Buitenschrijnwerk: hoe kiezen? · hoe kiezen? BIJ RENOVATIE, BEHOUD, RESTAURATIE EN VERBETERING VAN DE RAMEN Voorzieningen en elementen voor een duurzame keuze Frederic LUYCKX, architect

Leefmilieu Brussel

Opleiding Duurzaam Gebouw: Buitenschrijnwerk: hoe kiezen?

BIJ RENOVATIE, BEHOUD, RESTAURATIE EN

VERBETERING VAN DE RAMEN

Voorzieningen en elementen voor een duurzame keuze

Frederic LUYCKX, architect & onderzoeker

2

Doelstellingen van de presentatie

● Aantonen welke alternatieven er zijn voor de

vervanging van oude ramen

● De mogelijkheden voor verbetering van de

thermische en akoestische prestaties van het

bestaande buitenschrijnwerk overlopen

● De voor- en nadelen bespreken van de

verschillende mogelijkheden voor verbetering van

het bestaande buitenschrijnwerk

3

1. Inleiding

2. Technieken voor verbetering

3. Elementen van een duurzame keuze

► Technische aspecten

► Milieuaspecten

► Economische aspecten

► Socioculturele aspecten

4. Wat moet worden onthouden van de uiteenzetting

Plan van de uiteenzetting

● Nadelen van oude ramen

► Verminderd comfort ter hoogte van de oude ramen

► Koudestraling ter hoogte van het venster / de beglazing

► Tocht door raamkieren

► Te hoge temperaturen in het lokaal

► Geregeld condensatie op het glaswerk

► Geluidshinder

► Visueel ongemak

4

1. Inleiding

► Thermische verliezen door de oude ramen

► Slijtage van de oude ramen

► Afwerking: afgebladderde verf, ...

► Schrijnwerk: schade, verrotting, …

► Glaswerk: verlies van doorzichtigheid, …

► Versleten, verroest, gebroken, …

bouwbeslag

5

● Verbetering van het bestaande raam

► Restauratie

► Inzet van dubbel glas

► Inzet van gelaagd glas

► Plaatsing van een voorzetraam

● Inwerking van een dubbel raam aan de binnenzijde

► Dubbel raam met enkel glas

► Dubbel raam met dubbel glas

● Vervanging van het bestaande raam door een identiek raam

Voorwaarde die al deze voorzieningen gemeen hebben:

› In elk van deze gevallen moet een hygiënisch ventilatiesysteem

worden voorzien!


Voorbeelden van restauraties:

› Restauratie van profielen: schoonmaken, afschuren,

verven, ...

› Vervanging van beschadigde onderdelen door

onderdelen van dezelfde houtsoort, met hetzelfde

profiel

– Vervanging van beschadigde waterlijsten (vaak het meest

beschadigd)

› Nazicht van de dichtheid van de ramen

– Inwerken van dichtingsvoegen tussen kozijnen en vleugels

– Nazicht van de dichtheid rond de ramen

› Vervanging van beschadigde of gedeeltelijk

verdwenen kit

› Herstel van het hang- en sluitwerk … 6


► Restauratie

Eerste vraag die een oud raam oproept: "Kan ik dit nog restaureren?"

Houten schrijnwerk leent zich makkelijker tot herstellingen

dan schrijnwerk in aluminium of pvc.


7


► Restauratie

Inwerking van dichtingsvoegen tussen kozijnen en

vleugels

› Minder thermische verliezen door ventilatie

› Betere geluidsisolatie

Voorbeeldgebouw Koninklijke Sinte-Mariastraat 237, Lage-energierenovatie van 3 woningen,

Dubbel glas in bestaande ramen



8


► Plaatsing van dubbel glas (of dun dubbel glas)

Bestaande toestand: Bestaand houten raam met enkel glas

Geplande toestand: Principedetail van de inwerking van dubbel glas in een oorspronkelijk houten raam met uitdieping van de sponning

Bron: Ceraa asbl


9



Bestaande toestand: Bestaand metalen raam met enkel glas

Geplande toestand: Principedetail van de inwerking van dun dubbel glas in het oorspronkelijke metalen raam

Bron: Ceraa asbl

10



Voordelen:

› Thermische en eventueel geluidsisolatie indien akoestisch verbeterd dubbel glas

› Behoud van de bestaande profielen en van het beslag

› Behoud van de netto verlichte oppervlakte (NVO) van het venster

Nadelen:

› Verlies van de oorspronkelijke beglazing

› Vermindering van de lichttransmissie van de beglazing en van de zonnefactor

(FS of g)

› Eventueel uitdieping van de sponning

– het frezen tast de profielen en de assemblages aan

› Moeilijk uitvoerbaar in het geval van metalen ramen (de profielen zijn gewoonlijk

niet dik genoeg om dubbel glas te kunnen invoegen en om het bijkomende

gewicht van dubbel glas te kunnen dragen).

