CHORWACJA LAT OSIEMDZIESIĄ TYCH XX WIEKU ......U radu se raspravlja o okolnostima pojavljivanja, koncepciji i znacenju koje je Quorum imao u hrvatskoj knjizevnoj kulturi 1980-ih

CHORWACJA LAT OSIEMDZIESIĄ TYCH XX WIEKU.

KULTURA - J Ę ZYK - LITERATURA

CHORW ACJA LAT O SIEM DZIESIĄ TYCH XX WIEKU.

KULTURA - J Ę ZYK - LITERATURA

Pod redakcjąLeszka Małczaka, Pauliny Pyci i Anny Ruttar

UNI WERSYTET ŚLĄSKI k a t o w i

w y d a w n i c t w o g n o m e

C E 2 0 1 1

© Copyright by Uniwersytet Śląski w Katowicach Wszelkie prawa zastrzeżone

Recenzentprof. UG, dr hab. AGNIESZKA SPAGIŃSKA-PRUSZAK

Projekt okładki i szaty graficznejm a r e k f r a n c ik

Publikacja sfinansowana ze środków UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO W KATOWICACH

ISBN 978-83-63268-01-5

Złożono czcionką Times Printed in EU

GNOME — Wydawnictwa Naukowe i Artystyczne ul. Drzymały 18/6, 40-059 Katowice, Poland

tel.: 603370713 e-mail: [email protected]

mailto:[email protected]

Spis treś ci

Od red ak c ji................................................................................................ 7

Kr e s im ir Ba g ić

Literatura i kultura chorwacka lat osiemdziesiątych ............................ 9

Mil o v a n Ta t a r in

„Quorum” - czasopismo młodych dla wszystkich pokoleń czytelników . 44

Fe b a Vu k ić

Mosa Pijade i Jim Morrison:kultura wizualna lat osiemdziesiątych w Chorwacji ............................ 71

An n a Ru t t a r

Rockowe lata osiemdziesiąte w Chorwacji.Zagrzebskie pejzaże dźw iękow e.............................................................. 88

Ma r ia Cic h o ń s k a , Br a n k o Ku n a

Lata osiemdziesiąte w nowomowie chorwackiej i po lsk ie j....................... 99

Kr e s im ir Mić a n o v ić Jak zachować nazwę języka -lata osiemdziesiąte i debaty na temat języka . . . . . . . . . 115

Tv r t k o Vu k o v ić

Melancholia, uliczna heterotopia i język bez granic.Polityka chorwackiej poezji lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku . 133

Ba r b a r a Cz a p ik -Lit y ń s k a Czas poety i poetyckie znaki czasu.O epistemie tomu Tihe lomace Slavka M ih a l i c i a ..................................152

Ma s a Ko l a n o v ić

„Dekadencki socjalizm”, prolog (do) tranzycji.Chorwacka powieść i kultura popularna w latach osiemdziesiątych . . 164

6 Chorwacja lat osiemdziesiątych x x wieku. Kultura. Język. Literatura

Ka t a r z y n a Ma jd z ik

(Auto)biografia pisarki. Ireny Vrkljan Marina, czyli o biografii . . . 198

Le s z e k Ma ł c z a k

Polsko-chorwackie kontakty kulturalne i przekłady literatury chorwackiej w Polsce w latach osiemdziesiątych . . . . . . . . . . . 217

Indeks nazw isk ...........................................................................................239Opis zdjęć na o k ład c e ............................................................................... 246

Od redakcji

Chorwacja lat osiemdziesiątych X X wieku to kontynuacja ubiegłorocznej publikacji poświęconej wcześniejszemu dziesięcioleciu. Tak jak po

przednio, znalazły się w niej teksty jednego z tomów wydawanych cyklicznie przez Zagrzebską Szkołę Slawistyczną, tym razem zatytułowanego Sin- taksa hrvatskog jezika / Knjizevnost i kultura osamdesetih. Zbornik radova 39. seminara Zagrebacke slavisticke skole, red. Kresimir Mićanović, Zagreb 2011. Wybrane artykuły zostały przetłumaczone na język polski przez pracowników i studentów Instytutu Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego. W niektórych przypadkach można zauważyć różnicę pomiędzy tekstem chorwackim a jego polskim tłumaczeniem, pracowaliśmy bowiem na wariantach tekstów nadesłanych przez autorów, przy czym wszelkie zmiany, na jakie się zdecydowaliśmy, zostały z nimi skonsultowane i przez nich zaakceptowane. Przekładaliśmy również wszystkie cytaty, zachowując je równocześnie w brzmieniu oryginału, za wyjątkiem chorwackich przekładów utworów nietłumaczonych na język polski. Grupę chorwackich artykułów uzupełnia tekst Kresimira Mićanovicia, napisany specjalnie na potrzeby naszego tomu i wcześniej niepublikowany. Polskie spojrzenie na lata osiemdziesiąte prezentują pracownicy śląskiej kroatystyki.

Podytuł książki: Kultura. Język. Literatura, wskazuje na kręgi zjawisk, które chcieliśmy opisać. Choć trudno w sposób kategoryczny przyporządkować poszczególne teksty na zasadzie wyłączności do jednej z wymienionych dziedzin, jesteśmy zdania, że umownie, biorąc pod uwagę punkt ciężkości danego tekstu, możemy całość podzielić na trzy wyróżnione w podtytule części. Autorem pierwszego tekstu, najbardziej ogólnego, sui generis wprowadzenia do lat osiemdziesiątych, jest Kresimir Bagić. W części o kulturze znalazły się teksty: Milovana Tatarina poświęcony czasopismu „Quorum” i związanemu z nim pokoleniu literac


kiemu, Fedi Vukicia dotyczący praktyk wizualnych oraz Anny Ruttar na temat muzyki rockowej i nowej fali. Część językoznawczą reprezentują: artykuł Marii Cichońskiej i Branka Kuny na temat chorwackiej i polskiej nowomowy oraz artykuł Kresimira Mićanovicia o sporach dotyczących nazwy języka, toczących się w dyskursie publicznym i politycznym. Część literaturoznawczą otwiera artykuł Tvrtka Vukovicia poświęcony praktykom poetyckim lat osiemdziesiątych. Przykładem postmodernistycznej praktyki poetyckiej, otwartej na różne koncepcje ideowo- -estetyczne, jest tomik wierszy Slavka Mihalicia pt. Tihe lomace, który przedstawia w swoim tekście Barbara Czapik-Lityńska. Fenomenem powieści chorwackiej zajmuje się Masa Kolanović, a Katarzyna Majdzik jednym z nurtów tejże powieści, czyli prozą autobiograficzną w jej konkretnej realizacji, w tym przypadku autorstwa Ireny Vrkljan. Całość tomu zamyka artykuł Leszka Małczaka dotyczący polsko-chorwackiej współpracy kulturalnej, obecności kultury chorwackiej w Polsce oraz polskich przekładów literatury chorwackiej w omawianym okresie.

W tym miejscu chcielibyśmy podziękować recenzentce tomu, Pani Profesor Agnieszce Spagińskiej-Pruszak za wnikliwą lekturę i cenne uwagi dotyczące zarówno strony merytorycznej, jak i technicznej tekstów zamieszczonych w niniejszej publikacji.

Leszek Małczak Paulina Pycia Anna Ruttar

K r e s i m i r B a g i ć

Literatura i kultura chorwacka lat OSIEMDZIESIĄ TYCH

Przełom lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku w socjalistycznej Jugosławii naznaczyły dwie śmierci - w 1980 roku zmarł jugo

słowiański prezydent Josip Broz Tito, a w 1981 roku pisarz i leksykograf Miroslav Krleza. Wraz z zejściem Tity ze sceny dziejów zakończył się jeden z burzliwych okresów jugosłowiańskiej historii politycznej. Jego następcy, czy to świadomie czy też nie, osłabili rolę władzy w kraju, blokowali wzajemnie możliwość działania i w końcu doprowadzili do rozpadu państwa. Wraz ze śmiercią Krlezy, a jest to widoczne zwłaszcza w Chorwacji, odchodzi wielki literacki i intelektualny autorytet, lewicowy intelektualista, którego wpływ był tak ogromny, że pisarze przez dziesięciolecia odczuwali potrzebę porównywania się z nim i określenia się jako jego zwolennicy lub przeciwnicy. Lata osiemdziesiąte - w zależności od perspektywy oglądu zjawisk - są opisywane jako czas oświeconego lub dekadenckiego socjali- zmu1, jako okres kryzysu, złoty okres kultury popularnej, czas kształtowania społeczeństwa obywatelskiego, w końcu - dekada tworzenia i dochodzenia do głosu paradygmatów narodowych. 1

1 Termin ten stosuje Dean Duda, proponując następujące ramy czasowe i pojęciowe opisywanego fenomenu: „Gdybyśmy musieli ów okres (dekadenckiego) socjalizmu bardziej precyzyjnie umiejscowić w czasie, można by w tym celu wykorzystać zewnętrzne momenty reprezentacji systemu, odwołując się do trzech wydarzeń sportowych - Olimpiady Śródziemnomorskiej w Splicie (1979), Olimpiady Zimowej w Sarajewie (1984) i Uniwersjady w Zagrzebiu (1987). W analizie ważne miejsce musiałaby zająć kultura popularna, szczególnie zaś muzyka”. W oryginale: „Ako bi to razdoblje (dekadentnog) socijalizma trebalo ipak vremenski preciznije odrediti, moglo bi se iskoristiti izvanjske momente reprezentacije sistema u obliku trokoraka sportskih manifestacija - Mediteranske igre u Splitu (1979), Zimske olimpijske igre u Sarajevu (1984) i, napokon, Univerzijada u Zagrebu (1987). Analiticki i iznutra, vazno bi mjesto morala zauzeti popularna kultura, osobito glazba”. Por.: D. Duda: Uzas je moja furka. Socijalisticki urbani imaginarij Branimira Stulića, w: Devijacije i promasaji, red. L. Cale Feldman, I. Prica, Institut za etnologiju i folkloristiku, Zagreb 2006, s. 95 [Jeśli nie zaznaczono inaczej, wszystkie tłumaczenia są mojego autorstwa].

