74
Claude Gueux VICTOR HUGO

Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Claude GueuxVICTOR HUGO

Page 2: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik
Page 3: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Publikazio hau copyleft erakoa da. Beraz, bere edu-kiak zabaldu, aipatu eta hitzez hitz kopiatu daitezke,osorik zein zatika, edozein medio erabiliz eta edo-zein helburu lortzeko, ohar hau mantentzen etajatorria aipatzen den bitartean.

COPYLEFT

EGILEA:Victor Hugo

ITZULTZAILEA:Zorion Zamakola Ibaibarriaga

AZALEKO IRUDIAREN EGILEA:Joseba Arregi Erostarbe

ARGITALETXEA:Ataramiñe 2007

LEGE GORDAILUA. DEPîSITO LEGAL. D�POT LEGAL

ClaudeGueux

VICTOR HUGO

Page 4: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Publikazio hau copyleft erakoa da. Beraz, bere edu-kiak zabaldu, aipatu eta hitzez hitz kopiatu daitezke,osorik zein zatika, edozein medio erabiliz eta edo-zein helburu lortzeko, ohar hau mantentzen etajatorria aipatzen den bitartean.

COPYLEFT

EGILEA:Victor Hugo

ITZULTZAILEA:Zorion Zamakola Ibaibarriaga

AZALEKO IRUDIAREN EGILEA:Joseba Arregi Erostarbe

ARGITALETXEA:Ataramiñe 2007

LEGE GORDAILUA. DEPîSITO LEGAL. D�POT LEGAL

ClaudeGueux

VICTOR HUGO

Page 5: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Claude Gueux Be�aten abadian euskaratuaAngel Zelaieta

Aitzin-solasa

Victor HugoBesançon, 1802 - Paris, 1885

Claude Gueux

7

11

17

23

aurkibidea

Page 6: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

7

h itzaurrea

Claude Gueux Beñaten abadian euskaratua

Lehen aldiz (2004an?) Clairvaux-ko (Champagne-Frantzia) gartzelara Zorion Zamakolagana joan gine-nean, bertora hurbildu ahala, Forges de SaintBernard, Ancienne Abbaye de Saint Bernard,Fraternit� Saint BernardÉ bezalako deiak irakur-

Page 7: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

98

tzen genituen. Serore-etxean ostatu hartzean, baigaldetu ere ea zein zen Saint Bernard hori. HauekAbayye de Clairvaux et ses granges Cisterciennes era-kustean,Virginie Bianchi,ÒDirecteur adjoint du centrep nitentiaire de ClairvauxÓ andereak idatzirikoÒD«une cellule � l«autre: naissance de la prison deClairvauxÓ honek adierazi zidan Clairvaux gaztela-niaz Claraval dela (euskaraz Haraneder?), FrantziakoIraultzak, abadia zahar honez jaubetu eta, gartzelabihurtu zuela,Victor Hugoren Claude Gueux (1834)izenburuko narrazioa gehien bat berton gertatzend e l a É

Virginie honen lantxoaren buruan, ezezagun zitzai-dan Claude Gueux honetako esaldi hauxe dakar :ÒClairvaux, abbaye dont on a fait un bastille, cellulledon a fait un cabanon, autel don a fait un pilori .

(Zorionen itzulpena: ÒClairvaux, gotorleku bihurtudugun abadia, leotz bihurtu dugun gela, urkamendibihurtu dugun aldareaÓ).

Eskuratu Hugoren testua eta Zorioni helarazi nahiizan nion diskete bidez. Gartzelakoek, baina, erreki-satu egin zioten Victor Hugo frantses Òloria naziona-larenÓ sormen literarioa! Bialdu paperezkoa, Zorio-nek atoan euskaraz jarri eta orain Atarami�ek argi-taratzen dizu: atsegin izango zaizu!

Angel Zelaieta

Page 8: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

98

tzen genituen. Serore-etxean ostatu hartzean, baigaldetu ere ea zein zen Saint Bernard hori. HauekAbayye de Clairvaux et ses granges Cisterciennes era-kustean,Virginie Bianchi,ÒDirecteur adjoint du centrep nitentiaire de ClairvauxÓ andereak idatzirikoÒD«une cellule � l«autre: naissance de la prison deClairvauxÓ honek adierazi zidan Clairvaux gaztela-niaz Claraval dela (euskaraz Haraneder?), FrantziakoIraultzak, abadia zahar honez jaubetu eta, gartzelabihurtu zuela,Victor Hugoren Claude Gueux (1834)izenburuko narrazioa gehien bat berton gertatzend e l a É

Virginie honen lantxoaren buruan, ezezagun zitzai-dan Claude Gueux honetako esaldi hauxe dakar :ÒClairvaux, abbaye dont on a fait un bastille, cellulledon a fait un cabanon, autel don a fait un pilori .

(Zorionen itzulpena: ÒClairvaux, gotorleku bihurtudugun abadia, leotz bihurtu dugun gela, urkamendibihurtu dugun aldareaÓ).

Eskuratu Hugoren testua eta Zorioni helarazi nahiizan nion diskete bidez. Gartzelakoek, baina, erreki-satu egin zioten Victor Hugo frantses Òloria naziona-larenÓ sormen literarioa! Bialdu paperezkoa, Zorio-nek atoan euskaraz jarri eta orain Atarami�ek argi-taratzen dizu: atsegin izango zaizu!

Angel Zelaieta

Page 9: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

1110

a itzin

Clairvaux, gotorleku bihurtu dugun abadia, leotz bihur-tu dugun gela, urkamendi bihurtu dugun aldarea.Horrela deskribatzen digu Victor Hugok aurreanduzun liburuaren hasieran Clairvaux-ko espetxezentrala. Izan ere, Zorionek eta Angel Zelaietak jaki-naren gainean azaltzen diguten moduan, ClairvauxXI. mendeko abade-etxe zahar bat baizik ez delako.

solasa

Page 10: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

1312

Hurbiltzen zara Clairvaux herrira, Frantzia erdialde-ko paraje galduetan kokatua, paradisu terrenal an-tzeko lur zati lasaiean. Frantziako ohiko etxetzar ede-rrez inguratua, herrixka tabernabakarreko horietakobatean bidean eskuinera egin eta han non azaltzenden Clairvaux-ko abadia zaharra begietara, ederta-sunez eta dotoreziaz beterik. Murru sendoek, antzi-na kanpokoengandik babesten zutenek, barrukoen-gandik babesten omen dute orain, abadia Frantziakosegurtasun bereziko espetxe nagusienetakoa bihur-turik. Abadia izatetik, gotorleku izatera; abadeentza-ko gelak gordetzetik, ziega-zuloak ezkutatzera; alda-rea gurtzetik, urkamendia gurtzera. Hori izan zeneraldaketa. Aurrerapenaz hitz egiten dugunean, horre-la ulertzen dute eta gauzatzen dute baten batzuek,Hugoren beraren hitzetan.

Hugok, 1834.ean idatzitako liburu honetan, ClaudeGueux pertsonaia aurkezten digu, adimen onekoa,bihotz onekoa, zalantza barik. Baina patuak hain txar-to egindako gizartean jarri du, ezen azkenean lapurre-tan egin baitu. Gizarteak hain txarto egindako espe-txean sartu du, non azkenean hil egin baitu. XIX. men-dean benetan bizi izandako pertsona izan zen

Claude, baina asmakuntza ere izan zitekeen, bestehainbat eta hainbat paria errealen fikziozko ordezka-ri bihurturik. Istorioan kontatzen zaigun moduan,Claude Gueux gose da, lanik ez dauka, eta lapurtuegiten du. Eta gogor kondenatu ondoren espetxerabidaltzen dute. Bestetzuek, nonahi, ibaiak kutsatzendituzte iharduera industrial basatiarekin; airea kutsa-tzen dute kapitalismoaren hats nardagarriarekin;gerra zibilak eta genozidioak aurrera eramatendituzte baliabide naturalak xurgatze asmo soilagatik;arma atomikoak probatzen dituzte; herriak zanpatueta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kaleandira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak ClaudeGueux-ez beterik daude eta, Victor Hugoren libu-ruan legez, klase sozial baxuenetakoak eta baliabideurrikoak izaten jarraitzen dute.

Errepublikazale amorratu bihurturik, eta injustiziasozialen aurkari heriotza egunerarte, Victor Hugokgaraiko egoera sozial zein politikoaren salaketagogorrak egin zituen idatzi zituen liburu ugaritan.Horren adibide dira bere Les Misérables obra ezagu-na, eta baita eskuetan duzun Claude Gueux ere.Artean Frantzian indarrean zegoen heriotza zigorra-

Page 11: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

1312

Hurbiltzen zara Clairvaux herrira, Frantzia erdialde-ko paraje galduetan kokatua, paradisu terrenal an-tzeko lur zati lasaiean. Frantziako ohiko etxetzar ede-rrez inguratua, herrixka tabernabakarreko horietakobatean bidean eskuinera egin eta han non azaltzenden Clairvaux-ko abadia zaharra begietara, ederta-sunez eta dotoreziaz beterik. Murru sendoek, antzi-na kanpokoengandik babesten zutenek, barrukoen-gandik babesten omen dute orain, abadia Frantziakosegurtasun bereziko espetxe nagusienetakoa bihur-turik. Abadia izatetik, gotorleku izatera; abadeentza-ko gelak gordetzetik, ziega-zuloak ezkutatzera; alda-rea gurtzetik, urkamendia gurtzera. Hori izan zeneraldaketa. Aurrerapenaz hitz egiten dugunean, horre-la ulertzen dute eta gauzatzen dute baten batzuek,Hugoren beraren hitzetan.

Hugok, 1834.ean idatzitako liburu honetan, ClaudeGueux pertsonaia aurkezten digu, adimen onekoa,bihotz onekoa, zalantza barik. Baina patuak hain txar-to egindako gizartean jarri du, ezen azkenean lapurre-tan egin baitu. Gizarteak hain txarto egindako espe-txean sartu du, non azkenean hil egin baitu. XIX. men-dean benetan bizi izandako pertsona izan zen

Claude, baina asmakuntza ere izan zitekeen, bestehainbat eta hainbat paria errealen fikziozko ordezka-ri bihurturik. Istorioan kontatzen zaigun moduan,Claude Gueux gose da, lanik ez dauka, eta lapurtuegiten du. Eta gogor kondenatu ondoren espetxerabidaltzen dute. Bestetzuek, nonahi, ibaiak kutsatzendituzte iharduera industrial basatiarekin; airea kutsa-tzen dute kapitalismoaren hats nardagarriarekin;gerra zibilak eta genozidioak aurrera eramatendituzte baliabide naturalak xurgatze asmo soilagatik;arma atomikoak probatzen dituzte; herriak zanpatueta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kaleandira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak ClaudeGueux-ez beterik daude eta, Victor Hugoren libu-ruan legez, klase sozial baxuenetakoak eta baliabideurrikoak izaten jarraitzen dute.

Errepublikazale amorratu bihurturik, eta injustiziasozialen aurkari heriotza egunerarte, Victor Hugokgaraiko egoera sozial zein politikoaren salaketagogorrak egin zituen idatzi zituen liburu ugaritan.Horren adibide dira bere Les Misérables obra ezagu-na, eta baita eskuetan duzun Claude Gueux ere.Artean Frantzian indarrean zegoen heriotza zigorra-

Page 12: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

1514

ren aurkako argumentu literario bihurturik, ClaudeGueux liburuan heriotza zigorraren salaketa garbiaegiten digu Hugok,Truman Capotek eta bestetzuekaskoz beranduago jarraitutako bidearen mugarri.Claude pertsonaiaren bizitza eredutzat harturik,Frantziako XIX. mendeko egoera sozial, politiko etajudizialaren salaketa egiten du, duda izpirik erakutsigabe. Clairvaux-ko espetxea liburuaren kokagunenagusi bihurturik, garaiko espetxeen eta sistemapenal zein penitentziarioaren kritika zorrotza luza-tzen digu.

Egun 5 euskal preso politiko daude Claude Gueux-ek behinola zapaldutako Clairvaux-ko espetxe zen-tralean. Bost euskal presok zeharkatzen dituzte kar-tzela bihurtutako abadia zaharraren korridoreak,jasaten dituzte M. D. modernoen zitalkeria patologi-koak. Kalean zirenean bostok zuten jatekorik, lanikere akaso. Baina sorterria zen jatekorik gabe zutena,elikatu ezinean. Demokrazia eta zuzenbidezko esta-tuaren munstrotzarrak itota. Eta askatasun goseziren. Eta lapurtu egin zuten: itxaropena lapurtu

zuten; etorkizuna lapurtu zuten, eskuzabaltasunezlapurtu ere. Eta gogor kondenatu eta espetxeratuzituzten.

Ez omen dute ulertzen nolatan Euskal Herriak, men-dez mende, zapalkuntza saiakera oro eta etengabe-en gainetik, artean bizirik dirauen. Ez omen duteulertzen nolatan herri oso bat borrokatzen denbere eskubideen eta askatasunaren alde. Baina erra-za duk, motel: horrexegatik, hain zuzen ere.

Ataramiñe 2007

Page 13: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

1514

ren aurkako argumentu literario bihurturik, ClaudeGueux liburuan heriotza zigorraren salaketa garbiaegiten digu Hugok,Truman Capotek eta bestetzuekaskoz beranduago jarraitutako bidearen mugarri.Claude pertsonaiaren bizitza eredutzat harturik,Frantziako XIX. mendeko egoera sozial, politiko etajudizialaren salaketa egiten du, duda izpirik erakutsigabe. Clairvaux-ko espetxea liburuaren kokagunenagusi bihurturik, garaiko espetxeen eta sistemapenal zein penitentziarioaren kritika zorrotza luza-tzen digu.

Egun 5 euskal preso politiko daude Claude Gueux-ek behinola zapaldutako Clairvaux-ko espetxe zen-tralean. Bost euskal presok zeharkatzen dituzte kar-tzela bihurtutako abadia zaharraren korridoreak,jasaten dituzte M. D. modernoen zitalkeria patologi-koak. Kalean zirenean bostok zuten jatekorik, lanikere akaso. Baina sorterria zen jatekorik gabe zutena,elikatu ezinean. Demokrazia eta zuzenbidezko esta-tuaren munstrotzarrak itota. Eta askatasun goseziren. Eta lapurtu egin zuten: itxaropena lapurtu

zuten; etorkizuna lapurtu zuten, eskuzabaltasunezlapurtu ere. Eta gogor kondenatu eta espetxeratuzituzten.

Ez omen dute ulertzen nolatan Euskal Herriak, men-dez mende, zapalkuntza saiakera oro eta etengabe-en gainetik, artean bizirik dirauen. Ez omen duteulertzen nolatan herri oso bat borrokatzen denbere eskubideen eta askatasunaren alde. Baina erra-za duk, motel: horrexegatik, hain zuzen ere.

Ataramiñe 2007

Page 14: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

1716

b iografia

Victor HugoBesan�on (Frantzia) 1802 - Paris, 1885

Page 15: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

19

XIX. mendeko Frantziar idazlerik ezagunena, erro-mantizismoaren aitzindaritzat hartua izan zen VictorHugo. Umea zelarik bi urte igaro zituen Madrilen(1811tik 1812ra), aita, jeneral napoleondarra izaki,Madrilen kargua betetzen ari zelako. Orduan ezagu-tu zuen lehenengo aldiz Euskal Herria, 9 bat urtezituela. Hugo-ren amak, hiru semeekin senarrarekinelkar-tzekotan zela, hilabete inguru eman zuenBaionan, konboi baten zain. Hor izan zuen Victormutikoak Euskal Herriarekiko lehenengo hartu-emana.

Obra hagitz mardula da eta konplexutasun handikoasortu zuen, edukiz zein pentsamoldez. Lan ugari etaoso genero ezberdinetakoak idatzi zituen: nobelak,poesia, antzezlanak —bai prosan nola bertsotan-, dis-kur-tso politikoak, eta korrespondentzia ugari. Berelehenengo liburua Askotariko oda eta poemak 1822.urtean argitaratu zuen, 20 urte zituela. Ondorenetorriko ziren Frantziako literaturaren maisulan bila-katuko ziren bere lanik ezagunenak: Hernani (1830),herri gipuzkoarra protagonistaren izentzat harturik;Parisko Andre Maria (1831, Erein 1997); LesMisérables (1862); L’homme qui rit (1869) eta beste.

18

1843. urtean bidaia bat hasi zuen mendebaldekoPirinioetara. Bordelen hasitako bidaiak Baiona,Miarritze, Pasaia, Lezo, Iru�ea, Pau, Cauterets,Gavarnie eta Luz Ardiden-en izan zuen jarraipena1.Liburu honetan Euskal Herriko deskribapen etapasadizo ugari eskaintzen ditu.

Pentsamolde sakon eta konplexuko gizona izan zen.Gaztaroan erregezale amorratua, bilakaera handiaizan zuen bere pentsaeran. Demokraziaren onurazsinestuta, 1848an II Errepublika aldarrikatu zueniraultzan parte hartu eta Errepublikaren presidenteLuis Napoleon-i babesa eman zion. 1851.ean, ordea,Luis Bonaparteren estatu kolpea salatu etaFrantziatik ihes egin behar izan zuen. Napoleon III-aren gobernua erori eta III. Errepublika aldarrikatuzen arte (1870) erbestean eman zituen 20 urte luze.Urte luze horietan idatzi zuen, besteren artean, bereLes Misérables obra ezaguna, non klase sozial xume-enen egoera salatu zuen. 1971. urtean, Belgikatikkanporatua izan zen Paristik ihes egindako komune-roei babesa eskaintzearren. Bere heriotza egunaarte, ideia liberal eta errepublikarrak defendatuzituen. Erreformista eta katoliko sinestuna funtsean,

Page 16: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

19

XIX. mendeko Frantziar idazlerik ezagunena, erro-mantizismoaren aitzindaritzat hartua izan zen VictorHugo. Umea zelarik bi urte igaro zituen Madrilen(1811tik 1812ra), aita, jeneral napoleondarra izaki,Madrilen kargua betetzen ari zelako. Orduan ezagu-tu zuen lehenengo aldiz Euskal Herria, 9 bat urtezituela. Hugo-ren amak, hiru semeekin senarrarekinelkar-tzekotan zela, hilabete inguru eman zuenBaionan, konboi baten zain. Hor izan zuen Victormutikoak Euskal Herriarekiko lehenengo hartu-emana.

Obra hagitz mardula da eta konplexutasun handikoasortu zuen, edukiz zein pentsamoldez. Lan ugari etaoso genero ezberdinetakoak idatzi zituen: nobelak,poesia, antzezlanak —bai prosan nola bertsotan-, dis-kur-tso politikoak, eta korrespondentzia ugari. Berelehenengo liburua Askotariko oda eta poemak 1822.urtean argitaratu zuen, 20 urte zituela. Ondorenetorriko ziren Frantziako literaturaren maisulan bila-katuko ziren bere lanik ezagunenak: Hernani (1830),herri gipuzkoarra protagonistaren izentzat harturik;Parisko Andre Maria (1831, Erein 1997); LesMisérables (1862); L’homme qui rit (1869) eta beste.

18

1843. urtean bidaia bat hasi zuen mendebaldekoPirinioetara. Bordelen hasitako bidaiak Baiona,Miarritze, Pasaia, Lezo, Iru�ea, Pau, Cauterets,Gavarnie eta Luz Ardiden-en izan zuen jarraipena1.Liburu honetan Euskal Herriko deskribapen etapasadizo ugari eskaintzen ditu.

