Chng ta c th!

Gii thch Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt

LI M U

Cun sch ny l do Victor Santiago Pineda bin son. ng l ngi sng lp Qu Victor Pineda v l i biu tr nht thuc khi Chnh ph ca U ban c bit c nhim v son tho Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt.

D n ny c UNICEF khi xng v do b Helen Schulte, Phng Bo v Tr em ca UNICEF chu trch nhim thc hin vi s h tr ca b Mara Cristina Gallegos, iu phi vin Chng trnh Ting ni Thanh thiu nin thuc Phng Thc y S pht trin v Tham gia ca Thanh thiu nin, UNICEF. Cun sch c B phn truyn thng ca UNICEF bin tp v in n.

UNICEF xin chn thnh cm n t chc Cu tr Tr em Anh, Thy in v T chc Special Olym-pics gip chng ti trong qu trnh thc hin cun sch ny.

Chng ti cng by t li cm n vn phng UNICEF ti cc quc gia Armenia, Trung Quc, Ethiopia, Nicaragua, Thi Lan v Uzbekistan ng gp rt ln vo vic hon thnh cun sch.

Chng ti c bit cm n cc bn thanh thiu nin khuyt tt chia s nhng thng tin, hiu bit ca mnh trong cc cuc tham vn do Cu tr Tr em Anh v Qu Nhn Quyn A rp t chc ti Sanaa, Yemen thng Mi nm 2007 cng nh ti Hi ngh Thng nh Thanh thiu nin do Special Olympics t chc ti Thng Hi, Trung Quc trong thi gian din ra Th vn hi Ma h thng Mi nm 2007. Ngoi ra, chng ti xin cm n s tham gia nhit tnh ca cc bn trong cc cuc tham vn qua mng thng qua chng trnh Ting ni Thanh thiu nin ca UNICEF, cng nh ca cc nh lnh o tr khuyt tt trong khun kh Sng kin Mt th gii c th ca Qu Victor Pineda.

UNICEF c bit cm n nhng bn l tc gi ca cc bi th v cc bc tranh y gi tr ngh thut c s dng trong cun sch ny.

Chng ti cng xin cm n kin ng gp y trch nhim ca cc thnh vin nhm t vn k thut ca d n, c bit l Saudamini Siegrist (UNICEF Florence), Gerison Lansdown (chuyn gia t vn c lp), Alexandra Yuster, Daniel Seymour v Nadine Perrault (UNICEF New York), Cath-erine Naughton (Christian Blind Mission), v Cherie Tropet v Vanessa Anaya (Victor Pineda Foundation), nhng ngi gip hon thin cc d tho u tin ca cun sch.

Chng ti xin ghi nhn v bit n s h tr c lc ca U ban Quc gia c v UNICEF i vi d n ny.

Bn quyn thuc Qu Nhi ng Lin hip quc (UNICEF) thng T nm 2008.

Vic sao chp hay ti xut bn bt k phn no ca n phm ny ch c thc hin sau khi c cho php. Vui lng lin h vi Ban Cn b Pht trin, B phn Truyn thng, UNICEF

3 UN Plaza, New York, NY 10017, USATel.: (+1-212) 326-7434Fax: (+1-212) 303-7985Email: nyhqdoc.permit@unicef.org

Giy php s dng n phm ny c cp min ph cho cc t chc gio dc v phi li nhun. Cc c quan, t chc khc s phi tr mt khon ph nh.

Minh ho ba do Lisa Lavoie thc hin da trn tng t bc v ca Lea Nohem Hernndez

Trnh by sch: Christina Bliss

1CHNG TA C TH

MC LC

Vn 2

Gii thiu v cun sch 3

Gii thiu Cng c 7

Tm tt Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt 8

Lm g Quyn ca Ngi khuyt tt c thc thi 17

Kim tra kin thc ca bn 9

Cc Thut ng 21

Gii thch Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt

Hnh ng v s thay i 3

Chng ta C

TH

2Vn

Hy ng vin khch l chng ti Bn lm c iu ! Tranh ca Bismark Benavides 13 tui, Nicaragua

D khng c i chnNhng c h g Tri tim ti giu cm nhnD mt khng th nhnNhng c h chiTm tr ti trn y nh sngD khng th ngheNhng khng sao Ti giao tip vi c tri tim mnhTi khng phi l ngi v dngKhng phi ngi khng bit ngh suyKhng phi l ngi t ti cm lngV nh tt c mi ngiTi c th yu v lm th gii ny tt p hn

Coralie Severs, 14, Anh

Bi th ny ni thay cho hng triu tr em v ngi ln trn ton th gii, nhng ngi khuyt tt. Nhiu ngi vn phi ngy ngy i mt vi s k th. Kh nng ca h b coi nh v nng lc b nh gi thp. Nhiu ngi khng c hc hnh v chm sc y t, v h b gt ra ngoi cc hot ng ca cng ng.

Nhng ngi khuyt tt, d l tr em hay ngi ln, u phi c hng tt c cc quyn nh bt c mt ngi no khc.

3

Lisa

Lav

oie

Hnh ng v s thay i chnh l l do ti sao Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt ra i. Tho thun quc t ny i hi Chnh ph cc quc gia trn th gii phi cao cc quyn ca ngi khuyt tt, c tr em v ngi ln.

Trong thi gian qua, UNICEF phi hp vi cc i tc tch cc vn ng cc quc gia ph chun Cng c ny. Cng c s bo v tr em khuyt tt trnh b phn bit i x ng thi thc y s ho nhp ca cc em trong x hi. Tt c chng ta u c th ng gp vo qu trnh ny. Hy c c th tham gia hnh ng lm sao cho mi ngi u c i x cng bng.

