CHARAKTERYSTYKA I PODZIAŁ KLINICZNY

UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

Opracowała: Monika Haligowska

Zgodnie z ICD – 10 (1998) UPOŚLEDZIENIE UMYSŁOWE

polega na obniżeniu poziomu rozwoju wielu procesów i funkcji poznawczych, co przekłada się z jednej strony na

POZIOM INTELIGENCJImierzonej współczynnikiem inteligencji wg różnych

testów, z drugiej – w ZDOLNOŚCIACH ADAPTACYJNYCH

Jednostki do warunków społeczno – kulturowych. W DSM – IV dodaje się, że diagnoza U.U.

wymaga, aby obniżenie poziomu intelektualnego

i adaptacyjnego wystąpiło PRZED 18 ROKIEM ŻYCIA.

„W perspektywie klinicznej UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE

jest traktowane jako nieodwracalne zaburzenie psychiczne, które powstało na

skutek trwałego uszkodzenia lub dysfunkcji mózgu, charakteryzujące się konkretnymi

objawami w sferze funkcjonowania poznawczego i deficytami

w radzeniu sobie w życiu codziennym”.

(Cierpiałkowska, 2011, s. 174)

STOPNIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

W ICD – 10 wyodrębniono cztery stopnie upośledzenia umysłowego, w oparciu o:

- poziom obniżenia sprawności intelektualnej, - rozwoju mowy,

- funkcjonowania społecznego, - sprawności motorycznej,

- zdolności do uczenia się i radzenia w różnych obszarach życia.

STOPNIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO wg ICD – 10 i DSM – IV

STOPIEŃ UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

ZAKRES IQ WG ICD – 10

ZAKRES IQ WG DSM - IV

WIEK UMYSŁOWY

% OSÓB W POPULACJI

UPOŚLEDZONYCH

łagodny – lekki (DSM- IV) 50 - 69 50 – 55 do

ok.70

9 do poniżej 12

lat85

umiarkowany 35 – 49 35 – 40 do

50 – 55

6 do poniżej 9

lat10

znaczny - głęboki 20 - 34 20 – 25 do

35 – 40

3 do poniżej 6

lat4

głęboki < 20 poniżej 20 lub 25

poniżej 20 lub 25 około 1

KLASYFIKACJI STOPNI UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO dokonuje się:

1) w oparciu o wskaźnik inteligencji uzyskany na podstawie liczby odchyleń standardowych

od wartości średniej ilorazu inteligencji (np. przy użyciu Skali Inteligencji Wechslera); 2) charakterystyka stopnia spełnienia standardów oczekiwanych od osób w podobnym wieku, żyjących w określonych warunkach społeczno – kulturowych

– stopień upośledzenia zdolności adaptacyjnych;

STOPIEŃ UPOŚLEDZENIAZDOLNOŚCI ADAPTACYJNYCH

stwierdza się w oparciu występowanie deficytów przynajmniej w dwóch z następujących obszarów:

- samodzielność w zakresie czynności samoobsługowych, - umiejętności komunikowania się i utrzymywania relacji społecznych, - praktyczne umiejętności edukacyjne,

- dbanie o własną kondycję zdrowotną, - umiejętności korzystania ze społecznych służb wsparcia,

- dbanie o bezpieczeństwo, - wypoczynek,

- zdolność do pracy, - zdolność do samodzielnego poruszania się na określonym terenie (np. w mieście, ulicy) itp.

OBRAZ KLINICZNY POSZCZEGÓLNYCH STOPNI UPOŚLEDZENIA

UMYSŁOWEGO- CHARAKTERYSTYKA

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM

Informacje ogólne:

Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 55 do 69 (skala Wechslera)• 52 – 67 – WHO• od 2 do 3 odchyleń standardowych;

Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego rozwoju intelektualnego 12 -letniego dziecka.

Pod względem dojrzałości społecznej osiągają poziom 17 – latka.

(Kirejczyk, 1981)

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM

Dzieci o tym samym ilorazie inteligencji (tu: u.u. w stopniu lekkim), w podobnym wieku i poziomie dojrzałości społecznej,

„ cechują się wielką różnorodnością w zakresie funkcjonowania poszczególnych zdolności i umiejętności.

Jedne dzieci mają kłopoty z analizą i syntezą słuchową, inne wykazują braki w zakresie percepcji wzrokowej.

Są dzieci, które mają kłopoty z koncentracją uwagi, z zaburzoną pamięcią. Dzieci różnią się między sobą

zdolnościami manualnymi, różne jest bowiem u różnych dzieci upośledzenie koordynacji

wzrokowo – ruchowej rzutującej na precyzję

wykonywanych ruchów”.

