28

Click here to load reader

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

Embed Size (px)

DESCRIPTION

AYMARA

Citation preview

Page 1: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

1

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

MINISTERIO DE EDUCACIÓN

Cuaderno de Formación Continua Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1(Documento de Trabajo)

CoordinaciónViceministerio de Educación Superior de Formación Profesional Dirección General de Formación de MaestrosEquipo de Formación Docente Continua

Equipo de Revisión y DirecciónUnidad Especializada de Formación Continua - UNEFCO

Cómo citar este documento:Ministerio de Educación (2011). Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1. Cuaderno de Formación Continua. UNEFCO, Tarija.

La venta de este documento está prohibida. Denuncie al vendedor a la Dirección General de Formación de Maestros, Tel. 2440815 o a la Unidad

Especializada de Formación Continua, [email protected].

Diseño & Impresión:Grafika W.L.H. • Telf./Fax: 2235231

www.minedu.gob.bowww.unefco.edu.bo

Bolivia, julio de 2011

Page 2: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

2

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Page 3: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

3

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

ÍNDICE

PresentaciónDatos Generales del Cuaderno-Ubicación del curso en el ciclo ................................................................1-Objetivo Holístico del Ciclo ......................................................................1Objetivo Holístico del Curso ....................................................................1 Tema Nº 1:AYMARA ARUTA ARUNTASISA SUTINAKASA UÑT’AYASIÑA ................. 1Objetivo del tema ......................................................................................11.1. Sapamayni sutisa yuriwisa irnaqäwisa taqiniru uñt’ayañani ............11.2.- Aymara aruna saranakapa qillqanakapa ..........................................11.3. Sarnaqäwisata aruskipañani ...............................................................11.4.- Janchisana sutinakapa unt’añani ......................................................1 1.5. Suti lanti sutinchirinaka ..................................................................1 1.6 Lurayiri arunaka .................................................................................1

Tema Nº 2:AYMARA ARUTA JAKHUNAKA ............................................................... 10Objetivo del tema ......................................................................................102.1 Jakhunaka qallantañataki ..................................................................10Actividades Iniciales ..................................................................................102.2.- Jakhunakampi aruskipañani .............................................................102.3.- Saminaka ............................................................................................102.4 uñt’añani ..............................................................................................102.5.- yänakasa juk’ata waljata uñt’añanI ..................................................10

Tema Nº 3: WILA MASINAKASATA UKHAMARAKI JIWASAN ACHUNAKASAUÑT’AÑANI ....................................................................... 13 3.1.- Wila masinaka ....................................................................................133.2.- Phisna, jathi yänaka .........................................................................133.3. Achunakasa uñt’asa ............................................................................134. ACTIVIDADES PROPUESTAS ...................................................................134.1 YATINTATA ARUNAKA ARSUÑATAKIConsignas para la etapa de aplicación ......................................................134.2 Estrategias para la etapa de intercambio de experiencias (socialización) .............................................................................................135. PANQA JISKT´ATANAKA .........................................................................13

Bibliografía consultada ............................................................................. 20

Page 4: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

4

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Page 5: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

5

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

PRESENTACIÓN

Uno de los factores más importantes para la calidad educativa es el trabajo de los/as maestros/as: de su compromiso, de su profesionalidad y su profesionalismo, dependen, en gran medida, el ambiente y los resultados educativos.

Por ello, el Ministerio de Educación de acuerdo a lo establecido en la Constitución Política del Estado (Arts. 78, I, II y III; 96, II), la Ley de la Educación “Avelino Siñani - Elizardo Pérez” y el Sistema Plurinacional de Formación de Maestros, viene implementando los Itinerarios Formativos para Maestros/as en forma sistemática y sostenida, para garantizar que todos los/as educadores del país tengan oportunidades para capacitarse y actualizarse en forma permanente; esta modalidad formativa -desarrollada por el propio Ministerio de Educación, mediante la Unidad Especializada de Formación Continua – UNEFCO (Ex-ISER y Ex- INFOPER)- está enfocada en la práctica educativa concreta, abordando diversos contenidos: enfoque del Sistema Educativo Plurinacional, herramientas didácticas, formación según los niveles y especialidades, y procesos orientados a la pertinencia cultural y lingüística de la acción educativa.

