Cywilizacyjny Skok Podkarpacia

Strategia Informatyzacji Województwa Podkarpackiegona lata 2007-2013

Projekt STRATEGIA INFORMATYZACJI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA LATA 2007-2013 był realizowany w ramach projektu STRATEGIA INFORMATYZACJI I STUDIA ROZWOJU NOWOCZESNEJ PUBLICZNEJ INFRASTRUKTURY INFORMATYCZNEJ i współfinansowany ze środków Europejskiego

Funduszu Społecznego oraz ze środków budżetu państwa

Cywilizacyjny Skok Podkarpacia

Strategia Informatyzacji Województwa Podkarpackiegona lata 2007-2013

Rzeszów, 2007

1

Projekt STRATEGIA INFORMATYZACJI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA LATA 2007-2013 był realizowany w ramach projektu STRATEGIA INFORMATYZACJI I STUDIA ROZWOJU NOWOCZESNEJ PUBLICZNEJ INFRASTRUKTURY INFORMATYCZNEJ i współfinansowany ze środków Europejskiego

Funduszu Społecznego oraz ze środków budżetu państwa

Spis treści1. Planowanie rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie podkarpackim ..................................... 5

1.1 Rozwój społeczeństwa informacyjnego w regionach UE ............................................................................................. 7

1.2 Rozwój społeczeństwa informacyjnego w regionach słabo rozwiniętych strukturalnie ....................................19

1.3. Priorytety rozwoju społeczeństwa informacyjnego w europejskich regionach wiejskich ................................27

1.4 Regionalne aspekty rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie podkarpackim .....................37

1.5 Strategia Informatyzacji Województwa Podkarpackiego a wdrażanie polityki spójności w regionie w latach 2007-2013 .........................................................................................................................................47

2. Diagnoza rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie podkarpackim ........................................53

2.1 Ekonomiczne aspekty e - Rozwoju Podkarpacia ...........................................................................................................57

2.2 Przestrzenne uwarunkowania rozwoju społeczno-gopodarczego Podkarpacia .................................................65

2.3 Społeczeństwo Podkarpacia jako użytkownik infrastruktury teleinformatycznej ...............................................75

2.4 Uwarunkowania edukacji dla społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu ..................................................87

2.5 Samorządy Podkarpacia motorem e - Rozwoju województwa ..............................................................................105

2.6 Podkarpacie na mapie polskiej gospodarki wiedzy ....................................................................................................123

2.7 Wskaźnik potencjału e - Rozwoju województwa podkarpackiego ........................................................................141

2.8 Analiza SWOT / TOWS stanu rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie podkarpackim ...145

3. Priorytety oraz wizja i misja Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 .........157

3.1 Podkarpacka wizja i misja rozwoju społeczeństwa informacyjnego .....................................................................161

3.2 Priorytety rozwoju społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu ....................................................................165

4. Projekty główne – strategiczne inicjatywy na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu ....................................................................................................................................................................173

5. System wdrożenia i monitoring realizacji Strategii .....................................................................................................189

5.1 Zarządzanie wdrażaniem Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 .............191

5.2 Monitoring Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 ......................................197

2

Planowanie strategiczne to sztuka wyboru

prof. Grzegorz Gorzelak

rozdział1.4

Planowanie rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie podkarpackim na tle procesów programowania strategicznego w słabo strukturalnie rozwiniętych regionach Unii Europejskiej

5

1.16

Przyjęta w roku 2000 w atmosferze ostatnich miesięcy globalne-go boomu gospodarczego sektora „dotkomów”1 Strategia Lizbońska2 wyznaczyła ambitny cel na nadchodzącą dekadę: zintegrowanie sys-temów gospodarczych krajów członkowskich do poziomu najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki opartej na wiedzy w skali globalnej. W centrum politycznej uwagi znalazły się, z jednej strony, rozwój społeczeństwa informacyjnego i badań służących rozwojowi, z drugiej zaś modernizacja europejskiego modelu socjalnego poprzez inwestowanie w kapitał ludzki i zwalczanie wykluczenia społecznego.

W domenie społeczeństwa informacyjnego Strategia Lizbońska sfor-mułowała silnie prospołeczne priorytety: powszechności dostępu do Internetu i usług on-line, zapewnienia kwalifikacji oraz umiejętno-ści niezbędnych do życia i pracy w otoczeniu rozwiązań ICT3, a także podjęcia działań zmierzających do eliminacji obszarów wykluczenia społecznego dzięki zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań telein-formatycznych. Formalnym ich wyrazem stał się komunikat: eEuro-pa2002 – Społeczeństwo Informacyjne dla Wszystkich przyjęty pod-czas specjalnego lizbońskiego szczytu Rady Europejskiej4. Już kilka miesięcy później Komisja Europejska zaproponowała plan operacyjny oraz mechanizmy wdrożenia założeń strategii eEuropa20025.

Już pierwszy raport benchmarkingowy z oceny realizacji tego planu sformułowany w marcu 2001 roku ujawnił, iż mimo rozwoju infra-struktury teleinformatycznej i znaczącego wzrostu liczby kompute-rów oraz użytkowników Internetu potencjał efektywności nie został wykorzystany. Europejczycy w niewielkim stopniu korzystali wówczas z zaawansowanych usług dostępnych drogą elektroniczną, np. zale-dwie 5% użytkowników Internetu w krajach członkowskich UE doko-nywało regularnie zakupów w sklepach internetowych, zaś zaledwie

1 ang. dotcom – firma działająca w branży Internetowej, bazująca na usługach oferowanych przez serwis www. Nazwa oznacza końcówkę nazwy domenowej w domenie komercyjnej .com poprzedzoną kropką (ang. dot).

2 Wnioski i decyzje Rady Europejskiej z posiedzenia z 23-24 marca 2000 roku dostępne są w serwisie: http://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htm#

3 ang. Information and Communication Technologies – technologie komunikacji i informacji.4 Komunikat Komisji na Specjalne Posiedzenie Rady Europejskiej w Lizbonie, eEurope2002 – Społeczeństwo

Informacyjne dla Wszystkich (eEurope2002 – an Information Society for All), 23-24 marca 2000.5 Rada Unii Europejskiej, Komisja Wspólnot Europejskich, eEuropa2002 – Społeczeństwo Informacyjne dla Wszystkich.

Plan działań (eEurope2002 – an Information Society for All. Action plan), Bruksela, 14 czerwca 2000.

1.1 Rozwój społeczeństwa informacyjnego w regionach UE w kontekście odnowionej Strategii Lizbońskiej oraz założeń wspólnotowej polityki spójności na lata 2007-2013

7

10% korzystało z usług elektronicznej administracji6. Autorzy oce-ny wskazywali przy tym, iż barierą w transformacji w kierunku spo-łeczeństwa informacyjnego są głównie tradycyjne przyzwyczajenia i zachowania kulturowe, nie zaś trudności we wdrożeniu technologii.

Rok później Komisja Europejska zaproponowała wydłużenie perspek-tywy realizacji planu eEuropa do roku 2005, a zatem do czasu śród-okresowej ewaluacji realizacji Strategii Lizbońskiej, zatwierdzając stosowny dokument w czerwcu 2002 roku podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Sewilli7.

Sformułowane w nim priorytety nie odbiegały od założeń strategii eEuropa2002, jednak obrane cele wskazywały na postulat ukierun-kowania działań rządów krajów członkowskich w przeważającej mie-rze na budowę infrastruktury dostępowej oraz platform świadczenia usług drogą elektroniczną. Do roku 2005 miały one zbudować syste-my nowoczesnych usług publicznych on-line w zakresie elektronicz-nej administracji (eGovernment), zdalnego nauczania (e - Learning) oraz e - Zdrowia (eHealth), a także środowisko dla dynamicznego prowadzenia biznesu on-line. Ponadto zadaniem władz publicznych stało się upowszechnienie dostępności szerokopasmowych łączy in-ternetowych oraz bezpiecznej infrastruktury informacyjnej – jako ka-talizatorów korzystania z usług.

Lata realizacji strategii eEuropa2005 (2002-2005) były czasem kon-centracji działań władz regionów i krajów członkowskich UE oraz Komisji Europejskiej na zapewnieniu podaży e-usług publicznych (głównie elektronicznej administracji), rozbudowie zasobów treści multimedialnych i dostępnych on-line oraz szerokopasmowego dostę-pu do Internetu. W prowadzonych corocznie badaniach benchmarkin-gowych8 sfera popytowa świadczenia tych usług nie była przedmio-tem analiz i badań. Podobnie, na uboczu problematyki analitycznej, znalazły się zagadnienia efektywności kosztowej inwestycji w elek-troniczne systemy sektora publicznego oraz zakres ich oddziaływania na rozwój gospodarczy.

Europejski model rozwojowy społeczeństwa informacyjnego w latach 2000-2005 cechowała podaż treści cyfrowych oraz usług on-line udostępnianych w modelu swoistych „świadczeń socjalnych ery Internetu”, których finansowanie następowało z budżetów publicznych. Takie podejście do świadczenia e - usług, objawiające się m.in. deficytem analiz rynku i badań konsumenckich oraz pomijaniem rachunku ekono-micznego świadczenia takich usług, stanowiło jedną z przyczyn niepowodzeń pierwszego okresu wdra-żania Strategii Lizbońskiej.

Jak wspomniano już w dyskusjach poprzedzających rewizję celów i priorytetów Strategii Lizbońskiej, dla oceny stanu rozwoju społe-czeństwa informacyjnego bazowano na ilościowych wskaźnikach sto-sowanych dla benchmarkingu postępu w realizacji strategii eEuro-pa9. Na jakościowe aspekty oceny zwrócił uwagę dopiero tzw. raport

6 Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, eEurope2002 – Impact and Priorities, Komunikat na wiosenny szczyt Rady Europejskiej w Sztokholmie, 22-23 marca 2001, COM (2001) 140 końcowy, s. 9.

7 Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów, eEuropa2005 – Społeczeństwo Informacyjne dla Wszystkich (eEurope2005 – an Information Society for All), Bruksela, 28 maja 2002, COM (2002) 263 końcowy.

8 Pierwsze badanie bechmarkingowe (ilościowe) podaży usług elektronicznej administracji firma Capgemini przepro-wadziła na zlecenie Komisji Europejskiej w roku 2000. W roku 2006 po raz pierwszy wprowadzono pomiar niektórych jakościowych aspektów świadczenia e - usług.

9 Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, eEurope2002 – Impact and Priorities, Komunikat na wiosenny szczyt Rady Europejskiej w Sztokholmie, 22-23 marca, COM (2001) 140 końcowy oraz Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów, Information Society Benchmarking Report, Bruksela 2005.

Plan eEUROPA2005

RapoRt KoKa

8

Koka10 przygotowany na zamówienie Komisji Europejskiej, a opubli-kowany w listopadzie 2004 roku.

Głównym wnioskiem raportu jest konieczność rewizji dotychczasowej Strategii Lizbońskiej, tak w zakresie priorytetów, jak i mechanizmów implementacji. Podtrzymując definicję celu strategicznego Wspólnoty (kreowanie dynamicznej gospodarki wiedzy, konkurencyjnej wobec USA i innych liderów globalnych), autorzy raportu wezwali państwa członkowskie UE do refom wewnętrznych, które wyzwolą potencjał niezbędny do sprostania wyzwaniom demograficznym11 oraz zapew-nią podaż pracy dla nowych generacji Europejczyków. Mechanizmem kreowania takiego potencjału winno stać się zapewnienie przez wła-dze publiczne warunków do znaczącego wzrostu innowacyjności in-westycji w sektorze prywatnym, a także zwiększenie dyfuzji wiedzy na poziomie globalnym w europejskich gospodarkach. Temu celowi służyć ma zwiększenie wydatków na badania prorozwojowe do pozio-mu 3% PKB oraz stworzenie dodatkowych narzędzi wsparcia dla sek-tora wysokich technologii.

Dla wspomnianych celów plan eEuropa2005, koncentrujący się na li-nearnym rozwoju e - usług oraz infrastruktury dostępowej, okazuje się strategią niewystarczającą. Autorzy raportu zaproponowali zatem przygotowanie holistycznej strategii rozwoju europejskiego sektora ICT, uwzględniającej w sposób szczególny wdrażanie systemów elek-tronicznej administracji zwiększających efektywność sektora prywat-nego. Eksperci uważają, iż do roku 2010 kraje członkowskie zapew-nić winny penetrację szerokopasmowego dostępu do Internetu na poziomie minimum 50% populacji. Szczególne znaczenie – ze wzglę-du na zwalczanie tzw. wykluczenia cyfrowego – ma przyspieszenie budowy sieci szerokopasmowych w obszarach wiejskich krajów Unii Europejskiej.

Raport Koka zaproponował także zasadniczą zmianę podejścia do priorytetów rozwoju społeczeństwa informacyjnego formułując nowy cel strategiczny dla działań państw członkowskich na tym polu – sty-mulowanie wzrostu gospodarczego i kreowanie nowych możliwo-ści w zakresie zatrudnienia poprzez inwestycje w rozwiązania ICT. Postulat ten znalazł już wkrótce odzwierciedlenie w nowej inicjaty-wie i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne dla wzrostu i za-trudnienia12 będącej następstwem ustaleń wiosennego szczytu Rady Europejskiej13.

Nowa strategia opiera się na trzech zasadniczych założeniach: technologie informacyjne i komunikacyjne są czynnikiem silnie sty-•mulującym wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Odpowiadają one za jedną czwartą wzrostu PKB i 40% wzrostu produktywności w Unii Europejskiejróżnice poziomów gospodarczych pomiędzy krajami uprzemysło-•wionymi można w dużej mierze wytłumaczyć wysokością inwesty-cji w technologie informacyjne i komunikacyjne, poziomem badań

10 Wim Kok i in., Facing the challenge. The Lisbon strategy for growth and employment. Report from High Level Group chaired by Wim Kok, Bruksela 2004.

11 Por. S. Scherbov, M. Mamolo, Probablistic Population Projections for the EU-25, European Demographic Research Papers nr 1, Vienna Institute of Demography of the Austrian Academy of Sciences, Wiedeń 2006.

12 Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów, i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne dla wzrostu i zatrudnienia, Bruksela, 1 czerwca 2005, COM (2005) 229 końcowy.

13 Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat na wiosenny szczyt Rady Europejskiej, Wspólne działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Nowy początek Strategii Lizbońskiej. Komunikat przewodniczącego Barosso w porozumieniu z wiceprzewodniczącym Verheugenem, Bruksela, 2 lutego 2005, COM (2005) 24.

Nowa StRategia i2010

9

nad nimi i zakresem ich stosowania oraz stopniem konkurencyjno-ści sektorów gospodarki związanych ze społeczeństwem informa-cyjnymi i mediami14 usługi, umiejętności, media i treści związane z ICT stanowią coraz •ważniejszy element gospodarki i społeczeństwa.

W oparciu o przekonanie o silnym wpływie inwestycji w rozwiązania ICT na wzrost gospodarczy i rozwój społeczny Komisja Europejska zaproponowała 3 priorytety rozwoju społeczeństwa informacyjnego w krajach UE do roku 2010:

stworzenie jednolitej europejskiej przestrzeni informacyjnej za-•pewniającej warunki dla powstania otwartego i konkurencyjne-go rynku wewnętrznego w zakresie rozwiązań ICT, w tym mediów elektronicznych zwiększenie inwestycji w badania nad ICT oraz projekty innowacyj-•ne w celu wspierania wzrostu gospodarczego oraz tworzenia no-wych i lepszych miejsc pracytworzenie warunków dla• integrowania się europejskiego społeczeń-stwa informacyjnego, które przyczyni się do wzrostu gospodarcze-go i powstawania nowych miejsc pracy w sposób zgodny z zasada-mi zrównoważonego rozwoju w celu zapewnienia Europejczykom lepszego poziomu usług publicznych i wyższej jakości życia15.

Tabela 1 prezentuje wnioski i rekomendacje dla władz publicznych wynikające z przesądzeń strategii i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne dla wzrostu i zatrudnienia.

Priorytet Strategii i2010

Wniosek / Rekomendacja

Wspieranie budowy jednolitej europejskiej przestrzeni informacyjnej

1 Nowe rodzaje treści, usługi i modele biznesowe stymulują wzrost i tworzą miejsca pracy. Dla przykładu, oczekuje się, że wartość zachodnioeuropejskich rynków treści on-line potroi się do 2008 r. (przy czym wartość segmentu tego rynku dotyczącego zawartości przeznaczonej dla konsumentów wzrośnie dziesięciokrotnie)16. Podobnie sytuacja będzie rozwijać się w całym sektorze, który już dziś przynosi 8% PKB w Unii Europejskiej.

2 Niezbędne jest proaktywne stanowisko polityczne, które będzie stymulować korzystne trendy na rynku i wspierać budowę społeczeństwa wiedzy (np. przez kształcenie ustawiczne, kreatyw-ność i innowacje), ochronę konsumentów oraz powstawanie zdrowego i bezpiecznego europej-skiego społeczeństwa informacyjnego.

3 Komisja zamierza do 2007 r. przeanalizować wspólnotowe przepisy dotyczące usług z dziedziny społeczeństwa informacyjnego i mediów oraz przedstawić propozycje zmian tam, gdzie będą one konieczne.

4 Komisja określi i będzie wspierać ukierunkowane działania na rzecz interoperacyjności, szcze-gólnie w zakresie zarządzania prawami cyfrowymi (2006/2007)

14 Usługi z dziedziny społeczeństwa informacyjnego i mediów zostały opisane w dokumencie Green Paper on conver-gence of the telecommunications, media and information technology sectors and the implications for regulation towards an information society approach z 1998 r. – COM (97) 623 oraz, po uwzględnieniu dalszego rozwoju, w do-kumencie Communication on the Future of European Regulatory Audiovisual Policy z 2003 r. – COM (2003) 784. Usługi te odzwierciedlają zachodzącą obecnie konwergencję pomiędzy usługami łączności elektronicznej, usługami z dziedziny społeczeństwa informacyjnego, usługami nadawczymi oraz powstającymi na ich podstawie usługami dotyczącymi zawartości.

15 Por. i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne dla wzrostu i zatrudnienia, s. 3.

10

Wzmocnienie innowacji i inwestycji w badania nad ICT

1 Technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT) wnoszą istotny wkład we wzrost gospodarczy i powstawanie miejsc pracy w Europie. Sektor ICT jest bardzo ważnym elementem gospodarki, a wdrażanie i umiejętne stosowanie tych technologii to jeden z najważniejszych czynników zwiększających produktywność i stymulujących wzrost całej gospodarki, dzięki któremu w jej kluczowych sektorach pojawiają się innowacje.

2 Potrzebne są strategiczne badania nad ICT, które zapewnią Europie wiodącą rolę w tych dziedzi-nach, w których zajmuje ona uznaną, mocną pozycję (np. nanoelektronika, systemy wbudowa-ne, łączność) oraz w nowopowstających obszarach (np. usługi sieciowe, systemy kognitywne).

3 Korzyści z ICT płyną ze stosowania tych technologii w produktach i usługach oraz z wprowa-dzania nowych modeli biznesowych, zmian organizacyjnych i nowych umiejętności. Dzięki ICT przedsiębiorstwa zyskują na produktywności, ale ich problemem pozostaje brak interoperacyj-ności, niezawodności i bezpieczeństwa, a także trudności związane z reorganizacją i integracją ICT w miejscu pracy oraz wysokie koszty wsparcia technicznego. Szczególnie poważne trudno-ści z wdrażaniem ICT mają małe i średnie przedsiębiorstwa.

4 Komisja będzie zachęcać do przekładania postępu technologicznego na innowacyjne zastoso-wania i usługi w sektorze prywatnym i publicznym. Będzie promować podejście charakteryzu-jące się dużym ryzykiem i wysokim poziomem kreatywności oraz wspierać efekt skali poprzez partnerstwa publiczno-prywatne17 skupiające know-how, zdolności i zasoby finansowe przemy-słu i sektora badań wokół strategicznych priorytetów badawczych.

5 Komisja uruchomi inicjatywy z dziedziny badań i wdrożenia, których celem jest pokonanie głównych barier wymagających rozwiązań zarówno technologicznych, jak i organizacyjnych (2006 r.) oraz określi środki uzupełniające w celu zachęcenia podmiotów prywatnych do inwe-stowania w badania i innowacje w dziedzinie ICT (2006 r.)

Integracja europejskiego społeczeństwa informacyjnego

1 ICT są stosowane coraz powszechniej i korzysta z nich coraz więcej ludzi. Nadal jednak po-nad połowa mieszkańców UE czerpie z zastosowania ICT niepełne korzyści lub jest od nich całkowicie odcięta. Wzmocnienie spójności społecznej, ekonomicznej i terytorialnej poprzez zwiększenie dostępności produktów i usług ICT, również w regionach słabiej rozwiniętych, jest ekonomiczną, społeczną, etyczną i polityczną koniecznością.

2 Usługi publiczne stanowią ważny element europejskiej gospodarki. Dla przykładu, na zamówie-nia publiczne przypada 16% PKB. Zasadnicze wyzwanie polega na tym, by uczynić te usługi lepszymi, bardziej dostępnymi i mniej kosztownymi.

3 ICT mają duży potencjał w dziedzinie poprawy jakości życia. Mogą też przyczynić się do popra-wy zdrowia obywateli dzięki nowym usługom zdrowotnym i socjalnym, których wprowadzenie staje się możliwe właśnie dzięki ICT. W kontekście wyzwań demograficznych stojących przed Europą, ICT mogą pomóc w zwiększeniu wydajności i efektywności publicznych systemów ochrony zdrowia i opieki społecznej. ICT mogą również być ważnym czynnikiem wspomagają-cym różnorodność kulturową Europy, ponieważ dzięki nim europejskie dziedzictwo i twórczość kulturalną można udostępnić większej liczbie osób. Technologie te są również narzędziem wspomagającym ochronę środowiska, np. w dziedzinie monitorowania i postępowania w na-stępstwie katastrof oraz poprzez czyste, energooszczędne i wydajne procesy produkcyjne18. Wreszcie ICT mogą również przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa transportu i uczynić go bardziej czystym i energooszczędnym.

16 17 18

Tabela 1. Wnioski i rekomendacje dla władz publicznych wynikające ze strategii i2010 Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Rok 2006 był czasem dyskusji i ostatecznych decyzji dotyczących za-łożeń nowej polityki spójności na lata 2007-2013. W lipcu Parlament Europejski zatwierdził cele, zasady wydatkowania oraz budżet Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Spójności, które stanowiły temat niemal dwuletniej debaty.

16 European Information Technology Observatory (EITO), 2005.17 W tym europejskie platformy technologiczne i wspólne inicjatywy technologiczne.18 i2010 będzie wykorzystywać te możliwości w połączeniu z planem działań na rzecz technologii dla środowiska

(ETAP).

polityKa SpójNości a StRategia lizbońSKa

11

Przedmiotem zasadniczego sporu był stopień uwzględnienia w polityce spójności UE celów strategicznych odnowionej Strategii Lizbońskiej19. Rezultatem tej dyskusji była zasadnicza zmiana dotychczasowego ro-zumienia polityki spójności jako mechanizmu redystrybucji dochodów z regionów bogatych do zdefaworyzowanych. Podstawowego znacze-nia nabrała konkurencja między regionami i w skali globalnej.

Istotnym elementem reformy polityki spójności w nowym okresie programowania jest jej bezpośred-nie powiązanie z założeniami odnowionej Strategii Lizbońskiej, tj. podporządkowanie jej celów wymo-gowi zwiększenia konkurencyjności poprzez zapewnienie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego oraz tworzenie miejsc pracy. W latach 2007-2013 polityka spójności ma być filarem realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej20.

Jednym ze źródeł takiego ujęcia jest tzw. raport Aho21 – prezentują-cy nowoczesne podejście do konkurencyjnego rozwoju państw Unii Europejskiej w kontekście globalnym. Główny akcent dokument ten kładzie na konieczności pilnego22 i radykalnego wzmocnienia zasobów badań i rozwoju, zdolności firm do konkurencji globalnej oraz zdolno-ści europejskich rynków do absorpcji innowacji. Autorzy raportu Aho zwracają uwagę instytucji europejskich oraz państw członkowskich UE na konieczność zaproponowania nowej wizji rozwoju uwzględnia-jącej wyzwania społecznego modelu UE i zwiększenia produktywno-ści pracy.

Zdaniem autorów raportu Europa, ze względu na fragmentację ryn-ku ICT na rynki krajów członkowskich, z trudem nawiązuje kontakt w konkurencji z globalnymi liderami rozwoju. Na stan taki wpływa-ją z jednej strony czynniki makroekonomiczne – nieznaczny wzrost PKB w ostatniej dekadzie oraz niewielki wzrost produktywności pra-cy23, z drugiej zaś czynniki socjoekonomiczne – starzejące się społe-czeństwo i zmniejszanie się populacji wywołują obniżenie się kapitału ludzkiego zdolnego do transformacji UE w kierunku gospodarki wie-dzy. Gospodarki europejskie wyraźnie odstają pod względem produk-tywności od czołówki światowych liderów, także ze względu na słabą zdolność do kapitalizacji innowacyjnych rozwiązań ICT oraz relatyw-nie niskie zapotrzebowanie branż nie - ICT na rozwiązania ICT24.

Raport Aho zawiera rekomendacje dla instytucji europejskich radykalnie odbiegające od konkluzji do-tychczasowych opracowań analitycznych. Zdaniem autorów raportu w centrum uwagi władz publicz-nych państw członkowskich UE winien znaleźć się sektor prywatny, w tym sektor rynku ICT. Na jego wsparciu z wykorzystaniem różnorodnych przyjaznych mu instrumentów finansowych25 koncentrować się powinny działania rządów i władz regionalnych. Wsparcie obejmować winno tak firmy sektora MŚP, jak i duże firmy, które mają kluczowe znaczenie dla wzrostu gospodarczego i podniesienia poziomu pro-duktywności oraz innowacyjności.

Kluczem do zwiększenia chłonności rynków europejskich na innowa-cyjne rozwiązania teleinformatyczne jest interaktywna współpraca firm z instytucjami naukowo-badawczymi. Ważnym środkiem wzmac-

19 W Polsce proces ten nazywa się często lizbonizacją europejskiej polityki spójności.20 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Komentarz do aktów prawnych Wspólnot Europejskich w zakresie funduszy

strukturalnych i funduszu spójności w latach 2007-2013, Warszawa 2006, s. 8. 21 E. Aho i in., Creating an innovative Europe. Report of Independent Expert Group on R&D and Innovation appointed

following the Hampton Court Summit and chaired by Mr. Esko Aho, Bruksela 2006. 22 ang. before is not to late – zanim nie będzie za późno.23 Por. Komisja Wspólnot Europejskich, Badania naukowe i innowacje jako inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia.

Wspólna koncepcja, Bruksela 2005.24 Inwestycje w rozwiązania ICT w branżach nie-ICT stanowią silny czynnik wzrostu produktywności. Por. M. Piątkowski,

The potential of ICT for development and economic restructuring in the New EU Member States, Forum Ekonomiczne – Krynica, 12 września 2004.

25 Np. venture capital, pożyczki, finansowanie klastrów przemysłowych.

12

niania zdolności rozwojowych sektora ICT powinny stać się inwesty-cje w infrastrukturę innowacji, przez którą rozumie się parki naukowe i technologiczne, inkubatory i organizacje transferu wiedzy. Wsparcie przemysłu teleinformatycznego następować winno poprzez system grantów na rozwój prac badawczo-rozwojowych oraz tworzenie sys-temów zachęt finansowanych ze środków funduszy strukturalnych.

W wyniku analizy rynków globalnych autorzy raportu zwracają uwa-gę na zasadność szczególnego wsparcia przez władze publiczne przy-szłościowych – z punktu widzenia rynkowego – branż rynkowych: e - Zdrowia, transportu i logistyki, ochrony środowiska i przemysłu wytwarzającego treści multimedialne.

Wyniki badań społecznych i ekonomicznych z lat 2000-2004 dowo-dzące silnego związku między rozwojem technologii teleinformatycz-nych oraz ich zastosowania w szerokim spectrum branż przemysło-wych a dynamicznym rozwojem gospodarek, wpłynęły na decyzje przesądzające o zasadach, zakresie i mechanizmach europejskiej po-lityki spójności na lata 2007-2013. Rada Europejska oraz Parlament Europejski podjęły je w lipcu 2006 r. w formie 5 rozporządzeń26.

Kilka miesięcy później, w październiku 2006 roku, Rada Europejska przyjęła dokument, który silnie wpływać będzie na wdrażanie polityki spójności. Dokument ten – Strategiczne wytyczne Wspólnoty dla spój-ności gospodarczej, społecznej i terytorialnej27, podobnie jak raport Aho w sferze diagnostycznej, formułuje przełomowe zalecenia odno-szące się do sfery planistycznej polityki spójności na lata 2007-2013.

W kontekście przyswojenia rezultatów europejskiej debaty nad rewi-zją Strategii Lizbońskiej najważniejsze znaczenie dla władz publicz-nych państw członkowskich UE, w tym władz regionalnych, ma prio-rytet II Wytycznych: Wspieranie innowacyjności, przedsiębiorczości oraz rozwoju gospodarki opartej na wiedzy poprzez wykorzystywanie możliwości w dziedzinie badań i innowacji, w tym nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych.

Wytyczne winny stanowić dla władz regionalnych dokument referencyjny o dużym znaczeniu dla prac planistycznych oraz zarządzania wdrażaniem polityki spójności dla osiągnięcia celów odnowionej Strategii Lizbońskiej. Ze względu na katalityczne oddziaływanie rozwoju społeczeństwa informacyjnego na procesy gospodarki wiedzy zalecenia Wytycznych znaleźć powinny swoje odzwierciedlenie w zapi-sach programowych oraz instrumentarium wdrożeniowym regionalnych programów operacyjnych oraz innowacyjnych strategii e - Rozwoju polskich województw, zatem także w treści Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013.

Szczegółową analizę Wytycznych w zakresie priorytetu II odnoszą-cą się do zakresu działalności władz lokalnych i regionalnych, prze-prowadzoną przez ekspertów European Local Authorities’ Telematic Network (ELANET) podczas warsztatu w kwietniu 2007 roku, przed-stawia tabela 2.

26 Rozporządzenie główne – określa wspólne zasady, przepisy i normy wdrażania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności; Rozporządzenie o Europejskim Funduszu Rozwoju Regionalnego – określa jego rolę oraz definiuje sfery działania, głównie wspieranie prywatnych i publicznych inwestycji służących zmniejszeniu dysproporcji dzielących regiony UE; Rozporządzenie o Europejskim Funduszu Społecznym – koncentruje się na zwiększaniu zdolności dostosowawczych pracowników i przedsiębiorstw, poprawie dostępności zatrudnienia i poszerzaniu uczestnictwa w rynku pracy, zwalczaniu dyskry-minacji w dostępie do rynku pracy oraz na propagowaniu partnerstwa na rzecz reform w sferze integracji i zatrud-nienia; Rozporządzenie o Funduszu Spójności – dotyczy interwencji w dziedzinie ochrony środowiska i transeuropej-skich sieci transportowych; Rozporządzenie o Europejskim grupowaniu współpracy terytorialnej (EUWT) wprowadza nowe mechanizmy współpracy transgranicznej, ponadnarodowej i międzyregionalnej łączącej władze regionalne i lokalne.

27 Decyzja Rady Europejskiej z dnia 5 października 2006 roku w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla spójności, Bruksela, 11807/6/06 REV 6 (pl).

Lata 2007-2013 – nowa perspektywa

polityki spójności

13

Domena tematyczna zalecenia Opis zalecenia

1.Zwiększenie nakładów na badania i rozwój28

Wspieranie inwestycji w infrastrukturę społeczeństwa informa-cyjnego (ICT)

Rozpowszechnianie technologii i wiedzy przy wykorzystaniu od-powiednich narzędzi promocji

Zwiększanie absorpcji wyników prac badawczo-rozwojowych w przedsiębiorstwach, zwłaszcza MŚP, poprzez działania zmie-rzające do wzrostu umiejętności i kompetencji

Wspieranie powstawania i wykorzystywania w UE większej liczby utalentowanych pracowników naukowych o wysokich kwalifikacjach

Zwiększanie poziomu prywatnych i państwowych inwestycji w badania i rozwój oraz innowacje

Wspieranie partnerstwa w dziedzinie badań i rozwoju w różnych regionach UE

2.Programowanie i wdrażanie innowacyjnego rozwoju regionów29

Upowszechnienie foresight oraz innych metod planowania stra-tegicznego na poziomie regionalnym, obejmujących regularny i systematyczny dialog z zainteresowanymi stronami30

Zapewnienie synergii pomiędzy polityką spójności a programa-mi ramowymi: 7. Programem Ramowym Badań i Rozwoju oraz Programem „Konkurencyjność i Innowacje”

Podnoszenie potencjału badawczego i innowacyjnego w regio-nach do poziomu odpowiedniego dla udziału w transnarodowych projektach badawczych

3.Zwiększenie i ukierunko-wanie inwestycji w badania i rozwój

Zapewnienie ścisłej interakcji między wszystkimi podmiotami realizującymi badania na rzecz rozwoju w celu wspierania po-wstawania „biegunów doskonałości”, koniecznych do osiągnię-cia masy krytycznej31

Wzmacnianie wzajemnej współpracy między przedsiębiorstwa-mi, a także współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a publicz-nymi instytucjami badawczymi/placówkami szkolnictwa wyż-szego, m.in. poprzez tworzenie regionalnych i ponadregional-nych klastrów doskonałości

Wspieranie działalności badawczo-rozwojowej oraz transferu technologii (umożliwianie MŚP dostępu do usług z zakresu ba-dań i rozwoju w instytucjach badawczych finansowanych ze środków publicznych)

Wspieranie regionalnych inicjatyw transgranicznych i transnaro-dowych mających na celu wzmocnienie współpracy badawczej oraz rozwijanie zdolności w dziedzinach priorytetowych dla poli-tyki badawczej Wspólnoty

Wzmacnianie rozwijania zdolności w zakresie badań i rozwoju, w tym ICT, infrastruktury badawczej oraz kapitału ludzkiego w dziedzinach o wysokim potencjale wzrostu

4. Ułatwianie innowacji i pro-mowanie przedsiębiorczości

Zwiększanie skuteczności i dostępności dla przedsiębiorstw oferty regionalnej w zakresie badań i rozwoju, innowacji i edukacji, na przykład przez tworzenie „biegunów doskonałości”, skupiających wokół instytucji badawczo-rozwojowych przedsiębiorstwa (MŚP) prowadzące działalność w zakresie zaawansowanych technologii lub przez tworzenie i rozwijanie klastrów wokół dużych przedsiębiorstw

Dostarczanie usług wspierających przedsiębiorstwa w celu umożliwienia im zwiększania konkurencyjności oraz umiędzyna-rodowienia. Wykorzystanie synergii (transferu technologii, par-ków naukowych, centrów komunikacji ICT, inkubatorów i usług powiązanych, współpracy z klastrami) powinno stać się priory-tetowym celem przy świadczeniu usług dla przedsiębiorstw32

Promocja przedsiębiorczości oraz ułatwianie powstawania i roz-woju nowych przedsiębiorstw. Nacisk powinien zostać poło-żony również na promocję powstawania spółek typu spin-off i spin-out z instytucji badawczych lub przedsiębiorstw przy wy-korzystywaniu różnorodnych technik (np. podnoszenie świa-domości, przygotowanie prototypów, opieka oraz świadcze-nie wsparcia kierowniczego i technologicznego dla przyszłych przedsiębiorców)

14

5. Promowanie społeczeń-stwa informacyjnego dla wszystkich33

Zapewnienie wykorzystania ICT przez przedsiębiorstwa i go-spodarstwa domowe oraz promowanie rozwoju przez zrówno-ważone wsparcie popytu i podaży na towary i usługi z zakresu ICT, tak prywatne, jak i publiczne, a także poprzez zwiększone inwestycje w kapitał ludzki

Zapewnienie – tam, gdzie nie zapewnia tego rynek – dostępno-ści infrastruktury ICT i powiązanych z nią usług po przystępnych cenach i o takim stopniu rozwoju, aby możliwe było świadczenie koniecznych usług, w szczególności na obszarach oddalonych i obszarach wiejskich oraz w nowych państwach członkowskich

6.

Poprawa dostępu do finansowania innowa-cyjnych przedsięwzięć gospodarczych

Wspieranie instrumentów nie będących dotacjami, takich jak pożyczki, finansowanie zabezpieczonego długu dla długów przy-porządkowanych, instrumenty zamienne (dług mezaninowy) oraz kapitał podwyższonego ryzyka (kapitał początkowy oraz kapitał podwyższonego ryzyka)

Wspieranie dotacjami budowania i utrzymywania infrastruktury ułatwiającej dostęp do finansowania (np. biura transferu tech-nologii, inkubatory, sieci „aniołów biznesu”, programy gotowości inwestycyjnej)

Opracowanie zintegrowanego podejścia, w ramach którego wspierane będą jednocześnie innowacje, ich przełożenie na nową działalność komercyjną oraz dostępność kapitału podwyż-szonego ryzyka

28 29 30 31 32 33 34 35Tabela 2. Zalecenia Wytycznych odnoszące się do ich priorytetu II: Poprawa poziomu wiedzy i in-

nowacyjności na rzecz wzrostu Źródło: opracowanie własne SMWI na podstawie dyskusji podczas warsztatu ELANET (2007)

28 Zgodnie z Wytycznymi przydzielane przedsiębiorcom dotacje powinny być raczej ukierunkowane na podnoszenie zdolności przedsiębiorstwa w zakresie badań i rozwoju oraz innowacji, niż tymczasową redukcję jego kosztów pro-dukcji, co wiąże się z powstaniem znacznego obciążenia w przyszłości (szczególnie w sektorach tradycyjnych oraz MŚP).

29 Zgodnie z Wytycznymi strategie regionalne winny koncentrować się na inwestycjach w badania i rozwój, innowacje, kapitał ludzki oraz przedsiębiorczość; na zapewnianiu, że inwestycje te odpowiadają potrzebom regionów oraz że ist-nieje zdolność przekształcania badań w innowacyjne, atrakcyjne rynkowo towary, procesy i usługi; na zwiększeniu technologii i wymiany wiedzy; na wspieraniu rozwoju, rozpowszechniania i wykorzystywania ICT przez przedsiębior-stwa oraz na zapewnianiu dostępu do finansowania przedsiębiorstwom skłonnym do inwestowania w towary i usługi o istotnej wartości dodanej. Strategie takie powinny określać konkretne zasady dotyczące prowadzenia ekspery-mentów w celu zwiększenia zdolności interwencji w ramach polityki oraz organizacji pośredniczących do stymulowa-nia podmiotów regionalnych i lokalnych do wprowadzania innowacji, szczególnie MŚP.

30 Zgodnie z Wytycznymi państwa członkowskie i regiony winny rozwijać spójne strategie w zakresie społeczeństwa informacyjnego, które zapewnią spójność i integrację między poszczególnymi sektorami poprzez zrównoważenie działań dotyczących popytu i podaży na podstawie wymogów lokalnych, udziału zainteresowanych stron i silnego wsparcia politycznego opinii publicznej.

31 Zgodnie z Wytycznymi główną rolę w tym procesie odgrywać może bliskość geograficzna, osiągnięta przez tworze-nie klastrów MŚP oraz „biegunów innowacyjności” wokół publicznych instytucji badawczych, szczególnie w mniej rozwiniętych krajach członkowskich i regionach UE. Pozwoli to uniknąć nadmiernego przestrzennego rozproszenia zasobów.

32 Zgodnie z Wytycznymi usługi dla przedsiębiorstw powinny być raczej świadczone przez sektor prywatny lub przez mieszane organizacje publiczno-prywatne. Usługi te powinny być najwyższej jakości, przystępne i łatwo dostępne oraz dostosowane do potrzeb MŚP. Poziom jakości usług powinien być ustalony i monitorowany; powinna zachodzić spójność między podmiotami świadczącymi usługi, zapewniona np. na drodze tworzenia partnerstw publiczno-pry-watnych oraz sieci tzw. punktów kompleksowej obsługi.

33 Zgodnie z Wytycznymi działania te winny koncentrować się na tworzeniu „połączeń” i obejmować poprawę usług wspierających MŚP w dziedzinie innowacji, a szczególnym celem powinno być pobudzanie transferu technologii mię-dzy instytucjami badawczymi i przedsiębiorstwami. Wymaga to również rozwijania umiejętności niezbędnych w go-spodarce opartej na wiedzy oraz opracowywania zawartości poprzez dostarczanie aplikacji i usług (e - administracja, e - biznes, e - kształcenie oraz e - Zdrowie).

34 Zgodnie z Wytycznymi działania te powinny wpływać na podnoszenie wydajności, promować otwartą i konku-rencyjną gospodarkę cyfrową i społeczeństwo informacyjne (np. poprzez poprawę dostępu dla osób starszych i niepełnosprawnych).

35 Zgodnie z Wytycznymi prywatny kapitał zakładowy i kapitał podwyższonego ryzyka oraz fundusze rotacyjne dla roz-poczynających działalność gospodarczą przedsiębiorstw innowacyjnych powinny odgrywać zasadniczą rolę jako mo-tor przedsiębiorczości, innowacyjności i tworzenia nowych miejsce pracy. Instytucje sektora publicznego nie zawsze bowiem są najlepiej przystosowane do podejmowania ryzyka. W obszarach, w których występują niedoskonałości rynku, priorytetem powinno stać się stworzenie i rozwój sieci wyspecjalizowanych podmiotów oferujących kapitał podwyższonego ryzyka oraz gwarancje bankowe. Będzie ono zasadniczo bardziej skuteczne, jeżeli udzielane przez nie wsparcie będzie miało formę zintegrowanego pakietu, którego punktem wyjścia będzie szkolenie organizowane przed rozpoczęciem działalności gospodarczej lub przed rozpoczęciem rozwoju.

15

Uzupełnieniem zaleceń wywiedzionych ze Strategicznych wytycz-nych Wspólnoty dla spójności gospodarczej, społecznej i terytorial-nej są szczegółowe rekomendacje Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej zawarte w przewodniku Innowacyjne strategii i działania: wyniki 15 lat eksperymentów w regionach36 ad-resowane do decydentów oraz instytucji wdrażających w latach 2007-2013 regionalne programy operacyjne. Jako taki podręcznik stano-wi dla polskich władz użyteczne źródło wiedzy o dobrych praktykach wdrażania polityki spójności.

Zakres rekomendacji Opis rekomendacji

1. W procesie wdrażania strategii władze regional-nych winny otwierać się na partnerskie współdziałanie z sektorem prywatnym

Władze regionalne muszą zrozumieć swoją „nową rolę” i stać się bardziej „katalizatorem” rozwoju niż ściśle wyznaczać jego kierunki. Takie podejście upewnić ma partnerów regionalnych – szczególnie przedsiębiorców, iż wspólnie z władzami mogą włączyć się w działa-nia na rzecz konkurencyjności gospodarek regionalnych, zaś ośrod-ki badawczo-rozwojowe otworzyć na potrzeby gospodarki dzięki fi-nansowaniu prac badawczych.

2. Projekty „eksperymen-talne” powinny stanowić niezbędny komponent regionalnych programów operacyjnych

Komisja Europejska rekomenduje zapisanie w regionalnych pro-gramach operacyjnych (RPO) na lata 2007-2013 komponentu związanego z finansowaniem projektów „eksperymentalnych” oraz stworzenie odpowiedniego sposobu zarządzania (zespół zadanio-wy) i metody implementacji (wybór w konkursach ofert, krótki czas wdrażania, ścisła ocena rezultatów).

3. Strategie innowacyjne winny być dostosowane do uwarunkowań społecznych-gospodarczych i kulturo-wych regionów

Innowacyjność odnosi się do wielu branż gospodarki regionalnej i działów sektora publicznego. Władze winny rozpoznać główne osie rozwojowe regionów i finansować w ramach RPO projekty pobudza-jące innowacje w różnych dziedzinach, np. rozwoju ICT, turystyce, świadczeniu usług publicznych. Dla wsparcia planowania należy roz-wijać regionalny foresight oraz prowadzenie okresowych ewaluacji przez władze regionalne i przez niezależnych ekspertów we współ-pracy z kluczowymi regionalnymi interesariuszami procesów wdra-żania strategii. Istotne znaczenie mają badania nad wskaźnikami i benchmarking regionalny.

4. Władze województwa winny uwzględniać moż-liwość modyfikacji pro-gramów i działań finanso-wanych w ramach RPO ze względu na potrzeby wdra-żania strategii

Dobrze zarządzane implementacje strategii mają realny katalitycz-ny wpływ na innowacyjność regionów. Osiągnięcie sukcesu możli-we będzie dzięki partnerstwom opartym na wspólnie podzielanych celach i ryzykach. Wymaga to tego, aby programy finansowane w ramach RPO mogły być przedmiotem zmian i adaptacji w trakcie okresu wdrożenia. Takie podejście ma obecnie zdecydowanie więk-sze znaczenie niż w przeszłości.

5. Strategie winny powsta-wać w realnym partner-stwie z interesariuszami regionalnymi

Współpraca i partnerstwo z „aktorami regionalnymi” zapewnić ma właściwe określanie potrzeb oraz zaangażowanie potencjalnych in-teresariuszy w proces wdrażania strategii. Partnerstwa pozwalają na wytypowanie jasnych celów i zapobiegają wyznaczaniu zbyt sze-rokiego spectrum kierunków działań, niepowiązanych realistycznie z możliwościami finansowania, jakie wynikają z RPO.

6. Realizacja strategii z suk-cesem wymaga zdecydowa-nego przywództwa

Komitet kierujący wdrożeniem strategii powinien grupować osoby wpływowe, zainteresowane sukcesem wdrażania strategii. Należy poważnie rozważyć możliwość współkierowania implementacją stra-tegii przez silnego regionalnego partnera z sektora prywatnego. Strategia winna być operacyjnie zarządzana przez wyspecjalizo-wany podmiot – władze publiczne nie mają na ogół odpowiednich kompetencji i warunków organizacyjno-prawnych do wdrażania tak wielowątkowych procesów. Komitet wdrażający strategię nie po-winien być większy niż 20 osób, zaś w kwestiach szczegółowych należy powoływać grupy robocze o jasno określonym mandacie do działania.

36 Por. Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej, Guide Innovative strategies and actions: Results from 15 Years of Regional Experimentation, Bruksela 2006.

16

7. Komunikacja i informacja stanowi istotny element wdrażania strategii

Komunikacja na poziomie regionalnym i prowadzenie przemyśla-nych akcji informacyjnych służy: podnoszeniu świadomości miesz-kańców (podatników), aktywizowaniu interesariuszy regionalnych oraz przyciąganiu uwagi firm (kapitał prywatny) oraz wysokokwalifi-kowanych specjalistów. Działania te powinny być prowadzone przez wyspecjalizowane podmioty – profesjonalne instytucje.

8. Bieżąca ewaluacja stra-tegii zapewnia zdolność do jej modyfikowania trakcie wdrożenia

Monitoring realizacji strategii umożliwia okresowe oceny jej wdroże-nia, a w ich rezultacie możliwość modyfikowania, a nawet zmiany jej celów dla osiągnięcia wysokich wskaźników oddziaływania. Ważna jest pomoc w ewaluacji doświadczonych ekspertów zewnętrznych, także z innych krajów członkowskich UE. Konsultacje z ekspertami zewnętrznymi mają szczególne znaczenie w ewaluacji projektów „eksperymentalnych” – eksperci ci zatem winni posiadać doświad-czenie w realizacji/ocenie podobnych przedsięwzięć.

9. Wykorzystanie dobrych praktyk z innych regionów silnie wzmacnia efekty strategii

Dobre praktyki projektów „eksperymentalnych” z innych regionów oraz branż mogą stanowić silny impuls do rozwoju wartościowych projektów o silnej wartości dodanej w zakresie innowacyjności. RPO powinny zawierać komponenty umożliwiające finansowanie pozna-wania i studiowania dobrych praktyk w innych krajach członkow-skich UE poprzez tworzenie partnerstw i sieci międzyregionalnych, wizyty studyjne, uczestnictwo w europejskiej wymianie wiedzy (konferencje, warsztaty).

Tabela 3. Rekomendacje DG ds. Polityki Regionalnej zawarte w Przewodniku: Innowacyjne strate-gie i działania: wyniki 15 lat eksperymentów w regionach

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

17

1.218

Programowanie rozwoju społeczeństwa informacyjnego na poziomie regionalnym wywodzi się z praktyki strategicznych działań władz sła-bo rozwiniętych regionów państw członkowskich Unii Europejskiej za-początkowanej w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku. W latach 1994-1999 na finansowanie europejskiej polityki spójno-ści37, a zatem na wspieranie zrównoważonego rozwoju regionów sła-bo rozwiniętych strukturalnie, przeznaczono po raz pierwszy aż jedną trzecią budżetu wspólnotowego38. Wzmocnieniu mechanizmów kohe-zyjnych towarzyszyło wówczas równoczesne wprowadzenie do deba-ty europejskiej i zadań Komisji Europejskiej zagadnień rozwoju spo-łeczeństwa informacyjnego39. Ścisła korelacja tych dwóch procesów warta jest podkreślenia.

Już wkrótce potem, z końcem 1994 roku Komisja Europejska podzieli-ła przekonanie grupy ekspertów – autorów tzw. Raportu Bangemanna o silnie pozytywnym wpływie inwestycji w infrastrukturę teleinforma-tyczną oraz rozwój kompetencji cywilizacyjnych w regionach na ich dynamiką rozwojową i wzrost konkurencyjności. Podjęto wówczas de-cyzje o uruchomieniu inicjatywy IRISI40 (1994-1995), której następ-stwem we latach 1996-1998 stał się projekt RISI41. Zasadniczym ce-lem tego ostatniego było opracowanie regionalnych strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz europejskiej metodyki planowa-nia strategicznego na poziomie jednostek statystycznych NUTS 242.

37 Traktat z Mastricht (ang. Treaty on European Union) przyjęty w lutym 1992 roku uznał politykę spójności jako jeden z trzech zasadniczych celów Unii Europejskiej obok zapewnienia unii monetarnej i wspólnego rynku. Traktat posta-nowił także o powołaniu Funduszu Spójności.

38 Decyzję o alokowaniu 200 mld ECU podjęto podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Edynburgu w grudniu 1993 roku.

39 Por. tzw. Raport Bangemanna, Europe and the global information society, Bruksela 1994.40 Projekt ten zrealizowało 6 regionów: Środkowa Macedonia (Grecja), Nord - Pas de Calais (Francja), północno-za-

chodnia Anglia (Wlk. Brytania), Piemont (Włochy), Saksonia (Niemcy) oraz Walencja (Hiszpania). Jego zasadniczym celem było promowanie współpracy międzyregionalnej, kreowanie partnerstw dla innowacji, podnoszenie świadomo-ści partnerów i wymiana doświadczeń w zakresie tworzenia planów operacyjnych rozwoju społeczeństwa informa-cyjnego w regionach, powiązanych z ich generalnymi strategiami rozwoju.

41 Regionalna Inicjatywa na rzecz Społeczeństwa Informacyjnego (RISI) obejmowała wspólne działania 22 regionów europejskich.

42 Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (Nomenclature des Unités Territoriales pour des besoins Statiques - NUTS) stanowi jednolitą w skali Unii Europejskiej kategoryzację jednostek podziału terytorialne-go państw członkowskich. Pojęciu regionu w rozumieniu polityki strukturalnej odpowiada poziom NUTS 1 ( w Polsce

– w wyniku decyzji Rządu RP – jednoznaczny z pojęciem województwa).

1.2 Rozwój społeczeństwa informacyjnego w regionach słabo rozwiniętych strukturalniea metodyka RISI

19

Metodyka43 ta znalazła swoje odzwierciedlenie w Przewodniku: Jak rozwijać Regionalne Inicjatywy Społeczeństwa Informacyjnego?44, który stale uzupełniany i aktualizowany stanowi do dziś podstawowy punkt odniesienia dla prac planistycznych władz publicznych na tym polu45.

Podejście RISI wprowadza nowe rozumienie strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego nie tyle jako dokumentu stanowiącego wyraz jednorazowego konsensusu władz regionu, lecz jako oddolnego procesu integrującego różnorodnych interesariuszy e - Rozwoju46 wokół wspólnych celów strategicznych oraz projektów realizowanych w modelach partnerskich.

Strategie przygotowane z uwzględnieniem metodyki RISI są doku-mentami praktycznymi i operacyjnymi, wiążącymi procesy e - Rozwoju z generalnym kontekstem strategicznym regionu oraz systemami wdrażania polityki spójności47. W słabo rozwiniętych strukturalnie48, częstokroć wiejskich regionach RISI strategie rozwoju społeczeństwa informacyjnego stawały się mechanizmem innowacyjnej zmiany i na-rzędziem budowania potencjału cywilizacyjnego właściwego gospo-darce opartej na wiedzy. Filarami skuteczności podejścia są:

określenie synergicznie powiązanych • projektów głównych strate-gii wraz z mapą drogową ich realizacji w okresie powiązanym z po-dażą środków funduszy strukturalnychzapewnienie finansowania realizacji strategii• z różnych źró-deł, głównie jednak poprzez środki finansowe zagwarantowane w Regionalnych Programach Operacyjnych (fundusze strukturalne UE)zapewnienie koordynacji realizacji strategii• i wdrażania jej projektów głównych poprzez powołanie Komitetów Sterujących oraz jednostki zarządzającej, a także poprzez utworzenie i zapewnienie warunków do rozwoju sieci interesariuszy społeczeństwa informa-cyjnego w regioniemonitoring, benchmarking i okresowe rewizje • realizacji stra-tegii, które zapewniają otwarty charakter procesu, podnoszą efek-tywność inwestycji ze środków publicznych oraz ukierunkowują realizowane projekty na zmieniające się w czasie potrzeby i oczeki-wania mieszkańców.

Proces formułowania i realizacji strategii w metodyce RISI przedsta-wia rysunek 1.

43 Metodyka RISI oraz rys historyczny jej upowszechnienia w regionach Unii Europejskiej zostały szczegółowo opisane w pracy K. Głomba Wprowadzenie do zagadnienia programowania e - Rozwoju w regionach europejskich, Tarnów 2006.

44 Polskie wydanie poprawione Przewodnika ukazało się w lipcu 2006 roku w Tarnowie nakładem Stowarzyszenia „Miasta w Internecie” (http://www.mwi.pl).

45 W Polsce po raz pierwszy zastosowano ją w pracach nad Strategią e - Rozwoju Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2013, przyjętą przez Sejmik Województwa we wrześniu 2006 roku.

46 Przez e - Rozwój autorzy Strategii rozumieją rozwój gospodarczy bazujący na inwestycjach w edukację cywiliza-cyjną i infrastrukturę teleinformatyczną. e - Rozwój oznacza kreowanie wzrostu PKB za pomocą inwestycji sektora publicznego i prywatnego w rozwiązania oparte na ICT oraz tworzenie warunków dla nowoczesnej edukacji niezbęd-nej dla gospodarki opartej na wiedzy. Zagadnienia e - Rozwoju obejmują także reformę administracji publicznej z wykorzystaniem narzędzi ICT zapewniających komunikację elektroniczną, zwiększenie efektywności zarządzania i podejmowania decyzji administracyjnych oraz sprawną zdalną obsługę mieszkańców.

47 W Polsce takim kontekstem będą: strategie rozwoju województw do roku 2020 i Regionalne Programy Operacyjne na lata 2007-2013 stanowiące komponenty Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013.

48 ang. less developer regions. Termin ten odpowiada pojęciu „regionu zapóźnionego w rozwoju” stanowiącego pod-miot polityki strukturalnej w zakresie tzw. celu pierwszego. Podstawowym kryterium udzielania pomocy UE w ra-mach tego celu jest posiadanie przez region dochodu PKB na mieszkańca poniżej 75% średniej w UE; dodatkowo tym celem zostały objęte tereny słabo zaludnione (poniżej 8 mieszk./1km2) oraz obszary ultraperyferyjne (najbardziej oddalone).

20

Rysunek 1. Linearny model formułowania i wdrażania regionalnych strategii rozwoju społeczeń-stwa informacyjnego

Źródło: Podręcznik: Jak rozwijać Regionalne Inicjatyw Społeczeństwa Informacyjnego?, Tarnów 2007

Zaprezentowany model wdrażania opracowania i realizacji strategii RISI odzwierciedla właściwie równolegle postępujące procesy cząst-kowe towarzyszące głównemu nurtowi prac nad strategią, na który składają się:

stworzenie zaplecza analitycznego• (benchmarking, analiza SWOT, inwentaryzacja początkowa, przygotowanie dokumentu wyj-ściowego49 ) rozwój strategii • (stworzenie regionalnej sieci interesariuszy oraz zawiązywanie partnerstw celowych i projektowych) zdefiniowanie strategii • (opracowanie dokumentu oraz planu wdrożenia strategii)wdrożenie strategii • (ukierunkowanie indywidualnych inicjatyw w regionie do postaci projektów głównych oraz ich realizacja, a tak-że okresowy monitoring i ewaluacja)kontrola i rewizja strategii • (pozyskanie wiedzy z monitoringu i ewaluacji wdrażania strategii, uwzględnienie czynników egzoge-nicznych wpływających na jej kształt oraz opracowanie nowego dokumentu).

Głównemu nurtowi realizacji strategii towarzyszą stale procesy za-korzeniania jej w społeczności regionalnej poprzez inicjowanie i ukie-runkowanie na problem rozwoju społeczeństwa informacyjnego re-gionalnej debaty publicznej oraz działania na rzecz podnoszenia świadomości cywilizacyjnej i innowacyjnej mieszkańców.