Pentsamolde sakon eta konplexuko gizona izan zen.Gaztaroan erregezale amorratua, bilakaera handiaizan zuen bere pentsaeran. Demokraziaren onurazsinestuta, 1848an II Errepublika aldarrikatu zueniraultzan parte hartu eta Errepublikaren presidenteLuis Napoleon-i babesa eman zion. 1851.ean, ordea,Luis Bonaparteren estatu kolpea salatu etaFrantziatik ihes egin behar izan zuen. Napoleon III-aren gobernua erori eta III. Errepublika aldarrikatuzen arte (1870) erbestean eman zituen 20 urte luze.Urte luze horietan idatzi zuen, besteren artean, bereLes Misérables obra ezaguna, non klase sozial xume-enen egoera salatu zuen. 1971. urtean, Belgikatikkanporatua izan zen Paristik ihes egindako komune-roei babesa eskaintzearren. Bere heriotza egunaarte, ideia liberal eta errepublikarrak defendatuzituen. Erreformista eta katoliko sinestuna funtsean,

Page 17: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

2120

gizartea aldatu nahi zuen, ez gizartea eraldatu, ordea.Hala eta guztiz ere, ezberdintasun sozialen sistemasutsuki eta etenik gabe salatu zuen.

Victor Hugoren hileta-segizioan milioi bat pertsonakbaino gehiagok parte hartu omen zuen Parisko kale-etan. Testamentuan dirutza utzi zuen behartsuenartean banatu zezaten.

(1) Bidaia honetako bizipen eta pentsamenduak Alpeak eta Pirinioak liburuan jasozituen 1843. urtean. Liburu honen zati baten euskarazko itzulpena (EuskalHerriaren dagokion zatia, hain zuzen ere) Koldo Izagirreren eskutik irakur daiteke:Victor Hugo, Idi Orgaren Karranka. Euskal Herrian gaindi, 1843, Elkar argitaletxea,Donostia, 2002.

Page 18: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

22

ClaudeGueux

Page 19: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Gizona Clairvaux-ko espetxe zentralera2 eroan zutenbere denbora ematera. Clairvaux, gotorleku bihurtudugun abadia, leotz bihurtu dugun gela, urkamendibihurtu dugun aldarea. Aurrerapenaz hitz egitendugunean, horrela ulertzen dute eta gauzatzen dutebaten batzuek. Horra hor gure hitz horren azpianipintzen dutena.

Jarrai dezagun.

Hara helduta, gauerako leotz batean ipini zuten, etaegunerako tailer batean. Ez dut tailerra gaitzesten.

Claude Gueux, langile zintzoa lehen, lapurra aurre-rantzean, itxura duin eta isilekoa zen. Bekoki zuzenazeukan -dagoeneko zimurtuta baina gaztea oraindik-,ile urdin batzuk motots beltzetan zehar barreiatuta,begi goxo eta tinkoa ondo landutako bekainpeanindarrez inkatua, sudurzuloak zabalik, kokotsa aurre-rantz, erdeinuzko ezpaina. Begitarte ederrekoa zen.Gizarteak berarekin zer egin duen ikusiko dugu.

Orain dela zazpi edo zortzi urte Claude Gueux1 ize-neko gizon bat, langile xehea bera, bizi zen Parisen.Ohaide zuen neska bat bazeukan alboan, eta baitaneska honen haur bat ere. Gauzak diren horretan esa-ten ditut eta irakurlearen esku utzi moralitateak jasoditzan, gertakizunak bidean kokatzen zaizkion neu-rrian. Behargin fina zen, iaioa, argia, heziketak osotxarto eta naturak oso ondo tratatua, irakurtzen jakinez eta pentsatzen bazekiena. Negu batean lana eskasaizan zen. Surik eta ogirik ez zeukaten txabolan.Gizona, neskatxa eta haurra gose ziren. Gizonak ostuegin zuen. Ez dakit zer ostu zuen, ez dakit non ostuzuen. Dakidana da, lapurreta honen emaitza hiruegunetarako ogia eta sua izan zirela emaztearentzateta haurrarentzat, eta bost urterako kartzela-aldiagizonarentzat.

24

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

25

CLA

UD

EG

UEU

X

(1) Claude Gueux benetako pertsonaia da, baina ez Victor Hugok agertzen duenÒlangile zintzo Ó hutsa. 1804.eko maiatzaren 18an jaio zen Chassainen (C�te-d«Or).Hamalau urterekin lehenengoz egon zen espetxean garagar zaku bat lapurtzeaga-tik. Gero urte pare batez Marseilla aldean marinel ibili ei zen eta 1821ean Pariseraabiatu zen. 1821ean jaiotako eskualdera itzuli zen. 1822an lapurreta bat egotzi etabost urteko espetxe-zigorrera kondenatu zuten Clairvaux-ko espetxe zentraleansartuz. 1826an Delacelle zaintzaile buru berria iritsi zen bertara, eta orduan eza-gutu zuten elkar Delacellek eta Gueuxek. Zigorra amaitzeko hilabete falta zitzaio-nean, matxinada bat zela eta hilketa-saioa egotzi zioten, eta beste sei hilabeterazigortu. Irten eta ia berehala zaldi bat lapurtzea leporatu eta beste zortzi urtekokartzela-zigorra ezarri zioten, berriro ere Clairvaux-n. Clairvaux-ko zuzendariare-kin hiru hilabeteko ÒbarealdiaÓ hitzartua zuela (espetxean ez dira borren arraroakzuzendaritzaren eta preso ÒindartsuenÓ arteko itun ez-idatziak), hilabete eskasera,Delacelle hil zuen. Esan behar da Delacelle zaintzaile-burua gorrotatua zela espe-txean, eta alaitasunezko oihuz hartu zutela presoek hilketaren berria.[Itzultzailearen oharra; aurrerantzean I.O.].

(2) Frantzian, espetxe zentralak (Maison Centrale) zigorrak betetzeko espetxeakdira (behin behineko espetxe-aldia ÒMaison d«Arr � t Ó direlakoetan egiten da). [I.O.].

Page 20: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Gizona Clairvaux-ko espetxe zentralera2 eroan zutenbere denbora ematera. Clairvaux, gotorleku bihurtudugun abadia, leotz bihurtu dugun gela, urkamendibihurtu dugun aldarea. Aurrerapenaz hitz egitendugunean, horrela ulertzen dute eta gauzatzen dutebaten batzuek. Horra hor gure hitz horren azpianipintzen dutena.

Jarrai dezagun.

Hara helduta, gauerako leotz batean ipini zuten, etaegunerako tailer batean. Ez dut tailerra gaitzesten.

Claude Gueux, langile zintzoa lehen, lapurra aurre-rantzean, itxura duin eta isilekoa zen. Bekoki zuzenazeukan -dagoeneko zimurtuta baina gaztea oraindik-,ile urdin batzuk motots beltzetan zehar barreiatuta,begi goxo eta tinkoa ondo landutako bekainpeanindarrez inkatua, sudurzuloak zabalik, kokotsa aurre-rantz, erdeinuzko ezpaina. Begitarte ederrekoa zen.Gizarteak berarekin zer egin duen ikusiko dugu.

Orain dela zazpi edo zortzi urte Claude Gueux1 ize-neko gizon bat, langile xehea bera, bizi zen Parisen.Ohaide zuen neska bat bazeukan alboan, eta baitaneska honen haur bat ere. Gauzak diren horretan esa-ten ditut eta irakurlearen esku utzi moralitateak jasoditzan, gertakizunak bidean kokatzen zaizkion neu-rrian. Behargin fina zen, iaioa, argia, heziketak osotxarto eta naturak oso ondo tratatua, irakurtzen jakinez eta pentsatzen bazekiena. Negu batean lana eskasaizan zen. Surik eta ogirik ez zeukaten txabolan.Gizona, neskatxa eta haurra gose ziren. Gizonak ostuegin zuen. Ez dakit zer ostu zuen, ez dakit non ostuzuen. Dakidana da, lapurreta honen emaitza hiruegunetarako ogia eta sua izan zirela emaztearentzateta haurrarentzat, eta bost urterako kartzela-aldiagizonarentzat.

24

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

25

CLA

UD

EG

UEU

X

(1) Claude Gueux benetako pertsonaia da, baina ez Victor Hugok agertzen duenÒlangile zintzo Ó hutsa. 1804.eko maiatzaren 18an jaio zen Chassainen (C�te-d«Or).Hamalau urterekin lehenengoz egon zen espetxean garagar zaku bat lapurtzeaga-tik. Gero urte pare batez Marseilla aldean marinel ibili ei zen eta 1821ean Pariseraabiatu zen. 1821ean jaiotako eskualdera itzuli zen. 1822an lapurreta bat egotzi etabost urteko espetxe-zigorrera kondenatu zuten Clairvaux-ko espetxe zentraleansartuz. 1826an Delacelle zaintzaile buru berria iritsi zen bertara, eta orduan eza-gutu zuten elkar Delacellek eta Gueuxek. Zigorra amaitzeko hilabete falta zitzaio-nean, matxinada bat zela eta hilketa-saioa egotzi zioten, eta beste sei hilabeterazigortu. Irten eta ia berehala zaldi bat lapurtzea leporatu eta beste zortzi urtekokartzela-zigorra ezarri zioten, berriro ere Clairvaux-n. Clairvaux-ko zuzendariare-kin hiru hilabeteko ÒbarealdiaÓ hitzartua zuela (espetxean ez dira borren arraroakzuzendaritzaren eta preso ÒindartsuenÓ arteko itun ez-idatziak), hilabete eskasera,Delacelle hil zuen. Esan behar da Delacelle zaintzaile-burua gorrotatua zela espe-txean, eta alaitasunezko oihuz hartu zutela presoek hilketaren berria.[Itzultzailearen oharra; aurrerantzean I.O.].

(2) Frantzian, espetxe zentralak (Maison Centrale) zigorrak betetzeko espetxeakdira (behin behineko espetxe-aldia ÒMaison d«Arr � t Ó direlakoetan egiten da). [I.O.].

Page 21: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

laldiduna, berotu gabe su hartzen dutenetakoa, gori-tzeko ezintasun hutsekoa, maiz egurraren parekoadela esango genukeena; mutur batetik sua jario etabeste muturrean hotz dirautenetakoa. Gizon honenizaeraren ardatza, goitik behera zeharkatzen zuena,tema zen. Tematia izateaz harro zegoen, etaNapoleonekin alderatzen zuen bere burua. Ilusiooptikoa baino ez da, jende asko tronpatzen da-eta:urrunetik, erabakitasuna delakoan hartzen dute temaeta izarra delakoan kandela. Hartara, gizon honekbere erabakitasuna deitzen zuena zentzugabekeriabati lotzen zionean, burua tente sasi guztiak zeharka-tuz aurrera jarraitzen zuen zentzugabekeriaren azkenmuturreraino. Adimenik gabeko burugogorkeria,lelokeria astakeriaren muturrari lotzearen parekoa da,berau luzatuz. Eta urrunera iristen da. Oro har, gureparean hondamendi publiko edo pribatu bat gainbe-heran etorri denean, lurrean dautzan hondakinenbidez nola eraiki den aztertzen badugu, ia beti aurki-tzen dugu bere buruarengan konfidantza zeukan etabere burua miresten zuen gizon erdipurdiko etaburugogor batek itsukeriaz altxatu duela. Munduanzehar ugariak dira beren burua zorionekotzat dutenzorigaitz txiki burugogor horietakoak.

Hitz laburrekoa zen, keinu ugariagokoa, non-nondiklarderia zeriona eta obediarazten zekiena, aldartepentsakorra, samindua baino, serioa. Alta, saminugari jasandakoa zen.

Claude Gueux itxita zeukaten gordelekuan tailer-zuzendari bat zegoen, espetxeak berezkoa duen fun-tzionario mota, zaintzailearena eta merkatariarenabietarik batera duena, aldi berean langileari eskaeraeta presoari mehatxua egiten diona, eskutan lanabesaeta hanketan katea ipintzen dizuna. Zuzendari hori,zehazki, mota horren azpi-mota batekoa zen, gizonmotza, zapaltzailea, bere ideiei jarraitzen ziena, bereagintepean uhala labur gordetzen zuena; bestalde,egokitzen zenean, lagun atsegina, bizizale ona, alaiaere bai eta umorez trufatzen zekiena; tinkoa baino,gogorra; ez zuen inorekin arrazoitzen, ezta bereburuarekin ere; aita ona, senar ona ziurrenik -bainahori bertutea baino betebeharra da-; hitz batean, ezgaiztoa, txarra baino. Malgutasunik eta dardararik ezduten gizon horietakoa zen, molekula hilez osatua;ideia baten talkari, sentimendu baten ukituari oihar-tzun egingo ez diona, haserrealdi izoztuak eta gorro-to beltza dituen horietakoa, emoziorik gabeko odo-

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

27

CLA

UD

EG

UEU

X

26

Page 22: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

laldiduna, berotu gabe su hartzen dutenetakoa, gori-tzeko ezintasun hutsekoa, maiz egurraren parekoadela esango genukeena; mutur batetik sua jario etabeste muturrean hotz dirautenetakoa. Gizon honenizaeraren ardatza, goitik behera zeharkatzen zuena,tema zen. Tematia izateaz harro zegoen, etaNapoleonekin alderatzen zuen bere burua. Ilusiooptikoa baino ez da, jende asko tronpatzen da-eta:urrunetik, erabakitasuna delakoan hartzen dute temaeta izarra delakoan kandela. Hartara, gizon honekbere erabakitasuna deitzen zuena zentzugabekeriabati lotzen zionean, burua tente sasi guztiak zeharka-tuz aurrera jarraitzen zuen zentzugabekeriaren azkenmuturreraino. Adimenik gabeko burugogorkeria,lelokeria astakeriaren muturrari lotzearen parekoa da,berau luzatuz. Eta urrunera iristen da. Oro har, gureparean hondamendi publiko edo pribatu bat gainbe-heran etorri denean, lurrean dautzan hondakinenbidez nola eraiki den aztertzen badugu, ia beti aurki-tzen dugu bere buruarengan konfidantza zeukan etabere burua miresten zuen gizon erdipurdiko etaburugogor batek itsukeriaz altxatu duela. Munduanzehar ugariak dira beren burua zorionekotzat dutenzorigaitz txiki burugogor horietakoak.

Hitz laburrekoa zen, keinu ugariagokoa, non-nondiklarderia zeriona eta obediarazten zekiena, aldartepentsakorra, samindua baino, serioa. Alta, saminugari jasandakoa zen.

Claude Gueux itxita zeukaten gordelekuan tailer-zuzendari bat zegoen, espetxeak berezkoa duen fun-tzionario mota, zaintzailearena eta merkatariarenabietarik batera duena, aldi berean langileari eskaeraeta presoari mehatxua egiten diona, eskutan lanabesaeta hanketan katea ipintzen dizuna. Zuzendari hori,zehazki, mota horren azpi-mota batekoa zen, gizonmotza, zapaltzailea, bere ideiei jarraitzen ziena, bereagintepean uhala labur gordetzen zuena; bestalde,egokitzen zenean, lagun atsegina, bizizale ona, alaiaere bai eta umorez trufatzen zekiena; tinkoa baino,gogorra; ez zuen inorekin arrazoitzen, ezta bereburuarekin ere; aita ona, senar ona ziurrenik -bainahori bertutea baino betebeharra da-; hitz batean, ezgaiztoa, txarra baino. Malgutasunik eta dardararik ezduten gizon horietakoa zen, molekula hilez osatua;ideia baten talkari, sentimendu baten ukituari oihar-tzun egingo ez diona, haserrealdi izoztuak eta gorro-to beltza dituen horietakoa, emoziorik gabeko odo-

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

27

CLA

UD

EG

UEU

X

26

Page 23: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Gutxi gora behera garai berean, Claudek itzal nabar-mena eskuratu zuen bere kide guztien artean. Hitzikgabeko hitzarmenen baten bidez, eta inork zergatiajakin gabe, ezta berorrek ere, gizon guztiek berenga-na jotzen zuten aholku eske, entzun egiten zioten,miretsi egiten zuten eta baita imitatu ere, mirespena-ren maila gorena dena, hain zuzen. Ez zen meritumakala berez menderakaitzak ziren izaki guzti horiekobeditzea. Itzal hau pentsatu gabe etorri zitzaion.Begiei zerien soaren eragina zen. Gizakiaren begia,buruan darabiltzan pentsaerak islatzen diren leihoada.

Sar ezazue ideiak dituen gizon bat ideiarik ez dutengizonen artean. Epe baten buruan, eta erakarpen legesaihestezin baten ondorioz, gogo ilun guztiak apalta-sunez eta mirespenez gogo argitsuaren inguruan gra-bitatzen egongo dira. Badira burdina diren gizonaketa badira imana diren gizonak. Claude imana zen.

Hala bada, hiru hilabete baino lehen, Claude tailerre-ko arima, lege eta ordenu bihurtua zen. Orratz guz-tiek bere erlojuaren borobilean egiten zuten bira.Berak ere erregea ala presoa ote zen zalantza izan

Hona hemen, bada, Clairvaux-ko espetxeko tailerre-tako zuzendaria zena. Hona hemen zerez egindazegoen presoak egunero-egunero kolpatuz txinpartakaterarazteko gizarteak erabiltzen zuen suharria.

Holako suharriek halako harriei ateratzen dizkientxinpartak sarri suteak eragiten ditu.

Esana dugu Clairvaux-ra heldu ostean, ClaudeGueux tailer batean zenbakitu eta eginbehar bati lotuzutela. Tailerreko zuzendariak harrera egin zion, lan-gile fina zela jabetu eta ondo tratatu zuen.Dirudienez, egun batean, aldarte onez zegoela etaClaude Gueux oso goibel zegoela ikusirik, beti bereemaztea zeritzonarengan pentsatzen, zuzendariakkontatu egin zion, alaitasunez eta denbora ematealdera, eta kontsolatzekotan ere bai, neska gaixoaprostituta bihurtua zela. Claudek, hotzik, haurrarenberri galdetu zuen. Zuzendariak ez zekien.

Aste batzuen buruan, Claude espetxeko giroari ego-kitu zitzaion; itxuraz ez zuen jada ezertan gogoeta-tzen. Berezkoa zuen baretasun zorrotz bat nagusituzitzaion.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

29

CLA

UD

EG

UEU

X

28

Page 24: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Gutxi gora behera garai berean, Claudek itzal nabar-mena eskuratu zuen bere kide guztien artean. Hitzikgabeko hitzarmenen baten bidez, eta inork zergatiajakin gabe, ezta berorrek ere, gizon guztiek berenga-na jotzen zuten aholku eske, entzun egiten zioten,miretsi egiten zuten eta baita imitatu ere, mirespena-ren maila gorena dena, hain zuzen. Ez zen meritumakala berez menderakaitzak ziren izaki guzti horiekobeditzea. Itzal hau pentsatu gabe etorri zitzaion.Begiei zerien soaren eragina zen. Gizakiaren begia,buruan darabiltzan pentsaerak islatzen diren leihoada.

Sar ezazue ideiak dituen gizon bat ideiarik ez dutengizonen artean. Epe baten buruan, eta erakarpen legesaihestezin baten ondorioz, gogo ilun guztiak apalta-sunez eta mirespenez gogo argitsuaren inguruan gra-bitatzen egongo dira. Badira burdina diren gizonaketa badira imana diren gizonak. Claude imana zen.

Hala bada, hiru hilabete baino lehen, Claude tailerre-ko arima, lege eta ordenu bihurtua zen. Orratz guz-tiek bere erlojuaren borobilean egiten zuten bira.Berak ere erregea ala presoa ote zen zalantza izan

Hona hemen, bada, Clairvaux-ko espetxeko tailerre-tako zuzendaria zena. Hona hemen zerez egindazegoen presoak egunero-egunero kolpatuz txinpartakaterarazteko gizarteak erabiltzen zuen suharria.