Los “Cuadernos de Formación Continua” son materiales de apoyo para cada uno de los cursos y ciclos que desarrollan aspectos teórico – prácticos relacionados a las temáticas presentadas e incluyen propuestas de actividades, preguntas y/o ejercicios que ayudarán en el proceso de asimilación.

Cada Cuaderno de Formación Continua está estructurado en unidades de trabajo que tienen relación con las sesiones de la etapa presencial; asimismo, contienen opciones para las consignas de la etapa de implementación y orientaciones para la etapa de intercambio de experiencias o socialización.

Sobre la base de estos Documentos de Trabajo (versiones en construcción colectiva), los facilitadores podrán añadir y/o adecuar contenidos y estrategias formativas de acuerdo a cada contexto. Invitamos a facilitadores y participantes de todo el país a contribuir con observaciones y sugerencias para mejorar y enriquecer posteriores ediciones ([email protected]).

Fernando Carrión J. - Director General UNEFCO

“Compromiso social y vocación de servicio: Maestros forjadores de la Revolución Educativa”

Page 6: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

6

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Page 7: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

1

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

DATOS GENERALES DEL CUADERNO

AYMARA ARU YATIQAÑAObjetivo Holístico del Ciclo

Aruskipawinakasana, lurawinakasa ukhamaraki lup’iwinakasanwa aymara aruta arsupxtana ukhamatwa jiwasana arusaru qillqatasaru uñt’asipxtana, taqini aruskipasipxañasataki.

Practicamos la lengua originaria aymara mediante diálogos en las actividades y espacios sociales de la vida comunitaria para apropiarnos de la estructura lingüística básica y el manejo de la oralidad en los diferentes espacios de interacción.

AYMARA ARSUÑASATAKIObjetivo Holístico del Curso

Kunaymana llakinakana kusisiñanakana ukhamaraki aruskipawinakasansa aymara aruta jakawisata arsutapiniwa, lup’iwinakasa qhanstayañatakisa.

Desarrollamos nuestra oralidad de la lengua aymara para comunicarnos mejor mediante diálogos y compartimos experiencias de vida cotidiana, para participar a otros nuestras opiniones.

Comunicación Oral y Escrita en

Lengua Originaria Aymara - Nivel

Básico

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 2

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 3

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 4

CICLO CURSO

Page 8: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

2

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Page 9: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

3

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

1.- AYMARA ARUTA ARUNTASISA SUTINAKASA UÑT’AYASIÑA

Tema Nº 1: Saludándonos nos presentamos

NAYRIRI ARUNAKA UÑT’AÑAObjetivo del Tema

Utilizamos los saludos y presentaciones en diálogos en y diferentes actividades para conocernos mejor.

1.1.- SAPAMAYNI SUTISA YURIWISA IRNAQÄWISA TAQINIRU UÑT’AYAÑANI

jichhaxa sutinakasa arst’asiñani 

Nayaxa, Wara Ramos satŠ twa, Chijcha

aylluna yuriritwa, Panqara Yati– a utana yatiqta

 

Page 10: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

4

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

• Aymara arxata taqini aruskipt’apxañani, kawkhata jutirisa, aymara aruxa kamsañsa munaraki, khitinakasa khitinakana arupasa taqi ukanakata qhananchapxañani.

1.2.- AYMARA ARUNA SARANAKAPA QILLQANAKAPA.Aymara aruxa janiwa castilla aru kipkakiti, aymara aruxa pachpa qillqaniwa janirakiwa ina ukhamaki arsuñakisa.Consonantes aymaras satawa

Modo de articulación Punto de articulaciónbilabial alveolar palatal velar postvelar

OCLUSIVOS

Jasa arsuyirinaka /Simples

P t k q

Phust’asa arsuyirinaka/Aspirados

ph th kh qh

Phallayasa arsuyirinaka /Glotalizados

P’ T’ K’ q’

AFRICADOS

Jasa arsuyirinaka /Simples

ch

Phust’asa arsuyirinaka /Aspirados

chh

Phallayasa arsuyirinaka /Glotalizados

ch’

