Bouwen aan het huis voor ervaringsdeskundigheid en herstel.

Een plaats voor (jong)volwassenen die geweld in hun kindertijd hebben meegemaakt.

Voorwoord

Wat m

aakt dat mensen die opgroeiden m

et geweld, verw

aarlozing of misbruik toch groei kennen

in het leven en hun leven als zinvol ervaren? Wat hebben ze daarvoor nodig en hoe kunnen w

e hen daarbij helpen? Je zou kunnen stellen dat het expertise vergt om

die vragen te beantwoorden.

We w

illen het niet aan het nattevingerwerk overlaten. M

aar wat is dat, expertise?

Expertise is een cocktail van verschillende onderdelen die erg complem

entair zijn en niet

waarbij het veel m

eer vergt dan enkel boeken lezen of recepten afgewogen volgen. H

et vraagt verschillende leerm

eesters, verschillende recepten, veel oefening en proeven, vallen en opstaan, verkoopservaring, theorie, opleiding, creativiteit enzovoort. H

et vraagt ervaring van waaruit de

kennis en verandering verder wordt opgebouw

d.

Gelukkig m

oet je zelf geen geweld hebben m

eegemaakt om

een goede hulpverlener te zijn (w

orden) of jezelf een expert te noemen. M

aar je moet de ervaring in hoe het is om

geweld

mee te m

aken en hoe er mee om

te gaan wel naar w

aarde schatten en volwaardig betrekken.

Zonder die ervaring zijn we een eenogig w

ezen dat dieptezicht en mogelijkheden m

ist. Zonder de ervaring zitten w

e in de ivoren toren. Zonder de ervaring zijn we sim

pelweg geen experten

en neemt de casuïstiek de w

etmatigheden in het ootje. Zonder de ervaring zijn w

e vooral met

onszelf bezig in plaats van steun en vooruitgang te realiseren.

Ervaringsdeskundigheid is een prioriteit en een fundamenteel onderdeel van w

at we expertise

noemen. W

e hebben het nodig voor kinderen die nu geweld m

eemaken, voor volw

assenen die nu om

gaan met de traum

a’s uit het verleden, voor de professionals die hulp moeten bieden en voor

het beleid en de hele samenleving die kansen voor zichzelf en haar leden w

il bieden. We m

oeten

Dit zijn geen totaal nieuw

e inzichten. Noem

een probleem en je vindt een lotgenotenw

erking. N

eem

een zorgberoep,

en je

vindt auteurs

en w

etenschappers die

het betrekken

van ervaringsdeskundigen onderbouw

en. Je hebt ook verdragen, wetten en decreten die dit in zekere

mate regelen en stim

uleren. En toch, voor kindermishandeling m

et een prevalentie van ongeveer vijftien procent in de sam

enleving en de verstrekkende gevolgen bestaat er in Vlaanderen bedroevend w

einig. Die handschoen m

oeten we dringend opnem

en zodat we de status quo

doorprikken en een beweging naar nul slachtoffers inzetten.

Mensen die gew

eld meem

aakten, hulpverleners, wetenschappers en beleid: ze zijn er klaar voor.

Er is een mom

entum dat w

e niet zullen laten passeren. Binnen het Vlaams expertisecentrum

kinderm

ishandeling kunnen we vertrouw

en op Anna Defossez die dit m

et veel metier en

doorzettingsvermogen opneem

t. Ze is onze aanjager, uitvoerder, auteur, netwerker, fondsenw

erver en nog veel m

eer. Daarnaast zorgt de betrokkenheid van de vertrouw

enscentra kindermishandeling

en steun van andere voortrekkers zoals Trefpunt Zelfhulp en bestaande lotgenotenwerkingen

voor de noodzakelijke vruchtbare voedingsbodem en inspiratie. Tenslotte ook een speciale dank

aan Hilde Van M

ieghem, die naast haar steun voor dit project ook van groot belang is gew

eest

Met dit m

agazine willen w

e deze beweging verder laten groeien. Zonder de steun vanuit het

beleid, middelen en organisatiem

ogelijkheden zal het heel moeilijk w

orden.

Novem

ber 2020

Tim Stroobants en Peter Adriaenssens

Inhoud

Inleiding Anna D

efossez

Melissa, M

eredith en Inge

Jana Bonnet

6101418

22

“Deze lotgenotengroep kan de stem

worden van iedereen die

kindermishandeling overleefde”

“Een trauma is als een

strandbal: hoe dieper je hem

onder water duw

t, hoe hoger hij ongecontroleerd om

hoog schiet als je even de controle verliest”

“Lotgenoten kunnen elkaar stim

uleren en meenem

en naar herstel”

“Van onze vereniging wil

niemand lid zijn. M

aar toch kunnen w

e zoveel betekenen” Fernand Fonteyne, Rony De Grande en Annem

ie Hem

elaers

76

Minstens

drie procent

van de

kinderen krijgt

te m

aken m

et een

ernstige vorm

van

kindermishandeling w

aarbij gespecialiseerde en intensieve hulpverlening noodzakelijk is.[i] D

rie procent van de Vlaamse en Brusselse kinderen kom

t neer op een tot de nok gevuld Koning Boudew

ijn stadion. Dit percentage is conservatief en enkel gebaseerd op de situaties die gem

eld zijn in N

ederland. Kindermishandeling gebeurt vaak in het verborgene, w

aardoor we kunnen

stellen dat dit cijfer in werkelijkheid veel hoger ligt. Internationaal w

ordt geschat dat in Westerse

landen tien tot vijftien procent van de bevolking te maken heeft m

et vier of meer ingrijpende,

negatieve jeugdervaringen zoals herhaaldelijk fysiek geweld, herhaaldelijk em

otioneel misbruik,

partnergeweld, verw

aarlozing, seksueel misbruik e.d.

Die kinderen groeien op en ook hun volw

assen leven laat het meegem

aakte geweld sporen na. Begin

dit jaar bracht de documentaire ‘Als je eens w

ist’ van Hilde van M

ieghem en Peter Adriaenssens

op canvas een golf van reacties mee. D

e getuigenissen over geweld, m

isbruik en verwaarlozing

binnen gezinnen confronteerden veel mensen m

et hun verleden en ook zij wilden hun verhaal

kwijt. D

e hulplijn 1712 stond roodgloeiend. Kindermishandeling laat bij m

instens twee derde van

de slachtoffers sporen na in het volwassen leven op zow

at alle levensdomeinen. D

it gaat over

Op dit m

oment is er in Vlaanderen nog geen duidelijke plaats w

aar mensen die m

ishandeld zijn gew

eest laagdrempelig kunnen sam

enkomen, hun verhaal kw

ijt kunnen en vertegenwoordigd

worden. D

at is een duidelijk gemis dat w

e willen verhelpen. Er zijn grote voordelen voor iedereen

in de samenleving uit te halen.