KRESIMIR Bagić: Literatura i kultura chorwacka lat osiemdziesiątych 43

przekształcił się w przemoc. Poetka Zorica Radaković właśnie pod koniec dekady w 1990 roku opublikowała książkę Bit će rata (Będzie wojna). Jednak na jej wiersze i ich wyrafinowanych czytelników nikt nie zwracał uwagi. I prawdopodobnie nikt nie przeczuwał, co się wkrótce wydarzy.

Tłum. LeszekMałczak

Sa z e t a kH r v a t s k a k u l t u r a i k n j i z e v n o s t o s a m d e s e t i h

Osamdesete godine u Hrvatskoj i socijalistickoj Jugoslaviji razdoblje je puno proturjecja. S jedne ga strane obiljezavaju gospodarska kriza, galopirajuća inflacija, nemoć vlasti da upravlja zemljom i frakcijske borbe unutar Partije. S druge strane u tom desetljeću javni se govor demokratizira, otvara- ju se osjetljive politicke teme, rada se potrosacko drustvo, turizam dozivljava procvat. Obrisi nove kulturne paradigme pojavljuju se u omladinskom tisku (Polet, Studentski list i dr.). Upravo taj tisak promovira novi val u glazbi, autorski strip, novu fotografsku estetiku, pricu na 29 redaka i sl. Sre- disnje mjesto knjizevne senzibilnosti osamdesetih casopis je Quorum i istoimena biblioteka. Najo- pćenitije obiljezje knjizevnosti tog desetljeća njezina je postmodernisticnost. Ona se od zanra do zanra, od autora do autora manifestirala kao svijest o tome da vise nije moguće teziti uspostavi stabilnog nego lebdećeg identiteta, kao skretanje iz velike price u fragment, kao zamjenjivanje demi- jurske kreacije recikliranjem, jakog subjekta slabim subjektom, kao inzistiranje na pravu na razliku.

Kljucne rijeci: aforizam, Bijela knjiga, diskurz, kratka prica, novi val, postmodernizam, Quorum.

Słowa kluczowe: aforyzm, Bijela knjiga, dyskurs, krótkie opowiadanie, nowa fala, postmodernizm, „Quorum”.

M i l o v a n T a t a r i n

„Quorum” - czasopismo mł odychDLA WSZYSTKICH POKOLEŃ CZYTELNIKÓW

Re d a k c j a , r e d a k t o r , p r z e d p ł a t a p r e n u m e r a t y c z a s o p i s m a ,N U M E R Y Z E R O W E

W październiku 1984 roku pojawiło się dwanaście książek pierwszej serii czasopisma „Quorum”: siedem tomów poezji, cztery - prozy i jeden tom

dramatów. ich wydawcą było Centrum ds. Działań Społecznych Związku Socjalistycznej Młodzieży Chorwackiej1, współwydawcą Studenckie Centrum uniwersytetu w Zagrzebiu1 2, a redaktorem naczelnym edycji był Pero Kvesić, przy czym każdy z tomów miał również swojego redaktora. Z fragmentów z recenzji można wywnioskować, że młodzi pisarze nie powitano zupełnie bez aprobaty: edycji przyznano nagrodę Siedmiu Sekretarzy ZKMCh3, a dziennik „Vjesnik” ogłosił ją „najbardziej znaczącym wydarzeniem wydawniczym w miesiącu październiku”4 tamtego roku. Nie potrafiłbym stwierdzić, czy właśnie to, czy coś zupełnie innego dodało odwagi CDS, aby w ramach edycji zainicjować także wydanie czasopisma, jednak niezwykly jest fakt, iż w przypadku czasopisma „Quorum” zmieniono naturalny bieg rzeczy: zamiast czasopisma będącego punktem wyjścia dla uruchomienia edycji pojawiła się edycja, która stała się preludium czasopisma, zatem pierwsze cztery „eksperymentalne” numery wyszły jako odrębne wydania edycji.

1 W oryginale: Centar za drustvene djelatnosti Saveza socijalisticke omladine Hrvatske - CDD SSOH.2 W oryginale: Studentski centar Sveucilista u Zagrebu.3 Związek Komunistycznej Młodzieży Chorwackiej (W oryginale: SKOJ - Savez komunisticke

omladine Jugoslavije).4 W oryginale: „najznacajnijim izdavackim dogadajem mjeseca listopada” [jeśli nie zaznaczono

inaczej, wszystkie tłumaczenia są mojego autorstwa].


mieć w tym wieku, i dla których było ciekawsze, by różnić się od siebie, niż to, aby być podobnymi do siebie. Podobieństwa pojawiły się zarówno w poezji, jak i w prozie, a jest to skutkiem i indywidualnej lektury, i faktu, że czytanie książek, które napisali pisarze dwa - trzy pokolenia wcześniej jest normalne, ponieważ ich twórcy żyją i nadal piszą; a także potrzeby, aby ich w pewien sposób naśladować, ale i tego by się od nich odciąć, czasem delikatniej (zaostrzenie pewnych już wykorzystywanych procesów - metafikcjo- nalność, intertekstualność, kokietowanie sztuk przestrzennych i czasowych), czasem bardziej radykalnie. To, co jest przy tym ważne, to to, że w tych procesach „Quorum” odgrywało ważną rolę - zarówno przez to, że w ogóle istniało jako przestrzeń, w której młodzi i najmłodsi pisarze mogli opublikować swoje teksty, jak i przez to, że publikując teksty krytycznoliterackie - przekłady i oryginały - wspierało, ale także nadawało kierunek produkcji literackiej. Dobrze określił to Cegec: „wyrażać podstawowe zainteresowania czasów, w których [czasopismo] powstaje”73.

Tłum. Paulina Pycia

S a ż e t a k

» Q U O R U M « - Ć A S O P I S M L A D I H Z A S V E G E N E R A C I J E Ć I T A T E L J A

U radu se raspravlja o okolnostima pojavljivanja, koncepciji i znacenju koje je Quorum imao u hrvatskoj knjizevnoj kulturi 1980-ih. Rijec je o casopisu koji je ponajprije bio namijenjen onima koji nisu imali gdje objaviti prve radove, neovisno kojemu zanru pripadali, koji je zelio poticati knjizevnu proizvodnju te artikulirati knjizevnoteorijske fenomene svojega doba, a osobito je mnogo prostora u Quorumu posvećeno nacinima prepletanja knjizevnosti s drugim diskurzivnim i nediskur- zivnim praksama (film, strip, glazba, fotografija, plakat, grafit itd.). Budući da je urednistvo Quoru- ma ostro nijekalo postojanje zajednickoga poetickog koncepta, inzistirajući na individualnosti i autopoetikama, razmatra se mozemo li danas govoriti o narastaju kvorumasa: to su svi oni koji su cinili redakciju casopisa, koji su sudjelovali u njegovu pripremanju, a nisu cinili redakciju, u njemu relativno kontinuirano objavljivali poetske, prozne, teorijske, prevoditeljske i kriticke tekstove, oni koji su sudjelovali u priredivanju knjiga za biblioteku »Quorum« i pisali im pogovore.

Kljucne rijeci: „Quorum”, Branko Cegec, intermedijalnost, poetike

Słowa kluczowe: „Quorum”, Branko Cegec, intermedialność, poetyki

73 W oryginale: „artikulirati temeljne interese vremena u kojem [casopis] nastaje” w: Neće se do- goditi cudo, s. 18.

F e d a V u k i ć

MOŚA Pijade1 i Jim MORRISON: KULTURA WIZUALNA LAT OSIEMDZIESIĄ TYCH

w Chorwacji

W S T Ę P - R E W O L U C J A P O L I T Y C Z N A Z B I E G A SIĘ Z R E W O L U C J Ą Ś W I A D O M O Ś CI

N iemal całą stronę tytułową czasopisma „15 dana” z 1970 roku zajmuje zdjęcie wykonane w 1968 roku przez fotografa Arta Kane’a, które

przedstawia wokalistę grupy muzycznej The Doors klęczącego w garderobie za kolorowym telewizorem. Ideą fotografa było, aby Jim Morrison zmieniał kanały telewizyjne i pozował tak, jakby znajdował się w pomieszczeniu rentgenowskim, a artysta mógł naciśnięciem migawki uchwycić obrazy telewizyjne jako wizualizację nieświadomości, jako wykonane dziełem przypadku zdjęcie rentgenowskie piosenkarza. Opublikowanie tej fotografii nie byłoby niczym szczególnie interesującym, gdyby nie fakt, że czasopismo „15 dana”, jako biuletyn Uniwersytetu Robotniczego „Mosa Pijade”, zostało założone w celu dodatkowego stymulowania działalności uczelni1 2. Podstawową funkcją uniwersytetu było kształcenie klasy robotniczej, czyli rozwój demokratycznej idei o dostępnej dla wszystkich edukacji, co stanowiło jedno z najważniejszych ideologicznych zadań w ramach modernizacji społeczeństwa za czasów jednopartyjnego systemu politycznego w Chorwacji będącej wówczas częścią socjalistycznej Jugosławii.

Jim Morrison w tamtych czasach jeszcze żył, ale strona tytułowa czasopisma, które pierwotnie miało rozbudzić zainteresowanie kulturą wśród klasy

1 Mosa Pijade (1890-1957) - jugosłowiański działacz komunistyczny, malarz i dziennikarz, jako pierwszy przetłumaczył Kapitał Karola Marksa na język serbski; kilkakrotnie aresztowany za swą działalność polityczną, po II wojnie światowej jeden z najbliższych współpracowników Josipa Broz Tity [przyp. tłum.].