FHUST’ASA JASA ARSUYIRINAKA /FRICATIVOS

s j X

Laxrampi arsuyirinaka /Laterales

l ll

Nasampi arsuyirinaka /Nasales

m n ñ

Phuqanchiri arunaka /Semiconsonante

w y

Laxra khatatisa arsuyirinaka /Vibrante simple

r

KUNKA ARSU /VOCALES i a u

Alargamiento vocálico (¨)

Page 11: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

5

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

Qillqanaka yatiqasa arunaka jikikipañani

Taqinisa jasata ch’amäkisa uka arunaka, qillqanaka arusampi jikikipayañani, walja arunaka arsupxañani, jasata chamakama, ukata tupt’apxañani kawkirinaksa jasäki ukanaka ukharuxa ch’amäkisa ukanakampi.

Chhijllapxañani jasa arunakxa yaqhachaqaru, chamakisa uka arunakxa yaqhachaqaru, aski yatiqañatakixa yänaka tantachañani ukatxa chhijllapxañani jasa jikikipaña sutininakäkisa ukxa yaqhachaqaru ch’ama jikikipaña sutininakäkisa ukxa yaqhachaqaru

1.3. SARNAQÄWISATA ARUSKIPAÑANI Jiskt’aña, jaysaña, arst’aña, yatiyaña, yäqasiña kallta arunakampi aruskipaña yatxatapxañani

ARUSKIPAWI

ROSITA MANUELA Aski urupana kullaka Aski urupanaya Kawkirusa saraskta Qhathuruwa sarasktxaUkhamaxa laqaki sarama iyawajikisiñkama jikisiñkama

• jiwasaxa kipkaki aruskipañani, pani yatiqirinakaru yanayapxañani• walt’aytanti chamtaytancha uñakipañani

1.4. JANCHISANA SUTINAKAPA UNT’AÑANI

• Ajanu cara • Laka boca • Laxra lengua • p’iqi cabeza • nasa nariz • nayra ojo • jinchu oreja • kunka cuello • ampara mano • kayu pie • qunquri rodilla • mujlli codo • luk’ana dedo

Page 12: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

6

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Aka aruskipawi uñakipañani

JISKHIRI

Akaxa amparati? Akaxa nasati?

JISA

Jisa ukaxa amparawa Jisa ukaxa nasawa

JANIWA janiwa ukaxa

amparäkiti, kayuwa janiwa ukaxa nasäkiti,

amparawa

• Mayni yatiqirimpi janchichiqanaka uñachayasiñani

1.5. SUTI LANTI SUTINCHIRINAKA

Page 13: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

7

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

Jiwasankiwa, nayankiwa, jumankiwa, jupankiwa, sasa unt’añani

Tantachasisina sapamayni yänaka apthapisa ch’axluntasina, sapa mayni yänakasa sutipa qhananchasina nayankiwa, jumankiwa, jupankiwa, jiwasankiwa sasina thaqasina katjapxañani.

Kimsakama, akhama sasa aruskipañani

Akaxa isixa nayankiwa akaxa jupankiwaAka isixa jupankiwa akaxa jiwasankiwaAkaxa janiwa nayankiti aka qilqañaxa nayankiwa Aka pankaxa janiwa jupankiti aka phiskhuñaxa janiwa jipankiti Khaya utaxa janiwa jiwasankkiti khaya k’añaskuxa janiwa jiwasankkiti

Yanakasa uñt’askakiñäni

Yänaka mayachañäni Ukatxa nanakankiwa, jumanakankiwa, jupanakankiwa sasa uñt’añani

Page 14: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

8

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Aruskipaskakiñani

Aka laphixa Janiwa jiwasankiti Aka …… Janiwa JumanakankkitiAka …… Janiwa Jupanakanakkiti Aka … …Janiwa Jiwasankkiti

1.6 LURAYIRI ARUNAKA

Anataña - jugar qillqaña - escribir laruña - reir

Qunuña - silla ullaña - leer saraña - caminar

Page 15: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

9

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

Aruskipañani, ukatxa taqini uñachañani

wawaxa anataskiwa wawaxa qunuskiwa

yatichirixa wawanakaruwa qillqaña yatichaski

yatiqiri wawaxa ullaskiwa wank’uxa manq’askiwa

• jiwaskama jisk’t’asipxañani

Qhathuru sarañataki aruskipañani Aka Jamuqanaka uñxatañäni

Page 16: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

10

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Kuna Yänaksa apansna?