Holako suharriek halako harriei ateratzen dizkientxinpartak sarri suteak eragiten ditu.

Esana dugu Clairvaux-ra heldu ostean, ClaudeGueux tailer batean zenbakitu eta eginbehar bati lotuzutela. Tailerreko zuzendariak harrera egin zion, lan-gile fina zela jabetu eta ondo tratatu zuen.Dirudienez, egun batean, aldarte onez zegoela etaClaude Gueux oso goibel zegoela ikusirik, beti bereemaztea zeritzonarengan pentsatzen, zuzendariakkontatu egin zion, alaitasunez eta denbora ematealdera, eta kontsolatzekotan ere bai, neska gaixoaprostituta bihurtua zela. Claudek, hotzik, haurrarenberri galdetu zuen. Zuzendariak ez zekien.

Aste batzuen buruan, Claude espetxeko giroari ego-kitu zitzaion; itxuraz ez zuen jada ezertan gogoeta-tzen. Berezkoa zuen baretasun zorrotz bat nagusituzitzaion.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

29

CLA

UD

EG

UEU

X

28

Page 25: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Goseak zegoen, eta horixe zen dena. Ez zuen horretazhitz egiten. Horrelakoa zen.

Egun batean Claudek, bere jateko eskasa jan berri,lanari berrekina zion, gosea lanaren bidez ezkutatukozuelakoan. Gainerako presoek alai ziharduten jaten.Gizon gazte bat, zurbila, zuria, ahula, bere ondoanjarri zen. Eskuan bere anoa zeukan, oraindik ukitugabea, eta aizto bat. Han geratu zen, zutik, Claudenondoan, hitz egin nahi eta ausartzen ez zen itxuraz.Gizon honek, eta beronen ogiak, eta beronen okelak,traba egiten zioten Clauderi.

-Zer nahi duk? -esan zuen tupustean azkenean.

-Mesede bat egin diezadaan -esan zuen lotsakor gizongazteak.

-Zer? -berrekin zion Claudek.

-Hau jaten lagun diezadaan. Larregi zeukaat.

behar zuen. Kardinalekin gatibu zen aita-saindubaten antzekoa zen.

Eta maila guztietan ematen den erreakzio naturalbaten ondorioz, presoek maite bazuten kartzelariekgorrotatu egiten zuten. Beti da horrela. Ospea ezdator inoiz areriotasunik gabe. Esklabuen maitasu-nak beti dakar nagusien gorrotoa.

Claude Gueux jatun handia zen. Bere organismoarenberezitasuna zen hori. Urdaila eginda zeukan bezala,bi gizon arrunten eguneroko janak ia ez zuen bete-tzen bere eguna. De Cotadilla jaunak ere halakogosea zeukan, eta barre egiten zuen; baina Espainiakohandia eta bostehun mila ardiren jabea den dukebatentzat barre egiteko motiboa dena, zama da langi-learentzat, eta zoritxarra presoarentzat.

Claude Gueuxek, bere sabaian aske zenean, egunosoan lan egin, lau libratako ogia irabazi eta jan egi-ten zuen. Claude Gueuxek, kartzelan, egun osoan lanegin eta bere ahaleginaren ordain gisa libra eta erdiogi eta lau ontza okela jasotzen zituen, beti berdin.Anoa errukigabea zen. Eta ondorioz Claude gose izanohi zen Clairvaux-ko espetxean.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

31

CLA

UD

EG

UEU

X

30

Page 26: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Goseak zegoen, eta horixe zen dena. Ez zuen horretazhitz egiten. Horrelakoa zen.

Egun batean Claudek, bere jateko eskasa jan berri,lanari berrekina zion, gosea lanaren bidez ezkutatukozuelakoan. Gainerako presoek alai ziharduten jaten.Gizon gazte bat, zurbila, zuria, ahula, bere ondoanjarri zen. Eskuan bere anoa zeukan, oraindik ukitugabea, eta aizto bat. Han geratu zen, zutik, Claudenondoan, hitz egin nahi eta ausartzen ez zen itxuraz.Gizon honek, eta beronen ogiak, eta beronen okelak,traba egiten zioten Clauderi.

-Zer nahi duk? -esan zuen tupustean azkenean.

-Mesede bat egin diezadaan -esan zuen lotsakor gizongazteak.

-Zer? -berrekin zion Claudek.

-Hau jaten lagun diezadaan. Larregi zeukaat.

behar zuen. Kardinalekin gatibu zen aita-saindubaten antzekoa zen.

Eta maila guztietan ematen den erreakzio naturalbaten ondorioz, presoek maite bazuten kartzelariekgorrotatu egiten zuten. Beti da horrela. Ospea ezdator inoiz areriotasunik gabe. Esklabuen maitasu-nak beti dakar nagusien gorrotoa.

Claude Gueux jatun handia zen. Bere organismoarenberezitasuna zen hori. Urdaila eginda zeukan bezala,bi gizon arrunten eguneroko janak ia ez zuen bete-tzen bere eguna. De Cotadilla jaunak ere halakogosea zeukan, eta barre egiten zuen; baina Espainiakohandia eta bostehun mila ardiren jabea den dukebatentzat barre egiteko motiboa dena, zama da langi-learentzat, eta zoritxarra presoarentzat.

Claude Gueuxek, bere sabaian aske zenean, egunosoan lan egin, lau libratako ogia irabazi eta jan egi-ten zuen. Claude Gueuxek, kartzelan, egun osoan lanegin eta bere ahaleginaren ordain gisa libra eta erdiogi eta lau ontza okela jasotzen zituen, beti berdin.Anoa errukigabea zen. Eta ondorioz Claude gose izanohi zen Clairvaux-ko espetxean.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

31

CLA

UD

EG

UEU

X

30

Page 27: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

laguntasun hurkoa sortu zen, aita eta semearen arte-ko laguntasuna, bi anaien artekoa baino. Albin iaumea zen oraindik, Claude ia zaharra zen zegoeneko. Tailer berean egiten zuten lan, giltzarri berarenazpian lo, ibiltoki berdinean paseatu, ogi bera hagin-katu. Bietarik bakoitza unibertsoa zen bestearentzat.Zoriontsuak zirela dirudi. Lehenago hitz egin dugutailerretako zuzendariaz. Gizon honek -presoekgorrotatua-, sarritan, obedi ziezaioten, ClaudeGueuxengana jo behar izaten zuen, berau maitatuabaitzen. Behin baino gehiagotan, matxinada edo lis-karren bat galaraztekotan, Claude Gueuxen titulurikgabeko aginteak zuzendariaren aginte ofizialarilagundu zion. Hainbesteraino, non presoei eutsi ahalizateko, Clauden hamar hitzek hamar jendarmekbaino gehiago balio baitzuten. Claudek askotan etaaskotan lagundu zion honela zuzendariari. Eta, harta-ra, zuzendariak gogoz gorrotatzen zuen. Lapurrazjeloskor zegoen. Bihotz sakonean gorroto sekretu,jeloskor, gupidagabea zion Clauderi, legezko nagu-siak berezko nagusiari dion gorrotoa, aldi baterakobotereak botere espiritualari diona.

Gorroto horiek dira txarrenak.

Negar anpulu batek zeharkatu zuen Clauden begiharroa. Aiztoa hartu, gizon gaztearen anoa bi zati ber-dinetan banatu, bat hartu, eta jaten hasi zen.

-Eskerrik asko -esan zuen gizon gazteak-. Nahibaduk, honela elkar banatuko diagu egunero.

-Nola deitzen haiz? -esan zuen Claude Gueuxek.

-Albin.

-Zergatik hago hemen? -berrekin zion ClaudeGueuxek.

-Ostu egin diat.

-Eta nik ere bai -esan zuen Claudek.

Eta honela banatu zuten egunero. Claude Gueuxekhogeita hamasei urte zeuzkan, baina batzuetan berro-geita hamar zirudien, hain zen zorrotza bere ohikogogoa. Albinek hogei urte zeuzkan, eta hamazazpizituela esan liteke, hainbestekoa zen lapur honenbegiradari zerion xalotasuna. Bi gizonen artean

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

33

CLA

UD

EG

UEU

X

32

Page 28: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

laguntasun hurkoa sortu zen, aita eta semearen arte-ko laguntasuna, bi anaien artekoa baino. Albin iaumea zen oraindik, Claude ia zaharra zen zegoeneko. Tailer berean egiten zuten lan, giltzarri berarenazpian lo, ibiltoki berdinean paseatu, ogi bera hagin-katu. Bietarik bakoitza unibertsoa zen bestearentzat.Zoriontsuak zirela dirudi. Lehenago hitz egin dugutailerretako zuzendariaz. Gizon honek -presoekgorrotatua-, sarritan, obedi ziezaioten, ClaudeGueuxengana jo behar izaten zuen, berau maitatuabaitzen. Behin baino gehiagotan, matxinada edo lis-karren bat galaraztekotan, Claude Gueuxen titulurikgabeko aginteak zuzendariaren aginte ofizialarilagundu zion. Hainbesteraino, non presoei eutsi ahalizateko, Clauden hamar hitzek hamar jendarmekbaino gehiago balio baitzuten. Claudek askotan etaaskotan lagundu zion honela zuzendariari. Eta, harta-ra, zuzendariak gogoz gorrotatzen zuen. Lapurrazjeloskor zegoen. Bihotz sakonean gorroto sekretu,jeloskor, gupidagabea zion Clauderi, legezko nagu-siak berezko nagusiari dion gorrotoa, aldi baterakobotereak botere espiritualari diona.

Gorroto horiek dira txarrenak.

Negar anpulu batek zeharkatu zuen Clauden begiharroa. Aiztoa hartu, gizon gaztearen anoa bi zati ber-dinetan banatu, bat hartu, eta jaten hasi zen.

-Eskerrik asko -esan zuen gizon gazteak-. Nahibaduk, honela elkar banatuko diagu egunero.

-Nola deitzen haiz? -esan zuen Claude Gueuxek.

-Albin.

-Zergatik hago hemen? -berrekin zion ClaudeGueuxek.

-Ostu egin diat.

-Eta nik ere bai -esan zuen Claudek.

Eta honela banatu zuten egunero. Claude Gueuxekhogeita hamasei urte zeuzkan, baina batzuetan berro-geita hamar zirudien, hain zen zorrotza bere ohikogogoa. Albinek hogei urte zeuzkan, eta hamazazpizituela esan liteke, hainbestekoa zen lapur honenbegiradari zerion xalotasuna. Bi gizonen artean

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

33

CLA

UD

EG

UEU

X

32

Page 29: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

- Albin gaixorik dago? -esan zuen.

- Ez -erantzun zuen zaintzaileak.

- Non dago ba -berrekin zuen Claudek-, gaur ez daagertu-eta?

-Ah -esan zuen zaintzaileak ardura gabean-, bestemodulu batera eraman dutelako duk.

Geroago lekuko gisa agertu zirenek, gertakizun haueiburuz aipatu zuten zaintzailearen erantzun honenaurrean Clauden eskuak, kandela piztuta zeramanak,dardara txiki bat egin zuela. Lasaitasunez berrekinzion:

-Nork eman du hori agindu hori?

Zaintzaileak erantzun zuen:

-M.D.k.

Tailerretako zuzendaria M.D. deitzen zen.

Biharamuna bezperaren pare joan zen, Albin gabe.

Claudek asko maite zuen Albin, eta ez zuen zuzenda-riarengan pentsatzen.

Egun batean, goizez, giltzazainek presoak binakalogelatik tailerrera eramaten zihardutela, zaintzailebatek Clauden ondoan zegoen Albini deitu, etazuzendariak ikusi egin nahi zuela esan zion.

-Zer nahi ditek hirekin? -esan zuen Claudek.

-Ez zekiat -esan zuen Albinek.

Zaintzaileak Albin eraman zuen.

Goiza joan zen eta Albin ez zen itzuli tailerrera.Bazkalordua heldu zenean, Claudek Albin ibiltokianaurkituko zuela pentsatu zuen. Baina Albin ez zego-en ibiltokian. Presoak tailerrera itzuli zirenean, Albinez zen agertu tailerrean. Eguna honela joan zen.Arratsaldean, presoak logelara eraman zituztenean,Claudek begiradaz Albin bilatu zuen, eta ez zuenikusi. Une horretan asko sofritu zuela dirudi, inoiz ezbezala zaintzaile bati zuzendu zitzaiolako.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

35

CLA

UD

EG

UEU

X

34

Page 30: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

- Albin gaixorik dago? -esan zuen.

- Ez -erantzun zuen zaintzaileak.

- Non dago ba -berrekin zuen Claudek-, gaur ez daagertu-eta?

-Ah -esan zuen zaintzaileak ardura gabean-, bestemodulu batera eraman dutelako duk.

Geroago lekuko gisa agertu zirenek, gertakizun haueiburuz aipatu zuten zaintzailearen erantzun honenaurrean Clauden eskuak, kandela piztuta zeramanak,dardara txiki bat egin zuela. Lasaitasunez berrekinzion:

-Nork eman du hori agindu hori?

Zaintzaileak erantzun zuen:

-M.D.k.

Tailerretako zuzendaria M.D. deitzen zen.

Biharamuna bezperaren pare joan zen, Albin gabe.

Claudek asko maite zuen Albin, eta ez zuen zuzenda-riarengan pentsatzen.

Egun batean, goizez, giltzazainek presoak binakalogelatik tailerrera eramaten zihardutela, zaintzailebatek Clauden ondoan zegoen Albini deitu, etazuzendariak ikusi egin nahi zuela esan zion.

-Zer nahi ditek hirekin? -esan zuen Claudek.

-Ez zekiat -esan zuen Albinek.

Zaintzaileak Albin eraman zuen.

Goiza joan zen eta Albin ez zen itzuli tailerrera.Bazkalordua heldu zenean, Claudek Albin ibiltokianaurkituko zuela pentsatu zuen. Baina Albin ez zego-en ibiltokian. Presoak tailerrera itzuli zirenean, Albinez zen agertu tailerrean. Eguna honela joan zen.Arratsaldean, presoak logelara eraman zituztenean,Claudek begiradaz Albin bilatu zuen, eta ez zuenikusi. Une horretan asko sofritu zuela dirudi, inoiz ezbezala zaintzaile bati zuzendu zitzaiolako.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

35

CLA

UD

EG

UEU

X

34

Page 31: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

-Jauna, ez dago modurik Albin nire modulu bereanjartzeko?

-Ezinezkoa duk. Erabakia hartuta dagok.

-Nork hartu du?

-Neuk.

-D. jauna -berrekin zion Claudek-, niretzat bizi edohilezkoa da, eta hori zure eskutan dago.

-Nik ez diat sekula neure erabakietan atzera egiten.

-Jauna, ezer egin dizut?

-Ez, ezer ez.

-Orduan, zergatik banatzen nauzu Albinengandik?

-Horrexegatik -esan zuen zuzendariak.

Azalpen hau emanda, zuzendariak aurrera egin zuen.

Arratsaldean, lanak amaitzeko tenorean, zuzendariak,M.D.k, ohiko itzulia egin zuen tailerretik. Claudekurrunetik ikusi bezain laster artile lodiko txapelakendu, Clairvaux-ko uniforme tristea den soinekogriseko botoiak lotu -ezaguna baita espetxeetanbotoiak errespetuz ondo lotuta dituen jantziak onegiten duela nagusien aurrean-, eta txapela eskutanjarlekuaren aurrean tente geratu zen, zuzendariapasatu zain. Zuzendaria pasatu egin zen.

-Jauna! -esan zuen Claudek. Zuzendaria gelditu etaerdizka itzuli zen.

-Jauna -berrekin zion Claudek-, egia da Albin modu-luz aldatua izan dela?

-Bai -erantzun zuen zuzendariak.

-Jauna -segitu zuen Claudek-, bizi ahal izateko Albinbehar dut. -Eta erantsi zuen: -Badakizu hemengoanoarekin ez daukadala jateko nahikoa eta Albinekbere ogia nirekin banatzen zuela.

-Bere kontua zuan -esan zuen zuzendariak.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

37

CLA

UD

EG

UEU

X

36

Page 32: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

-Jauna, ez dago modurik Albin nire modulu bereanjartzeko?

-Ezinezkoa duk. Erabakia hartuta dagok.

-Nork hartu du?

-Neuk.

-D. jauna -berrekin zion Claudek-, niretzat bizi edohilezkoa da, eta hori zure eskutan dago.

-Nik ez diat sekula neure erabakietan atzera egiten.

-Jauna, ezer egin dizut?

-Ez, ezer ez.

-Orduan, zergatik banatzen nauzu Albinengandik?

-Horrexegatik -esan zuen zuzendariak.

Azalpen hau emanda, zuzendariak aurrera egin zuen.

Arratsaldean, lanak amaitzeko tenorean, zuzendariak,M.D.k, ohiko itzulia egin zuen tailerretik. Claudekurrunetik ikusi bezain laster artile lodiko txapelakendu, Clairvaux-ko uniforme tristea den soinekogriseko botoiak lotu -ezaguna baita espetxeetanbotoiak errespetuz ondo lotuta dituen jantziak onegiten duela nagusien aurrean-, eta txapela eskutanjarlekuaren aurrean tente geratu zen, zuzendariapasatu zain. Zuzendaria pasatu egin zen.

-Jauna! -esan zuen Claudek. Zuzendaria gelditu etaerdizka itzuli zen.

-Jauna -berrekin zion Claudek-, egia da Albin modu-luz aldatua izan dela?

-Bai -erantzun zuen zuzendariak.

-Jauna -segitu zuen Claudek-, bizi ahal izateko Albinbehar dut. -Eta erantsi zuen: -Badakizu hemengoanoarekin ez daukadala jateko nahikoa eta Albinekbere ogia nirekin banatzen zuela.

-Bere kontua zuan -esan zuen zuzendariak.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

37

CLA

UD

EG

UEU

X

36

Page 33: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

amorruz betetako tonuan, erregua zein mehatxuabiltzen zuen tonuan, soilik honako bi hitzok zuzen-tzen zizkion: “Eta Albin?” Zuzendariak ez entzunare-na egiten zuen edo sorbaldak altxatuz urruntzen zen.Gizona oker zegoen sorbaldak altxatzen zituenean,ikuskizun arraro hauen ikusle guztientzat agerikoabaitzen Claude Gueuxek bere baitan zer edo zer egi-teko erabakia hartua zuena. Kartzela osoa larri zego-en, erabakitasunaren eta irmotasunaren arteko borro-karen emaitza zein izango ote zen zain.

Claudek behin batean zuzendariari honakoa esanziola egiaztatu izan da:

-Aizu, jauna, itzul iezadazu nire laguna. Ondo egin-go duzu, zaude ziur. Gogoan izan hau esan dizudala.

Beste batean, igande batean, ibiltokian, harri batengainean eserita, ukalondoak belaunen gainean etabekokia eskuartean, jarrera berdinean ordu batzukzeramatzala, Paillette kondenatua hurbildu eta hona-koa esan zion barreka:

-Zertan demontre diharduk, Claude?

Claudek burua makurtu zuen eta ez zuen erantzun.Txakur laguna kendu dioten lehoi kaiolaratu gaixoa!

Esan beharra dugu banaketa honek eragindako sami-nak ez zuela inolaz baretu presoaren gosea, ia gaixo-tasunezkoa. Izan ere, itxuraz ez zen nabarmenekoezer aldatu berarengan. Ez zuen Albini buruz inore-kin hitz egin. Atsedenaldietan ibiltokian bakarrikibiltzen zen, eta goseak zegoen. Besterik ez.