Aandachtspunten:

› Risico van vervorming van de profielen door het extra gewicht van het dubbel glas

› Inwerking van dichtingsvoegen in de profielen


11



De nieuwe beglazing kan worden geplaatst met een aanpassingsprofiel (tweede profiel in hout

of pvc dat op de sponning van het bestaande raam wordt aangebracht).

Voordelen:

› Omkeerbaar

› Relatief goedkoop

Nadelen:

› Aanzienlijke wijziging van het uitzicht van de ramen

› Indien het aanpassingsprofiel dikker is dan het bestaande raam, vermindert deze oplossing

de glasoppervlakte en dus ook de lichtefficiëntie van het venster.

TE VERMIJDEN

Aanpassingsprofiel van Saint-Gobain Glass Systems, Bron: www.belgique.sggs.com


12



Voorbeeldgebouw Koninklijke Sinte-Mariastraat 237, lage-energierenovatie van 3 woningen,

dubbel glas in de bestaande ramen



► Plaatsing van gelaagd glas

13


Geplande toestand: Inwerking van enkel gelaagd glas in het bestaande houten raam.


Bron: Ceraa asbl



14

Bestaande toestand: Bestaand metalen raam met enkel glas.

Geplande toestand: Inwerking van enkel gelaagd glas in het bestaande metalen raam.


Bron: Ceraa asbl

2. Technieken voor verbetering ● Verbetering van het bestaande raam


Plaatsing van beglazing in een open sponning, Bron: TV 221, WTCB, september 2001.

15

De nuttige breedte van de sponning moet rekening houden met de specificaties van TV

221, namelijk:

◊ de sponningsbodem moet minstens 18 mm bedragen

◊ en tussen het glas en het profiel moet er een ruimte zijn van minstens 3 mm

Bron: Van Ruysdael

I. BUITEN

II. BINNEN

1. Spijker

2. Kitband

3. Steunkit

afmetingen kit

a 3 tot 15 mm Detail

b glasdikte

c 1 tot 4 mm Performance

d ≥ 3 mm

voor HPI ≥ 6 mm

e 3 mm Performance

2. Technieken voor verbetering ● Verbetering van het bestaande raam


Voordelen:

› Algemene verbetering van de prestaties: thermische isolatie, akoestische

isolatie, bescherming tegen schokken, ...

› Beperkte dikte van het glas

› Uitzicht benadert dat van de oorspronkelijke beglazing

› Behoud van het bestaande raam en dus van de erfgoedwaarde

› Behoud van de netto verlichte oppervlakte (NVO)

› Techniek is toepasbaar in gevallen waarin de plaatsing van dubbel glas niet

mogelijk is (venster met roeden, …)

Nadelen:

› Verlies van de oorspronkelijke beglazing

› (Lichte) vermindering van de licht- en zonnetransmissie

Aandachtspunten:

› In bepaalde gevallen moet de sponning worden uitgediept

› Extra gewicht van nieuwe beglazing (met risico van vervorming profielen)

› Kostenplaatje dat niet in alle gevallen nodig is (indien niet-beschemd gebouw,

relatief “klassiek” raam met beperkte erfgoedwaarde)



› Principe: plaatsing van een tweede ruit op de vleugel (gewoonlijk aan de binnenkant)