2 Czasopismo „15 dana” jest wydawane bez przerwy od 1957 roku.


stu społecznego, w którym elementy „ideologicznej ideologii” (jednopartyjny system polityczny, gospodarka planowa) mieszają się z zupełnie odmiennymi elementami ideologicznymi przej ętymi lub przeinterpretowanymi z liberalnego kapitalizmu. Podobnie jest w opisanej na początku sytuacji, w której spotykają się Mosa Pijade, swego czasu więziony tłumacz Kapitału Marksa i Jim Morrison, poeta rockman w więzieniu własnej duszy. Pierwszy uosabiał „ideologiczną ideologię” w segmencie kształcenia, natomiast drugi podważał każdą ideologię siłą poezji. To nieoczekiwane symboliczne spotkanie dobrze opisuje charakter kultury wizualnej lat osiemdziesiątych, kiedy to zanikał jeden, sam w sobie problematyczny system społeczny, a nastawał drugi, ten wyśniony i wyczekiwany przez pewną część społeczeństwa, który nawet wizualizowano za pośrednictwem komunikacji politycznej podczas pierwszych wielopartyjnych wyborów w 1990 roku (fot. 16). To, że mogło dochodzić w sferze symboliki czy też kultury wizualnej do spotkań na miarę opisanego, wskazuje na szczególny, właśnie hybrydowy, charakter kultury w Chorwacji, będącej częścią socjalistycznej Jugosławii, która znajdowała się pomiędzy polityczno-ideologicznym Wschodem a komercyjno-ideologicznym Zachodem. Swoistą ciągłość kontekstu, ale też kulturowych odniesień kultury wizualnej rozumianej w węższym znaczeniu, niewątpliwie zachowują na początku lat dziewięćdziesiątych, w nawiązaniu do poprzednich dziesięcioleci, niektóre projekty zajmujące się kulturą popularną. Przykładem jest magazyn rockowy „Heroina”, w którym treści werbalne i wizualne, które istniały w czasach odmiennych ideologicznie, przenosi się do sfery swobodnej przedsiębiorczości. Jednak jakość zawartości i wizualnego ukształtowania nie była wystarczająca, aby „Heroina” i późniejsze podobne projekty utrzymaly się na nowo uformowanym wolnym rynku. Mosa Pijade rzeczywiście zniknął z przestrzeni publicznej, tak jak nazwa instytucji i jego pomnik, który został w latach dziewięćdziesiątych usunięty sprzed budynku instytucji edukacyjnej noszącej jego imię, natomiast Jim Morrison ciągle żyje w sercach lokalnych miłośników muzyki rockowej.

Tłum. Aleksandra Mazur

A n n a R u t t a r

ROCKOWE LATA OSIEMDZIESIĄ TE W CHORWACJI. Zagrzebskie pejzaż E DŹWIĘ KOWE

W muzyce chorwackiej lat osiemdziesiątych można wyróżniać odmiany samego rocka jak i inne style muzyczne oscylujące wokół takich

ogólnoświatowych tendencji, jak punk, ska revival, post-punk, new romantic, power pop. Formułując w tytule tego tekstu myśl o rockowych latach osiemdziesiątych w Chorwacji, nie mam na uwadze wyłącznie muzycznej specyfiki tego okresu, która była przecież bardzo zróżnicowana. Traktuję rock jako bardzo istotne zjawisko kulturotwórcze, fenomen kulturowy ilustrujący specyfikę dwudziestowiecznej wielkomiejskiej kultury popularnej. Podkreślić pragnę również znaczenie rocka jako „przejawu buntu pokoleniowego”1, a także jako „zupełnie nowego, wielokodowego języka sztuki XX wieku”1 2. Zasięg wpływów rocka jest bardzo szeroki. Oddziałuje na „sferę obyczajową, kulturową i jednocześnie z tych sfer wyrasta. Nierzadko też sam dokonuje zmian w sposobie myślenia o świecie, codziennym życiu i filozofii z nim związanej”3. W postrzeganiu rocka istotne są również dwie perspektywy: jednostkowa i społeczna, za sprawą których można go łączyć zarówno z konkretnym doświadczeniem, jak i z kontekstem kulturowym4. „Historia

1 Por.: M. Rychlewski: Rock i korespondencja sztuk, w: Granice literatury, red. S. Wysłouch, B. Przymuszała, Warszawa 2009, s. 169.

2 Idem.3 A. Pomieciński: Wolność i muzyka: kulturowe aspekty rocka, w: Przestrzenie wizualne i aku

styczne człowieka. Antropologia audiowizualna jako przedmiot i metoda badań, red. A. Janiak i in., Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP WE WROCŁAWIU, Wrocław 2007, s. 59.

4 „Każdy z nas projektuje własną refleksję na temat rocka, konstruuje subiektywne sądy i oceny, słucha tych a nie innych wykonawców bądź utworów. Ta „jednostkowa” czy raczej „osobista” strona rocka nabiera szczególnego sensu wówczas, kiedy rozpatrywana jest przez pryzmat odniesień do szeroko pojmowanego uniwersum kulturowego. Niekiedy nawet nie sposób zrozumieć przesłania tej muzyki bez konkretnych odwołań do wydarzeń społecznych, politycznych, religijnych, systemu


S a z e t a k

R o c k - o s a m d e s e t e u H r v a t s k o j . Z a g r e b a c k i z v u k o v n i p e j z a z i

Tekst predstavlja hrvatsku (posebice zagrebacku) glazbenu pozornicu osamdesetih godina, na kojoj dominiraju uglavnom rock-glazba i novi val. Opisuje takoder kultna mjesta vezana uz svijet umjetnika i mladih ljudi. S obzirom na veliko znacenje rocka u osamdesetim godinama u Hrvatskoj taj je kulturni fenomen predstavljen u sirokom kontekstu drustvenih moda i zbivanja.

Kljucne rijeci: osamdesete godine, glazba, rock, novi val, Zagreb, Azra

Słowa kluczowe: lata osiemdziesiąte, muzyka, rock, nowa fala, Zagrzeb, Azra

M a r i a C i c h o ń s k a B r a n k o K u n a

Lata osiemdziesią teW NOWOMOWIE CHORWACKIEJ I POLSKIEJ

Dekada obejmująca lata 1980-1989 dla obydwóch krajów - Republiki Chorwacji wchodzącej wówczas w skład Socjalistycznej Federacyjnej

Republiki Jugosławii (SFRJ) i Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) to czas bardzo bogaty w wydarzenia polityczno-społeczne i ekonomiczne o historycznych konsekwencjach dla Europy najważniejszych w okresie po II wojnie światowej, naznaczony rozkładem totalitarnych państw i ich upadkiem. Złożone procesy doprowadziły w 1990 roku do rozpadu jugosłowiańskiej federacji i powstania w jej miejscu sześciu niezależnych państw. Dla Polski przełomowy okazał się już rok wcześniejszy, kiedy w czerwcowych wyborach 1989 roku Polacy opowiedzieli się przeciwko dotychczasowemu totalitarnemu porządkowi.

De k a d a „c z a s u h i s t o r y c z n e g o z a m ę t u ”

Po części wspólne, a po części różne dla obydwu narodów - Chorwatów i Polaków - wydarzenia sprawią, że gwałtownemu przyspieszeniu uległy w tym czasie złożone procesy w życiu zarówno politycznym, jak i społecznym w obydwu państwach, przy pogarszającej się z roku na rok sytuacji ekonomicznej, niewydolności gospodarki, znacznym ograniczeniu eksportu i braku dewiz na import surowców i towarów. Na początku maja 1980 roku umiera twórca powojennej socjalistycznej Jugosławii - Josip Broz Tito. Fakt ten będzie miał zasadnicze znaczenie dla dalszych losów federacyjnego, wielonarodowościowego państwa, które przetrwa jeszcze tylko kolejną dekadę - do rozpadu SFRJ w 1991 roku. W Jugosławii nastaje czas szybko postępującego rozkładu federacji, mimo jednoczesnych wysiłków totalitar


jać się będą najintensywniejsze od czasów II wojny światowej zmiany ekonomiczne i dramatyczne wydarzenia społeczno-polityczne.

SA Z E T A KH r v a t s k i i P o l j s k i n o v o g o v o r o s a m d e s e t i h G O D I N A 20 . S T O L J E Ć A

U clanku se raspravlja o promjenama u hrvatskom i poljskom novogovoru tijekom osamdesetih godina dvadesetog stoljeća i tako se nadovezuje na raniji clanak Sedamdesete godine 20. stoljeća — vrijeme procvata hrvatskog i poljskog novogovora24. Unatoc slicnostima zbog (socijalistickog) uredenja obiju drżava, primjetne su znatne razlike razlike koje proistjecu iz drukcijih drustveno- -politickih okolnosti. Hrvatski novogovor zadrżava duże, cak do kraja desetljeća, svoje prijasnje stilisticke osobine, iako zajedno s ekonomsko-politickim promjenama postupno iskljucuje stare i prima nove oznake, uglavnom na leksickom i frazeoloskom planu, te nastavlja sa strategijom lażi. U poljskom se novogovoru zajedno s drustvenim dogadajima do kraja desetljeća pokusava stupnjevi- to prijeći na jezik koji prividno nije vise novogovor. Manipuliranje se znatno manje provodi pomoću starih nacina, od kojih ostaje prije svega strategija lażi, te se uvode novi manipulacijski postupci: eufemizacija i persuazija.

Kljucne rijeci: politicki diskurs, novogovor, hrvatski jezik, poljski jezik

Słowa klucze: dyskurs polityczny, nowomowa, język chorwacki, język polski

24 Por.: Chorwacja lat siedemdziesiątych X X wieku. Kultura. Jezyk. Literatura, red. L. Małczak, P. Pycia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego/Wydawnictwo GNOME, Katowice 2010, s. 49-59.