Nayaxa qullqi apaniristha

Nayaxa awayu iqaniristha

nayaxa kanasta wayuniristha

Nayaxa qullqi apantha nayaxa awayu iqanthanayaxa kanasta

wayuntha

ACTIVIDADES PROPUESTAS

jiskt’anakaru jaysañani

jiskt’iri .............................................................................................................

jaysiri ...............................................................................................................

wawaxa kamachaskisa? .................................................................................

wawaxa ñuñuskiwa …………….....................................................................

wawaxa anataskiti? …………….....................................................................

wawaxa ikiskiti?....…………….........................................................................

wawaxa kunsa muni?..………..........................................................................

• Jichhaxa qutu qutu kikpaki yanañäni

Page 17: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

11

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

Tema Nº 2: AYMARA ARUTA JAKHUNAKA

JAKHUÑATAKIObjetivo del tema

Jakhuwinakampi, saminaka uñt’asa aruskipaskakiñani ukhamata mayninakampi amuyuna jaqthaptañataki.

Utilizamos números y colores dando respuestas a las diferentes preguntas según comprender a los demás.

2.1 JAKHUNAKA QALLANTAÑATAKIActividades Iniciales

Qawqhanisa yatiña utankasktana khitinakasa chhaqhata masuruxa qawqhaniyatansa jakthapisiñani.

2.1 Yänaka lakisiñaniYänaka mayata tunkau jakhunuqañani, ukatxa uchayañani.

Maya 1

Paya 2

Kimsa 3

Pusi 4

Phisqa 5

Suxta 6

Paqalqu 7

Kimsaqallqu 8

Llatunka 9

Tunka 10

Page 18: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

12

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Anatañanaka apanisina taqini anatapxañani, nayraqata luk’ananakasa jakhusipxañani. Qhiparuxa amtasisina arunakampi jakhunakampi qillqapxañani.

2.2.- JAKHUNAKAMPI ARUSKIPAÑANI

Maya pankaxa nayankiwa Paya pankaxa jumankiwa Kimsa pankaxa jiwasankiwa

Yaqha yanaka lakisiñani uñichayasina

Nayaxa kimsa laphi chursma Nayaxa juparu kimsa laphi churtha

Jumaxa juparu paya laphi churta Jupaxa nayaru kimsa laphi churitu

Jupaxa juparu kimsa laphi churi jupaxa jiwasaru kimsa laphi churistu

Nayaxa jumaru pusi laphinaka churama jumaxa paya qilqañanaka churita

• Jichha arunakampi sapa mayni arsuñani

2.3.- SAMINAKA UÑT’AÑANI

Janq’u chupica ch’iyara

Page 19: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

13

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

• Yänakasa samitkama uñt’añani, jiwaskama jiskt’asiñani.

Ukaxa kuna samisa?

Akaxa akhama saminiwa

2.4.- YÄNAKA QAWQCH’ASA UKA YATIQAÑANI TUPT’AÑANI

Yänakaxa qawqch’anakasa uka aruskipañani.

Tupt’asiñanaka

Taqi kasta yänaka apthapiñani ukatxa uñtarañani sutipata ukhamaraki jach’ata jisk’atjama, ukatxa kuntixa nayrasaxa uñjki ukana wikuchayasina sapxañani jisk’ati jan ukaxa jach’acha ukanaka qhananchañani.Jiwasaxa qawqch’atansa uka uñt’asiñani.…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………….....................

Yänakasaxa qawqch’anakasa uka uñt’añani.

Q’illu Ch’uxña Larama

Jach’a Tantiyu Jisk’a

Page 20: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

14

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Nayanxa jach’a pankawa, Jumanxa tantiyu pankawa, jiwasanxa jisk’a pankawa

2.5.- YÄNAKASA JUK’ATA WALJATA UÑT’AÑANI

Taqini qutu qutu qutucht’asiñani ukata waljanitanti juyk’anitancha uka uñakipt’asiñani.