Hiu v khuyt ttBn bao gi cm thy b c lp? Nhiu tr em v ngi lngp kh khn trong vic i li, nghe, nhn, hc tp thng c cm gic b b ri, b gt ra ngoi l. C rt nhiu ro cn cn tr h tham gia bnh ng nh nhng ngi khc vo cuc sng. V hu ht nhng ro cn ny li l do x hi dng ln. Chng hn mt em b phi ngi xe ln cng mun c i hc nh bao bn khc. Nhng em c th s khng thc hin c mong c ca mnh v trng khng c ng i dnh cho xe ln hoc cc thy c gio khng gip , ng h. tt c mi ngi u c ho nhp bnh ng, chng ta cn thay i cc quy nh, thi , v c c s vt cht hin nay.

Gii thiu cun schCun sch ny c vit c s tham gia ca tr em gii thch Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt, ti sao li c Cng c ny v Cng c gip ngi khuyt tt thc hin quyn ca mnh nh th no. Chng ti hy vng sau khi c sch bn s gip truyn i thng ip tt c tr em khuyt tt trn th gii ny u c c hi vn ti nhng mc tiu, mong mun ca mnh.

C th bn quen bit mt ngi khuyt tt sng quanh mnh, cng c th bn thn bn c khuyt tt v bn thy rng ngi khuyt tt thng gp nhiu kh khn trong sinh hot, i li, nghe nhn, hay ghi nh. Nhng bn cng cn bit rng h khng ch c kh khn, h cn c m c, hy vng, v tng m h mun chia s vi mi ngi nh nhng hnh v hay cc bi th trong cun sch ny chng hn.

Chng ti mong mun v khuyn khch bn chia s cun sch ny vi cha m, thy c gio, bn b ca bn, cng nh vi tt c nhng ngi khc quan tm ti vn ny.

Chng ta C

TH

4Cun sch ny s gii thiu vi bn ni dung tm tt ca Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt cng nh l do ra i Cng c . Bn s c gii thiu v quyn v trch nhim ca mi ngi v nhng k hoch, chng trnh, hot ng m Chnh ph cn thc hin gip tr em khuyt tt thc hin cc quyn ca mnh. Bn cng s bit c mnh c th lm g to nn s khc bit.

Cui cun sch s c mt danh sch t v gii ngha cc t . Danh sch t hay gii ngha thut ng ny s gip bn hiu r hn nhng t ng m c th trc y bn cha bao gi gp.

Cng c l g?Cng c l mt tho thun gia cc quc gia cng ng lm theo mt quy nh chung trong mt vn c th no . Khi mt quc gia k v ph chun (ng h) mt Cng c, s tr thnh mt li ha mang tnh php l v s nh hng hnh ng ca Chnh ph nc . Thng thng, Chnh ph s phi iu chnh v thay i lut php ca mnh thc hin cc mc tiu ca Cng c.

Quyn con ngi l g?Tt c mi ngi trn th gii u c php lut bo v quyn v nhn phm m h c ngay t khi c sinh ra. Khng ai l ngoi l. V d, tt c mi ngi u c quyn c sng v quyn t do, khng b n l. Cc quyn ny c khng nh trong Tuyn ngn Quc t v Quyn con ngi c tt c cc quc gia thnh vin ca Lin hip quc thng qua nm 1948. Tt c tr em u c quyn c cung cp lng thc, c chm sc sc kho, c i hc v c bo v khi bo lc v xm hi. Tr em cng c quyn c ni ln suy ngh ca mnh khi ngi ln quyt nh cc vn c nh hng ti cc em v quyn c mi ngi cn nhc quan im m cc em a ra. Cc quyn ca tr em c quy nh trong Cng c v Quyn Tr em.

5CHNG TA C TH!Victor Santiago Pineda Ch tch Qu Victor Pineda

Khi ln nm tui, ti bt u khng i c na. T , c th ti ngy cng yu i, nhiu lc cm thy nh khng cn sc th. c nhng giy pht ti m chm trong ngh rng s chng ai yu qu mnh v ti qu khc mi ngi. B m ti cng khng bit phi lm g. Nhng b m lun lm ti cm thy c yu thng. B m t ti mt nim tin trn vn v lun ng h ti dm ngh dm lm, can m ng u vi nhng iu cn l lm. iu gip ti xy dng lng t tin.

Chng ti lun bit rng tm ra con ng ring cho mnh ti s phi vt ln nhiu chng gai th thch. Sut c thi nin thiu, ti lun phi n lc chng minh cho mi ngi thy ti c th. T vic nh n vic ln, ti phi cho h thy ti c th lm ttnh th no. Cui cng, ti nhn ra c nhng iu lut bo v quyn li ca mnh v nh nhng iu lut , ti c c nhng s gip cn thit tr thnh mt hc tr gii.

Ti ln ln lun thm t nh cuc sng ca mnh s ra sao nu ti phi sng mt ni m quyn ca nhng tr em khuyt tt nh ti khng c bo v. Ri ti c bit nhng con ngi nh ti t khp ni trn th gii s gp nhau Lin hp quc tm gii php cho vn ny v ti c gng ht mnh c th cng tham gia vi h.

Lng quyt tm ca ti thnh hin thc. Ti tr thnh i din tr nht trong u ban c bit ca UNICEF ph trch son tho Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt. Ti y ti kt thm nhiu bn mi, chia s nhng suy ngh ca mnh, v cng vi cc Chnh ph, chng ti vit nn Cng c ny.

