1 

UNIVERZITET U SARAJEVU

AKADEMIJA LIKOVNIH UMJETNOSTI

Predmet: Crtanje I

Profesor: doc.mr. Asim Đelilović

ELEMENTI VIZUELNOG JEZIKA

(seminarski rad)

Student: Ermin Alić

Smjer: Produkt dizajn

Godina studija: I godina

Sarajevo, decembar 2013.

 2 

Sadržaj

1. Likovni elemeti ……………………………………………………………………3

1.1. Vrste likovnih elemenata ……………………………………………………….………3

1.1.1. Tačka.....................................................................................................................3 1.1.2. Linija......................................................................................................................3 1.1.3. Boja.......................................................................................................................4 1.1.4. Ploha.....................................................................................................................7 1.1.5. Površina................................................................................................................8 1.1.6 Volumen................................................................................................................8 1.1.6. Prostor.................................................................................................................10

1.1.6.1. Izražavanje po zakonu plohe........................................................................10

1.1.6.2. Izražavanje privida trodimenzionalnog prostora na plohi – perspektive ....................................................................10

1.1.6.2.1. Semantička ili ikonološka perspektiva............................................10 1.1.6.2.2. Vertikalna perspektiva....................................................................11 1.1.6.2.3. Obrnuta perspektiva.......................................................................11 1.1.6.2.4. Linearna ili geometrijska perspektiva.............................................11 1.1.6.2.5. Atmosferska ili zračna perspektiva.................................................11 1.1.6.2.6. Koloristička perspektiva..................................................................12 1.1.6.2.7. Poliperspektiva...............................................................................12

2. Kompozicijska načela.........................................................................................12

2.1. Kontrast....................................................................................................................12 2.2. Harmonija.................................................................................................................12 2.3. Ritam........................................................................................................................13 2.4. Ravnoteža................................................................................................................13 2.5. Proporcija.................................................................................................................13 2.6. Dominacija................................................................................................................14 2.7. Jedinstvo..................................................................................................................14

3. Kompozicija.........................................................................................................15

 

 

  

 

 

 3 

1. Likovni elemeti Vizueni jezik sastoji se od likovnih elemenata (tačka, crta, ploha, boja...) i kompozicijskih načela (ritam, kontrast, ravnoteža, proporcije...). Stvaranjem motiva iz njihovih međusobnih odnosa poistovjećujemo motiv i likovni problem. Takvi su motivi npr. ritam geometrijskih likova, igra osnovnih boja, kompozicija crta i ploha u kvadratu itd.

1.1. Vrste likovnih elemenata Postoji određeni broj likovnih elemenata koji utiču na izgled i sadržaj kompozicije. Oni se mogu kombinovati međusobno, neki su više izraženi, neki manje, ali su svi jednako bitni i predstavljaju veoma bitan segment elemenata vizuelnog jezika.

Vrste vizuelnih elemenata:

-tačka -linija -boja -ploha -površina -volumen -prostor

1.1.1. Tačka

Tačka predstavlja u grafičkom smislu najmanji grafički znak. Ona je temeljna likovna i optička vrijednost. Tačkom možemo graditi, možemo je varirati i međusobno kombinovati. Takođe možemo ih nizati vodoravno, okomito, dijagonalno, kružno ili slobodno. Tačke možemo po plohi pravilno ili nepravilno raspoređivati.

Skupljenim ili raspršenim rasporedom tačaka na plohi dobivamo tamnije odnosno svjetlije tonske vrijednosti. Gušćim nizanjem tačaka dobivamo tamnije, a rjeđim svjetlije tonske vrijednosti. Time dobivamo privid trodimenzionalnih oblika na plohi. Takav način izražavanja privida volumena nazivamo grafičkom modelacijom.

1.1.2. Linija

Linija je osnovni likovni element crteža. Linijom možemo oblikovati na plohi i u prostoru.

Prostornu liniju susrećemo u prirodi kao tanke grančice drveća, trave, borove iglice…

Plošnu liniju ne susrećemo u prirodi već se ona javlja kao rub ili obris lika, kao granica ploha ili likova.

Camille Pissarro: "Sajam svinja", 1886. 