17


Geplande toestand: Plaatsing van een voorzetraam op het bestaande raam


Bron: Ceraa asbl



18

Principeschema van een vast voorzetraam Bron: www.energieplus-lesite.be

Principe van een los voorzetraam Bron: www.energieplus-lesite.be


Vast

kader Vleugel



Voordelen

› Behoud van het raam en de beglazing

› Volledig omkeerbaar procedé

› Lage kostprijs

› Gemakkelijk uit te voeren

Nadelen

› Geringe thermische en akoestische voordelen

– Verbetering is twijfelachtig

› Wijziging van het uitzicht van de binnenkant van het raam

› Daling van de licht- en zonnetransmissie

› Meer onderhoud

Aandachtspunten

› Risico van condensatie tussen de ruiten en aantasting van de profielen indien

het water niet goed wordt afgevoerd

› Risico van vervorming van het bestaande profiel (het extra gewicht van het

voorzetraam steunt niet op het midden van het profiel)

› Plaatsing met scharnieren om het voorzetraam te kunnen reinigen 19



► Plaatsing van een voorzetraam op het bestaande raam

20

Eengezinswoning, Van Elewyckstraat 43, 1050 Elsene Algemene restauratie van een erkerraam + plaatsing van een voorzetraam op de glas-in-loodramen op de steunmuur


› Principe: plaatsing van een tweede raam (gewoonlijk aan de binnenkant)

21

● Inwerking van een dubbel binnenraam

► Dubbel binnenraam met enkel of dubbel glas

Geplande toestand: Inwerking van een dubbel raam op de binnenkant van de gevel + isolatie aan de binnenkant


Bron: Ceraa asbl

22



Inwerking van het raam in de dagstukken van de dagopening Bron: BERTRAND Jérôme, Houten schrijnwerk – Erfgoed en comfort verenigen, Directie Monumenten en Landschappen, Onderhoudsboekje, collectie Kunst in de straat, Brussel, heruitgave 2008


23



Plaatsing van het dubbele raam op de binnenkant van de gevelmuur Bron: ceraa asbl

Plaatsing van het dubbele raam in het vlak van de gevelmuur Bron: ceraa asbl


24



Voordelen

› Het bestaande raam blijft volledig behouden

› Zeer goede thermische en akoestische isolatie

Nadelen

› Wijziging van het uitzicht aan de binnenkant

› Daling van de licht- en zonnetransmissie

Bij de keuze van een dubbel raam moet ook rekening worden

gehouden met de ecobalans van dit raam!


25



Aandachtspunten

› Het nieuwe raam mag het openen van het bestaande raam niet

verhinderen

– Profielen van het dubbele raam nemen bij voorkeur zo weinig

mogelijk plaats in.

› Mogelijkheden voor inwerking:

– in de dagstukken van de dagopening (als de breedte van de

aanslag het toelaat)

– op de binnenkant van de gevelmuur

(+ eventueel binnenisolatie)

– in het muurvlak (maar dit vereist zware werken)

De plaats van het raam hangt af van de erfgoedwaarde van het interieur

(binnenafwerking: lijstwerk, vensterbank, lijsten, plafonnering, …)

› Beheer van de vochtigheid tussen de twee ramen

› Isolatie tussen de twee ramen over de diepte van de aanslag


26



Voorbeeldgebouw Ducpétiaux, 1060 Brussel Renovatie van bestaande houten ramen + plaatsing van dubbel raam met dubbel glas.


27



Eengezinswoning, 43 Van Elewyckstraat, 1050 Elsene Algemene restauratie van erkerraam + plaatsing van een dubbel binnenraam.


● Vervanging van een raam op identieke wijze

► Door een nieuw raam met dubbel of driedubbel glas

› Definitie:

– de oorspronkelijke vormen, waaronder de welvingen, verdelingen en

openende en vaste delen, worden behouden

– de materialen, assemblages en profielen zijn identiek

› Niet aan te raden indien:

– het uitzicht en de erfgoedwaarde van het raam doorwegen

– geen isolatie- en luchtdichtheidswerken voorzien zijn

› Is zinvol indien het raam in slechte staat is

› Aandachtspunten:

– Volledige inventaris van de bestaande toestand

– Hoge kostprijs!

– Wordt in bepaalde gevallen opgelegd door de Directie voor Monumenten en

Landschappen of de Dienst Stedenbouw

28


● Technische aspecten

► Gemakkelijk uit te voeren

› Verschilt naargelang van het raam, de samenstelling ervan, ...

› Een voorzetraam kan gemakkelijk met "clips" op het bestaande raam worden

gemonteerd.