Mi con ngi trn th gii u c bit, t v b ngoi, ti nhng tng, suy ngh, tri nghim, cch sng, v kh nng. V ti nhn ra rng chnh nhng khc bit mun hnh mun v y s to ra v vn c hi mi, hy vng mi, m c mi, v tnh thn i mi gia chng ta.

Cun sch ny l mt li ku gi hnh ng. tt c tr em, d khuyt tt hay khng khuyt tt, s st cnh cng nhau u tranh cho l phi v nhng iu tt p trong cuc sng. S khc bit, c o trong mi con ngi chnh l mt kho bu bt tn m chng ta cn trn trng v chia s. Mi tr em u l mt phn ca gia nh tri t, v u cng hin cho th gii ny nhng kh nng c o ca ring mnh. Hy khng bao gi cn c tr em lc lng gia chng ta trn th gii ny.

Victor Santiago Pineda l mt nh gio dc v nh sn xut phim, ng lm vic vi nhng thanh thiu nin khuyt tt gip cho h hiu bit v quyn ca h. Cng vi Qu ca mnh, ng c sng kin thnh lp ra Mt th gii c th gio dc cng chng v cc nng lc v tim nng ca nhng thanh thiu nin khuyt tt. ng Pineda lm vic vi t chc Lin hip quc, Ngn hng Th gii v cc nh lnh chnh ph cao s tn trng, to c hi cng bng v phm gi vn c ca tt c mi ngi. ng b cn bnh teo c v phi s dng xe ln i li.

Khuyt tt khng phi l mt iu xu. Thm ch chng ta c th t ho v n. Tt c con ngi trn th gii u khc nhau v u c nhng KH NNG khc nhau. Tt c tr em u c th l mt nh i s ca nhng iu c th ngay trong gia nh, trng hc v cng ng ca mnh. Mi chng ta u c nhng tng, hiu bit v k nng c th gip ch cho nhiu ngi khc. Cun sch ny ku gi tt c mi ngi mi ni cng tn vinh v trn trng chng ta v chnh nhng g chng ta c.

- Victor Santiago Pineda

Chng ta C

TH

6Ti hnh phcKhi nng niu nhng nim vui b nhTi hnh phcKhi mi ngi hiu c tiTi hnh phcKhi c sng trong tnh ngi v lng tn trngTi hnh phcV ti t ho v bn thn mnhTi hnh phc Khi ti hc tp hiu v th gii tnh mnh phi tr bao nhu tin cho mt ba n bit iu g l sai l ngTi hnh phcV ti c th t mnh lm nhiu vicC th lm iu mnh yu thchC th nhit thnh c v cho i bng ca tiTi yu nhit huyt v nim tin ca nhng ngi chi bngV ti cm thy nh mnh ang l hTi hnh phc v mnh c mt gic mC th gic m ca ti l b nhNhng ti hnh phcV mi ngy ti u vun p n vi mt nim tin

Kim Yoona 15 tui, Hn Quc

Quyn c vui chi Javlon Rakmonber diev, 12 tui, Uzbekistan

7Gii thiu Cng cCng c v Quyn ca Ngi khuyt tt l mt tho thun gia cc quc gia trn th gii v vic bo m ngi c khuyt tt v khng c khuyt tt c i x bnh ng. Cng c cn thng c gi l hip c, hip nh, tho c quc t hoc vn kin php l. Cng c quy nh Cc quc gia thnh vin phi lm g m bo bn c hng cc quyn ca mnh. Tt c tr em v ngi ln c khuyt tt, d l nam hay n, u c Cng c bo v.

Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt c thng qua ngy 13 thng Mi hai nm 2006. n ngy 2 thng T nm 2008 c 20 quc gia ph chun Cng c ny, c ngha l Cng c s bt u c hiu lc t ngy 3 thng Nm nm 2008 (xem quy tc v Cng c ti ).

Mc d Cng c ny bo v tt c mi ngi khuyt tt khng k tui tc nhng cun sch ny ch tp trung gii thch cc quyn ca tr em khuyt tt v tr em nh bn l mt phn quan trng ca th gii.

Ti sao cn quan tm ti Cng c?

Nu bn, cha m, hoc ngi khc trong gia nh bn l ngi khuyt tt th Cng c ny s em li nhng thng tin hu ch v s ng vin, khuyn khch. Cng c s ch dn cho bn v gia nh - v nhng bn b mun gip bn - thc hin cc quyn ca mnh. Cng c cng s nu ra nhng vic m Cc quc gia thnh vin phi lm gip ngi khuyt tt bin cc quyn ca mnh thnh hin thc.

Nhng ngi c khuyt tt khc nhau t nhiu quc gia khc nhau cng lm vic vi i din cc Chnh ph vit nn Cng c ny. Nhng tng to nn Cng c ny c h rt ra t cc m hnh hot ng v lut php tin b trn th gii trong vic gip ngi khuyt tt c i hc, c vic lm, vui chi gii tr v sng mt cuc sng hnh phc gia cng ng ca mnh.

Nhiu quy nh, cch ngh, cng nh c s vt cht hin nay cn phi thay i m bo tr em khuyt tt c th i hc, vui chi v tham gia vo nhng hot ng khc m bt c tr em no u mun tham gia. Khi Chnh ph ca bn ph chun Cng c ny ngha l h ng tin hnh nhng thay i nu trn.

Bn cn phi nh rng nhng quyn c nu trong Cng c ny khng phi l nhng quyn m chng ta mi ngh ra. Tt c u l nhng quyn con ngi c ghi nhn trong Tuyn ngn Quc t v Quyn con ngi, Cng c v Quyn tr em v cc hip c quc t khc v quyn con ngi. Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt ch m bo nhng quyn ca ngi khuyt tt c tn trng.