 4 

Linije po toku (ravne linije i krivulje svih vrsta i smjerova):

1. ravne – označavaju tačnost i preciznost, smiruju kompoziciju Mogu biti:

- kaligrafske linije (izvode se slobodno ili ručno) - geometrijske linije (izvodimo ih tehničkim pomagalima, ravnalom ili šestarom)

2. krivulje - pravilne (u svom kretanju ne mijenjaju smjer kretanja: kružnica, elipsa,

spiralna linija...) - slobodne (slobodno mijenjaju pravac kretanja, stvaraju čvorišta, izvijaju se

naprijed i nazad stvarajući određeni oblik…)

Osnovna kretanja linija su vodoravna, uspravna i kosa različitih usmjerenja. Linije u svom kretanju mogu biti otvorene i zatvorene (stvaraju određene likove pravilne ili nepravilne). Kada linije stvaraju likove ili volumene možemo ih nazvati i funkcionalnim ili nesamostalnim linijama

Linije po karakteru: tanke, debele, dugačke, kratke, oštre, neoštre, kontinuirane, isprekidane, izlomljene, prozirne, guste, jednolične…

Linije po značenju dijelimo na :

- strukturne – označavaju građu ili sastav materije (govorimo o elementima koji grade te tvorevine, kao što su crte, boje, volumen…)

→ kada neki prirodni oblik gradi liniju zovemo je strukturnom ili graditeljskom crtom

→ prirodni oblici koje gradi linija: jež, paukova mreža, kosa, čičak,

- konturne ili obrisne – ocrtavaju vanjski rub oblika ili likova (linija koja opisuje i odvaja pojedine oblike na crtežu ili slici)

- teksturne – izražavaju karakter površine lika ili oblika → kada neki lik ili oblik nacrtan obrisnom linijom ispunimo tačkama ili linijama

govorimo o teksturi odnosno teksturnim tačkama ili linijama

1.1.3. Boja

Boja – označava dva pojma:

1. daje osjećaj koji u oku stvara svjetlost emitirana iz nekog izvora ili reflektirana od površine nekog tijela

2. tvar za bojenje koja ima svojstvo da oboji neku materiju Spektar boja je raznobojna pruga uvijek istog poretka boja (crvena, narandžasta, žuta, zelena, plava, indigo i ljubičasta).

 5 

Osnovna svojstva boja

1. Hromatska svojstva

Ostwald (njemački hemičar) podijelio je sve boje koje naše oko primjećuje, prema njihovim fizičkim osobinama, u dvije osnovne skupine:

- hromatske (šarene) i ahromatske (nešarene, neboje) Hromatske boje (od grčke riječi hromos – boja) su boje spektra, a ahromatske su bijela, siva i crna.

Hromatske (čiste) boje dijelimo na:

1. osnovne ili primarne boje: crvena, žuta i plava

2. sekundarne ili izvedene boje: narandžasta, ljubičasta i zelena - nastaju miješanjem dviju osnovnih boja u istom omjeru

crvena + žuta = narandžasta žuta + plava = zelena plava + crvena = ljubičasta

3. tercijalne boje: a) tercijalne čiste – nastaju miješanjem jedne osnovne i jedne sekundarne boje

koje se u Ostwaldovom krugu jedna pored druge u različitim mjerilima: žutonarandžasta, plavozelena…

b) tercijalne neutralne (smeđe) boje: nastaju miješanjem jedne osnovne i jedne sekundarne boje koje se u Ostwaldovom krugu nalaze jedna nasuprot drugoj u različitim omjerima: crvenosmeđa, zelenosmeđa, žutosmeđa, ljubičastosmeđa, plavosmeđa i narandžastosmeđa

Wilhelm Ostwald  colorsystem

 6 

2. Tonska svojstva

Kvaliteta boje (zasićenost) odnosi se na čistoću boje, odnosno jačinu. Najčistije su boje spektra kada u sebi ne sadrže bijelu, sivu ili crnu boju.

Čistoću boje možemo oslabiti, gasiti ili degradirati ako je pomiješamo sa bijelom, sivom ili crnom bojom pa tako nastaju svijetli, zagasiti i tamni hromatski tonovi.