Alabaina, ondo ezagutzen zutenek, bere aurpegianegunez egun tinkotzen ari zen zerbait ilun eta goibe-la igarri zioten. Gainerakoan, inoiz baino goxoagoazen.

Baten batzuek anoa berarekin elkar banatu nahi izanzuten, baina berak irribarrez uko egin zuen.

Zuzendariak eman zion azalpenaren ondoren, arra-tsero, bere gisako gizon serio batengan harrigarria zengauza zoro bat egiten zuen. Zuzendariak, ordu bere-an ohiko itzulia egiten ari zela, Clauden lantokiarenaurretik pasatzen zenean, Claudek begiak altxatu etatinkotasunez begiratzen zion, eta gero larritasunez eta

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

39

CLA

UD

EG

UEU

X

38

Page 34: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

amorruz betetako tonuan, erregua zein mehatxuabiltzen zuen tonuan, soilik honako bi hitzok zuzen-tzen zizkion: “Eta Albin?” Zuzendariak ez entzunare-na egiten zuen edo sorbaldak altxatuz urruntzen zen.Gizona oker zegoen sorbaldak altxatzen zituenean,ikuskizun arraro hauen ikusle guztientzat agerikoabaitzen Claude Gueuxek bere baitan zer edo zer egi-teko erabakia hartua zuena. Kartzela osoa larri zego-en, erabakitasunaren eta irmotasunaren arteko borro-karen emaitza zein izango ote zen zain.

Claudek behin batean zuzendariari honakoa esanziola egiaztatu izan da:

-Aizu, jauna, itzul iezadazu nire laguna. Ondo egin-go duzu, zaude ziur. Gogoan izan hau esan dizudala.

Beste batean, igande batean, ibiltokian, harri batengainean eserita, ukalondoak belaunen gainean etabekokia eskuartean, jarrera berdinean ordu batzukzeramatzala, Paillette kondenatua hurbildu eta hona-koa esan zion barreka:

-Zertan demontre diharduk, Claude?

Claudek burua makurtu zuen eta ez zuen erantzun.Txakur laguna kendu dioten lehoi kaiolaratu gaixoa!

Esan beharra dugu banaketa honek eragindako sami-nak ez zuela inolaz baretu presoaren gosea, ia gaixo-tasunezkoa. Izan ere, itxuraz ez zen nabarmenekoezer aldatu berarengan. Ez zuen Albini buruz inore-kin hitz egin. Atsedenaldietan ibiltokian bakarrikibiltzen zen, eta goseak zegoen. Besterik ez.

Alabaina, ondo ezagutzen zutenek, bere aurpegianegunez egun tinkotzen ari zen zerbait ilun eta goibe-la igarri zioten. Gainerakoan, inoiz baino goxoagoazen.

Baten batzuek anoa berarekin elkar banatu nahi izanzuten, baina berak irribarrez uko egin zuen.

Zuzendariak eman zion azalpenaren ondoren, arra-tsero, bere gisako gizon serio batengan harrigarria zengauza zoro bat egiten zuen. Zuzendariak, ordu bere-an ohiko itzulia egiten ari zela, Clauden lantokiarenaurretik pasatzen zenean, Claudek begiak altxatu etatinkotasunez begiratzen zion, eta gero larritasunez eta

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

39

CLA

UD

EG

UEU

X

38

Page 35: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

-Ez, zigor ziegarik ez -esan zuen zuzendariak erdei-nuzko irribarreaz-, jende honekin onak izan behardugu!

Biharamunean, gainerako presoak ibiltokiaren bestemuturrean zegoen sail eguzkitsuan higitzen ari zirenartean, Claude bakarrik eta pentsakor zebilela, Pernotkondenatua hurbildu zitzaion.

-Eta, Claude, zertan pentsatzen duk? Goibel dirudik.

-Beldur nauk -esan zuen Claudek-, ea ez ote zaion las-ter zoritxarrik gertatuko M.D. on horri.

Bederatzi egun oso dago urriaren 25etik azaroaren4ra. Claudek ez zuen bakar bat ere joaten utzi zuzen-dariari Albinen desagertzeak gero eta egoera latzago-an jartzen zuela serioski esan gabe. Zuzendariak,gogaituta, zigor ziegan hogeita lau orduko zigorraezarri zion, erreguak aginduaren itxura handiegiazuelako. Horixe da Claudek lortu zuen guztia.

Heldu zen azaroaren 4a. Egun horretan, M.D.renerabakiak bere lagunarengandik banatu zuen egune-

Claudek buru zorrotza altxatu eta esan zuen:

-Norbait epaitzen ari nauk.

Azkenean, arratsalde batean, 1831ko urriaren 25ean,zuzendaria itzulia egiten ari zela, Claudek pasillobatean aurkitu zuen erloju baten beira hautsi zuenoinpean harrabotsez. Zuzendariak zarata hori nondikzetorren galdetu zuen.

-Ez da ezer -esan zuen Claudek-, neu naiz. Zuzendarijauna, itzul iezadazu nire laguna.

-Ezinezkoa -esan zuen nagusiak.

-Beharrezkoa da, ordea -esan zuen Claudek ahotsapal eta tinkoaz; eta, zuzendariari aurrez aurre begira-tuz, erantsi zuen: -Hausnar ezazu. Gaur urriaren 25ada. Azaroaren 4a bitarteko epea emango dizut.

Zaintzaile batek Claudek mehatxatu egin zuela ohar-tarazi zuen M.D., eta zigor ziegarako auzia zela hori.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

41

CLA

UD

EG

UEU

X

40

Page 36: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

-Ez, zigor ziegarik ez -esan zuen zuzendariak erdei-nuzko irribarreaz-, jende honekin onak izan behardugu!

Biharamunean, gainerako presoak ibiltokiaren bestemuturrean zegoen sail eguzkitsuan higitzen ari zirenartean, Claude bakarrik eta pentsakor zebilela, Pernotkondenatua hurbildu zitzaion.

-Eta, Claude, zertan pentsatzen duk? Goibel dirudik.

-Beldur nauk -esan zuen Claudek-, ea ez ote zaion las-ter zoritxarrik gertatuko M.D. on horri.

Bederatzi egun oso dago urriaren 25etik azaroaren4ra. Claudek ez zuen bakar bat ere joaten utzi zuzen-dariari Albinen desagertzeak gero eta egoera latzago-an jartzen zuela serioski esan gabe. Zuzendariak,gogaituta, zigor ziegan hogeita lau orduko zigorraezarri zion, erreguak aginduaren itxura handiegiazuelako. Horixe da Claudek lortu zuen guztia.

Heldu zen azaroaren 4a. Egun horretan, M.D.renerabakiak bere lagunarengandik banatu zuen egune-

Claudek buru zorrotza altxatu eta esan zuen:

-Norbait epaitzen ari nauk.

Azkenean, arratsalde batean, 1831ko urriaren 25ean,zuzendaria itzulia egiten ari zela, Claudek pasillobatean aurkitu zuen erloju baten beira hautsi zuenoinpean harrabotsez. Zuzendariak zarata hori nondikzetorren galdetu zuen.

-Ez da ezer -esan zuen Claudek-, neu naiz. Zuzendarijauna, itzul iezadazu nire laguna.

-Ezinezkoa -esan zuen nagusiak.

-Beharrezkoa da, ordea -esan zuen Claudek ahotsapal eta tinkoaz; eta, zuzendariari aurrez aurre begira-tuz, erantsi zuen: -Hausnar ezazu. Gaur urriaren 25ada. Azaroaren 4a bitarteko epea emango dizut.

Zaintzaile batek Claudek mehatxatu egin zuela ohar-tarazi zuen M.D., eta zigor ziegarako auzia zela hori.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

41

CLA

UD

EG

UEU

X

40

Page 37: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Ferrari, sinesgaitz, barreka hasi zen, eta Claude erebai.

Goiz horretan, ohi baino sutsuago egin zuen lan;sekula ez zuen hainbeste eta hain ondo egin. Bressierjaunak, Troyeseko burges zintzo batek, aurretiazordaindua zion lastozko kapela goizean bertan amai-tzeko asmo nabarmena erakutsi zuen.

Eguerdia baino lehentxeago, aitzakia bat argudiatuzuen eta beheko solairuan, justu berak lan egitenzuen solairuaren azpian, zegoen aroztegira jaitsi zen.Han, beste lekuetan bezala, Claude maitatua zen,baina gutxitan sartzen zen bertara. Halatan: “To!Hona hemen Claude!”.

Inguratu egin zuten. Festatu egin zuten. Claudekbegirada bizkorra luzatu zion gelari. Zaintzaile bakarbat ez.

-Nork utzi ahal zidak aizkora bat? -esan zuen.

-Zertarako? -galdetu zioten. Zera erantzun zuen:

tik ikusi ez zitzaion aurpegi bareaz altxatu zenClaude. Jaiki zenean, ohearen oinetan zegoen oholzurizko kutxa antzeko bat miatu zuen, bertan gorde-tzen baitzituen bere txikikeriak, eta jostunen artaziakatera zituen bertatik.

L´Emileren3 ale osagabe batekin batera, maite izanzuen emakumearengandik, bere umearen amaren-gandik, garai bateko sendiaren zoriontasunetik gera-tzen zitzaion bakarra zen. Clauderi askorako balio ezzioten gauzak: artaziak emakume batentzat baino ezziren aproposak, eta liburua ikasia zen norbaitentzatbaino ez. Claudek ez zekien josten, ezta irakurtzenere.

Neguan ibiltokiaren funtzioa betetzen duen kalostra-pe zahar orbandu eta karez zuritua zeharkatzen zuenunean, leiho bateko barrote handiei begira zegoenFerrari kondenatuari hurbildu zitzaion. Claudekeskuan artazi txikiak zituen, eta Ferrariri erakutsi ziz-kion esanez: “Gaur gauean barrote horiek artazihauekin moztuko ditiat”.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

43

CLA

UD

EG

UEU

X

42

(3) L´Emile Rousseau-ren liburu bat da, ÒhiritarÓ izango den ume baten hezkuntzazhausnartzen duena: jaiotzean gizakia ez da ezer, heziketak dena egiten du. Bistakoada Victor Hugok liburu hau aipatzea ez dela kasualitatea. [I.O.].

Page 38: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Ferrari, sinesgaitz, barreka hasi zen, eta Claude erebai.

Goiz horretan, ohi baino sutsuago egin zuen lan;sekula ez zuen hainbeste eta hain ondo egin. Bressierjaunak, Troyeseko burges zintzo batek, aurretiazordaindua zion lastozko kapela goizean bertan amai-tzeko asmo nabarmena erakutsi zuen.

Eguerdia baino lehentxeago, aitzakia bat argudiatuzuen eta beheko solairuan, justu berak lan egitenzuen solairuaren azpian, zegoen aroztegira jaitsi zen.Han, beste lekuetan bezala, Claude maitatua zen,baina gutxitan sartzen zen bertara. Halatan: “To!Hona hemen Claude!”.

Inguratu egin zuten. Festatu egin zuten. Claudekbegirada bizkorra luzatu zion gelari. Zaintzaile bakarbat ez.

-Nork utzi ahal zidak aizkora bat? -esan zuen.

-Zertarako? -galdetu zioten. Zera erantzun zuen:

tik ikusi ez zitzaion aurpegi bareaz altxatu zenClaude. Jaiki zenean, ohearen oinetan zegoen oholzurizko kutxa antzeko bat miatu zuen, bertan gorde-tzen baitzituen bere txikikeriak, eta jostunen artaziakatera zituen bertatik.

L´Emileren3 ale osagabe batekin batera, maite izanzuen emakumearengandik, bere umearen amaren-gandik, garai bateko sendiaren zoriontasunetik gera-tzen zitzaion bakarra zen. Clauderi askorako balio ezzioten gauzak: artaziak emakume batentzat baino ezziren aproposak, eta liburua ikasia zen norbaitentzatbaino ez. Claudek ez zekien josten, ezta irakurtzenere.

Neguan ibiltokiaren funtzioa betetzen duen kalostra-pe zahar orbandu eta karez zuritua zeharkatzen zuenunean, leiho bateko barrote handiei begira zegoenFerrari kondenatuari hurbildu zitzaion. Claudekeskuan artazi txikiak zituen, eta Ferrariri erakutsi ziz-kion esanez: “Gaur gauean barrote horiek artazihauekin moztuko ditiat”.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

43

CLA

UD

EG

UEU

X

42

(3) L´Emile Rousseau-ren liburu bat da, ÒhiritarÓ izango den ume baten hezkuntzazhausnartzen duena: jaiotzean gizakia ez da ezer, heziketak dena egiten du. Bistakoada Victor Hugok liburu hau aipatzea ez dela kasualitatea. [I.O.].

Page 39: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Egunaren gainerakoa ohi bezala joan zen.Arratsaldeko zazpietan presoak itxi egin zituzten,talde bakoitza zegokion tailerreko atalean, eta zain-tzaileak lan geletatik irten ziren, antza denez ohikoazen moduan zuzendariaren itzuliaren ostera arte ezitzultzeko.

Halatan, Claude Gueux, besteak bezala, zegokion tai-lerrean itxi zuten lankideekin batera.

Orduan tailer honetan ikuskizun aparta gertatu zen,maiestatez bezainbeste izuz jantziriko ikuskizuna,inolako kontakizunak konta ezin lezakeena.

Geroago egin den ikerketa judizialak agerian utziduenez, laurogeita hamabi lapur zeuden han, Claudebarne.

Zaintzaileek bakarrik utzi zituztenean, Claude eserle-kuaren gainean tente ipini zen eta areto osoari esate-ko zerbait zuela jakinarazi zion. Isiltasuna egin zen.Orduan Claudek ahotsa ozendu eta esan zuen:

-Gaur arratsaldean tailerreko zuzendaria hiltzekoduk.

Aizkora batzuk eman zizkioten aukeran. Txikienahartu zuen, zorrotz-zorrotza; praketan ezkutatu etairten egin zen. Hogeita zazpi preso zeuden bertan. Ezzien eskatu sekretua gordetzeko. Denek gorde zuten.Ez zuten horretaz hitz egin, ezta beraien artean ere.

Bakoitza bere kasa gelditu zen gertatuko zenarenzain. Auzia ikaragarria zen, zuzena eta xinplea. Ezzegoen nahasketa posiblerik. Inork ezin zionClauderi aholkurik eman eta inork ezin zuen salatu.Ordu bete beranduago, ibiltokian aharrausika zebilenhamasei urteko gazte kondenatu bati hurbildu zi-tzaion eta irakurtzen ikas zezan aholkatu zion.Momentu horretan, Faillete presoa hurreratu zitzaionClauderi, eta praketan zer demontre ezkutatzen zuengaldetu zion. Claudek zera esan zuen:

-Gaur arratsaldean M.D. hiltzeko aizkora bat duk. -Etaerantsi zuen: -Ikusi egiten duk, ala?

-Pixka bat -esan zuen Faillettek.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

45

CLA

UD

EG

UEU

X

44

Page 40: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Egunaren gainerakoa ohi bezala joan zen.Arratsaldeko zazpietan presoak itxi egin zituzten,talde bakoitza zegokion tailerreko atalean, eta zain-tzaileak lan geletatik irten ziren, antza denez ohikoazen moduan zuzendariaren itzuliaren ostera arte ezitzultzeko.

Halatan, Claude Gueux, besteak bezala, zegokion tai-lerrean itxi zuten lankideekin batera.

Orduan tailer honetan ikuskizun aparta gertatu zen,maiestatez bezainbeste izuz jantziriko ikuskizuna,inolako kontakizunak konta ezin lezakeena.

Geroago egin den ikerketa judizialak agerian utziduenez, laurogeita hamabi lapur zeuden han, Claudebarne.

Zaintzaileek bakarrik utzi zituztenean, Claude eserle-kuaren gainean tente ipini zen eta areto osoari esate-ko zerbait zuela jakinarazi zion. Isiltasuna egin zen.Orduan Claudek ahotsa ozendu eta esan zuen:

-Gaur arratsaldean tailerreko zuzendaria hiltzekoduk.

Aizkora batzuk eman zizkioten aukeran. Txikienahartu zuen, zorrotz-zorrotza; praketan ezkutatu etairten egin zen. Hogeita zazpi preso zeuden bertan. Ezzien eskatu sekretua gordetzeko. Denek gorde zuten.Ez zuten horretaz hitz egin, ezta beraien artean ere.

Bakoitza bere kasa gelditu zen gertatuko zenarenzain. Auzia ikaragarria zen, zuzena eta xinplea. Ezzegoen nahasketa posiblerik. Inork ezin zionClauderi aholkurik eman eta inork ezin zuen salatu.Ordu bete beranduago, ibiltokian aharrausika zebilenhamasei urteko gazte kondenatu bati hurbildu zi-tzaion eta irakurtzen ikas zezan aholkatu zion.Momentu horretan, Faillete presoa hurreratu zitzaionClauderi, eta praketan zer demontre ezkutatzen zuengaldetu zion. Claudek zera esan zuen:

-Gaur arratsaldean M.D. hiltzeko aizkora bat duk. -Etaerantsi zuen: -Ikusi egiten duk, ala?

-Pixka bat -esan zuen Faillettek.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

45

CLA

UD

EG

UEU

X

44

Page 41: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

hinka halabeharrez aurkitzen garen kale itsua zela.Benetan, ezin zuela zuzendariaren bizitza hartu bereaeman gabe, baina egoki irizten ziola bizitza gauzazuzen baten alde emateari. Luze eta sakon hausnartuzuela, eta horretan bakarrik, bi hilabetetik hona. Bereiritziz ez zuela jokatzen amorruak eraginda, bainahorrela balitz esan ziezaiotela erregutzen zuen. Berearrazoiak onestasunez agerrarazten zituela entzutenari ziren gizon zintzoen aurrean. Halatan M.D. hilkozuela baina norbaitek eragozpenik izanez gero entzu-teko prest zegoela.

Ahots bakar bat altxatu zen eta esan zuen zuzendariahil aurretik, Claudek azkeneko ahalegin bat eginbehar zuela zuzendariarekin hitz egin eta iritziz alda-razteko.

-Zuzena duk -esan zuen Claudek-, eta egin egingodiat.

Zortziak jo zuten erloju handian. Zuzendariak bede-ratzietan etorri behar zuen.

-Denok dakizue Albin anaia nuela. Ez diat nahikoahemen jaten ematen didatenarekin. Irabazten duda-narekin ogia baino erosiko ez banu ere, ez lukek nahi-koa. Albinek bere anoa nirekin partekatzen zian;hasieran jaten eman zidalako maitatu nian, gero mai-tatu egin ninduelako. Zuzendariak, M.D.k, bananduegin gaitik. Gu elkarrekin egoteak ez zioan kalterikegiten; baina min eginez gozatzen duen gizon gaiztoaduk. Albin eskatu zioat. Ikusi duzue, ez dik nahi izan.Albin itzul diezadan azaroaren 4a arte utzi zioat.Zigor ziegan sartu naik hori esateagatik. Nik, bienbitartean, epaitu egin diat eta hiltzera kondenatudiat. Azaroaren 4an gaudek. Bi ordu barru itzulia egi-tera etorriko duk. Hil egingo dudala diotsuet. Baduzueesateko ezer?

Denak isilik geratu ziren.

