzo krótkiewprowadzenie dofilozofii: Wolna wolaL. Kołakowski, Miniwykłady o maxisprawach: Oodpowiedzialnościzbiorowej

językpolski,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcy

21

• zabiera głos w dyskusji na temat: Dlaczego i wjakim stopniu powinniśmy być odpowiedzialniza przyszłe pokolenia? Na czym polegają naszeobowiązki wobec nich?

„Jest znamieniemgłupca,że nie wie, co

mu wolno.”Filozofowie o

wolności.

• pojęcie wolności• granice wolności• czynniki ograniczające

wolność człowieka• rodzaje wolności: wolność

słowa, sumienia, wyznania...• wolność a odpowiedzialność• koncepcja wolności stoików,

św. Tomasza z Akwinu, J.S. Milla, I. Kanta, E.Fromma, I. Berlina, J. P.Sartre’a, A. Schopenhauera,T. Kotarbińskiego, L.Kołakowskiego

• obrazy wolności orazzniewolenia w literaturze ihistorii

• wyjaśnia potoczne znaczenie pojęcia wolność• wymienia sytuacje, w których czuje się wolny• wymienia sytuacje, w których czuje się

zniewolony, wskazuje przyczyny zniewolenia• zastanawia się, czy każdy przymus ma na celu

ograniczenie wolności• wymienia czynniki wewnętrzne i zewnętrzne

ograniczające wolność człowieka• zastanawia się, kto jest bardziej wolny: grecki

niewolnik, czy obywatel demokratycznegopaństwa odsiadujący sprawiedliwy wyrok wwięzieniu

• podejmuje próbę zdefiniowania pojęcia wolność• wymienia i charakteryzuje rodzaje wolności• omawia relacje zachodzące pomiędzy wolnością

i odpowiedzialnością• interpretuje hasło: „Nie ma wolności bez

odpowiedzialności”• zabiera głos w dyskusji na temat: Dlaczego

wolność wymaga odpowiedzialności? Odwołujesię do własnych doświadczeń, historii,literatury, filmu

• prezentuje koncepcje wolności stoików,św.Tomasza z Akwinu, J. S. Milla, E. Fromma, I.Berlina, J. P. Sartre’a, T. Kotarbińskiego, L.Kołakowskiego, porównuje poglądy filozofów,

J. Gaarder,ŚwiatZofii, rozdział: KantT. Płużański,Przyjaciel mądrości:Rewolucjakopernikańska wfilozofii, Prawoczłowieka dowolności, Wolny wpułapceF. Copleston, Historiafilozofii, T II i IXW kręgu dobra i zła.Wybrane teksty zetyki współczesnej odHegla do Levinasa,rozdziały: John StuartMill, Jean-Paul SartreR. Scruton,Przewodnik dofilozofii dlainteligentnych,rozdział: WolnośćJ. E. Acton, HistoriawolnościE. Fromm, Ucieczkaod wolności

językpolski,historia,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcyWOS

22

wskazuje podobieństwa i różnice• porównuje wolność stoickiego mędrca z

wolnością obywatela demokratycznego państwa• przedstawia paradoksy wolności odwołując się

do książki E. Fromma „Ucieczka od wolności”

J. S. Mill, O wolnościT. Kotarbiński, IdeawolnośiL. Kołakowski, Miniwykłady o maxisprawach: OwolnościA. Schopenhauer, Owolności ludzkiejwoliI. Berlin, Dwiekoncepcje wolności

„Nikomu nie należysię nic z tego tylkotytułu, że to właśnieon, a nie nikt inny.”

Filozofowieo sprawiedliwości.

• pojęcie sprawiedliwości• człowiek sprawiedliwy• koncepcja sprawiedliwości u

Platona, Arystotelesa, wBiblii, u D. Hume’a

• zasady sprawiedliwościdystrybutywnej

• zasada sprawiedliwościprawnej

• sprawiedliwość adobroczynność, życzliwość,uczciwość

• wyjaśnia znaczenie pojęcia sprawiedliwość• prezentuje koncepcje sprawiedliwości u Platona,

Arystotelesa, w Biblii, u D. Hume’a, porównujepoglądy filozofów, wskazuje podobieństwa iróżnice

• podejmuje próbę zdefiniowania pojęciasprawiedliwość

• charakteryzuje człowieka sprawiedliwego• charakteryzuje sprawiedliwego nauczyciela• przedstawia sytuacje, w których zostało

naruszone jego poczucie sprawiedliwości• opisuje niesprawiedliwy czyn, niesprawiedliwe

prawo, niesprawiedliwego człowieka• wymienia zasady sprawiedliwości

dystrybutywnej oraz proponuje kryteria wyborutych zasad

• wskazuje przypadki, w których możliwe jestzastosowanie zasad sprawiedliwościdystrybutywnej, wypowiedź ilustruje