Chng ta C

TH

8Ph chun c ngha l g ?

Lut php l nhng quy nh m tt c mi ngi u phi tun theo bo m mi ngi tn trng ln nhau v c th chung sng ho bnh v an ton.

LNG CAN M

Ny ngi bn hy nghe ti niHy t nhc mnh phi sng lc quanVi tnh yu v lng tin tngV c sinh ra chnh l qu tng tuyt vi

Nu bn thy nhng ngi khuyt ttHy bn v gip h vng lngng vin h cng yu cuc sngKhng bao gi tuyt vng trc kh khn

Ngi dng cm l ngi dm sngLy nim tin nh hng cuc i mnhMt n ci s lm nn tnh bnCng ngng cao u trn tuyt vng au thng

- Jwan Jihad Medhat, 13 tui, Iraq

Tm tt Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt Cng c ny bao gm nhiu li ha. 50 iu khon ca Cng c lm r nhng li ha ny. Khi Cng c ni n Chnh ph trong trang tip theo th l Chnh ph cc nc ph chun Cng c (cn gi l Quc gia thnh vin).

Lut php l g?

Chnh ph cc nc ph chun Cng c ng lm ht sc mnh thc thi nhng iu khon ca Cng c. Hy tm hiu xem Chnh ph nc bn ph chun Cng c ny cha. Nu ri th bn c th nhc nh i din ca h v trch nhim ca mnh. Lin hp quc cng b mt danh sch cc Quc gia thnh vin k v ng thc hin Cng c ny. Bn c th xem bn danh sch trn mng a ch bit nc mnh ph chun Cng c ny hay cha.

TM TT V CNG C

9

Lisa

Lav

oie

iu 1 : Mc chiu ny tm tt cc mc ch chnh ca Cng c bao gm thc y, bo v v m bo ngi khuyt tt, trong c tr em, c hng y v bnh ng tt c cc quyn con ngi v quyn t do.

iu 2 : Cc nh nghaiu ny lit k cc t ng mang ngha c th khi s dng trong Cng c ny. V d ngn ng bao gm cc ngn ng ni v ngn ng k hiu v cc hnh thc ngn ng khng dng li khc. Giao tip bao gm cc ngn ng c trnh by bng ch thng hay ch Braille (l loi ch th hin bng cc l c trn giy), giao tip qua xc gic, ch kch c ln v cng ngh truyn thng m ngi khuyt tt tip cn c (cc trang web, m thanh).

iu 3 : Cc nguyn tc chungCc nguyn tc chnh ca Cng c ny bao gm:

(a) Tn trng phm gi vn c, quyn t do la chn v c lp ca tt c mi ngi.

(b) Khng phn bit i x (i x cng bng vi tt c mi ngi).

(c) S tham gia v ho nhp x hi y (c tip nhn trong cng ng).

(d) Tn trng s khc bit v chp nhn ngi khuyt tt nh mt phn ca s a dng ca nhn loi.

(e) Bnh ng v c hi

(f) Kh nng tip cn (tip cn vi phng tin giao thng, cc a im v thng tin, khng b t chi nhng tip cn ny v l do khuyt tt).

(g) Bnh ng gia nam v n (d l nam hay n th ngi khuyt tt u phi c c hi nh nhau)

(h) Tn trng nhng kh nng ang pht trin ca tr em khuyt tt v quyn lu gi bn sc c nhn ca cc em (tn trng kh nng v s t ho v bn thn).

iu 4 : Cc ngha v chungPhp lut ca cc quc gia thnh vin khng c c bt k quy nh no phn bit i x vi ngi khuyt tt. Nu cn, cc quc gia thnh vin phi xy dng v thi hnh cc o lut nhm bo v quyn ca ngi khuyt tt. i vi cc quy nh php lut hoc phong tc tp qun mang tnh phn bit i x vi ngi khuyt tt, cc quc gia thnh vin phi tm cch thay i chng.

Nu lut php hin hnh hoc trn thc t c nhng iu cn tr tr em khuyt tt lm nhng vic m cc tr em khc c lm th nhng cn tr ny cn phi thay i. Chnh ph cn tham kho kin ca cc t chc tr em khuyt tt khi thay i nhng quy nh v chnh sch ca mnh.

Chng ta C

TH

10

TM TT V CNG C

Lisa

Lav

oie

Khi xy dng lut hoc chnh sch, cc quc gia thnh vin cn tham kho li khuyn ca chnh nhng ngi khuyt tt, trong c tr em.

iu 5 : Bnh ng v khng phn bit i xCc quc gia thnh vin cn cng nhn rng tt c mi ngi u c quyn c bo v bnh ng trc php lut v cc quy nh php lut c p dng nh nhau vi tt c mi ngi.

iu 6 : Ph n khuyt ttCc quc gia thnh vin nhn thy rng ph n v tr em gi khuyt tt phi i mt vi rt nhiu hnh thc phn bit i x khc nhau. Cc quc gia thnh vin cam kt bo v cc quyn con ngi v quyn t do c bn ca h.

iu 7 : Tr em khuyt ttCc quc gia thnh vin cam kt tin hnh mi hnh ng c th tr em khuyt tt c hng tt c cc quyn con ngi v quyn t do c bn bnh ng nh nhng tr em khc. Cc quc gia thnh vin cng thng nht m bo tr em khuyt tt c t do by t quan im ca mnh v tt c nhng g c nh hng ti cuc sng ca cc em. Nhng g l tt p nht cho tr em cn c quan tm hng u.