Ahromatski tonovi nastaju miješanjem bijele i sive, to su sivi tonovi.

a) ahromatski tonovi b) svijetli hromatski tonovi c) zagasiti hromatski tonovi d) mutni hromatski tonovi e) tercijalni čisti i neutralni tonovi

Ton je količina svjetlosti u boji.

Valer je svjetlosna vrijednost boje. Plava i ljubičasta imaju manju svjetlosnu vrijednost od narandžaste i žute.

3. Kontrastna svojstva Kontrasti boja

Boja nikad ne postoji sama, nego je uvijek u odnosu prema nekoj drugoj, susjednoj boji. Njena će se osnovna svojstva iskazati tek u tom suodnosu koji nazivamo kontrast, tj. suprotnost.

Osnovni kontrasti boja su :

1. kontrast boje prema boji – suprotstavljamo sve čiste boje, ali je najjači između osnovnih boja, dok jačina tog kontrasta opada ako upotrebljavamo kombinacije sekundarnih ili tercijalnih boja. Dodavanjem slici crnih ili bijelih dijelova pojačavamo

kontrast boje prema boji.

2. kontrast svijetlo-tamno – kontrast između više boja različitih svjetlosnih vrijednosti (žute, narandžaste, crvene nasuprot, zelene, plave, ljubičaste) ili kontrast između najsvjetlijeg i najtamnijeg tona jedne boje. Najjači kontrast svijetlo-tamno je između bijele i crne boje. Kontrast svijetlo-tamno je i između degradiranih tonova boja.

3. kontrast toplo-hladno – zbog dojmova koje ostavljaju na nas, boje dijelimo na tople (žuta, narandžasta i crvena) i hladne (zelena, plava i ljubičasta), a njihovo suprotstavljanje nazivamo toplo-hladni kontrast. Najizrazitiji toplo-hladni kontrast je između narandžastocrvene i zelenoplave boje.

4. komplementarni kontrast (nadopunjujući) – nastaje kada stavimo u međusobni odnos dvije boje, jednu osnovnu s bojom dobivenom miješanjem drugih dviju osnovnih boja.

To je najsnažniji koloristički kontrast. Komplementarne se boje postavljene jedna pored druge pojačavaju, što znači da žuta pored ljubičaste postaje još žuća, a ljubičasta pokraj žute još ljubičastija.

5. kontrast kvalitete – odnosi se na njenu čistoću, jačinu i zasićenost. Najintenzivnije i najčistije su boje sunčeva spektra.

Picasso, portret dora maar

 

K z b

6. O u t o

7. s

N z

1.1.4

Osnovn

Ona je

Dok je parhitektvolumenprostoradodirujuprelomit

Ploha imzaobljentamna,

Projekclikovi. Aispred zna tu ra

Likovi p

- g- s

Dok prapokretlji

Plohe p

a) s S p P

b) f P S U k

Kontrast kvzagasitim ibojom ili raz

kontrast kvaObzirom nauočljivije patamnije, zagobje boje je

simultani kpromatrajućiako u stvarNpr. mali sizelenom bo

4. Ploha

no svojstvo

likovni elem

ploha u slikuri i kiparsna, odnosna, mjesto gdu. Ploha sti čime se s

ma svoj odrna, napetasvijetla, geo

ijom trodimAko jedanzida i osvijeavninu tj. pro

po svojim sv

geometrijskslobodni (ne

avilni oblici sivo i nemirn

po osnovnim

samostalneSamostalneprostoru ili kPloha u pro

funkcionalnPlohe koje zSusrećemoU arhitekturkipa ovisno

valitete naili ostalim zrjeđivanjem

antitete – sua svoju čisa izgledaju gasitije boje

ednako zast

kontrast – ći plohu obrnosti on neivi kvadratićojom.

plohe je nje

ment koji im

karstvu podlstvu ploha no plašt voldje se prosse može stvara prosto

ređeni karak, izlomljenaometrijska,

menzionalno trodimenz

etlimo ga, oojicirat će se

vojstvima m

ki (pravilni):epravilni): č

stvaraju dojno.

m svojstvima

e plohe e plohe (likokao samost

ostoru može

ne (nesamoszatvaraju ne

o ih u arhitekri su to fasa o kiparsko

zivamo sutonovima n

m boje.

uprotstavljastoću, bojekao da nap

e mora poktupljene.