• Yänakasa maya chiqaru apthapiñani, ukata yatiqiri masiru churañani.

ukharuxa sapa maynita maynikama mayt’asipxañani juk’a yänaka ukhamaraki walja yänaka jach’ata arst’asina, AKHAMATA: aka walja qillqaña mayt’ama, juk’a panka mayt’ita sasina.

Aka ………........ yänakaxa jumatakiwa Aka……….......... yänakaxa nayatakiwa

Jichhaxa jiskt’asipxañani

khitinsa waljaxa? ……………………………….................................................

khitinsa juk’aki?...............................................................................................

kunanakasa walja? …………………………......................................................

kunasa juk’aki?.................................................................................................

Actividades Propuestas

Jichhaxa jiwasawa saminchañani

ch’uxña

Q’illu

chupika

janq’u

larama

ch’iyara

Page 21: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

15

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

waljati juk’akicha uka uñachayañani

juk’a walja

Page 22: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

16

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Page 23: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

17

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

Tema Nº 3: WILA MASINAKASATA UKHAMARAKI JIWASAN ACHUNAKASA UÑT’AÑANI

WILA MASI UÑT’ASIÑAObjetivo del tema

Wila masinaka maynita maynita arst’añani qawqha jilanitansa, qawqha kullakanitansa tayka awkixa kuna lurawinisa taqi unakaukhamaraki jiwasan achunakasa uñt’añani.

Nombramos los diferentes miembros de la familia, describiendo las funciones que cumplen los padres y las actividades que realizan en los diferentes espacios sociales.

WILA MASISA UÑT’AÑA QALLANTAÑANIActividades Iníciales

Kuna sutinisa awkisaxa, kuna sutinisa taykasaxa, qawqha jila sulkatansa kuna sutininakasa taqini maynita maynita art’apxañani.

3.1.- WILA MASINAKA

Awki, tayka, jila, kullaka, jisk’a imilla, jisk’a yuqalla.

jichhaxa mä aruskipawi ist’apxañani mayni jilatawa mä jisk’alalaru jiskhintaski.

Aski uru churatama jilata? jumatakisa ukhamaraki kullakaMaya arxayt’itasmati jilata? Jisa kunasaQawqha jilanitasa? KimsaKullakamasti? Panini

Page 24: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

18

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

Awkimaxa kunansa irnaqi? yatichiriwaTaykamasti kunsa luri? Nanakaru uñjapxitu, manq’a phayi, isi t’axsu taqi ukanaka luriPay kullaka waliki arxayt’awayista iyawa jilata jikisiñkama

Jichhaxa jiwasaxa kikpaki yanañaniEntre dos demostremos una conversación similar.

3.2.- PHISNA, JATHI YÄNAKA

Phisna jathi

• Jichhaxa taqini yänakasa aptasina sañani jathiti, phisnacha?

Masinakasaru qhananchañani akxa jathiwa jani ukaxa phisnawa sasinaNayanxa jathiwa………………………………………………….Nayanxa phisnawa ……………………………………………..

• Jichhaxa aruskipañani

Panqarita: Kunasa jumanxa jathi? Inti: Nayanxa q’ipijawa jathi Panqarita: kunasa jumanxa phisna? Inti: qillqaña laphinaka Inti: isimaxa jathiti? Panqarita: janiwa phisnakiwa

• Jiwasa pura jiskt’asiñani jathi yänaka, phisna yänaka aptasina

Page 25: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

19

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

3.3. ACHUNAKASA UÑT’ASA

4. ACTIVIDADES PROPUESTAS

• Jichhaxa taqini yänakasa aptasina sañani jathiti, phisnacha?

Nayanxa jathiwa………………………………………………….

Nayanxa phisnawa ……………………………………………..

• Markasana achunakapata sapa mayni arsuñani

Jupha

Jawasa

ch’uqi

Apilla

Qañawa

Ulluku

Tunqu Qalilo

Page 26: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

20

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

4.1 YATINTATA ARUNAKA ARSUÑATAKI Consignas para la etapa de aplicación

Actividad 1: Saludos

• Yatiqiri wawanakaxa aruntasipxphana ukatxa sapa mayni aymara aruta uñstaphana yatiqiri masinakapampi uñt’asipxañapataki.