iu 8 : Nng cao nhn thcCc quc gia thnh vin cn tuyn truyn gio dc tt c ngi dn v quyn v phm gi ca ngi khuyt tt cng nh nng lc v cc thnh tu ng gp ca h. Cc quc gia thnh vin cam kt u tranh chng nhng khun mu, nh kin v cc tp qun c hi cho ngi khuyt tt. V d, trng hc ca bn c trch nhim khuyn khch thi tn trng i vi ngi khuyt tt trong cc hc sinh ca trng.

iu 9 : Kh nng tip cnCc quc gia thnh vin cam kt to iu kin ngi khuyt tt sng t lp v tham gia y vo mi mt ca i sng cng ng. Mi a im m ca cho cng chng bao gm cc to nh, ng x, trng hc, bnh vin phi c nhng iu kin ph hp ngi khuyt tt, trong c tr em khuyt tt, c th tip cn. Nu bn trong mt to nh v cn gip , phi c cc hng dn, ngi c hoc ngi phin dch ngn ng k hiu gip bn.

Tr em khuyt tt, c nam v n, u c y cc quyn nh mi tr em khc. V d, mi tr em u c quyn c i hc, vui chi, c bo v khi bo lc, v c tham gia vo cc quyt nh c nh hng ti cc em. Chnh ph phi cung cp thng tin v h tr tr em khuyt tt thc hin quyn ny ca mnh

Cc c quan truyn thng cn a tin v nhng hnh vi i x thiu cng bng vi ngi khuyt tt v tr em khuyt tt.

11

TM TT V CNG C

Ho bnh cho tr em, Tranh ca Ani Verdyan 8 tui, Armenia

V cng ngh th sao?in thoi, my tnh v cc thit b cng ngh khc phi d s dng i vi ngi khuyt tt. V d, cc trang web nn c thit k nhng ngi khng s dng c bn phm, khng nghe hoc nhn c cng vn c th tip nhn thng tin di cc hnh thc khc nhau. Mt my tnh c th c bn phm ch ni hoc c th s dng chng trnh c t ng c to nhng t ng trn mn hnh gip ch cho nhng ngi khng nhn c.

Chng ta C

TH

12

TM TT V CNG C

Lisa

Lav

oie

iu 10 : Quyn c sngTt c mi ngi sinh ra u c quyn c sng. Cc quc gia thnh vin cam kt m bo tt c mi ngi c hay khng c khuyt tt u c hng quyn ny.

iu 11 : Cc tnh hung ri ro v khn cpGing nh tt c nhng ngi khc, ngi khuyt tt c y cc quyn c bo v an ton trong chin tranh, cc tnh trng khn cp hoc cc thm ha thin nhin nh bo l Lut php khng cho php bt k ai ngn cn bn vo ni tr ng hoc b ri bn trong tnh trng nguy him v l do khuyt tt trong khi nhng ngi khc c cu h.

iu 12 : Bnh ng trc php lutNgi khuyt tt c quyn c cng nhn l nhng ngi c nng lc php l bnh ng nh tt c nhng ngi khc. C ngha l khi bn trng thnh, d c khuyt tt hay khng th bn vn c quyn lm nhng vic nh vay tin i hc hoc k hp ng thu nh Bn cng c quyn s hu v tha k ti sn.

iu 13 : Tip cn t phpNu bn b thit hi do hnh vi vi phm php lut ca ngi khc, bn chng kin ngi khc b thit hi, hoc bn b co buc vi phm php lut, bn c quyn c i x cng bng trong sut qu trnh v n lin quan n bn c iu tra, x l. Bn c quyn c h tr by t kin ca mnh trong tt c cc qu trnh t php.

iu 14 : T do v an ninh c nhnCc quc gia thnh vin cn m bo quyn t do ca ngi khuyt tt c lut php bo v bnh ng nh tt c nhng ngi khc.

iu 15 : Khng b hnh h, i x hoc trng pht tn c, v nhn o, lm gim phm giPhp lut phi m bo khng ai b hnh h, xc phm phm gi hoc i x tn c. V tt c mi ngi u c quyn t chi b coi l i tng th nghim y t hoc khoa hc.

iu 16 : Khng b bo lc v xm hiTr em khuyt tt phi c bo v khi bo lc v xm hi. Phi m bo cc em khng b ngc i hoc lm tn hi c trong v ngoi gia nh. Nu bn b ngc i hoc bo lc, bn c quyn c gip ngn chn hnh vi bo lc, xm hi v phc hi.

iu 17 : Bo v gi tr con ngiKhng ai c quyn i x vi bn nh mt ngi c t gi tr hn nhng ngi khc ch v nhng kh nng v th cht v tinh thn ca bn. Bn c quyn c tn trng nh tt c mi ngi vi nhng g vn c ca mnh.

Tr em khuyt tt c quyn c sng. l mn qu ca tr v khng mt ai c c th dng php lut ly mn qu i t tr.

