Korekta: Magdalena HinzOpracowanie graficzne: Sandra DudekProjekt okładki: Sandra DudekZdjęcia: Fotolia.comZdjęcia na okładce: © by brankatekic, © by nyul, © by goodluz | Fotolia.com

© Copyright by Wydawnictwo Harmonia, 2012

Redakcja i Biuro Handlowe: 80-283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51fax 58 348 09 00e-mail: harmonia@harmonia.edu.pl

Szczegółowe informacje o naszych publikacjach:www.harmonia.edu.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała publikacja, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani reprodukowana — mechanicznie, elektronicznie lub w  jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w środkach masowego przekazu włącznie — bez

pisemnej zgody Wydawnictwa Harmonia.

ISBN 978-83-7134-586-9

Gdańsk 2012 — Wydanie I

3

Umiejętność rozpoznawania i interpretowa-nia związków międzyludzkich na podstawie mowy ciała, gestów, okazywanych emocji jest z pewnością ważna dla prawidłowego rozwoju dziecka i kształtowania jego obrazu otaczającego świata. Zagadnienie tych relacji na pewno nie należy do najłatwiejszych, po-nieważ dotyka tego, co często nieuchwytne –

tego, co sprawia, że ludzie przestają być dla siebie obcy i pojawia się między nimi nieokreślo-ne „coś”. W tym maleńkim „czymś” paradoksalnie kryje się wiele: uśmiech, gest, spojrzenie, ruch ciała – wszystko to, co decyduje o tym, że potrafimy rozróżnić relację między rodzicem a dzieckiem, nauczycielem a uczniem, pracodawcą a pracownikiem; potrafimy rozpoznać, czy ludzie się kochają czy nienawidzą, grożą sobie czy dziękują, współczują czy zazdrosz-czą; potrafimy ocenić, że dana relacja opiera się na zaufaniu, akceptacji albo pogardzie czy odrzuceniu.W książce zebrano kilkadziesiąt fotografii ukazujących, jak różnorodne związki mogą łą-czyć ludzi. Zdjęcia nie są ułożone zupełnie przypadkowo – niekiedy na sąsiednich stro-nach pokazano podobne sytuacje, ale osadzone w innych kontekstach społecznych, uka-zujące rozmaite ludzkie reakcje, zachowania, emocje. W ten sposób dziecko przekona się na przykład, że uścisk dłoni przy różnych okazjach może oznaczać co innego, że uśmiech nie zawsze wiąże się z życzliwością i sympatią, że pozornie groźnie wyglądająca sytuacja nabiera innego znaczenia, jeśli potraktujemy ją jako żart lub ironię.Do każdego zdjęcia opracowano szereg pytań i wskazówek, które mają ułatwić dziec-ku rozpoznanie i nazwanie poszczególnych związków między ludźmi. Poziom trudności pytań jest zróżnicowany – tak jak w różnym stopniu skomplikowane są stosunki między-ludzkie. Na niektóre pytania dotyczące ludzkich zachowań i emocji można odpowiedzieć na wiele sposobów, a część podpowiedzi jest odrobinę podchwytliwa, tak aby sprowoko-wać młodego rozmówcę do dyskusji. Ważne jest, aby dziecko zawsze próbowało znaleźć uzasadnienie swojej tezy, na przykład wskazując na fotografii znaczący detal albo odwo-łując się do własnych doświadczeń. Warto w rozmowie zachować kolejność ułożonych pytań, ponieważ pytania końcowe mogą zawierać odpowiedzi na pytania początkowe. Jest to zabieg celowy – jeśli dziecko na początku rozmowy nie potrafi nazwać czy określić poszczególnych relacji, kolejne pytania powinny mu pomóc, a jednocześnie zachęcić do głębszej refleksji. Oprócz pytań pod każdym zdjęciem znajduje się także polecenie dla dziecka polegające na dopasowaniu symbolicznych ikonek do emocji okazywanych przez poszczególne osoby na fotografii.Zdjęcia i opracowane pytania można wykorzystać zarówno podczas zabawy z malucha-mi, które dopiero uczą się podstawowych nazw i pojęć, jak i podczas terapii osób o zabu-rzonym rozwoju, mających problemy z rozpoznawaniem i nazywaniem ludzkich emocji, zachowań, reakcji. Należy pamiętać, że przygotowane pytania i zagadnienia są jedynie materiałem pomocniczym. Rodzice, nauczyciele i terapeuci mogą wykorzystać je na wiele rozmaitych sposobów, kierując się znajomością potrzeb i intelektualnych możliwości swo-ich podopiecznych.

CO SIĘ DZIEJE MIĘDZY NAMI?Rozpoznawanie i nazywanie relacji międzyludzkichoraz towarzyszących im emocji

4

Odpowiedz na pytania:1. Kim dla siebie są osoby na zdjęciu? Członkami jednej rodziny? Sąsiadami?