• Utjawi taypina taqini aymara aruta aruntasipxañani.• Entre personas o maestros nos saludamos y presentamos a través de

la lengua originaria Aymara y también dentro la familia podemos realizar la misma actividad.

• Yatiqiri wawanakaxa kunsa masinakapaxa luraski uka uñtasa arsupxphan.

• Observamos a nuestros compañeros y expresamos que es lo que hacen ellos en ese momento ríe, canta, lee todo lo que observa.

• Mä qhathuru uñtasita yanapxphana Realizamos una dramatización sobre la feria.

Actividad 2: Conocer los números y los colores

•➢ Sapa mayni jakt’apxphana ukata mä jisk’a laphiru jakhuwinakani qillqt’apxphana ukata sapa mayni masinakaparu jiskhintapxphana.

• Cada uno cuenta los números en el idioma aymara, elaboran lotas con números y uno por uno muestran y preguntan a sus compañeros.

• Yatiqiri wawanakaxa yänaka jach’ata jisk’aru lakinuqapxana.• Repartimos nuestras cosas de pequeño a grande• Yatiqiri wawanakaxa yänaka jach’ata jisk’aru siqisipxphan ukhamata

qawch´apxisa uka uñt´asiñataki• En grupos diferenciamos los tam,os de nuestros compañeros.• Mä awayu jannuqasa saminakapa uñichayistphana.• Que en la familia señalen los colores de un aguayo

Actividad 3: conocer la familia y nuestros productos andinos

•➢ Yatiqirinakaxa wila masi taypinkixa qhitinaksa uka aymara aruta arsupxphana

• Diferenciamos y nombramos a los miembros de la familia utilizando la lengua originaria aymara.

• Yatichirija ma qutu wachichphana ukata laphinaku sutinakapa aymara aruta qillqt´asa ukhamata yatiqiri masipampi aruskipañataki.

• Representamos a una familia en la que están todos los miembros, hacen carteles con respectivos nombres escritos en aymara.

Page 27: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

21

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico Aymara 1

Cuadernos de Formación LOA/1

ESTRATEGIAS PARA LA ETAPA DE INTERCAMBIO DE EXPERIENCIAS (SOCIALIZACIÓN)

Yatichirixa jupana yatichawi sarapa qhananchi ukatxa tamampiwa aruskipt´i

Cada maestro presenta la estrategia para aplicar y socializa con el grupo.Kunaymani lurawinaka uñtasawa wakichawi uñstayi tamankirinakampi aruskipt´añataki.

Tomando en cuenta diferentes aspectos presenta el trabajo de acuerdo a su creatividad para socializar con el grupo.

• Qallantawi introduccion• Yatichawi amta Propósito de la enseñanza• Lurawinaka• Desarrollo• Yatiqawi yant´a Evaluación en el proceso de enseñanza

Page 28: Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Básico - Aymara 1

22

Comunicación Oral y Escrita en Lengua Originaria Nivel Basico“Aymara ” 1 Aymara aru arsuñani

Cuadernos de Formación LOA/1

PANQA JISKT´ATANAKABibliografía consultada

1. Galdanes, Viviana, Walki, Aida, Gustafson, Bret. Enseñanza de lengua indígena como lengua materna. La Paz Bolivia: Trrra Nova.

2. Layme, Felix (1995). Aymara qillqaña Yatiqañani. La Paz: Editorial Industrias offset color.

3. Huanca, Vitaliano y Primitivo Mita (2008). Aymara aru yatiqaña. Lapaz – Bolivia.

4. Layme, Felix (1995). Aymara qillqaña Yatiqañani. La Paz: Editorial Industrias offset color.

5. Layme, Felix (2008). Gramática Aymara. La Paz: artes graficas amayta

6. Concejo educativo aymara (2009), Revista Qhanatatayita La Paz: Corase

7. Bertonio P. Ludovico (1993), Transcripción de la lengua aymara. La Paz creaciones y producciones águila.

8. Gutierrez Pascual (2007) aymara parlasiñani La Paz Editorial LAVADENZ

9. Chavez Gregorio, Chambi Mery, Ajacopa Sotero (2009) Aymara Basico El Alto La Paz Imprenta offset “GRAFDYL”