› Dubbel raam aan binnenkant: moeilijker, omdat moet worden gewerkt aan de

dagopening, de decoratie, de vensterbank.

› Plaatsing van een nieuw raam: de meest gekozen oplossing, die vaak als het

makkelijkst uit te voeren wordt beschouwd.


29

1 Très aisé 2 Aisé 3 Complexe 4 Très complexe

Niveau de facilité technique

Double V châssis exist.

Double V mince

châssis existant

Simple V feuilleté

châssis exist. Survitrage

Double châssis int. – Simple V.

Double châssis int. -

Double V.

Do

ub

le

ou

vra

nt

imp

os

te f

ixe

4 3 3 1 4 4

Sim

ple

ou

vra

nt

imp

os

te f

ixe

3 3 3 1 4 4

Ch

âssis

à

gu

illo

tin

e

/ 3 3 / 4 4



Double V mince

châssis existant

Simple V feuilleté




Double V. C

hâ

ssis

à

pe

tit-

bo

is

/ 3 3 1 4 4

Ch

âssis

m

éta

lliq

ue

/

3 3 / 4 4

Bre

tèch

e

en

bo

is

3 3 3 1 2 2

Heel gemakkelijk Gemakkelijk Complex Heel complex

Dubbel glas

bestaand

raam

Dun dubbel

glas

bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

Technische

uitvoerbaar-

heid Dubbel glas

bestaand

raam

Dun dubbel

glas

bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

Technische

uitvoerbaar-

Dubbel glas

bestaand

raam

Dun dubbel

glas

bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

Technische

uitvoerbaar-

heid

Sch

uif

raam

En

kele

vle

ug

el

vast

bo

ven

lich

t

Du

bb

ele

vle

ug

el

vast

bo

ven

lich

t

Ho

ute

n

log

gia

Meta

len

raam

Raam

met

roed

en


► Uitvoerbaarheid



Double V mince

châssis existant

Simple V feuilleté




Double V.

Do

ub

le

ou

vra

nt

imp

os

te f

ixe

4 3 3 1 4 4

Sim

ple

ou

vra

nt

imp

os

te f

ixe

3 3 3 1 4 4

Ch

âssis

à

gu

illo

tin

e

/ 3 3 / 4 4


30 1 Très aisé 2 Aisé 3 Complexe 4 Très complexe

Dubbel glas

bestaand

raam

Dun dubbel

glas bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Technische

uitvoerbaarheid

Sch

uif

raam

Enkele

vle

ugel

vast bovenlic

ht

Dubbele

vle

ugel

vast bovenlic

ht

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas


31


► Uitvoerbaarheid



Double V mince

châssis existant

Simple V feuilleté




Double V.

Ch

âssis

à

pe

tit-

bo

is

/ 3 3 1 4 4

Ch

âssis

m

éta

lliq

ue

/

3 3 / 4 4

Bre

tèch

e

en

bo

is

3 3 3 1 2 2


1 Très aisé 2 Aisé 3 Complexe 4 Très complexe

Dubbel glas

bestaand

raam

Dun dubbel

glas bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Technische

uitvoerbaarheid

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

SC

6 H

oute

n

loggia

SC

5 M

eta

len

raam

SC

4 R

aam

met

roeden


32


► Geluidsisolatie

› De oplossingen die bedoeld zijn om bestaande ramen te verbeteren, zijn alleen interessant

in een rustige straat en bij normaal akoestisch comfort.

› Bij hogere vereisten of in het geval van een lawaaierige straat zijn nieuwe ramen

noodzakelijk (ter vervanging of verdubbeling aan de binnenzijde).

› Verbeteringen met vervanging van de beglazing leveren een aanzienlijke akoestisch

voordeel op als de luchtdichtheid wordt hersteld.

Als de ramen (en hun omtrek) niet luchtdicht zijn, is dit ongunstig voor de

akoestische prestatie, want leemtes in de luchtdichtheid laten de

luchtgeluidsgolven ongehinderd door.

40 - … dB Très bon 35 – 40 dB Bon 30 – 35 dB Moyen < 30 dB Inférieur à la valeur limite de

confort en rue calme = 30 dB

ISOLEMENT ACOUSTIQUE (sans ou avec

réfection étanchéité)

EXIST


Double V mince

châssis existant

Simple V feuilleté

châssis exist.