Zo’n werking opzetten, m

oet wel heel grondig gebeuren. N

aast de grote voordelen zijn er ook belangrijke valkuilen om

rekening mee te houden. W

e gingen daarom ten rade bij reeds bestaande,

sterke lotgenotenwerkingen zoals O

uders van Verongelukte Kinderen, Kom op Tegen Kanker,

Think Blue (lotgenotengroep voor prostaatkanker), Similes (lotgenotencontact voor fam

ilie, ouders, vrienden of kinderen van personen m

et psychische problemen), academ

ie voor herstel en ervaringsdeskundigheid, om

te zien hoe zij lotgenotencontact organiseren en hun belanghebbende groepen vertegenw

oordigen. Daarnaast kregen w

e ook veel raad vanuit Trefpunt Zelfhulp. Het is

de koepelorganisatie die alle zelfhulpgroepen in Vlaanderen dekt. Ze Begeleidt zelfhulpgroepen,

en doet onderzoek over zelfhulpgroepen. Tenslotte raadpleegden we heel w

at literatuur om de

Samenvattend

kan w

orden gesteld

dat je

drie verschillenden

doelen kan

bereiken m

et lotgenotenw

erking. Ten eerste en het belangrijkste moeten lotgenoten zelf baat hebben bij het

contact. Ze kunnen elkaar ontmoeten, verhalen delen, te rade gaan, erkenning en herkenning

vinden bij elkaar en steun ervaren. Trauma leidt vaak tot isolem

ent en het zet de banden tussen het individu en de gem

eenschap onder druk. Een groep van lotgenoten kan in de eerste plaats dat gevoel van eenzaam

heid doorprikken. Mensen krijgen opnieuw

het gevoel ergens bij te

horen, voelen zich herkend en bevestigd. De solidariteit van een groep biedt een goede

bescherming tegen angst en w

anhoop en is een effectief tegengif tegen traumatische

ervaring.

Ten tw

eede kunnen

ervaringsdeskundigen volw

aardige partners

zijn voor

de hulpverlening. Zij kunnen de brug bouw

en tussen hulpverlening en lotgenoten. Professionals hebben veel te leren van de ervaringen van m

ensen die geweld

meem

aakten. Er zijn veel verschillende sectoren die samenw

erken met kinderen die

mishandeld w

orden. Ervaringsdeskundigen kunnen bijdragen aan de werking van de

vertrouwenscentra kinderm

ishandeling, 1712, politie, justitie, jeugdhulpverlening,

ook een meer w

aardevolle positie en doet het hun als persoon meer groeien.

Ten derde kunnen lotgenoten hun stem en kracht bundelen naar de m

aatschappij toe. D

e strijd tegen kindermishandeling vraagt een m

aatschappelijke aanpak. We m

oeten erkennen dat kinderm

ishandeling niet stopt bij het gezin waar het voorvalt en dat velen

een stukje van de oplossing in zich dragen. Uiteindelijk w

int heel de maatschappij

wanneer er m

inder geweld is in de sam

enleving en de krachten van kinderen worden

omgezet in kansen. Een lotgenotenw

erking kan de stemm

en en kracht van mensen die

mishandeld zijn gew

eest verenigen en naar buiten brengen voor dialoog.

Wij w

illen met een lotgenotenw

erking kindermishandeling stapsgew

ijs de drie doelen bereiken. H

et uiteindelijk doel is de werking uitbouw

en tot een volwaardige plaats

voor alle overlevenden van kindermishandeling in Vlaanderen. Van w

aaruit we op

een veilige, transparante, betrouwbare en duidelijke m

anier de boodschap tegen kinderm

ishandeling naar buiten kunnen brengen. Dit vraagt op elk niveau een unieke

aanpak die telkens ook risico’s met zich m

eedraagt. Daarom

dat we stapsgew

ijs en stevig w

illen beginnen met voldoende ondersteuning, netw

erking, onderzoek en ruim

te. Indien er dan iets misloopt, kunnen w

e op een stevige basis terugvallen en bijsturen w

aar nodig.

Met deze toekom

stvisie is er vanaf dag een voldoende maatschappelijke erkenning en

van te maken.

Binnenkort komen w

e alvast een eerste keer samen m

et ervaringsdeskundigen die dit project m

ee willen ondersteunen en groepsgesprekken w

illen begeleiden. Zij zijn een

wordt dat er een plaats kom

t voor overlevenden van kindermishandeling. D

aarnaast hebben w

e reeds een klankbordgroep van professionelen samengesteld die de groei van

de werking m

ee kunnen opvolgen, ondersteunen en begeleiden.

Bronnen

[i] Alink, L., Prevoo, M., van Berkel, S., Linting, M., Klein Velderman, M. & Pannebakker, F. (2018). NPM 2017:

Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen. Leiden: Universiteit Leiden/TNO

the organisation and practice of social work with children and families. The Britisch Journal of Social Work, 24(4)

InleidingAnna D

efossez

Je bent niet alleen

Het is oké

Je bent veilig

Je mag er zijn

We steunen je

Jouw stem

is belangrijk

Help ons allen om

beter te doen,

We gaan sam

en voor groei en herstel.

1110

Wat kan een lotgenotengroep betekenen

voor wie zelf kinderm

ishandeling m

eemaakte? W

ij spraken met drie

slachtoffers - al noemen ze zichzelf liever

overlevers, of ervaringsdeskundigen. “Het

mag geen groep w

orden die zwelgt in

zelfmedelijden. W

e moeten net benadrukken

dat overlevers ook veel skills hebben. We

zijn méér dan enkel slachtoffers.”

~ een interview

met: M

elissa, Inge en M

eredith

Kunnen jullie kort iets vertellen over jullie eigen ervaringen?M

elissa:

complex traject w

as om m

ijn ervaringen te zien als kinderm

ishandeling. Ik heb een heel parcours achter de rug bij m

aatschappelijk werkers en psychologen, m

aar ik heb na al die jaren w

el een nieuw evenw

icht en rust gevonden en ben nu een heel gelukkige m

ama van tw

ee

Inge:negen m

aanden van mijn leven w

oonde ik bij mijn

geen herinneringen. Ik weet alleen dat het fout is

gelopen, want eerst kw

am ik in het ziekenhuis terecht,

nadien bij pleegouders. Zij hebben me altijd goed

behandeld en me een stevig pakket basisw

aarden m

eegegeven. Maar op m

ijn achtste moest ik opeens

terug naar mijn biologische ouders, tegen m

ijn zin. O

mdat ik uit een w

arm pleeggezin kw

am, besefte ik

des te beter dat wat ik daar zag en m

eemaakte, niet

‘normaal’ w

as. Uiteindelijk w

erd ik in een voorziening geplaatst, m

aar daar heb ik nog negen jaar onder zware

Meredith:

ook een lange weg afgelegd. Van m

ijn geboorte tot mijn

achttien jaar leefde ik eigenlijk in permanente angst en

kon ik met niem

and praten. Maar verder w

il ik daar het

Waarom

vinden jullie het zo belangrijk om toch

jullie ervaringen te delen?M

eredith:ik heb het gevoel dat ik alles w

el verwerkt heb. M

aar toen ik begin dit jaar het program

ma Als je eens w

ist

bijzonder getroffen. Toen realiseerde ik me pas hoe

érg het allemaal is gew

eest. Zoals ik daarnet vertelde, leefde ik als kind en jongere constant in angst. O

p mijn

twaalfde heb ik al m

ijn moed bij elkaar geraapt en

Leerlingenbegeleiding, red). Die m

edewerkster zei m

e koudw

eg dat het ‘wel allem

aal zo erg niet zou zijn’. Ze bood m

e een zakdoekje aan en vroeg me w

eer te vertrekken. O

p dat mom

ent ben ik gestopt met voelen,

en pas op mijn 18e kon ik in therapie, om

alles te verw

erken. Ik hoop dat ik, door naar buiten te treden als slachtoffer van kinderm

ishandeling, zelf iets kan betekenen. O

ok al is het maar een klein puzzelstukje op

de weg naar m

eer bewustw

ording. Als één hulpverlener die dit leest besluit om

slachtoffers voortaan anders te

Melissa:

gegaan naar manieren om

mijn steentje bij te dragen.

Ik heb toen een getuigenis afgelegd bij het Vlaams

Inge: als slachtoffer te zien. Ik verm

oed dat dat deel uitmaakt

van mijn afw

eersysteem: ik w

il niet dat anderen mij

klein krijgen en van mij een slachtoffer m

aken. Maar ik

vind het wel belangrijk om

mijn verhaal te doen, vooral

omdat hulpverleners sneller signalen zouden leren

oppikken bij kinderen en jongeren. Maar eenvoudig

is dat niet: ik moet m

e heel veilig voelen voor ik mijn

verhaal kan doen, omdat ik altijd bang ben dat er

Welke gevoelens roept het w

oord “lotgenotengroep” bij jullie op?Inge:‘slachtoffergroep’. En hoew

el ik rationeel wel besef dat

ik een slachtoffer ben, voelt dat emotioneel verkeerd.

Maar sam

en met de traum

atoloog probeer ik daar nu aan te w

erken, zodat mijn verw

erkingsproces eindelijk

Melissa:

drempel er bij veel slachtoffers is. Ik vind dat ook heel

herkenbaar. Zelf heb ik lang het woord ‘incest’ niet

willen uitspreken. Ik voelde een zeer grote loyauteit

tegenover mijn ouders. Als je lid w

ordt van een lotgenotengroep, m

oet je natuurlijk wel erkennen dat

je deel uitmaakt van die groep. Eenm

aal die erkenning er is, kan het heel zinvol zijn om

contact te hebben m

et lotgenoten. Zelf heb ik enkel een paar toevallige ervaringen gehad: m

et iemand vreem

d aan de praat raken die iets soortgelijks heeft m

eegemaakt. Zulke

gesprekken hadden altijd een enorme im

pact, omdat ik

Meredith:

woord ‘lotgenoot’ roept bij m

ij enige weerstand op. Ik

associeer het met het w

oord ‘lot’, terwijl ik vind dat

kindermishandeling helem

aal niet mijn lot hoefde te

zijn. Persoonlijk houd ik meer van het w

oord ‘overlever’.

Kindermishandeling is ook een heel ruim

e term.

Meredith:

vooral heel ‘groots’ over. Ik heb net als Melissa

voordien dacht ik nog: ‘Is mijn verhaal eigenlijk

wel erg genoeg om

‘kindermishandeling’ te w

orden genoem

d?’ Op dat m

oment rolde m

ijn man m

et zijn ogen: ‘Als jouw

verhaal niet erg genoeg is, wat m

oet er dan in hem

elsnaam gebeuren?’ Toen heb ik ook w

el de klik gem

aakt. Kindermishandeling heeft een heel

eenvoudige betekenis: verkeerd handelen met kinderen.

Net als veel andere slachtoffers denk ik vooral in

grijswaarden en verzette ik m

e lange tijd tegen het idee

verhaal ligt niet in mijn natuur. M

aar stilaan is dat toch beginnen door te sijpelen. Erkennen dat je slachtoffer

Melissa:

wilde ik vooral m

ijn gezin in stand houden. Ik wist

dat wanneer ik m

ama zou vertellen over het m

isbruik, alles kapot zou gaan. W

at enorm bedreigend w

as, om

dat mijn gezin het fundam

ent van mijn identiteit

was. N

atuurlijk voelde ik woede, m

aar ik probeerde die onder controle te krijgen door m

ijn ouders te begrijpen. Ik w

ist dat mijn vader op zijn beurt slachtoffer w

as van een gew

elddadige opvoeding en begreep dus waar het

vandaan kwam

. Die analyse, dat begrip is m

ijn redding

bent, heeft een heel belangrijk

«

1312

Zou een lotgenotengroep iets voor jullie persoonlijk kunnen betekenen?Inge: zijn om

bij anderen herkenning en erkenning te vinden. M

aar soms is het ook belastend. Ik heb nog af en toe

contact met m

ensen die vroeger in dezelfde voorziening verbleven en grotendeels dezelfde schrijnende situaties

te praten en hun verhaal te beluisteren. Maar som

s w

il ik na een uur ineens wegvluchten, om

dat het me

Meredith:

ben ik hoogsensitief, waardoor ik snel overprikkeld raak

op een bijeenkomst m

et veel slachtoffers. Hun verhalen

raken me persoonlijk, w

aardoor het emotioneel zeer

ik denk dat het voor veel andere slachtoffers wél

ontzettend deugd kan doen om in zo’n groep te voelen

dat je niet alleen staat. Zelf heb ik bijvoorbeeld een heel destructieve periode m

eegemaakt, net als een

hechtingsproblematiek. Ik heb lang gedacht dat ik raar

was, of m

oeilijk deed. Maar als ik lotgenoten hoorde

vertellen, besefte ik dat zij allemaal m

et soortgelijke

Melissa:

in een lotgenotengroep te stappen, omdat ik m

ijn traum

a’s al goed heb kunnen verwerken. M

aar ik zou er w

el graag mee m

ijn schouders onder zetten, door bijvoorbeeld praatgroepen te begeleiden of bepaalde them

a’s of gesprekstechnieken aan te reiken. Ik ben zelf ook coach, dus ik denk dat ik vanuit die rol w

el

Welke functie zou zo’n groep kunnen hebben binnen

onze samenleving?