K r e s i m i r Mi ć a n o v i ć

JAK ZACHOWAĆ NAZWĘ JĘ ZYKA - LATA OSIEMDZIESIĄ TE I DEBATY NA TEMAT JĘ ZYKA

0

W pierwszej Konstytucji socjalistycznej Jugosławii, wówczas Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii (Narodna Republika Jugoslavi- je), w artykule 120, stwierdza się, że językiem, w jakim prowadzone

są postępowania sądowe jest język danej republiki, okręgu autonomicznego i obwodu autonomicznego, w którym znajduje się sąd. Nigdzie w tekście Konstytucji nie wymienia się nazw języków, uczyniono to dopiero w konstytucjach republikańskich uchwalonych po ogłoszeniu konstytucji federalnej. Tak więc w Konstytucji Ludowej Republiki Chorwacji (Narodna Republika Hrvatske) uchwalonej w styczniu 1947 roku, w artykule 112 stwierdza się, iż postępowanie przed sądami będzie prowadzone w „języku chorwackim lub serbskim”, a obywatele, nieznający tego języka, mogą posługiwać się swoim językiem. Konstytucja Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii (Socijalisticka Federativna Republika Jugoslavije) z 1963 roku w artykule 131 określa, iż ustawy związkowe i inne akty ogólne organów związkowych publikowane są w językach narodów Jugosławii, a mianowicie: „w językach serbsko-chorwackim względnie chorwacko-serbskim, słoweńskim i macedońskim”, chociaż robocza wersja Konstytucji w artykule 142 określała, że akty związkowe „publikowane są dzienniku urzędowym federacji w czterech tekstach autentycznych: serbskim, względnie chorwackim, słoweńskim i macedońskim”1. W Konstytucji Socjalistycznej Republiki Chorwacji (Socijali- sticka Republika Hrvatske) z 1963 roku zmieniono nazwę języka i w artykule 247 określono, że postępowanie przed sądami i innymi organami będzie prowadzone w „języku chorwacko-serbskim” Zmiana nazwy języka w Konstytucji SRH (Socijalisticka Republika Hrvatske, pol. Socjalistyczna Repu- *

Prednacrt ustava Federativne Socijalisticke Republike Jugoslavije, Komunist. Beograd 1962, s. 43.


Chorwacji, oznaczało to, że kwestie językowe należy rozwiązywać autonomicznie, a nazwa chorwacki język literacki zachowana w konstytucyjnym postanowieniu, jest swego rodzaju gwarancją tej niezależności, zatem należało ją zachować także w Konstytucji57.

Tłum. Antonina Kurtok

S a z e t a k

K a k o d a s a c u v a m o i m e : r a s p r a v e o n a z i v u j e z i k a 8 0 - i h g o d i n a

U tekstu se analiziraju rasprave o nazivu jezika u Ustavu SR Hrvatske (1974), koje se intenziviraju od sredine 80-ih godina, kada najviśe vodstvo Saveza komunista Hrvatske i sluzbeno daje inicijativu za promjenom ustavne odredbe. Prikazuju se razlicita glediśta artikulirana tijekom javne rasprave obiljezene »ośtrim polemickim tonovima i kontroverznim miśljenjima«, no u kojoj su se znanstvene institucije, kulturna druśtva i brojni pojedinci izjasnili za to da postojeću ustavnu odredbu (»U Socija- listickoj Republici Hrvatskoj u javnoj je upotrebi hrvatski knjizevni jezik - standardni oblik narodnog jezika Hrvata i Srba u Hrvatskoj, koji se naziva hrvatski ili srpski«) ne treba mijenjati.

Kljucne rijeci: jezicna politika, hrvatski knjizevni jezik, hrvatski ili srpski, hrvatskosrpski/srpskohrvatski

Słowa kluczowe: polityka językowa, chorwacki język literacki, język chorwacki albo serbski, język chorwacko-serbski/serbsko-chorwacki

57 Można powiedzieć, że stanowisko typowe dla chorwackich lingwistów przedstawił August Kovacec w rozprawie na temat polityki językowej (sprzeczne z inicjatywą partyjną postulującą wspólną politykę językową): dla Chorwacji, Serbii, Bośni i Hercegowiny i Czarnogóry „nie może być centralnego normowania”, na poziomie Jugosławii należy ustalać tylko ogólne zasady, „a praktycznie prowadzenie polityki językowej powinno należeć do jednostek związkowych”. A. Kovacec: Jezik u politickom umaku. „OKO”. 1988. Nr 427, s. 8.

T v r t k o V u k o v i ć

MELANCHOLIA, ULICZNA HETEROTOPIA I JĘ ZYK BEZ GRANIC

Po l it y k a c h o r w a c k i e j p o e z j i

LAT OSIEMDZIESIĄ TYCH DWUDZIESTEGO WIEKU*

P O E Z JA LAT S I E D E M D Z I E S I Ą T YCH

B y rozprawa o poezji lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku w ogóle

siedemdziesiątych. Dziś w chorwackiej nauce o literaturze niemalże powszechnie przyjmuje się, że w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku na polu liryki dokonał się gruntowny zwrot1. O zwrocie tym pisałem szerzej gdzie indziej. W tym miejscu za ilustrację problemu niech posłuży stwierdzenie Kreśimira Bagicia, że poeci lat siedemdziesiątych „w centrum uwagi umieszczają język tekstu i jego cechy formalne”* 1 2. Ci, twierdzi Bagić, nad

Tekst ten jest właściwie kontynuacją artykułu pt. Zamukli majstorov glas: politika hrvatskih pjesnickih poetika sedamdesetih godina dvadesetog stoljeća wydanego w zbiorze Zbornik radova 38. seminara Za- grebacke slavisticke skale. Ani w tym wypadku, ani w poprzednim tekście, nie przedstawiam kompletnego przeglądu poetów i ich tomików, nie daję też pełnego opisu poetyk, raczej próbuję, przybliżając niektóre liryczne koncepcje, zarysować problem polityki poetyk chorwackich poetów lat osiemdziesiątych x x wieku. Mam nadzieję, że podejście takie pozwoli odpowiedzieć na pytanie o naturę i sposoby zmiany strategii lirycznych w ramach współczesnej poezji chorwackiej, a także zda sprawę z charakteru relacji polityki i literatury w ogóle [uwaga tłum.: przywoływany przez autora artykuł w przekładzie Pauliny Pyci znajduje się także w zbiorze Chorwacja lat siedemdziesiątych X X wieku. Kultura — język — literatura, red. L. Małczak, P. Pycia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego/Wydawnictwo GNOME, Katowice 2010].

1 Zamukli majstorov glas: politika hrvatskih pjesnickih poetika sedamdesetih godina dvadesetog stoljeća, w: Zbornik radova 38. seminara Zagrebacke slavisticke skole, Zagreb 2010, s. 161-172 [uwaga tłum: por. także: T. Vuković: Uciszony glos mistrza. Polityka poetyk chorwackiej poezji lat siedemdziesiątych X X wieku, w: Chorwacja lat siedemdziesiątych XX wieku. Kultura — język — literatura, red. L. Małczak, P. Pycia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego/Wydawnictwo GNOME, Katowice 2010, s. 94-107].

2 K. Bagić: Tema praznine u hrvatskom pjesnistvu druge polovice 20. stoljeća, w: Treba li pisati kako dobri pisci pisu, Zagreb 2004, s. 54.

Tyrtko Yukoyić: Melancholia, uliczna heterotopia i język bez granic... 151

S a z e t a k

M e l a n k o l i j a , u l i c n a h e t e r o t o p i j a i j e z i k b e z g r a n i c a .P O L I T I K A H R V A T S K O G P J E S N I S T V A

o s a m d e s e t i h g o d i n a d v a d e s e t o g s t o l j e ć a

U radu se prije svega pokusava pokazati koje kljucne razlike pjesnistvo osamdesetih godina dvadesetog stoljeća uspostavlja prema sebi donekle srodnom pjesnistvu sedamdesetih. Te se razlike ne odnose samo na shvaćanje poetike, nego i politike knjiżevnosti u sto je ukljucen odnos pjesnistva prema vlastitim oblicima drustvenoga djelovanja. Pretpostavka je da pjesnistvo osamdesetih razvija knjiżevnu politiku koja tradicionalne institucije knjiżevnog żivota dovodi u pitanje bez njihova radikalnog odbacivanja, kao sto je bio slucaj u pjesnistvu sedamdesetih. U tom je smislu propitan odnos pjesnistva i ideje autorstva, odnos visoke i popularne knjiżevnosti u okviru pjesnickog diskursa te na koncu odnos pjesnistva prema instituciji knjiżevnosti, kanonu i knjiżevnoj aksiologiji. Pjesnistvo osamdesetih ostvarilo je vażan pomak u shvaćanju najvażnijih komponenti knjiżevnoga żivota. Njegov je najveći doprinos u tome sto nije jos jednom, poput pjesnika u sedamdesetima, odbacilo ideju autora, autonomiju knjiżevnoga jezika i cistoću umjetnicke vrijednosti, već ih je pocela promatrati kao nużne funkcije institucije knjiżevnosti cija je priroda nedvojbeno politicka. Pjesnistvo osamdesetih spaja estetski jezik s jezikom drustva, ideologije i kulture tako sto otkriva ukljucenost knjiżevnosti u ono sto se dotad smatralo njezinom izvanjskosću.

Kljucne rijeci: pjesnistvo, politika knjiżevnosti, autorstvo, jezik, melankolija, heterotopija, institucija knjiżevnosti, knjiżevna aksiologija.

Słowa kluczowe: poezja, polityka literatury, autorstwo, język, melancholia, heterotopia, instytucja literatury, aksjologia literacka.