Survitrage Double châssis int. –

Simple V.


Double V.

SC

1 D

ou

ble

ou

vra

nt

im

po

ste

fix

e

28.1

28.4 29.3 29.3 29.2

43 43

31.5 33.4 33.4 33.1

SC

2 S

imp

le

ou

vra

nt

im

po

ste

fix

e

24.7

24.9 25.3 25.3 25.3

37.2 37.2

28.7 29.9 29.9 29.7

SC

3 C

hâ

ssis

à g

uillo

tin

e

21.8 /

21.9 21.9

/ 36.7 36.7

24.9 24.9




EXIST


Double V mince

châssis existant

Simple V feuilleté

châssis exist.


Simple V.


Double V.

SC

4 C

hâssis

à p

eti

t-b

ois

26.6 /

26.9 27.1 27

41 41

31.2 31.7 31.4

SC

5 C

hâssis

méta

lliq

ue

23.2 /

23.6 23.6

/ 37.2 37.2

26.4 26.4

SC

5 C

hâssis

méta

lliq

ue

26.5

27

/

27.5 27.1 40.7 40.7

30.5 31.5 31.2

Dubbel glas

bestaand

raam

Dun dubbel

glas bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

GELUIDS-

ISOLATIE

(met of

zonder

herstelling

dichtheid

SC

3

Sch

uif

raam

SC

2 E

nkele

vle

ug

el v

ast

bo

ven

lich

t

SC

1 D

ub

bele

vle

ug

el v

ast

bo

ven

lich

t

BE-

STAAND

SC

6 H

ou

ten

log

gia

SC

5 M

eta

len

raa

m

SC

4 R

aa

m m

et

roe

de

n

Dubbel glas

bestaand

raam

Dun dubbel

glas bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

GELUIDS-

ISOLATIE

(met of

zonder

herstelling

dichtheid BE-

STAAND

33


► Geluidsisolatie





EXIST


Double V mince

châssis existant

Simple V feuilleté

châssis exist.


Simple V.


Double V.

SC

1 D

ou

ble

ou

vra

nt

im

po

ste

fix

e

28.1

28.4 29.3 29.3 29.2

43 43

31.5 33.4 33.4 33.1

SC

2 S

imp

le

ou

vra

nt

im

po

ste

fix

e

24.7

24.9 25.3 25.3 25.3

37.2 37.2

28.7 29.9 29.9 29.7

SC

3 C

hâ

ssis

à g

uillo

tin

e

21.8 /

21.9 21.9

/ 36.7 36.7

24.9 24.9


Dubbel glas

bestaand

raam

Dun dubbel

glas bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam

Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

GELUIDS-

ISOLATIE

(met of zonder

herstelling

dichtheid) bestaand

SC

3

Schuifra

am

SC

2 E

nkele

vle

ugel vast

bovenlic

ht

SC

1 D

ubbele

vle

ugel vast

bovenlic

ht


► Geluidsisolatie



EXIST


Double V mince

châssis existant

Simple V feuilleté

châssis exist.


Simple V.


Double V.

SC

4 C

hâssis

à p

eti

t-b

ois

26.6 /

26.9 27.1 27

41 41

31.2 31.7 31.4

SC

5 C

hâssis

méta

lliq

ue

23.2 /

23.6 23.6

/ 37.2 37.2

26.4 26.4

SC

5 C

hâssis

méta

lliq

ue

26.5

27

/

27.5 27.1 40.7 40.7

30.5 31.5 31.2

34




SC

6 H

oute

n

loggia

SC

5 M

eta

len

raam

SC

4 R

aam

met

roeden

Dubbel glas

bestaand

raam

Dun dubbel

glas bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam

Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

GELUIDS-

ISOLATIE

(met of zonder

herstelling

dichtheid) BES-

TAAND

bestaand


35

● Milieuaspecten

► Behoud >< Vervanging:

› Behoud:

– Besparing op materialen

– Minder bouwafval

– Oude ramen:

» Uitzonderlijke levensduur (indien regelmatig onderhouden)

» Recyclage is mogelijk

– Technische beperkingen

› Vervanging

– Uitputting van hulpbronnen

– Verbruik van grijze energie voor fabricage, transport, ...