Meredith:

stem van volw

assenen die kindermishandeling

hebben overleefd. Hilde Van M

ieghem heeft die stem

al voor een deel vertolkt. W

at zij deed, was heel

krachtig. Maar het m

oet nog verder gaan. Het zou

een soort lobbygroep kunnen worden die strijdt tegen

Neem

nu de coronacrisis: in de eerste maanden

werd w

el gewaarschuw

d voor een hoger risico op kinderm

ishandeling tijdens de lockdown, m

aar er werd

Melissa:

gehoord wordt door de politiek. Ze kan hulpverleners

alerter maken, m

aar ook de brede samenleving

sensibiliseren. En ze kan een hart onder de riem

zijn voor al diegenen die zich vandaag nog niet als slachtoffers zien, om

dat ze bijvoorbeeld te angstig of te loyaal zijn. Ik m

is echt de stem van het slachtoffer

in het debat. Neem

nu de discussie rond auteur Griet

Op de Beeck, toen zij naar buiten kw

am m

et haar

“Ik heb lang gedacht dat ik raar w

as, of moeilijk deed. M

aar als ik lotgenoten hoorde vertellen, besefte ik dat zij allem

aal met soortgelijke

problemen te m

aken kregen”

verdrongen trauma’s. In plaats van haar enorm

e moed

te loven, werd er vooral getw

ijfeld of die trauma’s nu

echt waren of niet. Terw

ijl er zo’n grote nood is aan

Inge:debatten en taboes zou kunnen doorbreken, op een constructieve m

anier. Het m

ag geen zelfhulpgroep zijn, of toch niet enkel dat. H

et lijkt me een valkuil om

een groep te starten die zw

elgt in zelfmedelijden. W

e m

oeten net benadrukken dat overlevers ook veel skills

Wat geeft jullie kracht en energie? En hoe zou dat de

lotgenotenwerking kunnen bevorderen?

Melissa:

van mensen te benoem

en. In elke sessie van de lotgenotengroep zou daar tijd voor m

oeten worden

genomen, als positieve afsluiter bijvoorbeeld.

Slachtoffers van kindermishandeling hebben bepaalde

overlevingsmechanism

en ontwikkeld. Ze staan daar

niet altijd bij stil, maar dat zijn krachten die ze ook in

andere levensdomeinen kunnen gebruiken. D

aarom

is het cruciaal om in zulke sessies niet alleen terug te

blikken, maar ook vooruit te kijken: w

at wil je in de

Meredith:

positieve levensverhalen. Als ik nu luister naar het relaas van M

elissa en Inge, dan geeft mij dat ook kracht.

moeilijke om

standigheden toch weerbaar en positief

in het leven staan, met een gezonde vechtlust: dat is

prachtig om te zien. In een lotgenotengroep kunnen

zulke verhalen zorgen voor verbinding en trots, op

Wat kan de sam

enleving leren van lotgenoten of ervaringsdeskundigen?Inge:op te pikken en te luisteren als een slachtoffer van

Melissa:

doorbreken. Nu duw

en we kinderm

ishandeling in

de orde van de dag. Het is belangrijk dat m

ensen handvaten krijgen: w

at kun je doen als je signalen van kinderm

ishandeling oppikt? Als mensen beseffen dat

Meredith:

gemeenschappelijk kader. D

it lijkt me een belangrijke

volgende stap voor onze maatschappij. Eerst w

erd

zoiets ontoelaatbaar is, en slachtoffers worden gehoord

en geloofd. Daarna w

as er #M

eToo. Niem

and aanvaardt nu nog dat een vrouw

zomaar betast w

ordt door een collega, of dat ze schunnige m

oppen te horen krijgt. N

u is het tijd dat ook het thema kinderm

ishandeling die positie krijgt. Als lotgenotengroep kun je zoiets in bew

eging zetten en alle slachtoffers een stem geven.

Wie durft een ouder aan te spreken als die zijn kind

een tik geeft in de supermarkt? D

e meeste m

ensen kijken ongem

akkelijk weg, ze w

illen geen gênante situatie. M

aar als wij als m

aatschappij beslissen dat zulk gedrag absoluut niet door de beugel kan, als er dus een gem

eenschappelijk draagvlak ontstaat, dan zullen m

ensen wél durven op te kom

en voor slachtoffers,

“Als er een gemeenschappelijk

draagvlak ontstaat, dan zullen m

ensen wél durven op te kom

en voor slachtoffers”

1514

Een lotgenotenwerking kinderm

ishandeling zou een belangrijke aanvulling zijn op het bestaande hulpverleningslandschap in Vlaanderen, zegt psychologe Jana Bonnet, die verbonden is aan het Vertrouw

enscentrum Kinderm

ishandeling O

ost-Vlaanderen en hulplijn 1712. “Een lotgenotengroep kan overlevers uit hun isolem

ent halen.”

naar een eerstelijnspsycholoog, uiteindelijk naar een traum

atherapeut). Het stilzw

ijgen en isolement

over stappen, dat is iets waarvoor zij al hun m

oed, m

eestal éénmalig, bijeen zullen rapen. D

aarnaast is bepaalde hulp nog steeds vrij hoogdrem

pelig. N

eem nu traum

atherapie, iets wat voor overlevers

van kindermishandeling heel zinvol kan zijn. D

at

duur om een privé therapeut te bekostigen, w

aardoor overlevers op drem

pels botsen. Daarom

denk ik dat een lotgenotenw

erking een goede aanvulling zou kunnen zijn op het huidige landschap. M

eer nog: het is verw

onderlijk dat er pas nu, anno 2020, over wordt

Op dit m

oment is er in Vlaanderen nog geen

lotgenotenwerking kinderm

ishandeling. Schiet het hulpverleningslandschap tekort?Jana Bonnet:zich schiet niet tekort in Vlaanderen. Er zijn heel

(psycho)therapeuten. Er zijn ook heel wat initiatieven

om de drem

pel van hulpvraag tot hulpverlener te verlagen en de burger w

egwijs te m

aken doorheen het hulpverleningslandschap. Toch is het niet altijd gem

akkelijk. Veel overlevers van kindermishandeling

voelen zich geïsoleerd en eenzaam. D

oor hun ervaringen en de bestaande taboes denken ze dat ze er alleen voorstaan. En helaas zijn er ook overlevers die slechte herinneringen hebben aan hulpverlening, binnen jeugdhulp bijvoorbeeld. Als iem

and hen dan de hand reikt, voelt dat vaak bevreem

dend. De vele,

voornamelijk kortdurende, trajecten bieden daar

geen antwoord op. Voor hen is het belangrijk dat ze

onmiddellijk bij de juiste hulpverlener terechtkom

en. N

et bij hen is het zo belangrijk dat zij niet meerm

aals hun hulpvraag m

oeten formuleren (bv. van huisarts

Wat zou zo’n lotgenotenw

erking precies kunnen betekenen?Bonnet: isolem

ent zou kunnen halen. Zelf beman ik m

ee de hulplijn 1712, die plegers en slachtoffers w

egwijs

probeert te maken in het hulpverleningslandschap.