B a r b a r a C z a p i k - L i t y ń s k a

Czas poety i poetyckie znaki c z a s u .O epistemie tomu T i h e l o m a c e Slavka Mihalicia

vrijeme pjesnika koji sa suzama u ocima krpaju stare carape poezijeSlavko Mihalić, Vrem oplov z tomu Tihe lom ace

W roku 1985 Slavko Mihalić opublikował tomik wierszy Tihe lomace, w którym zawarł dwa rodzaje doświadczenia estetycznego: dawniej

szy, kształtowany w latach 1950-1970 i nowszy, wynikający z postmodernistycznej orientacji kultury. W tym samym 1985 roku rozpoczęto wydawanie czasopisma „Quorum”. Mimo że poeta jest reprezentantem starszego pokolenia poetyckiego wywodzącego się z generacji krugovaszy', mimo że w antologiach poezji lat osiemdziesiątych jest w nikłym stopniu prezentowany, to właśnie ten niewielki zbiór wierszy wydaje się równie istotny dla literatury chorwackiej jak wiersze quorumaszy, otwartych na najnowsze tendencje. Poeci wyznający przekonania o powiązaniu słowa poetyckiego z życiem i szeroko rozumianą sztuką - a do takich poetów Mihalić należał - szczególnie mocno reagują na wszelkie zmiany. Tomik Tihe lomace jest tego wyrazem, wpisuje się bowiem w przemiany ideowo-estetyczne zachodzące w latach osiemdziesiątych i notuje ich ślady. Wiersze Mihalicia pulsują rytmem wyobraźni podmiotu poszukującego właściwego słowa dla poetyckiego dyskursu oraz rytmem czasu, w którym Mihalić tworzył, zmagając się z dawnymi i nowymi wartościami. 1

1 Nazwa generacji pochodzi od czasopisma „Krugovi” działającego w latach 1952-1958. O kolejnych pismach i kolejnych doświadczeniach literackich: Por. K. Pieniążek-Marković: „ Ja” — człowiek i świat w najnowszej poezji chorwackiej (1990-2010), Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2011 - zwłaszcza rozdziały Z pokoleniowych doświadczeń literackich i pozaliterackich oraz Quorumasze lub pokolenie ‘80.

BARBARA Czapik-LityŃSKA: Czas poety i poetyckie znaki czasu . 163

słabej współczesności, który wyznacza centrum zainteresowań późnego postmodernizmu. W kontekście doskonałości stwórczej kompozycji, ten niższy świat, choć równie niepojęty jak świat transcendencji, jest dziełem równie celowym. Poddając go poetyckiemu opisowi, podmiot odwraca perspektywy oglądu, potęgując absurdalność pozycji człowieka i jego zagubienie: „Samo żivot vise nije java i sve se / dogadja nekome drugome. Mi smo / već u snu i ne pada nam na pamet da se / pitamo, gdje smo bili, sto smo nasli, sto beznadno zgubili”36.

W wizjach wyobraźni, w fikcyjnym świecie snu i poezji, elementy rzeczywistości i czasu poety zajmują szczególnie istotne miejsce. Nasycając poezję znakami swojego czasu, Mihalić buduje czasoprzestrzeń znacznie szerszą, podlegającą pamięci, która chroni przed zapomnieniem. Pozostaje wierny tradycji, własnym fascynacjom i wyborom, wierny poezji prawdziwej. Vlat- ko Pavletić trafnie zauważył: „Mihalić je od nadrealista naucio sve sto mu je bilo potrzebno da bi izrażajne izricaje utemeljene u logosu a ne u mitosu ucinio pjesnicki djelotvornim i onda kad ih nije utiskivao u nadrealisticke modele iz podsvijesti u jezik prenesenih znacenja, a da je u tome znao ići do kraja, slijedeći trasu ekspanzivnog onirizma, uvjerit će nas niz njegovih par- cjalno nadrealistickih stihova kao i nekoliko pjesama koje u cjelini djeluju poput sanopisa, a to nimalo ne iznenadjuje u opusu pjesnika koji jednu pjesmu zavrsava rezolutnim uvjerenjem: »Sve je tlapnja i sve je snovidjenje« (...) Mihalić je pokazao da autenticni pjesnk podjednakom snagom izrażava sve sto go zaokuplja, bez obzira na fascinantnost zbiljskih odnosa ili na zbiljnost sna”37.

s a ż e t a k

V r i j e m e p j e s n i k a i p o e t s k i z n a c i v r e m e n a .O E P I S T E M I M I H A L I ĆE V E Z B I R K E T I H E L O M A ĆE

U sredistu interpretacije nalaze se pjesme iz zbirke Tihe lomace (1985) Slavka Mihalića. Lirski subjekt se okreće svakidasnjici, istinu trażi u rijeci (eidos), jezik osjeća kao iscrpljen prostor, kao tisinu, a pjesnistvo kao emanaciju svijesti, maste i sna, żivota i smrti. Pjesnicki model komunikacije je osnovan na logosu i na fragmentu. Povratak izgubljenoj cjelini postaje problematican. Perspektiva interpretacije je vezana uz postmodernicku misao i slużi se kategorijama: traga, epifanije, pietas.

Kljucne rijeci: vrijeme, pjesnik, komunikacija, rijec-eidos, trag, epifanija, pietas, fragment, cijelina, nostalgija

Słowa kluczowe: czas, poeta, komunikacja, słowo-eidos, ślad, epifania, pietas, fragment, całość, nostalgia

36 S. Mihalić: M i smo već u snu, w: op.cit., s. 27 [„Tylko życie nie jest już jawą i wszystko się / zdarza komuś innemu. My jesteśmy / pogrążeni we śnie i nie przychodzi nam do głowy, / żeby pytać, gdzieśmy byli, cośmy / znaleźli, co straciliśmy bezpowrotnie” (S. Mihalić: Pogrążyliśmy się we śnie, w: Idem: Okna szaleństwa, s. 15)].

37 V. Pavletić, wprowadzenie do: S. Mihalić: Izabranepjesme, Priredio V. Pavletić, s. 24-25.

M a s a K o l a n o v i ć

„Dekadencki socjalizm”, prolog (do) tranzycji. Chorwacka powieść i kultura popularna

w latach osiemdziesią tych

B y ł y l a t a o s i e m d z i e s i ą t e . . .

Przedostatnie dziesięciolecie „krótkiego XX wieku” (Hobsbawm) jest jednocześnie ostatnim dziesięcioleciem trwania socjalizmu w postaci

społecznego porządku na kontynencie europejskim. W przypadku kontekstu jugosłowiańskiego to dziesięciolecie określa się niejednokrotnie jako okres „dekadenckiego socjalizmu”, przy czym samej nazwy nie używa się jako terminus technicus; przyjęła się w komentowaniu społeczeństwa jugosłowiańskiego po śmierci Tity, gdy kraj dotknął wielki kryzys ekonomiczny i polityczny, a wzmagające się partykularyzmy narodowe zwiastowały rozpad idei „jedności i braterstwa”.

Po Ticie, w 1981 roku, gdy na mapie rodzimej kultury popularnej widać rozkwit miejskich subkultur i nowych stylów muzycznych - punka i nowej fali - umiera Miroslav Krleża, gigant chorwackiej, literackiej nowoczesności. Lata osiemdziesiąte jugosłowiańskiego socjalizmu, w szerszej świadomości kulturowej mieszkańców tych obszarów, znane są/funkcjonują jako lata Uniwersiady, założenia Młodzieżowego Radia 101 (Omladinsko Radio 101)1, krzykliwych numerów czasopism „Polet” i „Studentski list”, pierwszej edycji festiwalu filmu gejowskiego itp., które to wydarzenia w sposób symboliczny określają przestrzeń jugosłowiańskiego socjalizmu jako obszar wielogłosowy. Jednocześnie jest to czas powstania Białej księgi (Bijela knjiga), w której na liście wrogów państwa znaleźli się artyści i intelektualiści, tacy jak: Predrag Matvejević, Stanko Łasić, Rajko Grlić, Igor Mandić i inni2.

Tłumaczenia wprowadzonych w tekście głównym tytułów i cytatów moje - Anna Ruttar.Ł. Cale Feldman: Bijela knjiga, nepoćudna knjizevnost u kulturalnostudijskoj perspektivi, w: Ł. Cale

MASA Kolanović: „Dekadencki socjalizm”, prolog (do) tranzycji. 197

fali i które w takiej formie weszły w życie na jednostronnym obrazie pop- -przeszłości bazującej na stereotypach o minionych czasach sprowadzonych do rozpoznawalnych symboli (reklama, moda, muzyka itp.). Ów trend wracania do lat osiemdziesiątych można tłumaczyć w świetle niektórych strukturowych podobieństw tego dziesięciolecia i naszych dzisiejszych czasów odroczonej kulturowej tranzycji.

Nasza teraźniejszość spotyka się z latami osiemdziesiątymi w punktach kryzysu ekonomicznego, kredytów konsumpcyjnych, wybujałości zachodniej popularnej i konsumpcyjnej kultury, oczywiście z istotnymi różnicami. Jak twierdzi socjolog Zygmunt Bauman, tym, co odróżnia społeczeństwo/kulturę konsumpcyjną od innych form społeczeństwa/kultury, nie jest kosumpcja jako taka ani nawet zasięg tej konsumpcji, lecz zanikanie tych cech konsumpcji, które wcześniej wyznaczały granice jej przyrostu. „Demisija »nor- mi« i nova fleksibilnost »potrzeba« cine da se potrosnja odreduje iskljucivo u odnosu na vlastitu sposobnost da proizvede zadovoljstvo. U potrosackom drustvu, potrosnja je sama sebi cilj i pokretac”98. Orócz strukturowych detali, które pozwalają porównywać ostatnie dziesięciolecie jugosłowiańskiego socjalizmu z dzisiejszymi czasami, lata osiemdziesiąte są nam teraz potrzebne do tego, byśmy nieco łatwiej przebrnęli przez traumatyczną cezurę lat dziewięćdziesiątych i na powrót kontynuowali czas socjalizmu, który w latach dziewięćdziesiątych musieliśmy amputować; byśmy, po wyciszeniu wojennej traumy, mogli zacząć wracać w pierwszej kolejności do pop-wyobrażeń. To może znak, że już najwyższy czas, by do niego powrócić także w rozprawach naukowych.