Arystoteles, EtykaNikomachejska, ks. VPlaton, PaństwoF. Copleston, Historiafilozofii, T I i VJ. Gaarder,ŚwiatZofii, rozdział: HumeK. Ajdukiewicz, OsprawiedliwościM. Ossowska, NormymoralneJ. Twardowski,SprawiedliwośćT. Nagel, Co towszystko znaczy?Bardzo krótkiewprowadzenie dofilozofii, rozdział:Sprawiedliwość

językpolski,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcyWOS

23

przykładami• podaje zasadę sprawiedliwości dystrybutywnej,

którą uważa za najbardziej sprawiedliwą i którąchciałby , aby stosowano w szkole, uzasadniawłasne stanowisko

• wymienia zasadę sprawiedliwości prawnej• wskazuje różnice między sprawiedliwością

dystrybutywną a sprawiedliwością prawną• wyjaśnia, czym się różni sprawiedliwość od

dobroczynności, życzliwości, uczciwości

L. Kołakowski, Miniwykłady o maxisprawach. Seriatrzecia i ostatnia,rozdział: Osprawiedliwości

„Nie zgadzam się ztwoim poglądem, aledo końcażycia będęwalczył, abyś miałprawo je głosić.”

Filozofowie otolerancji.

• pojęcie tolerancji• geneza i rozwój idei

tolerancji• postawa tolerancyjna• tolerancja pozytywna,

negatywna i „łagodnaingerencja”

• granice tolerancji• nietolerancja, fanatyzm• tolerancja a niewrażliwość

moralna, obojętność ipogarda

• postawa nietolerancyjna• przejawy zachowań

nietolerancyjnych

• wyjaśnia znaczenie pojęcia tolerancja• przedstawia genezę i rozwój idei tolerancji• wyjaśnia, kim jest człowiek tolerancyjny,

charakteryzuje postawę tolerancyjną, podajeprzykłady

• wyjaśnia, na czym polega różnica międzypostawą tolerancyjną a pobłażliwością, postawątolerancyjną a obojętnością lub pogardą

• zabiera głos w dyskusji na temat: Czy istnieniesekt powinno być objęte zasadą tolerancjireligijnej? Dlaczego tak, dlaczego nie?

• rozważa, czy zasada tolerancji powinnaobejmować ludzi młodych (niepełnoletnich) wtakim samym stopniu jak dorosłych; gromadziargumenty za i przeciw

• wyjaśnia, co wyznacza granice tolerancji• charakteryzuje tolerancję pozytywną,

negatywną i „łagodną ingerencję”, podajeprzykłady będące wyrazami każdej z trzechform tolerancji, wskazuje formę tolerancjinajbardziej odpowiadającą jego przekonaniom

J. Locke, List otolerancjiJ. Hołówka, Trzytraktaty o tolerancjiM. Ossowska, NormymoralneJ. M. Bochenski, Stozabobonów, rozdział:TolerancjaL. Kołakowski, Miniwykłady o maxisprawach, rozdział: OtolerancjiI.Lazari- Pawłowska,Trzy pojęciatolerancji

językpolski,historia,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcyWOS

24

• zabiera głos w dyskusji na temat: Czy twojaklasa jest tolerancyjną grupą osób, czy nie?,gromadzi argumenty za i przeciw

• zabiera głos w dyskusji na temat: Czy Polacy sąnarodem tolerancyjnym?, gromadzi argumentyza i przeciw

• wskazuje i charakteryzuje postawęnietolerancyjną oraz przejawy zachowańnietolerancyjnych i fanatycznych, podajeprzykłady odwołując się do własnychdoświadczeń, historii, literatury, współczesności

• gromadzi argumenty uzasadniające, dlaczegoludzie dorośli lub starsi częstoźle reagują naodmienność zachowań, stylu bycia, ubioru ludzimłodych

„Świat ma w sobietyle piękna,że o

niczym piękniejszympomyśleć nie można.”

Filozofowie wposzukiwaniu piękna.