Linearny model realizacji strategii, chociaż definiuje wyraźnie punkt wyjścia (faza analityczna) oraz jej efekt końcowy (faza wdrożenia), nie oddaje cyklicznej natury procesu RISI, która sprawia, iż w regio-nach zaawansowanych w zarządzaniu e - Rozwojem jego faza anali-tyczna jest tożsama z formułowaniem zrębów kolejnego dokumen-tu strategicznego. Zamknięty cykl realizacji strategii w modelu RISI umożliwia nie tylko jej aktualizację, ale dzięki debacie publicznej, udziałowi różnorodnych interesariuszy rozwoju społeczeństwa infor-

49 ang. options paper.

Benchmarking

Inwentary-zacja

początkowaAnaliza SWOT

Rozwój strategii

Options paper

Siecio-wość

Budowa partner-

stwa

Definicja strategii

Dokument strate-giczny

Rozwój projektu

Mainstreaming

Monitoring i ewaluacja

Plan Działań

Implementacja strategii

Nowy dokument

strate-giczny

Nowy Plan

Działań

Sieciowość i partnerstwo

Debata publiczna

Podnoszenie świadomości

Kontrola strategii

21

macyjnego, foresightowi technologicznemu oraz operacyjnej koordy-nacji zapewnia wiarygodną bazę faktograficzną, wysoką jakość prac analitycznych oraz skuteczną koordynację e - Rozwoju z innymi poli-tykami wdrażanymi w regionie.

Z doświadczeń wdrażania strategii rozwoju społeczeństwa informa-cyjnego w modelu RISI oraz z refleksji badawczej w regionach Unii Europejskiej aktywnych na polu europejskiej debaty na temat rozwo-ju społeczeństwa informacyjnego50 wywieść można następujące re-komendacje dla władz województwa podkarpackiego dla skutecznego zarządzania procesem implementacji strategii e-Rozwoju.

Zarządzanie realizacją strategii Sposób realizacji

Zapewnienie koordyna-cji i spójności realizacji Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 z wdrażaniem Regionalnego Programu Operacyjnego

Regionalny Program Operacyjny (lub jego uszczegółowienie) za-wierać winien zapisy zgodne z przesądzeniami Strategii odnośnie priorytetów działań w latach 2007-2013 oraz projektów głównych, tak w aspekcie ich zakresu, jak i procedur pozyskania projektów oraz finansowania. Spójność zapisów obu dokumentów jest podsta-wowym warunkiem skuteczności wdrożenia Strategii.

Narzędziami koordynacji wdrażania Strategii winny być:

Komitet Sterujący, na czele którego winien stanąć przedstawiciel • Zarządu Województwa bezpośrednio zarządzający problematyką rozwoju społeczeństwa informacyjnego, posiadający jednocze-śnie wiedzę o innych politykach wdrażanych równolegle w woje-wództwie (np. polityka edukacyjna, rozwój obszarów wiejskich, polityka badań i rozwoju). Doświadczenia europejskie odnoszą-ce się do zakresu i zasad pracy Komitetu opisano w rozdziale II Przewodnika: Jak rozwijać Regionalne Inicjatywy Społeczeństwa Informacyjnego? zgodnie z metodyką RISI

odpowiednia struktura Urzędu Marszałkowskiego (departament • lub wydział) odpowiedzialna za koordynację działań władz woje-wództwa, zapewnienie odpowiednich alokacji w budżetach woje-wództwa w latach 2007-2013 (Wieloletni Plan Inwestycyjny) oraz za monitoring wdrażania Strategii.

W szczególności w ramach Urzędu Marszałkowskiego zapewnić nale-ży wewnętrzną horyzontalną koordynację ogłaszania i rozstrzygania naborów projektów na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego zgodnie z zakresem zdefiniowanym w opisach projektów głównych Strategii oraz harmonogramem jej wdrożenia.

Urząd – poprzez powołanie zespołu ekspertów zewnętrznych oraz udział pracowników odpowiedzialnych za wdrażanie Strategii w pa-nelach oceniających wnioski projektowe – wyrażać winien swo-ją ocenę zasadności wydatkowania środków RPO Województwa Podkarpackiego na projekty zgłaszane przez beneficjentów regio-nalnych i mieć w tej sprawie głos przesądzający.

50 Regiony uczestniczące w RISI oraz IRISI powołały w 1998 roku Europejskie Regionalne Stowarzyszenie Społeczeństwa Informacyjnego, którego działalność ukierunkowana jest na budowanie platform współpracy mię-dzy regionami w dziedzinie społeczeństwa informacyjnego. Obecnie członkami ERIS@ jest 45 regionów (w tym Małopolska oraz województwo kujawsko-pomorskie) oraz firma Microsoft. Regiony ERIS@ uczestniczyły do lipca 2007 roku w projektach IANIS oraz IANIS+, katalizujących europejską debatę wokół najważniejszych problemów e - Rozwoju (por. http:///www.ianis.net). Inną siecią tematyczną koncentrującą swe działania wokół problemów in-nowacji regionalnych jest ERIK (http://www.eriknetwork.net). Zagadnieniami społeczeństwa informacyjnego w re-gionach zajmują się także European Regions Network for the Application of Communications Technology http://www.ernact.net/About/Default.aspx) oraz TeleRegions http://www.teleregionsnetwork.org/page.asp?n=home).

22

Informacja, doradztwo, szkolenia, edukacja Sposób realizacji

Stworzenie regionalnej sieci partnerstwa na rzecz rozwo-ju społeczeństwa informa-cyjnego, a także dziedzino-wego centrum kompetencji

Oczekując na przygotowanie przez interesariuszy rozwoju społe-czeństwa informacyjnego propozycji projektów o wysokiej wartości merytorycznej – spójnych ze Strategią – władze województwa za-pewnić winny w okresie 2008-2011 bieżący dostęp podmiotów re-gionalnych do: informacji na temat Strategii, doradztwa w przygo-towaniu projektów o odpowiedniej skali i zakresie oraz do szkoleń, programów edukacyjnych, dostępu do wiedzy o dobrych praktykach europejskich.

Realizacja tego zadania nastąpić winna poprzez sfinansowanie pro-jektu szkoleniowo-doradczego finansowanego ze środków regional-nego komponentu Programu Operacyjnego „Kapitał Ludzki”.

W wyniku realizacji projektu powstać winny:

sieci podmiotów i osób fizycznych zainteresowanych rozwojem • społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu – sieć umożliwi efektywną komunikację między partnerami drogą elektroniczną, wymianę informacji i będzie czynnikiem pobudzającym współ-działanie w ramach projektów

regionalne centrum kompetencji w zakresie e - Rozwoju, wyspe-• cjalizowanym w zawiązywaniu i koordynacji partnerstw projekto-wych oraz transferze wiedzy dziedzinowej do regionu. Głównymi beneficjentami projektu powinni stać się: pracownicy sektora pu-blicznego, MSPO oraz organizacji pozarządowych.

Realizacja programów szko-leniowych i podnoszących poziom wiedzy na temat społeczeństwa informacyj-nego następować winna z uwzględnieniem zakresu i harmonogramu wdrożeń regionalnych projektów infrastrukturalnych

Wobec zdiagnozowanego w badaniach społecznych relatywnie ni-skiego popytu na usługi świadczone drogą elektroniczną w Polsce51 wynikającego głównie z deficytu kompetencji klientów (w przypad-ku usług publicznych – mieszkańców, obywateli) istotne znaczenie dla skutecznej realizacji Strategii w latach 2007-2013 będą miały opracowanie i realizacja:

programu powszechnej edukacji dla społeczeństwa wiedzy • wzmacniającego potencjał wiedzy i umiejętności użytkowników infrastruktury społeczeństwa informacyjnego

programu specjalistycznych szkoleń i kursów dla pracowników • sektora publicznego (administracja, oświata, opieka zdrowot-na) wzmacniający potencjał osób świadczących usługi publicz-ne drogą elektroniczną oraz wykorzystujących rozwiązania ICT w pracy52

programu transferu wiedzy dziedzinowej z wiodących regionów • państw członkowskich UE do interesariuszy rozwoju społeczeń-stwa informacyjnego w województwie podkarpackim (samo-rządów lokalnych, MŚP, firm sektora ICT, uczelni i podmiotów sektora badawczo-rozwojowego) zainteresowanych przygoto-waniem i realizacją projektów na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego.

Tematyka oraz harmonogram realizacji programu szkoleń i kursów dla pracowników sektora publicznego odpowiadać powinny na za-potrzebowanie na nową wiedzę i kompetencje wynikające z wdra-żania projektów Strategii oraz oczekiwania rynku pracy.

W trakcie realizacji programów i projektów szkoleniowych należy zwrócić szczególną uwagę na zapewnienie spójności tematycznej oraz korelacji harmonogramów między wdrożeniami projektów in-frastrukturalnych a projektami kształtującymi świadomość miesz-kańców, szkoleniowo-edukacyjnymi i działaniami z zakresu transfe-ru dobrych praktyk.

Projekty te będą finansowane głównie ze środków komponentu re-gionalnego Programu Operacyjnego „Kapitał Ludzki”.

23

Wdrożenie i doskona-lenie mechanizmów okresowej ewaluacji i monitoringu realizacji Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego

Monitoring i ewaluacja postępów w realizacji Strategii jest równo-ważnym z innymi elementami procesu komponentem jej imple-mentacji. Dla zapewnienia skuteczności działań władz wojewódz-twa w tym zakresie winna być realizowana zgodnie z europejskim state-of-the-art.

Należy dążyć do wypracowania wspólnie z ekspertami dziedzino-wymi oraz środowiskiem naukowym regionu regionalnej metodyki benchmarkingu Strategii, uwzględniającego specyfikę województwa (dominujące obszary wiejskie i niską gęstość zaludnienia). Oparcie benchmarkingu na kryteriach jakościowych (obok istniejących w polskiej praktyce kryteriów ilościowych) stanie się możliwe dzięki uwzględnieniu doświadczeń europejskich projektów badawczych53.

Ewaluację realizacji Strategii należy skorelować z monitoringiem wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego, co umożliwi ana-lizę wpływu inwestycji w projekty społeczeństwa informacyjnego na rozwój społeczno-gospodarczy regionu.

Konsekwentne budowanie regionalnego e - potencja-łu54, wyspecjalizowanych za-sobów ludzkich, partnerstwa między sektorem publicz-nym, prywatnym i badaw-czo-rozwojowym, wyników badań nad społeczeństwem informacyjnym w obszarach wiejskich oraz nowocze-snych narzędzi zarządzania rozwojem społeczeństwa informacyjnego

Wobec deficytu krajowych badań na tym polu należy utworzyć wie-lodyscyplinarny ośrodek badań naukowych nad rozwojem społe-czeństwa informacyjnego odpowiadający na wzywania rozwojowe Podkarpacia, obejmujący swoimi pracami badania społeczne, eko-nomiczne i techniczne e - Rozwoju w obszarach wiejskich oraz ba-dania nad e - Integracją55.

Ośrodek powstać może w wyniku współpracy sektora ICT z uczel-niami wyższymi Rzeszowa i odgrywać rolę inkubatora projektów naukowo-badawczych realizowanych m.in. w ramach konsorcjów europejskich 7. Programu Ramowego.

51 52 53 54 55Tabela 4. Rekomendacje dla władz województwa podkarpackiego w zakresie zarządzania proce-

sem implementacji Strategii Informatyzacji na lata 2007-2013. Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

51 Por. Projekt e-USER (http://www.euser-eu.org/SearchSpecial.asp?IDFocus0=18&CountryID=*&MenuID=111), Dominik Batorski, Diagnoza Społeczna 2007, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2007, http://konferencja2007.mwi.pl/fileadmin/files/mwi/11_KMWI/prezentacje/czwartek/010_Dominik_Batorski.pdf; Społeczeństwo Informacyjne: wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w przedsiębiorstwach i gospodarstwach domowych w roku 2006, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2007, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wykorzystanie_technologii_ITC_2006_notatka.pdf

52 ang. ICT – Information and Communication Technologies – technologie informacyjne i komunikacyjne (teleinformatyczne).

53 Por. Projekt UNDERSTAND – European Regions UNDER way towards STANDard indicators for benchmarking informa-tion society http://www.understand-eu.net/, projekt REGIONAL – IST http://www.uoc.edu/in3/regional/

54 ang. Regional eCapacity Building.55 ang. e - Inclusion.

24

25

1.326

56

Po rozszerzeniu Unii Europejskiej do postaci wspólnoty 27 państw obszary wiejskie obejmują blisko 92% terytorium państw UE, a za-mieszkuje je co drugi Europejczyk57. Regiony te wytwarzają 45% wartości dodanej brutto w UE i zapewniają 53% zatrudnienia, lecz zwykle są zacofane w stosunku do obszarów nie-wiejskich pod wzglę-dem szeregu wskaźników społeczno-ekonomicznych, w tym wskaźni-ków strukturalnych58. Ich rozwój jest strategicznym celem Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Polityka rozwoju obszarów wiej-skich w latach 2007-2013 koncentruje się wokół 4 osi:

poprawy konkurencyjności sektora rolnego i leśnego•poprawy środowiska naturalnego i terenów wiejskich•jakości życia w obszarach wiejskich i różnicowaniu gospodarki •wiejskiejprogramu LEADER. •

W innym ujęciu obecna strategia rozwoju obszarów wiejskich kon-centruje się zatem na stymulacji i wspieraniu postępu w poprawie jakości życia oraz zwiększeniu środków do życia populacji mieszkań-ców wsi59.

Zapewnienie powszechnego dostępu do usług i zasobów Internetu oraz podnoszenie umiejętności mieszkańców wsi są elementami trzeciego priorytetu wspólnotowej polityki rozwoju obszarów wiej-skich w nadchodzących latach. Wdrażanie i rozprzestrzenianie ICT ma na obszarach wiejskich zasadnicze znaczenie dla zróżnicowania, jak również dla rozwoju lokalnego, zapewnienia miejscowych usług i promowania e - Integracji. Efekt skali można osiągnąć poprzez ini-cjatywy z dziedziny ICT w danej miejscowości łączące zastosowa-

56 Obszar wiejski w terminologii instytucji europejskich to obszar o gęstości zaludnienia mniejszej niż 100 mieszkań-ców na kilometr kwadratowy.

57 Decyzja Rady Europejskiej z dnia 20 lutego 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (okres programowania 2007-2013) [2006/144/WE]

58 Tamże, s. 3; Na obszarach wiejskich dochód na mieszkańca jest o około jedną trzecią mniejszy, a wskaźniki ak-tywności zawodowej kobiet są niższe, sektor usług jest mniej rozwinięty, poziom wykształcenia jest zwykle niższy i mniejszy odsetek gospodarstw domowych ma dostęp szerokopasmowy do Internetu […] Brak szans zawodo-wych, kontaktów i infrastruktury szkoleniowej dotyka szczególnie kobiety i młodych ludzi w oddalonych obszarach wiejskich.

59 Projekt AMI@Netfood, European ICT Strategic Research Agenda for Agri-Food and Rural Development. A vision for 2015, październik 2006, s. 10.

1.3. Priorytety rozwoju społeczeństwa informacyjnego w europejskich regionach wiejskich56 w kontekście województwa podkarpackiego

27

nie sprzętu ICT, tworzenie sieci i e - umiejętności poprzez struktury wspólnotowe.

Takie inicjatywy mogą w dużej mierze ułatwić wdrażanie informa-tyki w miejscowych gospodarstwach wiejskich i rozwój e - Biznesu i e - handlu. Trzeba w pełni wykorzystać możliwości stwarzane przez Internet i łączność szerokopasmową, wspierane – przykładowo – ze strony programów regionalnych w ramach funduszy strukturalnych, aby przezwyciężyć utrudnienia wynikające z lokalizacji60 – czytamy w strategicznych wytycznych Rady Europejskiej odnoszących się do rozwoju obszarów wiejskich w latach 2007-2013.

Rozwiązania teleinformatyczne pozwalają na pokonanie najpoważ-niejszych barier dzielących obszary wiejskie od zurbanizowanych:

bariery odległości• – skutkującą zwiększonymi kosztami trans-portu i prowadzenia działalności gospodarczej oraz jakości życia. Mieszkańcy wsi mają ograniczony dostęp do centrów handlowych, kulturalnych i administracyjnych oraz infrastruktury edukacyjnej, a także usług zdrowotnych. Niska gęstość zaludnienia powoduje ograniczenia w dostępie do komunikacji publicznej i zwiększonym czasie oczekiwania na usługibariery ekonomicznej• – w dostępie mieszkańców wsi do rynków pracy i prowadzenie biznesu (dostawców, klientów, infrastruktu-ry). Wzrastają koszty prowadzenia działalności gospodarczej z wy-korzystaniem nielokalnych materiałów. Do podniesienia kosztów produktów i usług przyczynia się także konieczność ich „eksportu” poza obszary wiejskiej, gdzie rynki zbytu są ograniczone. Bariery te można pokonać poprzez zastosowanie kombinacji działań: pod-noszących świadomość specyfiki terenów wiejskich, wdrożenia sys-temów e - transakcji (e - handel, e - banking, e - logistyka) i przez zwiększoną produkcję specjalnych produktów regionalnych i lokal-nych oraz rozwój turystykibariery informacyjnej• – atrakcyjność rekreacyjna, historyczna i kulturowa wielu terenów wiejskich oraz ich lokalne produkty i spe-cjalności turystyczne nie są znane mieszkańcom miast. ICT stanowi znakomitą odpowiedź na ten problem zapewniając bilateralny kon-takt i możliwość prezentacji wszechstronnej informacji, zarówno w postaci tradycyjnych serwisów internetowych, jak i multimediów oraz informacji dźwiękowych. Zapewnienie informacji w formie od-powiedniej do zapotrzebowania odbiorców silnie wpływa na zwięk-szone zainteresowanie przyjazdami turystycznymi oraz inwestowa-niem w nieruchomości bariery społecznej • – mieszkańców wsi w dostępie do usług infor-macyjnych, edukacyjnych, zdrowotnych i socjalnych. Warunkiem wstępnym pokonania tej bariery jest objęcie społeczności wiejskich szkoleniami i kursami podnoszącymi kwalifikacje oraz umiejętności życia i pracy w otoczeniu rozwiązań ICT61.

ICT jako takie stanowią jeden z najsilniejszych mechanizmów stymu-lacji nowych, odmiejscowionych kierunków i domen aktywności go-spodarczej na wsi oraz motor przemian społecznych z tradycyjne-go modelu monokultury rolniczej do wielozawodowej społeczności o zróżnicowanych kompetencjach, wiedzy i umiejętnościach.

60 Tamże, s. 8.61 Projekt Rur@l Wins, The roadmap for rural ICT , Limerick, marzec 2003, s. 16.

28

Rozwój społeczeństwa informacyjnego w obszarach wiejskich powo-duje, iż możliwości wdrażania innowacyjnych produktów i usług, roz-wiązań ICT i transfer wiedzy stają się tak samo istotne, a nawet waż-niejsze niż uwarunkowania geograficzne lub infrastruktura techniczna regionu. Dla osiągnięcia długofalowej zmiany kulturowej władze win-ny budować regionalne kompetencje i potencjał realizacyjny dla roz-woju gospodarczego i społecznego.

Zróżnicowane funkcjonalnie rozwiązania ICT oraz sieci teleinforma-tyczne zapewniające szerokopasmowy dostęp do Internetu, interak-tywność przedsiębiorców i „liderów zmiany kulturowej’” są obecnie podstawowymi narzędziami na tym polu stanowiącymi infrastrukturę procesów innowacyjnych w regionach. Pozwalają one także na poko-nanie podstawowej przeszkody w rozwoju regionów europejskich, de-ficytu umiejętności i wykwalifikowanej kadry poprzez realizację pro-gramów permanentnej edukacji i przyswojenia nowych technologii.

Odpowiedzią na konieczność zwiększania potencjału wysokokwalifiko-wanej kadry i pozyskania specjalistycznej wiedzy w regionach winny być inwestycje w szkolenia i edukację. Wymaga to zdynamizowania i ustanowienia na nowych zasadach współpracy między uniwersy-tetami, instytucjami transferu wiedzy oraz sektorem firm szkolenio-wych w celu zapewnienia powszechnego dostępu do systemu podno-szenia wiedzy i umiejętności mieszkańcom obszarów wiejskich62.

Z diagnozą wysokiego zapotrzebowania na wiedzę i kwalifikacje ko-respondują rekomendacje OECD odnośnie rozwoju społeczeństwa in-formacyjnego w regionach wiejskich:

infrastruktura teleinformatyczna• – należy wdrażać projekty za-pewniające szerokopasmowy dostęp do Internetu w modelach part-nerstwa publiczno-prywatnegowdrażanie projektów ICT• – projekty powinny odnosić się do społecznych i lokalnych uwarunkowań oraz potrzeb, nie zaś wyni-kać z mody na technologie ICTmonitoring i pomiar oddziaływania ICT w obszarach wiej-•skich – należy opracować w skali europejskiej wskaźniki wyłania-nia dobrych praktyk takich projektówpubliczne punkty dostępu do Internetu• – służyć winny przede wszystkim wspieraniu aktywności biznesowych w lokalnych spo-łecznościach i szkoleniom wybranych grup docelowychdostęp do usług świadczonych on-line• – najważniejsze są usłu-gi zdalnego nauczania i telemedycyny, mniej usługi publiczne elek-tronicznej administracji zarządzanie na poziomie lokalnym/regionalnym• – pracownicy i decydenci w samorządach lokalnych powinni podnosić swoje kwa-lifikacje oraz zdobywać nowe zasoby wiedzyabsorpcja rozwiązań ICT przez MŚP• – szkolenia, kursy i progra-my edukacyjne winny uwzględniać specyficzne aspekty wdrożenia teleinformatyki w środowisku wiejskim63.

Zastosowanie ICT dla nadania nowej dynamiki rozwojowi obszarów wiejskich wymaga opracowania aplikacji dostosowanych do potrzeb mieszkańców wsi, tak w aspekcie funkcjonalnym, jak i powiązanym

62 Tamże, s. 17.63 Organisation for Economic Co-operation, Information and Communication Technologies and Rural Development,

OECD – Studies on Territorial Economy, czerwiec 2001.

SpołeczeńStwo wiedzy w RegioNach wiejSKich

pola zaStoSowań ict w obSzaRach wiejSKich

29

z podnoszeniem poziomu świadomości i wiedzy na temat zastosowań teleinformatyki w życiu codziennym i pracy.

Szczegółowe badania przeprowadzone w ramach projektu AMI@Netfood64 pozwoliły na wytypowanie strategicznych domen zastoso-wań rozwiązań ICT w obszarach wiejskich:

zwiększenie poziomu zaangażowania konsumentów w łańcuch pro-•dukcji i dostawy żywnościzwiększenie potencjału współpracy i przedsiębiorczości podmiotów •oraz mieszkańców obszarów wiejskich przez podnoszenie poziomu umiejętności korzystania z ICTwspieranie sektora wiejskiego poprzez rozwój i wdrażanie nowych •i innowacyjnych rozwiązań ICTstworzenie nowych modeli biznesowych z wykorzystaniem innowa-•cji technologicznychstworzenie bardziej atrakcyjnych warunków życia i miejsc pracy •szczególnie dla mieszkańców wsi w celu utrzymania populacji w ob-szarach wiejskich65.

Pola wykorzystania rozwiązań teleinformatycznych w obszarach wiej-skich prezentuje rysunek 2.

Bezpieczeństwo żywności

Społeczeństwo

Informacyjne

w obszarach

wiejskich

Europy

Nowe możliwości biznesowe

Podstawowe usługi

publiczne

Edukacja i szkolenia

e-Biznes

Rysunek 2. Obszary wykorzystania ICT w obszarach wiejskich Źródło: Information society as key enabler for rural development and integration 66 (2001)

64 Por. s. 23 niniejszego opracowania.65 Projekt AMI@Netfood, European ICT Strategic Research Agenda for Agri-Food and Rural Development. A vision for

2015, październik 2006, s. 8.66 Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów, Information society as key

enabler for rural development and integration, Draft document, Bruksela, 26 października 2001.

30

Rozwiązania ICT służące rozwojowi wsi prezentuje z kolei tabela 5.

Szerokopasmowy dostęp do Internetu

Wysokiej przepływności łącza dostępowe do Internetu są warunkiem wyjścio-wym dla skutecznego wykorzystania aplikacji e - Biznesu, elektronicznej ad-ministracji, e - Zdrowia i multimediów służących podniesieniu jakości życia na wsi oraz zwiększeniu podaży pracy. Szerokopasmowy dostęp do Internetu ma kluczowe znaczenie dla rozwiązywania podstawowego problemu obszarów wiejskich – redukcji dystansu wsi od ośrodków miejskich i rozproszonych osad od lokalnych centrów administracyjno-gospodarczych.

Nowoczesne usłu-gi publiczne

e - Integracja

Aplikacje zwiększające kreatywność lokalnych grup i umożliwiające mieszkań-com wsi tworzenie lokalnych „społeczności wirtualnych” opierających swoje więzi na wspólnocie praktycznych zainteresowań i działań biznesowych.

Aplikacje usług świadczonych on-line

Usługi elektronicznej administracji – zdalna obsługa in-dywidualnych spraw mieszkańców wsi w urzędach z wy-korzystaniem podpisu elektronicznego.

Dostęp do zasobów kultury: treści, multimediów, wirtu-alnych muzeów i galerii, transmisji wydarzeń – w celu minimalizowania negatywnego oddziaływania oddalenia wsi od centrów kulturalnych.

Usługi e - Zdrowia – zarówno telemedyczne, podnoszą-ce jakość opieki zdrowotnej na miejscu, ograniczające wpływ oddalenia wsi od ośrodków o wysokim poziomie świadczenia usług medycznych, jak i informacyjne: za-pewniające dostęp do informacji zdrowotnej, wskazówek profilaktycznych, porad on-line, kontaktu ze specjalistą drogą elektroniczną.

Bezpieczeństwo żywności

Aplikacje biznesowe umożliwiające zarządzanie łańcuchem dostaw żywności od momentu wytworzenia do spożycia oraz śledzenie bezpieczeństwa poszcze-gólnych etapów produkcyjnych i logistycznych. Efektem ich wdrożenia jest podniesienie satysfakcji konsumentów dzięki zapewnieniu wysokiej jakości produktów bardziej dostosowanych do potrzeb indywidualnego odbiorcy.

e - Biznes

Aplikacje podnoszące jakość procesów biznesowych oraz efektywność zarzą-dzania nimi, szczególnie w wielkopowierzchniowych gospodarstwach rolnych, mikroprzedsiębiorstwach handlowych i MŚP. Przyczyniają się one do wzrostu konkurencyjności. Nowe innowacyjne modele biznesowe w rolnictwie i prze-twórstwie rolnym są obecnie przedmiotem badań.

Aplikacje zwiększające efektywność komunikacji i interakcji między producen-tami żywności, pośrednikami oraz odbiorcami produktów w miastach (rynkami zbytu), a także podnoszące jakość sprzedaży produktów wiejskich w miastach.

Nowe możliwości biznesowe

Delokalizacja usług biznesowych

Telepraca i turystyka

Aplikacje wspomagające prowadzenie działalności gospodarczej różnych ro-dzajów poza obszarami metropolitalnymi.

Model działania call centres zlokalizowanych w oddalonych miejscach ze wzglę-du na niższe koszty operacyjne może być zastosowany w innych procesach biznesowych. Możliwość świadczenia telepracy jest jednym z ważnych argu-mentów przeciwko podejmowaniu decyzji o emigracji z obszarów wiejskich i za osiedlaniem się na wsi.

Aplikacje wspomagające świadczenie usług turystycznych mogą być źródłem istotnego zwiększenia przychodów z tej działalności na wsi.

Edukacja i szkolenia

Aplikacje wspierające dostęp do treści edukacyjnych, multimediów, materiałów metodycznych dla uczniów objętych systemem oświaty oraz osób podnoszą-cych swoje kwalifikacje i umiejętności. Elektroniczne platformy wsparcia pro-cesu dydaktycznego – wirtualni doradcy zawodowi dla nauczycieli.

Aplikacje wspierające koordynację oraz organizację szkoleń i kursów w publicz-nych punktach dostępu do Internetu organizowanych na wsi. Strategicznym zadaniem jest upowszechnienie podstawowych umiejętności cywilizacyjnych (związanych z życiem i pracą w otoczeniu rozwiązań ICT) wśród mieszkańców wsi.

Tabela 5. Rozwiązania ICT wykorzystywane w obszarach wiejskich Źródło: opracowanie własne SMWI (2007) na podstawie m.in. Information society as key enabler

for rural development and integration

31

Zdaniem ekspertów Komisji Europejskiej – a pośród nich autorów dokumentu Information society as key enabler for rural development and integration – Internet oraz pokrewne technologie są kluczem do roz-woju społeczności wiejskich w niedalekiej przyszłości. Obszary wiejskie stanowią rezerwuar niewykorzy-stanego dotąd potencjału przedsiębiorczości. Aby go uruchomić trzeba jednakże sprostać wyzwaniom towarzyszącym wdrażaniu ICT na wsi, takim jak: niska świadomości mieszkańców i przedsiębiorców, po-trzeby przeprowadzenie wstępnych badań, zapewnienie dostępu do Internetu, przyswajanie rozwiązań ICT na co dzień, polityka gospodarowania widmem radiowym oraz niszowość aplikacji ICT (deficytu apli-kacji o dużym wpływie na e - Rozwój wsi).

Zamieszkiwanie w obszarach wiejskich jest czynnikiem zagrożenia tzw. wykluczeniem cyfrowym obok przynależności do innych grup za-grożenia ze względu na płeć, względy etniczne, niepełnosprawność, wiek oraz poziom dochodów osobistych. Z badań Bridge.org – or-ganizacji zajmującej się promocją skutecznego zastosowania tech-nologii komunikacji i informacji dla poprawy jakości edukacji, opie-ki zdrowotnej i zrównoważonego rozwoju67 – wynika, że zapewnienie realnego dostępu mieszkańców wsi do nowych rozwiązań teleinfor-matycznych wymaga spełnienia wielu różnorodnych warunków i nie ogranicza się do udostępnienia odpowiedniej infrastruktury ICT np. szerokopasmowego dostępu w telecentrach68. Wiele inicjatyw tego typu koncentrując się na dostarczeniu infrastruktury zaniedbuje inne ważne czynniki sukcesu powiązane z lokalną gospodarką i lokalnymi treściami oraz usługami on-line.

Zdaniem autorów raportu Spanning the digital divide. Understanding and tackling the issues władze wdrażające projekty zwalczające wy-kluczenie cyfrowe dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju powinny stosować w swych działaniach podejście holistyczne i kierować się lo-kalnymi przesłankami.

Dostarczenie rozwiązań technologicznych jest kwestią krytyczną, ale dostęp to znacznie więcej niż tylko fizyczny akces. Sieć i komputer są niewystarczające, jeśli technologie są wykorzystywane nieefektywnie, a także, jeśli ludzie nie mogą sobie na pozwolić na korzystanie z nich lub nie rozumieją, jak z nich skorzystać. Taka sytuacja prowadzi na ogół do ograniczenia i zawężenia zastosowań teleinformatyki w co-dziennej pracy i życiu, a to – koniec końców – do nieopłacalności ko-rzystania z infrastruktury w odniesieniu do lokalnej gospodarki69.

Na proponowane podejście składa się wiele czynników związanych z odpowiedziami na poniższe pytania:

Czynnik sukcesu przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu Pytanie/kwestia

Fizyczny dostęp – inwestycja w infrastrukturę

Czy rozwiązania technologiczne są dostępne fizycznie dla mieszkańców?

Odpowiednie rozwiązania technologiczneJakie rozwiązania ICT są naprawdę odpowiednie w wa-runkach lokalnych? Jak i dlaczego chcą z nich korzy-stać mieszkańcy?

Dostępność kosztowa Czy mieszkańcy mogą sobie pozwolić na poniesienie kosztów użytkowania ICT?

Potencjał wiedzy i umiejętności Czy ludzie wiedzą, jak korzystać z rozwiązań ICT i mają stosowne umiejętności praktyczne?

67 http://www.bridge.org 68 Bridges.org, Spanning the digital divide. Understanding and tackling the issues, Waszyngton 2001.69 Tamże, s. 5.

wyKluczeNie cyfRowe obSzaRów wiejSKich

32

Odpowiednie zasoby Czy treści i usługi dostępne on-line uwzględniają po-trzeby lokalnych społeczności, czy są udostępniane w języku, którym posługują się mieszkańcy?

Czynniki społeczno-kulturoweCzy mieszkańcy mają ograniczony dostęp do korzy-stania z rozwiązań ICT ze względu na płeć, rasę lub inny czynnik społeczny i kulturowy?

Zaufanie Czy ludzie mają zaufanie do korzystania z rozwiązań ICT, na przykład pod względem ochrony danych oso-bowych, bezpieczeństwa i przestępstw w sieci?

Otoczenie prawno-regulacyjne Jak otoczenie prawno-regulacyjne wpływa na ko-rzystanie z ICT i jakie zmiany są konieczne, aby je wzmocnić?

Lokalne środowisko gospodarcze Czy istnieją lokalne inicjatywy gospodarcze, które zapewnić mogą samofinansowanie się przedsięwzięć udostępniających treści Internetu i usług on-line?

Środowisko makroekonomiczne

Czy państwowa polityka gospodarcza wspiera upo-wszechnienie dostępu do rozwiązań ICT, na przykład w zakresie dostępu do informacji publicznej, przej-rzystości działań polityków, deregulacji rynku tele-informatycznego, inwestycji i kwestii świadczenia telepracy?

Wola polityczna Czy istnieje wola polityczna władz, aby uczynić to, co jest potrzebne dla umożliwienia powszechnego korzy-stania z rozwiązań ICT?

Tabela 6. Czynniki sukcesu projektów przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu Źródło: Spanning the digital divide. Understanding and tackling the issues, 2001

Aby skutecznie przeciwdziałać powiększaniu się dystansu cywiliza-cyjnego mieszkańców wsi i miast konieczne są działania wykracza-jące poza jednorazowe pojedyncze inicjatywy koordynowane na po-ziomie regionalnym, realizowane jednak z uwzględnieniem potrzeb i uwarunkowań społeczności lokalnych. Rodzi się konieczność part-nerstwa i budowania potencjału koniecznego do sprostania złożonym wyzwaniom.

Warunkiem koniecznym powodzenia programu modernizacji obszarów wiejskich Podkarpacia, plano-wanego do realizacji w latach 2007-2013 z wykorzystaniem środków polityki strukturalnej, jest nadanie procesom e - Rozwoju wsi podkarpackiej wysokiego priorytetu politycznego, zagwarantowanie odpo-wiednich środków na projekty infrastrukturalne i edukacyjne oraz stworzenie odpowiedniego potencja-łu instytucjonalnego.

Problematyka rozwoju społeczeństwa informacyjnego w obszarach wiejskich stanowiła w ostatnich latach przedmiot różnorodnych ba-dań, realizowanych w ramach projektów 5. i 6. Programu Ramowego UE. Badania te ukierunkowane były na pozyskanie wiedzy i opraco-wanie produktów (aplikacji) wspomagających wdrażanie ICT w środo-wisku wiejskim.

badaNia Nad zaStoSowaNiem ict

w obSzaRach wiejSKich

33

Zestawienie najważniejszych projektów badawczych 5. i 6. Programu Ramowego UE odnoszących się do zastosowań ICT w obszarach wiej-skich prezentuje tabela 7.

Tematyka badawcza

Nazwa projektu

Rezultaty projektu

Strategiczne aspekty wdrożeń ICT w obszarach wiejskich

Rural@WINS

Roadmap for ICT Solutions for Rural Areas and Maritime Regions

Strategiczna „mapa drogowa” dla działań władz publicznych w regionach realizują-cych polityki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w obszarach wiejskich

http://www.ruralwins.org/

AFORO

Agrifood Roadmap for ICT impementation

Strategiczna „mapa drogowa” w zakresie wdrażania w perspektywie 5-10 lat roz-wiązań ICT w przemyśle przetwórstwa rolno-spożywczego

http://www.aforo.net/

AMI@NETFOOD

Opracowanie długoterminowej (do 2015 roku) wizji rozwoju i zastosowań technologii ICT w przemyśle przetwórstwa rolniczego oraz w domenie rozwoju obszarów wiejskich

http://www.ami-netfood.com/

C@R

Collaboration@rural: a collaborative platform for working and living in rural areas

Wsparcie dla wdrożenia Collaborative Working Environments (CWE) jako kluczo-wego mechanizmu stymulującego rozwój obszarów wiejskich. Opracowanie kon-cepcji Wiejskich Living Labs

http://www.c-rural.eu/

e-FLORA

Common Open Market Service for Large Scale e-Commerce Transactions in the Floricultural Sector

Zastosowania ICT w branżach przemysłu rolno-spożywczego

Wdrożenie systemu informatycznego dla wsparcia procesów biznesowych między hodowcami kwiatów a sprzedawcami w formule e-handlu

http://www.exodus.gr/e-flora/

Mediat – SME

Opracowanie metodyki i narzędzi wspierających skuteczne wdrożenie e-Biznesu w tradycyjnych rolniczych MŚP oraz stworzenie biblioteki komponentów oprogra-mowania wspomagającego prowadzenie produkcji rolnej (do komunikacji, progra-mowania pracy w środowisku elektronicznym, negocjowania kontraktów on-line)

http://www.cbt.es/mediat-sme/Introduction.htm

FAIRWIS

Trade Fair Web - based Information Services

System wspierania organizacji targów rolniczych dostępnych on-line dla wystaw-ców, operatorów i wizytujących, umożliwiający prezentację ofert MSP bez koniecz-ności ponoszenia dużych nakładów finansowych

http://www.darmstadt.gmd.de/delite/Projects/FAIRWIS/

Virtual Winery

System promocji i bezpiecznej sprzedaży on-line wina Rioja z wykorzystaniem no-woczesnych narzędzi zarządzania wiedzą i prezentacji multimedialnej

http://www.finca-allende.com/virtualwinery/index.htm 34

DISTRICT

Developing and improving consumer - supplier relationship in traditional commer-ce using information and communication technologies

Zestaw narzędzi informatycznych (oprogramowania) umożliwiających detalicznym sprzedawcom żywności konkurowanie na rynku handlu elektronicznego. Umożliwia personalizację zamówień, zarządzanie zamówieniami on-line, a także zawiera mo-duły wspomagania zarządzania mikroprzedsiębiorstwem

http://www.brunel.ac.uk/depts/math/research/com/maprog/District/district.htm

MyGROCER

Mobile Shopping of Electronically Referenced Products

System świadczenia e-usług typu B2C z wykorzystaniem rozwiązań i urządzeń mo-bilnych zapewniających pełną interaktywność, personalizację i automatyzację uzu-pełnienia zapasów domowych detalicznych produktów spożywczych. System stanowi przykład infrastruktury ICT dla supermarketów i „inteligentnych domów”, ułatwiając spersonalizowany kontakt między sprzedawcami detalicznymi a konsumentami

SMARTISAN

Smart Artisants

Zintegrowany system rozwiązań webowych bazujących na XML umożliwiających prowadzenie biznesu w modelu handlu elektronicznego, zapewniający synchroni-zację dostaw produktów z potrzebami sprzedawców detalicznych i hurtowych

http://www.alfamicro.pt/frontend/project.aspx?id=1

Zapewnienie bezpiecznej żyw-ności wysokiej jakości

eFRUITRACE

Platforma informatyczna gromadząca dane z przemysłu owocowo-warzywnego w celu śledzenia na każdym etapie łańcucha produkcji i komercjalizacji produktu aż do przeka-zania go do ostatecznego klienta w celu zapewnienia bezpieczeństwa i wysokiej jakości

http://www.efruitrace.com/

GOODFOOD

Nowa generacja metod oraz narzędzi analitycznych bazujących na ICT (mikro- i na-notechnologie) śledzących drogę żywności od rolnika do supermarketu i skoncen-trowanych na diagnostyce w najważniejszych etapach łańcucha wartości żywności: surowych produktach, poprawie ich obróbki u producenta, monitoringu przechowy-wania i przewozu oraz kontroli bezpieczeństwa i jakości końcowych produktów

http://www.goodfood-project.org/

Pokonywanie „przepaści cyfrowej”

CAPANINA

Opracowanie innowacyjnej niskokosztowej technologii dostarczania szerokopa-smowego dostępu do Internetu dla obszarów wiejskich, do niewielkich biur i użyt-kowników domowych o przepływności 120Mbit/s z wykorzystaniem urządzeń stra-tosferycznych (m.in. balonów)

http://www.capanina.org/

BEACON

Brazilian -European Consortium for DTT Services

Opracowanie innowacyjnej technologii oraz metodyki zdalnego nauczania poprzez wykorzystanie platformy interaktywnej telewizji cyfrowej do zwalczania wyklucze-nia społecznego

http://www.beacon-dtt.com/en/index.php

Tabela 7. Projekty badawcze związane z zastosowaniem rozwiązań ICT w obszarach wiejskich Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Zgodnie z Wytycznymi dla polityki spójności władze publiczne winny zadbać, aby projekty na rzecz spo-łeczeństwa informacyjnego w regionie odznaczały się wysoką innowacyjnością i były polem pilotażo-wych eksperymentów. Władze i instytucje Podkarpacia powinny inicjować i wspierać udział w projektach 7. Programu Ramowego podmiotów związanych z regionem.

35

1.436

Programowanie, a w konsekwencji wdrażanie planów (strategii) roz-woju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na poziomie wojewódz-kim jest procesem młodym i wciąż słabo zakorzenionym w prakty-ce implementacji polityk rozwoju regionów. Impulsem dla uczynienia pierwszych kroków70 na tym polu okazał się akces Polski do Unii Europejskiej i udostępnienie środków funduszy strukturalnych na re-alizację projektów na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego.

Przekonanie władz województw o zasadności opracowania dziedzino-wych dokumentów programowych i posiadania narzędzi koordynacji działań na rzecz e - Rozwoju regionu nie było wszakże zjawiskiem po-wszechnym71. W większości województw władze wydawały się igno-rować rekomendacje Komisji Europejskiej zawarte w Przewodniku w sprawie kryteriów i warunków wdrażania funduszy struktural-nych w ramach wsparcia komunikacji elektronicznej72, które silnie wiązały wydatkowanie środków polityki spójności z opracowaniem regionalnej strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz unikaniem wspierania projektów odosobnionych, nieposiadających odpowiedniej masy krytycznej dla stymulowania rozwoju na poziomie regionalnym73.

70 Jako pierwszy Program Informatyzacja Województwa Małopolskiego na lata 2004-2006 przyjął 31 maja 2004 roku Sejmik Województwa Małopolskiego. Strategie rozwoju społeczeństwa informacyjnego opracowano także w woje-wództwach: wielkopolskim (2004), warmińsko-mazurskim (2004), lubelskim (2004) oraz podkarpackim (2005).

71 Z badań przeprowadzonych w okresie od kwietnia do czerwca 2007 roku przez SMWI na potrzeby IV raportu z re-alizacji działania 1.5 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego „infrastruktura społeczeństwa informacyjnego” wynika, iż w większości regionów urzędy marszałkowskie nie prowadziły działań koordynujących w fazie wdrożeniowej projektów finansowanych z tego źródła, nie utrzymywały kontaktu z beneficjentami projek-tów, nie posiadały wiedzy o postępach w realizacji tych projektów i nie podejmowały przedsięwzięć zmierzających do zapewnienia w regionie spójności funkcjonalnej interoperacyjności systemów teleinformatycznych powstających w ramach projektów działania 1.5 ZPORR. Co ciekawe, zjawisko to dotyczyło nie tylko województw, które nie opraco-wały dokumentu strategicznego, ale także części regionów posiadających komórki organizacyjne urzędów marszał-kowskich odpowiedzialne za rozwój społeczeństwa informacyjnego.

72 Komisja Europejska, Dokument roboczy, Przewodnik w sprawie kryteriów i warunków wdrażania funduszy struktu-ralnych w ramach wsparcia komunikacji elektronicznej, Bruksela, 28 lipca 2003, SEC(2003)895.

73 Tamże, s. 9; Wsparcie z EFRR powinno zostać zdeterminowane strategią rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie. Co więcej, projekty infrastrukturalne muszą być zgodne z celami regionalnego rozwoju gospodarczego, tj. wzrostu gospodarczego, konkurencyjności regionu, tak samo, jak równowagi działań gospodarczych. Odosobnione projekty nie powinny otrzymywać wsparcia. Powinny być one ponadto skorelowane z innymi działaniami zorientowa-nymi na rozwój nowych aplikacji i usług.

1.4 Regionalne aspekty rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie podkarpackimna tle procesów informatyzacji kraju w latach 2004-2006

37

Przyczyną takiego stan rzeczy był na ogół deficyt wiedzy dziedzino-wej cechujący wojewódzkie gremia decyzyjne oraz brak jednoznacz-nego stanowiska Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w tym zakresie.

Głównym narzędziem finansowania projektów teleinformatycz-nych w regionach w latach 2004-200674 było tzw. działanie 1.5 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego75. Dzięki jego środkom zarządy województw zaakceptowały do czerwca 2007 roku 221 projektów o łącznym budżecie 550,34 mln zł76.

Blisko jedną trzecią (32%) środków alokowanych w działaniu 1.5 ZPORR pozyskały urzędy marszałkowskie, ponad jedną piątą (23%) – urzędy miast, zaś jedną czwartą inne podmioty publiczne (głównie komendy policji i spółki publiczne powołane do zarządzania siecią te-leinformatyczną tworzoną w ramach projektu). Zaledwie 4% środ-ków przypadło bezpośrednio na przedsięwzięcia koordynowane przez urzędy gmin wiejskich. Podział budżetu działania 1.5 ZPORR na pro-jekty poszczególnych grup beneficjentów (liderów) projektów pre-zentuje tabela 8.

Beneficjenci/liderzy projektów Liczba projektów

Wartość projektów

[mln zł]

Urzędy marszałkowskie 15 180,04

Urzędy wojewódzkie 6 21,19

Urzędy miejskie 55 127,72

Urzędy gminy 58 22,99

Starostwa powiatowe 35 31,03

Jednostki edukacyjne 22 32,46

Inne 30 134,91

Ogółem 221 550,34

Tabela 8. Podział budżetu działania 1.5 ZPORR na projekty grup beneficjentówŹródło: IV raport SMWI z wdrażania działania 1.5 ZPORR (2007)

Projekty o skrajnie niskich (do 0,2 mln zł), bardzo niskich (do 0,5 mln zł) i niskich (do 1 mln zł) budżetach stanowiły odpowiednio 15, 26 i 22% wszystkich przedsięwzięć na rzecz rozwoju infrastruktury spo-łeczeństwa informacyjnego sfinansowanych ze ZPORR77. Z kolei na projekty o wysokim budżecie (powyżej 10 mln zł) przeznaczono zale-dwie 5% alokacji. Podział całości alokacji działania 1.5 ZPORR na pro-jekty w przedziałach budżetowych prezentuje rysunek 3.

74 Większość projektów działania 1.5 ZPORR znajdowała się w połowie 2007 roku w fazie realizacji. 75 Program został przyjęty rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 roku i był wielokrotnie

modyfikowany w trybie zmian tego rozporządzenia. 76 Cytowane w rozdziale dane statystyczne pochodzą z IV raportu SMWI przygotowanego na zlecenie MSWiA Stan wdrażania polityki

strukturalnej w zakresie budowy infrastruktury społeczeństwa informacyjnego w województwach (działanie 1.5 ZPORR), Tarnów, wrzesień 2007.

77 Akceptacja przez zarządy województw projektów o tak niskich budżetach i nikłym oddziaływaniu na rozwój regional-ny budzi istotne wątpliwości jako niezgodna z istotą polityki strukturalnej oraz wspomnianymi Wytycznymi Komisji Europejskiej.

wdRażaNie działaNia 1.5 zpoRR w latach

2004-2006

38

Projekty w przedziałach budżetowych (dane w milionach zł)

15%

26%

22%

21%

5%

6%5%

0,00 - 0,2

0,21 - 0,5

0,51 - 1,0

1,01 - 3,0

3,10 - 5,0

5,00 - 10,0

pow. 10

Rysunek 3. Projekty działania 1.5 ZPORR w przedziałach budżetowychŹródło: IV raport SMWI z wdrażania działania 1.5 ZPORR (2007)

Z punktu widzenia funkcjonalnego pośród projektów działania 1.5 ZPORR przeważają przedsięwzięcia infrastrukturalne oraz związane z informatyzacją urzędów administracji samorządowej. Najczęściej wdrażanymi aplikacjami są systemy elektronicznego obiegu doku-mentów i usług dla ludności świadczonych drogą elektroniczną. Co ciekawe, 27 beneficjentów projektów zadeklarowało w badaniu wdro-żenie w administracji podpisu elektronicznego mimo braku podstaw prawnych dla realizacji takiego zadania. Popularnością cieszyły się także inwestycje w punkty publicznego dostępu do Internetu (tele-centra). Duża grupa projektów o niewielkich budżetach wdrażanie systemów elektronicznej administracji uznawała za pierwszy etap procesu rozwoju społeczeństwa informacyjnego w jednostce samo-rządu terytorialnego. Liczbę projektów w poszczególnych grupach funkcjonalnych przedstawia rysunek 4.

91

14

7

27

72

55

50

8

26

8

17

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

infrastruktura

systemy zarządzania

systemy zarządzania edukacją

podpis elektroniczny

obieg dokumentów

punkty dostępu do Internetu

e-usługi dla ludności

e-Zdrowie

e-usługi dla przedsiębiorców

systemy dla kultury

inne

Rysunek 4. Projekty działania 1.5 ZPORR w Polsce w grupach funkcjonalnychŹródło: IV raport SMWI z wdrażania działania 1.5 ZPORR (2007)

39

W województwie podkarpackim Zarząd Województwa zaakceptował do realizacji 23 projekty działania 1.5 ZPORR. Każdy z nich został zrealizowany lub znajduje się w fazie realizacji na podstawie umów zawartych przez beneficjentów projektów z Wojewodą Podkarpackim. Informacje o wszystkich projektach infrastruktury społeczeństwa in-formacyjnego dofinansowanych w ramach ZPORR w 16 polskich re-gionach przedstawia tabela 9.

Województwo

Liczba projektów Wartość podpisa-nych umów

[mln zł]Zaakceptowana przez Zarządy Województw

Zakontraktowana z wojewodami

dolnośląskie 10 10 27,48

kujawsko-pomorskie 6 6 85,49

lubelskie 56 56 36,25

lubuskie 19 11 14,66

łódzkie 14 14 44,73

małopolskie 9 9 45,49

mazowieckie 19 19 50,84

opolskie 1 1 14,86

podkarpackie 23 23 28,4

podlaskie 3 3 29,91

pomorskie 20 20 29,14

śląskie 10 10 48,33

świętokrzyskie 3 3 19,96

warmińsko-mazurskie 9 9 34,47

wielkopolskie 3 3 11,77

zachodniopomorskie 16 15 26,04

Suma 221 212 547,82

Tabela 9. Projekty działania 1.5 ZPORR w regionach Źródło: IV raport SMWI z wdrażania działania 1.5 ZPORR (2007)

Projekty na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w woje-wództwie podkarpackim dofinansowywane w latach 2004-2006 ze środków działania 1.5. ZPORR pozyskane zostały w dwóch konkur-sach w czerwcu 2004 roku i grudniu 2005 roku. Zarząd Województwa Podkarpackiego zaakceptował w sumie 23 spośród 68 zgłoszonych wniosków projektowych (blisko jedną trzecią).

Przy 16 projektach o budżetach poniżej 1 mln zł, średni budżet pro-jektu działania 1.5 ZPORR na Podkarpaciu wyniósł 1,23 mln zł, na co wpłynęło głównie finansowanie projektu Budowa regionalnej sieci sze-rokopasmowej Aglomeracji Rzeszowskiej ResMAN w wysokości 8,79 mln zł. Zaledwie 3 projekty posiadały budżet powyżej 2 mln zł. Żaden z budżetów projektów nie przekroczył 10 mln zł.

Wdrażanie polityki strukturalnej w zakresie budowy infrastruktu-ry społeczeństwa informacyjnego w województwie podkarpackim w latach 2004-2006 cechowało duże rozproszenie środków na pro-jekty o niewielkich budżetach, nie posiadające istotnego wpływu na

40

e - Rozwój regionu. Projekty realizowane były w większości przez po-jedyncze jednostki samorządu terytorialnego lub podmioty publiczne, co uniemożliwiło czerpanie doświadczeń ze współpracy w wspólnej realizacji złożonych przedsięwzięć przez grupy beneficjentów w ra-mach partnerstw projektowych. Niskie budżety projektów nie wska-zują na możliwość wdrożenia w ich ramach nowoczesnych rozwiązań technologicznych o innowacyjnym charakterze.

W latach 2007-2013 władze regionu winny zadbać o zapewnienie mechanizmów koordynacji podaży projektów przez interesariuszy regionalnych na rzecz społeczeństwa informacyjnego oraz stworzyć in-stytucjonalne warunki dla skutecznego zarządzania e - Rozwojem województwa. Władze wojewódzkie powinny inicjować i koordynować realizację najważniejszych projektów teleinformatycznych, budując konsorcja projektowe o regionalnym charakterze.

Szczegółowe informacje o projektach działania 1.5 ZPORR w woje-wództwie podkarpackim prezentuje tabela 10.

Województwo podkarpackie

Konkurs w 2004 r. w 2005 r.

Data ogłoszenia 3 czerwca 21 października

Data zamknięcia 30 czerwca 5 grudnia

Liczba zgłoszonych projektów 15 53

Wartość zgłoszonych pro-jektów (mln zł) 19,89 45,31

Liczba projektów zakcep-towanych przez Zarząd Województwa

9 14

Wartość projektów za-akceptowanych przez Zarząd Województwa (mln zł)

15,98 12,48

Projekty zaakcepto-wane przez Zarząd Województwa do realizacji

Liczba wszystkich zaakceptowa-nych projektów

Wartość wszystkich zaakceptowa-nych projektów (mln zł)

23 28,46

1. Budowa regionalnej sieci szerokopasmowej Aglo- meracji Rzeszowskiej ResMAN etap I 8,79 mln zł

2. Rozbudowa portalu Wrót Podkarpackich i jego integra-cja z systemem elektronicznego obiegu dokumentów 2,88 mln zł

3. Rzeszowska Miejska Bezprzewodowa Sieć Komputerowa 2,52 mln zł

4. Utworzenie systemu informacji geograficznej GIS dla Miasta Tarnobrzega 0,37 mln zł

5. e - Lubaczów – System Informacji Elektronicznej 0,30 mln zł

6. Budowa społeczeństwa informacyjnego Gminy Czudec 0,20 mln zł

7. Modernizacja infrastruktury informatycznej Urzędu Gminy w Baranowie Sandomierskim 0,16 mln zł

8. Elektroniczny obieg dokumentów oraz system usług publicznych on-line dla ludności Gminy Raniżów 0,10 mln zł

41

9.Elektronizacja obiegu dokumentów w ramach usłu-gi e - Urząd w Starostwie Powiatowym w Łańcucie Etap I

0,66 mln zł

10. e - Urząd wraz z miejscami Publicznego Dostępu do Internetu dla mieszkańców Gminy Dębica 0,27 mln zł

11. Wspomaganie zarządzania gminą Oleszyce 0,49 mln zł

12.Elektroniczna gmina Boguchwała - krok w kierun-ku społeczeństwa informacyjnego na obszarach wiejskich

0,63 mln zł

13. Budowa szerokopasmowej regionalnej sieci inter-netowej w Krośnie i w powiecie krośnieńskim 3,19 mln zł

14.Elektroniczny obieg dokumentów oraz bezpłatny Internet w technologii WiMax dla mieszkańców powiatu lubaczowskiego

0,44 mln zł

15. Budowa Społeczeństwa Informacyjnego w Gminie Miasto Jasło 1,62 mln zł

16.Tworzenie punktów PIAP na terenie Gminy Jarosław. Elektronizacja obiegu dokumentów w Urzędzie Gminy

1,18 mln zł

17.

e - Zagórz – internetowa ekspansja – budowa szerokopasmowej sieci telekomunikacyjnej i pu-blicznych punktów dostępu do Internetu na tere-nie Gminy Zagórz

0,89 mln zł

18. Budowa społeczeństwa informacyjnego gminy Radomyśl Wielki 0,20 mln zł

19. Rozwój komunikacji elektronicznej dla mieszkań-ców Miasta, Gminy i Powiatu Nisko 0,77 mln zł

20. Informatyzacja usług publicznych w Powiecie Przemyskim 0,42 mln zł

21.e - Urząd. Infrastruktura społeczeństwa informa-cyjnego w Powiecie Ropczycko-Sędziszowskim

0,25 mln zł

22. Budowa Centrum Informacyjnego Politechniki Rzeszowskiej 1,53 mln zł

23. Rozbudowa infrastruktury informatycznej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Jarosławiu 0,60 mln zł

Tabela 10. Projekty działania 1.5 ZPORR w województwie podkarpackimŹródło: III raport SMWI na temat wdrażania działania 1.5. ZPORR w regionach (2006)78

Analiza wyników badania przeprowadzonego na potrzeby IV rapor-tu z realizacji działania 1.5 ZPORR wskazuje na wiele zjawisk nieko-rzystnie wpływających na efektywność, innowacyjność oraz termino-wość wdrożeń projektów, pośród których najważniejsze to:

opóźnienia w realizacji projektów wynikające ze zbyt późnego pod-•pisania umowy z wojewodami w stosunku do założeń harmonogra-mu (56% projektów), zbyt napiętego harmonogramu (32%) oraz z konieczności dokonania zmian w założeniach projektu na skutek zbyt ogólnej dokumentacji początkowej (21%)deficyt doświadczeń z wdrażaniem projektów teleinformatycznych •(24% projektów), niedobór kadr przypisanych do realizacji w bu-dżecie (29%), niedobór kadr w trakcie realizacji (21%) oraz brak konsultanta (21%)brak środków w budżecie projektu na szkolenia dla osób obsługują-•cych w przyszłości systemy informatyczne zrealizowane w ramach projektu (38%)

78 Stowarzyszenie „Miasta w Internecie” (na zlecenie MSWiA), Stan wdrażania polityki strukturalnej w zakresie bu-dowy infrastruktury społeczeństwa informacyjnego w województwach w latach 2004-2006 (działanie 1.5 ZPORR), Warszawa - Tarnów, wrzesień 2006.