istodobnimbojenu nekoe postoji. ć smješten

ena dvodime

ma dužinu i š

oga na kojopredstavljaumena; on

stor i volumeu prostoruorno tijelo.

kter te možea, nepravilnmala, velika

og lika na pzionalni obn će bacatie kao lik.

ogu biti:

: krug, kvadčovjek, lice,

jam reda, m

a možemo p

ovi) su one talni likovi pe mirovati, il

stalne) ploheki oblik; plkturi i kiparsade i unutam htijenju o

protnost znastalim de

anje količinee mogu bitpadaju svojrivati manju

m kontrastoom bojom,

u sredinu v

enzionalnos

širinu.

oj slikamo, vanjski dia je granicen susreću

u savijati i

e biti: ravnana, obojenaa, itd.

lohu nastajblik stavim svoju sjen

drat, pravokruka…

mirnoće, nep

podijeliti na

koje ne zatprave kompoi se pokreta

he ašt su samstvu gdje suarnje stijeneodnosno od

asićenih, čegradacijom

e obojenih pti blijede, mju okolinu, u površinu k

om nazivaistodobno

velike crven

st.

u o a i

ili

a, a,

u o u

utnik, troku

pokretnosti,

:

tvaraju nekioziciju na pati na različ

og tijela. u granice pre, a u kiparnosu mase

Mondria

čistih boja m s bijelom

površina. mutne ili japa kada se

kako bi se s

mo pojavuvidi njen k

o obojene p

t, peterokut

nepravilni

i oblik; one lohi. ite načine (

rostora. rstvu vanjsk

prostora.

an 

prema mum, sivom il

ake. Jake e nađe pokstekao doja

u kada nakomplement

plohe zablje

t…

oblici djeluj

samostalno

mobil).

ki i unutarnj

utnim ili li crnom

boje su kraj neke am da su

še oko, tarni par

eštat će

ju

o stoje u

i dijelovi

7 

 8 

1.1.5. Površina

Površina je vanjski izgled plohe.

Površina plohe može biti različito obrađena čime poprima određena svojstva.

Osnovna svojstva površina su: teksturalna svojstva (tekstura) i fakturalna svojstva (faktura).

Obrađena površina plohe (karakter površine) naziva se tekstura.

Osnovne teksturalne vrijednosti su: glatka – sjajna tekstura, glatka – nesjajna (mat), hrapava – sjajna i hrapava – nesjajna tekstura. (tvrda, mekana, svijetla, tamna…)

Tekstura u kiparstvu i arhitekturi uvijek je stvarna (možemo je doživjeti vizualno i dodirom) i određuje je vrsta materijala od kojeg je građevinsko ili kiparsko djelo izvedeno (kamena, drveta, stakla, gline, aluminija…) i obrada tog materijala (način na koji je obrađen kamen, drvo, plastika…).

Na slici ili crtežu tekstura može biti stvarna (glatki papir, hrapavi papir ili slikarsko platno) i imitirana (prividna) tekstura, tj. da slikarskim ili crtačkim elementima bojom, crtom, tačkom prikažemo i izrazimo glatke, sjajne, mat ili različite hrapave površine.

Likovna obrada površine slike zove se faktura. Način nanošenja boje na podlogu može biti u tankom i prozirnom sloju (lazurni namaz) i debelom sloju boje s poznavanjem poteza kista (impasto namaz).

U kiparstvu faktura se odnosi na udarce dlijeta, načine modeliranja prstima kiparskih materijala (gline, glinamola, plastelina…) i uporabe različitih alata i materijala pri oblikovanju kiparskih djela. Tako se fakturom dobiva određena tekstura (hrapava, glatka…). Faktura je ustvari slikarski ili kiparski rukopis, vidljiv znak tehnike rada pri izvedbi umjetničkih djela.

1.1.6 Volumen

Volumen je zapremina nekog tijela u prostoru. Volumen može posjedovati unutrašnji prostor (npr. kuća i lopta) ili biti ispunjen nekom materijom – masom (kamen, jaje, cigla, drvo, jabuka…).

Prostorne oblike – volumene stvara priroda i čovjek. Grana umjetnosti vezana uz oblikovanje volumena naziva se kiparstvo ili skulptura. Kiparstvo se po stepenu plastičnosti dijeli na punu plastiku i reljef.