Onlangs kreeg ik een vijftiger aan de lijn die vertelde

dat hij in het verleden misbruikt w

as door zijn vader. H

ij nam dat traum

a mee doorheen zijn eigen

relaties, doorheen het dagdagelijkse leven, maar pas

met zijn huidige partner kon hij daarover praten.

Samen hadden ze hulp gezocht en zo kw

amen ze bij

1712 terecht. Hij getuigde over het isolem

ent en het

hem vanuit 1712 zelf niet kon helpen, m

aar enkel kon doorverw

ijzen en informeren over de bestaande

diensten. Ze botsen dus op de grenzen van 1712, net op het m

oment dat zij ervoor kiezen om

te spreken. Als ze dan nog eens botsen op w

achtlijsten, dan sluit het terug deuren. M

ochten wij kunnen doorverw

ijzen naar een

“Lotgenoten botsen op de grenzen van 1712, net op het m

oment dat

zij de moed vinden om

te spreken.”

zinvol zijn. Zeker om het isolem

ent van overlevers te doorbreken en een kanaal te hebben w

aar zij direct terechtkunnen. Via die w

eg kunnen zij elkaar, in

therapie te zetten, ondanks mogelijke eerdere negatieve

Volgens de Amerikaanse psychiater Judith H

erman

kan herstel enkel gebeuren in verbinding met

anderen. Klopt dat volgens u?Bonnet:leiden, zonder dat hun verhaal over kinderm

ishandeling hen ‘anders’ m

aakt dan de mensen rondom

zich. Toch

dingen. Daardoor gaan ze deze gevoelens vaak

verdringen. Dat veroorzaakt een dagelijkse strijd m

et zichzelf en kan zelfs leiden tot zelfdestructief gedrag. Ze w

orstelen enorm m

et het aanvaarden van zichzelf, m

et dat verhaal dat deel uitmaakt van hun verleden.

Trauma zal, onbew

ust, ongewild, invloed blijven

uitoefenen op het dagelijkse leven. Door te vertellen

over deze dagelijkse strijd en elkaar hierin te erkennen, tonen lotgenoten dat hun verleden deel m

ag uitmaken

van hun leven. Meer nog: dat ze iets zinvols m

et dat verhaal kunnen doen. Ze kunnen elkaar stim

uleren en m

eenemen naar herstel.

Op dit m

oment pretenderen w

e als maatschappij te

sterk dat alleen professionele hulpverleners kunnen helpen bij kinderm

ishandeling/vroegkinderlijk trauma.

«

1716

Het ontbreken van een lotgenotenw

erking is daar eigenlijk het bew

ijs van. Veel overlevers hebben dat klassieke pad geprobeerd m

aar voelen zich op die m

anier niet geholpen. Dat leidt vaak tot een gevoel

van reddeloosheid. Alsof het aan hénzelf ligt. Terwijl ik

geloof dat er veel meer oplossingen zijn dan enkel de

klassieke hulp: lichamelijke therapie, sport, theater…

M

aar ook lotgenotencontact. Hoe m

eer mogelijkheden

en oplossingen je aanbiedt, hoe meer keuzevrijheid

mensen krijgen. D

aardoor kunnen ze ook terug controle uitoefenen op hun eigen leven. N

et datgene

Welke sam

enwerking zou er kunnen zijn

tussen lotgenoten en de Vertrouwenscentra

Kindermishandeling?

Bonnet:ervaringsdeskundigen, w

aarna ze aan de slag kunnen bij de Vertrouw

enscentra Kindermishandeling. O

nder lotgenoten versta ik zow

el overlevers als plegers van kinderm

ishandeling die eventueel ook een herstel binnen hun gezin hebben m

eegemaakt. Zij zouden

krijgen in trajecten met de ouders, m

aar ook in de gesprekken m

et kinderen en jongeren. Als wij een

melding krijgen over kinderm

ishandeling, worden de

ouders uitgenodigd om daarover te praten. M

eestal m

inimaliseren zij hun daden, zeker in de eerste

gesprekken. Een ouder kan zichzelf niet herkennen in het verhaal w

aarbij hun kind mishandeld w

ordt. Ze zijn vaak zélf slachtoffer gew

eest van kindermishandeling

en beginnen de huidige feiten te vergelijken met hun

verleden. Als hulpverlener bots je dan op een muur:

je vindt dat de ouder geen inzicht toont in het huidige probleem

en dat ze het geweld niet erkennen, w

at problem

atisch is om te w

erken aan herstel. O

ok kinderen en jongeren komen bij ons vertellen

“Een ervaringsdeskundige kan

gezinsdynamieken die spelen in

situaties van kindermishandeling.”

over hun ervaring binnen het gezin. Soms

herkennen zij zichzelf ook niet als ‘mishandeld’. H

un thuisom

geving is hun normaliteit, hun klim

aat. Een ervaringsdeskundige kan zich beter inleven in de

van kindermishandeling. H

ij spreekt ook dezelfde taal, in tegenstelling tot hulpverleners. H

oe goed de intentie en de opleiding van een hulpverlener ook is, hij zal nooit zo genuanceerd en gevoelsm

atig in verbinding kunnen treden m

et ouders, kinderen en jongeren dan een ervaringsdeskundige. D

ie laatste kan de kloof

Zijn er ook mogelijke valkuilen?

Bonnet:ervaringsdeskundigen goed afgebakend w

ordt. Het zijn

mensen w

iens grenzen ooit helemaal zijn overschreden

en die weinig controle of voorspelbaarheid hebben

waarvoor de ervaringsdeskundige klaar is, m

et een duidelijk en voorspelbaar aanbod. D

at is ook zeer belangrijk voor de betrokken ouders: zij m

oeten weten

dat ze altijd op de hulpverleners én de betrokken ervaringsdeskundigen kunnen rekenen. O

ok in het oog van de storm

moeten zij beschikbaar blijven.

Vertrouwen, duidelijkheid, voorspelbaarheid en

transparantie zijn cruciaal. Zeg wat je doet en doe w

at je zegt: dat vind ik een belangrijke slagzin.