Tłum. Anna Ruttar

S a ż e t a k

D e k a d e n t n i s o c i j a l i z a m , p r o l o g t r a n z i c i j i :H R V A T S K I R O M A N I P O P U L A R N A K U L T U R A U 8 0 - I M A

Tekst se bavi promisljanjem simbolicke pozicije hrvatskog romana u drustvenom kontekstu osame- desetih godina 20. st. koje su obiljeżeile smrt Josipa Broza Tita, rastuća ekonomska kriza, rastući nacionalni partikularizmi, porast popularne i potrosacke i druge pojave karakteristicne za posljednje desetljeće jugoslavenskog socijalizma. Posebna pozornost pridodana je romanima koji na specifican nacin dijalogiziraju s popularnom kulturom i svakodnevicom tog vremena. Romani Zvonimira Maj- daka, Gorana Tribusona, Irene Łuksić, Dubravke Ugresić, Pere Kvesića, Jadranka Bitenca, Gorana Bujića, Borivoj Radakovića i dr. u tome dijalogu na specifican nacin artikuliraju vrijeme ‘’dekadentnog socijalizma’’ koje je po nekim svojim karakteristikama nagovijestilo smijer kretanja budućih dinamisnih promjena u tranzicijskom kontekstu.

Kljucne rijeci: osamdesete godine 20. stoljeća, roman, popularna kultura, otpor

Słowa kluczowe: lata osiemdziesiąte XX wieku, powieść, kultura popularna, sprzeciw

98 I. Erdei: op.cit., s. 233-244.

K a t a r z y n a M a j d z i k

(Auto)biografia pisarki .IRENY VRKLJAN M A R I N A , C Z Y L I O B I O G R A F I I

Auto)biografizująca powieść1 Ireny Vrkljan Marina ili o biografiji (Marina, czyli o biografii) wykorzystuje ulubioną przez „piszących wspo

mnienia” (a więc odwołujących się do pracy pamięci) poetykę fragmentu. Nie jest to pierwszy autobiograficzny tekst pisarki (i nie ostatni), która w opublikowanej dwa lata wcześniej, w 1984 roku, powieści Svila, skare (Jedwab, nożyce) przez pryzmat emancypacji i płciowości opisywała własne dorastanie.

Tym razem sięga po rozmaite biografie i, stawiając w centrum uwagi ko- bietę-artystkę, studiuje historie niezrozumienia, samotności, odrzucenia i poświęcenia: „Dotykam różnych biografii. I pytam się, gdzie popełniłyśmy błąd?” / „Opipavam razne biografije. I pitam se kada smo pogrijesile?“1 2 Zaś ze wszystkich cudzych historii życia najważniejszą jest, na co wskazuje tytuł, historia Mariny Cwietajewej. Koncept powieści opiera się bowiem na para- lelnym przedstawianiu dwóch biografii: rosyjskiej poetki właśnie i samej Ireny Vrkljan, które wplecione są w tkankę tekstu na zasadzie duchowego porozumienia.

1 Termin „autobiografizująca powieść” przyjmujemy zgodnie z sugestią J. Smulskiego, który definiuje ten gatunek w następujący sposób: „[posługujemy się terminem - przyp. aut.] »powieść auto- biografizująca« sugerującym, że istnieją pewne - mniej lub bardziej wyraziste - związki między fabułą utworu a biografią jego twórcy. W obrębie tej odmiany gatunkowej mieszczą się utwory, w których ustanowiona została pewna relacja odpowiedniości między układami fabularnymi a biografią pisarza” (J. Smulski, Autobiografizm jako postawa i jako strategia artystyczna. Na materiale współczesnej prozy polskiej, „Pamiętnik Literacki” 1988, z. 4). Użycie w tym miejscu specyficznego zapisu wspomnianego terminu - „powieść (auto)biografizująca” - znajduje, w moim przekonaniu, uzasadnienie w specyfice powieści Ireny Vrkljan. Autorka bowiem łączy w niej cudzą biografię z własną historią - autobiografią - przy czym do obu wplata elementy literackiej fikcji.

2 Wszystkie cytaty według wydania: I. Vrkljan: Marina iii o biografiji, Zagreb 2004, s. 18 [Wszystkie cytaty w przekładzie własnym - K.M.; dalej posługuję się skróconym tytułem - Marina].


esencjalistycznymi implikacjami tego podejścia a powtarzającymi się deklaracjami istnienia jedynie w tekście, słowie, literaturze. Zatem, między potrzebą dośrodkowej narracji, a odśrodkowością doznania (historycznego), które trudzi się przedstawić pisarka. Z tych właśnie powodów na wstępie posłużyliśmy się pojemnym terminem powieść a u t o b i o g r a f i z u j ą c a , zakładającym łączenie realnych wydarzeń z fikcyjnymi, niestroniącym od partii refleksyjnych.

Mima Velcić trafnie charakteryzuje teksty autobiograficzne: „Jest tu raczej mowa o pogoni za samym sobą przez język i proces definiowania samego siebie, a mniej o faktycznych wydarzeniach z życia konkretnej osoby”45. Tak też nasza pisarka zaczyna swą powieść od symbolicznej podróży, w czasie i przestrzeni, za Mariną, by ostatecznie podążyć ścieżkami nie osób, lecz słów i zamieszkać właśnie w nich.

s a ż e t a k

(A u t o ) b i o g r a f i j a s p i s a t e l j i c e .I R E N E V R K L J A N „M A R I N A I LI O B I O G R A F I J I ”

U clanku se raspravlja o autobiografskom romanu Irene Vrkljan Marina ili o biografiji (1986). Prica je sagradena po nacelu asocijativnosti, a karakterizira se fragmentarnosću te vremenskim i prostornim diskontinuitetom. Roman predstavlja ne samo biografiju autorice nego uvodi i tragicne price o sudbi- nama drugih żena od kojih je najvażniji lik Marine Cvetajeve. U clanku se na osnovi feministicke interpretacije Bahtinove polifonicnosti istrażuje kako se dijalogiziraju glasovi żena u Vrkljaninom romanu. Tako se i uz pomoću kategorije tvz. povijesnog iskustva (prema F. Ankersmitu) razmatra pitanje odnosa vremena i biografije u Marini...

Kljucne rijeci: Irena Vrkljan, autobiografija, żensko pismo, feminizam

Słowa kluczowe: Irena Vrkljan, autobiografia, literatura kobieca, feminizm

45 M. Velcić: „Otisak price”. Intertekstualno proucavanje autobiografije, Zagreb 1991, s. 15. Oryg.: „I da je tu vise rijec o potrazi za samim sobom kroz jezik i procesu definiranja sebe, a manje o zbiljskim zgodbama iz żivota konretne osobe”.

L e s z e k Ma ł c z a k

Polsko- chorwackie kontakty kulturalne i przekł ady literatury chorwackiej w Polsce

w latach osiemdziesią tych

L ata osiemdziesiąte to ostatnia dekada długiego, bo obejmującego 45 lat, okresu kontaktów kulturalnych pomiędzy Polską i Jugosławią. W sytua

cji, w której jedynym patronem współpracy kulturalnej pozostaje państwo i podległe mu instytucje, w zasadzie w naturalny sposób dochodzi do tego, że jej kształt i dynamika zależą przede wszystkim od czynnika politycznego. Dobitnie świadczy o tym notatka informacyjna Ministerstwa Spraw Zagranicznych o polsko-jugosłowiańskim Programie współpracy kulturalnej na lata 1986-1988, sporządzona po negocjacjach w sprawie nowego Programu, jakie odbyły się w dniach 17-21.03.1986 roku w Belgradzie:

Wyniki rozmów w Belgradzie wykazały, że istnieją korzystne warunki do kontynuowania współpracy w dziedzinach kultury i nauki oraz środków masowego przekazu.

Sprzyja temu dobry klimat polityczny we współpracy między obydwoma państwami, na który składają się ubiegłoroczne wizyty: w Jugosławii - Tow. Gen. W. Jaruzelskiego oraz w Polsce - premiera Milki Planinc. Duże znaczenie będą także miały ustalenia podjęte w czasie tegorocznej wizyty w Polsce Przewodniczącego Prezydium KC ZKJ Tow. Vidoje Zarkovicia1.

„Klimat polityczny” był zatem dobry i korzystny, pomimo wprowadzenia w Polsce 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego, na który być może Jugosławia zareagowałaby inaczej, gdyby nie jej własne problemy wewnętrzne (okres po śmierci Tity; wiosną 1981 roku w Kosowie miały miejsce pierwsze poważniejsze niepokoje i zamieszki rozwiązane użyciem siły), tak jak reagowała wcześniej w trakcie interwencji ZSRR na Węgrzech w 1956 roku oraz podczas interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968. W samym społeczeństwie chorwackim ruch Solidarności cieszył się *

Nr dokumentu Pf-236/DPWKN/86 z dnia 27.03.1986. Archiwum MKiS. Syg. 1509/4.


C h o r w a c i w P o l s c e

Chorwacki Teatr Narodowy z Zagrzebia (Hrvatsko narodno kazaliste; Zagreb). Teatr Studio. Warszawa 8.04.1989; repertuar: Tirso de Molina Uwodziciel z Sewilii i kamienny gość oraz Amir Bukvić Homo novus.

Film: Czarodziejski las. Reżyseria: Milan Blazeković. Rok produkcji 1986. Premiera w Polsce czerwiec 1989 [Carobna suma].

SA Z E T A KP o l j s k o - h r v a t s k e k u l t u r n e v e z e i p r i j e v o d i h r v a t s k e k n j i z e v n o s t i

u P o l j s k o j u o s a m d e s e t i m g o d i n a m a d v a d e s t o g s t o l j e ć a

Osamdeste godine, unatoc nemirnoj politickoj i financijskoj situaciji u kojoj su se nalazile i Poljska i Jugoslavija, jedno je od najzivljih razdoblja u povijesti poljsko-hrvatskih kulturnih veza. Za prevodilacku knjizevnost znaci cak najbolju dekadu, s najvećim brojem prevedenih knjiga i s vrlo ambicioznim i prevodilacki zahtjevnim projektima (primjerice, antologije pjesnistva s prepjevima lirike od renesanse do suvremenosti, Krlezine Balade Petrice Kerempuha, Marinkovićev Kiklop). Za druge vrste kulturne suradnje, usporene na dvije-tri godine uvodenjem ratnog stanja u Poljskoj, osamdeste isto tako puno znace. Iznimnu je popularnost stekao u to vrijeme Ivo Bresan, prije svega kao autor kultne Predstave Hamleta u selu Mrdusa Donja; uz to veliki je medijski odjek imao nastup Ive Pogorelića na Medunarodnom pijanistickom natjecanju Fryderyk Chopin u Varsavi 1980.; ljubi- telji umjetnosti imali su priliku gledati cetiri izlozbe jugoslavenskih umjetnika.