Claudek jarraitu egin zuen. Dirudienez, berezkoazuen hitz jario ederraz aritu zen. Bortxakeria erabili-ko zuela bazekiela esan zuen, baina ez zuela uste okerzegoenik. Entzuten zioten laurogeita bat lapurrenkontzientzia lekuko gisa hartu zuen. Ataka gaiztoanzegoela. Justizia norberak egin behar izatea, noizbe-

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

47

CLA

UD

EG

UEU

X

46

Page 42: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

hinka halabeharrez aurkitzen garen kale itsua zela.Benetan, ezin zuela zuzendariaren bizitza hartu bereaeman gabe, baina egoki irizten ziola bizitza gauzazuzen baten alde emateari. Luze eta sakon hausnartuzuela, eta horretan bakarrik, bi hilabetetik hona. Bereiritziz ez zuela jokatzen amorruak eraginda, bainahorrela balitz esan ziezaiotela erregutzen zuen. Berearrazoiak onestasunez agerrarazten zituela entzutenari ziren gizon zintzoen aurrean. Halatan M.D. hilkozuela baina norbaitek eragozpenik izanez gero entzu-teko prest zegoela.

Ahots bakar bat altxatu zen eta esan zuen zuzendariahil aurretik, Claudek azkeneko ahalegin bat eginbehar zuela zuzendariarekin hitz egin eta iritziz alda-razteko.

-Zuzena duk -esan zuen Claudek-, eta egin egingodiat.

Zortziak jo zuten erloju handian. Zuzendariak bede-ratzietan etorri behar zuen.

-Denok dakizue Albin anaia nuela. Ez diat nahikoahemen jaten ematen didatenarekin. Irabazten duda-narekin ogia baino erosiko ez banu ere, ez lukek nahi-koa. Albinek bere anoa nirekin partekatzen zian;hasieran jaten eman zidalako maitatu nian, gero mai-tatu egin ninduelako. Zuzendariak, M.D.k, bananduegin gaitik. Gu elkarrekin egoteak ez zioan kalterikegiten; baina min eginez gozatzen duen gizon gaiztoaduk. Albin eskatu zioat. Ikusi duzue, ez dik nahi izan.Albin itzul diezadan azaroaren 4a arte utzi zioat.Zigor ziegan sartu naik hori esateagatik. Nik, bienbitartean, epaitu egin diat eta hiltzera kondenatudiat. Azaroaren 4an gaudek. Bi ordu barru itzulia egi-tera etorriko duk. Hil egingo dudala diotsuet. Baduzueesateko ezer?

Denak isilik geratu ziren.

Claudek jarraitu egin zuen. Dirudienez, berezkoazuen hitz jario ederraz aritu zen. Bortxakeria erabili-ko zuela bazekiela esan zuen, baina ez zuela uste okerzegoenik. Entzuten zioten laurogeita bat lapurrenkontzientzia lekuko gisa hartu zuen. Ataka gaiztoanzegoela. Justizia norberak egin behar izatea, noizbe-

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

47

CLA

UD

EG

UEU

X

46

Page 43: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Zurbil zegoen preso gazte bat ikusi zuen, begiakmugitu barik begiratzen ziona, eta dardaraz zegoena,ziur aski ikusiko zuenaren zain.

-Aupa gazte, eutsiok gogor! -esan zion Claudek goxo-Unetxo bateko kontua besterik ez duk izango.

Bere ondasun txiroa banatu ostean, agur oro eginostean, esku guztiak itxi ostean, tailerreko txoko ilu-netan han-hemenka ari ziren hizketa urduri guztiaketenarazi eta lanari berrekiteko agindu zuen. Denokisilik obeditu zioten.

Hau guztia gertatzen zen aretoa laukizuzen tankera-koa zen, bi alde handietan leihoek zulatuta eta bimuturretan elkarri begiratzen zioten bi ate zituenparalelogramo luzea. Lantokiak leihoen ondoan aldebanatan lerrokatuta zeuden, jarlekuek angelu zuzene-an horma ukituz, eta lantokien bi lerroen artean libregelditzen zen tarteak ate batetik bestera zuzen zihoanbide luze bat osatzen zuen, areto osoa aldez aldezeharkatuz. Zuzendariak bide luze aski estu hauzeharkatu behar zuen ikusketa egiterakoan; hegoalde-ko atetik sartu eta iparraldeko atetik irten behar

Helegite epaitegi bitxi honek nolabait emandakoepaia berretsi zuenean, Claudek lasaitasun osoaberreskuratu zuen. Arropatan eta oihaletan zeukanguztia, presoaren hondakin urria, mahai baten gaine-an ipini zuen eta, Albinen ondoren gehien maitezituen kideei deituz, dena eman zien. Artazi txikiakbaino ez zituen gorde.

Gero, denei musu eman zien. Batzuek negar egitenzuten; horiei irribarre egiten zien.

Azken ordu horretan izan zen unerik, hainbestekolasaitasunez eta baita alaitasunez ere hitz egin zuenik,non kide batzuek, barnean, geroago azaldu zutenbezala, agian erabakian atzera egingo zuela pentsatubaitzuten. Behin, tailerra argitzen zuen kandela eska-setako bat sudurreko putzez itzaliz jolasean ere ihar-dun zuen, bere berezko duintasuna behar bainogehiagotan okertzen zuten hezkuntza-ohitura txarrakbaitzituen. Ezinezkoa zen kalekume honi noizbehin-ka Pariseko putzuen usaina jariatzea galaraztea. V

ICT O

RH

UG

ZO

RIO

NZ

AM

AKO

LA

49

CLA

UD

EG

UEU

X

48

Page 44: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Zurbil zegoen preso gazte bat ikusi zuen, begiakmugitu barik begiratzen ziona, eta dardaraz zegoena,ziur aski ikusiko zuenaren zain.

-Aupa gazte, eutsiok gogor! -esan zion Claudek goxo-Unetxo bateko kontua besterik ez duk izango.

Bere ondasun txiroa banatu ostean, agur oro eginostean, esku guztiak itxi ostean, tailerreko txoko ilu-netan han-hemenka ari ziren hizketa urduri guztiaketenarazi eta lanari berrekiteko agindu zuen. Denokisilik obeditu zioten.

Hau guztia gertatzen zen aretoa laukizuzen tankera-koa zen, bi alde handietan leihoek zulatuta eta bimuturretan elkarri begiratzen zioten bi ate zituenparalelogramo luzea. Lantokiak leihoen ondoan aldebanatan lerrokatuta zeuden, jarlekuek angelu zuzene-an horma ukituz, eta lantokien bi lerroen artean libregelditzen zen tarteak ate batetik bestera zuzen zihoanbide luze bat osatzen zuen, areto osoa aldez aldezeharkatuz. Zuzendariak bide luze aski estu hauzeharkatu behar zuen ikusketa egiterakoan; hegoalde-ko atetik sartu eta iparraldeko atetik irten behar

Helegite epaitegi bitxi honek nolabait emandakoepaia berretsi zuenean, Claudek lasaitasun osoaberreskuratu zuen. Arropatan eta oihaletan zeukanguztia, presoaren hondakin urria, mahai baten gaine-an ipini zuen eta, Albinen ondoren gehien maitezituen kideei deituz, dena eman zien. Artazi txikiakbaino ez zituen gorde.

Gero, denei musu eman zien. Batzuek negar egitenzuten; horiei irribarre egiten zien.

Azken ordu horretan izan zen unerik, hainbestekolasaitasunez eta baita alaitasunez ere hitz egin zuenik,non kide batzuek, barnean, geroago azaldu zutenbezala, agian erabakian atzera egingo zuela pentsatubaitzuten. Behin, tailerra argitzen zuen kandela eska-setako bat sudurreko putzez itzaliz jolasean ere ihar-dun zuen, bere berezko duintasuna behar bainogehiagotan okertzen zuten hezkuntza-ohitura txarrakbaitzituen. Ezinezkoa zen kalekume honi noizbehin-ka Pariseko putzuen usaina jariatzea galaraztea. V

ICT O

RH

UG

ZO

RIO

NZ

AM

AKO

LA

49

CLA

UD

EG

UEU

X

48

Page 45: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Sartu zen, bere tankera alai, gogobete eta gogorraz.Ez zuen atearen ezker aldean zutik, eskumako eskuapraketan, ezkutatuta zegoen Claude ikusi, eta bizkorpasatu zen lehen lantokien aurretik, burua gora etabehera astinduz, hitzak haginkatuz, eta han-hemenkabegirada funsgabea zuzenduz, inguratzen zuten begiguztiak ideia ikaragarri batean tinkotuta zeudela kon-turatu gabe.

Bat-batean deblauki itzuli zen, atzetik oin hotsa en-tzuteaz harrituta.

Claude zen, lehentxeagotik isilean jarraitzen ziona.

-Zer egiten duk hor? -esan zuen zuzendariak-Zergatik ez hago heure lantokian?

Han gizona ez delako gizon, txakurra baino, hika egi-ten zaio.

Claudek errespetuz erantzun zion:

-Hitz egin nahi dizut, zuzendari jauna.

zuen, langileak ezker-eskuinean begiratu eta gero.Ibilbidea nahikoa bizkor eta gelditu gabe egin ohizuen.

Claude bere jarlekuan kokatu eta lanari berrekinzion, Jacques Clémentek otoitzari ekin bide zionbezala.4

Denak zain zeuden. Unea iristear zegoen. Bat-bateankanpai hotsa entzun zuten. Claudek esan zuen:“Laurden gutxi duk”. Orduan altxatu, seriotasunezaretoaren zati bat zeharkatu eta ezkerreko lehen lan-tokiaren bazter batean kokatu zen, sarrerako atearenondo-ondoan. Aurpegia bare-bare eta onbera zuen.Bederatziak jo zuten. Atea ireki egin zen. Zuzendariasartu zen.

Une horretan, tailerrean kanposantuko isiltasunahedatu zen.

Zuzendaria ohi bezala bakarrik zegoen. VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

51

CLA

UD

EG

UEU

X

50

(4) Jacques Clement fraide domingotar frantziarra zen, ligaren zale eta katolikoamorratua. Henri III Frantziako erregea hil zuen 1589an. [I.O.].

Page 46: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Sartu zen, bere tankera alai, gogobete eta gogorraz.Ez zuen atearen ezker aldean zutik, eskumako eskuapraketan, ezkutatuta zegoen Claude ikusi, eta bizkorpasatu zen lehen lantokien aurretik, burua gora etabehera astinduz, hitzak haginkatuz, eta han-hemenkabegirada funsgabea zuzenduz, inguratzen zuten begiguztiak ideia ikaragarri batean tinkotuta zeudela kon-turatu gabe.

Bat-batean deblauki itzuli zen, atzetik oin hotsa en-tzuteaz harrituta.

Claude zen, lehentxeagotik isilean jarraitzen ziona.

-Zer egiten duk hor? -esan zuen zuzendariak-Zergatik ez hago heure lantokian?

Han gizona ez delako gizon, txakurra baino, hika egi-ten zaio.

Claudek errespetuz erantzun zion:

-Hitz egin nahi dizut, zuzendari jauna.

zuen, langileak ezker-eskuinean begiratu eta gero.Ibilbidea nahikoa bizkor eta gelditu gabe egin ohizuen.

Claude bere jarlekuan kokatu eta lanari berrekinzion, Jacques Clémentek otoitzari ekin bide zionbezala.4

Denak zain zeuden. Unea iristear zegoen. Bat-bateankanpai hotsa entzun zuten. Claudek esan zuen:“Laurden gutxi duk”. Orduan altxatu, seriotasunezaretoaren zati bat zeharkatu eta ezkerreko lehen lan-tokiaren bazter batean kokatu zen, sarrerako atearenondo-ondoan. Aurpegia bare-bare eta onbera zuen.Bederatziak jo zuten. Atea ireki egin zen. Zuzendariasartu zen.

Une horretan, tailerrean kanposantuko isiltasunahedatu zen.

Zuzendaria ohi bezala bakarrik zegoen. VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

51

CLA

UD

EG

UEU

X

50

(4) Jacques Clement fraide domingotar frantziarra zen, ligaren zale eta katolikoamorratua. Henri III Frantziako erregea hil zuen 1589an. [I.O.].

Page 47: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

zara; nik ez daukat Albin baino. Itzul iezadazu.Albinek jaten ematen zidan, badakizu. Ez zaizu kos-tatuko bai esatearen ahalegina baizik. Zer ardura dizuareto berean Claude Gueux izeneko gizon bat etaAlbin izeneko beste bat egoteak? Ez baita hori bainozailagoa. Zuzendari jauna, nire D. jaun ona, benetanerregutzen dizut, jaungoikoaren izenean!

Akaso Claudek inoiz ez zion esan hainbeste kartzela-ri bati. Ahalegin honen ondoren, neka-neka eginda,zain gelditu zen. Zuzendariak ezinegon keinuazerantzun zion:

-Ezinezkoa. Esana duk. Hara, ez iezadak berriz hitzegin honetaz. Asperrarazi egiten nauk.

Eta presatua balitz bezala, urratsa bizkortu zuen.Claudek ere bai. Horrela hizketan, irteerako atearenondora helduak ziren biak; laurogei lapurrek begiraeta entzuten ziharduten, arnasestuka.

Claudek amultsuki ukitu zuen zuzendariaren besoa.

-Zertaz?

-Albini buruz.

-Berriro? -esan zuen zuzendariak.

-Beti! -esan zuen Claudek.

-Alafede, oraindik hori! -berrekin zion zuzendariakoinez segituz- Beraz ez duk nahikoa izan hogeita lauorduko zigor ziegarekin?

Claudek, bere ondorean beti, erantzun zion:

-Zuzendari jauna, itzul iezadazu nire kidea.

-Ezinezkoa!

-Zuzendari jauna -esan zuen Claudek deabrua berasamurtuko zukeen ahotsaz-, erregutu egiten dizut, jarezazu berriro Albin nirekin, ikusiko duzu zein ondoegingo dudan lan. Zu libre zaudela, berdin zaizu, ezdakizu zer den lagun bat; baina nik espetxeko lauhormak baino ez dauzkat. Zu joan eta etorri egin ahal

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

53

CLA

UD

EG

UEU

X

52

Page 48: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

zara; nik ez daukat Albin baino. Itzul iezadazu.Albinek jaten ematen zidan, badakizu. Ez zaizu kos-tatuko bai esatearen ahalegina baizik. Zer ardura dizuareto berean Claude Gueux izeneko gizon bat etaAlbin izeneko beste bat egoteak? Ez baita hori bainozailagoa. Zuzendari jauna, nire D. jaun ona, benetanerregutzen dizut, jaungoikoaren izenean!

Akaso Claudek inoiz ez zion esan hainbeste kartzela-ri bati. Ahalegin honen ondoren, neka-neka eginda,zain gelditu zen. Zuzendariak ezinegon keinuazerantzun zion:

-Ezinezkoa. Esana duk. Hara, ez iezadak berriz hitzegin honetaz. Asperrarazi egiten nauk.

Eta presatua balitz bezala, urratsa bizkortu zuen.Claudek ere bai. Horrela hizketan, irteerako atearenondora helduak ziren biak; laurogei lapurrek begiraeta entzuten ziharduten, arnasestuka.

Claudek amultsuki ukitu zuen zuzendariaren besoa.

-Zertaz?

-Albini buruz.

-Berriro? -esan zuen zuzendariak.

-Beti! -esan zuen Claudek.

-Alafede, oraindik hori! -berrekin zion zuzendariakoinez segituz- Beraz ez duk nahikoa izan hogeita lauorduko zigor ziegarekin?

Claudek, bere ondorean beti, erantzun zion:

-Zuzendari jauna, itzul iezadazu nire kidea.

-Ezinezkoa!

-Zuzendari jauna -esan zuen Claudek deabrua berasamurtuko zukeen ahotsaz-, erregutu egiten dizut, jarezazu berriro Albin nirekin, ikusiko duzu zein ondoegingo dudan lan. Zu libre zaudela, berdin zaizu, ezdakizu zer den lagun bat; baina nik espetxeko lauhormak baino ez dauzkat. Zu joan eta etorri egin ahal

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

53

CLA

UD

EG

UEU

X

52

Page 49: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

bere 'emaztearen' artaziak ateratzen ikusi zuten eta,inork geldiaraztea pentsatu gabe, bularrean sartzenhasi zen. Artazien ahoa motza zen, bere bularra sako-na. Luzaroan eta hogei aldiz baino gehiagotan miatuzuen, “Bihotz madarikatua, ez ahal zaitut aurkituko!”oihuka. Eta azkenean odoletan blai gainbeheran erorizen, konortea galduta, hildakoaren gainean.

Zein zen zeinen biktima?

Claude bere onera etorri zenean, ohe batean zegoen,bendaz eta hesgailuz inguratuta, ondo artatuta.Ohantzean karitateko lekaimeak zituen, gehi bereiharduna egiten ari zen instrukzio epailea. Honekarreta handiz galdetu zion: “Nola sentitzen zara?”

Odol asko galdu zuen, baina superstizio hunkigarrizbere burua jotzeko erabili zituen artaziek txarto eginzuten beren eginbeharra, kolpeetako bat ere ez bai-tzitzaion arriskutsua izan. Beretzat M.D.ri eman ziz-kion kolpeak baino ez ziren hilgarriak.

-Baina gutxienez jakin dezadan zergatik naizen hil-tzera kondenatua. Esaidazu zergatik urrundu duzunnigandik.

-Esan dizut -erantzun zuen zuzendariak-. Horre-xegatik.

Eta, Clauderi bizkarra emanez, eskua irteerako atekomorroilorantz luzatu zuen.

Zuzendariaren erantzunaren aurrean, Claudek urratsbat egin zuen atzerantz. Han ziren laurogei estatuekpraketatik eskumako eskua aizkorarekin ateratzenikusi zuten. Eskua altxatu eta, zuzendariak oihu egi-teko astia izan barik, hiru aizkorakadek -gauza izuga-rria, hirurak zauri berean egindakoek- buru-hezurraireki zioten. Atzerantz erortzen ari zen unean, lauga-rren kolpe batek aurpegia zauritu zion; gero, abiadanden amorrua motzean gelditzen ez denez, ClaudeGueuxek alferrekoa zen bosgarren kolpe batez esku-mako izterra arraildu zion. Zuzendaria hilda zegoen.Orduan Claudek aizkora bota eta oihu egin zuen:“Orain bestea!”. Bestea, berori zen. Arropa artetik

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

55

CLA

UD

EG

UEU

X

54

Page 50: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

bere 'emaztearen' artaziak ateratzen ikusi zuten eta,inork geldiaraztea pentsatu gabe, bularrean sartzenhasi zen. Artazien ahoa motza zen, bere bularra sako-na. Luzaroan eta hogei aldiz baino gehiagotan miatuzuen, “Bihotz madarikatua, ez ahal zaitut aurkituko!”oihuka. Eta azkenean odoletan blai gainbeheran erorizen, konortea galduta, hildakoaren gainean.

Zein zen zeinen biktima?

Claude bere onera etorri zenean, ohe batean zegoen,bendaz eta hesgailuz inguratuta, ondo artatuta.Ohantzean karitateko lekaimeak zituen, gehi bereiharduna egiten ari zen instrukzio epailea. Honekarreta handiz galdetu zion: “Nola sentitzen zara?”

Odol asko galdu zuen, baina superstizio hunkigarrizbere burua jotzeko erabili zituen artaziek txarto eginzuten beren eginbeharra, kolpeetako bat ere ez bai-tzitzaion arriskutsua izan. Beretzat M.D.ri eman ziz-kion kolpeak baino ez ziren hilgarriak.

-Baina gutxienez jakin dezadan zergatik naizen hil-tzera kondenatua. Esaidazu zergatik urrundu duzunnigandik.