Puna plastika se oblikuje kao tijelo u prostoru koje možemo sagledati sa svih strana. Punu plastiku dijelimo na kip i mobil.

Puna se plastika prema osnovnim likovnim karakteristikama, a obzirom na odnos mase i prostora, tj. način oblikovanja volumena dijeli na:

- monolitnu ili apsolutnu masu Monolitna masa je volumen koji je potpuno zatvoren i ispunjen određenim materijalom, izrađen iz jednog komada (jaje, šljiva, pravilan ili nepravilan zbijeni jednostavni oblik).

Vincent Van Gogh: "Zvijezdana noć",

 9 

- prošupljenu masu Kada prostor duboko prodre u masu ili je skroz prošupljuje stvarajući duboke udubine i rupe.

- udubljeno-ispupčenu (konkavno-konveksna) masu Kada u nekoj apsolutnoj masi uradimo udubljenje ili ispupčenje.

- linijski istanjenu masu Ako je masa određenog materijala istanjena tako da nas podsjeća na liniju.

- plošno istanjenu masu Ako neku masu istanjimo tako da od nje dobijemo plohe koje će još uvijek

imati određenu debljinu odnosno određenu masu.

Mobil je pokretno prostorno tijelo koje se pokreće strujanjem zraka ili nekom drugom energijom. Mobil se sam okreće pred nama i potpunu sliku o njemu doživljavamo u tom njegovu vlastitom kretanju.

Kod mobila je masa neznatna, i uglavnom se sastoji od ploha različitog karaktera i različitog porijekla povezanih međusobno žicama ili koncima koji lebde u prostoru.

Reljef označava ispupčenja ili udubljenja na plohi, to je grana kiparstva gdje volumen oblikujemo na plohi, odnosno nekoj podlozi.

Reljef možemo prema visini izbočenja koja izlaze iz plohe u prostor podijeliti na:

- visoki (kada su izbočenja na podlozi vrlo velika i oblici su samo djelimično vezani uz podlogu)

- niski (volumen izlazi neznatno u prostor, a prostor samo plitko ulazi u volumen; to su vrlo niska izbočenja na plohi: medalje, značke…)

- uleknuti (kada neki prikaz udubljujem, urezujemo ili uklešemo u neku plohu)

Volumen na plohi možemo izraziti crtačkim i slikarskim sredstvima, ali će to uvijek biti samo privid ili iluzija trodimenzionalnog volumena.

Grafička modelacija: u crtežu i grafici privid volumena postiže se sistemom linija ili tačaka, odnosno gustim ili rjeđim nanošenjem linija ili tačaka na plohu. Može biti tvrda, nježna i meka.

Tonska modelacija: u tonskom izražavanju privid volumena na plohi postižemo svjetlom i sjenom. Svaki osvijetljeni oblik ima svoju vlastitu i bačenu sjenu, vlastita sjena nalazi se na samom volumenu-obliku, a bačena sjena je sjena koju tijelo baca na svoju okolinu. Izvodi se olovkom, ugljenom i kredom, a slikanje se zove tonsko slikanje.

Monokropno (jednobojno) slikanje je kada se primjenjuje jedna boja, a kada se na istoj slici primjenjuje više boja govorimo o polikropnom (višebojnom) slikanju.

Koloristička modelacija: koristimo više boja sunčeva spektra. Za sjenu se ne uzima tamnija nijansa jedne boje već druga boja koja u sebi sadrži manje svjetla od boje kojom se slikaju osvijetljeni dijelovi volumena.

Jean Arp: "Poprsje žene", 1953. 

Michelangelo Buonarroti 

 10 

1.1.6. Prostor

Pod riječju prostor podrazumijevamo dva pojma: trodimenzionalni i dvodimenzionalni prostor. Trodimenzionalni prostor je stvarnost koja nas okružuje, u kojoj se krećemo i živimo. Ima tri dimenzije: širinu, visinu i dužinu tj. dubinu. Prostor oblikujemo raznim oblicima (prirodnim i načinjenim) te tako nastaju volumeni u prostoru koji su njegov sastavni dio. Prostor dijelimo na unutarnji prostor ili interijer i vanjski prostor ili eksterijer. Unutrašnji prostor nastaje kada određeni prostor omeđimo plohom ili nekom masom. Umjetnost oblikovanja prostora naziva se arhitektura ili građevnina. Tlocrt je vodoravni presjek zgrade u visini temelja, prizemlja ili pojedinih spratova.