Kljucne rijeci: prijevodi, poljsko-hrvatske kulturne veze, osamdesete godine, kulturna politika

Słowa kluczowe: przekłady, polsko-chorwackie kontakty kulturalne, lata osiemdziesiąte, polityka kulturalna

I NDEKS NAZW ISK

~ A ~

Adorno Theodor 26 Agamben Giorgio 138, 140 Aksionow Wasilij 48 Albahari David 49, 50, 58 Adrić Iris 172, 179 Andrić Ivo 96Anić Vladimir 126, 129, 130 Ankersmit Frank 209, 210, 216 Aralica Ivan 39, 41 Armanini Ante 49 Arsovski Mihajlo 78 Artaud Antonin 210 Artuković Łovro 76, 83

~ B ~

Babić Goran 230 Babić Jasna 56 Babić Stjepan 121, 130 Bach Jan Sebastian 161, 162 Bachelard Gaston 157 Bachrach, Sanja 84Bachtin Michaił 165, 201, 202, 215, 216 Bagić Kresimir 7, 9-43, 47, 51, 57, 58, 61, 62,

63, 64, 66, 67, 133, 134, 137 Barić Vinko 97Barthes Roland 135,186, 211, 212 Bartolcić Nenad 47, 52, 59, 61, 67 Basara Svetislav 49, 50 Basić Mate 38, 47, 67 Bauman Zygmunt 197 Bećković Matija 19 Beker Miroslav 50, 135 Beli Andrej 54, 200

Bellour Raymond 54 Benesić Julije 130, 228 Benjamin Walter 202, 203, 213 Bense Max 60 Benveniste Emile 212 Bereza Henryk 101 Berry Chuck 28 Bilopavlović Tito 167 Bis Ferdo 77 Bitenc Jadranko 168 Biti Vladimir 49, 50, 51, 52, 54, 166 Bjazić Mladen 47, 57, 59, 61, 67, 166 Boban Vjekoslav 34, 41, 47, 57, 59, 61, 67 Bogisić Vlaho 26, 45, 46, 47, 57, 61, 62, 63,

64, 67Bogović Davorin 89, 90Boranić Dragutin 116Borić Zelimir 47Bosnjak Mario 25Bourdieu Pierre 165Bozić Mirko 227Bozicević Ivan 47, 61, 67Braidotti Rosi 203Brcić Stipe 81Bresan Ivo 229, 232Bresić Vinko 166Brixy Nenad 166Buci-Glucksmann Christine 54Buczyńska-Garewicz Hanna 206, 207Bujić Goran 91, 168, 189Bukowski Charles 39Bukvić Amir 230Buljan Ivica 26Burkhart Dagmar 166Burroughs William 48


Burzyńska Anna 201, 203 Buturac Franje 127 Buzek Zdenko 37

~ C ~

Carroll David 54Cavarero Adriana 203Cave Nick (Cave Nicolas Edward) 141Carver Raymond 48Cawelti John G. 53Cecić Ivo 26Cesarić Dobrisa 228Chandler Raymond 53Chessman Caryl 180Chomiński Michał 91Cicciolina (Staller Elena Anna) 141Cichońska Maria 8, 99-114Cieślewicz Roman 78Cirlot Juan Eduardo 157Cixious Helene 209Clein Carmen 38Coover Robert 48Cuculić Srećko 168, 181Cvjetanović Boris 24Cwietajewa Marina 198, 200, 201, 203-209,

212, 213, 215, 216 Czapik-Łityńska Barbara 8, 152-163 Czerwiński Maciej 100

~ C ~

Cale Feldman Łada 16, 21, 22, 164 Cegec Branko 28, 32, 33-34, 45, 46, 47, 51,

57, 58, 61, 62, 65, 67, 70, 137, 139, 140, 145, 214

Colić Velibor 32, 38 Cuić Stjepan 20 Ćosić Dobrica 19

~ D ~

Demur Boris 83 Davies Łennard 54 Debeljak Ales 49, 62 Delon Michel 54 Despotov Vojislav 49 Devlić Radovan 23 Dilthey Wilhelm 153 Domańska Ewa 210 Domović Tomislav 32 Donat Branimir 29

Drakulić Slavenka 40, 187 Drasković Vuk 19, 20 Drzić Marin 231 Duchamp Marcel 28 Duda Dean 9, 11, 12, 36 Duda Igor 67, 168, 172, 177 Dudek Antoni 100 Dukanović Alija 227

~ D ~

Dekić Velid 47, 58, 59, 61, 67 Dogo Gojko 19 Durdević Milos 32, 137

~ E ~

Easthope Antony 179 Eco umberto 54 Efron Sergiej 209 Erdei Ildiko 196, 197

~ F ~

Fabrio Nedjeljko 41 Fassbinder Werner Rainer 39 Felczak Wacław 231 Felman Shoshane 54 Fels Ludwig 48 Fiske John 188 Flaker Aleksandar 166, 185 Foucault Michel 141, 142, 153 Franicević Zoran 23 Franulić Markita 24 Freud Zygmunt 138 Friszke Andrzej 100 Furtinger Zvonimir 166, 228

~ G ~

Galant Arleta 201, 202, 203 Gavran Miro 29 Genette Gerard 50 Giedroyć Jerzy 111 Gierek Edward 109, 113 Ginsberg Allen 39 Glavan Darko 90 Gligorov Kiro 11, 12 Glumac Branislav 167, 173 Godina Ferdo 20 Goldstein Ivo 16, 168, 220 Gołaszewska Maria 92 Gomułka Wiesław 113

Indeks nazwisk 241

Grdesić Masa 178 Gregorić Boris 37, 38, 58, 61 Grlić Rajko 164, 178, 179 Guille Zsuzsa 188 Gundulić Ivan 144

~ H ~

Habjan Stanislav 38 Hadzić Fadil 230 Hammett Dashiell 53 Handke Kwiryna 155 Harnoncourt, Nikolaus 154 Hedl Drago 47Heidegger, Martin 153, 156, 207 Hektorović Petar 144 Heller Michał 161Hobsbawm Eric John Ernest 164, 196Hofman Branko 20Hoggart Richard 183Homer 14, 15, 16Horvat Hrvoje 96Horvat Joza 228Horvaticek Albin 167Huizinga Johan 210Hutcheon Linda 143Hyży Ewa 203

~ I ~

Ilić Mirko 23 Irigaray Łuce 203 Isaković Antonije 19, 20 Ivanac Ivica 228 Ivas Ivan 104 Iwasiów Inga 201

~ J ~

Jameson Fredric 48 Jarnević Dragolja 203 Jaroszewicz Henryk 100 Jaruzelski Wojciech 111, 112, 217 Jaspers Karl 153Jergović Miljenko 96, 172, 173, 187Jerkov Aleksandar 50, 58Jerman Żeljko 82Johnson Barbara 48, 54, 167Johnson Richard 167Jović Dejan 11, 12Jurica Neven 20

Jurić Zagorka Marija 49, 52, 182 Jurković Edi 37

~ K ~

Kafka Franz 200, 205, 207 Kalenić Drazen 84 Kane Art 71 Kapelański Marcin 91 Kaszyński Stanisław 229 Katicić Radoslav 130 Katunarić Drazen 32 Katusić Bernarda 154 Kekanović Drago 49, 227 Kipke Żeljko 26 Kirin Miroslav 137 Kiszczak Czesław 111 Kis Danilo 49 Klakocar Helena 83 Kobierzycki Tadeusz 155 Kocbek Edvard 20 Kolanović Masa 8, 90, 164-197 Kolibas Darko 28, 60 Kopacki Andrzej 203 Kordej Igor 23 Kornhauser Julian 227, 230 Korolko Mirosław 113 Korljan Zrinka 97 Kostelnik Branko 89 Kovac Zvonko 49 Kovacec August 132 Kozul Mladen 38 Kraskowska Ewa 208 Kristeva Julia 48, 54, 138 Kristofić Mario 84Krleza Miroslav 9, 19, 21, 22,164, 227, 228,

230, 232 Krsić Dejan 47 Kucan Milan 11 Kuljis Denis 23 Kuna Branko 8, 99-114 Kunac Ninoslav 23 Kuroń Jacek 106 Kurtok Antonina 132 Kvesić Pero 44, 168, 189, 192

~ L ~

Łakićević Ognjen 229 Łasić Stanko 21, 22, 52, 164 Łausić Joze 20


Ławrence David Herbert 138, 140Łeach Edmund 54Łemaitre Maurice 60Łeposavić Radonja 188Łimonov Eduard 48Lipińska Olga 229Łovrak Mato 226Łozanović Goranka 47Łuksić Irena 41, 91, 168, 173, 174, 175,

177Łuthar Breda 175, 188Łux Interior (Purkhiser Erick Lee) 141

~ Ł ~

Łosiak Robert 91

~ M ~

Madany Edward 230 Majakowski Włodzimierz 200 Majdak Zvonimir 39, 166, 167, 168, 169, 170,

171, 172Majdzik Katarzyna 8, 145, 198-216 Majetić Alojz 166, 167 Maković Zvonko 34, 48 Males Branko 29, 39, 55, 56, 57, 143, 144,

147, 171Małczak Leszek 7-8, 43, 134, 217-245 Man de Paul 200, 201 Mandić Igor 16, 22, 164, 172 Maracić Antun 24, 75, 78 Marcetić Sanja 34 Maretić Tomo 116 Margeta Tanja 32 Marinković Ranko 227, 232 Marković Ante 11 Marković Predrag 168-169 Marković-Pieniążek Krystyna 152 Markowski Michał Paweł 201, 203 Marks Karol 12, 71, 80 Martek Vlado 82 Martić Andelka 228 Marusić Josko 23 Mataković Dubravko 26 Matanović Julijana 47, 52, 58, 59, 61, 63, 64,