Vanuit de Vertrouwenscentra m

oet je ook duidelijk aan ouders uitleggen w

at een ervaringsdeskundige voor hen kan betekenen. Enkel als zij daar nood aan hebben, kun je een overlever uitnodigen om

het gesprek bij te w

onen. Als je dat onaangekondigd zou doen, kan dat een verkeerde boodschap overbrengen. Som

mige ouders zijn er bijvoorbeeld niet klaar

voor om toe te geven dat ze zelf overlevers zijn van

kindermishandeling. Bij deze doelgroep m

ag je zeker

of aanwezig zijn bij team

vergaderingen. Dat voelt

veiliger dan meteen een traject begeleiden. O

p die m

anier kunnen ervaringsdeskundigen ook groeien in hun rol. M

aar op welk niveau een ervaringsdeskundige

ook actief is: betrouwbaarheid, duidelijkheid en

voorspelbaarheid blijven sleutelwoorden. D

at kan ik

Kindermishandeling is een heel ‘zw

aar’ woord,

waardoor plegers vaak m

oeilijk hun daden kunnen erkennen. Zou een lotgenotenw

erking voor hen ook zinvol kunnen zijn?Bonneteen tante die heeft gem

eld dat haar zus haar twee

dochters heeft laten misbruiken. Zij w

orstelt enorm:

ze mist haar zus, m

aar kan tegelijk niet aanvaarden dat zij tot zoiets in staat w

as. Het is cruciaal dat w

e erkennen hoe vreselijk kinderm

ishandeling is, maar

dat we ouders toch altijd blijven aanspreken op hun

menselijkheid. W

e moeten hen de boodschap geven dat

zij geen slechte mensen zijn, m

aar dat er wel dingen

gebeurd zijn die niet door de beugel kunnen. Alleen op

Kunnen lotgenoten ook een bredere m

aatschappelijke rol vertolken?Bonnet:taal dan politici, beleidsm

akers en hulpverleners. H

erkenbare taal is zo belangrijk. Als overlevers en plegers zich in hun verhalen herkennen, kan dat al verandering tew

eegbrengen. In die zin kan een lotgenotenw

erking kindermishandeling bespreekbaar

maken, in al zijn facetten. Rond fysiek gew

eld bestaat al een m

aatschappelijke consensus dat het niet kan. M

aar ook emotioneel gew

eld heeft een enorme im

pact. Als een kind dag in dag uit uitgescholden w

ordt, of opgesloten in zijn kam

er: wie zal dat kind dan helpen?

Dat is sluim

erend geweld. H

et doet fysiek geen pijn, zoals een harde klap, m

aar het doet de zelfwaarde van

zo’n kind enorm afnem

en. En op lange termijn kan zo’n

vorm van gew

eld dezelfde neurobiologische effecten hebben als fysieke kinderm

ishandeling. Door al die

vormen van m

ishandeling bespreekbaar te maken, kan

een maatschappelijk draagvlak ontstaan, w

aardoor veel m

eer overlevers de weg zullen vinden naar hulp en w

e

Herkenbare taal is zo belangrijk.

Als overlevers en plegers zich in hun verhalen herkennen, kan dat al verandering tew

eegbrengen.

die manier kun je tot echte hulp kom

en, naast sancties door justitie en politie.

Bij 1712 krijgen we som

s oproepen binnen van ouders die zelf aangeven dat het thuis niet m

eer gaat, door hun eigen gedrag. Ze vertellen bijvoorbeeld over partnergew

eld en de impact daarvan op hun

kinderen. Voor die mensen zou een oudergroep

zeker zinvol kunnen zijn. Als zij de verhalen horen van gezinnen w

aar herstel is gebeurd, kunnen ze tot probleem

erkenning komen en kunnen w

e hopelijk

Kunnen lotgenoten ook op andere manieren een

rol spelen binnen de Vertrouwenscentra?

Bonnet:kunnen spelen voor hulpverleners, zonder dat ze zelf m

ee in de trajecten stappen. Ze zouden bijvoorbeeld een gesprek m

et ouders mee kunnen voorbereiden,

1918

Wat is traum

a nu eigenlijk en hoe kan het behandeld w

orden? Chris D

e Baere is als psycholoog gespecialiseerd in traum

averwerking.

“Mensen m

et een onverwerkt traum

a hebben in de eerste plaats therapie nodig, m

aar een lotgenotenwerking

kan een waardevolle aanvulling zijn.”

Chris De Baere:

gaat het om het ervaren van schokkende of em

otioneel zw

are gebeurtenissen die niet meer verw

erkt worden

op een gewone m

anier. Je kunt wat er gebeurt niet

plaatsen of vatten. Als mensen daarover getuigen,

zeggen ze bijvoorbeeld dat ze ‘plots in een bubbel zaten en niets m

eer hoorden’, of ‘door de grond zakten en het gevoel hadden dat ze verdw

enen’. Dat zijn signalen

van dissociatie: ze verliezen op dat mom

ent het gewone

contact met zichzelf en de om

geving om te kunnen

‘overleven’ en te blijven functioneren. Dit terw

ijl ze zich hier niet of ten dele van bew

ust zijn. Het is een

overlevingsmechanism

e, want ons lichaam

en onze geest w

illen verder. Daardoor kunnen bijvoorbeeld

kinderen soms erge dingen m

eemaken en toch achteraf

vrolijk blijven spelen op school. De om

geving ziet dan niets, m

aar dat wil niet zeggen dat er niets gebeurd

is. Het kind heeft iets overleefd w

at het niet aankon, m

aar is zo slim om

die gebeurtenis af te splitsen om

een ander deel van henzelf blijven ontwikkelen en

functioneren.

Het kan ook gebeuren dat na traum

a herinneringen zich blijven opdringen. D

ie kunnen dan gepaard gaan m

et angstwekkende beelden, nachtm

erries en

herbelevingen. Velen hebben last van schrikreacties en gaan verschillende situaties die stress kunnen veroorzaken verm

ijden, met natuurlijk ook relationele

gevolgen. We hebben het hier dan vaak over een

Trauma is natuurlijk w

el een ruim begrip. W

e spreken van een enkelvoudig traum

a bij een ongeluk, een aanranding, een brand…

Als klachten zoals

waardoor paniekaanvallen, depressies, verlies aan

zelfvertrouwen of andere psychische problem

en kunnen ontstaan.

Wanneer iem

and herhaalde nare gebeurtenissen heeft m

eegemaakt zoals veelvuldige pesterijen,

herhaaldelijk seksueel misbruik of agressie, spreken w

e van m

eervoudig trauma. W

at hierbij jamm

er genoeg dikw

ijls onderschat wordt, is het extra traum

atisch effect van het steeds niet erkend of geloofd w

orden

dan vaak ook klachten zoals sterk aan zichzelf gaan tw

ijfelen, zichzelf niet de moeite w

aard vinden en een

sterk wantrouw

en, zeker als ze ook nog eens misbruikt

sterke rol speelt.