1.1.6.1. Izražavanje po zakonu plohe

Izražavanjem ovakvim plošnim načinom može se izraziti određeno kretanje: slobodno (konglomeratno), s lijeva na desno ili odozdo prema gore i obratno čime se uspostavlja određeni red, niz ili polje.

Konglomerat – zbrka, nagomilavanje, razbacanost. Javlja se u pretpovijesnom pećinskom slikarstvu.

Niz – prvi prostorni red na plohi ostvaruje se nizanjem likova, boja ili crta. Niz može biti vodoravan, okomit, kosi ili uzdužni.

Polje – slažući niz do niza ili niz iznad niza, nastaje polje određenih likova, mrlja boja, crta…

1.1.6.2. Izražavanje privida trodimenzionalnog prostora na plohi – perspektive

Privid trodimenzionalnog prostora na plohi ostvaruje se pomoću perspektive (od latinskog glagola prospicere što znači vidjeti, razabrati).

Postoji nekoliko vrsta perspektiva:

- semantička (ikonološka) perspektiva - vertikalna perspektiva - obrnuta perspektiva - linearna ili geometrijska perspektiva - atmosferska (zračna) perspektiva - koloristička perspektiva - poliperspektiva

1.1.6.2.1. Semantička ili ikonološka perspektiva

Semantička perspektiva ne rješava odnose među likovima obzirom na njihovu udaljenost, već obzirom na njihovu važnost – najznačajniji i najvažniji lik se prikazuje najveći, a ostali manji od njega.

Mala djeca koriste semantičku perspektivu već od rane dobi, to nazivamo ''emocionalni realizam'', gdje djeca likove koje doživljavaju važnijima prikazuju i većima.

Jan van Eyck (oko 1390.–1441)  

Paleta faraona Narmera 

 11 

1.1.6.2.2. Vertikalna perspektiva

Ono što je u stvarnosti jedno iza drugog verikalnom perspektivom se prikazuje na slici jedno iznad drugog. Dubina se na plohi prikazuje kao vertikalno nizanje traka planova. Dosljedno tom plošnom načinu prikazivanja prostora, ni likovi se ne oblikuju kao volumeni već se prikazuju plošno. Ova je perspektiva uobičajena kod djece mlađe dobi; u egipatskom slikarstvu koje je imalo posebnu naklonost prema plohi, te u romaničkom slikarstvu.

1.1.6.2.3. Obrnuta perspektiva

Gledajući predmete koji se protežu u daljinu, uočićemo prividno lomljenje i deformacije dijelova za koje znamo da su pravi – ako se ta pojava želi prikazati ne razumijevajući zakonitosti po kojima se to dešava, tada se objekti prikazuju obrnuto od onoga kako ih vidimo, dimenzije predmeta s udaljavanjem rastu, a paralelne linije se razmiču, a takav prikaz nazivamo obrnutom perspektivom. Hronološki obrnuta perspektiva slijedi vertikalnu, i pojavljuje se u razdoblju gotike, u 13. i 14. st. te je karakteristična za dječji prikaz u dobi od 6. do 11. godine života.

1.1.6.2.4. Linearna ili geometrijska perspektiva

Prikaz je privid prostora na plohi zasnovan na konstrukciji prostorne piramide čija je osnova (četverougao) okrenuta prema posmatraču, a vrh se nalazi na horizontu. Vertikalne linije pri udaljavanju ostaju vertikalne, horizontalne ostaju horizontalne, a bočne stranice udaljavanjem odlaze u očište, kojih može biti jedno, dva ili tri. Svi oblici koji se udaljuju od promatrača pravilno se smanjuju (ako su jednake veličine) po dijagonalama koje vode u očište. Vizualnu piramidu konstruirao je renesansni arhitekt i teoretičar Leone Baptista Alberti. Djeca se počinju koristiti geometrijskom piramidom u višim razredima osnovne škole.