(Kosmowska, 1999, s. 8)

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM Obniżony poziom:- wielu funkcji poznawczych, - ogólnej sprawności motorycznej, - rozwoju mowy i zdolności komunikowania się z ludźmi. • Największe obniżenie możliwości intelektualnych występuje

w zakresie myślenia, gdyż są pozbawione zdolności do myślenia abstrakcyjnego, pozostając na etapie operacji

konkretnych. • Trudność z logicznym wnioskowaniem.

• Obniżony krytycyzm. • Niedokładność postrzegania.

• Trudności w ocenie stosunków przestrzennych.

• Obniżenie zdolności do analizy i syntezy wzrokowej.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM

• Upośledzenie pamięci świeżej i trwałej.

• Obniżenie zdolności do koncentracji, podzielności i przerzutności uwagi.

• Trudności w nauce szkolnej, w dobrym opanowaniu czytania, pisania, liczenia.

• Osiągają podstawowe umiejętności komunikowania się konieczne do nawiązywania i podtrzymywania rozmowy. Słownictwo dość ubogie.

Wolniejsze tempo osiągania różnych zadań rozwojowych na danym etapie życia.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM

Niedojrzałość emocjonalna. Trudności w kontroli emocji i potrzeb. Problem w procesie uwewnętrznienia norm oraz w rozwoju uczuciowości wyższej. Niskie poczucie własnej wartości.

Większość z nich osiąga pełną niezależność w zakresie samoobsługi oraz wykonywanie różnych prac domowych,

jest zdolna do pracy wymagającej niezbyt wysokich kwalifikacji.

( Kościelska, 1995; ICD – 10, 2000; Wyczesany 2004; Cierpiałkowska 2011)

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM

Informacje ogólne:

Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 40 do 54 (skala Wechslera)• 36-51 – WHO • od 3 do 4 odchyleń standardowych

W wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji 7-8 lat.

Pod względem dojrzałości społecznej max. osiągają poziom 10 – latka.

(Kirejczyk, 1981)

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM

- obniżony poziom sprawności intelektualnej;

- schorzenia różnych receptorów (np. słuchu, wzroku, kinestezji), co pogłębia trudności w nauce szkolnej i osiąganiu zadań rozwojowych na różnych etapach życia;

W zależności od rodzaju i miejsca uszkodzeń mózgu

obraz kliniczny niepełnosprawności intelektualnej

st. umiarkowanego może być różny.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM• myślenie przedoperacyjne, konkretno – obrazowe;

• znacznie ograniczona zdolność do rozumienia rzeczywistości i formułowania wniosków o niej;

• spowolnienie dynamiki myślenia i spostrzegania;

• obniżona zdolność do wyodrębniania istotnych szczegółów, cech przedmiotów i zjawisk;

• błędy w ujmowaniu związków między zdarzeniami, co sprzyja zmyśleniom i konfabulacjom;

dominuje uwaga mimowolna, ze zmniejszoną zdolnością do utrzymywania uwagi;

poważne problemy w zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu informacji ;

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM• spowolniony rozwój mowy, niewielki zasób słów, chaotyczne, agramatyczne wypowiedzi; czasem mowa jest niewyraźna lub bełkotliwa; proste polecenia są rozumiane;

• ograniczone postępy w nauce; tym niemniej niektóre dzieci opanowują podstawowe umiejętności w zakresie czytania, pisania i liczenia;

• w życiu dorosłym są zdolne do wykonywania prostych, praktycznych czynności; zazwyczaj nabywają umiejętności w zakresie samoobsługi, dbania o higienę, wykonywania prostych prac domowych (sprzątanie, przygotowanie posiłku);

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM• raczej nie jest możliwe, aby w dorosłości prowadziły całkowicie samodzielne i niezależne życie;

• mogą ujawniać nadpobudliwość, gwałtowność, zachowania aspołeczne, autodestrukcyjne, buntownicze, negatywistyczne, które zwykle są efektem stosowania niewłaściwych metod wychowawczych lub złych relacji z opiekunami;

występowanie całościowych zaburzeń rozwoju (np. autyzm dziecięcy, różne choroby neurologiczne);

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM Informacje ogólne:

Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 25 do 39 ( skala W. Wechslera)• 20-35 – WHO • 4 do 5 odchyleń standardowych

Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego rozwoju intelektualnego 6-letniego dziecka.

Pod względem dojrzałości społecznej osiągają poziom dziecka 8-letniego.

(Kirejczyk, 1981).