-Esan dizut -erantzun zuen zuzendariak-. Horre-xegatik.

Eta, Clauderi bizkarra emanez, eskua irteerako atekomorroilorantz luzatu zuen.

Zuzendariaren erantzunaren aurrean, Claudek urratsbat egin zuen atzerantz. Han ziren laurogei estatuekpraketatik eskumako eskua aizkorarekin ateratzenikusi zuten. Eskua altxatu eta, zuzendariak oihu egi-teko astia izan barik, hiru aizkorakadek -gauza izuga-rria, hirurak zauri berean egindakoek- buru-hezurraireki zioten. Atzerantz erortzen ari zen unean, lauga-rren kolpe batek aurpegia zauritu zion; gero, abiadanden amorrua motzean gelditzen ez denez, ClaudeGueuxek alferrekoa zen bosgarren kolpe batez esku-mako izterra arraildu zion. Zuzendaria hilda zegoen.Orduan Claudek aizkora bota eta oihu egin zuen:“Orain bestea!”. Bestea, berori zen. Arropa artetik

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

55

CLA

UD

EG

UEU

X

54

Page 51: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Claudek jarrera ona gorde zuen epaimahaiaren aurre-an. Bizarra txukun egin zuen; burua biluzik,Clairvaux-ko presoen soineko hitsa zeraman, bi grisantzerakotan banatuta.

Erregearen prokuradoreak auzoko baioneta guztiekingainbete zuen aretoa, “Auzi honetan lekuko gisa ager-tu behar zuten gaiztagin guztiei eutsi ahal izateko”,esan zion entzutegiari.

Eztabaidei ekiteko unean, zailtasun bitxi bat sortuzen. Azaroaren 4an lekuko izan zirenetatik batek ereez zuen Clauden aurka deklaratu nahi. Lehendaka-riak bere boterea erabiliz mehatxatu zituen.Alferrekoa izan zen. Claudek orduan deklara zezateneskatu zien. Mingain guztiak askatu egin ziren. Ikusizutena esan zuten.

Claudek arreta handiz entzuten zien guztiei. Batenbatek, ahaztuta edo Claudekiko atxikimenduz, auzi-petuaren aurka egon zitezkeen gertakizunak aipatzenez bazituen, Claudek zuzendu egiten zituen.

Galdeketak hasi ziren. Clairvaux-ko tailerretakozuzendaria berak hil ote zuen galdetu zioten. “Bai”,erantzun zuen. Zergatia galdetu zioten. “Horrexe-gatik”, erantzun zuen.

Halere, halako momentu batean zauriak zoldu eginziren, ia heriotzara eraman zuen kalentura gaiztobatek hartu zuen.

Azaroa, abendua, urtarrila eta otsaila artaketa etaprestaketatan joan ziren; sendagileak eta epaileakClauden inguruan saiatzen ziren; batzuek zauriaksendatzen zizkioten, besteek urkamendia eraikitzenzioten.

Labur dezagun. 1832.ean, erabat sendatuta, Troyesekoazisetako gortearen5 aurrean agertu zen. Hiriak jende-tzan eman zezakeen guztia hantxe zegoen.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

57

CLA

UD

EG

UEU

X

56

(5) Frantziako Justizia sisteman, azisetako epaiketak lege-hauste handientzat izatendira (ÒkrimenÓ mailakoak). [I.O.].

Page 52: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Claudek jarrera ona gorde zuen epaimahaiaren aurre-an. Bizarra txukun egin zuen; burua biluzik,Clairvaux-ko presoen soineko hitsa zeraman, bi grisantzerakotan banatuta.

Erregearen prokuradoreak auzoko baioneta guztiekingainbete zuen aretoa, “Auzi honetan lekuko gisa ager-tu behar zuten gaiztagin guztiei eutsi ahal izateko”,esan zion entzutegiari.

Eztabaidei ekiteko unean, zailtasun bitxi bat sortuzen. Azaroaren 4an lekuko izan zirenetatik batek ereez zuen Clauden aurka deklaratu nahi. Lehendaka-riak bere boterea erabiliz mehatxatu zituen.Alferrekoa izan zen. Claudek orduan deklara zezateneskatu zien. Mingain guztiak askatu egin ziren. Ikusizutena esan zuten.

Claudek arreta handiz entzuten zien guztiei. Batenbatek, ahaztuta edo Claudekiko atxikimenduz, auzi-petuaren aurka egon zitezkeen gertakizunak aipatzenez bazituen, Claudek zuzendu egiten zituen.

Galdeketak hasi ziren. Clairvaux-ko tailerretakozuzendaria berak hil ote zuen galdetu zioten. “Bai”,erantzun zuen. Zergatia galdetu zioten. “Horrexe-gatik”, erantzun zuen.

Halere, halako momentu batean zauriak zoldu eginziren, ia heriotzara eraman zuen kalentura gaiztobatek hartu zuen.

Azaroa, abendua, urtarrila eta otsaila artaketa etaprestaketatan joan ziren; sendagileak eta epaileakClauden inguruan saiatzen ziren; batzuek zauriaksendatzen zizkioten, besteek urkamendia eraikitzenzioten.

Labur dezagun. 1832.ean, erabat sendatuta, Troyesekoazisetako gortearen5 aurrean agertu zen. Hiriak jende-tzan eman zezakeen guztia hantxe zegoen.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

57

CLA

UD

EG

UEU

X

56

(5) Frantziako Justizia sisteman, azisetako epaiketak lege-hauste handientzat izatendira (ÒkrimenÓ mailakoak). [I.O.].

Page 53: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Claudek dena esan gabe zegoela iritzi zion. Orduanzutitu egin zen. Mintzatu zen erak entzutegian zego-en pertsona adimentsu oro mira eginda utzi zituen.Badirudi langile xehe honek gehiago zeukala hizlaria-rena hiltzailearena baino. Zutik hitz egin zuen, ahotssakon eta ondo neurtuaz, begirada argi, zintzo etaerabakiorraz, ia beti berdina baina eraginez betea zenkeinuaz. Gauzak ziren horretan esan zituen, sinpleki,seriotasunez, laztu gabe eta bigundu gabe. Denaonartu zuen, 296. artikuluari aurrez aurre begiratu6,eta burua beronen pean jarri zuen. Izan ziren hitzjario bikaineko uneak, jendetza inarrosarazi, eta esan-dakoa entzuleen artean belarriz belarri errepikarazizutenak. Claudek une hauek eragindako zurrumu-rrua profitatzen zuen hatsa berreskuratzeko, entzule-ei begirada harroa zuzenduz. Une batzuetan, irakur-tzen ez zekien gizon hau goxoa zen, hezia, jantzia,pertsona ikasi baten parekoa. Gero, unean uneka ere,apala, neurtua, arretaduna, eztabaidaren atal narda-garrietan urratsez urrats ibilki, epaileekiko ongina-hiez. Behin bakarrik harrapatu zuen haserreak.

Lekukotasunez lekukotasun, aipatu berri ditugungertakizunen nondik norakoa epaimahaiaren aurreanlerrokatu zen.

Une batean, bertan ziren emakumeak negarrez hasiziren. Uxerrak Albin kondenatuari deitu zion. Dekla-ratzeko txanda zuen. Kili-kolo sartu zen, negar zotin-ka ari zen. Jendarmeek ezin izan zioten galaraziClauden besoetan eror zedin. Claudek eutsi egin zioneta irribarrez erregearen prokuradoreari esan zion:“Hona hemen bere ogia gose direnekin banantzenduen gaiztagin bat”. Gero Albinen eskua musukatuzuen.

Lekuko guztien zerrenda amaitu eta gero, erregearenprokuradore jauna jaiki eta honela mintzatu zen:“Epaile jaunak, gizartea oinarritik bertatik erauzikolitzateke mendeku publikoak honako hau bezalakoerrudun handiak harrapatuko ez balitu, eta abar”.

Hitzaldi gogoangarri honen ondoren, Clauden abo-katuak hitz egin zuen. Aldeko eta aurkako mintzal-diek epaiketa kriminala deritzon hipodromo gisakohorretan egin ohi diren itzuliak egin zituzten.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

59

CLA

UD

EG

UEU

X

58

(6) Zigor kodeko 296. artikuluak, asasinatzetzat hartzen ditu aitzinetik gogoetatu-tako hilketak, eta Erregeak barkamena galarazi ohi zuen halakoetan. [I.O.].

Page 54: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Claudek dena esan gabe zegoela iritzi zion. Orduanzutitu egin zen. Mintzatu zen erak entzutegian zego-en pertsona adimentsu oro mira eginda utzi zituen.Badirudi langile xehe honek gehiago zeukala hizlaria-rena hiltzailearena baino. Zutik hitz egin zuen, ahotssakon eta ondo neurtuaz, begirada argi, zintzo etaerabakiorraz, ia beti berdina baina eraginez betea zenkeinuaz. Gauzak ziren horretan esan zituen, sinpleki,seriotasunez, laztu gabe eta bigundu gabe. Denaonartu zuen, 296. artikuluari aurrez aurre begiratu6,eta burua beronen pean jarri zuen. Izan ziren hitzjario bikaineko uneak, jendetza inarrosarazi, eta esan-dakoa entzuleen artean belarriz belarri errepikarazizutenak. Claudek une hauek eragindako zurrumu-rrua profitatzen zuen hatsa berreskuratzeko, entzule-ei begirada harroa zuzenduz. Une batzuetan, irakur-tzen ez zekien gizon hau goxoa zen, hezia, jantzia,pertsona ikasi baten parekoa. Gero, unean uneka ere,apala, neurtua, arretaduna, eztabaidaren atal narda-garrietan urratsez urrats ibilki, epaileekiko ongina-hiez. Behin bakarrik harrapatu zuen haserreak.

Lekukotasunez lekukotasun, aipatu berri ditugungertakizunen nondik norakoa epaimahaiaren aurreanlerrokatu zen.

Une batean, bertan ziren emakumeak negarrez hasiziren. Uxerrak Albin kondenatuari deitu zion. Dekla-ratzeko txanda zuen. Kili-kolo sartu zen, negar zotin-ka ari zen. Jendarmeek ezin izan zioten galaraziClauden besoetan eror zedin. Claudek eutsi egin zioneta irribarrez erregearen prokuradoreari esan zion:“Hona hemen bere ogia gose direnekin banantzenduen gaiztagin bat”. Gero Albinen eskua musukatuzuen.

Lekuko guztien zerrenda amaitu eta gero, erregearenprokuradore jauna jaiki eta honela mintzatu zen:“Epaile jaunak, gizartea oinarritik bertatik erauzikolitzateke mendeku publikoak honako hau bezalakoerrudun handiak harrapatuko ez balitu, eta abar”.

Hitzaldi gogoangarri honen ondoren, Clauden abo-katuak hitz egin zuen. Aldeko eta aurkako mintzal-diek epaiketa kriminala deritzon hipodromo gisakohorretan egin ohi diren itzuliak egin zituzten.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

59

CLA

UD

EG

UEU

X

58

(6) Zigor kodeko 296. artikuluak, asasinatzetzat hartzen ditu aitzinetik gogoetatu-tako hilketak, eta Erregeak barkamena galarazi ohi zuen halakoetan. [I.O.].

Page 55: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

da, munstro bat naiz. Gizon hori hil egin dut, ez nauprobokatu, beraz, burua mozten didazue. Egizue.

Mugimendu liluragarria, gure ustez, tupustean, pro-bokazio materialean oinarritzen den zirkunstantziaaringarrien eskala gaizki proportzionatuaren gainetik,legeak ahantzita daukan probokazio moralaren teoriaoso bat azalerazi duena.

Eztabaidak itxita, lehendakariak laburketa inpartzialeta argigarria egin zuen. Honakoa ondorioztatuzuten. Bizitza zatarra; zinez, munstro bat; ClaudeGueux prostituta batekin ohaidetzan bizitzen hasizen; gero ostu egin zuen; gero hil egin zuen. Horiguztia egia zen.

Epaimahaikideak hausnarketa gelara igortzekounean, lehendakariak auzipetuari auziari buruz esate-ko ezer ba ote zuen galdetu zion.

-Ezer gutxi -esan zuen Claudek-. Hona hemen,baina. Lapurra eta hiltzailea naiz: lapurtu egin dut etahil egin dut. Baina zergatik lapurtu dut? Zergatik hil

Erregearen prokuradoreak, osotasunean aipatudugun mintzaldian, esan berri zuen Claude Gueuxekzuzendariarengandik inolako ekintza edo bortxarikjaso gabe hil zuela, probokaziorik gabe, ondorioz.

-Zer! -oihukatu zuen Claudek- Ez nauela probokatu!?Ah! Bai, benetan, zuzena da, ulertzen dizut. Esannahi da: mozkor batek ukabilkada bat ematen dit, hilegiten dut, probokatu egin nau, beraz, barkatu egitennauzue eta galeretara bidali. Baina mozkortuta ezzegoen gizon batek, arrazoi osoaren jabe izanik, lauurtez bihotza zanpatzen dit, lau urtez umiliatu egitennau, egunero, ordu oro, minutu oro, orratz batekinustekabeko lekuan ziztatzen nau! Banuen emakumebat zeinaren alde ostu egin dudan, eta emakumehorrekin torturatzen nau. Banuen haur bat zeinarenalde ostu dudan, eta haur horrekin torturatzen nau.Ez dut ogi nahikorik, lagun batek eman egiten dit,eta ogia eta laguna kentzen dizkit. Laguna eskatzendiot; zigor ziegan sartzen nau. Nik salatari horri zukaesaten diot, berak hika esaten dit. Sofritu egitendudala esaten diot, asperrarazi egiten dudala berak.Orduan, zer nahi duzu egitea? Hil egiten dut. Ondo

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

61

CLA

UD

EG

UEU

X

60

Page 56: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

da, munstro bat naiz. Gizon hori hil egin dut, ez nauprobokatu, beraz, burua mozten didazue. Egizue.

Mugimendu liluragarria, gure ustez, tupustean, pro-bokazio materialean oinarritzen den zirkunstantziaaringarrien eskala gaizki proportzionatuaren gainetik,legeak ahantzita daukan probokazio moralaren teoriaoso bat azalerazi duena.

Eztabaidak itxita, lehendakariak laburketa inpartzialeta argigarria egin zuen. Honakoa ondorioztatuzuten. Bizitza zatarra; zinez, munstro bat; ClaudeGueux prostituta batekin ohaidetzan bizitzen hasizen; gero ostu egin zuen; gero hil egin zuen. Horiguztia egia zen.

Epaimahaikideak hausnarketa gelara igortzekounean, lehendakariak auzipetuari auziari buruz esate-ko ezer ba ote zuen galdetu zion.

-Ezer gutxi -esan zuen Claudek-. Hona hemen,baina. Lapurra eta hiltzailea naiz: lapurtu egin dut etahil egin dut. Baina zergatik lapurtu dut? Zergatik hil

Erregearen prokuradoreak, osotasunean aipatudugun mintzaldian, esan berri zuen Claude Gueuxekzuzendariarengandik inolako ekintza edo bortxarikjaso gabe hil zuela, probokaziorik gabe, ondorioz.

-Zer! -oihukatu zuen Claudek- Ez nauela probokatu!?Ah! Bai, benetan, zuzena da, ulertzen dizut. Esannahi da: mozkor batek ukabilkada bat ematen dit, hilegiten dut, probokatu egin nau, beraz, barkatu egitennauzue eta galeretara bidali. Baina mozkortuta ezzegoen gizon batek, arrazoi osoaren jabe izanik, lauurtez bihotza zanpatzen dit, lau urtez umiliatu egitennau, egunero, ordu oro, minutu oro, orratz batekinustekabeko lekuan ziztatzen nau! Banuen emakumebat zeinaren alde ostu egin dudan, eta emakumehorrekin torturatzen nau. Banuen haur bat zeinarenalde ostu dudan, eta haur horrekin torturatzen nau.Ez dut ogi nahikorik, lagun batek eman egiten dit,eta ogia eta laguna kentzen dizkit. Laguna eskatzendiot; zigor ziegan sartzen nau. Nik salatari horri zukaesaten diot, berak hika esaten dit. Sofritu egitendudala esaten diot, asperrarazi egiten dudala berak.Orduan, zer nahi duzu egitea? Hil egiten dut. Ondo

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

61

CLA

UD

EG

UEU

X

60

Page 57: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Ez zuen helegiterik egin nahi izan. Artatu zuen lekai-meetako batek negar malkotan erregutu zion.Beregatik, helegitea egin zuen. Azken unera arte eutsiziola dirudi, helegite agiria espetxeko idazkaritzakoerregistroan sinatu zuenean hiru egunetako legezkoepea minutu batzuez gaindituta baitzegoen.Emakume gaixoak esker onez bost libera eman ziz-kion. Dirua hartu eta eskerrak eman zizkion.

Helegitea aztertzen ari ziren bitartean, Troyeseko pre-soek, bere aldeko ahaleginetan, ihesaldi eskaintzakegin zizkioten. Uko egin zien. Presoek, hurrenezhurren, iltze bat, burdinazko hari zati bat eta pertzbaten heldulekua bota zizkioten argizulotik ziegara.Hiru gauzetako bakoitza nahikoa zatekeen Claudezen gizon argitsuak kateak lima zitzan. Heldulekua,burdinazko haria eta iltzea zaintzaileari eman zizkion. 1832.eko ekainaren 8an, gertakizunetik zazpi hilabe-te eta lau egunetara, ordaintzeko tenorea heldu zen,pede claudo9, dakusagun legez. Egun horretan, goize-

dut? Bi galdera hauek besteen ondoan ezar itzazue,epaimahaikide jaunok.

Ordu laurdeneko hausnarketaren ondoren, epaima-haikide jaunak zeritzoten hamabi xanpaindarren7

adierazpenean oinarrituz, Claude Gueux heriotzarazigortu zuten.

Egia da eztabaidak hasi bezain laster haietako batzukohartu zirela auzipetua Gueux deitzen zela8, etahorrek sakonki inpresionatu zituela.

Epaia Clauderi irakurri zioten eta honek honakoabesterik ez zuen esan: “Ondo dago. Baina zergatiklapurtu du gizon honek? Zergatik hil du gizon honek?”.Hona hemen erantzunik jaso ez duten bi galdera.

Espetxera itzulita, ia alaiki afaldu eta esan zuen:“Hogeita hamasei urte beteta!”.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

63

CLA

UD

EG

UEU

X

62

(7) Xanpaina (Champagne-Ardenne) Frantziako eskualdea da. [I.O.].(8) Gueux eskaleÓ, ÒarloteÓ edo ÒzirtzilÓ bezala euskaratu daiteke. [I.O.].

(9) Pede claudo: oin errenezÓ. Horaziok zigorra izendatzeko erabiltzen du. (Odak,III, 2). Halere, ClaudoÓ izenarekin jolasten duela pentsa daiteke. [I.O.].

Page 58: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Ez zuen helegiterik egin nahi izan. Artatu zuen lekai-meetako batek negar malkotan erregutu zion.Beregatik, helegitea egin zuen. Azken unera arte eutsiziola dirudi, helegite agiria espetxeko idazkaritzakoerregistroan sinatu zuenean hiru egunetako legezkoepea minutu batzuez gaindituta baitzegoen.Emakume gaixoak esker onez bost libera eman ziz-kion. Dirua hartu eta eskerrak eman zizkion.