– Beperkte mogelijkheden van herstelling, volgens type van materiaal

– Beperkte potentieel voor recyclage van de ramen, volgens type van

materiaal

– Herstel van pleisterwerk, dagkanten, ...

36

● Economische aspecten

► Investeringskosten

› Geval per geval

› Vrij lange terugverdientijd (in de meeste gevallen)

› Rekening houden met de levensduur van de hedendaagse ramen

› Minder kostelijke verbeteringen moeten de voorkeur krijgen (vervanging

van beglazing + inwerking van een dichting)

› De duurste oplossingen:

– Plaatsing van nieuwe ramen met driedubbel glas

– Vervanging van beglazing door dun dubbel glas

› Houd rekening met de kostprijs van de voorafgaande restauratie van het raam

› Houd rekening met de ventilatie / de isolatie van het vertrek / het gebouw


37


► Investeringskosten

Coût global du chauffage au gaz de la pièce - Sc.1 - SE 2 - Séjour

(10 degrés jours en moins par année; augmentation annuelle du prix du gaz de 5%; besoin en énergie étalonné sur la consommation réelle)

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

Années

Co

ût

cu

mu

lé e

n M

illie

rs d

'Eu

ros

Etat originel

Amélioration 1

Amélioration 2

Amélioration 3

Amélioration 4

Amélioration 5

Amélioration 6

Verb. 1: dubbel glas (bestaand raam)

Verb. 2: enkel gelaagd glas (bestaand raam)

Verb. 3: dubbel binnenraam enkel glas

Verb. 4: dubbel binnenraam dubbel glas

Verb. 5: Nieuw raam dubbel glas

Verb. 6: Nieuw raam driedubbel glas


Oorspr. staat

Verbetering 1

Verbetering 2

Verbetering 3

Verbetering 4

Verb etering 5

Verbetering 6

Jaar

Gec

umul

eerd

e ko

sten

in d

uize

nden

eur

o’s

Totale kostprijs van de verwarming van de kamer op gas – Sc. 1 – SE 2 - Woonkamer

10 graaddagen minder per jaar; jaarlijkse stijging gasprijs met 5%; energiebehoefte getoetst aan werkelijk verbruik

38


► Premies

› Energiepremies van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

› Renovatiepremies

› Gemeentepremies

► Mogelijkheden voor tewerkstelling

› Markt, knowhow te ontwikkelen (verbetering van ramen, hout van lokale herkomst,

…)

› Aanmoediging van lokale economie en arbeid, ontwikkeling van

patrimoniumberoepen.



39

● Socioculturele aspecten

► Esthetische kwaliteit

a. Behoud van het visuele aspect

Behoud van het oorspronkelijke buitenaanzicht:

o Beglazing (vlakheid, textuur, kleur, weerspiegeling) JA

o Bevestiging van beglazing (kit, glaslat, …) NEE

o Dikte van de kader in vooraanzicht JA

o Profiel van de kader, boven- en zijaanzicht JA

Behoud van het oorspronkelijke binnenaanzicht:

o Bevestiging van de beglazing JA

o Dikte van de kader in vooraanzicht JA

o Oorspronkelijk uitzicht (zonder visuele belemmering, bekleding, overdekking)

JA

o Aansluiting op afwerkingen en decoratie JA

TOTAAL: 7/8

Voorbeeld: Inwerking van enkel gelaagd glas in het bestaande houten raam.

40



80-100 % Très bon 60-80 % Bon 40-60 % Moyen 20-40 % Insatisfaisant 0-20 % Mauvais

Conservation de l’aspect

visuel

EXIST


Double V mince châssis

existant

Simple V feuilleté

châssis exist.


Simple V.


Double V.

Châssis neuf double V.

Châssis neuf triple V.

SC

1 D

ou

ble

ou

vra

nt

im

po

ste

fix

e

100 % 75 % / 90 % 75 % 50 % 50 % 10 % 10 %

SC

2 S

imp

le

ou

vra

nt

im

po

ste

fix

e

100 % 75 % / 90 % 75 % 50 % 50 % 10 % 10 %

SC

3 C

hâ

ssis

à g

uillo

tin

e

100 % / 90 % 90 % / 50 % 50 % / /


Dubbel glas

bestaand raam

Dun dubbel

glas bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam

Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

Nieuw raam

dubbel glas

Nieuw raam

driedubbel glas

Behoud van

het

uitzicht

bestaand

SC

3

Schuifra

am

SC

2 E

nkele

vle

ugel vast

bovenlic

ht

SC

1 D

ubbele

vle

ugel vast

bovenlic

ht

Heel goed Goed Gemiddeld Ontoereikend Slecht

41



Conservation de l’aspect

visuel

EXIST



existant

Simple V feuilleté

châssis exist.