13

TM TT V CNG C

iu 18 : T do i li v t do quc tchMi tr em u c quyn c ng k h tn v quc tch hp php, v nu c th, c quyn c bit cha m v c cha m chm sc. Phi bo m khng ai b ngn chn khi n hoc ri mt quc gia v l do h c khuyt tt.

iu 19 : Sng c lp v ho nhp cng ngMi ngi u c quyn la chn ni sinh sng ca mnh d l ngi khuyt tt hay khng khuyt tt. Khi trng thnh, bn c quyn sng c lp nu bn mun v quyn c ho nhp cng ng. Bn cng c quyn tip cn cc dch v h tr cn thit cho vic sinh sng v ho nhp cng ng nh dch v chm sc ti nh, h tr c nhn...

iu 20 : S di chuyn c nhnTr em khuyt tt c quyn di chuyn v quyn c lp. Chnh ph phi gip h thc hin nhng quyn .

iu 21 : T do ngn lun, t tng v tip cn thng tinMi ngi u c quyn by t quan im, tm kim, tip nhn v chia s thng tin v tip nhn thng tin di hnh thc m h hiu c v mun s dng.

iu 22 : Tn trng quyn ring tKhng ai c quyn can thip tu tin vo cc vn ring t ca ngi khc cho d h l ngi khuyt tt hay khng khuyt tt. Nhng ngi bit c thng tin cc nhn ca ngi khc, v d nh tnh trng sc kho ca h, cn gi b mt thng tin ny.

iu 23 : Tn trng v nh v gia nhMi ngi u c quyn sng vi gia nh ca mnh. Nu bn l ngi khuyt tt, chnh ph c trch nhim h tr gia nh bn thng qua tr cp cho ngi khuyt tt, cung cp thng tin v cc dch v tr gip khc. Khng ai c quyn cch ly bn khi cha m mnh v l do bn l ngi khuyt tt. Nu v l do no bn khng th sngvi gia nh mnh th chnh ph c trch nhim h tr h hng hoc cng ng chm sc bn. Thanh nin khuyt tt c tt c cc quyn bnh ng nh mi thanh ninkhc trong lnh vc thng tin v sc kho sinh sn, cng nh quyn kt hn v lp gia nh.

Lisa

Lav

oie

Tr em khuyt tt c quyn t do di chuyn v quyn c lp.

Chng ta C

TH

iu 24 : Gio dcMi ngi u c quyn c i hc. Khng ai c th t chi quyn c i hc ca bn v l do bn l ngi khuyt tt. Bn khng phi hc trong nhng trng dnh ring cho ngi khuyt tt. Bn c quyn c hng nn gio dc v chng trnh ging dy ging nh tt c tr em khc, v chnh ph phi c nhng gip cn thit bn thc hin quyn ny ca mnh. V d, chnh ph phi tm ra nhng cch ph hp gip bn giao tip vi cc thy c gio cc thy c gio hiu v p ng cc nhu cu ca bn.

iu 25 v 26 : Chm sc y t v phc hi chc nngNgi khuyt tt c quyn c hng tt c nhng dch v y t min ph hoc vi mc ph c th chp nhn c, c cht lng, bnh ng nh tt c mi ngi khc. Nu bn l ngi khuyt tt, bn cng c quyn c chm sc y t v h tr phc hi chc nng.

iu 27 : Lm vic v ngh nghipNgi khuyt tt c quyn lm vic v t do la chn ngh nghip bnh ng nh nhng ngi khc v khng b phn bit i x do khuyt tt.

Lng ti, Tranh ca Pedro Jos Rivera 14 tui, Nicaragua

TM TT V CNG C

14

TM TT V CNG C

15Chng ta

C TH

Lisa

Lav

oie

iu 28 : Mc sng ph hp v bo tr x hiNgi khuyt tt c quyn c tip cn thc phm, nc sch, qun o v nh trn c s khng b phn bit i x. Chnh ph c trch nhim gip tr em khuyt tt sng trong cc gia nh ngho.

iu 29 : Tham gia vo i sng chnh tr v i sng cng ngNgi khuyt tt c quyn tham gia vo i sng chnh tr v i sng cng ng. Khi n tui lut php quy nh, bn c quyn t do lp hi, phc v cng ng, tip cn cc a im bu c, b phiu bu c, v c quyn c bu vo cc c quan trong chnh quyn bt k bn c khuyt tt hay khng.

iu 30 : Tham gia vo i sng vn ho, th thao, v chi, gii trNgi khuyt tt c quyn bnh ng nh tt c mi ngi trong vic tham gia v hng th ngh thut, th thao, tr chi, phim nh v cc hot ng gii tr khc. Do cc nh ht, rp chiu phim, bo tng, sn chi, th vin cn c xy dng hoc tu sa tt c mi ngi u tip cn c bao gm c tr em khuyt tt.

iu 31 : Thng k v thu thp s liuCc quc gia phi thu thp s liu v ngi khuyt tt xy dng nhng chng trnh v h tr tt hn cho h. Ngi khuyt tt tham gia vo cc kho st, nghin cu c quyn c i x tn trng v nhn o. Tt c nhng thng tin ring t m h cung cp phi c gi b mt. Phi m bo c ngi khuyt tt v ngi khng khuyt tt u c c hi tip cn bnh ng vi nhng s liu thng k thu thp c.

iu 32 : Hp tc quc tCc quc gia cn gip nhau thc hin nhng iu khon trong Cng c ny. Cc quc gia c iu kin tt hn (v d c thng tin khoa hc, c cng ngh hu ch) cn chia s vi cc quc gia khc tt c mi ngi khuyt tt trn th gii u c hng nhng quyn quy nh trong Cng c ny.

iu 33 n 50 : Quy nh v hp tc, gim st v thc thi Cng cCng c v Quyn ca Ngi khuyt tt c 50 iu khon. Cc iu t 33 n 50 ni v vic ngi ln, c bit l ngi khuyt tt, cc c quan t chc, v Chnh ph cc nc cn hp tc vi nhau nh th no m bo tt c kinh t trn th gii u c hng y cc quyn ca h. Bn c th c ni dung cc iu ny ti .