A może nieznajomymi?2. Jak nazywają się członkowie tej rodziny? Kto jest najstarszy, a kto najmłodszy?3. Jakie miny mają ludzie na zdjęciu? Radosne czy smutne?4. Dlaczego ludzie obejmują się i przytulają? Chcą w ten sposób korzystniej wypaść

na fotografii? A może wyrazić uczucia wobec siebie?5. Co powinna robić rodzina, aby była prawdziwie szczęśliwa nie tylko na fotografii, ale

także na co dzień? Czy wystarczy, by mieszkała w pięknym domu? A może waż-niejsza jest miłość i wzajemny szacunek?

RAZEM

Poniżej znajdują się cztery buźki. zakreśl tę, która odpowiada emocjom wyrażanym przez osoby na zdjęciu.

5

Odpowiedz na pytania:1. Czy ludzie na zdjęciu wyglądają na kochającą się rodzinę? Śmieją się i miło spę-

dzają ze sobą czas?2. Jak nazywają się członkowie tej rodziny?3. W jaki sposób rozmawiają ze sobą dorośli? Spokojnie czy nerwowo?4. Czy gesty, które wykonuje małżeństwo, są oznaką miłości i czułości, czy raczej

gniewu?5. Czy rodzice zauważają obecność córeczki? Dlaczego tak lub nie?6. Jaką minę ma dziewczynka? Jest smutna czy wesoła?7. Jak sądzisz, o czym w tej sytuacji może marzyć dziewczynka? O pięknych zabaw-

kach i nowych sukienkach? A może po prostu tęskni za domem pełnym szczęścia i miłości?

OSOBNO

Która buźka przedstawia emocje wyrażane przez dziewczynkę, a która przez rodziców? zakreśl te buźki różnymi kolorami.

6

Odpowiedz na pytania:1. Kim dla siebie są ludzie na zdjęciu? Bliskimi osobami czy przypadkowymi znajomy-

mi, którzy spotkali się na spacerze?2. Na zdjęciu widać szczęśliwą czy kłótliwą rodzinę?3. Jakie uczucia rodzice okazują dziewczynce? Czy jest ona dla nich kimś wyjątko-

wym?4. Czy dziewczynka odwzajemnia uczucia rodziców? Jaki gest wykonuje?5. Jaką minę ma dziewczynka?6. Jak sądzisz, co oznacza uśmiech dziecka? Dziewczynka uśmiecha się, żeby po

prostu ładnie wypaść na fotografii? A może to uśmiech oznaczający szczęście i poczucie bezpieczeństwa w ramionach rodziców?

W OBJĘCIACH MIŁOŚCI

Różową kredką zaznacz buźkę, która ilustruje emocje rodziny na zdjęciu.

7

Odpowiedz na pytania:1. Kim dla dzieci może być mężczyzna na zdjęciu? Tatą, dziadkiem, a może nauczy-

cielem?2. Jeśli mężczyzna jest dla dzieci dziadkiem, to kim one są dla niego?3. Dlaczego wnuki całują i obejmują dziadka? Dziękują mu za coś? Proszą o coś?

A może przepraszają?4. Jakie emocje okazuje dziadek? Jest dumny i wzruszony reakcją wnuków? A może

wcale nie ma ochoty na okazywanie czułości?

MIĘDZY POKOLENIAMI

niebieską kredką zaznacz buźkę, która ilustruje emocje dziadka i wnucząt.

8

Odpowiedz na pytania:1. Jak ubrani są ludzie na zdjęciu? Czy ich strój jest przypadkowy, czy raczej związany

ze szczególną okazją? Jeśli tak, to jaką?2. Co to znaczy, że ludzie na zdjęciu są „na nowej drodze życia”? Czy to oznacza, że

do końca życia będą poruszać się tylko po ścieżce, którą widać w tle?3. Kim dla siebie te osoby były jeszcze poprzedniego dnia, a kim są teraz?4. Jak młoda para na zdjęciu okazuje sobie miłość?5. Co powinni zrobić narzeczeni, aby stali się małżeństwem? Wystarczy, że wybio-

rą się na romantyczny spacer? A może muszą sobie złożyć uroczystą przysięgę i obiecać, że się nigdy nie opuszczą?

NA NOWEJ DRODZE ŻYCIA

Jakie uczucia okazuje sobie młode małżeństwo? zaznacz odpo-wiednią buźkę.

9

Odpowiedz na pytania:1. Jakie emocje okazują ludzie na zdjęciu? Są szczęśliwi czy rozczarowani?2. Jak mężczyzna traktuje kobietę? Czy dba o jej wygodę?3. Dlaczego mężczyzna obejmuje brzuch kobiety? W ten sposób wyraża miłość tylko

do niej? A może do kogoś jeszcze? Do kogo?4. Jak sądzisz, co łączy mężczyznę i kobietę? Są kochającym się rodzeństwem? Ko-

legami z pracy? A może małżeństwem oczekującym na spotkanie z nowym człon-kiem rodziny?

5. Jeśli ludzie na zdjęciu oczekują narodzin dziecka, to kim dla niego będą?

W OCZEKIWANIU NA SZCZĘŚCIE

Spośród poniższych buziek wybierz i zaznacz tę, która odpowiada emocjom pary na zdjęciu.