Simple V.


Double V.



SC

4 C

hâ

ssis

à p

eti

t-b

ois

100 % / 90 % 90 % 75 % 50 % 50 % 10 % /

SC

5 C

hâ

ssis

méta

lliq

ue

100 % / 90 % 90 % / 50 % 50 % 10 % 10 %

SC

6

Bre

tèch

e

en

b

ois

100 % 75 % / 90 % 75 % 50 % 50 % 10 % 10 %


80-100 % Très bon 60-80 % Bon 40-60 % Moyen 20-40 % Insatisfaisant 0-20 % Mauvais

Dubbel glas

bestaand raam

Dun dubbel

glas bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam

Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

Nieuw raam

dubbel glas

Nieuw raam

driedubbel

glas

Behoud van

het

uitzicht

bestaand

Heel goed Goed Gemiddeld Ontoereikend Slecht

SC

6 H

oute

n

loggia

SC

5 M

eta

len

raam

SC

4 R

aam

met

roeden

42



› Verbeteringen door vervanging van de beglazing: het minst ingrijpend

› Dubbel glas in bestaand raam: glaslatten!

› Dubbel binnenraam: raam krijgt ander uitzicht aan binnenzijde

Voorbeeld van een metalen raam dat is vervangen door een raam in pvc. Gevel ziet er anders uit!

Bron: Stadswinkel


› Vervanging raam: minst interessant!

– Verschillende doorsneden, ander uitzicht, ...

– Maar het is mogelijk identieke ramen te maken

Studie van de details van het bestaande raam


► Erfgoedkwaliteit

43

b. Behoud van het materiaal

o Behoud van oorspronkelijke beglazing NEE

o Behoud en/of herstelling oorspronkelijk raam JA

o Behoud van het beslag JA

o Behoud van de buitenomtrek van de dagopening JA

o Behoud van de binnenomtrek van de dagopening (tablet en vensterlijsten, indien aanwezig)

JA

o Behoud van oorspronkelijke hanteerbaarheid JA

o Omkeerbaarheid van de ingreep NEE

TOTAAL: 5/7


Voorbeeld: Inwerking van enkel gelaagd glas in een bestaand houten raam.

Conservation de la matière

EXIST



existant

Simple V feuilleté

châssis exist.


Simple V.


Double V.



SC

1 D

ou

ble

ou

vra

nt

imp

os

te f

ixe

100 % 70 % / 70 % 100 % 85 % 85 % 10 % 10 %

SC

2 S

imp

le

ou

vra

nt

imp

os

te f

ixe

100 % 70 % / 70 % 100 % 85 % 85 % 10 % 10 %

SC

3 C

hâ

ssis

à g

uillo

tin

e

100 % / 70 % 70 % / 85 % 85 % / /

44


► Erfgoedkwaliteit

100 % Excellent 80-100 % Très bon 60-80 % Bon 40-60 % Moyen 20-40 % Insatisfaisant 0-20 % Mauvais


Dubbel glas

bestaand raam

Dun dubbel

glas bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam

Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

Nieuw raam

dubbel glas

Nieuw raam

driedubbel glas

Behoud van

het

materiaal

bestaand

SC

3

Schuifra

am

SC

2 E

nkele

vle

ugel vast

bovenlic

ht

SC

1 D

ubbele

vle

ugel vast

bovenlic

ht

Uitstekend Heel goed Gemiddeld Ontoereikend Slecht Goed

45


► Qualité patrimoniale

Conservation de la matière

EXIST



existant

Simple V feuilleté

châssis exist.


Simple V.


Double V.