16

C hai th giiCch bit v ngnTh gii m thanhTh gii im lngCn ti giaKhng th ho ngNc mt rng rngGia lng c cThy mnh lc lngThy mnh b vTing khc lng cmGia hai th giiNhng trong v vngC nhng bn tayC nhng tm lngBn ti chia sNc mt vn chyNhng mt n ciNh nh ban mai bng h rngVn hai th giiNo nhit lng cmNhng vang trong timMun ngn khc nhc

Sarah Leslie, 16 tui, Hoa K

Vui chi, Tranh ca Tatev Danielyan 15 tui, Armenia

Lm sao quyn tr thnh s thtTr em khuyt tt c tt c cc quyn m mi tr em u c. Hy lm cho tt c mi ngi u bit v Cng c ny. Tt c mi ngi phi cng ln ting v hnh ng ai ai cng u c ho nhp vo cng ng th gii.

Nu bn l ngi khuyt tt, Cng c ny l mt cng c bn, chnh ph v gia nh bn bin nhng gic m, mong c ca bn thnh hin thc. Bn c quyn c i hc v tham gia cc hot ng x hi bnh ng nh tt c mi ngi. Nhng ngi ln xung quanh cn gip bn i li, giao tip v vui chi vi nhng tr em khc. Cho d bn c khuyt tt g, bn vn c quyn c nh vy.

Bn l mt cng dn, mt thnh vin trong gia nh v trong x hi v bn c trch nhim phi ng gp sc mnh quyn tr thnh s tht.

Bn c th lm g

iu quan trng l cn thay i thi ca mi ngi cng nh quy nh ca php lut tr em khuyt tt c n trng, vui chi, v tham gia vo tt c cc hot ng khc dnh cho tr em. Trng ca bn, lp ca bn c cc bn khuyt tt hc tp v tham gia cc hot ng khc hay khng? Cc thy c gio c lng nghe v p ng nhu cu ca nhng hc sinh c nhu cu c bit hay khng? C ng i dnh cho xe ln, bng hng dn ngn ng k hiu, hoc cc thit b h tr ngi khuyt tt hay khng? Nu c th tht tt v nh vy l trng ca bn i x cng bng vi tr em khuyt tt v to cho h c hi hc tp bnh ng. Nu c th trng bn tun th Cng c ny ri.

Tuy nhin vn c nhiu ngi i x khng cng bng vi tr em khuyt tt. Do bn c trch nhim lm cho cng ng ca mnh c bnh ng v d ho nhp hn. Bn c th bt u ngay t gia nh v trng hc ca mnh. Hy thay i cch ngh ca cha m v thy c gio v ngi khuyt tt.

C rt nhiu vic bn c th lm tuyn truyn cho mi ngi bit Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt v tim nng ca tr em khuyt tt. Bn c th:

Tham gia mt t chc hoc phong tro ng h quyn ca ngi khuyt tt. Cng nhiu ngi tham gia th t chc hoc phong tro cng mnh hn. Cng vi nhng ngi tm huyt khc, bn c th gip ch cho cc t chc v phong tro ni bn v h thng c nhng chng trnh dnh ring cho cc bn tr nh bn tham gia.

Sng to ra mt d n ca ring bn. Hy bt u mt chin dch tuyn truyn nng cao nhn thc. Hy ku gi gy qu, thc hin mt cuc kho st (C ai trong s nhng ngi bn quen bit tng b i x khng cng bng v h l ngi khuyt tt? Trng ca bn ch c cu thang m khng c ng ln cho ngi khuyt tt?). Sau hy vit mt bc th ngh gii quyt nhng vn m bn tm ra.

T chc mt cu lc b tuyn truyn v Cng c ny. Hy a vo cu lc b ca mnh nhng bn c kh nng khc nhau. Hy t chc mt hot ng no vi c cu lc b v mi mi ngi khc cng tham gia nh t chc chiu phim hoc mt ba tic nh. Hy cng vui chi v khm ph nhng kh nng v nng khiu c bit ca tng ngi.

Hy ng ln v quyn ca bn v nhng ngi khc s ng st cnh bn bn. Tt c tr em u C TH n trng, C TH vui chi v C TH tham gia vo tt c mi hot ng. N khng phi nhng iu ti khng th m l TI C TH!

17Chng ta

C TH

18

i vi b ti liu ging dy, hy xem n phm pht hnh cng cun sch nh Chng ta c th mang tn: Cc hot ng hc tp v hnh ng theo Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt.

Hy chun b mt bi pht biu v trnh by trong trng ca bn v cc trng ln cn v quyn ca ngi khuyt tt. Hy th hin s sng to ca mnh. Hy v cc tranh c ng v dn dng cc v kch gip nhng hc sinh khc hiu v quyn ca ngi khuyt tt c quy nh trong Cng c ny. Nh cha m hoc thy c gio gip t chc mt dp trnh by bi pht biu ca mnh, ln k hoch v thi gian, a im trnh by bi pht biu v nh mi thy hiu trng n d.

Cng nhm bn ca mnh sng to ngh thut v ch quyn ca ngi khuyt tt. Nhng sng to ngh thut ny c th l v tranh, chp nh, iu khc tt c nhng g bn mun v c th lm chia s thng tin v quyn ca ngi khuyt tt. Sau hy xem c th trng by cc tc phm ca mnh trng, th vin, phng trng by, hoc cc nh hng, qun c ph hoc bt k ni no mi ngi c th thng thc nhng tc phm hay khng. Sau mt thi gian bn cng c th di chuyn cc tc phm ca mnh n mt a im khc c thm nhiu ngi c bit v Cng c ny.

Chia s nhng kinh nghim, suy ngh v bi hc m bn rt ra vi ngi khc. Din n Ting ni Thanh thiu nin ca UNICEF l mt din n ln trn mng dnh cho thanh thiu nin nh bn.