Helegitea aztertzen ari ziren bitartean, Troyeseko pre-soek, bere aldeko ahaleginetan, ihesaldi eskaintzakegin zizkioten. Uko egin zien. Presoek, hurrenezhurren, iltze bat, burdinazko hari zati bat eta pertzbaten heldulekua bota zizkioten argizulotik ziegara.Hiru gauzetako bakoitza nahikoa zatekeen Claudezen gizon argitsuak kateak lima zitzan. Heldulekua,burdinazko haria eta iltzea zaintzaileari eman zizkion. 1832.eko ekainaren 8an, gertakizunetik zazpi hilabe-te eta lau egunetara, ordaintzeko tenorea heldu zen,pede claudo9, dakusagun legez. Egun horretan, goize-

dut? Bi galdera hauek besteen ondoan ezar itzazue,epaimahaikide jaunok.

Ordu laurdeneko hausnarketaren ondoren, epaima-haikide jaunak zeritzoten hamabi xanpaindarren7

adierazpenean oinarrituz, Claude Gueux heriotzarazigortu zuten.

Egia da eztabaidak hasi bezain laster haietako batzukohartu zirela auzipetua Gueux deitzen zela8, etahorrek sakonki inpresionatu zituela.

Epaia Clauderi irakurri zioten eta honek honakoabesterik ez zuen esan: “Ondo dago. Baina zergatiklapurtu du gizon honek? Zergatik hil du gizon honek?”.Hona hemen erantzunik jaso ez duten bi galdera.

Espetxera itzulita, ia alaiki afaldu eta esan zuen:“Hogeita hamasei urte beteta!”.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

63

CLA

UD

EG

UEU

X

62

(7) Xanpaina (Champagne-Ardenne) Frantziako eskualdea da. [I.O.].(8) Gueux eskaleÓ, ÒarloteÓ edo ÒzirtzilÓ bezala euskaratu daiteke. [I.O.].

(9) Pede claudo: oin errenezÓ. Horaziok zigorra izendatzeko erabiltzen du. (Odak,III, 2). Halere, ClaudoÓ izenarekin jolasten duela pentsa daiteke. [I.O.].

Page 59: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Bestalde, apaizari arreta osoz entzuten zion, anitzaitortuz eta erlijioan ikasteko aukerarik eduki ez iza-naz atsekabetuz.

Berorrek eskatuta, bere burua kolpatzeko erabilizituen artaziak eman zizkioten. Aho bat falta zitzaien,bularrean apurtu baitzitzaion. Kartzelariari artaziokAlbini eraman ziezazkion eskatu zion. Jaraunspenhorri, egunean jan behar zukeen ogi anoa eransteaeskatu zuen.

Eskuak lotu zizkiotenei, lekaimeak eman zizkion bostliberak -une horretan geratzen zitzaion gauza baka-rra- eskumako eskuan jartzeko eskatu zien.

Zortziak laurden gutxitan espetxetik irten zen, segi-zio ilun guztiarekin. Oinez zihoan, zurbil, begiradaapaizaren gurutzeari zuzenduta, baina tinko ibilki.

Egun hori merkatu eguna zelako hautatu zuten exe-kuziorako, ibilbidean ahalik eta jende gehiena egonzedin. Izan ere, antza denez ba omen baitago orain-dik Frantzian herrixka erdi basatirik, gizarteak gizonahiltzen duenean harro agertzen denik.

ko zazpietan, epaitegiko idazkaria Clauden leotzeansartu, eta bizi izateko ordu bete baino ez zuela jakina-razi zion. Helegitea ukatu egin zuten.

-Tira -esan zuen Claudek hotz-hotzean-, bart ondoegin dut lo, datorren gauean are hobeto egingo duda-la jakin gabe.

Badirudi gizon sendoen hitzek halako handitasunahartzen dutela beti heriotza hurbiltzean.

Apaiza heldu zen, gero borreroa. Apala izan zen apai-zarekin, goxoa bestearekin. Ez zuen ukatu ez berearima ez bere gorputza.

Adimena erabat argi gorde zuen. Ilea mozten ziotenbitartean, ziegako txoko batetik, norbaitek unehorretan Troyes mehatxatzen zuen koleraz hitz eginzuen.

-Niri dagokidanez -esan zuen Claudek irribarre bate-kin-, ez naiz koleraren beldur.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

65

CLA

UD

EG

UEU

X

64

Page 60: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Bestalde, apaizari arreta osoz entzuten zion, anitzaitortuz eta erlijioan ikasteko aukerarik eduki ez iza-naz atsekabetuz.

Berorrek eskatuta, bere burua kolpatzeko erabilizituen artaziak eman zizkioten. Aho bat falta zitzaien,bularrean apurtu baitzitzaion. Kartzelariari artaziokAlbini eraman ziezazkion eskatu zion. Jaraunspenhorri, egunean jan behar zukeen ogi anoa eransteaeskatu zuen.

Eskuak lotu zizkiotenei, lekaimeak eman zizkion bostliberak -une horretan geratzen zitzaion gauza baka-rra- eskumako eskuan jartzeko eskatu zien.

Zortziak laurden gutxitan espetxetik irten zen, segi-zio ilun guztiarekin. Oinez zihoan, zurbil, begiradaapaizaren gurutzeari zuzenduta, baina tinko ibilki.

Egun hori merkatu eguna zelako hautatu zuten exe-kuziorako, ibilbidean ahalik eta jende gehiena egonzedin. Izan ere, antza denez ba omen baitago orain-dik Frantzian herrixka erdi basatirik, gizarteak gizonahiltzen duenean harro agertzen denik.

ko zazpietan, epaitegiko idazkaria Clauden leotzeansartu, eta bizi izateko ordu bete baino ez zuela jakina-razi zion. Helegitea ukatu egin zuten.

-Tira -esan zuen Claudek hotz-hotzean-, bart ondoegin dut lo, datorren gauean are hobeto egingo duda-la jakin gabe.

Badirudi gizon sendoen hitzek halako handitasunahartzen dutela beti heriotza hurbiltzean.

Apaiza heldu zen, gero borreroa. Apala izan zen apai-zarekin, goxoa bestearekin. Ez zuen ukatu ez berearima ez bere gorputza.

Adimena erabat argi gorde zuen. Ilea mozten ziotenbitartean, ziegako txoko batetik, norbaitek unehorretan Troyes mehatxatzen zuen koleraz hitz eginzuen.

-Niri dagokidanez -esan zuen Claudek irribarre bate-kin-, ez naiz koleraren beldur.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

65

CLA

UD

EG

UEU

X

64

Page 61: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Claude Gueuxen istorioa xeheki kontatzeari beha-rrezkoa iritzi diogu. Izan ere, gure ustetan, istoriohonetako paragrafo orok atalburu funtzioa bete leza-kete hemeretzigarren mende honetan herriaren auzigarrantzitsua dena konponduko litzatekeen liburuan.Bizitza garrantzitsu honetan bi aldi nagusi daude:gainbehera baino lehen, gainbehera eta gero. Bialdien artean, bi galdera: hezkuntzaren galdera, zigo-rraren galdera eta, bi galdera horien artean, gizarteaosotasunean.

Gizon hau, zinez, ondo jaioa zen, ondo antolatua,ondo dohaindua. Zer izan du faltan, beraz? Hausnarezazue.

Proportzioaren arazo sakona dugu aurrean eta eran-tzunak, oraindik aurkitzeke dagoenak, oreka uniber-tsala emango du ondoriotzat: Gizarteak beti naturakbezainbeste egin dezala gizabanakoaren alde.

Begira iezaiozue Claude Gueuxi. Adimen onekoa,bihotz onekoa, zalantza barik. Baina patuak haintxarto egindako gizartean jarri du, ezen azkenean

Urkamendira seriotasunez igo zen, begiradaJesukristoren urkabean tinkatuta. Apaizari musueman nahi izan zion, gero borreroari, batari eskerrakemanez, besteari barkamena eskainiz. Borreroak goxogibelarazi zuen, kontakizun batek dioenez.Tramankulu nardagarriari lotzen zuten unean, apai-zari keinu egin zion eskumako eskuan zeukan bostliberako txanpona har zezan, eta esan zion:“Behartsuentzat”. Zortziak une horretantxe jo zute-nez, dorreko erlojuaren soinuak ahotsa estali zion, etaaitorleak ez ziola entzuten esan zion. Claudek bi kan-pai-hotsen arteko tartea arte itxaron eta goxo errepi-katu zuen: “Behartsuentzat”.

Zortzigarren kanpaikada jotzeke zegoen buru argitsueta noble hau erorita zegoela.

Exekuzio publikoen eragin goresgarria! Egun horre-tan bertan, tramankulua oraindik zutik eta garbitugabe erdian zegoela, merkatuko jendea jazarri eginzen tarifa-auzi baten ondorioz, eta zergako langile batsarraskitu zuten. Nolako herri goxoa sortzen dutenhalako legeek!

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

67

CLA

UD

EG

UEU

X

66

Page 62: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Claude Gueuxen istorioa xeheki kontatzeari beha-rrezkoa iritzi diogu. Izan ere, gure ustetan, istoriohonetako paragrafo orok atalburu funtzioa bete leza-kete hemeretzigarren mende honetan herriaren auzigarrantzitsua dena konponduko litzatekeen liburuan.Bizitza garrantzitsu honetan bi aldi nagusi daude:gainbehera baino lehen, gainbehera eta gero. Bialdien artean, bi galdera: hezkuntzaren galdera, zigo-rraren galdera eta, bi galdera horien artean, gizarteaosotasunean.

Gizon hau, zinez, ondo jaioa zen, ondo antolatua,ondo dohaindua. Zer izan du faltan, beraz? Hausnarezazue.

Proportzioaren arazo sakona dugu aurrean eta eran-tzunak, oraindik aurkitzeke dagoenak, oreka uniber-tsala emango du ondoriotzat: Gizarteak beti naturakbezainbeste egin dezala gizabanakoaren alde.

Begira iezaiozue Claude Gueuxi. Adimen onekoa,bihotz onekoa, zalantza barik. Baina patuak haintxarto egindako gizartean jarri du, ezen azkenean

Urkamendira seriotasunez igo zen, begiradaJesukristoren urkabean tinkatuta. Apaizari musueman nahi izan zion, gero borreroari, batari eskerrakemanez, besteari barkamena eskainiz. Borreroak goxogibelarazi zuen, kontakizun batek dioenez.Tramankulu nardagarriari lotzen zuten unean, apai-zari keinu egin zion eskumako eskuan zeukan bostliberako txanpona har zezan, eta esan zion:“Behartsuentzat”. Zortziak une horretantxe jo zute-nez, dorreko erlojuaren soinuak ahotsa estali zion, etaaitorleak ez ziola entzuten esan zion. Claudek bi kan-pai-hotsen arteko tartea arte itxaron eta goxo errepi-katu zuen: “Behartsuentzat”.

Zortzigarren kanpaikada jotzeke zegoen buru argitsueta noble hau erorita zegoela.

Exekuzio publikoen eragin goresgarria! Egun horre-tan bertan, tramankulua oraindik zutik eta garbitugabe erdian zegoela, merkatuko jendea jazarri eginzen tarifa-auzi baten ondorioz, eta zergako langile batsarraskitu zuten. Nolako herri goxoa sortzen dutenhalako legeek!

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

67

CLA

UD

EG

UEU

X

66

Page 63: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

aurrean, soldaduz mozorrotuta, patriotikoki guardiaegitera joan nadin, edota Marigny kantoian, nire ofi-zial bihurtu duten auzoko dendariaren nahikeriarenarabera lerro erakuskeriatan ibiltzera behartu naza-ten.

Garrantzitsua da, diputatu edo ministrook, herrihonetako gauza eta ideia guztiak eztabaida antzuetanakitzea eta tirabiraka erabiltzea. Funtsezkoa da, adibi-dez, hemeretzigarren mendeko artea erruztatuen aul-kian ipintzea eta, zer esaten den ere jakin barik,erantzun nahi ez duen eta ondo egiten duen auzipe-tu handi eta zorrotz hau oihuka batean galdekatzea10.Bide egokia da, gobernatzaile eta legegile jaunok,errebaletako eskola maisuen sorbaldak altxaraztendituzten hitzaldi klasikoetan denbora ematea.Baliagarria da intzestua, adulterioa, haur-hilketa,parrizidioa eta pozoitzea drama modernoak asmatudituela adieraztea, honela, Fedra, Jokasta, Edipo,Medea edo Rodogune ezagutzen ez direla erakutsiz;ezinbestekoa da nazio honetako hizlari politikoek,

lapurretan egin baitu. Gizarteak hain txarto egindakoespetxean sartu du, non azkenean hil egin baitu.

Nor da benetan erruduna? Bera da? Geu gara?

Galdera zorrotzak, galdera lazgarriak, une honetanguztion adimena eskatzen dutenak; garen honetanjantziaren muturretik tiraka ditugunak; egunen bate-an bidea erabat itxiko digutenak aurrez aurre begira-tzera eta zer nahi duten jakitera behartzeko.

Lerro hauek idazten dituena agian laster saiatuko danola ulertzen dituen esaten.

Halako gertakizunen aurrean, halako galderek nolaakuilatzen gaituzten gogoetatzen dugunean, gober-nuan daudenek zer pentsatzen duten bururatzenzaigu, horretan pentsatzen ez ote duten.

Ganbarak, urte oro, auzi larriekin lanez gainezkadaude. Zalantzarik gabe, hagitz garrantzitsua daalferlanak hustu eta aurrekontua garbitzea; garran-tzitsua da legeak egitea, ezagutzen ez dudan eta eza-gutu nahi ez dudan Lobauko Jaun kondearen ate

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

69

CLA

UD

EG

UEU

X

68

(10) Frantziako Diputatuen Ganbarako garaiko eztabaidagaia izan zen, DumasenÒAntzezlanaÓ zela eta. [I.O.].

Page 64: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

aurrean, soldaduz mozorrotuta, patriotikoki guardiaegitera joan nadin, edota Marigny kantoian, nire ofi-zial bihurtu duten auzoko dendariaren nahikeriarenarabera lerro erakuskeriatan ibiltzera behartu naza-ten.

Garrantzitsua da, diputatu edo ministrook, herrihonetako gauza eta ideia guztiak eztabaida antzuetanakitzea eta tirabiraka erabiltzea. Funtsezkoa da, adibi-dez, hemeretzigarren mendeko artea erruztatuen aul-kian ipintzea eta, zer esaten den ere jakin barik,erantzun nahi ez duen eta ondo egiten duen auzipe-tu handi eta zorrotz hau oihuka batean galdekatzea10.Bide egokia da, gobernatzaile eta legegile jaunok,errebaletako eskola maisuen sorbaldak altxaraztendituzten hitzaldi klasikoetan denbora ematea.Baliagarria da intzestua, adulterioa, haur-hilketa,parrizidioa eta pozoitzea drama modernoak asmatudituela adieraztea, honela, Fedra, Jokasta, Edipo,Medea edo Rodogune ezagutzen ez direla erakutsiz;ezinbestekoa da nazio honetako hizlari politikoek,

lapurretan egin baitu. Gizarteak hain txarto egindakoespetxean sartu du, non azkenean hil egin baitu.

Nor da benetan erruduna? Bera da? Geu gara?

Galdera zorrotzak, galdera lazgarriak, une honetanguztion adimena eskatzen dutenak; garen honetanjantziaren muturretik tiraka ditugunak; egunen bate-an bidea erabat itxiko digutenak aurrez aurre begira-tzera eta zer nahi duten jakitera behartzeko.

Lerro hauek idazten dituena agian laster saiatuko danola ulertzen dituen esaten.

Halako gertakizunen aurrean, halako galderek nolaakuilatzen gaituzten gogoetatzen dugunean, gober-nuan daudenek zer pentsatzen duten bururatzenzaigu, horretan pentsatzen ez ote duten.

Ganbarak, urte oro, auzi larriekin lanez gainezkadaude. Zalantzarik gabe, hagitz garrantzitsua daalferlanak hustu eta aurrekontua garbitzea; garran-tzitsua da legeak egitea, ezagutzen ez dudan eta eza-gutu nahi ez dudan Lobauko Jaun kondearen ate

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

69

CLA

UD

EG

UEU

X

68

(10) Frantziako Diputatuen Ganbarako garaiko eztabaidagaia izan zen, DumasenÒAntzezlanaÓ zela eta. [I.O.].

Page 65: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Dijonen emakume bati burua erauzi dio; Parisen,Saint-Jacques barreran13, exekuzio publikoak egitenditu. Horixe da auzia. Ardura zaitez horretaz.Guardia Nazionalaren botoiek zuriak edo horiak izanbehar ote duten, eta ziurtasuna segurtamena bainogauza ederragoa ote den inguruan liskarrean aritzenzarete14.

»Zentroko jaunok, muturretako jaunok, herriarengehiengoa sofritzen ari da! 'Errepublika' deitzen dio-zuela edo 'Monarkia' deitzen diozuela, herriak sofri-tu egiten du. Hori horrela da.

»Herria goseak dago, herria hotzak dago. Miseriakkrimenera eta biziora bultzatzen du, sexuaren arabe-ra. Herriaz erruki zaitezte, bortxazko lanek15 semeak

hiru egun luzetan zehar, aurrekontua dela eta,Corneilleren edo Racineren alde11, ez dakigu norenaurka, ezpatak tente borrokan ihardutea, eta abaguneliterario hau profitatzea batak besteari frantseserakoakats handiak eztarrian barruraino hondoratzeko.

Hori guztia garrantzitsua da; baina gure ustez horiekbaino gauza garrantzitsuagoak egon litezke akaso.

Zer esango luke Ganbarak, oposizioak ministerioariedo ministerioak oposizioari erasotuz sortzen direnliskar funtsik gabeko horien erdian, bat-batean,Ganbarako eserlekuetan edo tribuna publikoan, ber-din dio, norbait altxatu eta hitz serio hauek esangobalitu:

“Isil zaitez, Mauguin jauna, isil zaitez, Thiers jauna!12

Auziaren mamian zaudela uste duzu, eta ez zaudeegon. Hona hemen auzia zein den: justiziak, duelaurtebete eskas, Pamierren gizon bat xehatu du aiztoz;

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

71

CLA

UD

EG

UEU

X

70

(11) Idazle ezagun-ezagunak dira frantsesez idatziriko literaturan. [I.O.].(12) Garai horretako politikariak biak, ezkerrekoa bata eta eskuindarra bestea.[I.O.].

(13) Parisen, eta beste hiri batzuetan, ÒBarriereÓ izenez deitzen zaie hiriko sarrerei,harresiz inguratuta zeudenean bertan ateak zeudelako. [I.O.].(14) Hauek ere benetako eztabaidagaiak izan ziren Frantziako Ganbaran 1831urtean. [I.O.].(15) Galeren zigorra kendu ostean, Frantzian bagne-a (euskaraz ahoskatuz, ÒbaineÓedo Òba�eÓ) zeritzotena sortu zuten zigor handienak betetzeko. Bortxazko lanaburutzeko tokia zen, baina baita gehiago ere, bizi-baldintzak gogor-gogorrak baitzi-ren, heriotzak ugariak, ... Hasieran bagne-ak metropolian bertan bazeuden ere, gerokolonietara eraman zituzten (Papillon liburuak eta filmak ospetsu egin duteGuyanakoa) eta halatan bortxazko lanari erbestearen zigorra erantsi zitzaion).Bagne-ak bazeukan gainera kutsu iraingarri nabarmena, Òkriminal handienenÓ zigor-lekua zen neurrian. [I.O.].

Page 66: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

Dijonen emakume bati burua erauzi dio; Parisen,Saint-Jacques barreran13, exekuzio publikoak egitenditu. Horixe da auzia. Ardura zaitez horretaz.Guardia Nazionalaren botoiek zuriak edo horiak izanbehar ote duten, eta ziurtasuna segurtamena bainogauza ederragoa ote den inguruan liskarrean aritzenzarete14.