42

trudności w sformułowaniu SIWZ i przeprowadzeniu zmówienia pu-•blicznego (32%)utrudnienia w realizacji projektu wynikające ze zbyt późnego prze-•kazywania środków (rozliczenia) przez urzędy wojewódzkie (38%)79.

Program informatyzacji województwa podkarpackiego na lata 2004-200680 został opracowany w 2005 roku i stanowić miał podstawę do podejmowania decyzji władz regionu w zakresie realizacji projektów na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego finansowanych ze środków ZPORR.

Program nie precyzował efektów oczekiwanych w wyniku realizacji proponowanych w nim przedsięwzięć (misji i wizji), jednakże formuło-wał 5 priorytetów e - Rozwoju województwa spójnych – zdaniem jego autorów – z politykami resortów nauki i informatyzacji oraz infra-struktury, a także ze Strategią Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000-2006. Przedstawiono je w tabeli 11.

Priorytet I Rozwój usług publicznych na platformie elektronicznejDla obywateli i firm

Cel 1

Świadczenie usług publicznych on-line przez administrację samorządową

pełna inwentaryzacja podstawowej infrastruktury informatycznej (sprzętowej • i programowej)

integracja portalu Wrota Podkarpackie z systemami jednostek samorządu teryto-• rialnego i jednostkami zależnymi i podległymi

wdrożenie w administracji podpisu elektronicznego•

mobilizacja przedstawicieli administracji terenowej do modernizacji infrastruktury • informatycznej w kierunku bardziej dostępnej dla interesantów (indywidualnych i instytucjonalnych)

Cel 2 Tworzenie Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (PIAP)

zrównoważona przestrzennie rozbudowa podstawowej infrastruktury powszechnego • dostępu do Internetu i usług świadczonych on-line w regionie

Priorytet II Wsparcie współpracy między sektorem naukowo-badawczym a sektorem ICT

Cel 1 Integracja operacyjna Podkarpackiego Parku Naukowo-Technologicznego z jed-nostkami naukowo-badawczymi i instytucjami kształcenia wyższego

Priorytet III Rozwój szerokopasmowego dostępu do Internetu

Cel 1 Poprawa dostępu do Internetu poprzez rozwój i modernizację infrastruktury teleinformatycznej

Priorytet IV Powszechna edukacja informatyczna

79 IV raport SMWI na zlecenie MSWiA Stan wdrażania polityki strukturalnej w zakresie budowy infrastruktury społe-czeństwa informacyjnego w województwach (działanie 1.5 ZPORR), Tarnów, wrzesień 2007.

80 Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Program Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2004-2006, Rzeszów 2005.

Program informatyzacji województwa

PodkarPackiego na lata 2004-2006

43

Cel 1 Komputeryzacja bibliotek i regionalnych ośrodków kultury

Cel 2 Stworzenie zaplecza informatycznego dla nieodpłatnego nauczania na odległość (e - Learning)

Cel 3 Stworzenie oferty usług szkoleniowych w zakresie informatyki dla eliminacji tzw. wykluczenia cyfrowego obywateli

Priorytet V Rozwój zasobów informacyjnych w regionie – tworzenie regionalnych baz danych

Cel 1 Stworzenie Regionalnej bazy Biuletynu Informacji Publicznej

Cel 2 Stworzenie Podkarpackiej Sieci Telemedycznej

Cel 3 Stworzenie elektronicznej oferty usług turystyczno-kulturalnych województwa podkarpackiego

Tabela 11. Priorytety i cele Programu Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2004-2006

Źródło: opracowanie własne SMWI na podstawie Programu (2007)

Program cechowała wewnętrzna niespójność ograniczająca moż-liwość jego efektywnej realizacji w założonym czasie. Proponując szeroki zakres priorytetów rozwoju społeczeństwa informacyjnego, dokument zakładał bowiem realizację ograniczonej grupy odosob-nionych projektów lokalnych finansowanych wyłącznie ze środków Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego, takich jak:

zapewnienie szerokopasmowego dostępu do Internetu (Rzeszów)•komputeryzacja bibliotek i regionalnych ośrodków kultury (Dębica, •Ropczyce, Bojanów, Białobrzegi, Tarnobrzeg, Markowa, Dębica, Stary Dzików)tworzenie publicznych punktów dostępu do Internetu (Baranów •Sandomierski, Niebylec, Strzyżów, Grodzisko Dolne, Jasienica Rosielna)multimedialne regionalne centrum edukacyjne (powiat mielecki)•upowszechnienie technik społeczeństwa informacyjnego w placów-•kach edukacyjnych (powiat rzeszowski, Białobrzegi, prywatne szko-ły wyższe w Rzeszowie, Ropczycach i Mielcu)sieć teleinformatyczna wspomagająca prace badawczo-rozwojowe •(Rzeszów).

Jedynym projektem o charakterze regionalnym proponowanym w Programie był regionalny portal Wrota Podkarpackie o znacznym zakresie funkcjonalności, którego nie zrealizowano w pełni w ramach wdrożenia finansowanego w latach 2005-2007 ze środków działania 1.5 ZPORR.

Program, chociaż po raz pierwszy formułował potrzebę koordynacji polityki rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez samorząd wo-jewództwa podkarpackiego, nie definiował prawno-instytucjonalnych mechanizmów jej zakorzenienia w regionie oraz wskaźników i narzę-dzi monitoringu. Do braków metodycznych dokumentu zaliczyć należy

44

także stymulowanie powstawania odosobnionych inicjatyw projekto-wych skutkujące ich nadmiernym rozproszeniem i niską efektywno-ścią z punktu widzenia regionalnych priorytetów rozwojowych, a tak-że słabe powiązanie priorytetów programu z celami Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000-200681.

81 Sejmik Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000-2006. Aktualizacja na lata 2004-2006, Rzeszów, 26 kwietnia 2004. Celem ogólnym Strategii było przyspieszenie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionu oraz poprawa poziomu życia jego mieszkańców. Dla wspierania tak zarysowa-nego celu Program Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2004-2006 przewidywał zbyt ograniczone środki finansowe oraz formułował priorytety w ograniczonym zakresie odzwierciedlające rzeczywiste potrzeby roz-wojowe regionu możliwe do realizacji z wykorzystaniem ICT (np. w Programie nie uwzględniono projektów o skali re-gionalnej odnoszących się do specyficznych potrzeb cywilizacyjnych mieszkańców obszarów wiejskich województwa oraz projektów stymulujących przedsiębiorczość.

45

1.546

1.5 Strategia Informatyzacji Województwa Podkarpackiego a wdrażanie polityki spójności w regionie w latach 2007-2013

Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Województwie Podkarpackim na lata 2007-2013 z punktu widzenia metodyki progra-mowania rozwoju regionalnego jest dokumentem o charakterze pro-gramu operacyjnego82 odnoszącego się do horyzontalnego obszaru zagadnień związanych z wykorzystaniem rozwiązań teleinformatycz-nych jako narzędzi symulujących rozwój województwa. Jej sektoro-wym odpowiednikiem w kontekście europejskim jest dokument i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne dla wzrostu i zatrudnie-nia83, zaś w Polsce: Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2007-201384.

Rysunek 5. Europejski i krajowy kontekst planistyczny Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

82 Por. Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z 11 grudnia 2006 r. (Dz.U.06. nr 227, poz. 1658). 83 Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz

Komitetu Regionów, i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia, Bruksela, 1 czerwca 2005, COM (2005) 229 końcowy.

84 W okresie opracowywania niniejszego (IV-VIII 2007 r.) dokumentu trwały prace nad Strategią Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce na lata 2007-2013 prowadzone przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.

pozi

om

UE

pozi

om

kra

jow

ypozi

om

reg

ional

ny

Strategia i2010- Europejskie Społeczeństwo Informacyjnedla Wzrostu i Zatrudnienia

Strategia Rozwoju Krajudo roku 2020

Strategia Informatyzacji

Województwa Podkarpackiegona lata 2007-2013

Program Operacyjny„Kapitał ludzki”

(część regionalna)

Regionalny ProgramOperacyjny

na lata 2007-2013

Strategia RozwojuSpołeczeństwaInformacyjnego

na lata 2007-2013

Program Operacyjny„Rozwój PolskiWschodniej”

Narodowa Strategia Spójnościna lata 2007-2013

Plan Informatyzacji Państwa

na lata 2007-2013

Wieloletnie ramy finansoweUnii Europejskiejna lata 2007-2013

47

Postulat kształtowania społeczeństwa informacyjnego znalazł silne wsparcie w misji Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-202085 stanowiąc jeden z jej trzech wzmacniających się sy-nergicznie filarów, obok podnoszenia konkurencyjności regionu oraz skracania dystansu cywilizacyjnego86. Wykorzystanie rozwiązań tele-informatycznych w różnych branżach i sektorach regionu oraz wdra-żanie kultury innowacyjności w regionie, a także wzmocnienie poten-cjału instytucjonalnego stanowią warunek konieczny realizacji wizji Strategii, sformułowanej w sposób następujący:

Województwo podkarpackie powinno stać się obszarem zrównoważo-nego rozwoju, integrującym cele społeczne, ekologiczne i gospodar-cze oraz zapewniającym możliwości realizacji potrzeb społeczeństwa i osiąganie wysokiego standardu życia 87.

Jednocześnie dostęp on-line do usług i treści Internetu oraz komuni-kacja elektroniczna stanowią środowisko i instrumentarium technicz-ne dla powodzenia procesów równoważących różnice rozwojowe oraz zapewniają poprawę jakości życia mieszkańców terenów wiejskich.

Podstawowym narzędziem realizacji Strategii w krótkoterminowej perspektywie lat 2007-2013 jest Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego88. Całkowita wartość alokacji na pro-jekty na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w omawianym programie operacyjnym wynosi: 94 804 434,00 Euro. Problematyka społeczeństwa informacyjnego stanowi komponent dwóch różnych osi priorytetowych RPO: „Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka” oraz „Społeczeństwo informacyjne”.

Oś priorytetowa III

Społeczeństwo informacyjne

Oś priorytetowa I

Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka

Cel nadrzędny Cel szczegółowy

Stworzenie warunków do rozwoju społeczeń-stwa informacyjnego w regionie

Wsparcie dla rozwoju przedsiębiorstw poprzez zwiększenie dostępności do ze-

wnętrznych źródeł finansowania

Działania w ramach celu nadrzędnego Działania w ramach celu szczegółowego

upowszechnienie dostępu do publicznej infrastruk-• tury telekomunikacyjnej i usług teleinformatycznych, w tym infrastruktury szerokopasmowej

poprawa dostępu do Internetu oraz nowoczesnych • technologii teleinformatycznych i komunikacyjnych, w tym z zakresu bezpieczeństwa publicznego, ad-ministracji, opieki medycznej, edukacji i kultury

rozbudowa i wzmocnienie istniejących oraz • stworzenie nowych instrumentów zapewnia-jących dostęp do kapitału jako narzędzie roz-woju i powstawania nowych przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i średnich

finansowanie dostępu przedsiębiorstw do no-• woczesnych technologii

Spodziewane rodzaje projektów Spodziewane rodzaje projektów

s• zkieletowe lokalne i regionalne sieci szerokopasmowe

lokalne lub regionalne sieci teleinformatyczne •przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii sa-telitarnych lub radiowych

bezpośrednie dotacje inwestycyjne w zakre-•sie podnoszenia konkurencyjności mikro, ma-łych i średnich przedsiębiorstw na inwestycje z zakresu informatyzacji, a także zastosowa-nia i wykorzystania technologii gospodarki

85 Sejmik Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, Rzeszów, 20 października 2006, s. 82.

86 Do synergicznego oddziaływania pomiędzy działaniami na rzecz wzrostu gospodarczego w regionie, podnoszenia jakości życia mieszkańców i upowszechnienia umiejętności cywilizacyjnych oraz rozwoju społeczeństwa informacyj-nego odwołuje się często stosowane w niniejszym opracowaniu pojęcie e - Rozwoju regionalnego.

87 Sejmik Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, Rzeszów, 20 października 2006, s. 84.

88 W okresie opracowania Strategii RPO znajdował się w fazie negocjacji z Komisją Europejską.

48

centra zarządzania sieciami teleinformatycznymi •

publiczne punkty dostępu do Internetu•

platformy elektroniczne na poziomie lokalnym •i regionalnym

geograficzne Systemy Informacji Przestrzennej •na poziomie lokalnym i regionalnym

e - usługi publiczne na poziomie lokalnym i re-•gionalnym (e - edukacja, e - Zdrowie)

e - usługi w administracji publicznej (np. •elektroniczny obieg dokumentów, podpis elektroniczny).

elektronicznej oraz technologii informacji i komunikacji (ICT)

Główne grupy beneficjentów osi priorytetowej

Główne grupy beneficjentów osi priorytetowej

Jednostki samorządu terytorialnego, ich związ-ki i stowarzyszenia; jednostki sektora finan-sów publicznych posiadające osobowość prawną, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne, szkoły wyższe, or-ganizacje pozarządowe, zakłady opieki zdrowotnej działające w publicznym systemie ochrony zdrowia, osoby prawne i fizyczne będące organami prowa-dzącymi szkoły i placówki, kościoły i związki wy-znaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych, partnerzy społeczni i gospodarczy, przedsiębiorcy89.

Przedsiębiorcy, instytucje otoczenia biznesu, szkoły wyższe, jednostki naukowe, organiza-cje pozarządowe jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość praw-ną; jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia; jednostki organi-zacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną, partnerzy społeczni i gospodarczy.

Wartość alokacji Kategoria interwencji Wartość alokacji Kategoria

interwencji

67 987 570 Euro 10, 11, 13 26 816 864 Euro 14,15

89Tabela 12. Zagadnienia społeczeństwa informacyjnego w Regionalnym Programie Operacyjnym

Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013Źródło: opracowanie własne SMWI na podstawie RPO Województwa Podkarpackiego (2007)

W podziale na kategorie interwencji RPO alokacji dokonano w sposób następujący:

Kategorie interwencji Opis kategorii interwencji Kwota

[Euro]

10 Usługi i aplikacje dla obywateli (e - Zdrowie, e - administracja, e - edukacja, e - Integracja itp.) 8 158 508

11Technologie informacyjne i telekomunikacyjne (dostęp, bez-pieczeństwo, interoperacyjność, zapobieganie zagrożeniom, badania, innowacje, treści cyfrowe itp.)

12 917 638

13 Infrastruktura telekomunikacyjna (w tym sieci szerokopasmowe) 46 911 424

14 Usługi i aplikacje dla MŚP (e - handel, kształcenie i szkolenie, tworzenie sieci itp.) 18 436 594

15 Inne działania mające na celu poprawę dostępu MŚP do TIK i ich wydajne wykorzystanie 8 380 270

RAZEM 94 804 434

Tabela 13. Alokacje na projekty społeczeństwa informacyjnego w Regionalnym Programie Operacyjnym województwa podkarpackiego na lata 2007-2013 w podziale na kategorie interwencji

Źródło: opracowanie własne SMWI na podstawie RPO Województwa Podkarpackiego (2007)

89 Dotyczy wyłącznie przedsiębiorców – zarządców lotnisk, podmiotów wykonujących zadania użyteczności publicznej na zlecenie jednostek samorządu terytorialnego/związku komunalnego.

49

Lokalizacja finansowania projektów na rzecz społeczeństwa informa-cyjnego w dwóch osiach priorytetowych RPO oraz części regionalnej Programu Operacyjnego „Kapitał ludzki”90 powoduje konieczność za-pewnienia koordynacji działań dla osiągnięcia spójności działań i ko-relacji czasowej między tworzoną infrastrukturą oraz uzyskaniem przez mieszkańców Podkarpacia wiedzy i umiejętności koniecznych do korzystania z usług i zasobów dostępnych drogą elektroniczną w sieci Internet.

Taki typ rozproszenia jest charakterystyczny dla „modelu wyspowe-go” osadzenia problematyki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w programach regionalnych znanego z doświadczeń wiodących regio-nów Unii Europejskiejs91. Odpowiada on modelowi 3 prezentowane-mu na rysunku 6.

Rysunek 6. Modele powiązania rozwoju społeczeństwa informacyjnego z priorytetami programów regionalnych

Źródło: Przewodnik: Jak rozwijać Regionalne Inicjatywy Społeczeństwa Informacyjnego? (2006)

Doświadczenia te wskazują, iż rozproszony sposób finansowania pro-jektów społeczeństwa informacyjnego poprzez wykorzystanie wielu źródeł (programów operacyjnych i ich priorytetów) charakteryzuje regiony, w których zakorzenienie problematyki rozwoju społeczeń-stwa informacyjnego w strategicznych planach władz publicznych jest stosunkowo płytkie, a działania w kierunku przyznania im wyższego priorytetu trwają od relatywnie krótkiego czasu lub tam, gdzie auto-nomia i kompetencje regionalne są ograniczone92.

Wobec przyjętego „wyspowego modelu” finansowania projektów na rzecz rozwoju społe-czeństwa informacyjnego ważnym zadaniem władz województwa podkarpackiego jest opra-cowanie i wdrożenie we wstępnej fazie efektywnego modelu zarządzania realizacją Strategii, obejmującego zarówno wzmocnienie instytucjonalne procesu, jak i zapewnienie mechanizmów prawnych oraz organizacyjnych współpracy partnerów regionalnych.

90 Projekty „miękkie” – edukacji dla społeczeństwa informacyjnego i zwalczania wykluczenia cyfrowego. 91 Por. rozdział 6. Przewodnika: Jak rozwijać Regionalne Inicjatywy Społeczeństwa Informacyjnego?, Tarnów 2006. 92 Autorzy Przewodnika… zwracają ponadto uwagę na fakt, iż: Mimo, że tego typu model [wyspowy] może

być łatwiej osiągalny i łatwiejszy w zarządzaniu, jego wdrożenie niesie ryzyko słabej koordynacji jego działań z działaniami podejmowanymi w ramach innych osi RPO. Co więcej, zasoby powiązane z osią społeczeństwa informa-cyjnego mogą nie być wystarczające dla budowania wartościowych rezultatów. Pomimo tych wad wybór tego właśnie modelu może okazać się interesujący dla wielu RISI. Posiada on bowiem istotną zaletę, gdyż działania na rzecz spo-łeczeństwa informacyjnego skupiają się na pojedynczej osi strategicznej, co ułatwia ocenę ich oddziaływania.

KooRdyNacja wdRażaNia Strategii

Osie priorytetowe1 2 3 4 5

Osie priorytetowe1 2 3 4 5

Osie priorytetowe1 2 3 4 5

Model 1 Model 2 Model 3

SI

SI

Osie priorytetowe1 2 3 4 5

Model 4

SI

50

51

rozdział 2.52

Diagnoza rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie podkarpackim

53

Wieloaspektowa i pogłębiona diagnoza stanu rozwoju regionu stano-wi klucz do właściwego określenia produktów strategii – wizji i misji e - Rozwoju województwa podkarpackiego, priorytetów oraz projek-tów głównych. Co więcej, pozwala zidentyfikować głównych „aktorów” rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie, ustalić stan kapitału ludzkiego oraz potencjału instytucjonalnego regionu, ich brak, fragmentację lub powielanie się. Ponadto wiedza o istniejącej infrastrukturze teleinformatycznej i prowadzonych przedsięwzięciach znacznie przyspiesza przygotowanie listy spójnych inicjatyw plano-wanych do realizacji w założonym horyzoncie czasowym93.

Dlatego też diagnoza punktu wyjścia do określenia wspomnianych produktów Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 przeprowadzona została z trzech perspektyw identyfikujących:

główne wektory rozwoju/niedorozwoju województwa • – w przypadku których zastosowanie efektywnych narzędzi teleinfor-matycznych może mierzalnie wpłynąć na wzmocnienie/osłabienie skali procesów zróżnicowanie endogennych uwarunkowań e - Rozwoju • – w celu wyróżnienia na terytorium województwa obszarów o odmien-nych warunkach społeczno-gospodarczych z punktu widzenia sty-mulowania rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Zróżnicowanie to może być podstawą do specyficznych działań adresowanych do przedsiębiorców i mieszkańcówpotencjał regionalnych i zewnętrznych organizacji stymulu-•jących e - Rozwój – co pozwolić może na określenie oraz wybór mechanizmów i narzędzi pobudzających rozwój społeczeństwa in-formacyjnego w regionie.

Cennego i zróżnicowanego materiału faktograficznego dla wy-żej zarysowanego zakresu diagnozy dostarcza Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego do roku 202094 i Regionalny Program

93 ERIS@, Przewodnik: Jak rozwijać Regionalne Inicjatywy Społeczeństwa Informacyjnego?, wydanie polskie poprawio-ne, Stowarzyszenie „Miasta w Internecie”, Tarnów 2006, s. 22.

94 Sejmik Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, część I: Diagnoza prospektywna, Rzeszów 2006, s. 7-76.

zaKReS diagNozy

54

Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 95 oraz – do pewnego stopnia – Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-201396.

Efektem prac diagnostycznych niniejszego dokumentu, stanowiącego dziedzinowy program regionalny, nie będzie zatem powielanie istnie-jących zasobów ustaleń statystycznych oraz wniosków wynikających z podejścia właściwego dla tych opracowań. W rozdziale II skoncen-trowano się na prezentacji danych ilościowych i jakościowych, analiz oraz uzupełniających informacji odnoszących się do rozwoju społe-czeństwa informacyjnego Podkarpacia, uwypuklając aspekty istotne i pomijając zagadnienia słabiej powiązane, a znane już z innych opra-cowań strategicznych dostępnych w domenie publicznej.

Szczególnie wartościowych danych dostarczyło ponadto badanie an-kietowe przeprowadzone w okresie od maja do lipca 2007 roku po-śród samorządów lokalnych województwa podkarpackiego, w którym uzyskano odpowiedzi od 100% gmin i powiatów regionu. Dokonano w nim inwentaryzacji infrastruktury teleinformatycznej urzędów admi-nistracji lokalnej, uzyskano dane dotyczące planów inwestycyjnych samorządów w zakresie realizacji projektów społeczeństwa informa-cyjnego, a także kadr informatycznych urzędów gmin i starostw.

95 Województwo Podkarpackie, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej, projekt z dnia 13 lipca 2007, s. 5-39.

96 Zarząd Województwa Podkarpackiego, Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013, część I: Diagnoza stanu, Rzeszów 2004, s. 17-39.

55

2.156

Województwo podkarpackie należy do regionów europejskich o naj-niższych wskaźnikach rozwoju gospodarczego.

Jeszcze w roku 2003 wartość PKB przypadająca na mieszkańca Pod-karpacia była – obok wskaźnika województwa lubelskiego – najniż-sza w UE i wynosiła 33,2% średniej spośród 25 krajów Unii97. W roku 2004 region zajmował w UE dwunaste miejsce od końca stawki ze wskaźnikiem 35,4% średniej PKB na głowę mieszkańca w UE (gorsze wartości osiągnęły tylko regiony Rumunii i Bułgarii oraz wojewódz-two lubelskie)98. W latach 1998-2002 udział województwa w krajo-wym PKB zmniejszył się z 4,2 do 3,9% na skutek mniejszej od śred-niej krajowej dynamiki wzrostu gospodarczego99.

Wartość regionalnego PKB w roku 2004 wyniosła 35 415 mln zł, zaś wskaźnika PKB/głowę mieszkańca: 16 886 zł100, co daje wartość nie-spełna o 1% większą niż w sąsiadującym z nim województwem lubel-skim oraz o 19% mniejszą niż w województwie małopolskim101.

Analizy makroekonomiczne podjęte w ramach projektu ESPON 1.2.3 - Identyfikacja przestrzennych aspektów społeczeństwa informacyj-nego102 wskazują na silne związki pomiędzy wskaźnikiem PKB na głowę mieszkańca w regionie a opracowanym w ramach prac ba-dawczych projektu wskaźnikiem rozwoju społeczeństwa informa-cyjnego. Mniejsze zróżnicowanie PKB/mieszkańca między regiona-mi UE znajduje potwierdzenie w mniejszych różnicach pod względem e - Rozwoju. Także niektóre inne wskaźniki społeczne i gospodarcze wykazują tak wysoki stopień korelacji (tabela 14).

97 Eurostat, GDP per inhabitant in 2003 ranged from 33% of the EU25 average in Lubelskie to 278% in Inner London, Luxemburg 2006.

98 Eurostat News Release, 23/2007, 19 lutego 2007.99 Sejmik Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, Rzeszów,

20 października 2006, część I: Diagnoza prospektywna, s. 13.100 Co stanowi 78% średniej krajowej PKB/głowę mieszkańca w Polsce w 2004 r.101 Główny Urząd Statystyczny, Mały rocznik statystyczny Polski - rok 2007, Warszawa, lipiec 2007.102 Projekt ESPON 1.2.3 – Identyfikacja przestrzennych aspektów społeczeństwa informacyjnego, Raport końcowy, maj

2006, http://www.espon.eu/mmp/online/website/content/projects/259/654/file_1222/2.ir_1.2.3-full.pdf

NiSKi pKb Na podKaRpaciu zNajduje

potwieRdzeNie w NiSKim poziomie e - Rozwoju

2.1 Ekonomiczne aspekty e - Rozwoju Podkarpacia

57

Wskaźniki rozwoju gospodarczego i konkurencyjności Spójność społeczna

PKB na głowę mieszkańca

w 2004 r.

Wydajność pracy

w 2004 r.

Wskaźnik zatrudnienia

w 2004 r.

Nierówność w redystrybucji

dochoduw 2004 r.

Wskaźnik zagrożenia ubóstwemw 2003 r.

0, 77 0,73 0,85 0,26 0,80103

103Tabela 14. Stopień korelacji między wskaźnikami społeczno-gospodarczymi a wskaźnikiem PKB/

mieszkańca na poziomie NUTS 2Źródło: Projekt ESPON 1.2.3 (2006)

Lokalizację województwa podkarpackiego wśród regionów UE o ni-skim PKB, a zarazem niskim poziomie rozwoju społeczeństwa infor-macyjnego ukazuje rysunek 7.

Rysunek 7. Korelacja między rozwojem społeczeństwa informacyjnego a poziomem PKB wytwa-rzanego w regionach

Źródło: Raport końcowy projektu ESPON 1.2.3 (2006)

Opracowany w ramach wspomnianego projektu ESPON 1.2.3 indeks rozwoju społeczeństwa informacyjnego na poziomie jednostek NUTS 2 lokuje województwo podkarpackie w grupie regionów o bardzo ni-skich wartościach wskaźnika (rysunek 8).

103 Im wyższy wskaźnik, tym niższy poziom zagrożenia ubóstwem.

niski poziom SI - niski PKBwysoki poziom SI - niski PKBniski poziom SI - średni PKBwysoki poziom SI - średni PKBniski poziom SI - wysoki PKBwysoki poziom SI - wysoki PKB

58

Rysunek 8. Indeks rozwoju społeczeństwa informacyjnego RSPON 1.2.3 (2006)Źródło: Raport końcowy projektu ESPON 1.2.3 (2006)

Wskaźnik ten ma charakter syntetyczny (złożony) i obrazuje:poziom zdolności • regionów do e - Rozwoju (zasoby, umiejętności, zastosowanie ICT)poziom wzrostu • społeczeństwa informacyjnego (w gospodar-stwach domowych, firmach)poziom oddziaływania • społeczeństwa informacyjnego na gospo-darkę (innowacje, miejsca pracy).

Poza Podkarpaciem do regionów o bardzo niskim poziomie rozwoju społeczeństwa informacyjnego zaliczono ponadto województwa: lubel-skie, małopolskie, opolskie, lubuskie, zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie, łódzkie, warmińsko-mazurskie, podlaskie i świętokrzyskie. Do kolejnej kategorii regionów o niskim poziomie rozwoju należą: ślą-skie, dolnośląskie, wielkopolskie, mazowieckie oraz pomorskie. Żadne z polskich województw nie osiągnęło wyższej niż niski wartości indek-su ESPON 1.2.3.

Inwestycje w ICT bardziej niż w inne branże dynamizują wzrost PKB na mieszkańca w regionie – zależność tę należy spożytkować dla stymulowania wzrostu gospodarczego Podkarpacia w latach 2007-2013.

Przekonanie o silnym wpływie inwestycji w rozwiązania technologii te-leinformatycznych na wzrost gospodarczy i zatrudnienie legło u pod-staw decyzji o rewizji Strategii Lizbońskiej w 2005 roku i nowej strate-gicznej inicjatywie Unii Europejskiej i2010 – Europejskie społeczeń-stwo informacyjne dla wzrostu i zatrudnienia104.

104 Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów, i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia, Bruksela, 1 czerwca 2005, COM (2005) 229 końcowy.

iNweStycje w ict SilNie wpływają Na wzRoSt

pRoduKtywNości i pKb w RegioNach

bardzo niskiniskiumiarkowanie niskiumiarkowanie wysokiwysokibardzo wysoki

59

Zdaniem Komisji Europejskiej inwestycje te odpowiadają za jed-ną czwartą wzrostu PKB i 40% wzrostu produktywności w Unii Europejskiej. Ponadto Komisja zwróciła uwagę na fakt, iż różnice wy-ników gospodarczych pomiędzy krajami uprzemysłowionymi można w dużej mierze wytłumaczyć wysokością inwestycji w technologie in-formacyjne i komunikacyjne, poziomem badań nad nimi i zakresem ich stosowania oraz stopniem konkurencyjności sektorów gospodarki związanych ze społeczeństwem informacyjnymi i mediami. W drugim raporcie z realizacji Strategii Lizbońskiej opublikowanym w kwietniu 2007 roku podkreślono, iż 50% wzrostu gospodarczego 25 krajów Unii Europejskiej przypada na sektor ICT105.

Inwestycje w rozwiązania technologii komunikacji i informacji mają nieproporcjonalnie duży wpływ – w porównaniu z innymi współcze-snymi wysokimi technologiami – na wzrost produktywności innych sektorów gospodarki porównywalny z impulsem, jaki wywołało dla gospodarki upowszechnienie napędu parowego i elektryczności106.

Poprawa produktywności w krajach Unii Europejskiej jest zatem moż-liwa nie tyle dzięki zwiększeniu produkcji sektora ICT, lecz głównie dzięki bardziej skutecznemu użyciu ICT w innych branżach, także tra-dycyjnych107, a szczególnie w usługach108. Dowodzą tego wyniki ba-dań nad wzrostem PKB w grupie krajów Europy Środkowo-Wschodniej przedstawione na rysunku 9109.

Rysunek 9. Udział w PKB sektora produkującego ICT, użytkującego ICT i nieużytkującego ICT w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, UE15 i USA w roku 2002

Źródło: B. van Ark, M. Piątkowski (2004)

Dodatkowym czynnikiem wzrostu produktywności pracy jest dostęp do usług i treści Internetu – technologii ogólnego zastosowania XX wieku110 – która poprzez sieci teleinformatyczne oraz bezprzewodowe

105 Por. http://www.europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/07/453&format=HTML&aged=0&lan-guage=EN&guiLanguage=en

106 Ministerstwo Handlu i Przemysłu (DTI), INDEPEN, i2010 – Responding to the challenge, Londyn 2005, s. 5.107 Tamże, s. 6. 108 M. Piątkowski, Rola ICT w rozwoju polskiej gospodarki i społeczeństwa informacyjnego, prezentacja w MNiI 26 kwiet-

nia 2005 r., Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Centrum Badawcze TIGER.109 M. Piątkowski, The Impact of ICT on Growth in Transition Economies, TIGER Working Paper Series, nr 59, Warszawa

2004. 110 Przez technologie ogólnego zastosowania (ang. general purpose technologies) rozumie się technologie, których

zastosowanie wywołało przełom w skali gospodarki światowej, takie jak wprowadzenie napędu parowego lub upo-

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

EU -15 USA Czechy Wegry Polska Słowacja

Sektor produkcji ICT Sektor użytkujcy ICT Sektor nieużytkujcy ICT

60

rozwiązania radiowe, a także satelitarne zapewnia wymianę i trans-fer wiedzy oraz bezpośrednią i szybką komunikację w całym cyklu biznesowym.

Według B. van Arka i M. Piątkowskiego w latach 1993-2001 branże korzystające z rozwiązań teleinformatycznych dla poprawy zarządza-nia i produkcji rozwijały się znacznie szybciej niż branże stroniące od inwestycji w ICT111. Stan ten prezentuje tabela 15.

UE-15 USA Czechy Węgry Polska Słowacja

1995-2001 1995-2001 1993-2001 1993-2001 1993-2001 1993-2001

Cała gospodarka 1,3 2,2 2,8 2,4 3,3 2,5

Branże produ-kujące ICT 7,2 9,6 13,0 7,8 5,8 8,5

Przemysł 11,9 23,0 15,4 7,5 8,1 7,1

Usługi 5,5 1,8 12,9 8,6 4,6 9,2

Branże użytku-jące ICT 1,6 4,6 4,4 1,0 4,8 1,8

Przemysł 1,6 0,1 9,2 7,1 12,0 7,1

Usługi 1,5 5,4 2,3 -0,6 2,3 -1,1

Branże nieużyt-kujące ICT 0,6 -0,2 1,3 2,3 2,4 2,4

Przemysł 1,3 0,2 5,3 2,6 4,6 3,4

Usługi 0,2 -0,2 -1,5 2,1 1,9 4,1

Inne 1,9 0,7 2,3 2,6 1,3 -1,8

Tabela 15. Wzrost wydajności przemysłu i usług w latach 1993-2001Źródło: B. van Ark, M. Piątkowski (2004)

W latach 2007-2013 motorem wzrostu gospodarczego Podkarpacia może stać się nie tyle rozwój firm sek-tora ICT, ile wykorzystanie w skali masowej rozwiązań teleinformatycznych w działaniach firm branż usłu-gowych i pozarolniczych rozwijanych na wsi (np. turystyki) oraz procesach produkcyjnych podsystemu gospodarki żywnościowej112 (nowoczesne rolnictwo, branże środków produkcji dla rolnictwa i przemysłu spożywczego, usługi dla sektora żywnościowego, obrót produktami rolnymi).

Inwestycje w rozwiązania ICT są głównym czynnikiem wzrostu pro-duktywności, jednakże natura tego procesu jest złożona. Raport Economist Intelligence Unit (EIU) z kwietnia 2004 roku po raz pierw-szy zaprezentował wyniki szczegółowych badań w tym zakresie, kon-kludując, iż:

wzrost produktywności następuje wówczas, gdy zostanie przekro-•czony minimalny próg rozwoju technologii ICT w organiza-cji (państwie, regionie). Penetracja rozwiązań ICT oraz poziom ko-

wszechnienie elektryczności. 111 B. van Ark, M. Piątkowski, Productivity, Innovation and ICT in Old and New Europe, Research Memorandum GD-69,

Groningen Growth and Development Centre, marzec 2004.112 Podkarpacka wieś i rolnictwo są jednym z ośmiu strategicznych obszarów interwencji władz województwa w najbliż-

szych latach. Zgodnie z obowiązującą Strategią Rozwoju Województwa Podkarpackiego będą one podejmować dzia-łania na rzecz ukształtowania podsystemu gospodarki żywnościowej, a także pozarolniczych funkcji gospodarczych.

uwaRuNKowaNia wzRoStu

pRoduKtywNości dzięKi ict

61

rzystania z teleinformatyki muszą osiągnąć masę krytyczną zanim uruchomiony zostanie proces silnej stymulacji zwiększania produk-tywności dzięki ICTwystępuje • znaczne przesunięcie czasowe (opóźnienie w czasie) pomiędzy okresem inwestycji a zwrotu z nich, równoważne z cza-sem, który organizacja musi poświęcić na zasymilowanie i przy-stosowanie się do wykorzystania nowych technologii. W okresie tym wdrożenie rozwiązań ICT może nawet zmniejszyć wzrost pro-duktywności. Oznacza to, iż zarówno dla sektora publicznego, jak i prywatnego zastosowanie ICT nie jest panaceum na problemy rozwojoweedukacja i środowisko biznesowe • są kluczowymi dla wdroże-nia i uruchomienia działania rozwiązań ICT. Implementacja tych ostatnich na poziomie technicznym jest dalece niewystarczająca. Uczynienie ICT w pełni funkcjonalnymi i użytecznymi jest możli-we tylko w przypadku podniesienia poziomu wiedzy i umiejętno-ści, orientowania się na innowacyjne rozwiązania i wyniki badań. Regiony, które silnie rozwijają infrastrukturę ICT, a jednocze-śnie stawiają na edukację dla społeczeństwa informacyjnego za-liczają się do najbardziej konkurencyjnych i szybciej rozwijają się gospodarczo113.

Inwestując w projekty teleinformatyczne na Podkarpaciu trzeba liczyć się z faktem, iż wobec bardzo ni-skiego poziomu rozwoju gospodarczego efekty tego procesu związane ze wzrostem produktywności i PKB wystąpią raczej w latach 2012-2015 niż wcześniej, i to tylko wtedy, gdy dzięki powszechnym proce-som podnoszenia wiedzy i umiejętności osiągnięta zostanie masa krytyczna aktywnych użytkowników systemów ICT.

113 IDAbc Government Observatory, Background Research Paper, The impact of e-Government on competitiveness, growth and jobs, Bruksela 2005.

62

63

2.264

Powierzchnia województwa podkarpackiego wynosi 17 846 km2, czyli 5,7% całkowitej powierzchni Polski i należy do grupy regionów o naj-niższych wskaźnikach rozwojowych, tworzących razem tzw. Ścianę Wschodnią kraju.

Region cechuje duże zróżnicowanie warunków fizjogeograficznych charakteryzujących dwa główne regiony przyrodnicze: Północne Podkarpacie i Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (na terenie woje-wództwa wyróżnia się jeszcze niewielki skrawek tzw. Wschodniego Podkarpacia)114. Na rozwój społeczny i gospodarczy województwa bezpośrednio wpływa ukształtowanie terenu – znaczną część regionu obejmują bowiem obszary podgórskie i górskie – oraz wysoki stopień zalesienia (35,9% powierzchni).

Bezpośrednim rezultatem historycznie uwarunkowanej sieci osadni-czej jest najniższy w Polsce w regionie podkarpackim odsetek lud-ności zamieszkującej obszary miejskie – 40,5%115, przy relatywnie wysokiej liczbie mieszkańców – 2 097,6 tys.116. Jednakże średnia gę-stość zaludnienia – 118 mieszkańców/km2 – jest zbliżona do krajowej (122 mieszkańców/km2), co odróżnia Podkarpacie od innych regionów wschodniej Polski. W szczególnie górzystym i zalesionym (68,8% po-wierzchni) powiecie bieszczadzkim gęstość zaludnienia osiąga najniż-sze wartości w regionie 26 mieszkańców/km2.

Aż 45,2% ogólnej powierzchni województwa zajmują grunty orne117. Rolnictwo regionu charakteryzuje się występowaniem grupy skumu-lowanych negatywnych cech rozwojowych związanych ze strukturą zasobów ziemi, rozdrobnieniem własności i niską produktywnością.

Wieś podkarpacką cechuje znaczne przeludnienie. W gospodarstwach rolnych zamieszkuje bowiem 64,5% ogółu ludności wiejskiej118. Średnie zatrudnienie w rolnictwie wynosi ponad 47% (wobec 27% w kraju). Dominują małe gospodarstwa rolne o średniej powierzchni

114 J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa 2002.115 Główny Urząd Statystyczny, Mały rocznik statystyczny Polski - rok 2007, Warszawa, lipiec 2007.116 Tamże. 117 A. Kotala, E. Kopera, Próba oceny wykorzystania środków przedakcesyjnych w rozwoju rolnictwa i obszarów wiej-

skich Podkarpacia, w: M. Wójcie - Augustyniak (red.), Absorpcja unijnych środków finansowych wspierających rozwój obszarów wiejskich, Siedlce 2004, s. 38-47.

118 Tamże, s. 2.

SilNe zRóżNicowaNie fizjogeogRaficzNe

RegioNu

domiNacja ludNości wiejSKiej

2.2 Przestrzenne uwarunkowania rozwoju społeczno-gopodarczego Podkarpacia

65

3,5 ha (średnia w kraju – 7,0 ha), które uniemożliwiają utrzymanie się rolników tylko z pracy na swoim gospodarstwie rolnym oraz efektyw-ne gospodarowanie119. Największa grupa gospodarstw rolnych (38%) nie przekracza 2 ha powierzchni, a powyżej 15 ha ma zaledwie 1% gospodarstw. Sytuację tę pogarsza dodatkowo bardzo niska mobil-ność mieszkańców województwa.

Mieszkańcy województwa podkarpackiego w skali kraju są jednymi z mniej mobilnych120. Ludność mobilna stanowiła 31,5%, czyli nieco ponad 3 osoby na 10 zamieszkały na stałe w innym miejscu Polski lub wyjechały z domu rodzinnego na okres dłuższy niż 1 rok. W kraju od-setek ludności mobilnej wyniósł 39,2%. Pośród osób wyjeżdżających w ostatnich dwóch latach większość stanowiły osoby młode i uzdol-nione, czego rezultatem jest negatywny w skutkach dla gospodarki regionu odpływ znaczącego potencjału ludzkiego do ośrodków me-tropolitalnych121 oraz zagranicę.

Wysoka liczba mieszkańców wsi w połączeniu ze szczególnie wysokim bezrobociem (62,6% ogółu bezrobotnych w regionie)122, niską mobil-nością, rozdrobnioną strukturą na ogół małych gospodarstw rolnych oraz dużą liczbą osób w nich pracujących są pierwszorzędnymi pro-blemami gospodarki rolnej Podkarpacia. Kwestią kluczową jest także wysoki odsetek gospodarstw prowadzonych przez emerytów i renci-stów, a także generalnie niski poziom wykształcenia rolników123.

Zróżnicowanie fizjogeograficzne, gęstości zaludnienia oraz potencjał infrastruktury publicznej w po-wiatach Podkarpacia sprawia, iż koniecznym staje się zastosowanie różnorodnych modeli organizacyj-nych oraz rozwiązań technologicznych dla zapewnienia mieszkańcom szerokopasmowego dostępu do Internetu.

Większość terytorium województwa podkarpackiego spełnia kryteria definicji tzw. regionu oddalonego124 opracowanej w ramach europej-skiego projektu RUR@L WINS, którego celem było stworzenie mapy drogowej rozwoju wiejskich regionów Unii Europejskiej bazującego na wykorzystaniu rozwiązań teleinformatycznych125.

Obszary te cechuje niska gęstość zaludnienia, często bardzo niskie dochody per capita, średni wysoki wiek mieszkańców oraz przewaga aktywności rolniczej126, a także silna przewaga sektora pierwszorzę-dowego127 w gospodarce, ograniczony dostęp jego mieszkańców do

119 Sejmik Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, Rzeszów, 20 października 2006, część I: Diagnoza prospektywna, s. 9-10.

120 Tamże, s. 47. 121 G. Gorzelak, Strategiczne kierunki rozwoju Polski Wschodniej – ekspertyza dla potrzeb opracowania Strategii rozwo-

ju społeczno - gospodarczego Polski Wschodniej do 2020 r., Warszawa 2006.122 W raporcie Urzędu Statystyczny w Rzeszowie, Informacja o stanie i strukturze bezrobocia w województwie podkar-

packim w kwietniu 2007 r. stwierdzono, iż w końcu kwietnia 2007 r. 83 791 bezrobotnych (w marcu 89 133 osób) zamieszkiwało tereny wiejskie. Stanowili oni 62,6% ogółu bezrobotnych.

123 J. Bański, Rolnicze obszary problemowe w polsko-ukraińskiej strefie przygranicznej, w: B. Górz (red.), Szanse rozwo-ju rolnictwa i obszarów wiejskich ze szczególnym uwzględnieniem pogranicza polsko-ukraińskiego, Zakład Geografii Ekonomicznej Uniwersytetu M. Skłodowskiej-Curie, Komisja Geografii Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PTG, Lublin 2000, s. 17-25.

124 Przeciwieństwem „regionu oddalonego” jest „region zintegrowany”, który cechuje się wzrostem ludności, zatrud-nieniem głównie w branżach sektora drugo- i trzeciorzędnego, choć także w rolnictwie wielkoobszarowym. Regiony te na ogół znajdują się pod presją przemian w zakresie kulturowym, środowiskowym i społecznym oraz procesów zmierzających do urbanizacji.

125 http://www.ruralwins.org/ 126 Projekt RUR@L WINS, IST-2001-39107, Deliverable D5.3: Roadmap for ICT solutions for rural areas and maritime

regions, Limerick 2003. 127 Przez sektor pierwszorzędowy rozumie się przemysł rolniczy (rolnictwo, w tym wielkoobszarowe, produkcję żyw-

ności i materiału siewnego oraz sadzonek, produkcję chemikaliów i nawozów sztucznych, maszyn rolniczych oraz sprzedaż hurtową produktów i przetworów rolnych), leśnictwo, rybołówstwo oraz wydobycie surowców. Przez sektor

podKaRpacie jaKo „RegioN oddaloNy”

w euRopejSKiej typologii RuR@l wiNS

66

usług i transportu publicznego wynikający np. ze zróżnicowanej rzeź-by gór lub pogórza.

Zdaniem autorów mapy drogowej128 e - Rozwoju wiejskich „regionów oddalonych” Unii Europejskiej naj-lepszą metodą zagwarantowania szerokopasmowego dostępu do Internetu jest wykorzystanie łączy sa-telitarnych/radiowych129 do połączenia szkieletem punktów dostępowych, a następnie wykorzystanie technologii WLAN dla zapewnienia łączy dla odbiorców indywidualnych. Kluczowe jest wsparcie finan-sowego tych inwestycji ze środków publicznych. Budowa infrastruktury ICT (informatyzacja) na tych obszarach – ze względu na wysokie nakłady – winna być zatem częścią szerszej regionalnej strategii rozwoju130.

Wizję rozwoju ICT w obszarach wiejskich Unii Europejskiej zaprezen-towaną przez ekspertów projektu RUR@L WINS ukazuje tabela 16.

Oś Obszary miejskie Obszary zintegrowane

Obszary pośrednie

Obszary oddalone

WIZJA - POLITYKA

20 Mb/s na łączach • stałych

5 Mb/s na łączach • mobilnych – osią-galne technicznie i dostępne cenowo

Analogicznie Analogicznie Analogicznie

POZIOM ŚWIADOMOŚCI Średni Średni Niski Bardzo niski

TECHNOLOGIE INFRASTRUKTURA

W dużym stopniu osiągalny

W dużym stop-niu osiągalny

Osiągalny w niektórych

częściach regionu

Bardzo ogra-niczona

dostępność

USŁUGI APLIKACJE

Większość głów-nych usług dostępne

Większość głównych usług

dostępne

Dostępność tylko w niektó-rych częściach

regionu

Bardzo niski po-ziom korzystania

Tabela 16. Wizja rozwoju ICT w obszarach wiejskich Unii EuropejskiejŹródło: RUR@L WINS (2003)

Eksperci RUR@L WINS analizując doświadczenia kilkudziesięciu regionów UE stwierdzili, iż najbardziej uzasadnionymi ekonomicznie oraz stymulującymi rozwój inwestycjami w ICT są platformy i aplikacje: wspierające upowszechnianie telepracy, podnoszące jakość usług zdrowotnych, poprawiające jakość za-rządzania placówkami służby zdrowia (e - Zdrowie), upowszechniające dostęp do edukacji (e - Learning) i multimedialnych zasobów wiedzy oraz branży turystycznej (rezerwacje, promocja, zdalna obsługa).

Zwraca uwagę możliwość wykorzystania rozwiązań ICT do zachowania dziedzictwa kulturowego dzięki możliwości prezentacji multimedial-nych treści w serwisach regionalnych i lokalnych, a także utrwalenia swoistości językowych oraz gwarowych w audycjach radiowych i tele-wizyjnych dostępnych w sieci.

Słaba przedsiębiorczość, niski stopień telefonizacji, niewielkie dochody per capita przy niskich płacach brutto oraz słabej aktywności budow-lanej powodują, iż ponad dwie trzecie powiatów Podkarpacia wykazuje

drugorzędowy – wytwarzanie i konstruowanie gotowych produktów przemysłowych (np. samolotów, samochodów, chemikaliów, ubrań, wyrobów elektrycznych, telekomunikacyjnych, etc). Sektor trzeciorzędowy to sektor usług.

128 Projekt RUR@L WINS, IST-2001-39107, Deliverable D5.3: Roadmap for ICT solutions for rural areas ands maritime regions, Limerick 2003, s. 31.

129 Autorzy raportu projektu RUR@L WINS nie wykluczają inwestycji w światłowody, lecz uważają je za działania o sto-sunkowo wysokim ryzyku biznesowym oraz lokalnym – tam, gdzie studia wykonalności uzasadnią racjonalność po-dejmowania takich przedsięwzięć ze względu na agregację niezbędnego popytu.

130 Korzystając z dobrych praktyk i wartościowych doświadczeń regionów UE oraz uruchamiając niewykorzystany po-tencjał regionu, władze publiczne winny zakorzenić informatyzację w szerszym programie wielosektorowego rozwoju województwa.

NiSKi poziom życia mieSzKańców podKaRpacia

67

niższą od przeciętnej krajowej wartość tzw. indeksu życia131. Ponadto, chociaż na jego terenie zamieszkuje 5,5% populacji Polski, udział wo-jewództwa w krajowym PKB wynosi tylko 3,9%, co wskazuje na wyso-ki poziom niedoboru potencjału gospodarczego132.

Największą dynamiką wzrostu poziomu życia w województwie cecho-wały się w ostatnich latach powiaty mielecki i stalowowolski, a także przemyski i jarosławski, najniższą – generalnie powiaty z dużą liczbą gmin wiejskich. Szybciej rozwijały się też gminy podmiejskie w oko-licach Rzeszowa, Stalowej Woli, Krosna i Przemyśla, co jest związane z dostępnością komunikacyjną, a także usług i urządzeń infrastruk-tury społecznej133, w tym szkolnictwa ponadpodstawowego134. Wzrost poziomu życia gmin Podkarpacia w latach 1990-2000 był silnie po-wiązany z dostępnością komunikacyjną – położeniem w pobliżu drogi międzynarodowej E-40 oraz linii kolejowej Kraków - Przemyśl.

Najniższe przeciętne wskaźniki rozwoju zanotowano w: byłym wo-jewództwie przemyskim bez gmin Horyniec i Cieszanów, pasie gmin północno-zachodnich od okolic Niska do Jasła oraz grupie gmin w oko-licach Sieniawy oraz gminach bieszczadzkich.

Poziom życia w gminach województwa podkarpackiego w 2000 roku prezentuje rysunek 10.

Rysunek 10. Poziom życia mieszkańców Podkarpacia w 2000 rokuŹródło: A. Sobala - Gwosdz (2004)

Znaczącą część obszarów we wschodniej części województwa, ze wzglę-du na ich peryferyjność i niskotowarowe rolnictwo, cechuje zjawisko opisane przez G. Gorzelaka jako negatywna kontynuacja135. Jego prze-jawem jest m.in. brak zdolności do zgromadzenia kapitału inwestycyj-nego na podejmowanie własnej działalności gospodarczej oraz likwida-cja lub znaczące ograniczenia usług transportu publicznego136.

131 A. Sobala - Gwosdz, Zmiany poziomu życia w gminach wiejskich województwa podkarpackiego w okresie transfor-macji, w: M. Paszkowski (red.), Efectiveness geografical space quality of life, Prace geograficzne IGiGP, 114/2004.

132 Sejmik Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, Rzeszów, 20 października 2006, część I: Diagnoza prospektywna, s. 14.

133 Tamże, s. 8.134 R. Guzik, Access to education and the knowledge based economy in Poland: the regional perspective, Annual Anglo-

Polish Colloquium “The knowledge based economy in Central and East European Countries: Exploring the new policy and research agenda”, Londyn, 28 - 29 kwietnia 2003.

135 G. Gorzelak, Dynamics and factors of local success in Poland, CASE, Warszawa 1999. 136 A. Sobala - Gwosdz, Zmiany poziomu życia w gminach wiejskich województwa podkarpackiego w okresie transformacji,

w: M. Paszkowski (red.), Efectiveness geografical space quality of life, Prace geograficzne IGiGP, 114/2004, s. 9.

68

Zdaniem Agnieszki Sobali - Gwosdz137 w województwie podkarpackim w latach 1990-2000 różnice poziomu życia między gminami miejski-mi i wiejskimi nieznacznie się zmniejszyły, wzrastają jednak różnice przestrzenne pomiędzy gminami podmiejskimi a peryferyjnymi.

Na Podkarpaciu w sposób widoczny manifestuje się obecność stanowiącej znaczący odsetek mieszkań-ców wsi grupy społecznej kojarzonej z bezrobociem lub utrzymywaniem rodziny z prowadzenia mało-obszarowych gospodarstw rolnych, niskimi przychodami i dochodami na głowę, niskim poziomem wy-kształcenia i umiejętności cywilizacyjnych, utrudnionym dostępem do infrastruktury publicznej oraz małą mobilnością. Grupa ta objęta wykluczeniem informacyjnym winna być adresatem specyficznych działań na rzecz podnoszenia kompetencji cywilizacyjnych oraz udostępnienia publicznej lub/i nisko-kosztowej infrastruktury dostępu do treści i usług Internetu.

Z końcem maja 2007 roku stopa bezrobocia zarejestrowanego w wo-jewództwie podkarpackim wynosiła 14,6%, co lokowało region na 11 miejscu w kraju między dolnośląskim (14,1%) a świętokrzyskim (15.9%). Oznacza to grupę blisko 139 tysięcy bezrobotnych, spośród których 56,8% stanowią kobiety.

Najniższa stopa bezrobocia została zarejestrowana w miastach (po-wiatach grodzkich): Krośnie (6,5%) i Rzeszowie (8,1%) oraz powiatach ziemskich: mieleckim (11,6%) i stalowowolskim (12,4%). Najwyższa – w powiatach ziemskich: bieszczadzkim (24,9%), brzozowskim (24,8%) i leskim (24,3%). Ponad dwudziestoprocentowe bezrobocie cechowa-ło także powiat strzyżowski (23,5%), przemyski (20,9%), niżański (20,5%) oraz lubaczowski (20,3%). Przestrzenny rozkład poziomu bezrobocia w regionie obrazuje rysunek 11.

Rysunek 11. Stopa bezrobocia zarejestrowanego w powiatach regionu podkarpackiego w maju 2007 r.

Źródło: Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Informacja o stanie i strukturze bezrobocia w IV 2007 r.

137 Tamże.

RozKład geogRaficzNy i chaRaKteR bezRobocia

69

W regionie zarysowuje się zatem widoczna dychotomia między obszarami:

relatywnie niskiej stopy bezrobocia • – o dużej dynamice roz-woju przemysłu i wzrostu gospodarczego: powiaty stalowowolski, mielecki i tarnobrzeski oraz miasto Rzeszów i Krosno wysokiej stopy bezrobocia• – o słabej dynamice rozwoju opartego głównie na rolnictwie i turystyce: powiaty południowo-wschodniej części regionu.

Podział ten stale się pogłębia ze względu na niską produktywność do-minującej w obszarze południowo-wschodnim branży turystycznej oraz rolnictwa138, które przyczyniają się dodatkowo do powiększania bezrobocia. Zjawiskiem uznawanym za oczywiste, jednakże słabo do-tąd zbadanym jest ukryte bezrobocie agrarne: z rolnictwa utrzymu-je się nadmierna – w porównaniu z wytworzonym produktem – liczba osób (…) Teoretycznie wszyscy rolnicy są osobami pracującymi, ale w praktyce większość z nich pozostaje bezrobotna139, poza ewidencją statystyczną.

Bezrobocie ukryte na Podkarpaciu szacowano w lutym 2006 roku na poziomie 140 tys. osób, co stanowiło wówczas odpowiednik ok. 80% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych. Słabej mobilności tej grupy społecznej towarzyszy zaniechanie poszukiwania pracy ze względu na niskie kompetencje i poziom wykształcenia.

Wyniki Spisu Rolnego w roku 2002 wykazały, iż 40,2% ludności Podkarpacia związanej z gospodarstwami rolnymi posiadało wykształ-cenie podstawowe, zaś 27,6% – zasadnicze zawodowe (16% – średnie zawodowe). Z rolnictwem związane było zalewie 4% mieszkańców re-gionu posiadających wykształcenie wyższe. Należy jednak zastrzec, iż w ostatnich pięciu latach nastąpiło na Podkarpaciu znaczne upowszech-nienie szkolnictwa wyższego, które dotyczyło także mieszkańców wsi.

W latach 2000-2006 ukształtowało się wysoce niekorzystne zjawisko niedopasowania rynku pracy do potrzeb pracodawców w regionie140. Wart podkreślenia jest fakt, iż pośród zawodów deficytowych141 znaj-duje się znacząca grupa zawodów wymagających zróżnicowanych umiejętności obsługi sprzętu komputerowego i oprogramowania, w grupach takich jak:

Technicy i średni personel

telemarketer, kosztorysant budowlany, lektor, bibliotekarz, inspek-tor ochrony środowiska, pracownik zatrudniania i pośrednictwa pra-cy, urzędnik do spraw przyznawania zasiłków

Pracownicy biurowi pracownik biurowy, sekretarka, ankieter, korowacze i korektorzy, inkasent, kasjer bankowy, operator wprowadzania danych

Wśród dziesięciu najbardziej deficytowych zawodów w województwie podkarpackim w roku 2006 aż 7 charakteryzowało się wymogiem po-

138 Centrum Doradztwa Strategicznego, Struktura bezrobocia w województwie podkarpackim w przekroju kwalifikacyj-no-zawodowym i regionalnym, Kraków 2007, s. 11.