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM • poważnie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania;

• znacznie zaburzona koncentracja uwagi: koncentruje się tylko na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb lub wyróżniających się np. zdecydowaną barwą; dominuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej;

• mała trwałość pamięci;

rozwój mowy głęboko opóźniony: pojedyncze wyrazy wypowiada dopiero się w wieku szkolnym; często nie buduje zdań, wypowiada się monosylabami lub jednym wyrazem; niekiedy używa prostych zdań, nie odmienia przez przypadki;

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM

• myślenie jedynie sensoryczno – motoryczne, bardzo słabo rozwinięte w działaniu; głęboko upośledzone jest myślenie pojęciowo – słowne;

• głęboko upośledzony rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym; poważnie upośledzona jest motoryka rąk;

• zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyrażają je w sposób prymitywny; nie kontrolują emocji i popędów; są mało samodzielne, realizują proste potrzeby oraz dbają o higienę osobistą;

nie są zdolne do samodzielnego życia; wymagają opieki osoby drugiej. (Kirejczyk, 1981; Sękowska, 1983; Doroszewska, 1989; Dykcik, 1997; Sowa, 1997)

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM

Informacje ogólne:

Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 0 do 24 (skala W. Wechslera)• 0-19 - WHO• 5 i więcej odchyleń standardowych

Nie wykształcone są procesy intelektualne i myślenie.

Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 4 lata.

Zwolnione są z obowiązku szkolnego, wymagają stałej opieki i pielęgnacji.

(Kirejczyk, 1981).

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM

• objawy związane ze specyfiką uszkodzenia mózgu i narządów;

• inteligencja osiąga poziom pozwalający na postrzeganie i doświadczanie rzeczywistości w wymiarze zmysłowo – ruchowym;

• umiejętności komunikacyjne bardzo zróżnicowane: od braku kontaktu do rozumienia prostych poleceń i mówienia kilku słów;

minimalne lub brak zdolności do zapamiętywania i utrzymywania uwagi dowolnej;

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM

• bardzo zaburzone procesy orientacyjne,

• głęboko zaburzone spostrzeganie,

• niektóre dzieci nie są w stanie skoncentrować wzroku na przedmiocie, reagują głównie na bodźce sygnalizujące pokarm, u niektórych brak objawów koncentracji uwagi mimowolnej; niemożliwe jest zapamiętywanie i uczenie się;

zdolne są do wyrażania prostych emocji, najczęściej jednak występuje u nich brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności; -

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM

• ciężkie wady neurologiczne i fizyczne upośledzające zdolność do poruszania się, a czasem percepcji rzeczywistości;

• mogą pojawić się choroby: nietypowy autyzm, padaczka, schorzenia somatyczne;

• przejawiają zachowania autostymulacyjne, które mogą przebierać charakter wizualny, słuchowy i dotykowy; pojawiają się one w sytuacji, kiedy dziecko nie otrzymuje odpowiedniej dawki stymulacji; prawdopodobnie służy to utrzymaniu przy życiu sytemu nerwowego, który musi być pobudzany; (Garlicki, 1978; Olechnowicz, 1979; Kościelska, 1995; Pileccy, 1998; Orkisz i in. 2000; Siwek 2006)

LITERATURA:

L. Cierpiałkowska. Psychopatologia. Rozdz. 6.4. Obraz kliniczny upośledzenia umysłowego. Warszawa Scholar.

J. Doroszewska (1989). Pedagogika specjalna. T. I i II. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź Ossolineum.

W. Dykcik (red.) (1997). Pedagogika specjalna. Poznań Wyd. UAM.

R. Garlicki (1978). Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo w różnych stopniach według wieku metrykalnego w: J. Dziedzic. Kultura fizyczna w szkołach i zakładach dla upośledzonych umysłowo. Warszawa WSiP.

ICD (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne (wyd.2 uzupełnione). Kraków- Warszawa Uniwersyteckie Wyd. Medyczne Vesalius, Instytut Psychiatrii i Neurologii.

K. Kirejczyk (red.) (1981). Upośledzenie umysłowe-pedagogika. Warszawa PWN.

B. Kosmowska (1999). Dzisiaj się bawimy. Rewalidacja indywidualna prowadzona Metodą Dobrego Startu. Scenariusze zajęć dla klas I-IV szkoły specjalnej. Warszawa WSiP.

M. Kościelska (1995). Oblicza upośledzenia. Warszawa PWN.

H. Olechnowicz (1979). Wychowanie i nauczanie głębiej upośledzonych. Warszawa WSiP.

M. Orkisz, M. Piszczyk, A. Smyczek, J. Szwiec (red.) (2000). Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym. Przewodnik dla nauczycieli. Warszawa CPM-PN.

W. Pilecka, J. Pilecki (1998). Psychoruchowy rozwój dzieci o obniżonej sprawności ruchowej w: (red.) W. i J. Pileccy. Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej. Kraków WSP.

Z. Sękowska (red.) (1983). Wybrane zagadnienia z psychologii dziecka upośledzonego umysłowo. Lublin UMCS 1983.

S. Siwek (2006). Upośledzenie umysłowe w: (red.) A.R. Borkowska, Ł. Domańska. Neuropsychologia kliniczna dziecka. Warszawa PWN.

J. Sowa (1997). Pedagogika specjalna w zarysie. Rzeszów Wydawnictwo Oświatowe FOSZE.

J. Wyczesany (2004). Pedagogika upośledzonych umysłowo. Kraków Impuls.