»Zentroko jaunok, muturretako jaunok, herriarengehiengoa sofritzen ari da! 'Errepublika' deitzen dio-zuela edo 'Monarkia' deitzen diozuela, herriak sofri-tu egiten du. Hori horrela da.

»Herria goseak dago, herria hotzak dago. Miseriakkrimenera eta biziora bultzatzen du, sexuaren arabe-ra. Herriaz erruki zaitezte, bortxazko lanek15 semeak

hiru egun luzetan zehar, aurrekontua dela eta,Corneilleren edo Racineren alde11, ez dakigu norenaurka, ezpatak tente borrokan ihardutea, eta abaguneliterario hau profitatzea batak besteari frantseserakoakats handiak eztarrian barruraino hondoratzeko.

Hori guztia garrantzitsua da; baina gure ustez horiekbaino gauza garrantzitsuagoak egon litezke akaso.

Zer esango luke Ganbarak, oposizioak ministerioariedo ministerioak oposizioari erasotuz sortzen direnliskar funtsik gabeko horien erdian, bat-batean,Ganbarako eserlekuetan edo tribuna publikoan, ber-din dio, norbait altxatu eta hitz serio hauek esangobalitu:

“Isil zaitez, Mauguin jauna, isil zaitez, Thiers jauna!12

Auziaren mamian zaudela uste duzu, eta ez zaudeegon. Hona hemen auzia zein den: justiziak, duelaurtebete eskas, Pamierren gizon bat xehatu du aiztoz;

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

71

CLA

UD

EG

UEU

X

70

(11) Idazle ezagun-ezagunak dira frantsesez idatziriko literaturan. [I.O.].(12) Garai horretako politikariak biak, ezkerrekoa bata eta eskuindarra bestea.[I.O.].

(13) Parisen, eta beste hiri batzuetan, ÒBarriereÓ izenez deitzen zaie hiriko sarrerei,harresiz inguratuta zeudenean bertan ateak zeudelako. [I.O.].(14) Hauek ere benetako eztabaidagaiak izan ziren Frantziako Ganbaran 1831urtean. [I.O.].(15) Galeren zigorra kendu ostean, Frantzian bagne-a (euskaraz ahoskatuz, ÒbaineÓedo Òba�eÓ) zeritzotena sortu zuten zigor handienak betetzeko. Bortxazko lanaburutzeko tokia zen, baina baita gehiago ere, bizi-baldintzak gogor-gogorrak baitzi-ren, heriotzak ugariak, ... Hasieran bagne-ak metropolian bertan bazeuden ere, gerokolonietara eraman zituzten (Papillon liburuak eta filmak ospetsu egin duteGuyanakoa) eta halatan bortxazko lanari erbestearen zigorra erantsi zitzaion).Bagne-ak bazeukan gainera kutsu iraingarri nabarmena, Òkriminal handienenÓ zigor-lekua zen neurrian. [I.O.].

Page 67: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

»Burdina goriz markatzea, bortxazko lanak, heriotzazigorra, soka beraren hiru atal dira! Burdina gorizmarkatzea ezabatu egin duzue17, logikoak bazarete,gainerakoa ken ezazue. Burdina goria, oin-burdinaketa gillotinaren aiztoa, silogismo beraren hiru zatiakziren. Burdina goria kendu duzue, oin-burdinak etagillotinaren aiztoak ez dute zentzurik. Farinace18 izu-garria zen, baina ez zen absurdua.

»Desegin iezadazue krimen eta zigorren eskala herrenzahar hori, eta berregin ezazue. Berregin ezazue zeuenzigorketa, berregin itzazue zeuen kodeak, berreginitzazue zeuen espetxeak, berregin itzazue zeuen epai-leak. Jar itzazue legeak usadioen mailan.

»Jaunok, Frantzian urtero buru gehiegi mozten da.Ekonomia lanak egiten ari zaretenez, egin itzazuehorretan. Eliminazio sasoian zaudetenez, elimina eza-zue borreroa. Laurogei borreroen soldataz seiehunmaisu ordainduko dituzue.

eta putetxeek alabak kentzen baitizkiote. Galeraratugehiegi duzue, prostituta gehiegi duzue. Zer erakus-ten dute bi zauri hauek?

»Gizarteak bizioa duela odolean. Gaixoaren ohantze-an kontsultan zaudete; ardura zaitezte gaixotasunaz.

»Gaixotasuna txarto sendatzen duzue. Hobeto azterezazue. Egiten dituzuen legeak, egiten dituzuenean,aringarriak eta txaplatak baino ez dira. Zuen kodee-tako erdiak ohikeria dira, beste erdia enpirismoa.Burdina goriz markatzea, zauria gangrenatzen zuenkauterizazioa zen; kondena itsua, krimena bizitzaosorako kriminalari josten eta iltzatzen ziona! Biaklagun, kide, banaezin bihurtzen zituena! Bagne-a16

sendabide zentzugabea da, ateratzen duen odol gaiz-to ia guztia, are txarragoa bihurtu ostean, suntsituegiten duena. Heriotza zigorra anputazio basatia da.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

73

CLA

UD

EG

UEU

X

72

(16) Ikus 15. oharra. [I.O.].(17) 1832an galarazi zuten. [I.O.].(18) Frantziako magistratu baten izena. [I.O.].

Page 68: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

»Burdina goriz markatzea, bortxazko lanak, heriotzazigorra, soka beraren hiru atal dira! Burdina gorizmarkatzea ezabatu egin duzue17, logikoak bazarete,gainerakoa ken ezazue. Burdina goria, oin-burdinaketa gillotinaren aiztoa, silogismo beraren hiru zatiakziren. Burdina goria kendu duzue, oin-burdinak etagillotinaren aiztoak ez dute zentzurik. Farinace18 izu-garria zen, baina ez zen absurdua.

»Desegin iezadazue krimen eta zigorren eskala herrenzahar hori, eta berregin ezazue. Berregin ezazue zeuenzigorketa, berregin itzazue zeuen kodeak, berreginitzazue zeuen espetxeak, berregin itzazue zeuen epai-leak. Jar itzazue legeak usadioen mailan.

»Jaunok, Frantzian urtero buru gehiegi mozten da.Ekonomia lanak egiten ari zaretenez, egin itzazuehorretan. Eliminazio sasoian zaudetenez, elimina eza-zue borreroa. Laurogei borreroen soldataz seiehunmaisu ordainduko dituzue.

eta putetxeek alabak kentzen baitizkiote. Galeraratugehiegi duzue, prostituta gehiegi duzue. Zer erakus-ten dute bi zauri hauek?

»Gizarteak bizioa duela odolean. Gaixoaren ohantze-an kontsultan zaudete; ardura zaitezte gaixotasunaz.

»Gaixotasuna txarto sendatzen duzue. Hobeto azterezazue. Egiten dituzuen legeak, egiten dituzuenean,aringarriak eta txaplatak baino ez dira. Zuen kodee-tako erdiak ohikeria dira, beste erdia enpirismoa.Burdina goriz markatzea, zauria gangrenatzen zuenkauterizazioa zen; kondena itsua, krimena bizitzaosorako kriminalari josten eta iltzatzen ziona! Biaklagun, kide, banaezin bihurtzen zituena! Bagne-a16

sendabide zentzugabea da, ateratzen duen odol gaiz-to ia guztia, are txarragoa bihurtu ostean, suntsituegiten duena. Heriotza zigorra anputazio basatia da.

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

73

CLA

UD

EG

UEU

X

72

(16) Ikus 15. oharra. [I.O.].(17) 1832an galarazi zuten. [I.O.].(18) Frantziako magistratu baten izena. [I.O.].

Page 69: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

hona hemen tximinoa, hona hemen saia, honahemen hiena. Baina, txarto egindako buru hauetan,lehen hutsa naturarena da zalantzarik gabe, bigarrenahezkuntzarena. Naturak gaizki zirriborratu du, hez-kuntzak txarto txukundu du zirriborroa. Bidera itza-zue zeuen ardurak alde horretarantz. Heziketa egokiaherriarentzat. Gara itzazue ahalik eta hoberen zori-txarreko buru horiek, barruan duten adimena handi-tu ahal izan dadin. Nazioek beren instituzioen arabe-ra buru-hezurra ondo edo gaizki egina dute. Erromaketa Greziak bekokia zuzen zeukaten. Herriaren aur-pegiaren angelua ahal duzuen guztia zabal ezazue.

»Frantziak irakurtzen dakienean, ez ezazue norabide-rik gabe utzi gararazi duzuen adimen hau. Berriroanabasa litzateke. Ezjakintasuna ezagutza txarrabaino hobea da. Ez. Gogora ezazue badagoela liburubat Mathieu Kidea baino filosofikoagoa, Konstituzio-nala baino herrikoiagoa, 1830ko hitzarmena bainobetierekoagoa. Liburu saindua da. Eta hemen, azal-pen-hitz bat. Egiten duzuena egiten duzuela, popu-luaren, jendetzaren, gehiengoaren patua txiro samarraizango da, zoritxarrekoa eta goibela. Berari egokitukozaio lan gogorra, berari egokituko zaizkio altxatu

»Pentsa ezazue herriaren gehiengoan. Eskolak hau-rrentzat, lantegiak gizonentzat. Badakizue Frantziadela Europan irakurtzen dakiten herritarren gutxien-goa duena? Zer! Suitzak irakurtzen daki, Belgikak ira-kurtzen daki, Danimarkak irakurtzen daki, Greziakirakurtzen daki, Irlandak irakurtzen daki, etaFrantziak ez daki irakurtzen? Lotsagarria da.

»Joan zaitezte bagne-etara19. Deitu zeuen ingururapresoen multzoa. Giza legeak kondenaturiko horiekguztiak banan-banan azter itzazue. Kalkula ezazuesoslai guztien makurdura, uki itzazue buru-hezurguztiak20. Gainbeheran eroritako gizonetako bakoi-tzak piztia mota baten irudia du bere baitan; badiru-di horietako bakoitza piztia mota hau edo besteareneta gizakiaren arteko lotura puntuan kokatzen dela.Hona hemen otso orein-jalea, hona hemen katua,

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

75

CLA

UD

EG

UEU

X

74

(19) Ikus 15. oharra. [I.O.].(20) XIX. mendean, antropologia kriminalaren sorrerarekin, buru-hezurraren itxu-raren arabera edo beste ezaugarri fisiko batzuen arabera kriminalak nabarmendueta bereizi ahal zirela defendatzen zuten teoriak garatu ziren. Cesare Lombroso-k,antropologia kriminalaren aitak, bere El Uomo Delincuente liburuan, tipologia krimi-nal oso bat garatzen du ezaugarri fisikoetan oinarrituz (kriminal bat seinalatzenduen ezaugarri fisiko nagusietako bat okzipital erdian -buru-hezurraren atzeko etabeheko aldean- azaltzen den zuloa zela ziurtatu zuen goian aipatutako liburuan).[I.O.].

Page 70: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

hona hemen tximinoa, hona hemen saia, honahemen hiena. Baina, txarto egindako buru hauetan,lehen hutsa naturarena da zalantzarik gabe, bigarrenahezkuntzarena. Naturak gaizki zirriborratu du, hez-kuntzak txarto txukundu du zirriborroa. Bidera itza-zue zeuen ardurak alde horretarantz. Heziketa egokiaherriarentzat. Gara itzazue ahalik eta hoberen zori-txarreko buru horiek, barruan duten adimena handi-tu ahal izan dadin. Nazioek beren instituzioen arabe-ra buru-hezurra ondo edo gaizki egina dute. Erromaketa Greziak bekokia zuzen zeukaten. Herriaren aur-pegiaren angelua ahal duzuen guztia zabal ezazue.

»Frantziak irakurtzen dakienean, ez ezazue norabide-rik gabe utzi gararazi duzuen adimen hau. Berriroanabasa litzateke. Ezjakintasuna ezagutza txarrabaino hobea da. Ez. Gogora ezazue badagoela liburubat Mathieu Kidea baino filosofikoagoa, Konstituzio-nala baino herrikoiagoa, 1830ko hitzarmena bainobetierekoagoa. Liburu saindua da. Eta hemen, azal-pen-hitz bat. Egiten duzuena egiten duzuela, popu-luaren, jendetzaren, gehiengoaren patua txiro samarraizango da, zoritxarrekoa eta goibela. Berari egokitukozaio lan gogorra, berari egokituko zaizkio altxatu

»Pentsa ezazue herriaren gehiengoan. Eskolak hau-rrentzat, lantegiak gizonentzat. Badakizue Frantziadela Europan irakurtzen dakiten herritarren gutxien-goa duena? Zer! Suitzak irakurtzen daki, Belgikak ira-kurtzen daki, Danimarkak irakurtzen daki, Greziakirakurtzen daki, Irlandak irakurtzen daki, etaFrantziak ez daki irakurtzen? Lotsagarria da.

»Joan zaitezte bagne-etara19. Deitu zeuen ingururapresoen multzoa. Giza legeak kondenaturiko horiekguztiak banan-banan azter itzazue. Kalkula ezazuesoslai guztien makurdura, uki itzazue buru-hezurguztiak20. Gainbeheran eroritako gizonetako bakoi-tzak piztia mota baten irudia du bere baitan; badiru-di horietako bakoitza piztia mota hau edo besteareneta gizakiaren arteko lotura puntuan kokatzen dela.Hona hemen otso orein-jalea, hona hemen katua,

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

75

CLA

UD

EG

UEU

X

74

(19) Ikus 15. oharra. [I.O.].(20) XIX. mendean, antropologia kriminalaren sorrerarekin, buru-hezurraren itxu-raren arabera edo beste ezaugarri fisiko batzuen arabera kriminalak nabarmendueta bereizi ahal zirela defendatzen zuten teoriak garatu ziren. Cesare Lombroso-k,antropologia kriminalaren aitak, bere El Uomo Delincuente liburuan, tipologia krimi-nal oso bat garatzen du ezaugarri fisikoetan oinarrituz (kriminal bat seinalatzenduen ezaugarri fisiko nagusietako bat okzipital erdian -buru-hezurraren atzeko etabeheko aldean- azaltzen den zuloa zela ziurtatu zuen goian aipatutako liburuan).[I.O.].

Page 71: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

77

CLA

UD

EG

UEU

X

76

beharreko zamak, tiratu beharreko zamak, bultzatubeharreko zamak. Azter ezazue balantza honetan:atsegin guztiak aberatsaren aldean, miseria guztiakbehartsuaren aldean. Bi zatiak ez ote dira desberdi-nak? Balantzak ez ote du halabeharrez alde baterantzegin behar, eta Estatuak berarekin? Eta orain behar-tsuaren puskan erantsi ezazue etorkizun zerutiarbaten ziurtasuna, erants ezazue betirako zorionarenirrika, erants ezazue paradisua, kontrapisu ederra!Oreka berrezarri duzue. Behartsuaren puska aberatsa-ren puskaren parekoa da. Jesusek bazekien hori,Voltairek baino askoz gehiago zekien.

»Emaiozue lan egiten eta sofritzen duen herriari,emaiozue mundu hau txarra duen herriari, beretzateginda dagoen mundu hobe bat. Lasai geratuko da,pazientzia edukiko du. Pazientzia itxaropenaz eraiki-ta dago.

»Erein itzazue, beraz, herriak Ebanjelioz. Biblia batetxola bakoitzeko. Liburu bakoitzak eta lur sailbakoitzak, bien artean, langile zuzen bat ekoitz deza-tela.

“Herriko gizonaren burua, horra zer dagoen auzitan.Buru hau hazi baliagarriz beteta dago. Ondo umadadin eta ondo hel dadin, erabil ezazue argitsuena etabertutean orekatuena. Lapurretan hil duen hau hobe-to bideratua izan balitz, herriaren zerbitzari onenazatekeen. Herriko sama honen burua landu ezazue,labakitu ezazue, urezta ezazue, ernalarazi ezazue; argiezazue, moralizatu ezazue, erabil ezazue; ez duzuemozteko premiarik edukiko”.

Page 72: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

VIC

T OR

HU

GO

¥Z

ORI

ON

ZA

MA

KOLA

77

CLA

UD

EG

UEU

X

76

beharreko zamak, tiratu beharreko zamak, bultzatubeharreko zamak. Azter ezazue balantza honetan:atsegin guztiak aberatsaren aldean, miseria guztiakbehartsuaren aldean. Bi zatiak ez ote dira desberdi-nak? Balantzak ez ote du halabeharrez alde baterantzegin behar, eta Estatuak berarekin? Eta orain behar-tsuaren puskan erantsi ezazue etorkizun zerutiarbaten ziurtasuna, erants ezazue betirako zorionarenirrika, erants ezazue paradisua, kontrapisu ederra!Oreka berrezarri duzue. Behartsuaren puska aberatsa-ren puskaren parekoa da. Jesusek bazekien hori,Voltairek baino askoz gehiago zekien.

»Emaiozue lan egiten eta sofritzen duen herriari,emaiozue mundu hau txarra duen herriari, beretzateginda dagoen mundu hobe bat. Lasai geratuko da,pazientzia edukiko du. Pazientzia itxaropenaz eraiki-ta dago.

»Erein itzazue, beraz, herriak Ebanjelioz. Biblia batetxola bakoitzeko. Liburu bakoitzak eta lur sailbakoitzak, bien artean, langile zuzen bat ekoitz deza-tela.

“Herriko gizonaren burua, horra zer dagoen auzitan.Buru hau hazi baliagarriz beteta dago. Ondo umadadin eta ondo hel dadin, erabil ezazue argitsuena etabertutean orekatuena. Lapurretan hil duen hau hobe-to bideratua izan balitz, herriaren zerbitzari onenazatekeen. Herriko sama honen burua landu ezazue,labakitu ezazue, urezta ezazue, ernalarazi ezazue; argiezazue, moralizatu ezazue, erabil ezazue; ez duzuemozteko premiarik edukiko”.

Page 73: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

LANA:El silencio del infiernoEGILEA:Fernando AlonsoURTEA:2003

LANA:Gosea lagun, lagunaEGILEA:Segapoto kolektiboaURTEA:2004

LANA:Lunaren GoiztiriEGILEA:Juan Luis MugertzaURTEA:2005

LANA:Claude GueuxEGILEA:Victor HugoITZULTZAILEA:Zorion ZamakolaURTEA:2007

atarami�e formato txikian

Page 74: Claude Gueux...arma atomikoak probatzen dituzte;herriak zanpatu eta erreprimitzen dituzte harropuzkeriaz. Eta kalean dira. Zoritxarrez, gaur egun ere espetxeak Claude Gueux-ez beterik

ITZULTZAILEA:Zorion Zamakola Ibaibarriaga1965Ermua

2001.ean atxilotu zuten. Ipuin ugari idatzi eta argi-taratu ditu. Gaur egun Clairvaux-eko espetxeandaukate preso, Claude Gueux-ek behinola zapal-dutako korridore berberetan, haren oin-hotsarenoihartzunari erantzunez.

“Begira iezaiozue Claude Gueuxi. Adimen onekoa, bihotz onekoa, zalantza barik. Baina patuak hain txarto egindako gizartean jarri du,ezen azkenean lapurretan eginbaitu. Gizarteak hain txartoegindako espetxean sartu du,non azkenean hil egin baitu.

Nor da benetan erruduna?Bera da? Geu gara?” Honahemen Victor Hugok liburuhonetan luzatzen dizkigun galderak. Bere garaiko sistemasozial, judizial eta penalarenkritika zorrotz eta argi honetan galdera horien erantzuna emango digu modusotil bezain tinko batean.