Tenslotte bestaat er nog zoiets als ‘complex traum

a’: daarover spreken w

e wanneer er daarnaast nog

klachten in het functioneren zijn, op veel verschillende

meestal niet stabiel en tonen veel problem

en met

Wat gebeurt er na een traum

a in de hersenen?D

e Baere:het alarm

systeem van ons lichaam

automatisch in

werking om

dat er ‘gevaar’ ervaren wordt of je onder

onder water duw

t, hoe hoger hij ongecontroleerd

druk komt te staan (stress). Er kom

en hormonen

vrij zoals adrenaline en cortisol. Adrenaline zorgt voor een verhoging van de hartslag en bloeddruk en

onder andere voor dat de suikerspiegel stijgt en er dus m

eer energie beschikbaar is voor hersenen en spieren. M

ensen hebben dan plots veel meer kracht,

bijvoorbeeld. Er kan ook een tegenovergestelde

je verdoofd raakt en passief wordt. D

eze activiteit van het stressresponssysteem

staat ook bekend als de

bevriezingsreactie).

Tijdens trauma zijn deze reacties vaak functioneel. M

aar als traum

a’s onvoldoende verwerkt w

orden, blijft de herinnering m

et al zijn responsen geblokkeerd zitten. D

ie kunnen dan opnieuw geactiveerd w

orden na een trigger, m

aar dezelfde responsen zijn dan niet meer

functioneel, maar destructief.

Alle emoties w

orden opgeslagen in het limbisch

systeem van onze hersenen, net als beelden, geuren en

kleuren. Daartegenover staat de ‘cortex’, w

aar onder m

eer het rationele denkvermogen en de taal w

orden geregeld. Een kind dat m

ishandeld wordt, kan daar op

dat mom

ent niet rationeel over nadenken of spreken, om

dat het de taal, inzicht en maturiteit nog niet heeft.

Het gaat bijvoorbeeld niet zien dat een ouder agressief

reageert vanuit zijn eigen problematiek, m

aar de schuld op zich nem

en en niets durven te zeggen aan de buitenw

ereld.

Volwassenen kunnen die herinneringen achteraf

vaak wél rationeel plaatsen, m

aar blijven overdreven em

otioneel reageren op incidenten in het heden doordat ze onbew

ust herinneringen aan het trauma

oproepen. Net om

dat deze herinneringen, samen m

et al hun em

oties en fysiologische reacties, nog geblokkeerd en onverw

erkt opgeslagen zitten in het limbisch

Zijn dat zogenaamde triggers?

De Baere:

die het potje dat iemand jarenlang dicht probeerde

te houden, plots openbreken. Daarop volgt dan een

tsunami van em

oties, een golf die je overspoelt. Mensen

voelen zich dan vaak zwak, om

dat ze dat deksel niet m

eer kunnen toehouden. Maar eigenlijk is het

soms om

gekeerd: ze hebben lang alles onderdrukt of verdrongen en het is juist sterk dat ze de m

oed hebben om

er iets mee te gaan doen.

Zo’n trigger is vaak gekoppeld aan een gevoel van angst, schuld en schaam

te. Als je als kind duizenden

“Kinderen kunnen soms erge dingen

meem

aken en toch achteraf vrolijk blijven spelen op school. De om

geving ziet dan niets, m

aar dat wil niet

zeggen dat er niets gebeurd is”

«

2120

keren hebt gehoord dat wat je overkom

t je eigen fout is, dan ga je dit ook zo voelen. Als later bijvoorbeeld een collega je als volw

assene een opmerking geeft over iets

wat je m

inder goed hebt gedaan, kun je je plots vreselijk slecht voelen. D

e stem vanbinnen zegt dan: ‘zie je w

el, je bent écht een dom

merik’ of ‘je schiet tekort’. Puur

rationeel weet je dat je kalm

moet reageren, m

aar toch kun je som

s extreem kw

aad of verdrietig worden, om

dat

Trauma heeft dus vaak een im

pact op het volwassen

leven?D

e Baere:m

ensen die een trauma hebben m

eegemaakt, w

orden in hun latere leven vaak m

et triggers geconfronteerd,

de typische acties die geactiveerd werden tijdens het

(bevriezen). Somm

ige mensen voelen ineens zoveel

stress en spanning dat ze wegvluchten: ze stappen

letterlijk weg of vluchten in m

uziek, games, drank of

drugs. Zij houden soms geen sociale contacten m

eer over, w

ant zodra het moeilijk w

ordt, zijn ze weg. U

iteindelijk geeft de om

geving hen ook op. Anderen vechten: ze w

orden agressief naar hun omgeving toe en kom

en vaak in de problem

en of belanden in een milieu w

aar agressie norm

aal is. We zien ook agressie naar zichzelf keren. D

it laatste kan zich bijvoorbeeld uiten in autom

utilatie of zichzelf uitputten door extreem

te sporten. En ten slotte zijn er m

ensen die ‘bevriezen’ als reactie om niets m

eer te m

oeten voelen. Bij kindermishandeling en seksueel

misbruik zien w

e dat vaak, omdat vluchten of vechten

dan meestal geen opties m

eer zijn.

Trauma’s kunnen daarnaast ook een belangrijke im

pact hebben op relaties: de ene persoon zal aan alle w

ensen

die ook onveilig gehecht is. Het is geen uitzondering

dat relatieproblemen m

ee veroorzaakt worden door

destructieve interacties, als gevolg van getriggerde patronen uit het verleden. Als traum

a’s verwerkt

worden, veranderen die destructieve patronen m

ee. N

iet enkel relaties zelf zijn hier dus bij gebaat, maar ook

de kinderen, omdat intergenerationele overdracht van

Kan trauma behandeld w

orden?D

e Baere:Eye M

ovement D

esensitization and Reprocessing, w

aarbij de traumatische gebeurtenissen vanuit het

langetermijngeheugen w

eer voor de geest worden

gaan we uit van het ruim

ere Adaptive Information

aangeboren capaciteit van het brein om m

oeilijke levenservaringen te verw

erken en te komen tot een

adaptieve oplossing, net zoals ons lichaam zichzelf kan

herstellen na fysieke wonden. D

oor psychisch trauma

raakt het normale inform

atieverwerkingssysteem

van de hersenen geblokkeerd. M

et methoden zoals EM

DR

kunnen herinneringen, die met alle aspecten van de

traumatische beleving op zintuigelijk, licham

elijk, em

otioneel of cognitief vlak opgeslagen zitten in dysfunctionele geheugennetw

erken, alsnog worden

verwerkt en op een bew

ust niveau toegankelijk worden.

Het doel is niet dat de herinneringen verdw

ijnen, maar

dat ze hun emotionele lading verliezen.

