PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRONFAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE

CARINE: POJAM I VRSTE

Predmet: Carinski menadžment i carinske politike (vježbe)Nastavnik: Doc.dr Sanel Jakupović

1

Nakon prezentacije bićete u mogućnosti da: definišete carinu i druge pojmove vezane

za carinsku zaštitu; navedete i prepoznate pojedine vrste

carina; identifikujete situacije u kojima se pojedine

vrste carina mogu koristiti.

2

1. Uvod – O pojmu carine2. Vrste carina3. Zaključna razmatranja4. Mini kviz

3

Priča za početak:

Kratki istorijat carina u Engleskoj

Izvor: www.portcities.org.uk/london/server/show/ConNarrative.145/chapterId/2989/The-Customs-Service.html

4

5

Uvođenje prvih carina:

Edvard I kreirao je carinski sistem u Engleskoj, iako su i ranije postojale izvjesne takse na robe koje su se kretale preko luka.

Edvardovom “Great Custom” iz 1275. godine uvedene su carine na vunu i kožu - sirovine koje su se izvozile preko Londona i još 13 luka.

6

Napredak tokom vladavine Tjudora:

Carinski sistem unapređen je tokom vladavine Tjudora.

Henry VII podsticao je rast vanjske trgovine. Tokom 1507. godine podigao je nivo carina.

Carinski prihodi su porasli tokom njegove vladavine, a njegov pristup finansijama po prvi put u stoljeću je doprinio oporavku državnog trezora.

Henry VII

7

Daljnji napredak ostvaren je u kasnijim godinama vladavine dinastije Tjudor.

Kraljica Mary podigla je nivo carinskih stopa 1558. godine, a kraljica Elisabeth I uvela je carinu na uvoz odjeće.

Elisabeth I takođe je reformisala sistem, uvodeći Knjigu instrukcija 1564. , a sljedeće godine i Lučke knjige – prvi odgovarajući registar brodova i tereta.

8

Vrhunac razvoja carinskog sistema u 18. vijeku:

U 18. vijeku carinski sistem se proširio i postao znatno složeniji, obuhvatajući preko 2.000 proizvoda podložnih carinama.

Carine su donosile od jedne četvrtine do jedne trećine ukupnih fiskalnih prihoda.

Međutim, visoke carine podstakle su i krijumčarenje.

Krijumčari

9

Protekcionizam:

Kako su vlade u Engleskoj postajale sve više zaokupljene potrebom da se ubrza ekonomski razvoj zemlje, to su se carine sve više koristile, ali sada u druge svrhe, ne više samo radi povećanja državnih prihoda.

Protekcionizam znači uvođenje visokih dažbina na određenu uvoznu robu u cilju podsticanja domaće proizvodnje te robe.

10

Pokret za slobodnu trgovinu:

Rastuća ekonomska snaga Britanije tokom perioda industrijske revolucije enormno je povećala izvoz britanske robe širom svijeta.

Mnogi ekonomisti počeli su vjerovati da bi ukidanje carina dovelo do prosperiteta u svim dijelovima svijeta.

Podrška slobodnoj trgovini porasla je nakon donošenja najomraženijeg od svih protekcionističkih zakona - Zakona o žitu 1816-19. godine. Carine na uvoz žita nazvane su “porez na hljeb”, koji je pogađao siromašne.

11

U 1840-tim i 1850-tim Britanija je ukinula mnoge carine, a među njima i carinu na uvoz žita. Zadržan je mali broj carina, među kojima i veoma unosne carine na uvoz čaja i duhana. Da bi se nadoknadilo smanjenje carinskih prihoda, uveden je porez na dobit, koji je prvi put korišten tokom ratova sa Napoleonom. Iako su carine još uvijek obezbjeđivale značajne prihode državi, Britanija se nikad nije vratila na carinski sistem iz 18. vijeka.Danas je carinski sistem usmjeren kako na zaštitu ekonomije i društva, tako i na prikupljanje taksi.

Zadatak:Šta su carine?