139 Województwo Podkarpackie, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, pro-jekt z dnia 13 lipca 2007, Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej, s. 10.

140 Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Zawody nadwyżkowe i deficytowe w województwie podkarpackim w latach 2000-2006 (poradnik dla instytucji rynku pracy), Rzeszów 2006, s. 7.

141 Do zawodów deficytowych zaliczyć należy zawody, w przypadku których stosunek średniej miesięcznej liczby zgło-szonych ofert pracy w danym zawodzie do średniej miesięcznej liczby zarejestrowanych bezrobotnych w danym zawodzie jest większy od 1.1.

70

siadania kwalifikacji związanych z umiejętnościami obsługi kompute-ra i oprogramowania informatycznego niezbędnymi do profesjonalnej aktywności142.

Odsetek bezrobotnych mieszkańców Podkarpacia poniżej 34 lat – 31,3% – był wówczas bardzo wysoki (drugie miejsce Podkarpacia w kraju po województwie lubelskim). W powiązaniu z wyższym niż średnia krajowa odsetkiem bezrobotnych w wieku do 25 lat (24,6%) oznacza to, iż kluczowymi czynnikami generującymi bezrobocie jest niski poziom kształcenia oraz wąski wachlarz możliwości, jaki podkar-packi rynek pracy ma do zaoferowania ludziom młodym.

W efekcie osoby te po zakończeniu edukacji zamiast trafiać do zakła-du pracy zasilają szeregi bezrobotnych143. Niski poziom kształcenia skutkuje często u ludzi relatywnie młodych i źle wykształconych wy-stępowaniem swoistej bariery społecznej i kulturowej objawiającej się niskim zainteresowaniem problematyką wykorzystania ICT w co-dziennej pracy, edukacji i życiu prywatnym. W dalszym życiu proble-mem staje się nie tyle dostęp do infrastruktury komputerowej czy Internetu, ile przełamanie ograniczeń kulturowych oraz tych zwią-zanych z deficytem umiejętności praktycznych. Czynnik ten w woje-wództwie podkarpackim odgrywać może większą rolę, gdyż region cechuje obniżanie się odsetka mieszkańców w wieku przedprodukcyj-nym, a wzrastanie – w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym144.

Zwiększanie się populacji w wieku produkcyjnym w powiązaniu z deficytem lub brakiem kompetencji i umiejętności związanych z pracą w otoczeniu rozwiązań ICT silnie stymuluje wykraczanie w obszar wy-kluczenia cyfrowego coraz liczniejszej grupy ludzi młodych, co stanowi negatywny czynnik o strategicz-nym znaczeniu dla rozwoju gospodarki regionu w perspektywie roku 2015.

Niektórzy autorzy145 uważają, iż analogicznie do obowiązku zapew-nienia powszechnego dostępu od usług telekomunikacyjnych wspólne działania władz publicznych i sektora prywatnego (a także organiza-cji pozarządowych) w regionach obejmować winny także określenie i upowszechnienie w formie dostosowanej do możliwości lokalnych społeczności oraz grup docelowych niezbędnych umiejętności oraz kompetencji cyfrowych146.

Przykłady krajów o najwyższym stopniu rozwoju społeczeństwa in-formacyjnego wskazują jednoznacznie, iż ich sukces związany był nie tylko z budową infrastruktury teleinformatycznej administracji, lecz istotną rolę odegrał transfer i popularyzacja wiedzy o aplikacjach ICT oraz motywowanie samorządów lokalnych do korzystania z nich.

Zdaniem autorów opracowania Zawody deficytowe i nadwyżkowe w województwie podkarpackim147 badania prowadzone w regionie po-twierdzają fakt, iż źródeł masowego bezrobocia młodych doszuki-wać się należy nie tylko w słabości gospodarczej województwa, ale również w braku sprawnie działającego systemu koordynacji między

142 Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Zawody nadwyżkowe i deficytowe w województwie podkarpackim w latach 2000-2006 (poradnik dla instytucji rynku pracy), Rzeszów 2006, s. 19-20.

143 Centrum Doradztwa Strategicznego, Struktura bezrobocia w województwie podkarpackim w przekroju kwalifikacyj-no-zawodowym i regionalnym, Kraków 2007, s. 11, 22.

144 Sejmik Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, Rzeszów, 20 października 2006, część I: Diagnoza prospektywna, s. 48.

145 Projekt ESPON 1.2.3 – Identyfikacja przestrzennych aspektów społeczeństwa informacyjnego, Raport końcowy, maj 2006.

146 ang. digital literacy. W niniejszym opracowaniu zamiennie stosuje się polski odpowiednik „umiejętności cywilizacyjne”.

147 P. Grygiel, A. Grzesik, G. Humenny, Zawody nadwyżkowe i deficytowe w województwie podkarpackim, Rzeszów 2006, s. 9.

71

systemem kształcenia a możliwościami zatrudnieniowymi rynku pra-cy. (…) Sytuacja taka powoduje także trudności w racjonalnym wy-borze dalszych ścieżek kształcenia przez młodzież, wpływa nega-tywnie na ofertę firm wyspecjalizowanych w prowadzeniu szkoleń dla bezrobotnych.

Bezrobocie rejestrowane i ukryte trwale akumuluje się w obszarach wiejskich Podkarpacia i jest silnie sko-relowane z utrudnioną dostępnością do edukacji na poziomie ponadpodstawowym, niskim poziomem kształcenia, słabo rozwiniętym transportem publicznym oraz niską podażą pracy pozarolniczej. Przełom w skali masowej spowodować może realizacja programu zasadniczego podniesienia poziomu kompe-tencji cywilizacyjnych mieszkańców wsi w wieku produkcyjnym w celu zwiększenia ich konkurencyjności na regionalnym rynku pracy oraz uzyskania kompetencji niezbędnych do podejmowania pracy na odle-głość (telepracy). Program ten należy zsynchronizować w czasie z budową regionalnej infrastruktury do-stępu do Internetu (sieć teleinformatyczna oraz telecentra).

72

73

2.374

Komputer z możliwościami korzystania z multimediów, szerokopasmo-wy dostęp do Internetu i cyfrowa telewizja stanowią dziś komponenty cywilizacyjnej infrastruktury – środowiska życia i pracy znaczących grup społecznych mieszkańców Podkarpacia. Z badań Diagnoza Społeczna 2007 przeprowadzonych wiosną 2007 roku wynika, iż korzystanie z no-wych technologii teleinformatycznych jest silnie uwarunkowane lokal-nymi czynnikami społecznymi i demograficznymi, w tym motywacją do korzystania148.

W połowie 2007 roku z komputerów stacjonarnych korzystało na Podkarpaciu aż 49,6% mieszkańców (8 miejsce w kraju), co oznacza, iż w ciągu dwóch lat ich liczba wzrosła o 13,9%. Lokuje to region na 6 miejscu w kraju pod względem dynamiki przyrostu po województwach: zachodniopomorskim (wzrost o 18,5%), pomorskim (18,2%), lubuskim (16,1%), kujawsko-pomorskim (15,5%) i podlaskim (14,3%).

Rysunek 12. Korzystanie z komputerów w województwach w roku 2007Źródło: Diagnoza Społeczna 2007

148 D. Batorski, Polacy i nowe technologie – wyniki badań Diagnoza społeczna w latach 2003-2007, prezentacja wygło-szona podczas XI Konferencji „Miasta w Internecie”, Zakopane, 28 czerwca 2007.

2.3 Społeczeństwo Podkarpacia jako użytkownik infrastruktury teleinformatycznej

75

Gospodarstwa domowe województwa podkarpackiego należą do przeciętnie skomputeryzowanych. Wszystkie wskaźniki badane w ra-mach Diagnozy Społecznej 2007 wykazują wartości poniżej średniej krajowej, jednakże nigdy nie osiągają wartości najniższych w kraju. Prezentuje je tabela 17.

Województwa

Procent gospodarstw domowych nieposiadających:

kom

pute

ra s

tacj

onarn

ego

pozy

cja

na

tle

posz

czególn

ych

woje

wództ

w

kom

pute

ra p

rzenośn

ego (

lapto

pa,

note

booka)

pozy

cja

na

tle

posz

czególn

ych

woje

wództ

w

dost

ępu d

o I

nte

rnetu

w d

om

u

pozy

cja

na

tle

posz

czególn

ych

woje

wództ

w

tele

fonu s

tacj

onarn

ego

pozy

cja

na

tle

posz

czególn

ych

woje

wództ

w

Dolnośląskie 53,54 5 95,58 4 69,9 2 17,95 4

kujawsko-pomorskie 65,33 14 97,12 8 82,85 14 28,62 16

Lubelskie 65,36 15 97,17 9 81,28 13 24,56 15

Lubuskie 57,92 10 98,27 14 75,19 9 19,75 9

Łódzkie 55,03 6 96,77 7 73,93 7 22,88 14

Małopolskie 49,17 3 95,73 5 70,99 5 16,36 3

Mazowieckie 55,97 8 94,34 1 74,42 8 22,62 13

Opolskie 55,13 7 97,41 11 75,36 10 19,52 8

Podkarpackie 56,03 9 97,83 13 77,46 11 20,89 10

Podlaskie 61,43 11 99,03 15 72,36 6 15,35 1

Pomorskie 52,47 4 94,84 3 70,91 4 15,61 2

Śląskie 48,71 1 97,63 12 68,17 1 18,28 5

świętokrzyskie 62,91 12 99,03 16 85,08 16 22,1 12

warmińsko-mazurskie 63,99 13 94,64 2 79,85 12 22 11

Wielkopolskie 48,96 2 96,76 6 70,58 3 18,81 6

zachodniopomorskie 70,42 16 97,23 10 84,51 15 19,42 7

Ogółem 55,99 96,54 74,5 20,28

2007 49,3 88,8 60,8 28,6

Tabela 17. Odsetek gospodarstw nieposiadających komputerów, laptopów, dostępu do Internetu oraz telefonu stacjonarnego w regionach (2007)

Źródło: Diagnoza Społeczna 2007

Polacy korzystają obecnie z komputerów głównie w domu – aż 83% (wzrost z 77,5% w 2005 r.) i w pracy – 38% (wzrost z 32% w 2005 r.). Liczba korzystających z Internetu w szkołach i uczelniach wyższych – co zaskakujące – zmalała w ciągu ostatnich dwóch lat z 24% do 17%.

76

Utrzymuje się wysoka tendencja wzrostu korzystania z Internetu w domu. Jednocześnie liczba osób ko-rzystających z kawiarenek Internetowych zmalała w stosunku do roku 2005 drastycznie – z 14% do 4%, co oznacza, iż ten sposób uzyskiwania dostępu do usług i treści zanika. Tendencję tę należy wziąć pod uwa-gę projektując inwestycje w publiczną infrastrukturę dostępu do Internetu na Podkarpaciu.

Należy także zwrócić uwagę, iż w skali kraju aż 16,3% posiadaczy komputerów domowych powyżej 16 roku życia – nie korzysta z nich w ogóle. 38,6% mieszkańców Podkarpacia to użytkownicy Internetu i poczty elektronicznej (średnia krajowa: 41,8%). Sytuuje to region na 11 miejscu wśród polskich województw, jednak różnice między nimi są nieznaczne: największa grupa Internautów mieszka w wo-jewództwie pomorskim (54%) i małopolskim (45,9%), zaś najniższe wartości wskaźnika dotyczą regionów słabo rozwiniętych struktu-ralnie: świętokrzyskiego (30,5%), warmińsko-mazurskiego (32,5%) i lubelskiego (34,1%). Odsetek użytkowników Internetu w regionach prezentuje rysunek 13.

Rysunek 13. Odsetek użytkowników Internetu w województwach w roku 2007Źródło: Diagnoza Społeczna 2007

Podsumowując: w latach 2005-2007 w Polsce wzrosły znacząco ilość komputerów oraz liczba korzystających z Internetu, czemu towa-rzyszyło równoczesne zmniejszenie się stopnia korzystania z tele-fonii stacjonarnej. Trzy czwarte (73%) gospodarstw domowych po-siadających komputer wykorzystywało go dla uzyskania dostępu do Internetu149. Z Internetu korzystał w 2007 roku co czwarty mieszka-niec wsi (25,8%)150. Zwraca uwagę fakt, że wartość tego wskaźnika jest o blisko połowę mniejsza niż w miastach powyżej 20 000 miesz-kańców. W miastach odsetki użytkowników sieci rosną wraz ze wzro-stem liczby ludności:

do 20 000 mieszkańców – 41,1% •20 - 100 000 mieszkańców – 49,6%•100 - 200 000 mieszkańców – 49,8%•200 - 500 000 mieszkańców – 54,9%•powyżej 500 000 mieszkańców – 62,8%.•

149 W roku 2003 gospodarstw takich było 50%, zaś w 2005 – 58%.150 W roku 2005 z Internetu korzystał co piąty mieszkaniec wsi – zanotowano zatem nieznaczny postęp.

77

Aż dwie trzecie pracowników sektora publicznego w Polsce151, a tak-że ponad połowa sektora prywatnego (51,5%) korzysta z Internetu. Bardziej aktywni od nich są przedsiębiorcy prywatni (69,1%). Grupą najbardziej aktywnych Internautów są uczniowie i studenci, jednak wartość wskaźnika wzrosła od 2005 r. nieznacznie z 84% do 85,2%. Zaskakująco wysoki jest odsetek Internautów wśród bezrobotnych – aż 27,1%, zdecydowanie wyższy niż wśród emerytów (8,8%) i renci-stów (17,2%), choć wartość tych wskaźników także stopniowo rośnie.

Wśród polskich rolników odsetek Internautów jest bardzo niski i wynosił w roku 2007 tylko 13,2%. Niepokoić może bardzo nieznaczna dynamika wzrostu tego wskaźnika – w ciągu ostatnich dwóch lat przybyło zaledwie 2,2%.

Do grona Internautów zalicza się w Polsce 85,2% osób uczących się. Użytkowników Internetu silnie różnicuje jednak posiadane wykształ-cenie. Im wyższe, tym odsetek Internautów rośnie osiągając w gru-pach osób o wykształceniu:

podstawowym i niższym 3,8%•zasadniczym zawodowym/gimnazjum 19,8%•średnim 45,4%•policealnym i wyższym 76,8%.•

Dla rozwoju usług i treści Internetu w Polsce ważne znaczenie mają osobiste postawy wobec korzystania z sieci. Mimo liberalizacji cen i uruchomienia konkurencji między operatorami na zbyt duże koszty korzystania z Internetu jako przyczynę braku dostępu do sieci wska-zało w 2007 r. aż 54,7% gospodarstw (wobec 63,4% w roku 2005 – spadek jest zatem nieznaczny).

Wciąż na brak możliwości technicznych dostępu do Internetu skarży się 56,7% osób nieposiadających komputera i aż 27,2% posiadaczy sprzętu komputerowego. Internet nie jest nam potrzebny – odpo-wiedziało ostatnio 20,5% przedstawicieli gospodarstw posiadających komputer i wartość ta wzrosła od 2005 roku, kiedy zanotowano 16,9% takich odpowiedzi.

W latach 2005-2007 wśród Polaków posiadających i nieposiadających komputery utrwaliło się przeko-nanie, że Internet jest wartościowym źródłem informacji oraz że nie jest on źródłem niebezpieczeństwa bądź narażenia prywatności. Przeciwne poglądy miało i ma zaledwie 1,4 - 3,2% mieszkańców. Może to być zapowiedzią masowego odbiorcy usług on-line dostosowanych do indywidualnych potrzeb.

Różnice poziomów rozwoju Internetu w różnych regionach określić można również stosując tzw. indeks penetracji Internetu152. Wskaźnik ten uzyskujemy zestawiając odsetek użytkowników Internetu w da-nym regionie wobec ogólnej liczby Internautów (udział procentowy w liczbie użytkowników) z odsetkiem mieszkańców tego województwa wobec ogólnej liczby mieszkańców Polski (udział procentowy w liczbie ludności kraju). Wartości indeksu przedstawia rysunek 14.

151 Wartość tego wskaźnika wzrosła w ciągu ostatnich dwóch lat aż o 10%, do poziomu 66,4%. 152 DGJ Consult Waldemar Jastrzemski, Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego w Polsce wschodniej. Koncepcja

projektu w ramach JASPERS. Raport końcowy, Warszawa 2007.

78

Rysunek 14. Indeks Penetracji Internetu w województwach w roku 2007 Źródło: DGJ Consult Waldemar Jastrzemski (2007)

Wartość indeksu dla województwa podkarpackiego lokuje region na 13 miejscu w Polsce.

Wzrasta jakość rozwiązań zapewniających dostęp do Internetu. Łącza komutowane (wdzwaniane) posiadało zaledwie 5% gospodarstw do-mowych. Z usługi Neostrady Telekomunikacji Polskiej korzystało 44% Internautów, z innych operatorów (Netia, Dialog) korzysta 8%. Coraz bardziej popularne stają się usługi dostępowe świadczone przez ope-ratorów telewizji kablowych (26%). Wciąż jeszcze telefonia mobilna nie stanowi alternatywy dla rozwiązań stacjonarnych – z telefonu ko-mórkowego jako terminalu korzysta zaledwie 2%, zaś tylko 3% łączy swój przenośny komputer z siecią za pomocą telefonu komórkowego.

Upowszechnieniu dostępu do Internetu nie towarzyszy jednak zasad-niczy wzrost szybkości transmisji (przepływności)153, z jakiej korzysta-ją polscy Internauci. Z transmisji o przepływności 1Mb/s korzysta tylko 11,3% użytkowników Internetu, z transmisji 2 Mb/s – zaledwie 3,2%, zaś 6Mb/s – 0,9%. Na rynku dominują usługi o przepływności 512 kb/s (37,2% użytkowników), znacznie mniejsze grupy stanowią Internauci posiadający dostęp o przepływności 256kb/s – 15,1% oraz 128kb/s – 10,2% populacji.

Praca i rozrywka to dwa główne cele, dla których polscy Internauci decydują się korzystać z Internetu (odpowiednio 33,8% i 27,3% Internautów). Szukanie i czytanie informacji w Internecie to pierw-szorzędny cel co piątego Internauty (21,8%). Blisko 17% (16,6%) z nich wykorzystuje Internet w nauce.

Najbardziej popularne usługi i treści sieci prezentuje rysunek 15. Co zrozumiałe, niemal wszyscy polscy użytkownicy Internetu (91,5%) przeglądali już strony www, zaś 87,1% z nich korzystało już z pocz-

153 Przepływność (szybkość transmisji, szybkość przesyłu) – w telekomunikacji i informatyce częstość (mierzona w bi-tach na jednostkę czasu), z jaką informacja przepływa przez pewien (fizyczny lub metaforyczny) punkt.

Rodzaje łącz i SzybKość tRaNSmiSji

cel KoRzyStaNia z iNteRNetu

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

160,0

180,0

Polska W

schodnia

Mazo

wieckie

Śląskie

Święto

krzyskie

Opolskie

Lubuskie

Podlaskie

Podkarp

ackie

Kujaw

sko-pomorskie

Warm

ińsko

-mazu

rskie

Małopolskie

Łódzkie

Lubelskie

Zach

odniopomorskie

Dolnośląskie

Wielko

polskie

Pomorskie

79

ty elektronicznej. Przełomem stała się popularność komunikato-rów internetowych, z których na bieżąco korzysta niemal połowa Internautów (47%), zaś co najmniej raz w życiu korzystało już aż 73,6% z nich. Rośnie znaczenie telefonii internetowej – korzystała z niej już ponad połowa użytkowników sieci.

Rysunek 15. Usługi i treści Internetu, z których korzystają polscy Internauci (2007)Źródło: Diagnoza Społeczna 2007

Popularność projektów elektronicznej administracji w latach 2004-2006 realizowanych przez polskie samorządy regionalne i lokalne nakazuje zastanowić się nad zapotrzebowaniem na usługi publiczne świadczone drogą elektroniczną. Badanie Diagnoza Społeczna 2007 przynosi wiele odpowiedzi na te pytania (tabela 19).

Województwo

Odsetek osób uzyskujących informacje ze stron www instytucji publicznych (wśród osób korzystających z Internetu)

Nigdy Kiedyś, nie w tym tygodniu W ostatnim tygodniu

dolnośląskie 48,63 28,63 22,75

kujawsko-pomorskie 52,58 24,74 22,68

lubelskie 54,90 30,07 15,03

lubuskie 57,95 25,00 17,05

łódzkie 61,35 25,12 13,53

małopolskie 46,99 28,51 24,50

mazowieckie 54,83 26,63 18,54

opolskie 57,33 21,33 21,33

uSługi eleKtRoNiczNej admiNiStRacji

0% 10% 20% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

poczta elektroniczna (e-mail)

% użytkowników InternetuSposoby korzystania z Internetu

w ostatnich 7 dniach

komunikatory internetowe

czaty

grupy i fora dyskusyjne

telefonowanie przez internet (VoIP, Skype)

wideokonferencja

przeglądanie stron www

zbieranie materiałów potrzebnych do nauki lub pracy

kursy lub szkolenia przez Internet

szukanie pracy, wysyłanie ofert dotyczących zatrudnienia

kupowanie produktów przez Internet (poza aukcjami)

korzystanie z banku przez Internet

uczestniczenie w aukcjach internetowych

granie w gry sieciowe

ściąganie darmowego oprogramowania

ściąganie darmowej muzyki, filmów

tworzenie, modyfikowanie własnej strony www lub bloga

tworzenie i publikowanie własnej twórczości

uzyskiwanie informacji od instytucji publicznych

pobieranie lub wypełnianie formularzy urzędowych

słuchanie muzyki lub radia przez Internet

oglądanie telewizji przez Internet

rezerwacja biletów (np. lotniczych, do kina, do teatru)

czytanie gazet przez internet

korzystanie z komputera domowego w celach zawodowych

30%

64,3%

47%

12,2%

12,7%

20,9%

8,4%

6,3%

11,8%

14,1% 29,7%

28,6%

19,9%

63,9%

50,8% 25,5%

22,2%

21,0%

29,8%

40,8%

31,2%

22,8%

26,6%

wcześniej

26,0% 16,6%

14,7% 21,8%

15,7% 27,5%

16,5% 28,1%

18,8% 28,8%

6,7% 18,5%

6,5% 15,2%

21,3% 32,6%

11,8% 31,8%

26,7% 31,1%

10,3% 23,9%

8,2% 25,6%

26,8% 31,8%

22,1% 21,7%

80

podkarpackie 49,31 34,72 15,97

podlaskie 41,84 31,63 26,53

pomorskie 52,55 30,10 17,35

śląskie 48,27 31,19 20,54

świętokrzyskie 60,00 25,71 14,29

warmińsko-mazurskie 56,84 27,37 15,79

wielkopolskie 50,90 31,41 17,69

zachodniopomorskie 63,37 23,76 12,87

Ogółem 52,47 28,58 18,95

2007 46,1 32,6 21,3

Tabela 18. Odsetek osób uzyskujących informacje ze stron www instytucji publicznych (wśród osób korzystających z Internetu)Źródło: Diagnoza Społeczna 2007

Liczba Internautów, którzy nigdy nie pozyskali informacji z serwisów www instytucji publicznych waha się w polskich regionach od 2/3 po-pulacji w zachodnio-pomorskim (63,4%) do 41,84% w podlaskim.

Rodzaj sprawy/procedury administracyjnej

Nie po-trzebuję

Internetu do załatwienia tej sprawy

Potrzebuję tylko formu-larz – dalej

załatwię sprawę

tradycyjnie

Chcę zała-twić całą

sprawę urzę-dową przez

Internet

Deklaracje podatkowe 33,8 13,6 41,0

Usługi Urzędu Pracy dotyczące ofert pracy 21,4 14,0 28,7

Sprawy związane z zasiłkami i świadczeniami 25,1 10,7 25,2

Sprawy dotyczące dokumentów osobistych 29,9 15,0 39,0

Rejestracja pojazdu 24,9 11,2 39,9

Pozwolenie na budowę 17,2 7,2 22,1

Zgłaszanie spraw w policji, straży pożarnej, prokuraturze 28,1 9,4 34,3

Dostęp do bibliotek publicznych 24,7 14,0 45,5

Zamawiania i otrzymywania odpisów aktów i zaświadczeń 25,9 10,2 44,8

Zapisy do przedszkoli, szkół i szkół wyższych 21,9 10,5 34,0

Załatwianie spraw służbowych w związku z prowadzeniem biznesu 16,5 8,0 29,8

Zmiana adresu zameldowania 21,5 7,2 35,4

Usługi związane ze zdrowiem 23,4 17,6 48,8

Załatwianie spraw związanych z wiarą religijną 40,0 7,1 12,7

Inne sprawy urzędowe np. w sądach 26,7 15,7 38,4

Razem 25,4 11,4 34,6

Tabela 19. Odsetek Internautów deklarujących zapotrzebowanie na usługi publiczne świadczone drogą elektroniczną w roku 2007Źródło: Diagnoza Społeczna 2007

81

Przedstawiciele gospodarstw domowych nieposiadających dostępu do Internetu deklarowali na ogół bardzo słabe zainteresowanie pozyska-niem formularzy urzędowych drogą elektroniczną (kilka procent głosu-jących) oraz załatwianiem spraw w pełni on-line (kilkanaście procent).

Zainteresowanie polskich Internautów korzystaniem z usług admi-nistracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną jest niewiel-kie. Istotną dla planowania rozwoju systemów administracji lokalnej informacją jest, iż gotowość korzystania z formularzy uzyskanych z serwisów internetowych urzędów samorządowych wyraziło średnio zaledwie 11,4% Internautów, co wskazuje, iż ta forma ułatwień dla obywateli nie spotyka się z oczekiwanym odzewem z ich strony.

Jedna trzecia Internautów gotowa jest załatwiać swoje sprawy drogą elektroniczną, jednak tylko w przypadku, gdy możliwa będzie pełna transakcyjna realizacja usługi publicznej, tj. następująca z przekaza-niem dokumentów w formie elektronicznej w obie strony z ewentu-alną możliwością uregulowania zdalnie opłaty za usługę. Świadczenie usług transakcyjnych w Polsce przez samorządy lokalne napoty-ka jednak wciąż na zasadnicze przeszkody ze względów prawnych i organizacyjnych.

Aż 36% gospodarstw domowych w Polsce posiadających komputer i dostęp do Internetu deklaruje brak zainteresowania realizacją jakichkolwiek swoich spraw urzędowych on-line. W przypadku gospodarstw bez dostępu do Internetu i komputera wartość tego wskaźnika sięga 77%. Realizując projekty elektro-nicznej administracji na Podkarpaciu należy w sposób szczególny rozważyć zakres zapotrzebowania mieszkańców na te usługi, a także wziąć pod uwagę ograniczenia w dostępie do Internetu, umiejętności potencjalnych użytkowników oraz konieczność przeprowadzenia działań szkoleniowych i promocyjnych na szeroką skalę.

W roku 2005 firma ARC Rynek i Opinie zbadała zakres udogodnień i usług dostępnych przez Internet w polskich urzędach. Wyniki bada-nia prezentuje tabela 20.

Odsetek urzędów gmin Podkarpacia udostępniających mieszkańcom w Internecie dany typ usługi lub udogodnienia w roku 2005

Uzyskiwanie informacji

Odsyłanie wypeł-

nionych formularzy

Składanie ofert do-

tyczących zamówień

publicznych

Pobieranie formularzy

Załatwianie spraw w ca-łości drogą

elektroniczną

Żadne z wymienio-

nych

93,5% 3,7% 5,6% 55,6% 0% 6,5%

Tabela 20. Odsetek urzędów gmin Podkarpacia udostępniających mieszkańcom w Internecie udo-godnienia lub usługi on-line w roku 2005

Źródło: ARC Rynek i Opinie (2005)

Niemal wszystkie urzędy udostępniają mieszkańcom informacje o swojej działalności, ponad połowa zaś (55,6%) publikuje w serwi-sach internetowych formularze urzędowe. W stosunku do roku 2004 nie stwierdzono istotnych zmian w poziomie obsługi interesantów.

Rok wcześniej opublikowano wyniki badań firmy Capgemini, która na zlecenie Komisji Europejskiej oraz partnerów w krajach człon-kowskich Unii Europejskiej prowadzi badania monitorujące podaż 20 podstawowych usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną. Niestety po roku 2004 nie doszło do ich ponowienia w Polsce na po-ziomie regionalnym, co uniemożliwia przedstawienie bardziej aktual-nych wyników.

82

W roku 2004 Capgemini diagnozowało zerowy poziom zbiorczego wskaźnika rozwoju badanych e - usług na Podkarpaciu według meto-dyki pomiaru oceniającej stopień osiągnięcia poziomu transakcyjnego usług on-line. Najlepiej rozwiniętymi województwami były wówczas: pomorskie (13%) oraz kujawsko-pomorskie (7%). Średnia europej-ska w tym czasie wynosiła 47%.

Pomiar z zastosowaniem tradycyjnej metodyki (36%) sytuował Podkarpacie na siódmym miejscu wśród województw o średnim po-ziomie rozwoju e - usług publicznych w Polsce, jednakże bardzo ni-skim z punktu widzenia średniej wartości wskaźnika mierzonego w regionach Unii Europejskiej. W tym samym czasie średnia europej-ska wynosiła wówczas 67%, zaś w grupie wiodących państw UE war-tości wskaźnika przekroczyły 80%.

E - usługi dla osób prawnych (%)154

Obowiązko-we ubez-pieczenia społeczne

CIT VATDane staty-

styczne

Rejestracja działalności gospodar-

czej

Deklaracje celne

Zezwo-lenia

Średnia dla

regionu

Miejsce pośród

regionów

Województwo podkarpackie 75 50 50 66 25 25 25 45 10

Średnia krajowa 75 39 48 68 24 42 23 46

154Tabela 21. Usługi publiczne dla osób prawnych świadczone drogą elektroniczną

w województwie podkarpackim Źródło: Capgemini (2004)

Pod względem e - usług dla ludności województwo podkarpackie zaj-mowało 9 miejsce w Polsce ze średnim wskaźnikiem 30%.

E - usługi dla osób fizycznych (%)155

PITPośred-nictwo pracy

Świad-czenia społe-czne

Dokumen-ty tożsa-mości

Rejestra-cja

pojaz-dów

Pozwo-lenia na budo-wę

Zgłosze-nie na policję

Biblio-teki

publicz-ne

Akty

USC

Rejestra-cja na

uczelnie

Województwo podkarpackie 50 0 31 33 25 25 0 33 66 50

Średnia krajowa 48 31 25 31 30 27 27 33 39 51

155Tabela 22. Usługi publiczne dla osób fizycznych świadczone drogą elektroniczną

w województwie podkarpackimŹródło: Capgemini (2004)

Rozwój telefonii stacjonarnej w regionie należy do najsłabszych w kraju. Na 1000 mieszkańców Podkarpacia przypada tylko 248 te-lefonicznych łączy głównych (średnio w Polsce – 296), co prezentuje tabela 23.

154 Capgemini Polska, Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Rozwój e-Government w Polsce – trzecia edycja badań, Warszawa 2004.

155 Politechnika Łódzka, Centrum Komputerowe, Raport projektu LORIS. Zadanie 8. Analiza potencjału regionalnego z punktu widzenia wykorzystania technologii telekomunikacyjnych i teleinformatycznych, Łódź 2004.

teleKomuNiKacja w RegioNie 83

Województwo

Telefoniczne łącza główne

na 1000 mieszkańców

Pozycja w Polsce

dolnośląskie 331 2

kujawsko-pomorskie 269 13

lubelskie 270 11

lubuskie 316 3

łódzkie 303 4

małopolskie 278 10

mazowieckie 355 1

opolskie 262 14

podkarpackie 248 15

podlaskie 293 8

pomorskie 295 7

śląskie 298 5

świętokrzyskie 237 16

warmińsko-mazurskie 273 12

wielkopolskie 285 9

zachodniopomorskie 298 5

Polska 296

Tabela 23. Telefoniczne łącza główne w województwach w 2006 r.Źródło: GUS (2007)

Poziom interaktywności administracji samorządowej Podkarpacia jest skrajnie niski. Żaden z urzędów gmin oraz powiatów Podkarpacia nie obsługuje mieszkańców w sposób umożliwiają-cy załatwienie spraw w całości drogą elektroniczną, a zaledwie 3,7% udostępnia możliwość odsy-łania drogą elektroniczną wypełnionych formularzy. Tymczasem, jak dowodzą badania Diagnoza Społeczna 2007, mieszkańcy są zainteresowani przede wszystkich pełną, w pełni transakcyjną, interaktywną obsługą on-line.

84

85

2.486

Województwo podkarpackie zamieszkuje 2 097,6 tys. mieszkańców156, znacznie więcej niż inne słabo rozwinięte województwa polskiej tzw. Ściany Wschodniej: podlaskie, warmińsko-mazurskie czy święto-krzyskie. Zapewnienie możliwości edukacji młodemu pokoleniu bę-dzie pierwszorzędnym wyzwaniem dla władz województwa w latach 2007-2013. Wysoki poziom i powszechność wykształcenia oraz wyso-ka jakość kształcenia uwzględniająca przygotowanie do pracy w go-spodarce wiedzy są prerekwizytami rozwoju regionu.

Podkarpacie uznawane jest za region ludzi relatywnie młodych. Prognoza zmian w strukturze wiekowej ludności regionu do roku 2030 wskazuje na zmniejszanie się populacji w wieku 0-17 lat oraz 18-44 lat, a zwiększanie się grupy ludności w wieku starszym niż 45 lat, co pokazuje rysunek 16.

W roku 2020 populacja mieszkańców województwa w wieku do 17 lat zmniejszy się o 2,15% w stosunku do 2010 (do 17,56%), w tym sa-mym czasie grupa osób powyżej 65 roku życia stanowić będzie aż 22,04% społeczeństwa Podkarpacia (wzrost o 4,15% w stosunku do roku 2010). Jednakże w okresie realizacji niniejszej Strategii zmiany te nie będą miały istotnego wpływu na jej realizację.

Rysunek 16. Prognoza zmian struktury wiekowej ludności Podkarpacia do roku 2030Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (2004)

156 Główny Urząd Statystyczny, Mały rocznik statystyczny Polski – rok 2007, Warszawa, lipiec 2007.

uczNiowie i SyStem oświaty

2.4 Uwarunkowania edukacji dla społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu

Prognoza zmian struktury wiekowej ludności województwa podkarpackiego do 2030 roku

wiek(w latach życia)

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

2010 2020 2030

0 -17

18-44

45-64

65+

87

Populacja uczniów w systemie oświaty podstawowej i ponadpodsta-wowej w województwie osiągnęła w 2007 roku 356 600 osób, czyli 17,7%157 całkowitej liczby ludności województwa. Szczegółowe dane prezentuje tabela 24.

Uczniowie w szkołach Podkarpacia [w tys.]

Szkoły podstaw-

owe

Gimna-zja

Zasadni-cze szko-ły zawo-

dowe

Licea ogól-nokształ-

cące

Licea profilowa-

ne

Techni-ka

Średnie szkoły

artysty-czne

Szkoły poli-ceal-ne

151,4 94,5 14,8 44,1 9,4 40,5 1,9 15,8

Tabela 24. Uczniowie szkół podstawowych i średnich w województwie podkarpackim w roku 2007Źródło: GUS Mały rocznik statystyczny Polski 2007

Na Podkarpaciu działalność oświatową prowadziło w 2004 roku 1100 szkół podstawowych, 537 gimnazjów oraz 301 szkół ponadgimnazjal-nych, co wraz z innymi placówkami dało 2611 placówek.

Znaczący udział ludności wiejskiej w populacji województwa powo-duje, iż rozwój systemu oświaty na Podkarpaciu musi być powiązany w większym stopniu niż w innych, bardziej zurbanizowanych regio-nach z tworzeniem warunków dla nowoczesnej edukacji oraz moder-nizacją infrastruktury szkół na wsi.

Cechą wyróżniającą system oświatowy Podkarpacia od innych regio-nów jest obecność niewielkiej liczby szkół i placówek niepublicznych, szczególnie w zakresie szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego. Fakt ten należy powiązać z ograniczoną czynnikami ekonomicznymi na Podkarpaciu zdolnością rodziców do ponoszenia relatywnie wyso-kich kosztów edukacji dzieci.

Na podstawową infrastrukturę teleinformatyczną szkół Podkarpacia składają się pracownie komputerowe finansowane w ramach progra-mów Ministerstwa Edukacji Narodowej. W 2006 roku było ich w re-gionie 1504, co oznacza, iż w okresie lat 2005-2006 nastąpiły bardzo istotne inwestycje w tym zakresie. Lokalizację pracowni w powiatach prezentuje tabela 25.

Jednostka terytorialna

Pracownie komputerowe

Ogółem

2003 2004 2005 2006

[izba] [izba] [izba] [izba]

POLSKA 17 101 18 223 18370 20003

PODKARPACKIE 1 282 1 376 1 375 1 504

powiat dębicki 80 91 90 89

powiat kolbuszowski 45 49 49 56

powiat leżajski 42 43 41 48

powiat łańcucki 44 49 50 53

powiat mielecki 77 83 85 92

powiat niżański 43 49 51 58

157 W aktualnych dokumentach strategicznych za Raportem o stanie oświaty w województwie podkarpackim w latach 1999-2004, przygotowanym przez Kuratorium Oświaty w Rzeszowie w styczniu 2005 roku, cytowany jest wskaźnik ok. 30% populacji uczniów ludności regionu, nieznajdujący jednak potwierdzenia w danych statystycznych GUS.

iNfRaStRuKtuRa teleiNfoRmatyczNa

oświaty

88

powiat ropczycko-sędziszowski 52 56 56 62

powiat rzeszowski 121 129 130 131

powiat stalowowolski 49 56 57 61

powiat tarnobrzeski 37 41 39 43

powiat m. Rzeszów 46 47 49 56

powiat m. Tarnobrzeg 17 17 17 20

powiat bieszczadzki 21 21 21 24

powiat brzozowski 61 65 62 67

powiat jarosławski 83 88 86 100

powiat jasielski 73 84 82 92

powiat krośnieński 78 77 77 83

powiat lubaczowski 37 41 41 47

powiat przemyski 57 60 58 71

powiat przeworski 53 54 53 57

powiat sanocki 58 60 61 63

powiat strzyżowski 43 50 53 55

powiat leski 23 22 24 25

powiat m. Krosno 18 19 17 18

powiat m. Przemyśl 24 25 26 33

Tabela 25. Pracownie komputerowe w powiatach województwa podkarpackiego w 2005 rokuŹródło: GUS (2007)

Sytuację w regionie na tle kraju w podziale na typy szkół ukazuje ta-bela 26.

Jednostka terytorialna

Pracownie komputerowe

Szkoły podstawowe Szkoły gimnazjalne Szkolnictwo średnie

2003[izba]

2004[izba]

2005[izba]

2003[izba]

2004[izba]

2005[izba]

2003[szt]

2004[szt]

2005[szt]

Polska 10 719 11 604 11 787 5 640 5 847 5 822 4 507 4 557 4 553

Województwo podkarpackie 714 782 780 358 364 359 242 259 265

Tabela 26. Pracownie komputerowe w poszczególnych typach szkół Podkarpacia w 2005 rokuŹródło: GUS (2005)

W roku 2006 w szkołach Podkarpacia działało 23 556 komputerów stacjonarnych, co dało regionowi 6 miejsce w kraju pod względem ilości komputerów w szkołach158.

Województwo Liczba [szt.] Pozycja w skali kraju

dolnośląskie 23 974 5

kujawsko-pomorskie 17 846 10

158 Oznacza to znaczący postęp – w roku 2005 Podkarpacie lokowało się na 10 miejscu kraju (GUS 2005).

89

lubelskie 23 520 7

lubuskie 8 607 16

łódzkie 20 709 8

małopolskie 31 948 3

mazowieckie 47 141 1

opolskie 9 458 15

podkarpackie 23 556 6

podlaskie 11 191 14

pomorskie 18 012 9

śląskie 33 904 2

świętokrzyskie 12 244 13

warmińsko-mazurskie 13 004 12

wielkopolskie 30 801 4

zachodniopomorskie 13 494 11

Polska 339 409

Tabela 27. Komputery w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych Podkarpacia w 2006 roku

Źródło: GUS (2006)

Liczbę komputerów w szkołach powiatów Podkarpacia w 2006 roku prezentuje tabela 28.

Szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawoweKomputeryzacja szkół

Jednostka terytorialnaKomputery w szkole ogółem w roku 2006

[szt]

PODKARPACKIE 23 556

Podregion 24 – rzeszowsko-tarnobrzeski 12 178

powiat dębicki 1 402

powiat kolbuszowski 794

powiat leżajski 891

powiat łańcucki 786

powiat mielecki 1 540

powiat niżański 788

powiat ropczycko-sędziszowski 961

powiat rzeszowski 2 089

powiat stalowowolski 873

powiat tarnobrzeski 609

powiat m. Rzeszów 1 132

powiat m. Tarnobrzeg 313

Podregion 25 – krośnieńsko-przemyski 11 378

powiat bieszczadzki 358

90

powiat brzozowski 1 030

powiat jarosławski 1 377

powiat jasielski 1 340

powiat krośnieński 1 317

powiat lubaczowski 723

powiat przemyski 1 055

powiat przeworski 919

powiat sanocki 1 064

powiat strzyżowski 904

powiat leski 375

powiat m. Krosno 397

powiat m. Przemyśl 519

Tabela 28. Komputery w szkołach powiatów województwa podkarpackiego w roku 2006Źródło: GUS (2006)

Jednak nawet tak znaczące inwestycje nie spowodowały pełnego na-sycenia szkół infrastrukturą komputerową. Podkarpacie z niższym od średniej krajowej wskaźnikiem 77,6% szkół wyposażonych w sprzęt komputerowy zajmuje 14 miejsce w kraju.

Jednostka terytorialna

Udział szkół wyposażonych w komputery

Ogółem

2003 2004 2005 2006

[%] [%] [%] [%]

POLSKA 67,15 72,30 74,80 79,80

dolnośląskie 72,55 76,00 79,60 81,35

kujawsko-pomorskie 66,75 73,55 77,40 81,71

lubelskie 62,75 68,00 69,80 76,50

lubuskie 65,40 70,10 74,65 79,78

łódzkie 68,50 77,00 80,10 84,72

małopolskie 67,10 72,60 73,95 79,10

mazowieckie 63,40 67,85 70,60 78,27

opolskie 71,85 78,70 78,80 82,54

podkarpackie 66,05 69,70 71,75 77,58

podlaskie 68,30 74,75 78,25 81,00

pomorskie 66,70 70,35 73,60 77,78

śląskie 70,25 77,30 80,80 83,80

świętokrzyskie 62,60 68,25 70,75 79,11

warmińsko-mazurskie 67,15 71,35 72,35 79,69

wielkopolskie 71,05 75,15 76,80 80,37

zachodniopomorskie 68,95 72,30 74,30 76,90

Tabela 29. Odsetek szkół w województwach posiadających komputery w roku 2006Źródło: GUS (2007)

91

Odsetek szkół wyposażonych w komputery w powiatach Podkarpacia ukazuje tabela 30.

Jednostka terytorialna

Udział szkół wyposażonych w komputery

Ogółem

2003 2004 2005 2006

[%] [%] [%] [%]

POLSKA 67,15 72,30 74,80 79,80

PODKARPACKIE 66,05 69,55 71,75 77,58

powiat dębicki 56,75 69,45 63,30 68,73

powiat kolbuszowski 79,20 76,90 71,55 84,06

powiat leżajski 84,35 73,25 85,05 89,73

powiat łańcucki 57,00 86,45 76,90 79,70

powiat mielecki 76,25 75,30 76,40 82,64

powiat niżański 74,55 62,65 79,10 79,81

powiat ropczycko-sędziszowski 49,00 63,10 56,45 65,19

powiat rzeszowski 68,65 83,05 75,45 80,35

powiat stalowowolski 76,40 85,55 86,75 89,59

powiat tarnobrzeski 81,15 81,70 87,80 90,00

powiat m. Rzeszów 78,85 73,50 81,00 86,12

powiat m. Tarnobrzeg 63,35 75,60 74,45 80,00

powiat bieszczadzki 84,40 63,95 84,40 81,25

powiat brzozowski 69,55 74,50 76,45 74,36

powiat jarosławski 54,25 62,90 66,10 73,71

powiat jasielski 63,35 67,95 65,95 75,73

powiat krośnieński 61,40 68,40 68,40 76,89

powiat lubaczowski 72,65 61,05 75,35 74,66

powiat przemyski 50,55 66,50 60,00 68,83

powiat przeworski 69,55 82,20 74,15 76,89

powiat sanocki 73,00 66,45 76,90 83,00

powiat strzyżowski 66,50 61,30 64,85 76,18

powiat leski 66,90 78,25 70,40 77,50

powiat m. Krosno 84,50 85,40 83,30 83,33

powiat m. Przemyśl 79,45 50,00 93,75 93,75

Tabela 30. Odsetek szkół wyposażonych w komputery w województwie podkarpackim w 2006 roku

Źródło: GUS (2007)

W roku 2006 wzrosła bardzo znacząco (o ponad 5000) ilość kompu-terów w szkołach Podkarpacia posiadających dostęp do Internetu, co ukazuje tabela 31.

92

Jednostka terytorialna

Komputery podłączone do Internetu

Ogółem

2003 2004 2005 2006

[sztuk] [sztuk] [sztuk] [sztuk]

POLSKA 154 060 189 201 207 135 281 947

dolnośląskie 11 199 13 779 15 486 20 168

kujawsko-pomorskie 7 857 9 706 11 034 14 721

lubelskie 10 044 12 750 13 457 19 602

lubuskie 3 821 4 635 5 211 7 007

łódzkie 9 121 11 555 12 670 16 793

małopolskie 14 430 17 373 19 801 27 476

mazowieckie 20 334 23 631 25 706 37 729

opolskie 4 177 5 302 5 675 7 653

podkarpackie 11 262 14 121 15 062 20 485

podlaskie 5 388 6 735 7 178 9 038

pomorskie 8 735 10 486 11 646 15 470

śląskie 16 038 19 880 22 121 28 331

świętokrzyskie 4 557 5 808 6 124 9 683

warmińsko-mazurskie 5 574 6 951 7 648 10 549

wielkopolskie 14 781 18 401 19 594 26 220

zachodniopomorskie 6 742 8 088 8 722 11 022

Tabela 31. Liczba szkolnych komputerów z dostępem do Internetu w województwach w 2006 roku

Źródło: GUS (2007)

Dzięki wysokiej stopie wzrostu liczby jednostek w roku 2006 nasycenie szkół województwa komputerami pozwalającymi uczniom korzystać z za-sobów i usług Internetu osiągnęło najwyższy wskaźnik w kraju – 87%.

Jednostka terytorialna

Odsetek komputerów szkolnych podłączonych do Internetu

Ogółem

2003 2004 2005 2006

[%] [%] [%] [%]

POLSKA 70,03 75,01 78,26 83,07

dolnośląskie 69,75 74,94 78,91 84,12

kujawsko-pomorskie 67,42 73,75 77,37 82,49

lubelskie 72,14 75,91 78,11 83,34

lubuskie 69,68 75,19 77,73 81,41

łódzkie 66,79 73,02 76,76 81,09

małopolskie 71,07 76,54 80,41 86,00

mazowieckie 67,92 71,99 75,00 80,03

opolskie 67,19 73,06 76,34 80,92

podkarpackie 73,43 78,78 81,63 86,96

93

podlaskie 72,22 77,40 79,42 80,76

pomorskie 73,37 77,36 81,43 85,89

śląskie 69,15 75,42 80,37 83,56

świętokrzyskie 62,71 66,22 68,56 79,08

warmińsko-mazurskie 69,13 73,23 75,96 81,12

wielkopolskie 73,05 77,62 79,41 85,13

zachodniopomorskie 72,43 76,27 79,13 81,68

Tabela 32. Odsetek szkolnych komputerów z dostępem do Internetu w województwach w 2006 roku

Źródło: GUS (2007)

W szkołach powiatów Podkarpacia ilość komputerów podłączonych do Internetu przedstawia się następująco:

Jednostka terytorialna

Komputery podłączone do Internetu

Ogółem

2003 2004 2005 2006

[sztuk] [sztuk] [sztuk] [sztuk]

POLSKA 154 060 189 201 207 135 281 947

PODKARPACKIE 11 262 14 121 15 062 20 485

powiat dębicki 729 910 955 1 240

powiat kolbuszowski 374 486 492 678

powiat leżajski 454 524 537 820

powiat łańcucki 337 503 511 686

powiat mielecki 704 891 955 1 295

powiat niżański 369 529 546 706

powiat ropczycko-sędziszowski 315 449 456 779

powiat rzeszowski 1 001 1 293 1 359 1 802

powiat stalowowolski 526 655 702 832

powiat tarnobrzeski 335 454 479 584

powiat m. Rzeszów 590 636 723 1 000

powiat m. Tarnobrzeg 174 199 214 292

powiat bieszczadzki 172 172 192 243

powiat brzozowski 476 598 672 871

powiat jarosławski 680 874 926 1 252

powiat jasielski 649 754 821 1 161

powiat krośnieński 663 870 943 1 190

powiat lubaczowski 379 470 492 646

powiat przemyski 388 530 560 846

powiat przeworski 420 475 527 777

powiat sanocki 497 632 670 889

powiat strzyżowski 363 396 465 750

powiat leski 200 233 243 312

94

powiat m. Krosno 210 248 269 366

powiat m. Przemyśl 257 340 353 468

Tabela 33. Liczba szkolnych komputerów z dostępem do Internetu w powiatach Podkarpacia w 2006 roku

Źródło: GUS (2007)

W powiatach województwa nasycenie szkolnymi komputerami z do-stępem do Internetu przedstawia się następująco:

Jednostka terytorialna

Odsetek komputerów szkolnych podłączonych do Internetu

Ogółem

2003 2004 2005 2006

[%] [%] [%] [%]

POLSKA 70,03 75,01 78,26 83,07

PODKARPACKIE 73,43 78,78 81,63 86,96

powiat dębicki 79,50 84,89 84,89 88,45

powiat kolbuszowski 73,91 76,18 77,85 85,39

powiat leżajski 83,00 86,33 87,18 92,03

powiat łańcucki 64,93 79,46 79,35 87,28

powiat mielecki 73,33 74,00 75,37 84,09

powiat niżański 77,68 89,06 90,70 89,59

powiat ropczycko-sędziszowski 57,80 67,72 68,47 81,06

powiat rzeszowski 72,59 79,62 81,87 86,26

powiat stalowowolski 81,80 85,73 90,00 95,30

powiat tarnobrzeski 75,45 86,64 89,87 95,89

powiat m. Rzeszów 84,53 86,30 88,17 88,34

powiat m. Tarnobrzeg 91,58 90,45 95,54 93,29

powiat bieszczadzki 70,78 69,35 70,85 67,88

powiat brzozowski 67,71 72,93 82,25 84,56

powiat jarosławski 73,43 83,56 88,02 90,92

powiat jasielski 71,63 73,06 79,17 86,64

powiat krośnieński 70,08 81,16 86,59 90,36

powiat lubaczowski 82,93 83,63 86,32 89,35

powiat przemyski 63,40 70,20 70,00 80,19

powiat przeworski 68,74 70,68 76,38 84,55

powiat sanocki 66,71 71,66 73,95 83,55

powiat strzyżowski 67,10 64,60 70,03 82,96

powiat leski 74,91 77,93 82,09 83,20

powiat m. Krosno 84,68 89,53 90,57 92,19

powiat m. Przemyśl 82,90 92,90 89,82 90,17

Tabela 34. Odsetek szkolnych komputerów z dostępem do Internetu w powiatach Podkarpacia w 2006 roku

Źródło: GUS (2007)

95

Poziom nasycenia infrastrukturą informatyczną szkół w powiąza-niu z realizacją potrzeb edukacyjnych znacznie lepiej odzwierciedla wskaźnik prezentujący liczbę uczniów korzystających z jednego kom-putera159. Liczbę uczniów przypadających na jeden szkolny komputer w województwach w latach 2003-2006 przedstawia tabela 35.

Jednostka terytorialna

Liczba uczniów przypadających na 1 komputer

Ogółem

2003 2004 2005 2006

[osoba] [osoba] [osoba] [osoba]

POLSKA 35,50 28,00 25,00 17,98

dolnośląskie 35,00 28,00 24,50 18,14

kujawsko-pomorskie 39,50 31,50 27,00 20,28

lubelskie 33,00 25,50 23,50 15,80

lubuskie 40,00 32,00 27,50 19,68

łódzkie 35,50 27,50 24,50 18,65

małopolskie 32,50 27,00 23,50 16,48

mazowieckie 33,00 28,00 26,00 16,90

opolskie 34,00 26,00 23,50 16,88

podkarpackie 29,50 22,50 20,50 14,91

podlaskie 33,50 25,50 23,50 18,37

pomorskie 39,00 31,50 28,50 20,55

świętokrzyskie 40,00 31,00 28,50 17,50

warmińsko-mazurskie 40,00 31,00 28,00 20,29

wielkopolskie 33,50 26,50 24,50 18,07

zachodniopomorskie 37,00 30,00 28,00 20,90

Tabela 35. Liczba uczniów w województwach przypadających na 1 komputer w szkołach w roku 2006

Źródło: GUS (2006)

W roku 2006 najkorzystniejsze wskaźniki, bo zaledwie 12 uczniów przypadających na jeden komputer, odnotowano w szkołach wiej-skich powiatów ziemskich: krośnieńskiego, brzozowskiego i leskiego, co prezentuje tabela 36.

Jednostka terytorialna

Liczba uczniów przypadających na 1 komputer

Ogółem

2003 2004 2005 2006

[osoba] [osoba] [osoba] [osoba]

POLSKA 35,50 28,00 25,00 17,98

PODKARPACKIE 29,50 22,50 20,50 14,91

powiat dębicki 30,00 24,00 21,50 16,12

powiat kolbuszowski 26,00 20,00 20,00 14,03

159 W ostatnich latach w polskim systemie oświaty dokonywano znaczących inwestycji w infrastrukturę informatyczną ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (pra-cownie komputerowe oraz Internetowe centra informacji multimedialnej w bibliotekach szkolnych i pedagogicznych). W roku 2007 MEN wdraża ogólnopolski system gminnych centrów kształcenia na odległość. Z Europejskiego Funduszu Społecznego na zakup pracowni komputerowych dla szkół MEN wydatkuje do końca 2008 około 460 mln zł.

96

powiat leżajski 24,50 21,00 20,00 13,18

powiat łańcucki 35,50 25,00 25,00 17,67

powiat mielecki 31,50 24,00 22,00 15,13

powiat niżański 31,00 20,50 20,00 15,03

powiat ropczycko-sędziszowski 39,50 25,50 25,50 15,29

powiat rzeszowski 26,50 22,00 19,50 13,54

powiat stalowowolski 34,50 24,50 22,00 17,47

powiat tarnobrzeski 24,00 17,00 16,50 13,11

powiat m. Rzeszów 40,00 34,00 29,50 21,30

powiat m. Tarnobrzeg 44,50 40,00 34,50 24,52

powiat bieszczadzki 21,00 20,50 16,50 12,68

powiat brzozowski 22,00 17,50 15,00 12,05

powiat jarosławski 29,50 21,00 19,00 13,88

powiat jasielski 30,00 24,50 22,00 14,91

powiat krośnieński 25,50 18,50 17,00 12,49

powiat lubaczowski 25,50 20,50 19,00 14,22

powiat przemyski 28,00 22,00 22,00 14,88

powiat przeworski 30,00 26,50 23,50 15,86

powiat sanocki 29,00 22,00 19,00 14,13

powiat strzyżowski 34,00 29,00 22,00 12,81

powiat leski 20,50 16,00 15,00 12,03

powiat m. Krosno 38,50 31,50 28,50 20,13

powiat m. Przemyśl 52,00 35,00 31,50 26,50

Tabela 36. Liczba uczniów przypadająca na 1 komputer w szkołach województwa podkarpackiego w roku 2006

Źródło: GUS (2007)

Inwestycje w infrastrukturę informatyczną i dostęp do Internetu szkół województwa podkarpackiego w latach 2005-2006 doprowadziły do przełomowego wzrostu dostępu uczniów Podkarpacia do kompu-terów i do osiągnięcia mniejszej o jedną trzecią, najwyższej w Polsce wartości wskaźnika – 15 uczniów/komputer. Nowoczesne pracownie komputerowe, zwłaszcza w szkołach wiejskich, powinny stać się śro-dowiskiem wsparcia procesów permanentnej edukacji dla społeczeństwa informacyjnego w regionie.

Upowszechnienie wyższego wykształcenia i zapewnienie wysokiej ja-kości szkolnictwa trzeciego oraz czwartego stopnia dostosowanej do potrzeb rozwojowych województwa stanowią warunek powodzenia procesów transformacji województwa w region wiedzy i innowacji160.

W roku 2004 poziom wykształcenia mieszkańców województwa był niższy niż średnia krajowa. Zaledwie 9,11% mieszkańców Podkarpacia legitymowało się wówczas dyplomem wyższej uczelni, a aż 32,7% posiadało wykształcenie podstawowe lub niepełne podstawowe (brak statusu posiadania formalnego wykształcenia).

160 Por. Priorytet Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013: Zwiększenie poten-cjału instytucji edukacyjnych, naukowych i badawczo rozwojowych regionu.