1.1.6.2.5. Atmosferska ili zračna perspektiva

Atmosferska perspektiva je nadopuna geometrijskoj jer stvara dodatnu iluziju dubine na slici, a karakterišu je tri promjene:

- obrisi – u prednjem planu su oštri, a u daljini se omekšavaju

- tonovi boja – u prednjem planu intenzivni i

Da Vinci, Bogorodica sa Sv. Anom 

 12 

kontrastni, u daljini blijede - spektar boja – blizu tople boje, u daljinu se redukuju na modre

O počecima atmosferske perspektive možemo govoriti kod Leonarda da Vincija koji je prvi počeo koristiti zamućivanje kontura, i tom je postupku dao ime sfumato i tako pristupio prikazivanju pejzaža.

1.1.6.2.6. Koloristička perspektiva

Koloristička perspektiva se zasniva na optičkom svojstvu toplih boja da djeluju približavajuće, te hladnih boja da djeluju udaljavajuće. Stoga se u kolorističkoj perspektivi prednji planovi boje toplim bojama (crvenom, narandžastom i žutom), a udaljeniji planovi hladnim bojama (plavom, zelenom i ljubičastom).

Kolorističku perspektivu su koristili slikari impresionisti, ekspresionisti i mnogi nakon njih.

1.1.6.2.7. Poliperspektiva

U poliperspektivi se radi o nekoliko istovremenih pogleda, tako se na istoj slici pojavljuju predmeti gledani odozgo, s jedne ili s druge strane. To je slobodno povezivanje i kompozicija boja i oblika. Poliperspektiva se koristila još u starom Egiptu, a u 20.st. koriste je kubisti koji istražuju nove metode rješavanja prostora na plohi. Prikaz prostora na plohi u dječjem crtežu ima elemente poliperspektive.

2. Kompozicijska načela

2.1. Kontrast

Označava međusobno suprotstavljanje kvalitete i količine istovrsnih i raznovrsnih likovnih elemenata.

Nastaje kombinovanjem suprotnog odnosa maksimalne razlike veličina, boja, oblika, crta i položaja.

2.2. Harmonija

Označava sklad, međusobnu usklađenost dijelova u nekoj kompoziciji.

Nastaje kombinovanjem likovnih elemenata koji su međusobno slični; ona je prelaz između monotonije i kontrasta. Monotonija je dosadna, kontrast je prejak, a harmonija je u sredini.

Susjedne boje u Oswaldovu krugu su uvijek harmonične, a one koje stoje nasuprot su kontrastne, dok samo jedna boja djeluje monotono.

To je najmanji kontrast.

Henri Matisse 

Picasso,  Gospođice iz Avignona

Giorgio de Chirico 

 13 

2.3. Ritam

Označava ponavljanje, odnosno izmjenu likovnih elemenata u dvodimenzionalnom ili trodimenzionalnom prostoru.

Vrste ritmova:

a) repeticija – ravnomjerno ponavljanje istog elementa

b) stepenovanje (gradacija) – ritmičko ponavljanje elemenata postupnim mijenjanjem tog elementa (omjera, veličina, tona …) u nizu ili polju

c) inačenje (varijacija) – ritmičko ponavljanje elemenata koji sa svakim ponavljanjem mijenja jednu svoju osobitost, ali zadržava karakter

d) širenje (radijacija) – kružno ili zrakasto širenje, ritmičko kretanje oblika koji se ponavlja

e) izmjenjivanje (alternacija) – naizmjenično djelovanje, zamjenjivanje, preinačivanje jednog elementa drugim

2.4. Ravnoteža

Označava uravnotežen odnos lijeve i desne strane kompozicije u odnosu na središnju osu. U likovnom izražavanju i stvaranju postoje tri vrste ravnoteže:

1. simetrična – nastaje rasporedom oblika istih veličina i težina u istom razmaku na središnju osu. Simetrija daje osjećaj smirenosti, otmjenosti i dostojanstva, djeluje čvrsto i statično. Postoji više vrsta simetrija: simetrija u ogledalu, translacija i rotacija.

2. asimetrična – nastaje rasporedom oblika različitih veličina i težina u različitom razmaku u odnosu na središnju osu.