(zadatak za rad u grupama od po 5 studenata; svaka grupa treba da napiše svoju definiciju i preda nastavniku; nastavnik će pročitati sve definicije i zajedno sa studentima odabrati najtačniju i najpotpuniju; trajanje aktivnosti - 5 minuta za zadatak i 5 minuta za diskusiju)

12

Carina je dažbina koju naplaćuje država na uvoz ili izvoz određene robe, a po pravilu je snosi uvoznik/kupac. jedno od najstarijih ograničenja vanjske

trgovine; prvobitno samo mjera sa fiskalnom

funkcijom (u doba merkantilizma); uglavnom mjera ograničavanja uvoza.

13

Carinska tarifa je pregled proizvoda sa njihovim naimenovanjem i carinskim stopama, klasificiran po određenom sistemu. stope mogu biti u jednoj ili više kolona; sistemi klasifikacije: po abecedi, po visini

carina, po porijeklu proizvoda od iste fizičke materije, po namjeni, po stepenu obrade.

14

Carineprema

vrsti prometa

Uvozne carine- najviše u upotrebi

Izvozne carine- rijetko se koriste

Tranzitne carine- više ne postoje

15

Zadatak:

U čemu je svrha uvođenja ili povećanja carina? Šta se na taj način može postići?

(zadatak za rad u grupama od po 5 studenata; 2-3 grupe odgovaraju na pitanje kada se radi o izvoznim carinama, a 2-3 grupe kada se radi o uvoznim carinama; svaka grupa bira svog “portparola” koji će izložiti odgovore; trajanje aktivnosti - 5 minuta za zadatak i 5 minuta za diskusiju)

16

Carineprema

osnovnoj funkciji

Zaštitne carineCilj: zaštita dom. proizvođačaili dom. potrošača, zaštita PBPodvrsta: prohibitivne carine

Fiskalne carineCilj: veći budžetski prihodi

Primjena: na manje vrsta robe

17

Carineprema karakteru

trgovinskih odnosa

Autonomne carine(za zemlje sa kojima ne postoje

trgovinski sporazumi)

Konvencionalne carine(za zemlje sa kojima postoje

trgovinski sporazumi)

18

Carineprema visini

Minimalne carine(za zemlje sa kojima postoje

trgovinski sporazumi)

Maksimalne carine(za zemlje sa kojima ne postoje

trgovinski sporazumi)

19

Carineprema načinu

obračuna

“Ad valorem” carine

Specifične carine

Kombinovane carine

20

Ad valorem carine: način izračunavanja: na osnovu vrijednosti

robe; izražavanje: u procentu (npr. 5%); problem: određivanje carinske osnovice; carinska osnovica ili carinska vrijednost –

vrijednost robe na koju se primjenjuje carinska stopa.

21

Spefične carine: način izračunavanja: na osnovu količine ili

težine; izražavanje: u jedinicama mjere (npr. 1 KM

po kom); problem: ne mogu se primijeniti na sve

vrste robe npr. na antikvitete i umjetnička djela.

22

Kombinovane carine: prednosti ad valorem i specifične carine; compound carina; primjer: ad valorem carina za određeni

proizvod iznosi 10%, ali ne niže od 1 KM pokilogramu; drugi način kombinovanja: carina iznosi 1

KM po kg, ali ne niže od 20% vrijednostiuvezene robe.

23

Carine premanačinu postupanja sa

različitom robom

Jedinstvene carine

Diferencijalne carine

(preferencijalne, retorzivne)

24

Carine za izjednačenje

Antidampinškecarine

(za neutralisanje dampinga)

Kompenzatorne carine

(za neutralisanje izvoznih premija)

25

argumenti za carinsku zaštitu: neekonomski argumenti ekonomski argumenti

neekonomski argumenti - politički ili vojni;

ekonomski argumenti – pogrešni ili potencijalno korektni;

26

Ekonomski argumenti (pogrešni): merkantilistički argument (“čuvanje

novca kod kuće”) – izjava A. Linkolna; interesi posebnih grupa konkurencija jeftinog inostranog rada argument retorzije (odmazde) ili

cjenkanja

27

Ekonomski argumenti (potencijalno korektni): zaštita mlade industrije (“infant industry

argument” – A. Hamilton) poboljšanje odnosa razmjene povećanje zaposlenosti u zemlji

(“beggar-thy-neighbour policy”)

28

efekat na uvoz efekat na cijene efekat na domaću proizvodnju efekat na domaću potrošnju protekcionistički (zaštitni) efekat fiskalni efekat redistributivni efekat efekat na odnose razmjene efekat na zaposlenost platnobilansni efekat valutni efekat efekat na realokaciju proizvodnih resursa

29

Efekat na uvoz: Carina smanjuje uvoz na indirektan način preko uticaja na cijenu.

carina → rast cijene uvozne robe → pad tražnje za uvoznom robom → smanjenje uvoza

Efekat na cijene: Carina može povećati cijenu uvozne robe za iznos carine, manje od iznosa carine, više od iznosa carine (zidanje cijena tzv. carinska piramida).