StatuS i jaKość wyKSztałceNia

wyżSzego a potRzeby podKaRpacia

97

Rysunek 17. Odsetek mieszkańców Podkarpacia w grupach wykształcenia w roku 2004 Źródło: Urząd Statystyczny w Rzeszowie (2004)

Rysunek 18 dowodzi jednak, iż od 1999 roku wzrasta liczba studen-tów szkół wyższych, a w 2007 roku osiągnęła ona ponad 78 000161. Jednakże wartość wskaźnika liczby studentów na 10 000 mieszkań-ców regionu wynosił w 2005 roku zaledwie 374,6 i chociaż był wyż-szy od średniej w Unii Europejskiej – 369 osób, to odbiegał dalece od średniej krajowej – 504 osoby162. Województwo podkarpackie zajmo-wało zatem pod tym względem przedostatnie miejsce w kraju.

Jednakże liczba studentów na Podkarpaciu szybko rośnie. Coraz więk-sza ich grupa (27,8%) kształci się na uczelniach niepaństwowych. Za dynamiką wzrostu liczby studentów nie nadąża jednak wzrost liczby nauczycieli akademickich, powodując, iż stale rośnie liczba studentów przypadających na jednego nauczyciela.

Głównym ośrodkiem akademickim Podkarpacia jest Rzeszów, gdzie studiuje 67% studentów (48 tys.)

Rysunek 18. Studenci szkół wyższych województwa podkarpackiego w latach 1999-2005Źródło: RPO Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 (2007)

161 Województwo Podkarpackie, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, pro-jekt z dnia 13 lipca 2007, Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej, s. 30.

162 Tamże, s. 7.

32,73%

27,76%

7,97%

22,43%

9,11%

wyższe

policealne i średnie zawodowe

średnie ogólnokształcące

zasadnicze zawodowe

podstawowe, niepełne podstawowe

0 2000 4000 6000 8000

1999

uczelnie państwowe

2000

2001

2002

2003

2004

2005

uczelnie niepaństwowe

98

Odsetek osób z wykształceniem wyższym mieszkających w miastach Podkarpacia (14,8%) jest prawie trzykrotnie większy niż osób zamieszkujących obszary wiejskie (4,6 %). Podkarpacką wieś zamieszkuje populacja osób o niskim statusie formalnego wykształcenia i z niską funkcjonalnością posiadanej wiedzy. Populacja ta – zgodnie z dowiedzioną w badaniach korelacją między poziomem wykształcenia a korzy-staniem z Internetu – niemal nie korzysta z Internetu.

W roku 2004 niespełna 5% ogólnej liczby studentów szkół wyższych Podkarpacia uczyło się na kierunkach informatycznych (w tym za-ledwie 2% na kierunku informatyka stosowana, a 3% – informaty-ka i ekonometria). Znacząco większe są grupy studentów ekonomii (11%), administracji (10%) oraz zarządzania i marketingu (7%).

Rysunek 19. Struktura kierunków kształcenia w województwie podkarpackim w roku 2004Źródło: M. Borowiec (2006)163

W roku 2006 w państwowych uczelniach wyższych województwa uczyło się blisko 5 tys. studentów kierunków informatycznych, co sy-tuowało region na 11 miejscu w kraju ze wskaźnikiem nasycenia licz-bą studentów informatyki na 10 tys. mieszkańców 23,2% (poniżej średniej krajowej wynoszącej 26,5%). Należy jednak podkreślić, iż w porównaniu do roku 2005 nastąpił bardzo istotny wzrost liczby stu-dentów o blisko 1900 osób.

Województwo Liczba osóbWartość wskaź-nika na 10 tys. mieszkańców

Pozycja w skali kraju

dolnośląskie 10 614 36,85 2

kujawsko-pomorskie 3 222 15,59 14

lubelskie 3 287 15,08 16

lubuskie 2 361 23,39 10

łódzkie 12 601 49,02 1

małopolskie 8 384 25,74 5

mazowieckie 17 528 33,94 3

opolskie 2 438 23,43 9

podkarpackie 4 894 23,23 11

podlaskie 2 942 24,54 8

163 M. Borowiec, Rola rzeszowskiego ośrodka akademickiego w przestrzeni regionalnej Polski Południowo-Wschodniej i procesie kształtowania Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego, prezentacja podczas III Seminarium „Kierunki rozwoju Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego”, Świlcza, 15 czerwca 2007.

deficyt StudeNtów iNfoRmatyKi Na

uczelNiach podKaRpacia

Struktura kierunków kształcenia w województwie podkarpackim w 2004 r.

Ekonomia

Administracja

Zarządzanie i marketing

Gospodarka turystyczna i hotelarstwo

Pedagogika

Rachunkowość i finanse przedsiębiorstw

Prawo

Mechanika i budowa maszynSocjologia

Informatyka i ekonometria

Informatyka

Turystyka i rekreacja

Informatyka stosowana

Pozostałe

99

pomorskie 4 062 18,46 12

śląskie 12 704 27,21 4

świętokrzyskie 1 971 15,31 15

warmińsko-mazurskie 3 600 25,18 6

wielkopolskie 6 112 18,11 13

zachodniopomorskie 4 194 24,80 7

Polska 100 914 26,47

Tabela 37. Studenci kierunków informatycznych w szkołach państwowych w Polsce Źródło: GUS (2006)

Ta tendencja wzrostowa budzi nadzieje. Z badań wynika bowiem, iż w najbliższych latach obok zawodów sektora finansowego na rynku pracy największym zainteresowaniem cieszyć się będą zawody infor-matyczne: administratorzy baz danych i sieci informatycznych, ana-litycy, projektanci, operatorzy i inżynierzy obsługi systemów kompu-terowych oraz programiści. Szacuje się, że w roku 2010 deficyt kadry informatycznej w Polsce osiągnie 16% (28 tys. pracowników)164.

Wciąż niska na tle innych regionów Polski liczba studentów kierunków informatycznych na Podkarpaciu nie odpowiada potrzebom modernizacyjnym województwa w latach 2007-2013 i dynamice rozwoju branż przemysłu w regionie absorbujących rozwiązania ICT. Deficyt ten, o ile nie zostanie przezwyciężo-ny, może stanowić jeden z czynników hamujących transformację regionu w kierunku gospodarki wiedzy.

Jedną z kluczowych umiejętności cywilizacyjnych jest obecnie zdolność do obsługi komputera silnie powiązana z korzystaniem z Internetu. Poziom kompetencji mieszkańców województwa podkar-packiego w tym zakresie był w roku 2005 skrajnie niski i daleko od-biegał od wartości wskaźnika w innych regionach.

Województwo

Umiejętność posługiwania się komputerem

Bardzo wysokie Wysokie Przeciętne Niskie

dolnośląskie 9,2 23,62 51,84 15,34

kujawsko-pomorskie 6,77 22,56 50,38 20,3

lubelskie 8,42 27,37 49,47 14,74

lubuskie 7,96 19,47 53,98 18,58

łódzkie 5,24 19,48 50,19 25,09

małopolskie 8,06 26,13 49,35 16,45

mazowieckie 3,9 25,73 51,27 19,1

opolskie 4,21 25,26 49,47 21,05

podkarpackie 8,04 21,11 18,09 52,76

podlaskie 11,21 25,86 50,00 12,93

pomorskie 6,07 19,43 59,51 14,98

śląskie 4,91 26,92 48,72 19,45

świętokrzyskie 3,16 28,42 53,68 14,74

164 T. Pomianek (red.), Raport: Rynek pracy w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej, wyd. VI poszerzone i uaktual-nione, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2007.

Umiejętności korzystania z kompUtera

100

warmińsko-mazurskie 7,63 23,73 50,85 17,8

wielkopolskie 4,52 19,68 57,18 18,62

zachodniopomorskie 7,14 22,86 49,29 20,71

Ogółem 6,24 23,77 51,75 18,24

Tabela 38. Umiejętność posługiwania się komputerem według województwŹródło: Diagnoza Społeczna 2005

Aż 52,8% mieszkańców Podkarpacia deklarowało niskie umiejętno-ści posługiwania się komputerem, co lokowało region zdecydowanie na końcu polskiej stawki. Drugi od końca wskaźnik niskich kwalifika-cji cechował województwo łódzkie, lecz wynosił znacznie mniej, bo 25,1%. Także w kategorii przeciętnych kwalifikacji wartość wskaźni-ka dla Podkarpacia wynosiła co najmniej dwukrotnie mniej niż w in-nych województwach (18,1%). Wysokie umiejętności posiadało 21,1% mieszkańców, a bardzo wysokie tylko 8%.

Klucz do odpowiedzi na pytanie o niski poziom alfabetyzacji kom-puterowej oraz umiejętności informatyczne cechujące mieszkańców Podkarpacia znajduje się w regionalnym systemie edukacji. Jak już wspomniano, badania Diagnoza Społeczna 2005 potwierdzają silny bezpośredni związek między niskim poziomem wykształcenia miesz-kańców i małym stopniem korzystania przez nich z Internetu. Aż 60% mieszkańców Podkarpacia nie posiada wykształcenia średnie-go, zaś blisko 28% populacji to absolwenci szkół zawodowych, które w badaniach jakości edukacji osiągają najniższe wyniki, szczególnie w testach badających tzw. funkcjonalność wiedzy, powiązaną z umie-jętnościami życia i pracy w otoczeniu ICT165.

Zdaniem M. Piątkowskiego w Polsce u uczniów szkół średnich i zawo-dowych nie następuje wzrost funkcjonalności wiedzy (functional lite-racy), która jest kluczem do produktywnej absorpcji ICT166. Ranking PISA pokazuje, że mamy dużo do nadrobienia, szczególnie w za-kresie matematyki – najważniejszej dla rozwoju zaawansowanych umiejętności ICT – dowodzi Piątkowski. Pomimo trwających zmian w programach kształcenia, zmierzających do zwiększenia zakresu funkcjonalności wiedzy i zmniejszenia liczby encyklopedycznych fak-tów, niewystarczające szkolenia nauczycieli, słabe bodźce finansowe i opór wykładowców wobec zmian ograniczają tempo poprawy. (…) Należy podjąć dalsze działania stymulujące umiejętność niezależnego rozwiązywania problemów, wykształcające kreatywność i innowacyj-ność, a także poprawiające zdolność do pracy w grupach.

Deficyt funkcjonalności wiedzy u absolwentów szkół średnich i zawo-dowych, stanowiących blisko jedną trzecią mieszkańców wojewódz-twa, negatywnie oddziałuje na powstawanie nowych miejsc pracy na Podkarpaciu. Przedsiębiorcy z regionu warunkują zatrudnienie posia-daniem kwalifikacji w tym zakresie, a umiejętność obsługi komputera sytuują wysoko w hierarchii cech idealnego kandydata na pracownika, równie istotną, co znajomość branży i rynku167.

165 OECD, Program for International Students Assesment (PISA), Learning for Tommorow’s Word. First Results from PISA 2003.

166 M. Piątkowski, Polska – kulejąc w kierunku społeczeństwa informacyjnego, „e - Mentor”, nr 4(16), Warszawa 2006, s. 15.

167 T. Pomianek (red.), Raport: Rynek pracy w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej, wyd. VI poszerzone i uaktual-nione, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2007, s. 59.

101

Rysunek 20. Kompetencje idealnego kandydata na pracownika na Podkarpaciu wg pracodawców

Źródło: Rynek pracy w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej (2007)

Autorzy raportu Diagnoza społeczna 2005 wskazują na fakt, iż w la-tach 2003-2005 odsetek ludzi aktywnych edukacyjnie wzrósł w mia-stach z 18% do 25% oraz na wsi z 7,5% do 9%. Oznacza to, że dysproporcje między miastem a wsią w tym zakresie pogłębiły się. Niekorzystne wskaźniki edukacyjne cechują mieszkańców wsi i miast poniżej 200 tys. mieszkańców w wieku 30-39 lat. Osoby starsze (po-wyżej 39 lat) niemal nie korzystają ze szkoleń i kursów.

Ponadto ustalono, że proces doskonalenia kwalifikacji ludności doro-słej ma w Polsce wciąż niewielki zasięg i jest wysoce selektywny. Ten niezwykle istotny wynik (…) upoważnia do stwierdzenia o narasta-jących dysproporcjach szans rozwojowych mieszkańców miast i wsi oraz o istnieniu luki kompetencyjnej między wymienionymi grupami ludności, która pogłębia się w miarę przechodzenia do starszych grup wieku. Kształcenie ustawiczne – jeden z podstawowych warunków zwiększania zdolności do zatrudnienia – ma w Polsce wciąż charakter marginalny.

Skrajnie niskie umiejętności obsługi komputera cechujące mieszkańców województwa podkarpackiego, niewynikające z braku komputerów i dostępu do Internetu168, wskazują na kontekst szerszego deficytu umiejętności cywilizacyjnych występujący w przeważającej części populacji regionu, zwłaszcza miesz-kającej na wsi. Czynnik ten będzie w latach 2007-2013 silnie hamować procesy rozwoju branż wymagają-cych absorpcji ICT, a w rezultacie ograniczać dynamikę transformacji regionu w kierunku gospodarki wie-dzy.

168 Tak niski poziom umiejętności w obsłudze komputerów nie znajduje uzasadnienia w ograniczeniach w dostępie do sprzętu. Województwo podkarpackie cechuje bowiem średni poziom korzystania z Internetu.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

94,6%

77,3%

50,0%

64,2%

68,8%

92,78%obsługa komputera

znajomość języków obcych

doświadczenie zawodowe

ukończone dodatkowe kursy specjalistyczne

znajomość rynku, branży, dziedziny

wiedza zawodowa (teoretyczna i praktyczna)

102

103

2.5104

W krajach Unii Europejskiej rozwój społeczeństwa informacyjnego sty-mulowany jest w znaczącym stopniu przez czynniki społeczne i gospo-darcze występujące na poziomie lokalnym. Kompetencje samorządów obejmują bowiem kluczowe zagadnienia e - Rozwoju, m.in.: szkolnic-two podstawowe, średnie i policealne oraz edukację dorosłych, zwal-czanie wykluczenia społecznego i bezrobocia, wspieranie rozwoju go-spodarczego, zapewnienie opieki zdrowotnej, a także modernizację zarządzania terytorium i usprawnienie świadczenia usług publicznych dla mieszkańców. To właśnie na poziomie lokalnym realizują się proce-sy, dzięki którym możliwe jest włączanie do społeczeństwa informacyj-nego grup osób z różnych powodów wykluczonych z dostępu do infor-macji i usług Internetu oraz wyłączonych z komunikacji elektronicznej. Nazywamy je zbiorczo procesami e - Integracji169. Komisja Europejska – w strategii i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne dla wzro-stu i zatrudnienia nadała im wysoki priorytet170.

Wzmocnienie spójności społecznej, ekonomicznej i terytorialnej poprzez zwięk-szenie dostępności produktów i usług ICT, również w regionach słabiej roz-winiętych, jest ekonomiczną, społeczną, etyczną i polityczną koniecznością. W strategii i2010 kładzie się duży nacisk na powszechny udział i na wyposaże-nie wszystkich obywateli w podstawowe umiejętności cyfrowe. ICT mają duży potencjał w zakresie poprawy jakości życia obywateli. Mogą przyczynić się do poprawy zdrowia obywateli dzięki nowym usługom zdrowotnym i socjalnym, których wprowadzenie staje się możliwe właśnie dzięki ICT. W kontekście wy-zwań demograficznych stojących przed Europą, ICT mogą pomóc w zwiększe-niu wydajności i efektywności publicznych systemów ochrony zdrowia i opieki społecznej. ICT mogą również być ważnym czynnikiem wspomagającym róż-norodność kulturową Europy, ponieważ dzięki nim europejskie dziedzictwo i twórczość kulturalną można udostępnić większej liczbie osób. Technologie te są również narzędziem wspomagającym ochronę środowiska, np. w dziedzi-nie monitorowania i postępowania w następstwie katastrof oraz poprzez czyste, energooszczędne i wydajne procesy produkcyjne. Wreszcie, ICT mogą również przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa transportu i uczynić go bardziej czystym i energooszczędnym171.

169 ang. e - Inclusion.170 Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu

Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów, i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne dla wzrostu i zatrudnienia, Bruksela, 1 czerwca 2005, COM (2005) 229 końcowy, s. 11.

171 Tamże; Por. rozdział I niniejszego opracowania.

odpowiedzialNość SamoRządów za

e - iNtegRację SpołeczeńStwa

2.5 Samorządy Podkarpacia motorem e - Rozwoju województwa

105

Jakkolwiek osoby objęte wykluczeniem cyfrowym nie stają się auto-matycznie wykluczonymi społecznie – to brak dostępu do usług i tre-ści Internetu stanowi dziś ważny czynnik zwiększający ryzyko objęcia wykluczeniem społecznym, a zatem znalezienia się w sferze cywiliza-cyjnej, kulturowej i ekonomicznej marginalizacji172. Inicjatywy i dzia-łania e - Integracji mają skutecznie zapewnić udział indywidualnych osób i społeczności we wszystkich wymiarach społeczeństwa infor-macyjnego oraz gospodarki wiedzy poprzez korzystanie z ICT. Staje się to możliwe dzięki usuwaniu barier dostępności ICT w celu efek-tywnego korzystania z dobrodziejstw Internetu.

Z drugiej strony technologie teleinformatyczne stanowią narzędzia wspomagające równy, nieograniczony i aktywny udział obywateli w procesach społecznych na wszystkich polach – w budowaniu relacji społecznych w lokalnym środowisku, w pracy, w kulturze i polityce173. e - Integracja koncentruje się na rozwiązaniach ICT dla osób niepeł-nosprawnych oraz grup specjalnego ryzyka, a także umożliwiających samodzielne skorzystanie z pomocy przez osoby indywidualne i spo-łeczności lokalne.

Nie należy jednak jej mylić lub utożsamiać z samym zapewnieniem warunków organizacyjno - technicznych do korzystania i stosowania ICT przez społeczeństwo, nazywanym czasem e - Zastosowaniem174. Samo udostępnienie infrastruktury teleinformatycznej (podaż) nie wystarcza, jeśli nie towarzyszą mu praktyczne umiejętności korzy-stania z e - usług, wiedza dziedzinowa umożliwiająca zrozumienie tre-ści oraz wola korzystania z usług świadczonych w nowoczesny, choć odbiegający od dotychczasowej praktyki sposób działania (popyt).

W latach 2007-2013 samorządy regionów zagrożonych wykluczeniem cyfrowym stają przed trzema strategicznymi wyzwaniami:

uchronienia się przed tworzeniem nowych podziałów i dys-•proporcji w dostępie do ICT oraz usług i treści cyfrowych, a także poszerzania istniejących (przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu) wykorzystania ICT do ograniczania stopnia oraz zakresu •dyskryminacji, wykluczenia społecznego i do pełniejszego włączania osób, grup i obszarów w niekorzystnym położeniu socjal-nym (integracja społeczna dzięki ICT)wzmocnienia aktywnego uczestnictwa większości oby-•wateli w procesach społecznych dzięki wykorzystaniu ICT dla wsparcia spójności społecznej, konkurencyjności i demokracji175 (e - Demokracja).

Ponadto samorządy lokalne i regionalne wykorzystywać mogą roz-wiązania teleinformatyczne do zapewnienia większej spójności po-lityk i programów społecznych ze zróżnicowanymi potrzebami mieszkańców:

172 W latach 2004-2007 w Polsce największą i – zdaniem autorów niniejszego opracowania: nadmierną – wagę władze samorządowe przykładały od budowy infrastruktury teleinformatycznej, głównie do wdrażania projektów elektro-nicznej administracji w urzędach samorządowych. Niewielką natomiast – do projektów usług świadczonych drogą elektroniczną dla mieszkańców w sposób łatwy i przyjazny, wsparty szkoleniami i promocją. Postulat nadania priory-tetu dla projektów e - Integracji w polskich regionach wynika zatem także z wniosków z analizy projektów działania 1.5 ZPORR przeprowadzonej we wrześniu 2007 r. przez Stowarzyszenie „Miasta w Internecie” na zlecenie MSWiA.

173 eEurope Advisory Group, e-Inclusion: New challenges and policy recommendations, Report co-ordinated by David Kaplan, lipiec 2005.

174 ang. e - Adoption.175 eEurope Advisory Group, e-Inclusion: New challenges and policy recommendations, Report co-ordinated by David

Kaplan, lipiec 2005, s. 18.

106

jako efektywne narzędzia do wsparcia pracowników socjalnych •w ich pracydla rozwijania kluczowych umiejętności niezbędnych do życia i pra-•cy w środowisku gospodarki wiedzy (w tym funkcjonalnej alfabe-tyzacji komputerowej) w sposób dostosowany do indywidualnych oczekiwań i potrzeb dla zapewnienia nowych możliwości mediacji i negocjacji •dla włączenia mieszkańców w proces definiowania i oceny lokalnych •polityk społecznychdla zachęcania do samodzielnego korzystania z edukacji przez całe •życie176 oraz udostępniania odpowiednich narzędzi edukacji, szcze-gólnie dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz społeczności w niekorzystnym położeniudla ułatwiania wykorzystania e - umiejętności• 177 pracowników w za-wodach niewymagających wysokich kwalifikacjidla rozwijania publicznych usług dostępnych drogą elektroniczną •(szczególnie elektronicznej administracji) oraz zwiększenia dostęp-ności i zapewnienia udziału w konsultacjach on-line organizacji po-zarządowych i grup społecznie niedowartościowanych178.

W Polsce, szczególnie na Podkarpaciu, poziom wiedzy o zastosowaniu ICT do stymulowania integracji społecznej oraz wyrównywania szans życiowych grup i społeczności znajdujących się w niekorzystnym położeniu socjalnym jest bardzo niski. Inicjatywy i projekty e - Integracji – czynnika kluczowego dla zwal-czania wykluczenia cyfrowego w różnych jego przejawach oraz włączania obywateli w procesy demokra-tyczne – nie była jak dotąd dostrzegana przez władze publiczne jako narzędzie rozwiązywania realnych problemów regionu.

2.5.1 Infrastruktura społeczeństwa informa-cyjnego w gminach i powiatach Podkarpacia

W okresie od kwietnia do lipca 2007 roku Stowarzyszenie „Miasta w Internecie” przeprowadziło badanie ankietowe dla uzyskania ilo-ściowych wskaźników dotyczących infrastruktury teleinformatycz-nej samorządów województwa podkarpackiego, stanu kadr informa-tycznych oraz postępu w realizacji projektów teleinformatycznych, a także wielkości nakładów na projekty społeczeństwa informacyjne-go179. Wyniki tego badania prezentuje niniejszy podrozdział Strategii.

176 ang. lifelong learning.177 ang. e - Skills. 178 eEurope Advisory Group, e - Inclusion: New challenges and policy recommendations, Report co-ordinated by David

Kaplan, lipiec 2005, s. 18.179 W badaniu ankietowym uzyskano odpowiedzi 100% respondentów – samorządów powiatowych oraz gminnych wo-

jewództwa podkarpackiego, co potwierdza duże zainteresowanie władz regionu opracowaniem i realizacją Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013.

107

Wartości podstawowych 14 wskaźników zawiera tabela 39.

Wskaźnik Gminy Powiaty180

Pracownicy urzędów

Odsetek stałych pracowników urzędu zajmujących się obsługą in-frastruktury i sprzętem teleinformatycznym 61,6% 97,7%

Średnia liczba stałych pracowników urzędu zajmujących się obsłu-gą infrastruktury i sprzętem teleinformatycznym 1,16 1,93

Odsetek pracowników urzędu zajmujących się utrzymaniem i ob-sługą systemów teleinformatycznych, którzy uczestniczyli w kur-sach i szkoleniach dla informatyków

59,48% 90,91%

Internet w urzędach

Komputery z dostępem do Internetu w urzędach 87,6% 56,8%

Średni koszt miesięcznego dostępu do Internetu w urzędzie 341,08 zł 577,91 zł

Odsetek urzędów, dla których głównym dostawcą jest TP S.A. 74,3% 50%

Odsetek JST posiadających serwis internetowy 97,3% 95,4%

Projekty społeczeństwa informacyjnego

Odsetek jednostek samorządu lokalnego, w których w latach 2004-2006 zrealizowano projekty społeczeństwa informacyjnego 30,1% 27,7%

Odsetek jednostek samorządu lokalnego realizujących w 2007 roku projekty społeczeństwa informacyjnego 12,4% 27,3%

Średnia wartość projektów społeczeństwa informacyjnego realizo-wanych w 2007 roku przez jednostki samorządu lokalnego 129 923,6 zł 312 943,7 zł

Odsetek jednostek samorządu lokalnego planujących realizację w nadchodzących latach projektów społeczeństwa informacyjnego 46,41% 77,27%

Średnia wartość projektów społeczeństwa informacyjnego pla-nowanych do realizacji w nadchodzących latach przez jednostki samorządu lokalnego

811 169,7 zł 366 111,1 zł

Inne

Odsetek urzędów nieposiadających i niekorzystających z elektro-nicznego obiegu dokumentów 86% 80%

Odsetek jednostek samorządu terytorialnego nieposiadających strategii (planu, programu) rozwoju społeczeństwa informacyjne-go na najbliższe lata zaakceptowanego przez władze

95,74% 90%

180

Tabela 39. Wartości podstawowych wskaźników uzyskane w badaniu ankietowym SMWI Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

W urzędach administracji samorządowej województwa podkarpackie-go pracuje około 260 informatyków oraz osób wskazanych w bada-niu jako stali pracownicy urzędu zajmujący się obsługą infrastruktury i sprzętu teleinformatycznego. W większości urzędów gmin pracuje jeden informatyk, zaś w starostwach na ogół dwóch.

W urzędach gmin na potrzeby informatyków przeznaczono 132,5 eta-tu, w starostwach odpowiednio – 44,5 etatu. Ponadto w urzędach gmin zatrudniono 82 konsultantów zewnętrznych (w starostwach tyl-ko jednego). W tej grupie zawodowej znacznie częściej ze szkoleń i kursów korzystali w roku 2006 pracownicy starostw (aż 91%).

W urzędach administracji samorządowej w województwie podkarpac-kim pracowało w roku 2005 średnio 48,5 pracowników, niemal o po-łowę mniej niż w silnie zurbanizowanym województwie śląskim181.

180 Ilekroć w opracowaniu jest mowa o starostwach powiatowych wziąto pod uwagę również urzędy miast – siedzib powiatów grodzkich.

181 ARC Rynek i Opinie, Stopień informatyzacji urzędów w Polsce. Raport generalny z badań ilościowych dla MSWiA, 2 edycja badania, Warszawa 2005.

iNfoRmatycy w admiNiStRacji

loKalNej podKaRpacia

KomputeRy i iNteRNet w uRzędach

podKaRpacia

108

Liczba pracowników starostw powiatowych tego ostatniego regionu osiągnęła średnio aż 262 osób przy 104,6 na Podkarpaciu.

Dwa lata później badanie SMWI wykazało, że średnia liczba pracow-ników starostw nieco wzrosła do 117,6, zaś pracowników urzędów gmin wszystkich typów wynosiła 33,5, o 4 osoby mniej niż w badaniu z 2005 r.182

Dostęp pracowników urzędów do ICT w roku 2007 Gminy Powiaty

Średnia liczba pracowników w urzędzie 33,5 osób 117,6 osób

Średnia liczba komputerów w urzędzie 29,8 sztuk 95,3 sztuk

Odsetek pracowników z dostępem do komputera 89,2% 81%

Średnia liczba komputerów z dostępem do Internetu 26 sztuk 70,7 sztuk

Odsetek komputerów z dostępem do Internetu 87,1% 74,2%

Tabela 40. Dostęp pracowników urzędów województwa podkarpackiego do ICT w roku 2007Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Rysunek 21. Struktura czasu użytkowania sprzętu komputerowego w urzędach gminŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Blisko połowa komputerów w urzędach gmin (47,8%) to sprzęt dwu- lub trzyletni, niemal co trzeci komputer użytkowany jest dłużej niż 4 lata.

Podobnie jak w przypadku urzędów gmin, starostwa powiatowe dys-ponują jedną trzecią starego sprzętu – 31,62% komputerów cztero-letnich i starszych.

182 Tamże.

Sprzęt komputerowy w urzędach gmin

25,68

22,1222,12

30,08

używany mnie niż 2 lata

używany od 2 do 3 latużywany od 3 do 4 lat

używany powyżej 4 lat

109

Rysunek 22. Struktura czasu użytkowania sprzętu komputerowego w starostwach powiatowychŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Najnowszy park komputerowy mają urzędy gmin, miast i starostwa w powiatach: ropczycko-sędziszowskim (53,2%), kolbuszowskim (34,4%) oraz krośnieńskim (33,2%). Najmniej komputerów użytko-wanych nie dłużej niż dwa lata znajduje się w urzędach powiatów: le-skiego (zaledwie 10%) i tarnobrzeskiego (13,7%).

Rysunek 23. Odsetek komputerów w urzędach samorządowych użytkowanych nie dłużej niż dwa lata w powiatach Podkarpacia

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Struktura czasu użytkowania sprzętu komputerowegow starostwach powiatowych na Podkarpaciu

27,47

22,5318,38

31,62

używany mnie niż 2 lata

używany od 2 do 3 latużywany od 3 do 4 lat

używany powyżej 4 lat

25,81

27,27

13,6720,57

16,96 34,38 21,94

32,3253,22 30,37

b.d.

20,00 31,82

22,01

28,2424,56

28,06 32,00

33,22

26,62

10,00

18,06

28,24

25,3316,43

110

Trzy czwarte (74,2%) urzędników starostw korzystało w pracy z kom-putera z dostępem do Internetu, chociaż tylko nieco więcej niż po-łowa (56,8%) komputerów w starostwach była podłączona do sieci. Oznacza to, że pracownicy ci aktywnie poszukiwali możliwości dostę-pu do treści i usług Internetu.

Brak dostępu do Internetu w pracy zadeklarowało zaledwie 13% pra-cowników urzędów gmin, co oznacza, że niemal wszyscy urzędnicy gminni posiadali komputery z łączem internetowym.

Niemal wszystkie powiaty (95,4%) oraz gminy Podkarpacia (97,3%) posiadały oficjalny serwis informacyjny w Internecie.

Rysunek 24. Odsetek komputerów z dostępem do Internetu w urzędach samorządowychw powiatach Podkarpacia

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Wszystkie komputery w urzędach powiatów bieszczadzkiego i grodz-kiego – miasta Rzeszowa są połączone z Internetem. Najniższe war-tości wskaźnika dostępności Internetu w urzędach mają powia-ty: grodzki – miasta Tarnobrzega (54,5%) oraz grodzki – miasta Przemyśla (75%).

92,17

54,55

99,3190,59

83,33 89,03 98,68

81,9288,44 72,68

100,00

94,76 96,77

88,98

87,6871,05

79,30

86,43

88,85

88,24

100,00

74,68

92,0475,00

111

Rysunek 25. Typ łącza dostępowego do Internetu w urzędach samorządowych PodkarpaciaŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

W województwie podkarpackim przeważającą większość stanowi-ły urzędy posiadające jedno łącze stałe. Obecnie wyraźna większość urzędów korzysta obecnie z DSL (62,80%). Na usługę dostępową TP SA – Neostradę oraz stałe łącze wskazała ponad jedna czwar-ta samorządów. Kilkanaście gmin obsługuje firma Multimedia Polska, pojedyncze TTcomm SA183, Crowley184 oraz Pilicka Telefonia185. Dwa urzędy korzystały z łącza w technologii satelitarnej. Głównym do-stawcą usługi dostępowej do urzędów samorządowych Podkarpacia jest Telekomunikacja Polska SA, której klientami jest trzy czwarte urzędów gmin i połowa starostw. Średni miesięczny koszt takiej usłu-gi wyniósł w urzędach gmin – 341 zł, zaś w starostwach – 578 zł.

Przepustowość łączy internetowych w urzędach gmin Podkarpacia

Przepustowość 64 kb/s 128 kb/s 256 kb/s 512 kb/s 1 Mb 2 Mb > 2 Mb

Ilość gmin 3 8 6 38 44 38 22

Tabela 41. Przepustowość łączy internetowych w urzędach gmin PodkarpaciaŹródło: badanie ankietowe przeprowadzone przez Wojewódzkie Ośrodki Informatyki Terenowych

Baz Danych na zlecenie MSWiA w październiku 2006 r.186

Tylko w jednej trzeciej (36%) gmin możliwe jest zastąpienie obecne-go dostawcy usługi internetowej innym operatorem lub wykupienie usługi w celu zwiększenia niezawodności oraz bezpieczeństwa łączy. Wartość tego wskaźnika nie odbiega istotnie od średniej krajowej.

Województwo Istnieje inny do-stawca Internetu

Liczba gmin w województwie % gmin

dolnośląskie 45 169 27%

kujawsko-pomorskie 48 144 33%

lubelskie 52 213 24%

lubuskie 24 83 29%

łódzkie 73 177 41%

183 http://www.ttcomm.pl/ 184 http://www.crowley.pl/mainpage.dhtml 185 http://www.pilicka.com.pl/ 186 MSWiA, Projekt PESEL2, Stan infrastruktury teleinformatycznej państwa. Podłączenie do Internetu urzędów gmin

w Polsce. Analiza wyników, Warszawa 2007.

Typ łącza dostępowego do Internetu w urzędach Podkarpacia

62,814,02

12,8

1,83

1,83

0,61

5,49

DSL

Neostrada

Stałe łącze

Modemowy

Bezprzewodowy

Satelitarny

Radiowy

112

małopolskie 70 182 38%

mazowieckie 82 314 26%

opolskie 18 71 25%

podkarpackie 58 159 36%

podlaskie 25 118 21%

pomorskie 55 123 45%

śląskie 60 167 36%

świętokrzyskie 40 102 39%

warmińsko-mazurskie 30 116 26%

wielkopolskie 84 226 37%

zachodniopomorskie 31 114 27%

Tabela 42. Alternatywni dostawcy usługi dostępu do Internetu w gminach PodkarpaciaŹródło: badanie ankietowe przeprowadzone przez Wojewódzkie Ośrodki Informatyki Terenowych

Baz Danych na zlecenie MSWiA w październiku 2006 r.

Blisko jedna trzecia komputerów w urzędach administracji samorządowej Podkarpacia uległa amortyza-cji i powinna zostać zastąpiona nowym sprzętem odpowiadającym potrzebom lokalnym. Znacząca część urzędów posiada dostęp do Internetu na poziomie umożliwiającym świadczenie usług drogą elektro-niczną, jednakże trzeba pamiętać, że administracja należy do uprzywilejowanych klientów operatorów teleinformatycznych. Dostęp mieszkańców do Internetu po przystępnej cenie w gminach wiejskich jest utrudniony, a w niektórych niemożliwy.

Badanie firmy ARC Rynek i Opinie w 2005 roku pozwoliło uzyskać in-formacje na temat wybranych rozwiązań teleinformatycznych obec-nych w gminach Podkarpacia.

Wśród rozwiązań sieciowych najbardziej popularnym rozwiązaniem jest kablowy LAN187, który łączy infrastrukturę komputerową w blisko 90% urzędów gmin Podkarpacia. Sieć ta pozwala na wdrożenie roz-wiązań typu Intranet188, co nastąpiło w niemal 40% urzędów.

Odsetek urzędów gmin Podkarpacia posiadający dane rozwiązanie sieciowe w roku 2005

Bezprzewodowy LAN [%]

Kablowy LAN[%]

Intranet[%]

Extranet189

[%] Żadne z wymie-

nionych [%]

8,7 88,7 38,8 2,6 3,4189

Tabela 43. Odsetek urzędów gmin Podkarpacia posiadających dane rozwiązanie sieciowe Źródło: ARC Rynek i Opinie (2005)

W 2005 roku w blisko połowie gmin regionu działał co najmniej jeden publiczny punkt dostępu do Internetu (PIAP), co oznacza, że na prze-łomie lat 2004/2005 blisko jedna czwarta samorządów Podkarpacia zdecydowała się na zainwestowanie w tego typu udogodnienia dla mieszkańców. 30% gmin posiadała jedno telecentrum (PIAP), blisko 7% – dwa, zaś niemal 11% – trzy i więcej.

187 LAN (ang. Local Area Network) – komputerowa sieć lokalna o małym zasięgu obejmująca np. budynek.188 Intranet – wydzielona sieć wewnętrzna oparta na rozwiązaniach stosowanych w Internecie – tych samych stan-

dardach, protokołach i aplikacjach. Podstawowym celem Intranetu jest ułatwienie pracownikom dostępu do tych samych danych i usług.

189 Ekstranet – rozszerzenie wewnętrznej sieci komputerowej instytucji wykorzystujące technologie i protokoły stoso-wane w Internecie (przede wszystkim TCP/IP). Ekstranety spotyka się najczęściej w zastosowaniach biznesowych, gdzie traktowane są jako „przedłużenie” Intranetu, służąc wymianie informacji z partnerami, klientami, dostawcami. W administracji umożliwiają pracę urzędników w wielu budynkach lub telepracę – zdalne korzystanie z aplikacji infor-matycznych urzędu przez wielu pracowników.

RozwiązaNia iNfoRmatyczNe gmiNach

RegioNu

113

Odsetek gmin Podkarpacia posiadający daną liczbę PIAP w roku 2005

0 1 2 3 i więcej

53,3% 29,5% 6,7% 10,7%

Tabela 44. Odsetek urzędów gmin Podkarpacia posiadających daną liczbę publicznych punktów dostępu do Internetu (PIAP)

Źródło: ARC Rynek i Opinie (2005)

W 2007 roku publicznych punktów dostępu do Internetu było już – wg danych MSWiA – wyraźnie więcej. Wszystkie powiaty ziemskie – za wyjątkiem bieszczadzkiego i stalowowolskiego – posiadały więcej niż 3 telecentra. Najwięcej, aż 17, zlokalizowanych jest na terenie po-wiatu rzeszowskiego.

PIAP utworzone w ramach projektu IKONKA

Lp. Powiat Liczba PIAP

1. Powiat bieszczadzki 3

2. Powiat brzozowski 5

3. Powiat dębicki 6

4. Powiat jarosławski 8

5. Powiat jasielski 10

6. Powiat kolbuszowski 5

7. Powiat krośnieński 8

8. Powiat leski 7

9. Powiat leżajski 7

10. Powiat lubaczowski 7

11. Powiat łańcucki 7

12. Powiat mielecki 12

13. Powiat niżański 6

14. Powiat przemyski 9

15. Powiat przeworski 9

16. Powiat ropczycko-sędziszowski 5

17. Powiat rzeszowski 17

18. Powiat sanocki 7

19. Powiat stalowowolski 3

20. Powiat strzyżowski 5

21. Powiat tarnobrzeski 5

22. m. Krosno 0

23. m. Przemyśl 1

24. m. Rzeszów 2

25. m. Tarnobrzeg 1

Ogółem 155

Tabela 45. Publiczne punkty dostępu do Internetu (PIAP) w powiatach Podkarpacia utworzone w ramach projektu IKONKA

Źródło: opracowanie własne SMWI na podstawie danych MSWiA (2007)

114

Jednym z typów PIAP są tzw. Gminne Centra Informacji190, których sieć tworzy od 2002 roku Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przy udziale Wojewódzkich Urzędów Pracy. Obecnie w 16 wojewódz-twach działają 963 GCI, na Podkarpaciu – 63. Ich rozkład geograficz-ny w powiatach przedstawia tabela 46.

Lp. Powiat Liczba GCI

1. Powiat bieszczadzki 1

2. Powiat brzozowski 2

3. Powiat dębicki 4

4. Powiat jarosławski 2

5. Powiat jasielski 1

6. Powiat kolbuszowski 2

7. Powiat krośnieński 5

8. Powiat leski 1

9. Powiat leżajski 1

10. Powiat lubaczowski 2

11. Powiat łańcucki 5

12. Powiat mielecki 5

13. Powiat niżański 3

14. Powiat przemyski 4

15. Powiat przeworski 5

16. Powiat ropczycko-sędziszowski 4

17. Powiat rzeszowski 7

18. Powiat sanocki 2

19. Powiat stalowowolski 2

20. Powiat strzyżowski 3

21. Powiat tarnobrzeski 2

Ogółem 63

Tabela 46. Gminne Centra Informacji (GCI) w powiatach Podkarpacia Źródło: opracowanie własne SMWI na podstawie danych WUP w Rzeszowie (2007)

190 Gminne Centrum Informacji – to wielofunkcyjna pracownia multimedialna wyposażona w sprzęt biurowy oraz kilka stanowisk komputerowych ze stałym łączem internetowym usytuowana w miejscu łatwo dostępnym dla lokalnej społeczności. Głównym celem tworzenia Gminnych Centrów Informacji jest wyrównanie dysproporcji w dostępie do informacji i nowoczesnego sprzętu w małych miejscowościach i na terenach wiejskich. Zadaniem GCI jest ułatwienie osobom bezrobotnym i innym zainteresowanym dostępu do informacji w zakresie: aktualnych ofert pracy, możliwo-ści podjęcia działań wolontariatu, warunkach i procedurach uruchamiania własnej działalności gospodarczej. Gminne Centrum Informacji powinno dysponować również podstawowymi informacjami z zakresu: prawa pracy, praw i obo-wiązków bezrobotnego, integracji europejskiej (w szczególności dostępu do rynków pracy w innych krajach) oraz adresami urzędów pracy i innych instytucji świadczących pomoc osobom bezrobotnym. Informacje te zgodnie z za-łożeniami powinny być udostępniane bezpłatnie dla osób bezrobotnych. Środki na finansowanie budowy sieci GCI w Polsce w latach 2002-2005 pochodziły z budżetu Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, w następnych latach pozyskiwano środki Europejskiego Funduszu Społecznego.

115

2.5.2 Projekty społeczeństwa informacyjne-go samorządów Podkarpacia

Blisko jedna piąta samorządów Podkarpacia ograniczyła się w ostatnich latach wyłącznie do zakupów sprzętu komputerowego oraz oprogramo-wania biurowego. Niemal jedna trzecia starostw (30%) zainwestowała w budowę sieci wewnętrznej w urzędzie oraz we wdrożenie obiegu doku-mentów, a jedna piąta (20%) w zapewnienie podpisu elektronicznego.

Samorządy gmin najchętniej tworzyły wówczas punkty publicznego, nieodpłatnego dostępu do Internetu dla mieszkańców (19,8%) i uno-wocześniały oficjalne serwisy internetowe (15,6%). Co siódmy samo-rząd gminny postawił także na budowę wewnętrznej sieci w urzędzie i zaimplementowanie obiegu dokumentów (14,6%). Typy projektów realizowanych przez samorządy Podkarpacia prezentuje tabela 47.

Typy projektów zrealizowanych przez samorządy Podkarpacia w latach 2004-2006

Gminy [%]

Powiaty [%]

Wyłącznie zakup komputerów i oprogramowania biurowego 17,71 20,00

Budowa sieci szerokopasmowego dostępu do Internetu w gminie/mieście/powiecie lub zapewnienia takiego dostępu innymi niż sieć światłowodowa technologiami np. WiMax, WiFi, satelita

4,17 10,00

Budowa sieci wewnętrznej w urzędzie i wdrożenie obiegu dokumentów 14,58 30,00

Wdrożenie popisu elektronicznego w urzędzie 7,29 20,00

Wdrożenie serwisu informatycznego dostępnego w Internecie (portalu informacyjnego) 15,63 10,00

Wdrożenie projektów e - Integracji (np. adresowanych do niepełnospraw-nych, grup wykluczenia cyfrowego, bezrobotnych, gospodyń domowych) 2,08 0,00

Budowa telecentrów – punktów publicznego i nieodpłatnego dostępu do Internetu dla mieszkańców 19,79 0,00

Szkolenia dla pracowników samorządowych i pracowników innych jedno-stek organizacyjnych gminy/miasta/powiatu 12,50 0,00

Edukacja dla mieszkańców w zakresie problematyki społeczeństwa informacyjnego 5,21 0,00

Tabela 47. Rodzaje projektów na rzecz społeczeństwa informacyjnego zrealizowanych w latach 2004-2006 przez samorządy województwa podkarpackiego

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Zwraca uwagę całkowity brak działań władz powiatów związanych z przeciwdziałaniem wykluczeniu cy-frowemu, których przejawem są także: budowa systemu telecentrów, szkolenia i kursy dla mieszkańców oraz niewielka waga przykładana do tego problemu przez władze gmin.

W latach 2006-2007 samorządy Podkarpacia podjęły realizację nowych projektów te-leinformatycznych, wykorzystując środki funduszy strukturalnych oraz własne. Typy projektów obecnie wdrażanych w regionie prezentuje tabela 48.

Typy projektów realizowanych przez samorządy Podkarpacia w roku 2007

Gminy [%]

Powiaty [%]

Wyłącznie zakup komputerów i oprogramowania biurowego 7,32 17,39

Budowa sieci szerokopasmowego dostępu do Internetu w gminie/mieście/powiecie lub zapewnienia takiego dostępu innymi niż technologia światło-wodowa technologiami np. WiMax, WiFi, satelita

7,32 4,35

Budowa sieci wewnętrznej w urzędzie i wdrożenia obiegu dokumentów w urzędzie 17,07 17,39

badaNie pRefeReNcji iNweStycyjNych

SamoRządów

116

Wdrożenie popisu elektronicznego w urzędzie 14,63 17,39

Wdrożenie serwisu informatycznego dostępnego w Internecie (portalu informacyjnego) 14,63 17,39

Wdrożenie zaawansowanych aplikacji (platform) usług publicznych świad-czonych drogą elektroniczną dla mieszkańców 7,32 8,70

Wdrożenie aplikacji e - Zdrowia (np. portale informacyjne, wspomaganie zarządzania placówkami opieki zdrowotnej, telemedycyna) 2,44 0,00

Wdrożenie projektów e - Integracji (np. adresowanych do niepełnospraw-nych, grup wykluczenia cyfrowego, bezrobotnych, gospodyń domowych) 4,88 0,00

Budowa telecentrów – punktów publicznego i nieodpłatnego dostępu do Internetu dla mieszkańców 7,32 8.70

Szkolenia dla pracowników samorządowych i pracowników innych jedno-stek organizacyjnych gminy/miasta/powiatu 14,63 4,35

Edukacja dla mieszkańców w zakresie problematyki społeczeństwa informacyjnego 2,44 4,35

Tabela 48. Rodzaje projektów na rzecz społeczeństwa informacyjnego realizowanych w roku przez samorządy województwa podkarpackiego

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Zauważyć można znaczną koncentrację zainteresowania władz gmin i powiatów działaniami na rzecz poprawy stanu informatyzacji urzę-dów objawiającą się w inwestowaniu w sieci wewnętrzne (LAN), wdrożeniach obiegów dokumentów i zapewnieniu podpisu elektro-nicznego dla pracowników, a także w rozwoju oficjalnych portali informacyjnych.

W badaniu ankietowym zrealizowanym na potrzeby diagnozy Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 zba-dano także plany władz samorządowych na nadchodzące lata, odno-szące się do przedsięwzięć na rzecz rozwoju społeczeństwa informa-cyjnego. Wyniki tej części badania prezentuje tabela 49.

Typy projektów planowanych do realizacji przez samorządy Podkarpacia w nadchodzących latach

Gminy [%]

Powiaty [%]

Wyłącznie zakup komputerów i oprogramowania biurowego 5,09 1,45

Budowa sieci szerokopasmowego dostępu do Internetu w gminie/mieście/powiecie lub zapewnienia takiego dostępu innymi niż technologia światło-wodowa technologiami np. WiMax, WiFi, satelita

9,37 13,04

Budowa sieci wewnętrznej w urzędzie i wdrożenia obiegu dokumentów w urzędzie 15,68 17,39

Wdrożenie popisu elektronicznego w urzędzie 17,72 17,39

Wdrożenie serwisu informatycznego dostępnego w Internecie (portalu informacyjnego) 10,59 10,14

Wdrożenie zaawansowanych aplikacji (platform) usług publicznych świad-czonych drogą elektroniczną dla mieszkańców 9,98 14,49

Wdrożenie aplikacji e - Zdrowia (np. portale informacyjne, wspomaganie zarządzania placówkami opieki zdrowotnej, telemedycyna) 0,81 2,90

Wdrożenie projektów e - Integracji (np. adresowanych do niepełnospraw-nych, grup wykluczenia cyfrowego, bezrobotnych, gospodyń domowych) 2,65 0,00

Budowa telecentrów – punktów publicznego i nieodpłatnego dostępu do Internetu dla mieszkańców 9,16 8,70

Szkolenia dla pracowników samorządowych i pracowników innych jedno-stek organizacyjnych gminy/miasta/powiatu 12,02 10,14

Edukacja dla mieszkańców w zakresie problematyki społeczeństwa informacyjnego 6,92 4,35

Tabela 49. Rodzaje projektów na rzecz społeczeństwa informacyjnego planowanych do realizacji przez samorządy województwa podkarpackiego w nadchodzących latach

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

117

Przedsięwzięcia planowane do realizacji w latach 2007-2013 nie od-biegają znacznie od tych wdrażanych od lat i obecnie realizowanych. Największa liczba samorządów zamierza zmodernizować infrastruk-turę teleinformatyczną urzędów oraz rozwinąć serwis internetowy. Pewnym zainteresowaniem cieszy się także budowa sieci dostępu do Internetu dla mieszkańców (9,4% gmin i 13% powiatów) oraz wdro-żenie zaawansowanych aplikacji usług publicznych świadczonych dro-gą elektroniczną dla mieszkańców (10% i 13,5%).

Analiza wyników badania ankietowego, którego respondentami były władze powiatów i gmin województwa podkarpackiego pozwala sfor-mułować następujące wnioski i rekomendacje:

Rysunek 26. Wnioski i rekomendacje z badania preferencji inwestycyjnych samorządów Podkarpacia

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Wyniki badania ankietowego wskazują na głęboki deficyt wiedzy na temat projektów społeczeństwa in-formacyjnego w podkarpackich samorządach lokalnych objawiający się brakiem powiązania inwesty-cji w ICT ze wspieraniem rozwoju najważniejszych dla lokalnych społeczności domen interwencji władz: oświaty, edukacji, opieki zdrowotnej, przedsiębiorczości oraz aktywności na rzecz lokalnej społeczności.

Badanie inwentaryzacyjne przeprowadzone na potrzeby Strategii po-zwoliło także na zdiagnozowanie średniorocznych wydatków samorzą-dów Podkarpacia na przedsięwzięcia teleinformatyczne w urzędach.

wNioSKi z badaNia pRefeReNcji

iNweStycyjNych władz SamoRządowych

NaKłady Na iNfoRmatyzację

uRzędów admiNiStRacji loKalNej

Wniosek Rekomendacja

Władze samorządowe koncentrują się na inwestycjach w wewnętrzną infra-strukturę teleinformatyczną urzędów administracji lokalnej – w sieci, kompu-tery, oprogramowanie.

Władze samorządowe posiadają ograni-czoną wiedzę o potrzebach mieszkań-ców związanych z e - usługami oraz do-brych praktykach realizacji lokalnych projektów na rzecz społeczeństwa in-formacyjnego.

Władze nie doceniają wagi i konieczno-ści podnoszenia umiejętności życia i_pracy mieszkańców w otoczeniu roz-wiązań ICT dla zapobiegania wyklucze-niu cyfrowemu i włączania ich w proce-sy gospodarki wiedzy.

Modernizacja infrastruktury urzędów powinna być częścią projektów, których głównym odbiorcą (beneficjentem) będą mieszkańcy i ich różnorodne grupy docelowe.

W ramach realizacji Strategii należy pilnie uruchomić program działań na rzecz: zbadania rzeczywistego zapo-trzebowania na e - usługi różnorodnych grup docelowych oraz szkoleń podno-szących poziom wiedzy.

Realizacji projektów infrastrukturalnych towarzyszyć musi program powszech-nej edukacji mieszkańców Podkarpacia oraz budowanie sieci interesariuszy społeczeństwa informacyjnego.

118

Rysunek 27. Przeciętne wydatki gmin Podkarpacia w roku 2007 na informatyzację urzędów gmin zaplanowane w budżetach

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Samorządy gminne województwa podkarpackiego zaplanowały w swoich budżetach na rok 2007 kwotę średnio 36 060 zł na zakup komputerów (22 345 zł), sieć informatyczną (7 998 zł) oraz urządze-nia sieciowe (5 727 zł).

W starostwach powiatowych Podkarpacia średnia analogicznych wy-datków zaplanowanych w budżetach wynosiła 74 569 zł, a zatem była dwukrotnie wyższa. Trzy czwarte wydatków starostwa planują prze-znaczyć na zakup komputerów. Strukturę budżetu informatyzacji starostw Podkarpacia przedstawia rysunek 28.

Rysunek 28. Przeciętne wydatki powiatów Podkarpacia w roku 2007 na informatyzację starostw zaplanowane w budżetach

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Na inwestycje związane z informatyzacją urzędów samorządy gmin-ne Podkarpacia zaplanowały w 2007 roku średnio 0,64% swych rocz-nych budżetów, powiaty zaś mniej, bo tylko 0,45%.

22 334,89

7 997,89

5 726,64

0,00

5000,00

10000,00

15000,00

20000,00

25000,00

Uśrednione wydatki gmin Podkarpacia w roku 2007na rozwój infrastruktury teleinformatycznej w urzędach [zł]

Zakup komputerów Sieć teleinformatyczna Urządzenia sieciowe

zakup komputerów sieć teleinformatyczna urządzenia sieciowe

Uśrednione wydatki na informatyzację starostw w w budżecie powiatów Podkarpacia na rok 2007

49 102,74

12 333,33 13 133,33

0,00

5000,00

10000,00

15000,00

20000,00

25000,00

30000,00

35000,00

40000,00

45000,00

50000,00

119

Tabela 50 prezentuje udział wydatków na informatyzację urzędów sa-morządowych Podkarpacia w roku 2007 w rocznych budżetach tych jednostek.

Średni odsetek rocznego budżetu samorządów przeznaczony na informatyzację urzędów w roku 2007 Gminy Powiaty

Zakup komputerów 0,37 0,25

Sieć teleinformatyczna 0,18 0,11

Urządzenia sieciowe 0,09 0,10

Tabela 50. Średni odsetek rocznego budżetu gmin i powiatów Podkarpacia w roku 2007 przeznaczony na wydatki na informatyzację urzędów

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Badanie ankietowe przeprowadzone na potrzeby Strategii ograniczyło się do określenia średnich nakładów na informatyzację urzędów sa-morządowych Podkarpacia w roku 2007. Natomiast raport ARC Rynek i Opinie191 opublikowany w 2005 roku dostarczył informacji o całko-witych wydatkach budżetów jednostek samorządu terytorialnego na rozwój społeczeństwa informacyjnego192.

Wskazuje on, iż niemal co piąty urząd gminy wydatkował na informaty-zację nie więcej niż 1% swojego budżetu, zaś blisko 60% samorządów gminnych – od 1 do 2%. W przedziale do 2% budżetu samorządowego mieści się przeważająca większość wydatków polskich gmin.

Odsetek gmin Podkarpacia przeznaczających dany procent budżetu na informatyzację w roku 2005

> 0 >1 > 2 > 3 4 i więcej

19 59,5 9,5 3,6 8,3

Tabela 51. Odsetek gmin Podkarpacia przeznaczających dany procent budżetu na informatyzację w roku 2005

Źródło: ARC Rynek i Opinie (2005)

W ramach badania ankietowego SMWI władze samorządowe mia-ły możliwość zadeklarowania swoich potrzeb inwestycyjnych na lata 2007-2013 w zakresie informatyzacji urzędów oraz realizacji projek-tów na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego, których benefi-cjentami będą mieszkańcy gminy lub powiatu. Zbiorcze wyniki tej czę-ści badania przedstawia tabela 52.

Średnie potrzeby inwestycyjne w zakresie informatyzacji urzędów i projektów społeczeństwa informacyjnego deklaro-

wane na lata 2007-2013Gminy Powiaty

Oprogramowanie, aplikacje, systemy 168 784,09 327 636,36

Sprzęt informatyczny (komputery, serwery, drukarki, etc.) 179 661,72 311 636,36

Sieć Internet (koszty podłączenia, koszty utrzymania) 149 995,00 128 109,09

Sieć lokalna (kable, routery, switche, przełączniki, usługi, etc.) 52 133,55 167 000,00

Tabela 52. Średnie potrzeby inwestycyjne zadeklarowane na lata 2007-2013 przez władze gmin i powiatów Podkarpacia w zakresie informatyzacji urzędów

i projektów społeczeństwa informacyjnegoŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

191 ARC Rynek i Opinie, Stopień informatyzacji urzędów w Polsce, Raport generalny z badań ilościowych dla MSWiA, 2 edycja badania, Warszawa 2005, s. 35.

192 W badaniu uwzględniono wydatki budżetów gmin i powiatów na szeroko rozumianą informatyzację (sprzęt, oprogra-mowanie, projekty i szkolenia informatyczne).

120

Analiza wykazuje, iż władze powiatów Podkarpacia deklarują niemal dwukrotnie wyższe niż władze gmin potrzeby finansowania projek-tów związanych z zakupem oprogramowania, aplikacji i systemów in-formatycznych i ponad trzykrotnie większe potrzeby związane z two-rzeniem sieci lokalnych. Z kolei władze gmin zadeklarowały większe zapotrzebowanie na środki na pokrycie kosztów podłączenia i utrzy-mania sieci Internet.

Łączne zapotrzebowanie wszystkich jednostek samorządu teryto-rialnego województwa podkarpackiego zadeklarowane w ankiecie wyniosło 1 484 956 zł, co silnie kontrastuje z możliwościami finan-sowania projektów na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjne-go w latach 2007-2013, jakimi dysponują władze województwa w ra-mach Regionalnego Programu Operacyjnego193.