67, 187Mates Neven 171 Mathieu-Colas Michel 54 Masović Zoran 32 Matosec Milivoj 103

Matvejević Predrag 164 May Karol 139 Mazur Aleksandra 80 Mesić Emir 23 Mestrović Ivan 96Mićanović Kresimir 7,8, 32, 59, 115-132 Mićanović Miroslav 30-32, 47, 51, 57, 59, 61,

63, 63, 67, 137, 143, 144, 147 Mihalić Slavko 8, 152-163, 227 Mikac Vedran 168 Mikecin Vjekoslav 123, 195 Mikulić Branko 11 Milanja Cvjetko 29, 41, 154, 155 Milcec Zvonimir 228 Milos Pamir 39, 41, 42, 47, 54, 58, 59, 67 Milosević Slobodan 11, 12 Mirković Igor 90, 95, 96,Misiak Tomasz 91, 92 Miscević Nenad 54 Mitrović Żeljko 187 Mladenović Milan 97 Mocnik Rastko 53 Mor Ivan 34Morrison Jim 39, 71, 72, 80 Mraović Simo 32 Mrkonjić Zvonimir 30, 144 Murray Schafer Raymond 91

~ N ~

Nasiłowska Anna 209 Nehajev Rogić Ivan 49 Nemec Kresimir 183 Neven Jurica 20 Nikcević Żelidrag 27 Nikolić Milan 166 Novacić Dejan 187

~ O ~

oczkowa Barbara 100 ogurlić Dragan 37 oraić Dubravka 60 Orhel Neven 166 ostrowski Nikołaj 181

~ p ~

Panas władysław 160 Pantić Mihajlo 49, 50, 62 Paro Nedjeljka 39 Parsons Talcott 54

Indeks nazwisk 243

Parun Vesna 230 Pasarić Bozidar 119 Pasini Sineve 65 Pasternak Boris 200 Pastuović Darija 47, 61, 67 Pavelić Boris 96 Pavić Ninoslav 23,Pavicić Josip 100, 101, 124, 125, 165Pavković Sasa 97Pavletić Vlatko 163Pavlicić Pavao 39, 49, 50, 51, 166Pavlović Boro 28, 60Pauzin Łjubo 137Peiper Tadeusz 92Pejaković Hrvoje 30, 32, 57, 59, 61, 63, 66 Peles Gajo 50 Perasović Benjamin 10, 89 Pesikan Mitar 130Petković Nikola 32, 47, 54, 58, 61, 62, 67Petlevski Sibila 32Petrinović Kruno 89, 96Pezo Zoran 195Pijade Mosa 71, 72, 80Pilić Mirko 93, 94Pistal Vladimir 49Planinc Milka 11, 217Platon 136, 155, 159Plevnik Danko 23Ploog Jurgen 48Pociej Bohdan 160Pogacar Martin 178, 179Pogacnik Jagna 189Pogorelić Ivo 232Polany Łivija 54Pomieciński Adam 88, 89Popović Edo 38,59, 96Popović Edvard 47, 67Popović Nenad 45Posavec Ivan 24Postolović Aleksandar 49Pranjić Krunoslav 127Presdee Mike 188Prica Ines 16Price Herndl Diane 201Price Robert Salinas 14, 15, 16Primorac Strahimir 40Profaca Ivica 13Przyłębski Andrzej 156Pupovac Milorad 22

Pusnik Marusa 188 Pycia Paulina 7-8, 70

~ Q ~

Queneau Raymond 28, 60

~ R ~

Radaković Borivoj 168, 192, 193, 194Radaković Zorica 32, 34, 43, 137Radelić Zdenko 10Radulović Jovan 19Ranciere Jacques 137Rapacka Joanna 227, 230Raulet Gerard 35Rejniak-Majewska Agnieszka 141 Rem Goran 32, 34, 47, 57, 59, 61, 62, 63, 67 Resicki Delimir 32, 34-35, 47, 49, 57, 59, 67,

137, 141, 142, 146 Ribić Vilim 26Rilke Reiner Maria 200, 206, 209 Routley Richard 54 Rundek Darko 95 Rupcić Łjudevit, fra 14 Ruttar Anna 7-8, 88-97, 164, 197 Rychlewski Marcin 88

~ S ~

Sablić Tomić Helena 37, 40, 48 Sabolović Mirko 227 Salamon Joanna 215 Salinger Jerome David 190 Samardzija Marko 105 Sasso Ana 16 Sawicki Stefan 160 Schmidt Siegfried J. 60 Scribner Charity 188 Seallies Andre 54 Selenić Slobodan 19, 20 Semencić Sven 24, 25 Serkowska Hanna 203 Sever Josip 28, 60, 61 Sikora Sławomir 210 Silić Josip 51, 126, 129, 130 Simoncić Savo 77 Simović Łjubomir 19, 20 Siwak wojciech 92 Skarga Barbara 153 Slamnig Davor 37, 92 Slamnig Ivan 57, 166


Slapsak Svetlana 208Slavica Vladimir 195Slavicek Milivoj 227, 230, 231Smulski Jerzy 198, 199Sokrates 155Solar Milivoj 50, 52, 124Spagińska-Pruszak Agnieszka 8, 100Srnec Aleksander 77Stamać Ante 144, 156Stanley Łiz 203Stefanović Łjubomir 47Stilinović Mladen 75Stilinović Sven 83Stipcević Augustin 167Stojević Milorad 41, 134, 145Stosić Josip 28, 57, 60Strikoman Sime 24Strsoglavec Durda 187Svetina Ivo 60Symons John 53

~ S ~

Sajber Slavko 14Salamun Tomaz 49Segedin Petar 227Sehović Feda 39Senoa August 37, 225, 226Sicel Miroslav 37Simić Branko Antun 228Simpraga Dalibor 46Skreb Zdenko 52Snajder Slobodan 229Soljan Antun 154, 166, 170, 173, 227Spoljar Krsto 227Stambuk Drago 20Stulić Branimir „Johnny” 24, 25, 35-36, 95,

96, 195Surbek Dragutin 141Suvar Stipe 17, 18, 19, 118, 124, 125, 126, 127

~ T ~

Tatarin Milovan 7, 27, 44-70 Tensek Tomislav 96 Teskowa Anna 215 Tijanić Aleksandar 20Tito Josip Broz 9, 13, 19, 71, 74, 99, 102, 103,

164, 217Todorova Maria 188 Toeplitz Krzysztof T. 112

Toholj Miroslav 49Tollefson James W. 131Trbuljak Goran 23, 24Tribuson Goran 39, 40, 48, 51, 78, 90, 166;

168, 183, 185, 186, 187, 193 Trojan Ivan 48 Tudman Franjo 11, 12

~ U ~

Ugresić Dubravka 40, 48, 50, 58, 168, 177, 187, 202

Uspienski Boris Andriejewicz 139, 140, 214

~ V ~

Valentić Stela 47 Vattimo Gianni 153, 159 Velcić Mima, 49, 50, 51, 216 Verdery Katherine 169 Vesović Mio 24 Vilić-Dudac Dubravko 97 Visković Velimir 29, 39, 40, 49, 61 Vladović Borben 91, 168, 180, 181 Vogrinac Joze 55 Vojniković Majda 179 Vojnović Ivo 231 Vrabec Predrag 37 Vrkljan Irena 8, 40, 198-216 Vucetić Aristid 14 Vucić Miroslava 58, 61 Vukadin Mijana 83 Vukić Feda 8, 71-87 Vukonić Boris 12Vuković Tvrtko 8, 29, 45, 48, 69, 133-151

155, 214Vuletić Bernarda 59, 61

~ W ~

Waits Tom 39, 90 Walter Klaus 56 Wałęsa Lech 102, 108 Warhol Andy 28, 55 Wasilewski Tadeusz 231 Weigel Sigrid 203, 213 Weinrich Harald 162 Wenders Wim 28 Wierzbicki Jan 228 Williams Raymond 166 White Hayden 210, 212, 213

Indeks nazwisk 245

Woolf Virginia 205 Wruss Tomislav 55, 58

~ Y ~

Yurchak Alexei 187

~ Z ~

Zagoricnik Francije 48 Zawadzki Andrzej 159 Zawiszewska Agata 201 Zimonić Kresimir 23 Zlatar Andrea 54 Zoko Bozica 32 Zorica Żeljko 83

Zupan Vitomil 20Zych Edward 229

~ Ż ~

Żagar Anka 32-33, 137 Żarkovicia Vidoje 217 Żivojinović Bata Velimir 178 Żizek Slavoj 138 Żmegac Viktor 52

~ Ż ~

Żukrowski Wojciech 101 Żupan Ana 39Żupan Ivica52, 53, 56, 61, 62

Opis zdjęć na okładce( o d g ó r n e g o l e w e g o r o g u , z g o d n ie z r u c h e m w s k a z ó w e k z e g a r a )

1. Plakat wyborczy z 1990 roku2. Drazen Petrović3. Talon na benzynę4. Okładka czasopisma „Quorum”5. Wiewiórka Zagi - maskotka Uniwersjady w Zagrzebiu, 19876. Okładka czasopisma „Studentski list”7. Okładka antologii poezji chorwackiej XX wieku pt. W ewnętrzne m orze, 19828. Motyw z okładki pierwszej studyjnej płyty grupy P rljavo kazaliste

9. Kolejka po kawę10. Ante Marković, ostatni jugosłowiański premier11. Barykada na drodze, 199012. Nowa fala13. Strona tytułowa czasopisma „15 dana”14. Okładka tomiku wierszy Slavka Mihalicia pt. Tihe lom ace, 198515. Medugorje16. Plakat IX Kongresu Związku Komunistów Chorwacji, 1982

Documents

CHORWACJA LAT OSIEMDZIESIĄ TYCH XX WIEKU ......U radu se raspravlja o okolnostima pojavljivanja, koncepciji i znacenju koje je Quorum imao u hrvatskoj knjizevnoj kulturi 1980-ih