30

Efekat na domaću proizvodnju:carina → rast cijene uvozne robe → rast tražnje za domaćim supstitutima →povećanje domaće proizvodnje (akopostoje slobodni kapaciteti)

Efekat na domaću potrošnju:smanjenje domaće potrošnjeskretanje domaće potrošnje

31

Protekcionistički efekat:na kratki rok povoljan – povećava se

domaća proizvodnja; na dugi rok nepovoljan – “uspavljuje” domaće proizvođače;zavisi od elastičnosti inostrane ponude

izvoza: ako je strana ponuda potpuno neelastična –

protekcionistički efekat izostaje;ako je strana ponuda potpuno elastična –

protekcionistički efekat se pretvara u prohibitivni i uvoz prestaje;

32

Fiskalni efekat:povećanje državnih prihoda;prihodi od carina mogu se koristiti za

povećanje budžetskog suficita, povećanje javne potrošnje i povećanje privatne potrošnje (smanjenje poreza);smanjuje deflacionistički i povećava

protekcionistički efekat (jer se više troši domaća roba);

33

Redistributivni efekat:sastoji se u smanjenju dohodaka

potrošača (skuplje plaćaju robu koju su ranije jeftinije kupovali iz uvoza) u korist dohodaka domaćih proizvođača;redistribucija ima najveći efekat kod

najefikasnijih proizvođača koji iz carine izvlače ekstra-profit (jer se carina utvrđuje prema proizvodnim troškovima najmanje efikasnih domaćih proizvođača);

34

Efekat na odnose razmjene:neto odnosi razmjene: Px/Pm;efekat zavisi od elastičnosti strane

ponude izvoza prema cijenama; ako je strana ponuda elastična, carina ne poboljšava

odnose razmjene; ako je strana ponuda neelastična, carina poboljšava

odnose razmjene, ali poništava protekcionistički efekat, efekat na potrošnju i redistributivni efekat;

optimalna carina;

35

Efekat na zaposlenost: po pravilu kratkoročan;ako ne postoje slobodni kapaciteti

izaziva realokaciju resursa u pravcu zaštićenih industrija;

carina → smanjenje uvoza → rast potrošnje domaće robe → rast domaće proizvodnje →rast dohotka u zaštićenim industrijama

36

Platnobilansni efekat:ogleda se u smanjenju uvoza i odliva

deviza;najveći je kod prohibitivne carine;

Valutni efekat: Carina djeluje na smanjenje uvoza putem poskupljenja uvozne robe, slično selektivnoj devalvaciji.

37

Efekat na realokaciju resursa: Carina realocira resurse u pravcu manje efikasnih grana industrije.

38

jedan od najstarijih i najviše korištenih instrumenata vanjskotrgovinske politike; brojne vrste i podvrste; različiti efekti; najčešća primjena: za ograničenje uvoza; indirektan uticaj na obim razmjene – putem

cijene; primarna funkcija: zaštitna; primjena dozvoljena od strane WTO;

39

• Jakupović S. i drugi: “Carinski sistem BiH u procesu integracija u EU”, Panevropski univerzitet Apeiron, Banja Luka, 2009.

• Đurić Dragana M., Zora Prekajac, Marijana Vidas – Bubanja, Međunarodna ekonomija, Institut ekonomskih nauka Beograd, Beograd, 2000.

• Mrkušić Žarko, Međunarodna trgovina: Teorija i politika, Institut ekonomskih nauka Beograd, Beograd

• Samuelson Paul, Ekonomija, izdanje, Prevod, MATE, Zagreb,• .• Trlin Vladimir , Međunarodna ekonomija: Determinante, mehanizmi i

politika, V izmijenjeno i dopunjeno izdanje, Ekonomski fakultet Zagreb, Zagreb, 2000.

40