SC

4 C

hâssis

à p

eti

t-b

ois

100 % / 70 % 70 % 100 % 85 % 85 % 10 % /

SC

5 C

hâssis

méta

lliq

ue

100 % / 70 % 70 % / 85 % 85 % 10 % 10 %

SC

6

Bre

tèch

e

en

bo

is

100 % 70 % / 70 % 100 % 85 % 85 % 10 % 10 %


100 % Excellent 80-100 % Très bon 60-80 % Bon 40-60 % Moyen 20-40 % Insatisfaisant 0-20 % Mauvais

Dubbel glas

bestaand raam

Dun dubbel

glas bestaand

raam

Gelaagd enkel

glas bestaand

raam

Voorzetraam

Dubbel

binnenraam -

enkel glas

Dubbel

binnenraam -

dubbel glas

Nieuw raam

dubbel glas

Nieuw raam

driedubbel

glas

Behoud van

het

materiaal

bestaand

Uitstekend Heel goed Gemiddeld Ontoereikend Slecht Goed

SC

6 H

oute

n

loggia

SC

5 M

eta

len

raam

SC

4 R

aam

met

roeden

46


► Erfgoedkwaliteit van de ramen

› Vrucht van samenwerking van verschillende ambachten:

Schrijnwerker, slotenmaker, glasblazer, glazenmaker, ...

› Kostbare getuigen van knowhow

› Beglazing: geblazen glas, afgeschuind glas, gekleurd glas, bedrukt glas, glas-in-

loodramen, ...

Te behouden!


Verbeteringen:

› Verbeteringen door vervanging van beglazing:

Minst ingrijpend

› Behoud van het materiaal (ramen, beglazing,

beslag):

– Plaatsing van een voorzetraam

– Plaatsing van een dubbel binnenraam

● BERTRAND Jérôme, Houten schrijnwerk – Erfgoed en comfort verenigen,

Directie Monumenten en Landschappen, Onderhoudsboekje, collectie

Kunst in de straat, Brussel, heruitgave 2008.

● SIMON Francy, Jean-Marie HAUGLUSTAINE, La fenêtre et la gestion de

l’énergie – Guide pratique pour les architectes, 2001, te downloaden op de

website van de Waalse Administratie voor Energie

http://energie.wallonie.be

● Ceraa asbl, ULG EnergySud, CEDIA, Xylonis, Studie over de impact van de

thermische verbeteringen van bestaande ramen met erfgoedwaarde in de

traditionele gebouwen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, studie

uitgevoerd voor Leefmilieu Brussel, Brussel, mei 2011.

● Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB),

TV 221, Brussel, september 2001.

● Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB),

TV 188, Brussel, juni 1993.

Website

● http://www.energieplus-lesite.be/index.php

47

Interessante tools, websites, enz.:

http://energie.wallonie.be/

http://www.energieplus-lesite.be/index.php?id=10364



48

Referentie Gids duurzame gebouwen: http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be

● G_MAT00 – Duurzaam materiaalgebruik

● G_MAT01 – De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen

en keuzehulpmiddelen

● G_MAT07 – Duurzame keuze van raamkaders

● G_MAT07 – Duurzame keuze van raamkaders

http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/

http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/

4. Wat moet worden onthouden van de uiteenzetting

49

► Elke raam dat wordt verbeterd, vereist een andere aanpak

› Naargelang van de verwachte prestaties, de samenstelling van

het raam, de afmetingen van het raam, ...

► In een en hetzelfde gebouwen kunnen verschillende technieken

voor verbetering worden toegepast

› Naargelang van de oriëntatie van het raam, het type van lokaal,

...

› Raam met erfgoedwaarde: gewoonlijk langs straatkant

Behoud en verbetering van de bestaande ramen van een oude drogisterij,

Bron: [046] Vorst, 1060 Brussel

► Voordat restauratie van een raam kan

worden overwogen, moet een diagnose

worden gesteld

► Dilemma energie >< erfgoed

› Verenigbaar!

› Vereist onderzoeken, verdere

stappen, ...

50

Frederic LUYCKX

architect – onderzoeker

Gegevens

: +32(0)2 537 47 51

E-mail: [email protected]

Contact

mailto:[email protected]

Documents

Buitenschrijnwerk: hoe kiezen? · hoe kiezen? BIJ RENOVATIE, BEHOUD, RESTAURATIE EN VERBETERING VAN DE RAMEN Voorzieningen en elementen voor een duurzame keuze Frederic LUYCKX, architect