Wyniki badania ankietowego wskazują skrajnie konserwatywne postawy władz jednostek samorządu te-rytorialnego województwa podkarpackiego, wynikające przede wszystkim z deficytu wiedzy dziedzino-wej oraz niskiego priorytetu projektów teleinformatycznych w hierarchii inwestycji. Rozdźwięk pomię-dzy znaczącymi możliwościami finansowania projektów e - Rozwoju a nikłym zainteresowaniem władz gmin i powiatów wskazuje na konieczność silnej koordynacji działań w tym zakresie przez władze woje-wództwa.

193 W RPO Województwa Podkarpackiego alokowano na ten cel 95 024 744 Euro.

121

2.6122

U progu realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013194 Polska gospodarka nie spełnia minimalnego kryte-rium kwalifikacji do obszaru tzw. gospodarki wiedzy (GOW), czyli osią-gnięcia poziomu 15% zatrudnionych ogółu pracujących w sektorach będących nośnikami GOW195. Zgodnie z NSRO strategicznym celem władz publicznych w Polsce w nadchodzących latach będzie nadanie wysokiej dynamiki rozwojowi tych gałęzi gospodarki, które stymulują innowacyjny wzrost sektorów: przetwarzania informacji i zastosowań wysokich technologii w gospodarce, edukacji, badań prorozwojowych oraz usług dla biznesu i usług społeczeństwa informacyjnego opartych na ICT. Fundamentem gospodarki wiedzy jest bowiem innowacyjność przedsiębiorstw196.

Polska należy do europejskich outsiderów w zakresie innowacyjności, co zasadniczo ogranicza zdolność kraju do dynamicznego rozwoju go-spodarki wiedzy oraz pobudzania procesów komunikacji elektronicznej typowych dla społeczeństwa informacyjnego. W roku 2004 na finanso-wanie działalności badawczo-rozwojowej w Polsce przeznaczono 0,67% PKB, czyli trzykrotnie mniej niż średnia UE (1,93%) i ponad czterokrot-nie mniej niż średnia w krajach OECD (2,33%).

W roku 2004 roku na badania i rozwój wydano w skali kraju 5,1 mld złotych, czyli 0,58% PKB i od tego czasu wydatki te nieznacznie ro-sną197. Wydatki na badania i rozwój stanowiły w roku 2000 zaledwie 12,7% wydatków na działalność innowacyjną, przy średniej krajów EU15 sięgającej aż 63%198. Polskie firmy w coraz mniejszym stopniu inwestują w badanie i rozwój własnych produktów oraz usług innowa-cyjnych, zadowalając się absorpcją zewnętrzną (importem wewnętrz-nym lub zewnętrznym).

194 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Polska – Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013, maj 2007 – dokument zwany też Narodową Strategią Spójności.

195 Sektorami tymi są: edukacja, gałęzie przemysłu wysokich technologii, nauka i działalność badawczo-rozwojowa, usługi biznesowe związane z GOW oraz usługi społeczeństwa informacyjnego.

196 Ministerstwo Gospodarki, Departament Rozwoju Gospodarki, Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013, Warszawa 2006.

197 O. Gajl, Wsparcie dla badań i rozwoju technologii ze strony Ministerstwa Edukacji i Nauki, prezentacja w trakcie Konferencji Polskich Platform Technologicznych, Warszawa, 7 kwietnia 2006.

198 B. Błaszczyk (red.), Kierunki niezbędnych zmian gospodarczych w Polsce. Raport syntetyczny, CASE, Warszawa 2005.

2.6 Podkarpacie na mapie polskiej gospodarki wiedzy

123

Na badania podstawowe wydatkowano 39,5%, na prace rozwojo-we 35,3%, zaś na badania stosowane 25,2%, co odzwierciedla niski poziom zaangażowania sektora prywatnego w finansowanie badań i rozwoju w kraju. W przeciwieństwie do krajów członkowskich Unii Europejskiej, gdzie sektor prywatny finansuje ponad połowę takich działań (54,5%) oraz do krajów OECD (62,1%), w Polsce aż 61,7% środków przypada na finansowanie budżetowe, zaś zaledwie 22,6% na inwestycje podmiotów gospodarczych.

Tak anachroniczna struktura finansowania badań i rozwoju znajduje odzwierciedlenie w niskim poziomie komercjalizacji prac rozwojowych, dużym imporcie innowacji spoza kraju oraz w słabo rozwiniętych rela-cjach między sektorem naukowo-badawczym a sektorem prywatnym.

Województwo podkarpackie zaliczane jest do regionów o najniższym w kraju potencjale gospodarki wiedzy, w jednym szeregu z zapóźniony-mi regionami Ściany Wschodniej: lubelskim, świętokrzyskim, podlaskim i warmińsko-mazurskim. Z. Chojnicki i T. Czyż zaliczają je do grupy re-gionów o ubogiej bazie wiedzy, starzejącym się społeczeństwie, lecz re-latywnie dużym postępie technologicznym w przemyśle199. Dystans do polskich, a zatem i europejskich regionów wiodących w stawce rozwoju gospodarki wiedzy systematycznie rośnie.

Rysunek 29. Potencjał gospodarki wiedzy w regionach PolskiŹródło: Z. Chojnicki, T. Czyż (2003)

W opracowanym dla Komisji Europejskiej raporcie oceniającym inno-wacyjność i potencjał gospodarki wiedzy w kontekście założeń poli-tyki strukturalnej na lata 2007-2013 Podkarpacie uznane zostało za region słabo rozwinięty, cechujący się peryferyjnym położeniem, nie-dostatecznie rozwiniętą infrastrukturą transportową, a także małą atrakcyjnością dla inwestorów zagranicznych, niedostatecznie roz-winiętą i uzależnioną od finansowania ze środków publicznych bazą instytucjonalną dla badań i rozwoju oraz zdolnością do działań in-nowacyjnych głównie w branżach niskich technologii200. Kluczowymi

199 Z. Chojnicki, T. Czyż, Poland on the Road to a Knowledge-Based Economy: a Regional Approach. Advances in Urban and Regional Studies, PAN, Committee for Space Economy and Regional Planning, Warszawa 2003, s. 208-209.

200 J. Walendowski, Strategic evaluation on Innovation and Knowledge-Based Economy in relation to the Structural and Cohesion Funds, for the programming period 2007-2013, a report to the European Commission, Directorate General

dyStaNS podKaRpacia do RegioNów

goSpodaRKi wiedzy

mazowieckie

wielkopolskie

dolnośląskie

małopolskie

śląskie

pomorskie

kujawsko-pomorskie

łódzkie

podkarpackie

lubelskie

zachodniopomorskie

świętokrzyskie

warmińsko-mazurskie

opolskie

lubuskie

podlaskie

Regiony

silny

średni

słaby

124

barierami wzrostu innowacyjności regionu są – zdaniem podkarpac-kich przedsiębiorców – brak środków na dostęp do nowoczesnych technologii, wysokie koszty certyfikacji i uzyskania pozwoleń oraz duża konkurencja. Bardzo istotną rolę odgrywa także deficyt zdol-ności do działania w modelach partnerskich opartych na efektywnej i opłacalnej ekonomicznie współpracy między podmiotami sektorów prywatnego, publicznego i badawczo-rozwojowego201.

Na tym tle wyróżniają się jednoznacznie skuteczne działania firm i organizacji przemysłu lotniczego two-rzące podkarpacki biegun innowacyjności. Inicjatywa „Doliny Lotniczej”202 stanowi klasyczny przykład skuteczności wspólnych działań sektora prywatnego i publicznego, prowadzących do zbudowania po-tencjału innowacyjnej produkcji, organizacji i technologii o skali europejskiej. Z punktu widzenia rozwoju regionalnej gospodarki wiedzy przedsięwzięcie to stanowi już dziś potencjał, który należy wykorzystać do stymulowania rozwoju sektora ICT w województwie203.

Jak już wspomniano, innowacyjność rozpatrywana w aspekcie regio-nalnym odnosi się w zasadniczej mierze do cech przedsiębiorstw zlo-kalizowanych w województwie. Oceniając nakłady firm na badania i rozwój oraz na działalność innowacyjną w roku 2002, a także licz-bę wynalazków krajowych zgłoszonych do Urzędu Patentowego RP w roku, liczbę wniosków o wsparcie finansowe inwestycji w latach 2002-2004 oraz liczbę firm średnio wysokich i wysokich technologii w roku 2000, Ministerstwo Gospodarki zdefiniowało tzw. indeks kon-kurencyjności regionów odzwierciedlający stopień ich innowacyjno-ści204. Województwo podkarpackie znalazło się w tym rankingu na 9 miejscu przed lubuskim, zachodniopomorskim, opolskim oraz pozo-stałymi regionami polskiej Ściany Wschodniej.

Rysunek 30. Pozycja konkurencyjna regionów Źródło: opracowanie własne Ministerstwa Gospodarki (2004)

Regional Policy, TECHNOPOLIS, Bruksela, 7 lipca 2006.201 Zarząd Województwa Podkarpackiego, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-

2013, s. 19.202 Na klaster „Dolina Lotnicza” składa się 55 przedsiębiorstw na ogół wysokich technologii. Liderem konsorcjum kla-

stera jest WSK PZL – Rzeszów S.A. 203 Nadzieje na rozwój sektora ICT w regionie wiązać można z działalnością utworzonego w kwietniu 2006 roku stowa-

rzyszenia „Informatyka Podkarpacka” stawiającego sobie za cel utworzenie klastra informatycznego. Jednak w okre-sie opracowania niniejszej Strategii działania te znajdowały się we wstępnej fazie.

204 Ministerstwo Gospodarki, Departament Rozwoju Gospodarki, Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013, Warszawa 2006, s. 29.

mazo

wieckie

0

20

40

60

80

100

120

wielko

po

lskie

dolnośląskie

małopolskie

śląskie

po

mo

rskie

kujaw

sko-p

om

orskie

łódzkie

po

dkarp

ackie

lub

elskie

zacho

dn

iop

om

orskie

święto

krzyskie

warm

ińsko

-mazu

rskie

op

olskie

lub

uskie

po

dlaskie

125

Założyć można, iż cechujące Podkarpacie niskie wskaźniki absorpcji ICT przekładają się pośrednio na podobny poziom innowacyjności re-gionu. Technologie komunikacji i informacji stanowią bowiem „pakiet narzędziowy” badań i rozwoju oraz innowacji. Silnie stymulują one także kreowanie wiedzy oraz budowanie sieci jej transferu i wymiany. Wykorzystanie rozwiązań teleinformatycznych przez firmy jest rów-nież związane ze wzrostem konkurencyjności innowacyjności205.

W omawianym okresie (2002-2004) w skali kraju aktywność firm z udziałem kapitału zagranicznego we wdrażaniu innowacji i postę-pu technicznego na tle ogółu podmiotów gospodarki była wysoka. W 2003 r. przypadało na nie 44,4% ogółu nakładów na działalność in-nowacyjną w przemyśle. Szczególnie duży był udział tych firm w na-kładach na zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw (62,6%), w nakładach inwestycyjnych na maszyny i urządzenia tech-niczne (51%) oraz w nakładach na szkolenie personelu związane z działalnością innowacyjną (47,9%)206.

Najmniejsza pośród polskich regionów ilość firm z udziałem kapita-łu zagranicznego w przeliczeniu na 10 tys mieszkańców, jaka cechu-je Podkarpacie207, mogłaby zatem sugerować skrajnie niski poziom innowacyjności firm podkarpackich. Jednakże badania M. Weresy208 tego nie potwierdzają i wskazują, że w roku 2004 aż 43% ogółu firm Podkarpacia stanowiły firmy innowacyjne.

Rysunek 31. Udział firm innowacyjnych w ogóle przedsiębiorstw przemysłowych w regionie Źródło: M. Weresa (2006)

W roku 2004 działalność innowacyjną na Podkarpaciu prowadziło 21% małych i 41% średnich przedsiębiorstw, zaś w zakresie badań i rozwoju odpowiednio: 5 i 15%. Wartości tych wskaźników bliskie są średniej krajowej209. Jednak skłonność tych firm do inwestowania w szerszym zakresie środków własnych w innowacje i badania proro-

205 I. Goldberg, Poland and the Knowledge Economy. Enhancing Poland’s Competitiveness in the European Union, Word Bank, Waszyngton 2004.

206 J. Chojna (red.), Raport o inwestycjach zagranicznych w Polsce, Piętnasty roczny raport Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2005.

207 A. Tokaj - Krzewska, Stan sektora MSP w regionach, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006.208 M. Weresa, Innowacyjność przedsiębiorstw Mazowsza, Instytut Gospodarki Światowej Szkoły Głównej Handlowej,

prezentacja podczas konferencji „Regionalna strategia innowacji dla Mazowsza”, Warszawa, 23 marca 2006. 209 A. Żołnierski (red.), Innowacyjność 2006. Stan innowacyjności, metody wspierania, programy badawcze, Polska

Agencja Wspierania Przedsiębiorczości, Warszawa 2006.

cechy iNNowacyjNości fiRm Na podKaRpaciu

mazo

wieckie

0

10

20

30

40

50

60

39 35,7 34,2 41,7 33,1 30,7 41,8 44,7 40,8 42,5 38,739,2 47,8 40,1 41,7 33,4 28

wielko

po

lskie

dolnośląskie

Polska

małopolskie

śląskie

po

mo

rskie

kujaw

sko-p

om

orskie

łódzkie

po

dkarp

ackie

lub

elskie

zacho

dn

iop

om

orskie

święto

krzyskie

warm

ińsko

-mazu

rskie

op

olskie

lub

uskie

po

dlaskie

126

zwojowe była znacznie mniejsza niż średnia krajowa, co ukazuje ta-bela 53.

Województwo

Odsetek firm, które prowa-dziły działal-

ność B+R

Odsetek firm, które wdrożyły

innowacje w latach 2002-

2004

Nakłady na innowacje firm innowacyjnych w 2004 r. tys.

zł

Nakłady na B+R firm innowacyj-nych w 2004 r.

tys. zł

małe średnie małe średnie małe średnie małe średnie

dolnośląskie 9 14 16 35 228 1692 84 80

kujawsko-pomorskie 6 13 17 36 895 1572 2 38

lubelskie 6 14 19 46 238 1312 12 75

lubuskie 3 10 11 33 740 1541 7 36

łódzkie 2 16 15 39 278 1604 6 163

małopolskie 7 16 23 43 249 1828 4 44

mazowieckie 5 17 16 44 492 2416 43 154

opolskie 6 14 17 41 473 1041 14 28

podkarpackie 5 15 21 41 198 1071 19 65

podlaskie 4 13 13 32 213 1148 9 40

pomorskie 12 14 16 39 612 1295 27 60

śląskie 8 16 23 49 295 1616 21 75

świętokrzyskie 3 17 20 44 248 1298 2 40

warmińsko-mazurskie 3 17 20 43 312 772 2 26

wielkopolskie 2 9 13 35 515 1368 22 86

zachodniopomorskie 3 13 15 29 309 1260 4 25

Polska 5 14 17 40 384 1570 23 80

Tabela 53. Działalność innowacyjna i badawczo-rozwojowa MŚP w regionachŹródło: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (2006)

Wydatki małych i średnich przedsiębiorstw Podkarpacia w tym czasie stanowiły mniej niż 20% nakładów innowacyjnych całości nakładów ponoszonych przez sektor. Ponadto województwo cechowała w roku 2004 najniższa sprzedaż technologii przez MŚP w kraju210.

Jakkolwiek województwo podkarpackie lokuje się w środku krajowej stawki pod względem odsetka firm innowacyjnych, należy pamiętać, iż na tle krajów Unii Europejskiej region cechują niskie i bardzo niskie wartości innych istotnych wskaźników, a potencjał przedsiębiorstw regionalnych niezbędny do stymulo-wania rozwoju społeczeństwa informacyjnego jest niewystarczający.

Liderem innowacyjności pośród polskich regionów jest Mazowsze, gdzie wydatki na działalność innowacyjną w roku 2005 osiągnęły bli-sko 3,7 mld złotych i stanowiły jedną czwartą nakładów na ten cel w kraju. Na Podkarpaciu, zajmującym 8 miejsce pod względem war-tości tego wskaźnika w Polsce, wydatkowano wówczas niemal 680 mln złotych, co przekładało się na 4,6% krajowych wydatków. Region wyprzedzał znacznie pod tym względem województwa lubuskie, łódz-kie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie, lu-belskie oraz podlaskie.

210 Tamże, s. 50.

wydatKi Na iNNowacje w RegioNie

127

Województwo

Wydatki na działania in-nowacyjne w wojewódz-

twie w roku 2005

[tys. zł]

Odsetek nakładów w Polsce

[%]

Pozycja w kraju

w roku 2005

dolnośląskie 1 153 152,70 7,8 4

kujawsko-pomorskie 834 673,50 5,5 6

lubelskie 528 258,70 3,4 9

lubuskie 130 407,40 0,8 16

łódzkie 351 573,30 2,4 12

małopolskie 869 383,90 5,8 5

mazowieckie 3 679 196,90 25,1 1

opolskie 279 539,70 1,9 14

podkarpackie 677 985,50 4,6 8

podlaskie 304 543,70 2,1 13

pomorskie 788 948,90 5,3 7

śląskie 2 542 259,80 17,3 2

świętokrzyskie 422 801,80 2,8 10

warmińsko-mazurskie 257 893,00 2,7 15

wielkopolskie 1 476 418,20 10,1 3

zachodniopomorskie 372 900,30 2,5 11

Polska 14 669 937,30

Tabela 54. Nakłady na działalność innowacyjną w województwach w 2005 rokuŹródło: GUS (2005)

Jednakże pod względem nakładów na działalność innowacyjną w prze-liczeniu na jednego mieszkańca Podkarpacie zajmowało w 2005 roku ostatnie miejsce w Polsce. Należy wszakże pamiętać, iż na wartość tego wskaźnika silniej wpływa czynnik zróżnicowania pomiędzy po-pulacjami regionów niż czynnik dywersyfikacji bezwzględnych wydat-ków na innowacje w województwach.

Województwo

Wartość wskaźnika

na 1 mieszkańca [zł]

2005

Pozycja w kraju w roku 2005

dolnośląskie 140 15

kujawsko-pomorskie 710 1

lubelskie 270 9

lubuskie 540 2

łódzkie 240 12

małopolskie 320 8

mazowieckie 250 11

opolskie 330 7

podkarpackie 130 16

podlaskie 440 3

pomorskie 220 13

128

śląskie 400 4

świętokrzyskie 270 9

warmińsko-mazurskie 400 4

wielkopolskie 360 6

zachodniopomorskie 180 14

Polska 380

Tabela 55. Nakłady na działalność innowacyjną w województwach na 1 mieszkańca w 2005 rokuŹródło: GUS (2005)

Rozwój innowacyjności w regionie warunkujący transformację w kie-runku gospodarki wiedzy jest funkcją potencjału instytucjonalnego podmiotów badawczo-rozwojowych, wydatków ponoszonych na bada-nia prorozwojowe oraz kapitału ludzkiego tego sektora.

Pod względem nakładów na działania badawczo-rozwojowe wojewódz-two mazowieckie dominuje zdecydowanie nad pozostałymi regiona-mi kraju, koncentrując blisko 42% krajowych wydatków na ten cel. Podkarpacie z 2% udziału w krajowych wydatkach zajmuje miejsce 10, tak pod względem całkowitych wydatków na badania i rozwój, jak i kwoty przypadającej na jednego mieszkańca.

Województwo

Wydatki na ba-dania i rozwój w wojewódz-twie w roku 2005 [mln zł]

Pozycja w kraju w roku 2005

Odsetek nakładów w Polsce

[%]

Wydatki w wojewódz-twie na 1 mieszkań-

ca [zł]

Pozycja w kraju w roku 2005

dolnośląskie 347 5 6,4 120 6

kujawsko-pomorskie 115 9 2,2 55 9

lubelskie 183 8 3,2 84 8

lubuskie 36 14 0,7 35 14

łódzkie 321 6 5,7 124 5

małopolskie 732 2 13,1 224 2

mazowieckie 2 323 1 41,6 451 1

opolskie 28 15 0,5 27 15

podkarpackie 112 10 2 53 10

podlaskie 61 13 1 51 11

pomorskie 289 7 5,2 132 3

śląskie 439 3 7,8 93 7

świętokrzyskie 20 16 0,4 15 16

warmińsko-mazurskie 66 12 1,2 46 12

wielkopolskie 436 4 7,7 129 4

zachodniopomorskie 70 11 6,4 41 13

Polska 5 575

Tabela 56. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w regionach w 2005 roku

Źródło: GUS (2005)

Polskie województwa silnie różnicuje wskaźnik nakładów na działalność badawczo-rozwojową w przeliczeniu na 1 mieszkańca, odzwierciedlając

RegioNalNy poteNcjał badań i Rozwoju

129

znaczące dysproporcje regionalnego potencjału badań i rozwoju. Najniższy wskaźnik cechujący region świętokrzyski (15 zł per capita) stanowi zaled-wie jedną dziesiątą średniej krajowej i jedną trzydziestą wartości wskaź-nika dla Mazowsza. Podkarpackie sytuuje się na 10 pozycji, z wartością 53 zł/mieszkańca stanowiącą zaledwie jedną trzecią średniej krajowej.

W większość polskich regionów regułą jest stosunkowo wysoki (70%) odsetek pracowników naukowo-dydaktycznych uczelni wyższych po-śród ogólnej liczby zatrudnionych w sektorze badawczo-rozwojo-wym. Oznacza to, iż odsetek tych ostatnich w przemyśle jest niewiel-ki. Jak twierdzą autorzy opracowania Innowacje i przedsiębiorczość dla przyszłości, Podkarpacie jest wyjątkiem od tej reguły i cechuje się relatywnie wysokim zatrudnieniem pracowników zajmujących się badaniami dla rozwoju w firmach regionu211.

Szkoły wyższe Podkarpacia opuszcza corocznie około 17 tys. absol-wentów. Liczba ta jest ponad czterokrotnie niższa niż na Mazowszu, a dwukrotnie niż w Małopolsce. Zdecydowanie niewystarczająca jest liczba absolwentów kierunków inżynierskich w regionie – nieco ponad tysiąc, co prezentuje tabela 57.

Absolwenci studiów magister-skich i zawodowych według woje-wództw i szkół w roku akademic-

kim 2004/2005

Absolwenci studiów za-wodowych z tytułem

inżyniera

Ogółem 391465 33062

dolnośląskie 31483 3558

kujawsko-pomorskie 17994 1176

lubelskie 21599 1103

lubuskie 7020 839

łódzkie 24323 2797

małopolskie 33087 2545

mazowieckie 75116 5211

opolskie 8347 992

podkarpackie 17136 1058

podlaskie 10362 994

pomorskie 18769 1060

śląskie 42465 4087

świętokrzyskie 16590 768

warmińsko-mazurskie 11005 1261

wielkopolskie 34367 2634

zachodniopomorskie 18879 2219

Tabela 57. Liczba absolwentów szkół wyższych w województwach w roku akademickim 2004/2005

Źródło: A. Nowakowska, M. E. Sokołowicz (2006)

Na jednego nauczyciela akademickiego na Podkarpaciu przypada aż 24,4 studentów, co przy uwzględnieniu stosunkowo niewielkiej liczby studen-tów w regionie oznacza bardzo niekorzystne relacje w stosunku do innych województw o podobnej liczbie studentów (np. pomorskiego i kujawsko-

211 A. Nowakowska, M. E. Sokołowicz, Innowacje i przedsiębiorczość dla przyszłości, SOOIPP Annual 2006, Łódź - Poznań - Warszawa - Wrocław 2006.

130

pomorskiego), a także wskazuje na realny deficyt kadr uczelni wyższych skutkujący na ogół obniżeniem jakości procesu dydaktycznego212.

Rysunek 32. Liczba absolwentów szkół wyższych w województwach w roku akademickim 2004/2005 przypadających na 1 nauczyciela akademickiego

Źródło: A. Nowakowska, M. E. Sokołowicz (2006)

Deficyt pracowników akademickich na uczelniach wyższych Podkarpacia, niedobór absolwentów kierun-ków inżynierskich w stosunku do potrzeb regionalnej gospodarki oraz niskie nakłady na badania i rozwój stanowią zespół czynników tworzących silnie negatywne uwarunkowania rozwoju gospodarki wiedzy w regionie.

Opracowana w roku 2004 Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013 za jeden z sześciu celów strate-gicznych uznaje zbudowanie i rozwijanie kultury innowacyjnej miesz-kańców regionu – kreowanie społeczeństwa innowacyjnego, w tym informacyjnego. Realizacja tego celu przyczyniać się ma do realiza-cji szerszego priorytetu RIS Podkarpacie – zwiększenia potencjału in-stytucji edukacyjnych, naukowych i badawczo-rozwojowych.

Narzędziami realizacji wyznaczonego celu mają być m.in. rozwój re-gionalnej sieci szerokopasmowej, zorientowanie oferty edukacyj-nej na potrzeby kadrowe przedsiębiorstw, zwiększenie dostępności mieszkańców regionu i firm do Internetu.

Niestety Strategia Innowacji Podkarpacia nie proponuje spójnego pa-kietu działań partnerów reprezentujących sektor publiczny, prywatny i badawczo-rozwojowy na rzecz pobudzania innowacyjności w regio-nie. Podstawowym mankamentem RIS Podkarpackie z perspektywy analitycznej niniejszego dokumentu jest powierzchowne i odbiegające od europejskiego state-of-the-art rozumienie roli innowacji w zakre-sie ICT w procesach rozwoju gospodarczego całości województwa (co oznacza uwzględnienie w analizie obszarów wiejskich), w pobudzaniu innowacyjności i produktywności przedsiębiorstw oraz w procesach edukacyjnych. Ponadto, zdaniem autorów opracowania Polskie regio-nalne strategie innowacji – ocena i wnioski dla dalszych działań, do-kument zawiera stwierdzenia niemające pokrycia w wynikach badań statystycznych (np. stwierdzające duży kapitał intelektualny regionu), nadmiernie koncentruje się na zagadnieniach przedsiębiorczości, a nie-

212 Tamże, s. 33.

RiS podKaRpacKie – RegioNalNa StRategia

iNNowacji

mazow

ieckie0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

16,6

17,0 17,2 17,4 18,3 19,4 19,8 20,2 21,7 21,7 22,021,8

24,1 24,4 24,5 24,9

31,5

wielkopolskie

dolnośląskie

Polska

małopolskie

śląskie

pomorskie

kujawsko-pom

orskie

łódzkie

podkarpackie

lubelskie

zachodniopomorskie

świętokrzyskie

warm

ińsko-mazurskie

opolskie

lubuskie

podlaskie

131

mal pomija kwestie badań i rozwoju oraz w sposób niespójny prezen-tuje cele strategiczne213.

Sektor MŚP Podkarpacia należy do grupy najsłabszych w kraju, o czym świadczą w pierwszym rzędzie bardzo niskie w skali kraju nakłady na innowacje, bardzo niska efektywność małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), zarówno w ujęciu wpływów ze sprzedaży in-nowacji na firmę, jak i wydajności pracy oraz najniższa w kraju liczba podmiotów MŚP w relacji do liczby ludności214.

Jednakże w grupie małych przedsiębiorstw zaproponowany przez PARP wskaźnik sytuuje Podkarpacie w gronie regionów nieco powy-żej średniej krajowej. Najbardziej innowacyjne w latach 2002-2004 były małe przedsiębiorstwa Małopolski i Śląska – 23% z nich wdroży-ło innowacje, czyli ponad dwa razy tyle co w lubuskim, gdzie proce-sy innowacyjne w małych firmach były najsłabsze. Większy lub równy średniej dla kraju odsetek małych firm innowacyjnych był też w pod-karpackim, warmińsko-mazurskim, lubelskim, kujawsko-pomorskim i opolskim, czyli w uboższych polskich regionach. Nowe produkty i pro-cesy wdrożyło też ponad 40% firm średnich z Mazowsza, Małopolski, Warmii i Mazur, świętokrzyskiego, Podkarpacia i Opolszczyzny215.

Branże wysokotechnolgiczne reprezentowane są w powiatach: sanoc-kim, brzozowskim, mieleckim, dębickim, stalowowolskim i przewor-skim oraz w stolicy regionu Rzeszowie. Do wyspecjalizowanych przemy-słowych branż high-tech w województwie podkarpackim należą: statki powietrzne i kosmiczne, części i akcesoria do silników i pojazdów me-chanicznych oraz farby i lakiery216. Rozmieszczenie branż wysokich tech-nologii w Polsce w powiatach według klasyfikacji Neven’a prezentuje ry-sunek 33217.

Rysunek 33. Rozmieszczenie branż wysokotechnologicznych w Polsce wg klasyfikacji Neven’a Źródło: E. Wojnicka (2006)

213 G. Gorzelak, A. Bąkowski, M. Kozak, A. Olechnicka, Polskie regionalne strategie innowacji – ocena i wnioski dla dal-szych działań, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006.

214 A. Tokaj - Krzewska, Stan sektora MŚP w regionach, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006.215 Tamże.216 E. Wojnicka (red.), Perspektywy rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw wysokich technologii w Polsce do 2020

roku, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006.217 E. Wojnicka (red.), Clusters in Poland, Preliminary report for LEE/OECD, Program IBnGR, Gdańsk 2002.

NiedoRozwój SeKtoRa podKaRpacKich mśp

bRaNże wySoKich techNologii

132

Spośród 1368 firm wysokich technologii działających w Polsce w 2005 roku 37 (2,7% ogólnej liczby w kraju) miało swoje siedziby na Podkarpaciu. W rankingu opartym na ważnym dla międzyregionalnych porównań wskaźniku ilości firm high-tech na 1 mln mieszkańców wo-jewództwo zajmuje 12 miejsce wspólnie z zachodniopomorskim (18 firm/1 mln ludności). Największą ilość przedsiębiorstw wysokich tech-nologii – 18 grupuje przemysł precyzyjny, instrumentów medycznych i optycznych. Siedem firm działa w branży elektroniki i telekomunika-cji, sześć – sprzętu lotniczego, a pięć – farmacji. Tylko jedno przedsię-biorstwo sklasyfikowano w branży: komputery i maszyny biurowe218, obejmującej teleinformatykę.

Podsumowując: pod względem przedsiębiorstw usług wysokotech-nologicznych i wiedzochłonnych, województwo podkarpackie zajmuje ostatnie miejsce w Polsce, co ilustruje rysunek 34. To fakt szczegól-nie niepokojący, bowiem w latach 2000-2005 w skali krajowej naj-większą średnią roczną dynamikę rozwoju miał właśnie sektor usług high-tech: branży teleinformatycznych i telekomunikacyjnych219.

Rysunek 34. Liczba firm wysokotechnologicznych i wiedzochłonnych w regionachŹródło: E. Wojnicka (2006)

Niedobór firm wiedzochłonnych oraz wysokich technologii w sektorze ICT Podkarpacia silnie negatyw-nie oddziałuje na rozwój społeczeństwa informacyjnego w regionie. Niski poziom innowacyjności (za wyjątkiem przemysłu lotniczego) utrudnia realizację ambitnych projektów teleinformatycznych w sekto-rze publicznym oraz ogranicza możliwości zatrzymania w regionie absolwentów kierunków informatycz-nych podkarpackich uczelni.

Zbiorczy ranking sektora ICT opracowany przez tygodnik Com-puterworld w pierwszej setce największych polskich firm lokuje zale-dwie jedno przedsiębiorstwo z siedzibą w wojewódzkie podkarpackim. Firmą tą jest ASSECO Poland z rocznymi przychodami w 2006 roku na poziomie 161 mln zł i zyskiem netto ponad 24 mln złotych. Cała Grupa Kapitałowa ASSECO Poland osiągnęła w roku 2006 przychody bliskie 336 mln zł, zaś zysk około 53 mln zł. 218 E. Wojnicka (red.), Perspektywy rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw wysokich technologii w Polsce do 2020

roku, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006, s. 110.219 E. Wojnicka zauważa słusznie, iż ostatnie lata są czasem rodzenia się nowych specjalizacji sektora ICT, np. po-

wstające firmy teleinformatyczne zajmują się wdrażaniem kompleksowych rozwiązań obejmujących łączenie teleko-munikacji i Internetu oraz tworzenie odpowiedniego oprogramowania. Rozwija się rynek zindywidualizowanego dla potrzeb klientów oprogramowania oraz zarządzania projektami informatycznymi i tworzenia stron www czy oprogra-mowania dla e - commerce.

podKaRpacKi SeKtoR ict

mazow

ieckie

0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

wielkopolskie

dolnośląskie

Polska

małopolskie

śląskie

pomorskie

kujawsko-pom

orskie

łódzkie

podkarpackie

lubelskie

zachodniopomorskie

świętokrzyskie

warm

ińsko-mazurskie

opolskie

lubuskie

podlaskie

133

Druga co wielkości firma Podkarpacia – OPTeam zajęła w rankingu dopiero 126 miejsce, osiągając około 44 mln zł oraz zysk netto oko-ło 1 mln zł.

Lp

./P

ozycja

FirmaPozycja firmy w 2005

Przychody ogółem

Zysk/strata brutto

Zysk/strata netto Zatrudnienie

2006 2006 2006 2006

tys. zł tys. zł tys. zł osoby

35 Asseco Poland GK 30 335 881 69 350 52 646 1 161

51 Asseco Poland 45 160 748 30 207 24 297 485

126 OPTeam 108 44 114 1 316 1 018 85

233 Syriusz 223 8 975 Brak danych Brak danych 15

303 BMM 294 3 742 18 18 21

316 Softel 302 1 642 45 36 10

555 102220 1 777

220Tabela 58. Firmy sektora ICT Podkarpacia w rankingu tygodnika Computerworld w roku 2007

Źródło: Computerworld – Ranking firm Informatycznych i Telekomunikacyjnych TOP 200, Roczny Raport Tygodnia Menedżerów i Informatyków, nr 1/2007

Inny ranking opracowany w 2007 roku przez tygodnik Teleinfo, obej-mujący ponad 500 największych firm teleinformatycznych w Polsce221, prezentuje piętnaście firm sektora ICT na Podkarpaciu:

Lp. Firma Miasto Forma prawna

PrzychodyZyski brutto

Zyski netto

Pracownicy

etatowi

2006tys. zł % tys. zł tys. zł

Razem 15 firm 280 149 692

1 Asseco Poland Rzeszów SA 160 748 100 30 207 24 297 485

2 OPTeam Rzeszów SA 43 659 100 1 316 1 018 85

3 ZETO Rzeszów sp. z o.o. 28 494 100 96

4 Infast Rzeszów sp. z o.o. 18 387 100 769 623 15

5 Syriusz Rzeszów sp. z o.o. 8 975 100 -26 -26 15

6 Galkom SK Rzeszów sp. z o.o. 6 937 100 360

7 Etob-Res Rzeszów sp. z o.o. 4 989 100 111 83 41

8 BMM Rzeszów sp. z o.o. 3 719 72 18 18 21

9 Lech-Elektronika Dębica Dg 1 650 95 77 63

10 Softel Rzeszów sp. z o.o. 1 621 90 45 36 11

11 Softres Rzeszów sp. z o.o. 1 076 99 31 25 10

12 TiO media Rzeszów Sc 915 100 5

13 ASR-Serwis Tarnobrzeg Sc 881 90 4

220 Wspólnie z przychodami całości Grupy Kapitałowej ASSECO. Przychody ogółem 5 firm sektora ICT na Podkarpaciu wyniosły w 2006 roku wg Computerworld 219 221 tys. zł.

221 Ranking ten w istocie prezentuje wszystkie polskie firmy rynku ICT posiadające stabilną pozycję i działające od kilku lat.

134

14 Datanet Rzeszów sp. z o.o. 1 051 50 179

15 Mediacon Przemyśl sp. z o.o. 741 50

Tabela 59. Piętnaście największych firm sektora ICT Podkarpacia w rankingu Teleinfo w roku 2007

Źródło: Teleinfo 500, Raport 2007

Pierwsze pięć największych firm sektora ICT na Podkarpaciu gene-ruje około 92% przychodów wszystkich przedsiębiorstw teleinforma-tycznych województwa. Pierwszych dziesięć – aż 95%.

Lp. Województwo Liczba firm

Przychody z IT Przychody ze sprzedaży

Udział w rynku 2006 2006 2005 Zmiana

05 062006

% tys. zł tys. zł tys. zł %

Razem 581 100 28 815 250 36 227 073 29 842 817 17,6

1 mazowieckie 226 60,3 17 386 454 23 130 109 18 436 976 20,3

2 dolnośląskie 47 10,4 3 003 055 3 106 676 2 663 044 14,3

3 małopolskie 60 6,7 1 934 046 2 013 959 1 777 331 11,8

4 śląskie 53 5,7 1 646 232 2 282 376 2 001 072 12,3

5 pomorskie 28 4,8 1 386 844 1 770 543 1 704 547 3,7

6 zachodniopomor-skie 19 3,6 1 024 781 1 188 779 888 121 25,3

7 wielkopolskie 37 3,6 1 023 045 1 172 657 1 024 051 12,7

8 łódzkie 33 1,1 316 843 341 143 298 887 12,4

9 podkarpackie 15 1 277 868 280 149 238 142 15,0

10 kujawsko-pomorskie 14 0,7 197 377 201 230 190 177 5,5

11 podlaskie 8 0,6 166 415 166 701 137 264 17,7

12 lubelskie 14 0,5 135 365 168 174 162 886 3,1

13 warmińsko-mazurskie 4 0,4 119 475 186 186 140 593 24,5

14 lubuskie 9 0,3 83 504 101 382 90 385 10,8

15 świętokrzyskie 7 0,2 69 350 71 434 51 309 28,2

16 opolskie 7 0,2 44 597 45 575 38 030 16,6

Tabela 60. Przychody firm polskiego sektora ICT w podziale na regiony Źródło: Teleinfo 500, Raport 2007

Udział podkarpackich firm ICT w rynku ogólnopolskim jest nieznaczny i wynosi zaledwie 1%. Jak pokazuje rysunek 36,60% przedsiębiorstw tego sektora zlokalizowało swoje siedziby w województwie mazowiec-kim, 10% na Dolnym Śląsku, zaś około 7% – w Małopolsce.

135

Rysunek 35. Pozycja Podkarpackiego sektora ICT pośród polskich regionówŹródło: Teleinfo 500, Raport 2007

Dynamika przychodów podkarpackiego sektora ICT w roku 2006 była relatywnie dobra i wyższa od średniej, osiągając 18% przy średniej 21% w całym kraju. W województwie mazowieckim zanotowano dy-namikę na poziomie 25%, zaś w regionie o najwyższej dynamice – w województwie świętokrzyskim aż 39%222.

Lp. Województwo Liczba

Przychody ze sprzedaży

2006 2005Zmiana

06/05

tys. zł tys. zł %

Razem 581 36 227 073 29 842 817 21

1 świętokrzyskie 7 71 434 51 309 39

2 zachodniopomorskie 19 1 188 779 888 121 34

3 warmińsko-mazurskie 4 186 186 140 593 32

4 mazowieckie 226 23 130 109 18 436 976 25

5 podlaskie 8 166 701 137 264 21

6 opolskie 7 45 575 38 030 20

7 podkarpackie 15 280 149 238 142 18

8 dolnośląskie 47 3 106 676 2 663 044 17

9 wielkopolskie 37 1 172 657 1 024 051 15

10 łódzkie 33 341 143 298 887 14

11 śląskie 53 2 282 376 2 001 072 14

12 małopolskie 60 2 013 959 1 777 331 13

222 Należy jednak zastrzec, iż największą dynamiką charakteryzowały się na ogół regiony o małym udziale regionalnego sektora ICT w całkowitych przychodach sektora w kraju. Wyniki te związane są z szybkim wzrostem przychodów zaledwie jednej lub kilku firm.

136

13 lubuskie 9 101 382 90 385 12

14 kujawsko-pomorskie 14 201 230 190 177 6

15 pomorskie 28 1 770 543 1 704 547 4

16 lubelskie 14 168 174 162 886 3

Tabela 61. Dynamika przychodu firm ICT w województwach w 2006 roku Źródło: Teleinfo 500, Raport 2007

W przedsiębiorstwach teleinformatycznych Podkarpacia pracowało w 2006 roku 693 pracowników, co oznacza zmniejszenie zatrudnie-nia o 17% w stosunku do roku 2006. Redukcja kadr firm sektora ICT w roku 2006 była powszechną reakcją na ograniczenie podaży pro-jektów teleinformatycznych przez administrację centralną.

Lp. Województwo

Liczba etatów

2006 2005

Zmiana

2005/06

%

Razem 38 234 40 450 -5,6

1 mazowieckie 15 985 17 279 -7,5

2 pomorskie 4 545 4 356 4,2

3 małopolskie 4 255 4 005 5,9

4 śląskie 3 326 3 317 0,3

5 dolnośląskie 2 839 2 903 -2,2

6 wielkopolskie 2 199 2 125 3,4

7 łódzkie 1 352 1 321 2,3

8 warmińsko-mazurskie 789 1 107 -28,7

9 zachodniopomorskie 741 865 -14,3

10 podkarpackie 692 833 -16,9

11 lubelskie 469 642 -26,9

12 lubuskie 344 572 -39,9

13 podlaskie 295 509 -42,0

14 kujawsko-pomorskie 267 312 -14,4

15 świętokrzyskie 100 192 -47,9

16 opolskie 36 112 -67,9

Tabela 62. Pracownicy firm polskiego sektora ICT w podziale na regiony Źródło: Teleinfo 500, Raport 2007

Podkarpacki sektor ICT posiada ograniczoną zdolność do kreowania innowacji technologicznych, za wyjątkiem ASSECO Poland nie prowadzi prac badawczo-rozwojowych, nie generuje znaczą-cych przychodów i nie oferuje znaczącej podaży nowych miejsc pracy. Zaledwie sześć firm osiąga przychody roczne większe niż 5 mln złotych. Obecny potencjał rozwojowy sektora nie gwarantuje jego zdolności do udzielenia silnego wsparcia procesom rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie. Strategia winna definiować więc mechanizmy i narzędzia wsparcia dla firm regionalne-go sektora ICT dla zapewnienia jego rozwoju.

W dobie konkurencji globalnej i szybkiego rozwoju wysokich techno-logii, w tym ICT, strategicznego znaczenia nabiera nowoczesny poten-

iNStytucjoNalNe foRmy wSpieRaNia iNNowacji

137

cjał krajowego i regionalnego otoczenia biznesu. Kraje prowadzące z powodzeniem politykę innowacyjną i naukową osiągnęły swój suk-ces gospodarczy w znacznym stopniu dzięki prawidłowemu określeniu funkcji takich instytucji oraz prowadzeniu przez nie działań jedno-znacznie innowacyjnych i promodernizacyjnych, a jednocześnie re-alistycznie wpisanych w potrzeby podmiotów regionalnych sektorów: prywatnego, publicznego i badawczo-rozwojowego.

Potencjał podkarpackich firm otoczenia biznesu jest – jak dotąd – niewielki, szczególnie w odniesieniu do pobudzania rozwoju innowa-cji ICT oraz stymulowania wdrożeń innowacyjnych rozwiązań tele-informatycznych tak w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Jak stwierdzili autorzy części diagnostycznej Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013, instytucje te pomimo stosunkowo dużej ich liczby (ok. 70) borykają się w większości z problemem braku wystarczających środków finansowych na rozwój własnej bazy tech-nicznej i prowadzenie działalności223. Zdolność tych organizacji do skutecznego działania limitują także sygnalizowane już ograniczenia w dostępie do wysokokwalifikowanej kadry.

Silne wsparcie dla instytucji otoczenia biznesu i tych stymulujących wzrost innowacyjności regionu jest istotnym komponentem prio-rytetu wzmacniania potencjału gospodarczego Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020224.

Na Podkarpaciu na segment instytucjonalnego wsparcia gospodarki składają się m.in.:

4 agencje rozwoju regionalnego• (w Mielcu, Krośnie, Ustrzykach Górnych oraz Tarnobrzegu), będące w istocie agencjami o charak-terze ponadlokalnym obejmującymi swym działaniem grupy powia-tów oraz adresująca swoje usługi do całości regionu Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego SA (RARR)regionalne izby gospodarcze • (w Sanoku, Stalowej Woli, Przemyślu, Krośnie, Rzeszowie, Tarnobrzegu) oraz Izba Rolnicza Województwa Podkarpackiego13 ośrodków wspierania przedsiębiorczości • zrzeszonych w Krajowym Systemie Usług dla MŚP oraz wyspecjalizowane ośrod-ki transferu technologii organizacje gospodarcze • (Podkarpacka Izba Gospodarcza, Business Centre Club, Podkarpacki Klub Biznesu, Podkarpacka Regionalna Izba Turystyczna, izby rzemieślnicze) i lokalne organi-zacje przedsiębiorców organizacje pozarządowe • (np. Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia PRO CARPATHIA, Stowarzyszenie Promocji Przedsiębiorczości).

W roku 2005 władze województwa podjęły decyzje o utworzeniu Podkarpackiego Parku Naukowo-Technologicznego AEROPOLIS, któ-ry ma stać się głównym narzędziem wsparcia rozwoju przedsiębior-czości i pobudzania innowacyjności firm Podkarpacia. Na poziomie operacyjnym zarządzane przez RARR przedsięwzięcie ma m.in. za zadanie wspieranie powstających firm innowacyjnych oraz klasterów technologicznych.

223 Zarząd Województwa Podkarpackiego, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, s. 17.

224 Sejmik Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, Rzeszów 2006.

138

Instytucje otoczenia biznesu na Podkarpaciu koncentrują się zasadniczo na wspieraniu przedsiębiorczo-ści poprzez zapewnienie dostępu do szkoleń oraz środków finansowych. Zagadnienia stymulowania roz-woju gospodarki wiedzy i rozwoju społeczeństwa informacyjnego pozostają na marginesie ich działań ze względu na ich niski priorytet w bieżących (ale i strategicznych) działaniach tych instytucji, deficyt kadr wyspecjalizowanych w tematyce ICT oraz brak nowoczesnej wiedzy o zależnościach między inwestycja-mi w rozwiązania teleinformatyczne a zwiększeniem konkurencyjności, produktywności oraz innowacyj-ności firm.

139

2.7140

W celu zobrazowania stanu e - Rozwoju w województwie podkarpac-kim posłużono się badaniem z wykorzystaniem wskaźnika potencja-łu e - Rozwoju, narzędzia skonstruowanego do analiz rozwoju społe-czeństwa informacyjnego na poziomie powiatowym225.

Wskaźnik potencjału e - Rozwoju składa się z trzech wskaźników cząstkowych:

1. (Wi) Wskaźnika potencjału innowacyjnego226, w postaci:

Wi = 0,3 * i1 + 0,2 * i2 + 0,5 * i3

gdzie: (i• 1) - ilość bankomatów na 10 000 mieszkańców227

(i• 2) - odsetek jednostek samorządu terytorialnego posia-dających stronę www228

(i• 3) - ilość firm sektora ICT w rankingu Teleinfo / 10 000 mieszkańców229

2. (Wg) Wskaźnika potencjału gospodarczego, którego wzór przedstawia się:

Wg = [(g1) + (g2) + (g3)] / 3

gdzie: (g• 1) przeciętne miesięczne wynagrodzenie w PLN na 1 mieszkańca 230

(g• 2) liczba podmiotów zarejestrowanych w REGON na 1000 mieszkańców231

225 Wskaźnik potencjału e - Rozwoju po raz pierwszy zastosowany został w: Sejmik Województwa Mazowieckiego, e-Strategia Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2006, s. 49-51.

226 Por. K. Guzik, Przestrzenne zróżnicowanie potencjału innowacyjnego w Polsce, w: M. Górzyński, R. Woodward (red.), Innowacyjność polskiej gospodarki, Zeszyty innowacyjne 2, CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2004, s. 33-36.

227 Badanie przeprowadzone w dniach 12-20 maja 2007 r.; analizowano dane ze stron www.karty.pl oraz stron interne-towych banków.

228 Badanie przeprowadzono w dniach 18-24 maja 2007 r. 229 Na podstawie: Raport Teleinfo 500 - Polski Rynek Teleinformatyczny 2006, Tom I.230 Dane statystyczne GUS za rok 2005.231 Dane statystyczne GUS na dzień 31 grudnia 2006.

2.7 Wskaźnik potencjału e - Rozwoju województwa podkarpackiego

141

(g• 3) stopa bezrobocia232

3. (We) Wskaźnika potencjału edukacyjnego, który przybiera postać:

We = 0,4 * (e1) + 0,3 * (e2) + 0,15 * [(e3) + (e4)]

gdzie: (e• 1) liczba uczniów przypadająca na 1 komputer233

(e• 2) odsetek szkół średnich posiadających stronę www234

(e• 3) liczba uczniów szkół ponadgimnazjalnych w stosunku do liczby mieszkańców235

(e• 4) liczba uczniów szkół pomaturalnych w stosunku do liczby mieszkańców

Wzór wskaźnika potencjału e - Rozwoju przybiera postać uproszczoną:

Wr = 0,4 * Wi + 0,3 * Wg + 0,3 * We

Z kolei pełny wzór – po uwzględnieniu wszystkich czynników wchodzą-cych w skład wskaźnika e - Rozwoju – prezentuje się następująco:

Wr = 0,4 *[0,3 * (i1) + 0,2 * (i2) + 0,5 * (i3)] + 0,3 [((g1) + (g2) + (g3))/ 3] + 0,3 * [0,4 * (e1) + 0,3 * (e2) + 0,15 * ((e3) + (e4))]

Analizy przeprowadzone w oparciu o sformułowane wyżej założenia me-todyczne pozwoliły na stworzenie mapy województwa podkarpackiego, ilustrującej poziom potencjału e - Rozwoju dla każdego z 25 powiatów (w tym 4 miast na prawach powiatu) leżących w jego granicach.

Rysunek 36. Mapa potencjału e - Rozwoju województwa podkarpackiegoŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

232 Dane statystyczne GUS na dzień 31 grudnia 2006.233 Statystyka sporządzona w oparciu o dane GUS – stan na 31 grudnia 2006 roku.234 Sprawdzano w dniach 10-16 lipca 2007 r. w wyszukiwarkach, na stronach kuratorium oświaty w Rzeszowie, w bazie SIO.235 Statystyka sporządzona w oparciu o dane GUS – stan na 31 grudnia 2006 roku.

142

Żaden powiat Podkarpacia nie legitymuje się wartością wskaźni-ka umożliwiającą zaliczenie go do grupy charakteryzującej się bar-dzo wysokim poziomem e - Rozwoju. Najwyższe wartości osiągają byłe miasta wojewódzkie – w kolejności: Rzeszów, Krosno, Przemyśl i Tarnobrzeg. Pierwsze trzy znalazły się w grupie powiatów o wyso-kim poziomie e - Rozwoju. Z kolei Tarnobrzeg oraz trzy inne powiaty ze stolicami w średnich miastach (Mielcu, Dębicy i Sanoku) zaliczone zostały do grupy o przeciętnym potencjale e - Rozwoju. Aż 60% spo-śród powiatów podkarpackich znalazło się w grupie cechującej się ni-skim potencjałem, a zarazem zagrożeniem wykluczeniem cyfrowym. Dwa powiaty – lubaczowski i krośnieński – sklasyfikowane zostały jako bardzo poważnie zagrożone wykluczeniem cyfrowym (na mapie zilustrowane jako „biała plama”).

Wskaźnikpotencjału e - Rozwoju

Powiaty

Bardzo wysoki poziom e - Rozwojubrak

Brak•

Wysoki poziom e - Rozwoju3 jednostki

miasto na prawach powiatu: Rzeszów (podregion • rzeszowsko–tarnobrzeski)

miasta na prawach powiatu: Krosno, Przemyśl (podregion • krośnieńsko–przemyski)

Przeciętny poziom e - Rozwoju4 jednostki

miasto na prawach powiatu: Tarnobrzeg oraz powiaty: • mielecki, dębicki (podregion rzeszowsko–tarnobrzeski)

powiat sanocki (podregion krośnieńsko–przemyski)•

Niski poziom e - Rozwoju – zagrożenie wykluczeniem

cyfrowym16 jednostek

powiaty: leżajski, stalowowolski, tarnobrzeski, łań-• cucki, niżański, rzeszowski, kolbuszowski (podregion rzeszowsko-tarnobrzeski)

powiaty: jasielski, leski, bieszczadzki, przeworski, rop-• czycko-sędziszowski, przemyski, jarosławski, strzyżowski, brzozowski (podregion krośnieńsko-przemyski)

Bardzo niski poziom e - Rozwoju – obszary wykluczenia cyfrowego

(tzw. białe plamy)2 jednostki

powiaty: krośnieński, lubaczowski (podregion • krośnieńsko-przemyski)

Tabela 63. Wskaźnik potencjału e - Rozwoju województwa podkarpackiegoŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

143

2.8144

Analiza SWOT/TOWS jest narzędziem pozwalającym zidentyfiko-wać silne i słabe strony wewnątrzregionalne, a także szanse i za-grożenia płynące z otoczenia zewnętrznego, a dalej – zbadać siłę ich wzajemnych powiązań. Tego typu działanie pozwoli na identyfi-kację najkorzystniejszego – z punktu widzenia władz wojewódzkich – wariantu realizacji założeń Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013.

Materiał analityczny zaprezentowany w niniejszym rozdziale wyko-rzystany zostanie na etapie formułowania misji i wizji rozwoju spo-łeczeństwa informacyjnego w województwie podkarpackim, a także posłuży w formatowaniu założeń projektów głównych – prioryteto-wych z punktu widzenia e - Rozwoju regionalnego.

Punktem wyjścia w analizie SWOT/TOWS jest wytypowanie wszyst-kich istotnych z punktu widzenia rozwoju regionu czynników – tak wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Niniejsza analiza bazuje na wyni-kach konsultacji społecznych przeprowadzonych w formie warsztatów roboczych236 oraz analiz SWOT stworzonych na potrzeby innych aktu-alnych dokumentów strategicznych województwa podkarpackiego237.

Na kolejnym etapie wszystkie wytypowane czynniki poddano oce-nie ze strony ekspertów. Każdy z czynników punktowano w skali 0-2 w celu określenia ważności zidentyfikowanych cech, a wyniki oceny wykorzystano w dalszym etapie analizy – przy badaniu siły powiązań pomiędzy poszczególnymi czynnikami.

236 Warsztaty odbyły się 14 maja i 19 lipca 2007 r. w Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie.237 Projekt Regionalnego Planu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, Strategia

Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2015, Regionalna Strategia Innowacyjności Województwa Podkarpackiego.

2.8 Analiza SWOT/TOWS stanu rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwie podkarpackim

145

Czynnik Średnia wagaMocne strony

duża pula środków alokowana przez samorząd województwa na lata 2007-1. 2013 1,80

pozytywne nastawienie samorządowych władz na szczeblu województwa do 2. zagadnień społeczeństwa informacyjnego 1,49

wzrost aspiracji i aktywności młodzieży; duża liczba absolwentów szkół 3. wyższych 1,42

duży potencjał gospodarczy ośrodka stołecznego, Rzeszowa, a także innych 4. ośrodków wzrostu gospodarczego regionu 1,40

aktywność rzeszowskiego ośrodka akademickiego oraz szkół wyższych pań-5. stwowych i niepaństwowych 1,39

dobrze rozwinięty przemysł lotniczy, działający w oparciu o high-tech – ist-6. nienie międzynarodowego lotniska w Jasionce oraz sieci lotnisk lokalnych 1,31

duży potencjał ośrodków naukowych, jednostek badawczo-rozwojowych, 7. instytucji wspierania biznesu 1,19

funkcjonowanie dwóch specjalnych stref ekonomicznych8. 1,14

występowanie w regionie kilku rodzajów podmiotów zajmujących się wdraża-9. niem innowacji (uczelni, jednostek badawczo-rozwojowych przemysłu i jed-nostek niezależnych)

1,13

dostęp do nowoczesnych technologii i osiągnięć naukowych dzięki udziałowi 10. sektora B+R w projektach (badaniach) zagranicznych 1,06

korzystna struktura wiekowa zasobów ludzkich11. 1,02

Słabe strony

niski poziom rozwoju infrastruktury teleinformatycznej, a zwłaszcza szero-1. kopasmowego dostępu do Internetu 1,62

niski poziom dochodów ludności i rozwoju gospodarczego regionu na tle 2. kraju 1,62

niewielka świadomość innowacyjna samorządów lokalnych3. 1,51

odpływ młodych osób do innych regionów4. 1,50

wysokie bezrobocie i znikoma ilość atrakcyjnych ofert pracy5. 1,50

niski poziom rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, dominacja przestarzałej 6. struktury gospodarczej 1,44

słabo rozwinięta infrastruktura teleinformatyczna w samorządach7. 1,37

niewielkie doświadczenia większości jednostek w pozyskiwaniu finansów 8. spoza budżetu 1,31

niska gęstość zaludnienia, zwłaszcza w południowo-wschodniej części 9. województwa 1,20

najniższy w skali kraju współczynnik linii telefonicznych na 1000 10. mieszkańców 1,20

niski poziom innowacyjności, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw11. 1,16

koncentracja jednostek naukowo-badawczych w centrum regionu12. 1,02

Tabela 64. Analiza SW – lista czynnikówŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

146

Czynnik Średnia wagaSzanse

wzrost możliwości pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych1. 1,85

promowanie wykorzystania Internetu jako narzędzia pozyskiwania i przepły-2. wu informacji przez władze centralne i Komisję Europejską 1,62

podnoszenie poziomu edukacji społeczeństwa poprzez wykorzystanie środ-3. ków UE w celu budowy i rozwoju społeczeństwa informacyjnego 1,60

finansowanie regionalnej sieci szkieletowej ze środków Programu 4. Operacyjnego Rozwoju Polski Wschodniej 1,56

opracowanie 5. Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 1,54

rozwój międzyregionalnej współpracy gospodarczej oraz międzynarodowego 6. ruchu turystycznego 1,40

tworzenie nowych instrumentów finansowego wsparcia innowacji, rozszerza-7. nie dotychczasowej oferty 1,40

wzrost liczby inicjatyw mających na celu wspieranie innowacyjnego roz-8. woju regionu, powoływania parków naukowych, technologicznych, centrów doskonałości

1,36

zwiększenie dostępu do wiedzy i technologii po wejściu do UE9. 1,31

dobra współpraca powiatów i gmin w zakresie budowy społeczeństwa infor-10. macyjnego w województwie podkarpackim 1,30

zwiększenie roli władz lokalnych, pozwalające na lepsze określenie potrzeb 11. występujących w regionie 1,28

rozwój globalnych powiązań kooperacyjnych przemysłu lotniczego, możliwość 12. transferu nowoczesnych technologii lotniczych do innych gałęzi gospodarki 1,19

Zagrożenia

zmienność procedur prawno-administracyjnych1. 1,58

atrakcyjne oferty pracy zagranicą dla wykształconych kadr regionu2. 1,51

niechęć przedsiębiorców do ponoszenia nakładów na badania3. 1,39

bariery instytucjonalno-prawne, strukturalne i świadomościowe4. 1,39

brak stabilności politycznej5. 1,39

mało aktywne działania samorządu terytorialnego w zakresie umożliwienia 6. rozwoju przedsiębiorstw 1,33

wysokie ryzyko finansowe działań o charakterze innowacyjnym7. 1,31

ograniczenia wynikające z braku proinnowacyjnej polityki państwa8. 1,30

długi okres tworzenia efektywnie działających ośrodków innowacji9. 1,30

nadal ograniczony dostęp do informacji o źródłach finansowania działalności 10. innowacyjnej, o programach UE – brak systemu wsparcia finansowego roz-woju innowacji

1,28

niski popyt na badania i innowacje11. 1,13

Tabela 65. Analiza OT – lista czynnikówŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Analiza mocnych stron województwa wskazuje, że za kluczowe dla e - Rozwoju regionu można uznać przede wszystkim zaangażowanie samorządu województwa w działania mające na celu rozwój i promo-cję idei społeczeństwa informacyjnego, co znajduje odzwierciedlenie m.in. w bardzo dużej alokacji środków na finansowanie projektów ICT w latach 2007-2013.