3. optička – ovisi o vizuelnom djelovanju pojedinih oblika i njihovom smještaju na plohi i u prostoru. Obli oblici i likovi djeluju teže od uglatih, osnovne boje su teže od sekundarnih i tercijarnih…

2.5. Proporcija

Označava međusobni odnos veličina dijelova neke cjeline. Riječ proporcija je latinskog porijekla, a znači razmjer. Omjer je odnos dviju veličina (glave čovjeka prema cijeloj njegovoj visini ), a razmjer je odnos više veličina.

U različitim civilizacijama i historijskim razdobljima ljudski lik se prikazuje u drugačijim proporcijama.

Postoje dvije vrste proporcionalnosti:

a) izravna proporcionalnost: kad raste jedna, raste i druga veličina b) obrnuta proporcionalnost: kad raste jedna veličina, druga pada

H. Miró: "Slavujeva pjesma u ponoć i jutarnja kiša",1940. 

Michelangelo da Caravaggio: "Narcis" 

 14 

Zlatni rez – idealan proporcionalni odnos oblika u slikarstvu, kiparstvu ili arhitekturi. Zlatni rez je odnos veličina gdje se manji dio odnosi prema većem kao veći prema cjelini. To je otprilike odnos kao 2:3 i 3:5. Ako jednu plohu podijelimo horizontalno i vertikalno po pravilu zlatnog reza, na sjecištu dužina koje dijele plohu dobivamo tzv. optičko središte u koji stavljamo glavni, dominantni sadržaj slike.

2.6. Dominacija

Označava isticanje, naglašavanje, glavni sadržaj, osnovnu ideju. Osnova dominacije temelji se na kontrastu, tj. osnovni lik ili oblik kompletno se razlikuje od ostalih dijelova kompozicije (u formi, veličini, tonskoj ljestvici, karakteru, položaju unutar kompozicije…) koji su njemu podređeni.

 

Rembrandt, Noćna straža 

2.7. Jedinstvo

Označava ujedinjenje svih likovnih elemenata u jednu cjelinu; to je smišljeno povezivanje likovnih elemenata uz pomoć kompozicijskih načela u jedinstveno likovno djelo na plohi ili u prostoru.

Robert Rauschenberg:  "Bez naslova", 1955. 

 15 

3. Kompozicija

Kompozicija označava likovni proces sastavljanja međusobnog povezivanja likovnih elemenata u likovnu cjelinu prema vlastitoj likovnoj koncepciji.

Svako komponovanje podliježe zakonima likovno-estetskog reda, tj. kompozicijskim elementima.

Likovni produkt nastao procesom likovnog komponovanja nazivamo kompozicijom.

Kompoziciju čine određeni faktori:

a) koncepcija ili ideja b) materijal kojim se oživljava ideja c) karakter i veličina plohe na kojoj se komponuje ili prostora u kojem se komponuje d) likovni elementi kojima se ostvaruje kompozicija e) likovna načela po kojima se likovni elementi međusobno povezuju, slažu, druže

Vrste likovne kompozicije:

a) horizontalna kompozicija: strukturni elementi poredani su vodoravno b) vertikalna kompozicija: osnovni raspored elemenata kreće se okomito ili uspravno c) dijagonalna kompozicija: oblici su postavljeni u dijagonalnim smjerovima u odnosu na

vertikalu i horizontalu d) kružna kompozicija: oblici su postavljeni u kružnom slijedu e) piramidalna kompozicija: likovi ili oblici se redaju u obliku piramide, odnosno trokuta f) slobodna kompozicija: označava slobodan raspored oblika i likova u

trodimenzionalnom prostoru ili na plohi

Rekomponovanje označava proces razlaganja već otprije stvorene kompozicije u plošnom ili prostorno-plastičnom oblikovanju i ponovnog komponovanja razloženim elementima na potpuno nov način, u novu formu, novi vizualni sadržaj.

Rekompozicija označava likovni produkt nastao rekomponovanjem.

Rekomponovati možemo razlaganjem, rezanjem ili trganjem postojeće kompozicije po vertikali, horizontali, kružno, dijagonalno i ponovnim komponovanjem razloženim oblicima.

 

 

Jacques Louis David Vertikalna kompozicija 

Michelangelo da Caravaggio: "Narcis" Horizontalna kompozijica