• pojęcie piękna• pojęcie estetyki• zagadnienia estetyczne• przeżycia estetyczne• pierwotne, greckie pojęcie

piękna• piękno w znaczeniu

estetycznym• obiektywizm i jego

przedstawiciele: Platon,Arystoteles

• subiektywizm i jegoprzedstawiciele: Kartezjusz,Hobbes, Pascal, Spinoza,Hume

• zastanawia się, czym jest piękno• podejmuje próbę zdefiniowani pojęcia piękno• wskazuje piękne przedmioty i wyjaśnia,

dlaczego uznał je za piękne• wymienia własne kryteria piękna• prezentuje pierwotne, greckie pojęcie piękna• wyjaśnia, dlaczego piękno w znaczeniu

estetycznym stało się podstawowym pojęciemeuropejskiej kultury

• wyjaśnia, na czym polega obiektywizm isubiektywizm w estetyce

• prezentuje poglądy przedstawicieliobiektywizmu i subiektywizmu w estetyce

• dobiera argumenty przemawiające za każdym zdwóch stanowisk, wskazuje stanowisko bliższe

W. Tatarkiewicz,Dzieje sześciu pojęć(Piękno)Leon-LouisGratelup, Wędrówkipo filozofii (Sztuka)

językpolski,sztuka,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcy

25

• koncepcja Kanta• piękno - brzydota

własnym poglądom• prezentuje koncepcję piękna Kanta i wyjaśnia

jej znaczenie w historii estetyki ( próbapogodzenia skrajnych stanowisk: obiektywizmui subiektywizmu estetycznego)

• operuje pojęciami: estetyka, przeżycieestetyczne

• wskazujeźródła i rolę przeżyć estetycznych

„Każde poznanie maźródło w...”

doświadczeniu,rozumie, intuicji?

Filozofowie wposzukiwaniuźródeł

poznania.

• teorie poznania: empiryzm,racjonalizm, intuicjonizm,dogmatyzm, agnostycyzm

• sceptycy wobec sposobówpoznania empirycznego irozumowego

• rola sceptycyzmu w historiiludzkiego poznania

• granice poznania w drodzedoświadczenia,rozumowania i intuicji

• operuje pojęciami: zmysły,doświadczenie, rozum,intuicja

• charakteryzuje teorie poznania: empiryzm,racjonalizm, intuicjonizm, dogmatyzm,agnostycyzm, przedstawia wady i zalety

• omawia stosunek sceptyków do znanych w ichczasach sposobów poznania empirycznego irozumowego

• określa rolę sceptycyzmu w historii ludzkiegopoznania, wskazuje pozytywy i negatywy

• wymieniaźródła ludzkiego poznania• wskazuje, co może, a co nie może być

przedmiotem naszego poznania poprzez rozum,intuicję oraz doświadczenie, wyjaśnia dlaczego

• wymienia obszary działania rozumu,doświadczenia i intuicji

• podaje przykłady współdziałania i uzupełnianiasię rozumu i intuicji, rozumu i doświadczenia,doświadczenia i intuicji

• zastanawia się, czy istnieją problemy, którerozstrzyga się wyłącznie dzięki doświadczeniu,wyłącznie dzięki intuicji lub wyłącznie wdrodze rozumowania, podaje przykłady

• redaguje dialog racjonalisty z empirystą

T. Płużański,Przyjaciel mądrości,rozdział:Powstrzymajmy sięod sądówC. Wodziński,Filozofia jako sztukamyślenia, rozdział:Poznanie

językpolski,biologia,religia

26

Czy tylko młodzi„potrzebują

przewodników” ?Filozofowie

o autorytetachmoralnych.

• pojęcie autorytetu• definicja autorytetu

moralnego• przyczyny potrzeby

posiadania autorytetu• oddziaływanie autorytetu• znaczenie autorytetu wżyciu

człowieka• rodzaje autorytetów:

teoretyczny, praktyczny,moralny

• autorytet autorytarny aautorytet autonomiczny

• kryzys autorytetów

• wyjaśnia znaczenie pojęcia autorytet• formułuje definicję autorytetu moralnego• wskazuje przyczyny potrzeby posiadania

autorytetu• omawia społeczne oddziaływanie autorytetów• omawia znaczenie autorytetu wżyciu człowieka• wskazuje własny autorytet moralny i opisuje

rolę, jaką odgrywa w jegożyciu• omawia wspomagające i hamujące funkcje

autorytetu• charakteryzuje i ocenia autorytety moralne

naszych czasów; uzasadnia, dlaczego zostaliuznani za autorytety

• wyjaśnia, dlaczego coraz częściej mówi się okryzysie autorytetów, gromadzi argumenty

• wskazuje różnicę między pojęciami: mistrz,bohater, idol, autorytet

• wymienia warunki, które muszą być spełnione,by ktoś stał się autorytetem

• charakteryzuje autorytet autorytarny i autorytetautonomiczny, wskazuje różnice, dostrzegapewne niebezpieczeństwa obu postaw

J. M. Bocheński, Coto jest autorytet?R. Brandt, Rolaautorytetu w etyceT. Czeżowski, OautorytecieM. Bochenski, Stozabobonów, rozdział:Autorytet

językpolski,historia,religia,godzinadodyspozy-cjiwycho-wawcyWOS