Za najistotniejsze słabości regionu uznano niski poziom rozwoju in-frastruktury teleinformatycznej, ze szczególnym uwzględnieniem szerokopasmowego dostępu do Internetu. Wskazywano ponadto na problemy związane z sytuacją na rynku pracy, takie jak: stopa bezro-bocia utrzymująca się na poziomie przewyższającym średnią krajową,

147

co w powiązaniu ze znikomą ilością atrakcyjnych ofert pracy powodu-je, że obserwowany jest znaczący odpływ najbardziej wykwalifikowa-nych kadr do innych województw, a także do krajów Unii Europejskiej. Wreszcie zwraca uwagę niski poziom dochodów ludności i słaby wzrost gospodarczy kreowany na poziomie regionalnym.

Jako największe szanse wskazywane zostały możliwości pozyskiwania środków finansowych z zewnętrznych źródeł, a także realizacja zało-żeń zapisanych w Programie Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej oraz w Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013. Zwrócono ponadto uwagę na niebagatelne znaczenie dzia-łań promocyjnych na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego, które wpłynęłyby na wzrost świadomości społeczeństwa, co z kolei pozwoli dostrzec korzyści, jakie może dać komputer i Internet.

Za czynniki stanowiące najpoważniejsze zagrożenia dla innowacyjne-go rozwoju województwa podkarpackiego należy uznać niestabilność wszelkiego rodzaju procedur w administracji, a także pogłębiające się zjawisko odpływu wykwalifikowanych kadr poza region.

Grupy czynników zidentyfikowanych w ramach każdej z domen inter-wencji strategicznej poddano badaniu siły ich wzajemnych zależno-ści, tworząc dlań macierze SWOT i TOWS, a dalej macierze zbiorcze – SWOT/TOWS.

Macierze S-OT (tabela 66) i W-OT (tabela 67) określają siłę wpływu czynników wewnętrznych na czynniki zewnętrzne. Odpowiedzi na po-niższe pytania pomagają w uzyskaniu wniosków:

(a) czy mocne strony pozwalają wykorzystać pojawiające się szanse?

(b) czy mocne strony mogą zapobiec zagrożeniom?

Czynniki wewnętrzneCzynniki zewnętrzne

Szanse Zagrożenia

Mocne strony

Tabela 66. Macierz S-OTŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

(c) czy słabe strony uniemożliwiają wykorzystanie szans?

(d) czy słabe strony wzmocnią negatywne oddziaływanie zagrożeń?

Czynniki wewnętrzneCzynniki zewnętrzne

Szanse Zagrożenia

Słabe strony

Tabela 67. Macierz W-OTŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Macierz O-SW (tabela 68) i T-SW (tabela 69) określają wpływ szans i zagrożeń na czynniki wewnętrzne. Do wniosków prowadzą odpowie-dzi na pytania:

(a) czy szanse wzmocnią pozytywne oddziaływanie mocnych stron?

(b) czy szanse pozwalają unicestwić słabe strony?

148

Czynniki zewnętrzneCzynniki wewnętrzne

Mocne strony Słabe strony

Szanse

Tabela 68. Macierz O-SWŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

(c) czy zagrożenia osłabiają mocne strony?

(d) czy zagrożenia spotęgują słabości?

Czynniki zewnętrzneCzynniki wewnętrzne

Mocne strony Słabe strony

Zagrożenia

Tabela 69. Macierz T-SWŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Siłę zależności pomiędzy czynnikami oceniono w następującej skali:

0 – brak związku lub związek o marginalnym znaczeniu

1 – przeciętna zależność

2 – wyraźna zależność.

Kolejnym krokiem było przemnożenie uzyskanych wartości przez średnie wagi czynników poddanych badaniu wzajemnych między nimi relacji.

Jaki powinien być wariant realizacji Strategii – określają macierze SWOT i TOWS. Możliwe rozwiązania przedstawia macierz wyborów strategicznych (tabela 70).

Czynniki zewnętrzneCzynniki wewnętrzne

Mocne strony Słabe strony

SzanseStrategia dynamiczna Strategia konkurencyjna

Wykorzystywanie szans przy pomocy mocnych stron

Przezwyciężanie słabości w celu wykorzystania szans

Zagrożenia

Strategia konserwatywna Strategia defensywna

Wykorzystanie mocnych stron w celu uniknięcia bądź zneutralizo-

wania zagrożeń

Redukcja lub likwidacja (brak odpowiednika w przypadku jednostki samorządowej)

Tabela 70. Macierz wyborów strategicznychŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Poniżej efekty przeprowadzonych analiz SWOT/TOWS. W ramach każdej z nich (S-OT, W-OT, O-SW, T-SW) zbadano siłę wpływów czyn-ników wewnętrznych na czynniki zewnętrzne oraz odwrotną zależ-ność – wpływ czynników płynących z otoczenia na uwarunkowania wewnątrzregionalne.

149

S-O

TS

za

nse

Za

gro

że

nia

12

34

56

78

91

01

11

2Σ

12

34

56

78

91

01

1Σ

ΣΣ

Mocne strony

16,7

2,9

5,8

0,0

2,8

2,5

5,0

4,9

4,7

2,3

2,3

2,1

53,3

0,0

0,0

3,3

0,0

3,3

6,7

6,7

0,0

3,3

6,7

3,3

33,3

86,6

22,8

0,0

2,4

0,0

4,6

4,2

2,1

4,1

2,0

3,9

3,8

0,0

38,6

0,0

0,0

2,8

2,8

2,8

5,5

2,8

2,8

5,5

5,5

2,8

33,1

71,7

32,6

4,6

4,5

0,0

0,0

2,0

2,0

3,9

1,9

0,0

1,8

1,7

31,5

0,0

5,3

2,6

2,6

0,0

2,6

2,6

0,0

2,6

2,6

2,6

23,6

55,2

42,6

0,0

2,2

0,0

0,0

2,0

2,0

3,8

3,7

1,8

1,8

3,3

31,1

0,0

2,6

0,0

2,6

0,0

2,6

2,6

2,6

2,6

2,6

2,6

20,7

51,8

55,1

4,5

4,4

0,0

0,0

1,9

1,9

3,8

3,6

1,8

0,0

1,7

36,0

2,6

2,6

2,6

2,6

0,0

0,0

2,6

0,0

5,1

2,6

5,1

25,7

61,7

60,0

0,0

0,0

0,0

0,0

3,7

0,0

1,8

0,0

0,0

0,0

3,1

12,1

0,0

2,4

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

2,4

0,0

4,8

9,7

21,8

74,4

1,9

3,8

0,0

1,8

1,7

1,7

3,2

3,1

0,0

0,0

2,8

30,8

2,2

4,4

2,2

2,2

0,0

2,2

2,2

0,0

4,4

4,4

4,4

28,6

59,4

84,2

0,0

1,8

0,0

0,0

3,2

1,6

3,1

1,5

1,5

0,0

1,4

23,2

0,0

2,1

4,2

0,0

0,0

2,1

4,2

2,1

4,2

2,1

4,2

25,3

48,5

92,1

1,8

3,6

0,0

1,7

1,6

0,0

3,1

1,5

0,0

0,0

1,3

20,9

0,0

2,1

4,2

2,1

0,0

4,2

4,2

2,1

4,2

2,1

4,2

29,3

50,2

10

2,0

0,0

0,0

0,0

0,0

1,5

1,5

2,9

2,8

0,0

0,0

2,5

17,

60,0

2,0

2,0

0,0

0,0

0,0

3,9

3,9

3,9

2,0

3,9

21,6

39,2

11

1,9

3,3

3,3

0,0

0,0

1,4

0,0

1,4

2,7

1,3

1,3

1,2

22,6

0,0

1,9

0,0

1,9

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

3,8

26,4

Σ34,3

19,1

31,9

0,0

10,9

25,6

17,

835,9

27,

412,6

11,0

21,2

317,

84,8

25,3

23,8

16,7

6,1

25,9

31,7

13,5

38,4

30,5

38,0

254,7

572,5

Tab

ela

71

. M

acie

rz S

-OT –

wyn

iki

Źró

dło

: opra

cow

anie

wła

sne

SM

WI

(2007)

Maci

erz

S-O

T w

skaz

uje

na

wię

ksz

ą w

agę

pow

iąza

ń m

ocn

ych s

tron z

sza

nsa

mi a

niż

eli

z za

gro

żenia

mi. O

znacz

a to

, że

ist

otn

iejs

ze

z punktu

wid

zenia

realiz

acj

i Str

ate

gii

Info

rmaty

zacj

i je

st w

ykorz

ysty

wanie

mocn

ych s

tron w

celu

wyk

orz

ysty

wania

poja

wia

ją-

cych

się

sza

ns,

aniż

eli

konce

ntr

owan

ie s

ię n

a unic

est

wia

niu

zagro

żeń.

150

W-O

TS

za

nse

Za

gro

że

nia

12

34

56

78

91

01

11

2Σ

12

34

56

78

91

01

1Σ

ΣΣ

Słabe strony

13,0

5,2

5,2

0,0

0,0

2,3

2,3

4,4

2,1

2,1

2,1

3,9

40,8

0,0

2,4

2,3

2,3

0,0

2,2

0,0

0,0

2,1

2,1

1,8

20,4

61,2

23,0

5,2

5,2

0,0

0,0

2,3

0,0

4,4

2,1

0,0

2,1

3,9

35,0

0,0

4,9

4,5

0,0

0,0

2,2

4,2

2,1

4,2

2,1

1,8

35,0

70,0

35,6

4,9

4,8

0,0

2,3

4,2

4,2

4,1

2,0

3,9

3,9

1,8

51,6

0,0

0,0

0,0

2,1

2,1

4,0

0,0

0,0

2,0

1,9

1,7

19,0

70,7

42,8

2,4

4,8

0,0

0,0

2,1

0,0

4,1

2,0

2,0

1,9

1,8

29,7

0,0

0,0

2,1

2,1

0,0

0,0

0,0

0,0

2,0

0,0

1,7

10,8

40,5

52,8

2,4

2,4

0,0

0,0

2,1

0,0

4,1

3,9

2,0

1,9

1,8

29,7

0,0

4,5

2,1

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

2,0

1,9

1,7

16,2

45,9

62,7

4,7

2,3

0,0

0,0

4,0

4,0

3,9

3,8

1,9

0,0

3,4

38,9

0,0

4,3

4,0

4,0

0,0

1,9

3,8

3,7

3,7

1,8

3,3

41,5

80,4

72,5

4,4

4,4

0,0

0,0

1,9

1,9

1,9

3,6

3,6

3,5

1,6

37,

00,0

0,0

0,0

1,9

0,0

3,6

0,0

1,8

1,8

3,5

0,0

17,

354,3

84,8

2,1

4,2

0,0

0,0

1,8

3,7

3,6

1,7

3,4

3,4

0,0

35,4

0,0

0,0

0,0

3,6

0,0

3,5

1,7

3,4

1,7

3,4

1,5

25,9

61,3

90,0

1,9

3,8

0,0

0,0

1,7

1,7

3,3

1,6

1,6

3,1

1,4

25,9

0,0

0,0

1,7

1,7

0,0

1,6

1,6

3,1

1,6

0,0

1,4

17,

343,2

10

2,2

3,9

3,8

0,0

0,0

3,4

1,7

3,3

3,1

1,6

1,5

2,9

34,6

0,0

1,8

1,7

1,7

0,0

1,6

1,6

1,6

3,1

1,5

1,4

21,6

56,2

11

4,3

3,8

3,7

0,0

0,0

3,2

1,6

3,2

3,0

0,0

1,5

2,8

33,4

0,0

3,5

3,2

1,6

0,0

1,5

3,0

1,5

3,0

1,5

2,6

29,2

62,6

12

1,9

1,7

3,3

0,0

0,0

0,0

0,0

1,4

0,0

0,0

1,3

1,2

12,9

0,0

1,5

1,4

1,4

0,0

1,4

1,3

0,0

1,3

1,3

1,2

14,7

27,

5

Σ35,6

42,7

47,

90,0

2,3

29,0

21,1

41,5

29,0

21,9

26,1

26,4

404,8

0,0

23,1

22,9

22,4

2,1

23,5

17,

317,

228,4

21,0

20,0

268,9

673,7

Tab

ela

72

. M

acie

rz W

-OT –

wyn

iki

Źró

dło

: opra

cow

anie

wła

sne

SM

WI

(2007)

Analiz

a r

ezu

ltató

w b

adania

wpły

wu c

zynnik

ów

zakw

alifi

kow

anyc

h j

ako

sła

be s

trony r

ozw

oju

społe

czeńst

wa info

rmacy

jnego

w w

oje

wództ

wie

podkarp

ack

im n

a c

zynnik

i ze

wnętr

zne,

pro

wadzi

do j

ednozn

acz

nego w

nio

sku,

że s

łabe s

trony p

ow

inny b

yć

neutr

aliz

owane

na

skute

k w

ykorz

ysty

wania

sza

ns

pły

nący

ch z

oto

czenia

. Z k

ole

i si

ła w

pły

wu s

łabyc

h s

tron n

a za

gro

żenia

jest

zn

acz

nie

mnie

jsza

.

Maci

erz

W-O

T n

iesi

e w

yraź

ną

sugest

ię m

ożl

iwośc

i re

aliz

acj

i ko

nku

rency

jnego w

aria

ntu

Str

ategii

Info

rmat

yza

cji.

151

O-S

WM

ocn

e s

tro

ny

Sła

be s

tro

ny

12

34

56

78

91

01

1Σ

12

34

56

78

91

01

11

2Σ

ΣΣ

Szanse

10,0

5,5

2,6

5,2

5,1

4,8

4,4

4,2

2,1

3,9

0,0

53,3

6,0

6,0

5,6

2,8

5,6

5,3

5,1

2,4

0,0

4,4

2,1

0,0

56,6

109,9

20,0

4,8

2,3

2,3

2,3

0,0

0,0

0,0

0,0

1,7

0,0

17,

55,2

0,0

4,9

0,0

2,4

4,7

4,4

2,1

0,0

1,9

1,9

0,0

35,0

52,5

30,0

4,8

4,5

4,5

4,4

2,1

3,8

1,8

1,8

0,0

0,0

37,

40,0

2,6

4,8

2,4

4,8

4,6

2,2

2,1

0,0

0,0

3,7

1,6

37,

474

,9

45,6

4,6

0,0

2,2

2,2

2,0

1,9

1,8

1,8

0,0

0,0

28,1

5,1

5,1

2,4

4,7

4,7

4,5

4,3

2,0

0,0

3,7

3,6

1,6

53,4

81,4

50,0

2,3

0,0

2,2

2,1

2,0

1,8

3,5

1,7

0,0

0,0

22,2

5,0

5,0

4,7

4,6

4,6

4,4

4,2

2,0

0,0

3,7

3,6

1,6

55,4

77,

6

60,0

2,1

2,0

3,9

3,9

3,7

1,7

1,6

1,6

1,5

0,0

30,2

2,3

4,5

2,1

4,2

4,2

4,0

1,9

1,8

0,0

0,0

1,6

1,4

35,3

65,5

75,0

4,2

0,0

2,0

1,9

1,8

1,7

1,6

3,2

1,5

0,0

30,2

4,5

2,3

2,1

2,1

4,2

4,0

3,8

0,0

0,0

1,7

3,2

1,4

37,

868,0

80,0

2,0

1,9

3,8

3,8

3,6

3,2

1,6

1,5

1,4

0,0

31,8

2,2

2,2

2,1

2,0

4,1

3,9

1,9

1,8

0,0

1,6

3,2

1,4

34,3

66,1

90,0

2,0

1,9

1,8

3,6

1,7

3,1

1,5

1,5

2,8

0,0

28,3

2,1

2,1

2,0

2,0

2,0

3,8

1,8

1,7

0,0

0,0

3,0

0,0

25,9

54,2

10

0,0

3,9

0,0

1,8

0,0

1,7

1,5

3,0

0,0

0,0

0,0

16,4

0,0

2,1

3,9

2,0

3,9

1,9

3,6

3,4

0,0

1,6

1,5

1,3

32,8

49,1

11

4,6

1,9

0,0

1,8

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

9,2

2,1

2,1

3,9

1,9

1,9

1,8

3,5

0,0

0,0

1,5

1,5

0,0

25,3

34,6

12

0,0

0,0

0,0

1,7

1,7

3,1

1,4

1,4

1,3

2,5

0,0

19,3

0,0

3,9

0,0

3,6

3,6

3,4

0,0

0,0

0,0

0,0

2,8

1,2

23,6

42,8

Σ15,3

38,1

15,3

33,1

31,1

26,6

24,5

21,9

16,5

15,3

0,0

323,9

34,5

37,

838,4

32,2

45,9

46,4

36,7

19,4

0,0

20,2

31,7

11,6

452,8

776,7

Tab

ela

73

. M

acie

rz O

-SW

– w

ynik

i Źró

dło

: opra

cow

anie

wła

sne

SM

WI

(2007)

Podobnie

jak

w p

rzyp

adku

badan

ia W

-OT,

tak

że a

nal

iza

O-S

W p

ozw

ala

dost

rzec

bar

dzo

wyr

aźne

zale

żnośc

i ry

sują

ce s

ię n

a st

y-ku

sza

ns

i sł

abyc

h s

tron.

Pow

iąza

nia

sza

ns

i sł

abyc

h s

tron s

ą zn

acz

nie

bar

dzi

ej ist

otn

e od p

owią

zań w

ystę

pują

cych

na

linii

szan

-se

– m

ocn

e st

rony.

Wart

o p

rzy

tym

dost

rzec,

że

zwią

zek

szans

i m

ocn

ych s

tron j

est

znacz

nie

ist

otn

iejs

zy o

d z

wią

zku s

łabyc

h

i m

ocn

ych s

tron z

zagro

żenia

mi.

152

T-S

WM

ocn

e s

tro

ny

Sła

be s

tro

ny

12

34

56

78

91

01

11

2Σ

12

34

56

78

91

01

1Σ

ΣΣ

Zagrożenia

10,0

0,0

0,0

2,2

2,2

2,1

1,9

1,8

1,8

1,7

0,0

13,6

5,1

0,0

0,0

0,0

2,4

4,6

4,3

2,1

0,0

1,9

1,8

0,0

28,4

48,3

20,0

0,0

4,3

2,1

2,1

4,0

3,6

1,7

1,7

1,6

3,1

24,2

0,0

4,9

2,3

4,5

2,3

4,3

2,1

2,0

1,8

0,0

3,5

1,5

38,1

73,4

30,0

0,0

2,0

3,9

1,9

3,6

1,7

1,6

1,6

1,5

0,0

17,

70,0

2,3

2,1

2,1

4,2

4,0

0,0

0,0

0,0

0,0

3,2

1,4

25,0

50,0

40,0

2,1

2,0

1,9

1,9

1,8

1,7

1,6

1,6

1,5

0,0

16,0

4,5

2,3

2,1

2,1

4,2

4,0

3,8

3,6

0,0

1,7

1,6

1,4

40,0

62,6

50,0

4,1

0,0

1,9

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

6,1

2,3

0,0

4,2

2,1

0,0

0,0

3,8

3,6

0,0

0,0

0,0

0,0

20,0

27,

5

60,0

0,0

0,0

1,9

0,0

1,7

1,6

3,0

1,5

0,0

0,0

9,7

0,0

2,2

0,0

2,0

4,0

3,8

0,0

0,0

0,0

1,6

3,1

0,0

21,5

35,9

70,0

2,0

0,0

1,8

1,8

3,4

1,6

3,0

1,5

1,4

0,0

16,5

2,1

2,1

2,0

0,0

2,0

3,8

1,8

1,7

0,0

0,0

3,0

1,3

25,9

49,5

80,0

1,9

0,0

1,8

1,8

0,0

1,5

1,5

0,0

0,0

0,0

8,6

4,2

2,1

3,9

2,0

2,0

3,7

1,8

1,7

0,0

1,6

3,0

1,3

35,1

46,8

90,0

0,0

0,0

3,6

3,6

3,4

3,1

1,5

2,9

1,4

0,0

19,6

2,1

4,2

2,0

3,9

3,9

3,7

0,0

0,0

0,0

0,0

3,0

1,3

30,4

58,5

10

0,0

1,9

0,0

1,8

1,8

1,7

1,5

1,5

2,9

2,7

0,0

15,7

4,1

2,1

3,9

1,9

1,9

3,7

3,5

3,4

0,0

3,1

3,0

1,3

41,5

64,5

11

0,0

0,0

0,0

3,2

1,6

3,0

2,7

2,6

1,3

2,4

0,0

16,6

1,8

1,8

1,7

1,7

1,7

3,3

3,1

0,0

0,0

1,4

2,6

1,2

26,4

50,9

Σ0,0

12,0

8,2

26,2

18,8

24,7

20,8

19,7

16,7

14,1

3,1

164,3

26,3

23,9

24,1

22,2

28,4

38,9

24,2

18,1

1,8

11,1

27,

910,8

332,5

567,

9

Tab

ela

74

. M

acie

rz T

-SW

– w

ynik

i Źró

dło

: opra

cow

anie

wła

sne

SM

WI

(2007)

Analiz

a W

-SW

pozw

ala

jednozn

acz

nie

stw

ierd

zić

min

imaln

ą s

iłę w

pły

wu z

agro

żeń n

a m

ocn

e s

trony,

co o

znacz

a, ż

e a

tuty

wo

-je

wództ

wa n

ie p

ow

inny

podle

gać

osł

abie

niu

na s

kute

k w

ystę

pow

ania

nie

sprz

yja

jący

ch o

kolic

znośc

i pły

nący

ch z

oto

czenia

ze

-w

nętr

znego.

Znacz

nie

bar

dzi

ej ist

otn

e są

pow

iąza

nia

na

linii

zagro

żenia

– s

łabe

stro

ny,

co o

znacz

a, ż

e sł

abośc

i będą

się

pogłę

-bia

ć w

prz

ypadku

zderz

enia

z n

iesp

rzyja

jący

mi cz

ynnik

ami ze

wnętr

znym

i.

153

Sumaryczne zestawienie powiązań pomiędzy czynnikami wewnętrz-nymi i zewnętrznymi przedstawia tabela 75.

SWOT/TOWS – Wyniki Szanse Zagrożenia

Mocne strony 317,8 + 323,9 = 641,7 254,7 + 164,3 = 419,0

Słabe strony 404,8 + 452,8 = 857,6 268,9 + 332,5 = 601,4

Tabela 75. Macierz wyborów strategicznych w ujęciu całościowymŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Całościowe wyniki z przeprowadzonych w czterech wariantach analiz (S-OT, W-OT, O-SW, T-SW) zobrazowane w tabeli 45 prowadzą do wniosku, że optymalnym z punktu widzenia woje-wództwa podkarpackiego jest konkurencyjny wariant realizacji założeń Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013. Jego głównym założeniem jest próba wyelimi-nowania lub zmarginalizowania słabych stron poprzez wykorzystanie szans napływających z oto-czenia zewnętrznego.

Powiązania pomiędzy szansami a słabymi stronami są znacząco więk-sze od powiązań pomiędzy pozostałymi grupami czynników, co po-zwala zarekomendować opracowanie Strategii Informatyzacji w mo-delu konkurencyjnym.

W wyniku przeprowadzonych analiz sformułować można kilka wnio-sków dla władz wojewódzkich w odniesieniu do działań na rzecz e - Rozwoju w województwie podkarpackim:

istnieje silna potrzeba stworzenia odpowiednich mechanizmów •(narzędzi) budowania regionalnego konsensusu na rzecz realiza-cji Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013warunkiem bezwzględnie koniecznym jest wypracowanie modelu •współpracy między władzami regionu a operatorami teleinforma-tycznymi w celu zapobieżenia pogłębianiu się wykluczenia cyfrowe-go w wielu częściach województwa podkarpackiegokonieczne jest wszczęcie zintensyfikowanych działań na rzecz stwo-•rzenia mechanizmów współpracy administracji, firm, instytucji wspierania biznesu i sfery badawczo-rozwojowejistotnym warunkiem działań na rzecz e - Rozwoju regionalnego jest •podjęcie starań mających na celu wzmocnienie samorządów gmin-nych i powiatowych.

154

155

rozdział3.156

Priorytety oraz wizja i misja Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

157

Określenie priorytetów i przyjęcie wizji oraz misji Strategii jest sztu-ką wyboru238. Zdaniem G. Gorzelaka regiony polskiej tzw. Ściany Wschodniej, a wśród nich Podkarpacie mogą uzyskać przyśpieszenie rozwoju i mogą nadganiać dystans do regionów wyżej rozwiniętych jedynie wtedy, gdy: same podejmą trudny proces wewnętrznej re-strukturyzacji i wzmacniania potencjału endogennego. Dodatkowym warunkiem cywilizacyjnego skoku jest zaistnienie jednego z czyn-ników: zewnętrznego popytu na zasoby regionu lub/i zewnętrznego wsparcia dla restrukturyzacji regionu239.

Kluczowe znaczenie dla zapewnienia powodzenia realizacji niniejszej Strategii, a zarazem dla sukcesu Podkarpacia w perspektywie roku 2015 będzie miało stworzenie i zakorzenienie wewnątrzregionalnych mechanizmów oraz instytucji gwarantujących uruchomienie, a także wdrażanie procesów modernizacyjnych i adekwatny do rzeczywistych potrzeb dobór priorytetów strategicznych oraz racjonalnych narzędzi ich realizacji240.

Wspieranie rozwoju społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu traktować należy nie tyle jako nadrabianie opóźnień w zastępowaniu tradycyjnych sposobów działania nowymi metodami wykorzystujący-mi technologie ICT (np. zastąpienie tradycyjnej obsługi mieszkańców w urzędach administracji lokalnej), ale przede wszystkim jako pro-ces cywilizacyjny pozwalający przezwyciężyć mieszkańcom i przed-siębiorcom regionu słabości środowiska kulturowego oraz włączyć ich w skali masowej do wartościowych zasobów treści i usług dostępnych dzięki Internetowi i komunikacji elektronicznej241.

Zdaniem G. Gorzelaka, jeśli regiony same nie rozpoczną działań restrukturyzacyjnych i wzmacniających wewnętrzny potencjał, nie będą miały szans na poprawę sytuacji. Świat nie zna ani jednego przypadku wydobycia się z zacofania jedynie w wyniku uzyskania pomocy zewnętrznej. Co więcej, traktowanie pomo-

238 Motto Strategii zapożyczono z tytułu ekspertyzy prof. dr hab. Grzegorza Gorzelaka Weryfikacja struktury celów, priorytetów oraz kierunków działań Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013 (15), wykonanej na zlecenie Departamentu Polityki Regionalnej Ministerstwa Gospodarki i Pracy, Warszawa 2005.

239 G. Gorzelak, Strategiczne kierunki rozwoju Polski Wschodniej – ekspertyza dla potrzeb opracowania Strategii rozwo-ju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, Warszawa 2007, s. 3.

240 Narzędziami realizacji Strategii nazwano projekty główne zdefiniowane w rozdziale IV. 241 G. Gorzelak, Weryfikacja struktury celów, priorytetów oraz kierunków działań Narodowej Strategii Rozwoju

Regionalnego na lata 2007-2013 (15), s. 2.

158

cy zewnętrznej (np. funduszy strukturalnych) jako jedynego czynnika rozwojowego uzależnia i degene-ruje zdolność regionów do samodzielnego rozwoju.

Strategia Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013, rozumiana jako instrumentarium wsparcia procesu cywilizacyj-nego skoku regionu, czerpie inspiracje z rekomendacji wywiedzionych z kilkuletniej debaty nad strategicznymi kierunkami rozwoju pięciu województw Polski Wschodniej. Należą do nich przede wszystkim242:

możliwie pełne • wykorzystanie istniejącego potencjału endo-gennego – koncentracja na tych elementach gospodarek regional-nych, które już obecnie wykazują specjalizację i uzyskały pewien poziom konkurencyjności w kraju i w skali międzynarodowejprorozwojowe, a nie prosocjalne wykorzystanie środków •Unii Europejskiej – przeznaczanie nich na przyspieszanie i pogłę-bianie zmian strukturalnych243

przeciwdziałanie „ucieczce mózgów”• , zarówno do innych re-gionów kraju, jak i zagranicę – przy jednoczesnym zachęcaniu spe-cjalistów z innych krajów do podejmowania pracy w regioniezwiększanie poziomu naukowego • najważniejszych placówek badawczych jako warunek podniesienia poziomu innowacyjno-ści regionuintensywna • promocja potencjału inwestycyjnego i turystycz-nego w kraju i zagranicązacieśnianie • współpracy województw wewnątrz pasa Polski Wschodniej i podejmowanie konkurującej współpracy.

242 G. Gorzelak, Strategiczne kierunki rozwoju Polski Wschodniej – ekspertyza dla potrzeb opracowania Strategii rozwo-ju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, Warszawa 2007, s. 17-23.

243 Por. Tamże, s. 18: Niektóre z opracowań wskazują na częsty, wręcz negatywny wpływ uzyskania znaczących zasileń zewnętrznych na tempo wzrostu krajów i regionów słabiej rozwiniętych, co zachodzi w wyniku osłabienia ich długo-trwałej zdolności konkurencyjnej.

159

3.1160

Wszechstronna diagnoza rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie przedstawiona w rozdziale II była punktem wyjścia do ana-lizy SWOT/TOWS. W jej wyniku rekomendowano jako optymalny dla niniejszej Strategii tzw. konkurencyjny wariant realizacji, odznacza-jący się wykorzystaniem szans zewnętrznych dla wyeliminowania lub osłabienia oddziaływania słabych stron Podkarpacia. Konkretyzacja konkurencyjnej pozycji regionu, w efekcie sformułowania pakietu wyróżniających go działań, wartości i cech, następuje w dokumen-tach strategicznych poprzez określenie wizji, misji i priorytetów.

Prace analityczne dotyczące ich sformułowania uwzględniały zarówno wyniki warsztatów diagnostycznych z udziałem regionalnych interesariu-szy rozwoju społeczeństwa informacyjnego, przeprowadzonych w dniach 19 lipca i 30 sierpnia 2007 roku244, jak i efekty prac nad Strategią Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020245.

WIZJA Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

Podkarpacie regionem zrównoważonych szans życiowych, edukacyjnych oraz zawo-dowych mieszkańców miast i wsi będących efektem skoku cywilizacyjnego, wykorzy-stującego znaczące podniesienie poziomu cyfrowej alfabetyzacji społeczeństwa oraz upowszechnienie dostępu do Internetu.

Wizja246 Strategii prezentuje docelowy obraz regionu powstały w re-zultacie jej realizacji. Wyraźnie preferuje działania ukierunkowane na modernizację podkarpackiej wsi oraz kładzie nacisk na wyrównywa-nie różnic w dostępie do nowoczesnej edukacji247 niezbędnej do życia 244 W warsztatach uczestniczyło ponad 170 przedstawicieli różnorodnych środowisk Podkarpacia: sektora publicznego

– administracji, opieki zdrowotnej, instytucji edukacyjnych, związków międzygminnych, sektora prywatnego (firmy sektora ICT, spółdzielnie telekomunikacyjne) oraz naukowo-badawczego (szkoły wyższe). Grupą szczególnie licznie reprezentowaną byli przedstawiciele samorządowych władz lokalnych.

245 Sejmik Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, Rzeszów 2006, s. 85.

246 Por. C. R. Hickman, M. A. Silva, Creating Excellence, HarperCollins Publishers, 1984: Wizja jest podróżą, w którą wy-rusza nasz umysł, zaczynającą się od spraw znanych, a kończącą się na nieznanym, tworząc przyszłość na podstawie składania bieżących faktów, nadziei, marzeń, niebezpieczeństw i możliwości.

247 Pojęcie „alfabetyzacja cyfrowa” jest odpowiednikiem angielskiego digital literacy i odnosi się do wiedzy oraz osobi-stych umiejętności korzystania z zasobów i usług Internetu oraz obsługi sprzętu wyposażonego w oprogramowanie informatyczne (komputer, telefon komórkowy, palmtop, etc).

3.1 Podkarpacka wizja i misja rozwoju społeczeństwa informacyjnego

161

w otoczeniu technologii ICT oraz różnorodnych usług on-line zapew-niających europejską jakość życia. Drogą do osiągnięcia takiego po-stępu będą dynamiczne, różnorodne, lecz wzajemnie ze sobą powią-zane działania, koordynowane na poziomie regionalnym – określone mianem skoku cywilizacyjnego.

Osiągnięcie stanu zarysowanego w wizji Strategii będzie miało duży wpływ nie tylko na podniesienie jakości regionalnego kapitału ludzkie-go i pośrednio zwiększenie podaży miejsc pracy w nowych zawodach, ale także – i to w zasadniczym stopniu – na zdolność do transforma-cji gospodarki regionu do poziomu gospodarki wiedzy. Przyczyni się ono także do wzrostu poziomu innowacyjności działań podejmowa-nych przez mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa oraz gestorów usług turystycznych na wsi.

Te zaś procesy będą wspierały potencjał konkurencyjny województwa w skali kraju i pośród regionów europejskich.

MISJA Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

Władze województwa koordynując działania różnorodnych partnerów generują na Podkarpaciu silny impuls modernizacyjny i prorozwojowy poprzez koncentrację dzia-łań na wzmocnieniu regionalnego kapitału społecznego oraz potencjału instytucjo-nalnego niezbędnego do zapewnienia drożnego transferu wiedzy i spójnej współpra-cy przez udostępnienie na obszarze całego województwa dostępu do treści i usług Internetu, a także mobilizację lokalnego potencjału nowych branż pozarolniczych dzięki zastosowaniu rozwiązań teleinformatycznych.

Misja szczególnie silnie akcentuje konieczność zasadniczego wzmoc-nienia kapitału społecznego Podkarpacia, a zatem podejmowania na poziomie regionalnym działań na rzecz wytworzenia zaufania mię-dzy partnerami i dobrego klimatu współpracy w realizacji Strategii oraz kształtowania umiejętności współdziałania między nimi, także w ramach innowacyjnych modeli kooperacji. Ponadto czyni władze województwa odpowiedzialnymi za zbudowanie solidnych podstaw instytucjonalnych (organizacje sieciowe i instytucje) dla realizacji projektów Strategii w powiązaniu z innymi innowacyjnymi przedsię-wzięciami ukierunkowanymi na rozwój przedsiębiorczości, wzrost in-nowacji w sektorze publicznym oraz naukowe badania prorozwojowe.

Samorządowe władze województwa odgrywać mają w tych proce-sach główną rolę poprzez strategiczną koordynację oraz delegowanie kompetencji do wyspecjalizowanych instytucji i sieci interesariuszy rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Ich zadaniem będzie uru-chomienie głównych procesów realizacji misji Strategii, m.in. budowę infrastruktury szerokopasmowego dostępu do Internetu, zapewnienie finansowania przedsięwzięć dla e - Rozwoju regionu oraz pozyskanie wartościowych partnerów instytucjonalnych i społecznych zdolnych do przejęcia odpowiedzialności za realizację kluczowych inicjatyw regionalnych (projektów głównych Strategii). Taka rola samorzą-du Podkarpacia jest odpowiedzią na zdiagnozowany w województwie znaczący deficyt potencjału organizacyjnego niezbędnego do nadania wysokiej dynamiki rozwojowi społeczeństwa informacyjnego. Misja Strategii zarysowuje jednakże równocześnie pole współpracy różno-rodnych partnerów regionalnych, reprezentujących samorządy lokal-

162

ne, branże rolne i firmy sektora ICT, instytucje badawczo-rozwojowe i wyższe uczelnie, a także organizacje pozarządowe.

Mieszkańcy wsi, rolnicy i przedsiębiorcy wiejscy zajmują w mi-sji Strategii uprzywilejowaną pozycję, zarówno jako beneficjen-ci bezpośredniego wsparcia, jak i klienci usług świadczonych drogą elektroniczną.

163

3.2164

Określenie priorytetowych pól działań zaplanowanych w ramach Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 to proces wyboru najważniejszych obszarów aktywności władz województwa spośród pełnego spectrum działań potencjalnie lub faktycznie powiązanych z rozwojem społeczeństwa informacyjne-go w regionie. Z zasady zatem wybór taki wiąże się w pierwszej ko-lejności ze wskazaniem ograniczonej liczby celów działań władz pu-blicznych, które uznaje się za najważniejsze czynniki determinujące e - Rozwój województw.

Diagnoza przeprowadzona w rozdziale II pozwoliła wyróżnić grupę istotnych czynników wpływających na e - Rozwój województwa pod-karpackiego. Przedstawia je rysunek 37.

3.2 Priorytety rozwoju społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu

165

Czynniki silnie oddziałujące na e - Rozwój Podkarpacia

Brak instytucji wsparcia budowy regionalnej gospodarki wiedzy

Inwestycje w rozwiązania ICT w firmach branż nie ICT

Silnie manifestujące się wykluczenie cyfrowe mieszkańców wsi

Niedobór firm wiedzochłonnych oraz wysokich technologii w sektorze ICT

Niskie nakłady sektora publicznego i prywatnego na badania i rozwój

w regionie

Strukturalny niedobór pracowników akademickich i absolwentów kierunków

inżynierskich

Utrudniony dostęp do Internetu w obszarach wiejskich i małych miastach

Deficyt wiedzy u władz o roli ICT jako czynnika rozwoju

i zwalczania wykluczenia

niski poziom innowacyjności sektora ICT za wyjątkiem

ASSECO Poland

przemysł rolno-spożywczy

niskie przychody na głowę

małoobszarowe gospodarstwa rolne

niski poziom wykształcenia

słabe umiejętności cywilizacyjne

utrudniony dostęp do infrastruktury

mała mobilność mieszkańców wsi

niska podaż pracy pozarolniczej

trwała akumulacja bezrobocia rejestrowanego i ukrytego

utrudniony dostęp do edukacji ponadpodstawowej

niski odsetek internautów wśród rolników i mała dynamika wzrostu

przemysł turystyczny

niska innowacyjność projektów ICT sektora publicznego

trudności w zatrzymaniu absolwentów uczelni wyższych

w regionie

endogenny potencjał firm niski – słabe wsparcie

dla e - Rozwoju regionu

brak działań władz lokalnych i regionalnych w zakresie

budowania

dominacja e-administracji, słabe zainteresowanie innymi

zastosowaniami ICT

deficyt zainteresowania inwestowaniem w ICT wobec

innych ważnych potrzeb lokalnych

Zwiększanie się populacji w wieku produkcyjnym

ze słabymi e-umiejtnościami

Przełomowe inwestycje w wyposażenie pracowni komputerowych szkół

Relatywnie niska liczba studentów kierunków informatycznych w regionie

Skrajnie niskie e-umiejętności mieszkańców regionu w skali kraju

Rysunek 37. Istotne czynniki warunkujące e - Rozwój województwa podkarpackiegoŹródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Analiza najważniejszych czynników wpływających istotnie na rozwój społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu wskazuje na bardzo duże znaczenie czynników powiązanych z cechami kapitału ludzkiego regionu oraz związanych z e - Rozwojem obszarów wiejskich regionu.

Diagnoza unaocznia, iż w regionie odczuwa się brak nie tylko specja-listów dziedzinowych – informatyków, lecz także kadry technicznej

166

z wyższym i średnim wykształceniem, która stanowi naturalne środowi-sko rozprzestrzeniania się idei rozwoju społeczeństwa informacyjnego.

Z kolei niski poziom wiedzy o zastosowaniach ICT dla podnoszenia efektywności systemów oświaty i opieki zdrowotnej oraz skromne doświadczenia decydentów samorządowych w realizacji projektów teleinformatycznych skutkują koncentracją na problematyce infor-matyzacji administracji.

Strategicznym problemem Podkarpacia jest wykluczenie cyfrowe mieszkańców przeważającej części obszarów wiejskich. Wynika ono nie tylko z niedoboru infrastruktury dostępu do Internetu, odczuwal-nego w tym regionie w sposób szczególny, lecz z występowania na wsi wzajemnie ze sobą powiązanych czynników kulturowych, eduka-cyjnych, a zwłaszcza ekonomicznych.

Ograniczenia rozwoju kapitału ludzkiego w regionie negatywnie wpływają na możliwość nadania roz-wojowi społeczeństwa informacyjnego silnej dynamiki z wykorzystaniem tylko potencjału endogenne-go. Konieczny jest transfer wiedzy, pozyskanie do współpracy specjalistów zewnętrznych, otwarcie się na współpracę międzyregionalną i międzynarodową.

Agregacja czynników najsilniej wpływających na e - Rozwój Podkar-pacia, a w konsekwencji wyróżnienie obszarów interwencji strate-gicznej władz województwa prowadzi do określenia 4 priorytetów Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego w latach 2007-2013. Obszary strategicznej interwencji władz w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego przedstawia rysunek 38.

Rysunek 38. Obszary strategicznej interwencji władz Podkarpacia w zakresie pobudzania e - Rozwoju

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Określenie obszarów interwencji strategicznej prowadzi do sformuło-wania priorytetów Strategii. Dokonano tego w trakcie prac studyjnych na podstawie wniosków z diagnozy rozwoju społeczeństwa informa-cyjnego w regionie248 oraz wyników analizy SWOT/TOWS. Znaczący wpływ na ich ostateczne sformułowanie miały także publiczne kon-sultacje z uczestnikami warsztatów strategicznych249 oraz debaty z przedstawicielami władz województwa.

248 Por. rysunek 37. 249 Por. przypis 244.

Niska jakość i niedobórkapitału ludzkiego

obszarystrategicznej interwencji

władz Podkarpacia

wykluczenie cyfrowemieszkańców wsi

deficyt potencjałuinstytucjonalnego e - Rozwoju

Mały zakres i budżet inwestycjisamorządów na teleinformatykę

167

Cztery wyróżnione priorytety strategiczne prezentuje rysunek 39.

Rysunek 39. Priorytety Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

3.2.1 Priorytet I: Strategiczne inwestycje w te-leinformatykę drogą rozwoju Podkarpacia

Priorytet ten uznaje inwestycje w regionalne i lokalne rozwiązania teleinformatyczne za jeden z głównych motorów rozwoju gospodar-czego województwa. Dzięki budowie infrastruktury szerokopasmowe-go dostępu do Internetu oraz regionalnych platform dziedzinowych, które udostępnią przedsiębiorcom w całym województwie wyprofilo-wane usługi, wzrastać będzie PKB, wydajność i produktywność pra-cy w przedsiębiorstwach oraz poziom kwalifikacji cywilizacyjnych pracowników.

ISTRATEGICZNE INWESTYCJE W TELEINFORMATYKĘ DROGĄ ROZWOJU PODKARPACIA

Stymulowanie wzrostu gospodarczego Podkarpacia po-przez budowę wielofunkcyjnych regionalnych dziedzino-wych platform ICT, zwiększenie nasycenia lokalną infra-strukturą społeczeństwa informacyjnego, w tym sieciami szerokopasmowego dostępu do Internetu oraz poprzez modernizację sektora publicznego (urzędy, szkoły, szpitale)

II

PODKARPACIE - POLSKIM BIEGUNEM WZROSTU UMIEJĘTNOŚCI CYWILIZACYJNYCH MIESZKAŃCÓW

Upowszechnienie wśród przedsiębiorców i pracowników sektora publicznego umiejętności niezbędnych do pra-cy w otoczeniu innowacyjnych rozwiązań teleinforma-tycznych oraz budowa systemu transferu na Podkarpacie wiedzy na poziomie regionów europejskich na temat rozwoju społeczeństwa informacyjnego

III

EKOROZWÓJ PODKARPACKIEJ WSI WSPIERANY NOWOCZESNYMI TECHNOLOGIAMI KOMUNIKACYJNYMI

Pobudzanie ekologicznie zrównoważonego rozwoju pod-karpackiej wsi poprzez tworzenie warunków dla tworze-nia miejsc pracy w branżach pozarolniczych oraz pod-noszenie jakości życia, edukacji oraz opieki zdrowotnej dzięki zastosowaniu narzędzi komunikacji elektronicznej i dziedzinowych systemów ICT

IV

ZAPEWNIENIE POTENCJAŁU INSTYTUCJONALNEGO DLA INNOWACYJNEGO E - ROZWOJU WOJEWÓDZTWA

Pobudzanie wzrostu innowacyjności regionu dzięki pro-mowaniu profesjonalnej kultury wdrażania projektów teleinformatycznych w sektorze publicznym, wspiera-niu regionalnych mechanizmów kooperacji (sieci, part-nerstw, klasterów) oraz stworzeniu regionalnego cen-trum kompetencji w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego

168

Modernizacja administracji publicznej, szczególnie na poziomie lokal-nym, będzie jednym z najważniejszych zadań tego priorytetu, zapew-niającym podniesienie efektywności działań służb publicznych oraz jakości usług dla obywateli. W okresie 2007-2013 powstanie bazowa infrastruktura teleinformatycznej administracji lokalnej Podkarpacia oraz zarządzana przez władze województwa infrastruktura regional-nej platformy ICT, co pozwoli na wdrażanie różnorodnych, innowacyj-nych projektów społeczeństwa informacyjnego nieograniczających się do tematyki elektronicznej administracji, a także na skomuniko-wanie Podkarpacia z wdrażaną infrastrukturą projektów centralnych (rządowych) i paneuropejskich.

Ważnym zadnieniem priorytetu I jest wzmocnienie potencjału telein-formatycznego publicznych placówek opieki zdrowotnej Podkarpacia (głównie szpitali) dla zwiększenia skuteczności zarządzania oraz suk-cesywnego wprowadzania e - usług zdrowotnych.

3.2.2 Priorytet II: Podkarpacie polskim bie-gunem wzrostu umiejętności cywilizacyj-nych mieszkańców

Ambitnie zarysowany priorytet II Strategii oznacza – bezpośrednio wywiedzione z ustaleń diagnozy strategicznej – położenie szczegól-nego nacisku na znaczące podniesienie w latach 2007-2013 umiejęt-ności cywilizacyjnych mieszkańców Podkarpacia w skali masowej. Ich pogłębiona wiedza i osobiste umiejętności niezbędne w zawodach go-spodarki wiedzy staną się silnym czynnikiem transformacji regionu.

Intensywne działania władz województwa wspólnie z uczelniami wyż-szymi regionu, wyspecjalizowanymi firmami i organizacjami obejmo-wać będą:

realizację programów szkoleniowych i edukacyjnych dla różno-•rodnych grup docelowych odbiorców – mieszkańców Podkarpacia i o zróżnicowanym poziomie oraz zakresie tematykibudowę nowoczesnych narzędzi promocji i informacji o rozwoju •społeczeństwa informacyjnego w regionie służących upowszechnia-niu wiedzy na ten tematorganizację programu wymiany doświadczeń i dobrych praktyk •w skali Polski z regionami krajów Unii Europejskiej o podobnej spe-cyfice oraz z przygranicznymi rejonami Ukrainy i Słowacjiorganizację systemu szkoleń dziedzinowych i permanentnej eduka-•cji dla pracowników przedsiębiorstw Podkarpacia oraz przedsiębior-ców ukierunkowanych na zdobycie wiedzy i umiejętności przydat-nych w stymulowaniu rozwoju firm dzięki zastosowaniom ICT.

Ze względu na wskazany w diagnozie Strategii deficyt kadr pedago-gicznych uczelni wyższych oraz specjalistów problematyki społeczeń-

169

stwa informacyjnego w regionie podjęte zostaną działania na rzecz ich pozyskania z innych województw oraz współpracy ze specjalista-mi z regionów UE wiodących w e - Rozwoju.

3.2.3 Priorytet III: Ekorozwój podkarpackiej wsi wspierany nowoczesnymi technologia-mi ICT

Poprzez uznanie za priorytet III Strategii wspierania cywilizacyjne-go rozwoju wsi oraz stymulowania efektywności i produktywności przedsiębiorstw branż pozarolniczych poprzez wdrożenia innowacyj-nych rozwiązań teleinformatycznych, Podkarpacie wytycza swą wła-sną drogę ku społeczeństwu informacyjnemu.

Podkarpacka wieś zyska wsparcie sieci wielofunkcyjnych telecentrów, które stanowić będą zaplecze infrastrukturalne różnorodnych usług edukacyjno-szkoleniowych oraz miejsce dostępu do usług i treści Internetu pod merytorycznym nadzorem. Dzięki telecentrom miesz-kańcy, a zwłaszcza młodzież, zyskają dostęp do multimedialnych tre-ści Internetu oraz do tworzonego scentralizowanego zasobu księgo-zbioru wojewódzkiej biblioteki cyfrowej. Wyzwaniem Strategii będzie realizacja – poprzez sieć telecentrów – powszechnego programu edu-kacji mieszkańców wsi dla społeczeństwa informacyjnego.

Nowe możliwości techniczne infrastruktury teleinformatycznej otwo-rzą drogę do zatrudnienia mieszkańców Podkarpacia w formule te-lepracy i będą istotnym argumentem w staraniach władz lokalnych o pozyskanie inwestorów zewnętrznych. Gestorzy usług turystycz-nych oraz przedsiębiorcy branż pozarolniczych na wsi uzyskają wsparcie dla swoich działań dzięki rozwiązaniom bazującym na ICT.

Wsparcie w ramach działań Strategii rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw branż ICT na Podkarpaciu oraz modernizacja firm branż ekologicznych poprzez wdrażanie funkcjonalnych, ze swej na-tury w większości małoinwazyjnych i nieszkodliwych dla środowi-ska rozwiązań teleinformatycznych, wzmocni wektor ekorozwoju województwa.

170

3.2.4 Priorytet IV: Zapewnienie potencja-łu instytucjonalnego dla innowacyjnego e - Rozwoju województwa

Obok niskiego poziomu wiedzy i umiejętności cywilizacyjnych cechu-jących statystycznie społeczność Podkarpacia, a zwłaszcza mieszkań-ców wsi, najsilniejszym czynnikiem utrudniającym nadanie rozwojowi społeczeństwa informacyjnego w regionie postulowanej w Strategii wysokiej dynamiki jest strukturalny deficyt potencjału instytucjonal-nego, niska jakość kapitału społecznego oraz słabo zakorzeniona kul-tura współpracy dla osiągnięcia mierzalnych celów.

Priorytet obejmie działania zapewniające Podkarpaciu włączenie się w obieg europejskiej wymiany myśli i profesjonalnej debaty na te-mat e - Rozwoju obszarów wiejskich, w tym zawiązywanie partnerstw z regionami Unii Europejskiej o analogicznej specyfice w celu wy-miany dobrych praktyk oraz specjalizacja badawcza zespołów na-ukowych w regionie, prowadząca do powstania ośrodka badawczego w zakresie e - Rozwoju wsi.

Kluczowe znaczenie dla powodzenia realizacji Strategii będzie miało zawiązanie podkarpackiej sieci interesariuszy rozwoju społeczeństwa informacyjnego i zapewnienie jej organizacyjnych, instytucjonalnych i finansowych warunków do rozwoju, transferu wiedzy i komunikacji, a także współpracy z podobnymi organizacjami i projektami siecio-wymi w skali paneuropejskiej.

Zadaniami szczególnej wagi są:zdiagnozowanie uwarunkowań wykonalności stworzenia pełnowar-•tościowego regionalnego klastera innowacji ICT i – w przypadku pozytywnych wyników analizy wykonalności – wsparcie jego inicja-torów w działaniach utworzenie podkarpackiego centrum kompetencji społeczeństwa •informacyjnego – służącego zainteresowanym partnerom regional-nym pomocą doradczą, konsultacjami oraz usługami szkoleniowy-mi i informacyjnymiutworzenie w Rzeszowie i wsparcie rozwoju ośrodka transferu wie-•dzy oraz badań nad zagadnieniami rozwoju społeczeństwa informa-cyjnego na wsi.

171

rozdział4.172

Projekty główne – strategiczne inicjatywy na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu

173

Osiągnięcie odpowiedniego poziomu i wykształcenie specyficz-nych cech jakościowych rozwoju społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu, jakie składają się na jego docelową wizję250, będzie możliwe dzięki realizacji projektów głównych251 Strategii zorientowa-nych wokół wypracowanych w rozdziale III priorytetów rozwojowych.

Pierwotne koncepcje projektów głównych zostały wypracowane w ramach studyjnych prac analitycznych przeprowadzonych przez ekspertów SMWI. Jednak ostateczne określenie skali, zakresu funk-cjonalnego oraz wzajemnych relacji projektów głównych stało się możliwe dzięki szerokim dyskusjom z przedstawicielami podmiotów regionalnych zainteresowanych rozwojem społeczeństwa informacyj-nego na Podkarpaciu252.

Finalnym efektem tych prac jest określenie zakresu 7 przedsięwzięć strategicznych, które prezentuje rysunek 40.

Rysunek 40. Projekty główne Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Pośrednim, lecz istotnym operacyjnie celem opracowania koncepcji projektów głównych Strategii jest zapewnienie regionalnym interesariuszom rozwoju społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu – za-interesowanym realizacją w latach 2007-2013 projektów teleinformatycznych – jednoznacznych i szcze-gółowych wytycznych odnośnie rodzaju, zakresu tematycznego i funkcjonalnego, form organizacyj-no-prawnych oraz poziomu dofinansowania tych przedsięwzięć ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego oraz innych źródeł środków publicznych pozostających w dyspozycji władz regionu.

Szczegółowe koncepcje realizowania projektów głównych będą przed-miotem prac zespołów roboczych, które rozpoczną działania z chwilą zatwierdzenia Strategii – jako programu regionalnego – przez Zarząd Województwa Podkarpackiego. System ich wdrażania zaprezentowa-ny zostanie natomiast w rozdziale V niniejszego dokumentu.

250 Por. rozdział III.251 Termin „projekty główne” został wypracowany w ramach dyskusji nad metodyką RISI (por. I rozdział Strategii) i od-

nosi się do strategicznych przedsięwzięć na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego na poziomie regionalnym. Projektami głównymi będą zatem zarówno przedsięwzięcia infrastrukturalne o znaczącej regionalnej lub subregio-nalnej skali, udostępniające e - usługi w skali masowej, jak i działania o charakterze programów – edukacyjne i szko-leniowe lub zmierzające do budowania konsensusu regionalnego wokół e - Rozwoju. Projekty główne tworzą ramy prawne, organizacyjne i finansowe dla osiągania priorytetów strategii regionalnych.

252 W okresie od kwietnia do września 2007 roku eksperci SMWI dyskutowali wstępne koncepcje projektów głównych m.in. podczas Walnego Zgromadzenia Związku Komunalnego „Wisłok” w Tyczynie i posiedzeń Komisji Konwentu Powiatów Województwa Podkarpackiego ds. Rozwoju Komunikacji Elektronicznej i Szerokopasmowego Internetu w Rzeszowie oraz w Łące (Gmina Trzebowniska), a także podczas spotkań z kierownictwem Departamentu Społeczeństwa Informacyjnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Generalną debatę na temat projektów przeprowadzono w trakcie IV warsztatu Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 w dniu 30 sierpnia 2007 r. Wykorzystano także uwagi nadesłane drogą elektroniczną.

Program e-Integracjii Aktywizacji WsiPodkarpackiej

Program InnowacjiTeleinformatycznych

w Sektorze Publicznym

Regionalna PlatformaElektronicznych UsługSektora Publicznego

Program Projektów e-Zdrowiedla Publicznych Placówek

Opieki Zdrowotnej

System Elektronicznych UsługPrzedsiębiorstw Podkarpacia

Podkarpacka SiećSzerokopasmowego Dostępu do Internetu

Podkarpackie Porozumieniedla Rozwoju Społeczeństwa

Informacyjnego

174

Powiązania między projektami głównymi a priorytetami Strategii pre-zentuje tabela 76.