Nhng tng trn mi ch l mt s gi m bn c th thc hin ngoi ra cn v vn nhng hot ng khc bn c th ngh ra. Hy nh mt ngi ln m bn tin cy gip bn t chc cc hot ng ca mnh v hy lm tht vui v nh!

Ban nhc rock ca tr em khuyt tt, Tranh ca Valeria DAvola 13 tui, Italia

19

(1) in t cn thiu vo ch trng:

a. Mt trong nhng nguyn tc ca Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt l ngi

khuyt tt c quyn c tham gia v vo x hi

b. Nhiu quy nh, cch ngh, v c s vt cht hin nay cn phi

m bo tr em khuyt tt c i hc, vui chi v tham gia tt c cc hot ng m

nhng tr em khc c th tham gia.

c. Tt c mi ngi u c nhng quyn nh nhau.

d. Lut php khng c c quy nh mang tnh i vi ngi khuyt tt.

e. c rt nhiu dng, c th l ch vit, li ni hoc du hiu.

Kim tra kin thc ca bn

(2) Sp xp nhng t trong mi hng ngang thnh mt v cu ri ni chng thnh mt cu hon chnh:

Chng ta C

TH

c bit nhng cng c ai kh nng ca ring mnh

u v c bit chng ta tt c ,

u nhng quyn nhng c hng ging nh nhau chng ta

20

____________________________________________________________________________

(3) Nhng tr em ny c im g ging nhau?

p n:

(1). a: ho nhp; b: thay i; c: phn bit i x; d: Ngn ng

(2). Tt c chng ta u c bit, ai cng c nhng kh nng c bit ca ring mnh v chng ta u c hng nhng quyn

ging nh nhau

(3). Nhng tr em c cc quyn ging nhau

Lisa

Lav

oie

21

Bnh teo c: Mt loi bnh lm cho c bp dn dn yu i.

Cc quc gia thnh vin: Cc quc gia k kt v thng qua Cng c.

Cng ng: Nhm ngi sng trong cng mt khu vc. Cng ng cng c th dng ch nhm ngi c cng s thch hoc mi quan tm.

Cng ngh h tr: Nhng thit b gip bn lm c nhng vic m nu khng c chng bn khng th lm c. V d, xe ln s gip bn di chuyn v ch kch thc ln trn mn hnh my tnh s gip bn c d dng hn.

Cng c: Mt tho thun ca mt nhm cc quc gia v vic xy dng v tun theo mt s lut chung.Cng c v Quyn tr em l mt tho thun m bo tt c tr em c hng y nhng quyn nh nhng thnh vin trong x hi v c sc, bo v c bit. Cng c v Quyn tr em l mt tho thun v quyn con ngi c nhiu quc gia ph chun nht trong lch s.Cng c v Quyn ca Ngi khuyt tt l mt tho thun nhm m bo tt c mi ngi, trong c tr em khuyt tt, u c hng nhng quyn chnh ng ca mnh.

iu khon: Mt on hoc phn ca mt vn bn php lut c nh s th t. Nhng s ny gip mi ngi d tm c, trch dn, hoc ni v iu khon .

Giao tip: Chia s thng tin. Giao tip cng c ngha l c, ni hoc hiu thng tin vi s h tr ca cc hnh thc truyn thng, ch kch thc ln, ch ni Braille, ngn ng du hiu, hoc ngi c to thng tin.

Lin hp quc: L mt t chc bao gm hu nh tt c cc quc gia trn th gii. Chnh ph cc nc ny hp ti tr s Lin hp quc thnh ph New York v hp tc vi nhau duy tr ho bnh v lm th gii tr nn tt p hn.

GII THCH THUT NGPhm gi bm sinh: Phm gi m tt c mi ngi u c ngay t khi sinh ra.

Phm gi: Gi tr v quyn c tn trng m mi ngi u c hng ngay t khi sinh ra. c i x xng ng vi phm gi ngha l c ngi khc i x mt cch tn trng.

Phn bit i x: i x khng cng bng i vi mt ngi hoc nhm ngi v m l do no : chng tc, tn gio, gii tnh, khuyt tt, kh nng c bit...

Php l: Lin quan n php lut, da trn php lut, hoc c php lut quy nh.

Ph chun: Vic mt quc gia chnh thc thng qua Cng c hoc Tho thun m h k v Cng c hoc Tho thun tr thnh lut ca quc gia .

Thng qua: ng hoc chp nhn iu g (vd: mt cng c hoc tuyn b) mt cch chnh thc.

Thc thi: Bin iu g thnh s tht. Thc thi cc iu khon ca Cng c c ngha l bin nhng iu khon trong Cng c thnh hin thc.

Tuyn ngn Quc t v Quyn con ngi: Tuyn ngn ny c tt c cc quc gia thnh vin ca Lin hp quc k vo ngy 10 thng 12 nm 1948. Tuyn ngn ny lit k tt c cc quyn ca con ngi.

UNICEF: Qu Nhi ng Lin hp quc. y l mt c quan trong h thng Lin hp quc hot ng v quyn tr em, s sng cn, pht trin v quyn c bo v ca tr em nhm lm cho th gii an ton hn, tt hn v thn thin hn cho tr em v cho tt c chng ta.

U ban: Mt nhm ngi c chn lm vic cng vi nhau gip mi ngi

Chng ta C

TH

For every childHealth, Education, Equality, ProtectionADVANCE HUMANITY

For further information, please contact:Child Protection SectionPrograme Division, UNICEF

United Nations Childrens Fund3 United Nations PlazaNew York, NY 10017, USApubdoc@unicef.orgwww.unicef.org

ISBN: 978-92-806-4301-5

United Nations Childrens Fund (UNICEF)April 2008