Nazwa projektu Powiązanie z priorytetami e -rozwoju regionu

I Program e - Integracji i Aktywizacji Wsi Podkarpackiej I II III IV

IIPodkarpackie Porozumienie dla Rozwoju Społeczeństwa

InformacyjnegoI II III IV

IIIProgram Innowacji

Teleinformatycznych w Sektorze Publicznym

I III IV

IVRegionalna Platforma

Elektronicznych Usług Sektora Publicznego

I III

V System Elektronicznych Usług Przedsiębiorców Podkarpacia I II III IV

VIProgram Projektów e - Zdrowia

dla Publicznych Placówek Opieki Zdrowotnej

II III IV

VIIPodkarpacka Sieć

Szerokopasmowego Dostępu do Internetu

I II III IV

Tabela 76. Powiązanie projektów głównych Strategii z realizacją priorytetów e - Rozwoju regionu

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Cztery przedsięwzięcia:

inspirowanie i wspieranie inicjatyw grup wykluczenia cyfrowego •oraz obywatelskich na wsi (projekt I)zapewnienie współpracy i podniesienie poziomu wiedzy partnerów •regionalnych (projekt II) realizacja regionalnego programu wspomagania MŚP działających •głównie na wsi rozwiązaniami technologii teleinformatycznych (pro-jekt V)budowa sieci szerokopasmowego dostępu do Internetu (projekt VII) •

wykazują silne powiązania z wszystkimi priorytetami rozwoju społe-czeństwa informacyjnego w województwie. Ich efektywna realizacja będzie miała największy wpływ na zapewnienie cywilizacyjnego sko-ku Podkarpacia.

Najsilniejszy wpływ na wzrost absorpcji innowacji ICT w regionie będzie miała realizacja: Programu Program Innowacji Teleinfor-matycznych Sektora Publicznego (projekt III) oraz wdrożenie Systemu Elektronicznych Usług Przedsiębiorców Podkarpacia (pro-jekt V). Z kolei zasadniczy wzrost podaży usług publicznych świad-czonych drogą elektroniczną będzie możliwy dzięki implementacji i rozwojowi Regionalnej Platformy Elektronicznych Usług Sektora Publicznego (projekt IV) i częściowo dzięki niektórym komponen-tom realizacji Programu Projektów e - Zdrowia Publicznych Placówek Opieki Zdrowotnej na Podkarpaciu odnoszących się do wspomagania zarządzaniem placówkami (projekt VI).

175

Podstawowe przesądzenia dotyczące tematyki i funkcjonalności wskazanych przedsięwzięć, wzajemne powiązania synergiczne mię-dzy projektami, sposób pozyskania wykonawców do realizacji oraz wskaźniki monitoringu przedstawiają tabele 77 - 83.

Projekt główny I Program e - Integracji i Aktywizacji Wsi Podkarpackiej

Cel projektu

Zwiększenie zasobów kapitału ludzkiego zdolnego do działania dla rozwoju regionalnej gospodarki wiedzy poprzez podniesienie jakości pracy oraz zwal-czanie wykluczenia cyfrowego grup szczególnie zagrożonych dzięki zwiększe-niu dostępności zasobów (usług i treści) Internetu, a także poprzez zapew-nienie wzrostu umiejętności cywilizacyjnych mieszkańców wsi w procesach edukacji dorosłych.

Zakres oddziaływania

Projekt regionalny adresowany głównie do się mieszkańców obszarów wiejskich i miasteczek województwa.

Zakres projektu

Projekt realizowany będzie w ramach 2 działań:

Działanie 1 Wiejskie Inicjatywy Edukacyjne

W ramach działania 1 wspierane będą przedsięwzięcia wiejskich grup działa-nia – zgłoszone poprzez organizacje pozarządowe, szkoły, biblioteki publiczne, samorządy gminne, parafie i inne podmioty posiadające osobowość prawną w zakresie przeprowadzenia szkoleń i kursów dla osób powyżej 14 roku życia w zakresie:

pozyskania wysokich umiejętności korzystania z usług oraz treści Internetu np. • dla: osiągania lepszych wyników w szkole i pracy, znalezienia właściwych ofert, pozyskania lepszej pracy (np. w modelu telepracy) oraz umiejętności korzysta-nia z e - usług urzędów administracji publicznej i placówek opieki zdrowotnej

profesjonalnej obsługi najbardziej popularnych pakietów oprogramowania in-• formatycznego (np. biurowego, finansowo-księgowego, do zarządzania projek-tami) wykorzystywanego w pracy MŚP oraz do zdobywania umiejętności nauki w modelu e - Learning

wiedzy o różnorodnych aspektach rozwoju społeczeństwa informacyjnego • w krajach Unii Europejskiej i o zastosowaniach ICT dla wspierania prorozwojo-wych inicjatyw wiejskich społeczności

przełamywania barier kulturowo-cywilizacyjnych i zdobywania przez generację • „trzeciego wieku” oraz osoby niepełnosprawne umiejętności niezbędnych do komunikowania się drogą elektroniczną, realizowania swoich zainteresowań w społecznościach wirtualnych, a także pozyskiwania informacji potrzebnych w codziennym życiu.

Zakres tematyczny projektów edukacyjno-szkoleniowych działania 1 bę-dzie określany w ramach procedur konkursowych na poziomie regionalnym. Punktem wyjścia dla tych prac będą wyniki badania zapotrzebowania na szkolenia przeprowadzonego w 2008 r. oraz Podkarpacki Program Edukacji dla Społeczeństwa Informacyjnego.

Działanie 2 Podkarpackie Telechaty

Stworzenie regionalnej sieci 230 telechat – wielofunkcyjnych ośrodków dostosowanych do potrzeb lokalnej społeczności wiejskiej, wyposażonych w pakiet sprzętu komputerowego, szerokopasmowy dostęp do sieci Internet oraz urządzenia biurowe. Główną funkcją telechat będzie nieodpłatne zapew-nianie mieszkańcom wsi dostępu do treści oraz usług Internetu przy doradczym i szkoleniowym wsparciu ze strony wykwalifikowanego pracownika ośrod-ka. Zakłada się także możliwość udostępniania pomieszczeń i sprzętu tele-chaty do telepracy początkującym przedsiębiorcom wiejskim. Gospodarzami telechat będą Lokalni Liderzy Społeczeństwa Informacyjnego, przeszkoleni podczas specjalnego programu edukacyjnego realizowanego w ramach pro-jektu głównego II. Ośrodki te będą wspierane merytorycznie i organizacyjnie w swoich działaniach lokalnych przez regionalne centrum koordynacji po-wstałe w ramach projektu II.

176

Sposób pozyska-nia beneficjentów

Działanie 1

Projekty działania 1 będą wyłaniane w formule naboru wniosków w konkursach na projekty PO „Kapitał ludzki”. Powołana zostanie grupa ekspertów – ewaluatorów wnio-sków, która we współpracy z Wojewódzkim Urzędem Pracy zapewni wysoką jakość i spójność finansowanych przed-sięwzięć z potrzebami regionu i społeczności lokalnych. Infrastrukturę szkoleniową zapewnią telechaty powstają-ce w ramach działania 2 oraz szkolne pracownie informa-tyczne. Beneficjentami tego działania winny być wyspecja-lizowane organizacje i instytucje edukacyjne, posiadające odpowiednie kadry i udokumentowane doświadczenie.

Działanie 2

Decyzje o sfinansowaniu stworzenia telechat zapadać będą po spełnieniu przez organizatora ośrodka wszyst-kich warunków merytorycznych i organizacyjnych, jakie zostaną przedstawione w specyfikacji warunków konkur-sów na projekty Regionalnego Programu Operacyjnego. Istotnym warunkiem uzyskania środków będzie opracowa-nie i przedstawienie lokalnego programu szkoleń i działań podnoszących poziom wiedzy mieszkańców o zagadnie-niach społeczeństwa informacyjnego. Konkursy zostaną ogłoszone w latach 2008 i 2010.

Lider projektu

Działanie 1Podmiot publiczny lub organizacja pozarządowa wy-typowana przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego.

Działanie 2Podmiot publiczny lub organizacja pozarządowa wy-typowana przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego.

Budżet projektu 47,000 mln zł Działanie 1 27,000 mln zł

Działanie 2 20,000 mln zł

Grupy docelowemieszkańcy obszarów wiejskich województwa podkarpackiego•

grupy docelowe zagrożone wykluczeniem cyfrowym•

Czas realizacjiDziałanie 1 Konkursy zostaną ogłoszone w 2009, 2011 i 2013 roku

Działanie 2 Konkursy zostaną ogłoszone w latach 2009 i 2011

Źródło finansowania

Działanie 1 Program Operacyjny „Kapitał ludzki” – część regionalna

Działanie 2 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 (Oś Priorytetowa III)

Sposób pomiaru

MIERNIKI DLA DZIAŁANIA 1:

Wskaźniki na poziomie produktu:liczba powstałych wiejskich grup działania•

liczba realizowanych przez wiejskie grupy działania szkoleń, kursów • w zdefiniowanych obszarach

Wskaźniki na poziomie rezultatu:liczba podmiotów działających w ramach wiejskich grup działania•

liczba osób uczestniczących w kursach realizowanych przez wiejskie grupy • działania

aktywizacja podmiotów funkcjonujących na danym obszarze na rzecz lokalnej • społeczności (wskaźnik o charakterze jakościowym)

MIERNIKI DLA DZIAŁANIA 2:

Wskaźniki na poziomie produktu:liczba utworzonych telechat w województwie •

liczba przeszkolonych Lokalnych Liderów Społeczeństwa Informacyjnego•

Wskaźniki na poziomie rezultatu:liczba osób (miesięcznie) korzystających z dostępu do treści i usług Internetu • w telechatach

l iczba początkujących przedsiębiorców wiejsk ich korzystających • z pomieszczeń telechaty.

177

Działania powiązane

Działanie 1

Określenie potrzeb szkoleniowych oraz grup docelowych 1. w ramach projektu głównego II. Wyniki badania staną się podstawą sformułowania Podkarpackiego Programu Edukacji dla Społeczeństwa Informacyjnego.

Opracowanie regulaminu konkursów oraz rekomen-2. dacji dla podmiotów, które prowadzić będą działal-ność szkoleniową i edukacyjną w oparciu o założenia Podkarpackiego Programu Edukacji dla Społeczeństwa Informacyjnego.

Opracowanie – w ramach projektu głównego II – pro-3. gramu wyłaniania i wsparcia Lokalnych Liderów Społeczeństwa Informacyjnego.

Działanie 2

Określenie zasad udzielania dofinansowania (warunków franszyzy) organizatorom telechat oraz przygotowa-nie szczegółowych podręczników dla organizatorów tych ośrodków.

Powiązania z innymi projekta-mi głównymi

Projekt główny I powiązany będzie organizacyjnie z projektem II, w ramach któ-rego udzielane będzie wsparcie dla prowadzących telechaty Lokalnych Liderów Społeczeństwa Informacyjnego (koordynacja działań sieci i zdalne szkolenia z wykorzystaniem platformy e - Learning). Jednocześnie działania szkolenio-wo-edukacyjne projektu głównego I będą ukierunkowane na uzyskiwanie przez mieszkańców Podkarpacia umiejętności i wiedzy niezbędnych do korzystania z e - usług oferowanych przez infrastrukturę projektów III, IV i V.

Tabela 77. Projekt główny I – Program e - Integracji i Aktywizacji Wsi Podkarpackiej

Projekt główny II Podkarpackie Porozumienie dla Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego

Cel projektu

Zapewnienie wszechstronnego wsparcia merytorycznego i organiza-cyjnego dla procesów wdrażania Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 oraz podniesienie umiejętności i wiedzy pracowników sektora publicznego w regionie.

Zakres oddziaływania Projekt o zasięgu regionalnym.

Zakres projektu

Na projekt II złożą się następujące komponenty: program powszechnych szkoleń i kursów dla pracowników i managementu • administracji lokalnej oraz opieki zdrowotnej – powiązany z wyłonieniem Lokalnych Liderów Społeczeństwa Informacyjnego oraz stworzeniem syste-mu wsparcia ich działań

utworzenie i działanie punktu doradczo-konsultacyjnego dla podmiotów pu-• blicznych planujących opracowanie i wdrożenie projektów na rzecz społeczeń-stwa informacyjnego oraz je realizujących

stworzenie i rozwijanie regionalnej sieci specjalistów w zakresie różnorod-• nych działań na rzecz e - Rozwoju Podkarpacia

prowadzenie działalności konsultacyjnej i doradczej dla beneficjentów projek-• tów na rzecz społeczeństwa informacyjnego w regionie.

organizacja krajowych i zagranicznych wyjazdów studyjnych dla decydentów • administracji publicznej, Lokalnych Liderów Społeczeństwa Informacyjnego oraz udział w międzynarodowych konferencjach tematycznych

organizacja regionalnych konferencji, podczas których prezentowane będą: • wyniki dorocznego monitoringu stanu wdrażania Strategii, dobre praktyki re-alizacji projektów na rzecz społeczeństwa informacyjnego oraz innowacyjne rozwiązania ICT

organizacja seminariów tematycznych i warsztatów dziedzinowych z udziałem • wysokiej klasy specjalistów krajowych i zagranicznych

stworzenie i rozwijanie regionalnej bazy wiedzy i dobrych praktyk na temat • rozwoju społeczeństwa informacyjnego i jej zaplecza technicznego – platfor-my komunikacji i informacji (portalu)

przeprowadzenie badań i opracowanie raportów.•

Projekt realizowany będzie w 2 etapach w latach 2008-2010 oraz 2011-2014.

Sposób pozyskania beneficjentów Procedury konkursowe PO „Kapitał ludzki”

Lider projektu Lider konsorcjum podmiotów publicznych i wyspecjalizowanych organizacji pozarządowych realizującego projekt.

178

Budżet projektu 26,000 mln złEtap 1 14,000 mln zł

Etap 2 12,000 mln zł

Grupy docelowe

pracownicy administracji samorządowej województwa podkarpackiego•

inni beneficjenci projektów na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego •

osoby uczestniczące w realizacji projektów na rzecz rozwoju społeczeństwa • informacyjnego w regionie finansowanych ze środków Unii Europejskiej

Lokalni Liderzy Społeczeństwa Informacyjnego w środowiskach wiejskich•

Czas realizacji 2008-2014

Źródło finansowania Program Operacyjny „Kapitał ludzki” – część regionalna

Sposób pomiaru

Wskaźniki na poziomie produktu:utworzenie punktu konsultacyjno-doradczego •

liczba zrealizowanych szkoleń, kursów dla pracowników i managementu:•

- administracji lokalnej

- opieki zdrowotnej

stworzenie regionalnej sieci specjalistów•

liczba zorganizowanych:•

- wyjazdów studyjnych

- konferencji regionalnych

- seminariów tematycznych

- warsztatów dziedzinowych

stworzenie portalu oraz bazy wiedzy i dobrych praktyk•

liczba przeprowadzonych badań•

liczba opracowanych raportów•

Wskaźniki na poziomie rezultatu:liczba porad udzielonych w ramach PCKS•

liczba osób biorących udział w:•

- wyjazdach studyjnych

- konferencjach regionalnych

- seminariach tematycznych

- warsztatach dziedzinowych.

Działania powiązane

Koordynacja działań projektu II z inicjatywami ogólnokrajowymi 1. i w skali Unii EuropejskiejStworzenie kierunku studiów stacjonarnych i podyplomowych na uczel-2. niach wyższych Podkarpacia związanych ze społecznymi i ekonomicz-nymi aspektami rozwoju społeczeństwa informacyjnego w obszarach wiejskichOkreślenie potrzeb szkoleniowych pracowników sektora publicznego 3. w zakresie tematyki rozwoju społeczeństwa informacyjnego.

Powiązania z in-nymi projektami głównymi

Projekt II zapewni kwalifikowane kadry dla administracji publicznej regionu i placówek opieki zdrowotnej, co wiąże się ze zwiększeniem efektywności realizacji projektów głównych: IV – Regionalna Platforma Elektronicznych Usług Sektora Publicznego, VI – Program Projektów e - Zdrowia dla Publicznych Placówek Opieki Zdrowotnej, a także III – Program Innowacji Teleinformatycznych Sektora Publicznego. Dzięki realizacji projektu II zapewniona będzie koordynacja regionalnej sieci Lokalnych Liderów Społeczeństwa Informacyjnego (projekt główny I).

Tabela 78. Projekt główny II – Podkarpackie Porozumienie dla Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego

179

Projekt główny III INPRO - Program Innowacji Teleinformatycznych Sektora Publicznego

Cel projektu

Opracowanie i wdrożenie projektów teleinformatycznych o wysokiej ja-kości oraz innowacyjności, bazujących na zastosowaniu ICT w sektorze publicznym i/lub w MŚP na Podkarpaciu z wykorzystaniem doświadczeń i dobrych praktyk wiodących regionów Unii Europejskiej.

Zakres oddziaływaniaProjekty znacznej skali realizowane na Podkarpaciu przez podmioty sek-tora publicznego, w tym samorząd województwa, szkoły wyższe oraz organizacje pozarządowe.

Zakres projektu

Projekt III stanowić będzie instrument mobilizowania partnerów z Podkarpacia do opracowania i wdrażania innowacyjnych projektów teleinformatycznych, spełniających wysokie wymogi merytoryczne. Zgodnie ze Strategicznymi wytycznymi Wspólnoty dla spójności gospo-darczej, społecznej i terytorialnej projekty te mogą mieć charakter pilo-tażowy i eksperymentalny.

Komponentami INPRO będą innowacyjne projekty, których koncepcje odpowiadają strategicznym potrzebom województwa i zostaną zatwier-dzone przez władze województwa. Podstawowymi projektami tego typu będą:

Regionalna Platforma Informacji Przestrzennej – gromadzące różnorodne • dane osadzone geograficznie przydatne do zarządzania regionem oraz planowania przestrzennego

Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa – repozytorium publikacji różnego typu • dostępnych w formie cyfrowej on-line

Platforma Wspomagania Zarządzania Lokalnymi Systemami Oświaty • w Gminach i Powiatach Podkarpacia – system ułatwiający planowanie i zarządzanie szkołami w województwie.

Sposób pozyskania beneficjentów

Procedury konkursowe RPO. Wnioski projektowe oceniać będzie zespół ekspertów powołanych przez Zarząd Województwa Podkarpackiego i ko-ordynowany przez Departament Społeczeństwa Informacyjnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Dofinansowanie i wsparcie eksperckie uzyskają 1-2 projekty w każdym z zakresów te-matycznych określonych w wytycznych.

Lider projektu Podmioty publiczne wskazane przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego – Departament Społeczeństwa Informacyjnego

Budżet projektu 140,000 mln złEtap 1 100,000 mln zł

Etap 2 40,000 mln zł

Grupy docelowe Mieszkańcy województwa podkarpackiego

Czas realizacjiEtap 1 2008-2010

Etap 2 2011-2014

Źródło finansowania Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 (Osie Priorytetowe III i I) oraz Program Operacyjny „Innowacyjna Gospodarka”.

Sposób pomiaru

Wskaźniki na poziomie produktu:opracowanie wytycznych dla beneficjentów realizujących projekty •

liczba wdrożonych projektów•

liczba zorganizowanych:•

- konferencji

- seminariów

liczba udzielonych grantów wdrożeniowych•

Wskaźniki na poziomie rezultatu:liczba udokumentowanych prac projektowych.•

Działania powiązane Opracowanie dokumentu wytycznych dla beneficjentów projektów 1. stanowiącego podstawę do opracowania koncepcji projektów.

Powiązania z innymi projektami głównymi

Systemy teleinformatyczne wytworzone w ramach projektu III będą współpracowały z Regionalną Platformą Elektronicznych Usług Sektora Publicznego (projekt główny IV).

Tabela 79. Projekt główny III – INPRO – Program Innowacji Teleinformatycznych Sektora Publicznego

180

Projekt główny IV Regionalna Platforma Elektronicznych Usług Sektora Publicznego

Cel projektu

Zapewnienie mieszkańcom Podkarpacia możliwości korzystania z szero-kiego zakresu usług publicznych dostępnych drogą elektroniczną dzięki budowie regionalnego środowiska świadczenia e - usług, wprowadzeniu zu-nifikowanych procedur obsługi i standardów informatycznych oraz moder-nizacji infrastruktury teleinformatycznej urzędów administracji lokalnej.

Zakres oddziaływania

Projekt regionalny obejmujący całe województwo (we wstępnym założeniu – wszystkie jednostki samorządów lokalnych).

Zakres projektu

Projekt ukierunkowany jest na:Podniesienie efektywności działań administracji publicznej oraz jakości 1. usług publicznych dla obywateli Zawiązanie – w oparciu o realizowany projekt – sieci współpracy sa-2. morządów w zakresie rozwoju społeczeństwa Informacyjnego na Podkarpaciu Zbudowanie bazowej regionalnej i lokalnej infrastruktury teleinfor-3. matycznej administracji samorządowej Podkarpacia, która pozwoli na wdrażanie projektów społeczeństwa informacyjnego w regionieSpełnienie prawnych zobowiązań w związku z obowiązkami wynikający-4. mi z rozporządzeń do ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne, m.in.: wnoszenie podań w formie elek-tronicznej, elektroniczna skrzynka podawcza, urzędowe poświadczenie odbioru, repozytoria formularzy elektronicznych, podpis elektroniczny.

Produktami projektu będą:infrastruktura indywidualna – w urzędach administracji lokalnej (m.in. kom-• putery osobiste, serwery, urządzenia sieci teleinformatycznej, czytniki kart elektronicznych, karty elektroniczne)oprogramowanie indywidualne – System Przepływu Pracy (obieg dokumen-• tów) oraz aplikacje dziedzinowe w urzędach administracji lokalnejinfrastruktura regionalna – Podkarpackie Centrum Danych Administracji • Publicznej w Rzeszowieoprogramowanie pośredniczące – regionalny interfejs użytkownika, systemy • identyfikacji i uwierzytelnienia, systemy weryfikacji podpisu elektronicznego, Platforma Formularzy Elektronicznych, repozytorium schematów XML oraz broker integracyjnydziałania przygotowawcze i wdrożeniowe – zarządzanie projektem, wdrożenie • projektu, szkolenia i polityka informacyjna.

W wyniku wdrożenia projektu powstanie regionalne środowisko świadczenia e - usług publicznych, którego architekturę logiczną przedstawia rysunek 41.

Rysunek 41. Architektura logiczna świadczenia e - usług publicznych na Podkarpaciu

Projekt realizowany będzie w procedurze etapowej. Podział na etapy wdro-żeniowe zostanie wypracowany w trakcie prac nad studium wykonalności projektu IV.

Infrastrukturaregionalna

FormularzeElektroniczne

Autoryzacja

Uwierzytelnienie (PKI)

Identyfikacja

Użytkownicy (mieszkańcy, przedsiębiorcy)

Systemy Przepływu Pracy (Obiegi Dokumentów)

w urzędach administracji lokalnej

Aplikacje dziedzinoweurzędów administracji

lokalnej

Zaufana strona trzeciaPodmioty certyfikujące

ePUAPKatalog usług

Systemyreferencyjne(np. projekt

PESEL2)

Ada

pter

y

Bro

ker

inte

grac

yjny

Usł

ugi s

ieci

owe

Wrota Podkarpacia

181

Sposób pozyskania beneficjentów

Procedura konkursowa projektów RPO. Projekt zostanie zaakceptowany przez Zarząd Województwa Podkarpackiego po spełnieniu wymogów me-rytorycznych i formalno-prawnych.

Lider projektu Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego – Departament Społeczeństwa Informacyjnego,

Budżet projektu 37,200 mln zł

Grupy docelowe Mieszkańcy województwa, a zwłaszcza przedsiębiorcy.

Czas realizacji 2008-2011

Źródło finansowania Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 (Oś Priorytetowa III).

Sposób pomiaru

Wskaźniki na poziomie produktu:liczba zakupionych zestawów komputerowych•

liczba zakupionych serwerów•

liczba wdrożonych platform serwerowych dla funkcjonowania aplikacji • (Podkarpackie Centrum Danych Administracji Publicznej)

liczba wdrożonych systemów elektronicznego obiegu dokumentów • w jednostkach publicznych (System Przepływu Pracy)

liczba wdrożonych systemów identyfikacji i autentykacji•

liczba wdrożonych aplikacji dla zapewnienia transakcyjności usług publicz-• nych (oprogramowanie pośredniczące – broker integracyjny)

liczba portali o funkcjonalności umożliwiającej kontakt on-line obywatela • z urzędem.

Wskaźniki na poziomie rezultatu:liczba użytkowników, którzy objęci są systemem identyfikacji•

liczba wdrożonych platform serwerowych w jednostkach publicznych•

liczba partnerów projektu korzystających z systemu•

ilość mieszkańców jednostek samorządu terytorialnego objętych systemem•

skrócenie czasu obsługi interesantów. •

Działania powiązane

Opracowanie koncepcji funkcjonalnej oraz architektury technicz-1. nej świadczenia e - usług publicznych dla mieszkańców Podkarpacia w powiązaniu z rządowymi systemami centralnymi (m.in. ePUAP, PESEL2)Organizacja i zawarcie porozumienia między partnerami projektu – 2. Urzędem Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego oraz samo-rządami lokalnymiSzkolenia dla pracowników samorządowych w zakresie obsługi zmoder-3. nizowanej infrastruktury teleinformatycznej urzędów oraz świadcze-nia usług drogą elektroniczną z wykorzystaniem platformy regionalnej

– w ramach projektu IITransfer nowoczesnej wiedzy o innowacyjnych modelach świadczenia 4. e - usług w regionach UE – organizacja seminariów i konferencji prze-glądowych z udziałem ekspertów krajowych i zagranicznych.

Powiązania z in-nymi projektami głównymi

Projekt IV jest silnie powiązany z projektem głównym I – Program e - Integracji i Aktywizacji Wsi Podkarpackiej (udostępnienie e - usług dla mieszkańców wsi), a także z projektem III – Program Innowacji Teleinformatycznych Sektora Publicznego i V – Platforma Elektronicznych Usług Małych i Średnich Przedsiębiorstw (wspólne oprogramowanie po-średniczące i infrastruktura regionalna).

Tabela 80. Projekt główny IV – Regionalna Platforma Elektronicznych Usług Sektora Publicznego

182

Projekt główny V SePRA - System Elektronicznych Usług Przedsiębiorców Podkarpacia

Cel projektu

Zapewnienie mikro-, małym i średnim przedsiębiorcom zamieszkującym obszary wiejskie, w szczególności gestorom usług turystycznych, telein-formatycznych narzędzi do zwiększania efektywności działań biznesowych, a także podnoszenia produktywności pracy oraz jakości produktów i usług.

Zakres oddziaływania Projekt o skali regionalnej

Zakres projektu

Projekt ukierunkowany jest na:zwiększenie jakości i poziomu absorpcji rozwiązań ICT w działalności gospo-• darczej przedsiębiorców Podkarpacia w celu poprawy konkurencyjności ich produktów i usług oraz zwiększenia PKB w regionie

zbudowanie bazowej regionalnej infrastruktury teleinformatycznej wspoma-• gającej prowadzenie działalności gospodarczej przez mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa w regionie

zawiązanie i rozwijanie 2 sieci współpracy: przedsiębiorców regionalnych • branż przemysłu turystycznego oraz rolnictwa i przetwórstwa produktów rolnych dla stymulowania rozwoju ekoinnowacji w regionie

podniesienie poziomu i jakości regionalnego potencjału innowacji poprzez • transfer wiedzy i dobrych praktyk z europejskich projektów IST do projektów realizowanych w województwie podkarpackim.

Projekt będzie realizowany w ramach 2 działań:

Działanie 1 Elektroniczne Środowisko Pracy Przedsiębiorców Podkarpacia

Komponentami działania 1 będą:indywidualny komponent ICT – u przedsiębiorców (m.in. komputery osobiste, • czytniki kart elektronicznych, karty elektroniczne, pakiet oprogramowania biurowego)

regionalny komponent ICT – oprogramowanie wspomagające działania bizne-• sowe przedsiębiorców (m.in. planowanie produkcji i usług, zarządzanie finan-sami, gospodarkę magazynową), wspólną zdalną pracę nad przedsięwzięcia-mi, komunikację przedsiębiorcy z klientami, z urzędami administracji lokalnej i fiskalnej oraz ZUS, a także marketing, usług i produktów

działania przygotowawcze i wdrożeniowe – zarządzanie projektem, wdrożenie • projektu, polityka informacyjna.

Działanie 2 Transfer Wiedzy o ICT do Przedsiębiorców Podkarpacia

Komponentami działania 2 będą:powszechne szkolenia oraz działania podnoszące poziom wiedzy i osobistych • umiejętności przedsiębiorców (w tym transfer wiedzy o zastosowaniach ICT na wsi w wiodących regionach UE)

utworzenie 2 sieci współpracy przedsiębiorców Podkarpacia w zakresie prze-• mysłu turystycznego oraz rolnictwa i branż przetwórstwa produktów rolnych w celu realizacji wspólnych innowacyjnych projektów bazujących na ICT.

Sposób pozyskania beneficjentów

Działanie 1

Procedura konkursowa RPO. Projekt zostanie zaakcep-towany przez Zarząd Województwa Podkarpackiego po spełnieniu wymogów merytorycznych i formalno-prawnych.

Działanie 2 Procedura konkursowa PO „Kapitał ludzki”.

Lider projektu

Działanie 1Podmiot publiczny lub organizacja pozarządowa wy-typowane przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego.

Działanie 2Podmiot publiczny lub organizacja pozarządowa wy-typowane przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego.

Budżet projektu 90,600 mln zł Działanie 1 72,600 mln zł

Działanie 2 18,000 mln zł

Grupy docelowe Przedsiębiorcy podkarpaccy – szczególnie prowadzący działalność na wsi oraz związani z przemysłem turystycznym.

183

Czas realizacji 2008-2011Działanie 1 2008-2009

Działanie 2 2009-2011

Źródło finansowania Działanie 1

Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 (Osie Priorytetowe I i III) oraz Program Operacyjny „Innowacyjna Gospodarka”

Działanie 2 Program Operacyjny „Kapitał ludzki”

Sposób pomiaru

MIERNIKI DLA DZIAŁANIA 1:Wskaźniki na poziomie produktu:wdrożenie regionalnego komponentu ICT•

przygotowanie i wdrożenia indywidualnego komponentu ICT•

Wskaźniki na poziomie rezultatów:liczba przedsiębiorców u których wdrożony został indywidualny komponent • ICT

liczba kontaktów przeprowadzonych przez wdrożony komponent • z podmiotami (w tym urzędami administracji lokalnej i fiskalnej, ZUS) w poszczególnych przedsiębiorstwach

MIERNIKI DLA DZIAŁANIA 2:Wskaźniki na poziomie produktu:liczba przeprowadzonych szkoleń•

liczba utworzonych sieci współpracy przedsiębiorców Podkarpacia•

Wskaźniki na poziomie rezultatu:liczba osób uczestniczących w szkoleniach•

liczba przedsiębiorców• zaangażowanych w sieci współpracy.

Działania powiązane

Opracowanie raportu na temat zastosowania ICT w przemyśle turystycz-1. nym w obszarach wiejskich oraz w rolnictwie i przetwórstwie produktów rolnych z uwzględnieniem badania zapotrzebowania na szkolenia, sprzęt teleinformatyczny i oprogramowanie Opracowanie mapy drogowej dla wdrażania ICT w mikro-, małych 2. i średnich przedsiębiorstwach zlokalizowanych w obszarach wiejskich PodkarpaciaUdział w europejskich projektach związanych z wykorzystaniem ICT 3. w działaniach gospodarczych w obszarach wiejskich.

Powiązania z in-nymi projektami głównymi

Projekt V będzie silnie powiązany z projektem głównym IV – Regionalna Platforma Elektronicznych Usług Sektora Publicznego (wspólne oprogramo-wanie pośredniczące i infrastruktura regionalna) oraz projektem głównym II – Podkarpacki Porozumienie dla Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego (szkolenia, raporty, badania, transfer wiedzy, kontakty z regionami UE). Działaniami uzupełniającymi do projektu V mogą stać się inicjatywy pro-jektu III – Program Innowacji Teleinformatycznych Sektora Publicznego.

Tabela 81. Projekt główny V – SePRA - System Elektronicznych Usług Przedsiębiorców Podkarpacia

184

Projekt główny VI Program Projektów e - Zdrowia dla Publicznych Placówek Opieki Zdrowotnej

Cel projektu

Podniesienie jakości i bezpieczeństwa świadczenia usług medycznych w publicznych placówkach opieki zdrowotnej Podkarpacia oraz zwiększenie efektywności pracy Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej poprzez ich modernizację z wykorzystaniem rozwiązań ICT.

Zakres oddziaływania

Projekt o skali regionalnej – wspierane będą pojedyncze placówki służby zdrowia lub ich konsorcja.

Zakres projektu Projekt będzie realizowany w ramach 2 działań:

Działanie 1 Telemedycyna Podkarpacka

Działanie 1 obejmie dofinansowanie indywidualnych lub wspólnych przedsięwzięć placówek opieki zdrowotnej Podkarpacia związanych z wdrożeniem w nich rozwiązań telemedycyny253 – systemów ICT wspoma-gających procesy monitoringu, diagnozy i leczenia pacjentów.

Działanie 2 Teleinformatyka dla Zarządzania Publicznymi ZOZ

W ramach działania 2 finansowane będą projekty związane z wdrożeniem systemów ICT zwiększające efektywność zarządzania placówkami opieki zdrowotnej – a zatem systemy planowania, logistyki, zarządzania informacją (część „biała” i część „szara”), zarządzania szpitalem (kadrowe, finansowo-księgowe), bukowania kolejek do lekarzy specjalistów, przydziału łóżek.

Sposób pozyskania beneficjentów

Działanie 1 Procedury konkursowe RPO

Działanie 2 Procedury konkursowe RPO

Lider projektu Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego lub podmiot wskazany przez władze regionu.

Budżet projektu 32,100 mln złDziałanie 1 14,100mln zł

Działanie 2 18,000 mln zł

Grupy docelowe Mieszkańcy województwa podkarpackiego korzystający z publicznych pla-cówek opieki zdrowotnej.

Czas realizacji 2008-2010 Działanie 1 2009-2013

Działanie 2 2008-2009

Źródło finansowania

Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 (Oś Priorytetowa III).

Sposób pomiaru

MIERNIK DZIAŁANIA 1:Wskaźniki na poziomie produktu:liczba dofinansowanych przedsięwzięć z zakresu telemedycyny•

liczba wdrożonych usług telemedycznych•

Wskaźniki na poziomie rezultatów:liczba pacjentów objętych teleopieką•

liczba udzielonych porad za pośrednictwem rozwiązań telemedycyny•

MIERNIKI DZIAŁANIA 2:Wskaźniki na poziomie produktu:liczba dofinansowanych przedsięwzięć związanych z wdrożeniem ICT • w placówkach opieki zdrowotnej

liczba wdrożeń ICT w placówkach opieki zdrowotnej•

Wskaźniki na poziomie rezultatu:skrócenie czasu oczekiwania na wizytę u lekarza specjalisty•

zmniejszenie wydatków na zarządzanie szpitalem.•

Działania powiązane

Opracowanie programu rozwoju telemedycyny w województwie podkar-1. packim na lata 2008-2013Opracowanie standardowej dokumentacji projektu, w tym wniosku pro-2. jektu modernizacji placówki opieki zdrowotnej do wykorzystania przez beneficjentówSzkolenia dla pracowników placówek opieki zdrowotnej.3.

253Tabela 82. Projekt główny VI – Program Projektów e - Zdrowia dla Publicznych Placówek Opieki Zdrowotnej

253 W kontekście zastosowania teleinformatyki w ochronie zdrowia w Unii Europejskiej używa się pojęcia telemedycy-na (ang. telemedicine) i teleopieka (ang. telecare). Pierwsze określenie odnosi się do usług telemedycznych, czyli

185

Projekt główny VII Podkarpacka Sieć Szerokopasmowego Dostępu do Internetu

Cel projektuZapewnienie mieszkańcom województwa dostępu do treści i usług Internetu w przystępnej cenie dzięki budowie regionalnej sieci szerokopasmowej, uzupełniającej ofertę operatorów komercyjnych.

Zakres oddziaływania

Projekt z zasady obejmie całość obszaru województwa, jego zakres bę-dzie przedmiotem badania zapotrzebowania mieszkańców i przedsiębiorców oraz studium ilościowego agregacji popytu sektora publicznego.

Zakres projektu

Projekt będzie realizowany w ramach 2 działań:

Działanie 1 Regionalny komponentSieci Szerokopasmowej Polski Wschodniej254

Budowa sieci szkieletowej województwa podkarpackiego w ramach projek-tu rządowego: Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej. Projekt zakłada budowę na terenach Polski Wschodniej zagrożonych wykluczeniem cyfro-wym infrastruktury teleinformatycznej uzupełniającej istniejące, należące do różnych operatorów, zasoby i tworzącej ponadregionalną sieć szeroko-pasmowego dostępu do Internetu. Budowana, zgodnie z zasadą neutral-ności technologicznej, infrastruktura obejmie elementy pasywne, które są niezbędne do instalacji i działania szerokopasmowej sieci internetowej, ta-kie jak: kanalizacja teletechniczna, przewody, światłowody, maszty, stud-nie czy lokalizacje węzłów telekomunikacyjnych.Wyłoniony zostanie – w drodze procedury przetargowej do 31 lipca 2008 – operator regionalny, którego zadaniem będzie zarządzanie wybudowaną infrastrukturą publiczną, w tym:

utrzymanie, konserwacja i naprawa infrastruktury•

udostępnianie na przejrzystych i równych dla wszystkich zasadach infra-• struktury podmiotom trzecim – operatorom sieci dostępowych i dostawcom usług szerokopasmowych.

Zadaniem operatora infrastruktury będzie zarządzanie wybudowaną infra-strukturą publiczną i operowanie na niej. Operatorzy telekomunikacyjni i dostawcy usług internetowych nie będą właścicielami sieci, każdy będzie mógł z niej skorzystać na równych zasadach. Za koordynację prac nad przygotowaniem projektu i dokumentacji technicz-nej odpowiedzialny jest Minister ds. Rozwoju Regionalnego. Właścicielem wybudowanej infrastruktury w ramach projektu będzie województwo podkarpackie.

Działanie 2 Publiczna infrastruktura dostępu do Internetu

Projekty udostępniające usługę „Internetu socjalnego” mieszkańcom tych powiatów województwa (głównie wschodniej i południowej jego części), w których obecna oferta operatorów komercyjnych nie zapewnia po-wszechności dostępu (nie pokrywa całego terytorium jednostki samorządu terytorialnego) lub/i której cena jest nieprzystępna – tj. odczuwana su-biektywnie jako zbyt wysoka w stosunku do siły nabywczej mieszkańców obszarów zdefaworyzowanych. Zapewnienie usługi internetowej może nastąpić poprzez zastosowanie różnorodnych rozwiązań technologicznych, dostosowanych do warun-ków fizjogeograficznych oraz potrzeb lokalnych (satelita, dostęp radiowy, światłowód). Projekty realizowane przez podmioty publiczne w porozumieniu z operato-rami regionalnymi i lokalnymi, pobudzające przedsiębiorczość i zdolności do konkurencji tych ostatnich.

Sposób pozyskania beneficjentów

Działanie 1

Procedura przetargu publicznego na operato-ra infrastruktury w 5 województwach Polski Wschodniej realizowana przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.

Działanie 2 Procedury konkursowe RPO oraz PO „Innowacyjna Gospodarka”.

przesyłania danych medycznych i obrazów do centrów konsultacyjnych w celu uzyskania porady (szczególnie przy wykonywaniu zabiegów chirurgicznych) oraz do szkolenia personelu medycznego. Pojęcie teleopieka pojawia się najczęściej w przypadku systemów zdalnego kontaktu z osobami potrzebującymi informacji profilaktycznej, wstęp-nej porady, a także pomocy medycznej możliwej do udzielenia zdalnie lub też w przypadku zdalnego monitoringu krytycznych funkcji życiowych pacjenta za pomocą kombinacji rozwiązań komunikacyjnych i odpowiednio skonstru-owanych sensorów.

186

Lider projektuDziałanie 1 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Działanie 2 Liderzy konsorcjów projektowych

Budżet projektu 224,000 mln złDziałanie 1 154,000 mln zł255

Działanie 2 70,000 mln zł

Grupy docelowe Mieszkańcy i przedsiębiorcy województwa podkarpackiego

Czas realizacji 2008-2011Działanie 1 2008-2013

Działanie 2 2008-2010

Źródło finansowania

Działanie 1 Program Operacyjny „Rozwój Polski Wschodniej” na lata 2007-2013.

Działanie 2

Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 (Oś Priorytetowa III), PO „Innowacyjna Gospodarka”, środki operatorów teleinformatycznych.

Sposób pomiaru

MIERNIKI DZIAŁANIA 1:Wskaźniki na poziomie produktu:liczba węzłów sieci szkieletowej•

liczba działających w ramach sieci operatorów telekomunikacyjnych • i dostawców usług

liczba nowopowstałych centrów zarządzania siecią•

Wskaźniki na poziomie rezultatu:liczba gmin, powiatów objętych siecią szerokopasmową•

długość sieci szkieletowych będących w posiadaniu podmiotów publicznych•

ilość węzłów sieci szkieletowej•

MIERNIKI DZIAŁANIA 2:Wskaźniki na poziomie produktu:liczba projektów zapewniających usługę „Internetu socjalnego” wg rozwią-• zań technologicznych:

- satelita

- dostęp radiowy

- światłowód

liczba partnerów lokalnych realizujących projekty „Internetu socjalnego”•

Wskaźniki na poziomie rezultatu:liczba gospodarstw domowych objętych usługą „Internetu socjalnego”.•

Działania powiązaneProjekt zapewniający regionalną infrastrukturę sieciową dla wszystkich pozostałych projektów na Podkarpaciu i jako taki – o szczególnym znacze-niu dla powodzenia realizacji Strategii.

254 255Tabela 83. Projekt główny VII – Podkarpacka Sieć Szerokopasmowego Dostępu do Internetu

254 Opis działania został przygotowany na podstawie prezentacji W. Ortyla – sekretarza stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego przedstawionej w dniu 14 lipca 2007 r. na konferencji w Warszawie.

255 Dane Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, wrzesień 2007.

187

rozdział5.188

System wdrożenia i monitoring realizacji Strategii

189

5.1190

Wybór właściwych narzędzi zarządzania wdrażaniem programów strategicznych jest jednym z kluczowych czynników sukcesu władz regionów w osiąganiu wyzwań i priorytetów rozwojowych. Źle zwy-miarowane prawnie i nieadekwatne do potrzeb oraz złożoności re-alizowanych procesów instrumenty organizacyjne były w polskich realiach ostatnich osiemnastu lat częstą przyczyną niepowodzeń władz samorządowych w realizacji założonych wizji strategicznych. Prowadziło to wielokrotnie do obniżania rangi planowania w skali re-gionalnej i lokalnej, a skutkuje relatywnie słabym zakorzenieniem jego kultury w polskich samorządach.

System zarządzania realizacją Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 zaproponowano w wyniku ana-liz istniejących instrumentów zarządzania na poziomie regionalnym, propozycji ich rozwoju zgodnych z intencjami Zarządu Województwa Podkarpackiego oraz przeglądu potencjału instytucjonalnego wo-jewództwa w zakresie zdolności do rozwoju w oparciu o inwestycje w ICT. Ten ostatni – posiadający zasadnicze znaczenie dla zapewnie-nia sukcesu Strategii – jest, jak stwierdzono w rozdziale II niniejsze-go dokumentu, bardzo niski, zarówno w aspekcie potencjału instytu-cji publicznych, jak i podmiotów sektora prywatnego.

Na lata 2007-2013 władze województwa podkarpackiego zaplanowa-ły w Regionalnym Programie Operacyjnym aż pięciokrotnie wyższe niż w ostatnim okresie średnioroczne nakłady na projekty teleinfor-matyczne finansowane z funduszy strukturalnych. Dodatkowo na bu-dowę regionalnej szkieletowej sieci teleinformatycznej z Programu Operacyjnego „Rozwój Polski Wschodniej” wydatkowane zostanie w analogicznym czasie ponad 150 mln zł. Znaczące środki przewi-dziano także na szkolenia informatyczne, edukację dla gospodar-ki wiedzy i podnoszenie umiejętności cywilizacyjnych mieszkańców Podkarpacia w Programie Operacyjnym „Kapitał ludzki”.

Możliwości finansowania projektów inwestycyjnych i edukacji planowanej na szeroką skalę, a przede wszystkim złożoność wyzwań Strategii powoduje, iż osiągnięcie jej celów i priorytetów po-przez realizację projektów głównych w warunkach obecnego stanu rozwoju instytucji regionalnych oraz z wykorzystaniem posiadanego kapitału ludzkiego jest zadaniem niewykonalnym. Bez zasad-niczego zwiększenia potencjału instytucjonalnego oraz transferu wiedzy do regionu Strategia pozo-stanie dokumentem nieskutecznym.

5.1 Zarządzanie wdrażaniem Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

191

Rysunek 42. Model ogólny zarządzania wdrażaniem regionalnych strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego

Źródło: Podręcznik IANIS+ (2006)

Proponowany system wdrażania Strategii wzorowany jest na dobrych praktykach wdrażania metodyki RISI256 w wiodących regionach euro-pejskich. Jego model generalny przedstawia rysunek 42.

Europejskie doświadczenia we wdrażaniu regionalnych programów rozwoju społeczeństwa informacyjnego dowodzą przede wszystkim niezbędności utworzenia:

regionalnego komitetu sterującego• (rady regionalnej) na po-ziomie politycznym, reprezentatywnego dla problemów regio-nu, powołanego spośród osób wpływowych i zainteresowanych e - Rozwojem jednostki zarządzającej • – która będzie operacyjnie zdolna do kreatywnych, innowacyjnych działań i koordynacji prac wielu podmiotówgrup roboczych • – w celu wyspecjalizowania i profesjonalizacji dyskusji o inicjatywach i projektach.

Dla zarządzania realizacją wizji rozwoju społeczeństwa informacyj-nego w województwie podkarpackim oraz strategicznych priorytetów regionu na tym polu zaproponowano system realizacji Strategii, który przedstawia rysunek 43.

256 Por. rozdział I Strategii.

Parlament regionalny

Władze wykonawczeregionu (urząd)

Komitet MonitorującyFundusze Strukturalne

Komitet SterującyRegionalnych Inicjatyw

Społeczeństwa Informacyjnego

Jednostka zarządzająca(agencja)

Grupy robocze Konsultant

192

Rysunek 43. System zarządzania wdrażaniem Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Na poziomie instytucjonalnym proponuje się powołanie przez Zarząd Województwa Podkarpackiej Rady Społeczeństwa Informacyjnego257, której zadaniem będzie konsultowanie rocznych programów rozwo-ju społeczeństwa informacyjnego w regionie, najważniejszych decy-zji władz województwa oraz przyjmowanie sprawozdań z monitoringu realizacji Strategii.

Powołany w roku 2007 Departament Społeczeństwa Informacyjnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego odpowie-dzialny będzie w pierwszym rzędzie za uruchomienie systemu wdra-żania Strategii. Na jego funkcje operacyjne składać się będą przede wszystkim:

opracowanie i przyjmowanie rocznych (dwuletnich) • planów roz-woju społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu – ściśle po-wiązanych z projektami głównymi Strategiizapewnianie w budżecie województwa odpowiednich • alokacji środków na realizację projektów przewidzianych w planach i Strategiimonitoring wdrażania • Strategii za pomocą narzędzi ilościowych i opracowanych w ramach badań porównawczych narzędzi jakościo-wych (benchmarking)opracowanie i wsparcie procedur konkursowych przeprowadza-•nych przez odpowiednie dla zarządzania Regionalnym Programem Operacyjnym oraz Programem Operacyjnym „Kapitał ludzki” jed-nostki organizacyjne województwakoordynacja strategiczna • działań w powiązaniu z realizacją Planu Informatyzacji Polski.

257 Rada będzie odpowiednikiem Komitetu Sterującego w metodyce RISI.

Zarząd Województwa Podkarpackiego

Departament Społeczeństwa Informacyjnego UMWP

Planowanie budżetowe

Monitoring wdrażania Strategii Grupa ekspertów

dziedzinowych

Transfer wiedzy i dobrych praktyk

Prace badawcze i raporty dziedzinowe

Wytyczne dla lokalnych innowacyjnych projektów ICT

Specjalizacja badawcza regionu: ICT na wsi

Sieć Regionalnych Interesariuszy SI

Zarządzanie strategiczne

Prowadzenie postępowań konkursowych

Partnerstwo publiczno-prywatne lub spółka utworzone w celu wspomagania zarządzania

e -Rozwojem województwa 2009-2015

Podkarpacki Klaster ICT w obszarach wiejskich 2009-2015

Benchmarking regionalny

Podkarpackie Centrum Informatyczne

P@RSI Podkarpacki Alians na rzecz Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego 2008-2010

Podkarpacka Rada Społeczeństwa Informacyjnego

193

Konkursy ogłaszane przez jednostki organizacyjne Urzędu Marszał-kowskiego Województwa Podkarpackiego oraz Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie powinny uwzględniać zapisy rocznych (dwu-letnich) szczegółowych planów wdrażania Strategii. Za koordyna-cję tych zadań odpowiedzialny będzie Departament Społeczeństwa Informacyjnego UMWP.

Zadaniem operacyjnym Departamentu Społeczeństwa Informacyjnego o najwyższej wadze – z punktu widzenia wdrażania Strategii – będzie zapewnienie spójności zarządzania realizacją jej projektów głów-nych z organizacją podaży środków Regionalnego Programu Operacyjnego oraz Programu Operacyjnego

„Kapitał ludzki”. Decyzje Zarządu Województwa dotyczące zapewnienia mechanizmu koordynacji w tej sprawie powinny zostać podjęte do końca 2007 roku.

Wsparciem dla działań Departamentu Społeczeństwa Informacyjnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego będzie w la-tach 2008-2010 realizacja projektu Podkarpackie Porozumienie dla Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego.

Projekt zapewni:wsparcie eksperckie • – w zakresie badań, przygotowania rapor-tów dziedzinowych i wytycznych dla beneficjentów projektówtransfer wiedzy do regionu • – dzięki realizacji programu szkoleń, warsztatów i seminariów dla managementu samorządowego oraz kadry szczebla regionalnegoopracowanie koncepcji i wsparcie władz regionu w tworze-•niu innowacyjnych instrumentów wsparcia rozwoju społe-czeństwa informacyjnego na Podkarpaciu:– grupy naukowo-badawczej specjalizującej się w tematyce „ICT

na wsi”

– klastera firm sektora ICT oraz branż rolno-spożywczych i prze-mysłu turystycznego

– regionalnego partnerstwa dla e - Rozwoju na lata 2011-2015 ko-ordynowanego przez spółkę powołaną przez władze województwa wraz z partnerami z sektora prywatnego i naukowo-badawczego.

194

195

5.2196

Realizując Strategię władze województwa podkarpackiego mają obo-wiązek pomiaru efektów zdefiniowanych priorytetów i projektów głównych. Narzędziem służącym realizacji tego zadania jest stworze-nie systemu wskaźników, które mierzone w sposób ciągły pozwolą na monitoring stopnia implementacji Strategii.

Proces realizacji monitoringu wdrażania Strategii przebiegał będzie w kilku etapach258:

etap I• : zidentyfikowanie przejrzystych celów (priorytety Strategii zdefiniowane zostały w rozdziale III)etap II• : zdefiniowanie zestawu wskaźników259

etap III• : wdrożenie jednolitej metodyki pomiaru wdrażania Strategii260 etap IV• : umiejscowienie monitoringu w systemie zarządzania wdrażaniem Strategii – czyli zapewnienie wpływu działań (ich re-zultatów) monitoringowych na implementację założeń Strategii.

System monitoringu Strategii opiera się na zasadach logiki interwen-cji, czyli zdefiniowaniu zbioru mierników na trzech poziomach (rysu-nek 44):

1. Projektów głównych (mierniki dla każdego z projektów głównych przedstawione zostały w rozdziale IV) – wskaźniki produktu

2. Priorytetów strategicznych – wskaźniki na poziomie rezultatu3. Wizji – mierniki na poziomie oddziaływania (wskaźniki te mogą

mieć dwojaki charakter: ściśle określony dla poszczególnych ob-szarów, beneficjentów oraz globalny)261

258 Etapy te zostały opisane w dokumencie roboczym grupy IANIS (Benchmarking and Indicators Working Group): Guide on How to work with indicators/examples on Project & case studies on Benchmarking at regional, national and European level.

259 Dokument Guide to Regional Good Practice Indicators & Benchmarking, Innovative Actions Network for the Information Society+ (IANIS+), wrzesień 2007, zawiera wskazówki dotyczące doboru najbardziej odpowiednich wskaźników.

260 Metodyka ta musi uwzględniać wzajemne powiązanie podejść: dla pomiaru realizacji Strategii – metodyki RISI oraz tzw. logiki interwencji – dla określenia zbioru wskaźników.

261 Indicators form monitoring and evaluation: A practical Guide, The New Programming Period 2007-2013: Methodological Working Papers, Draft Working Paper (X), styczeń 2006, s. 6.

5.2 Monitoring Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

197

Rysunek 44. Drzewo wskaźników Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Wskaźniki na poziomie priorytetów strategicznych prezentuje tabe-la 84.

Priorytet I (powiązany ze wskaźnikami – projektami: I, II, III, IV, V, VII)

Wskaźniki:liczba projektów mających na celu umożliwienie przedsiębiorcom i mieszkań-1. com wsi podnoszenie umiejętności cywilizacyjnych liczba projektów modernizujących administrację publiczną2. liczba projektów zwiększających potencjał teleinformatyczny publicznych 3. placówek opieki zdrowotnejliczba projektów zwiększających poziom nasycenia lokalną infrastrukturą SI4.

Wskaźniki te będą agregowane ze wskaźników projektów głównych (źródłem danych o miernikach będą beneficjenci realizujący projekty główne opisane w rozdziale III).

Priorytet II (powiązany ze wskaźnikami – projektami: I, II, V, VI, VII)

Wskaźniki:liczba zrealizowanych projektów z zakresu upowszechnienia umiejętności 1. niezbędnych do pracy w otoczeniu innowacyjnym wśród:

przedsiębiorcówa) pracowników sektora publicznegob) mieszkańcówc)

liczba projektów mających na celu transfer wiedzy na Podkarpacie2.

Wskaźniki te będą agregowane ze wskaźników projektów głównych (źródłem danych o wskaźnikach będą beneficjenci realizujący projekty główne opisane w rozdziale III).

Wskaźniki na poziomie

wizji

czas

Wskaźniki na poziomie priorytetów

Wskaźniki na poziomie

projektów głównych

198

Priorytet III (powiązany ze wskaźnikami zdefiniowanymi na poziomie wszystkich projek-tów głównych Strategii)

Wskaźniki:liczba stworzonych miejsc pracy w branżach pozarolniczych – dzięki realizo-1. wanym w ramach Strategii projektomliczba projektów służących podniesieniu jakości życia w zakresie:2.

edukacjia) opieki zdrowotnejb)

liczba projektów mających na celu stworzenie wielofunkcyjnych telecentrów3. liczba projektów ukierunkowanych na wdrażanie rozwiązań teleinformatycznych 4. w małych i średnich przedsiębiorstwach branży ICT

Wskaźniki te będą agregowane ze wskaźników projektów głównych (źródłem danych o wskaźnikach będą beneficjenci realizujący projekty główne opisane w rozdziale III).

Priorytet IV (powiązany ze wskaźnikami – projektami: I, II, III, V, VI, VII)

Wskaźniki:liczba projektów mających na celu wsparcie dla tworzonych:1.

siecia) partnerstwb) klasterówc)

stworzenie regionalnego centrum kompetencji2. powołanie podkarpackiej sieci interesariuszy rozwoju społeczeństwa 3. informacyjnego

Wskaźniki te będą agregowane ze wskaźników projektów głównych (źródłem danych o wskaźnikach będą beneficjenci realizujący projekty główne opisane w rozdziale III).

Tabela 84. Wskaźniki na poziomie priorytetów Strategii Informatyzacji Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

Źródło: opracowanie własne SMWI (2007)

Jako wskaźniki główne Strategii, odnoszące się do jej wizji, wskazano:odsetek gospodarstw domowych posiadających dostęp do Internetu, •w tym dostęp szerokopasmowypoziom kompetencji informatycznych mieszkańców województwa •podkarpackiegoodsetek internautów kontaktujących się z• urzędami przez Internetodsetek przedsiębiorstw wykorzystujących do swojej działalności •komputery, w tym z dostępem do Internetuodsetek ogółu pracowników przedsiębiorstw wykorzystujących •w swojej pracy komputer.

Wdrażanie projektów głównych, zgodnie z założeniami Strategii, bę-dzie wpływało na poziom realizacji priorytetów strategicznych, a w dalszej perspektywie czasowej przejawi się w urzeczywistnieniu wizji rozwoju społeczeństwa informacyjnego na Podkarpaciu zdefi-niowanej w niniejszym dokumencie.

199

Dokument CYWILIZACYJNY SKOK PODKARPACIA. STRATEGIA INFORMATYZACJI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA LATA 2007-2013 został opracowany w ramach realizowanego przez Politechnikę Rzeszowską projektu „Strategia Informatyzacji i studia rozwoju nowoczesnej publicznej infrastruktury informatycznej”. Projekt był współfinansowa-ny z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ze środków budżetu państwa – Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, Priorytet II: Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, Działanie 2.6: Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy.

Dokument został opracowany w okresie luty - październik 2007 roku przez zespół ekspertów Stowarzyszenia „Miasta w Internecie”:

Krzysztof GłombMarcin KuflowskiArtur Krawczyk Małgorzata KutaMateusz PrzanowskiRafał UrbaśArkadiusz ZłotnickiKoncepcja metodyczna i redakcja: Krzysztof Głomb

Korekta: Agnieszka Stępniewska

Projekt graficzny i skład: Pirus MTL

200