Om

het wat m

inder complex te m

aken, gebruik ik vaak de m

etafoor van de strandbal. Een trauma is als een

strandbal die je zo diep mogelijk onder w

ater duwt,

zodat je hem niet m

eer voelt, ziet of ruikt. Soms lukt

dat goed. Maar op een bepaald m

oment kom

t die trigger, raak je w

at afgeleid of heb je bijvoorbeeld veel

hij onder water zat, hoe hoger hij ongecontroleerd

omhoogschiet. In therapie houden w

e die bal samen

onder water en laten w

e hem zachtjes naar boven

“Tijdens therapie wassen w

e de herinneringen niet w

eg met een

magisch trucje, m

aar we nem

en de em

otionele lading weg”

merkt: ‘ik ben er klaar voor om

eens naar de gehele bal te kijken’. O

ok dat doen we sam

en, voorzichtig en stap voor stap. Tot de bal helem

aal boven water ligt en w

e hem

langs alle kanten kunnen bekijken, zonder overspoeld te w

orden door allerlei nare emoties en fysiologische

gewaarw

ordingen zoals voorheen. Uiteindelijk kunnen

ze de bal loslaten, waarop die m

et de golven mee uit het

zicht verdwijnt. Ze w

eten nog steeds wat er gebeurd is,

we w

assen de herinneringen niet weg m

et een magisch

moeten ‘herbeleven’?

De Baere:

tijdens het trauma gebeurde, m

et twee voeten opnieuw

instaan. In therapie gaan w

e maar m

et één been terug in het traum

a. Met het andere been blijven w

e voldoende veilig staan in het heden. W

e noemen dit de dual

awareness. Eerst w

ordt aandacht besteed aan de nodige

het trauma te confronteren, om

het later te integreren. In de stabilisatiefase is het ook belangrijk om

aandacht

Kan een lotgenotengroep helpen?D

e Baere:kan zijn op de bestaande hulpverlening. H

et is voor veel

van mensen m

et wie ze over hun traum

a kunnen praten. N

ochtans kan het gevoel ‘gedragen’ te zijn door elkaar heel w

aardevol zijn. Steun ervaren kan ook een positieve invloed hebben op de individuele therapie. W

eten dat je tussen tw

ee therapiesessies naar iemand kunt bellen, of

ergens heen kunt waar je elkaar begrijpt en erkent, lijkt

me heel belangrijk. Veel m

ensen krijgen extra problemen,

omdat hun oude traum

a’s niet erkend worden door hun

naaste omgeving. D

an hoor je reacties als: ‘Het is al zo

lang geleden, het mag nu eens gedaan zijn’ of ‘je hebt

toch alles nu om gelukkig te zijn, velen hebben het veel

moeilijker door ziekte…

’ Terwijl het zo belangrijk is om

te w

eten dat je gevoelens normaal zijn en dat je zeker niet

alleen staat. Het zijn ‘norm

ale reacties’ op ‘abnormale

gebeurtenissen’ ook al zijn we vele jaren verder.

de integratiefase kan het zinvol zijn om m

et lotgenoten te praten over hoe je bijvoorbeeld m

et triggers kunt leren om

gaan of hoe je trauma op een zinvolle m

anier kunt integreren in het hier en nu. D

it doet me denken

everything, that’s how the light gets in’. D

ie positieve, hoopvolle boodschap lijkt m

e heel belangrijk. De

herinnering aan het verleden blijft, maar je hoeft het

trauma niet heel je leven als een last m

ee te dragen. Toch zie ik ook een grote valkuil. H

et kan zijn dat lotgenoten elkaar zelf ‘triggeren’, zodat ze zich nadien nog beroerder voelen. D

aarom is het zeer belangrijk dat

er bij de lotgenotengroep ook begeleiders aanwezig zijn

Moet er ook m

aatschappelijk meer aandacht zijn

voor trauma?

De Baere:

te weinig begrip is rond traum

a en de gevolgen ervan.

draagvlak. Als je naar de dokter of de tandarts m

oet, wordt dat grotendeels terugbetaald door het

ziekenfonds. Iemand die psychologisch lijdt, krijgt

kleine terugbetaling) als mentaal. M

ensen met een

enkelvoudig trauma kunnen m

et een beperkt aantal sessies geholpen zijn. Langdurige behandelingen, die bijvoorbeeld nodig zijn bij com

plex trauma, w

orden om

wille van de beperkte terugbetaling heel duur.

Ten slotte zitten we in deze sector ook m

et wachtlijsten,

door een gebrek aan psychologen die met traum

a w

erken. Ook hierin investeren is noodzakelijk. Als

ik via het nieuws hoor over aanslagen of toenem

end huiselijk gew

eld in coronatijd, heb ik het gevoel dat ik als psycholoog m

et de kraan open sta te dweilen. Er is

gelukkig wel een evolutie aan de gang, m

aar die gaat veel te langzaam

. Nochtans ben ik ervan overtuigd dat

meer investeringen in psychische zorg ons op term

ijn zéér veel leed en geld zou besparen, w

at de kwaliteit

2322

Hoe zijn jullie bij een lotgenotengroep

terechtgekomen?

Annemie H

emelaers:

verongelukt in een verkeersongeval. Na de eerste

schok dacht ik dat ik gek werd, dat ik rijp w

as voor een psychiater. N

a een jaar heb ik voor het eerst contact gezocht m

et vzw O

uders van Verongelukte Kinderen. Ik kreeg daar iem

and aan de lijn die luisterde naar mijn

verhaal en we hebben heel lang gepraat. Eindelijk had

ik het gevoel dat ik erkenning kreeg. Dat ik niet gek

was, m

aar overmand door verdriet. D

ie persoon aan de telefoon gaf m

e het gevoel dat ik mócht w

enen en schreeuw

en. Dat het norm

áál was dat ik dagen aan

een stuk kapotging van verdriet. Na dat eerste gesprek

begon ik naar de praatgroepen te gaan en die hebben m

e enorm geholpen. Sam

en wenen, je verhaal kunnen

doen, luisteren naar hoe anderen het aanpakken… D

at

Fernand en Rony, jullie hebben zelf een lotgenotengroep opgericht. H

oe is dat gegaan? Fernand Fonteyne:gelopen. Rony en ik zijn allebei geconfronteerd m

et prostaatkanker en w

e werden behandeld in hetzelfde

ziekenhuis. We raakten bevriend, sam

en met nog w

at

ziekenhuis vroeg ons of we geen lotgenotengroep w

ilde opstarten. W

e hebben daar lang en goed over nagedacht, m

aar uiteindelijk hebben we toch de stap gezet. M

et ons groepje van vijf m

aken we nu nog steeds de Raad van

Rony De G

rande:een ‘prostaathalfrond’ voor onze leden. D

an nodigen w

e een arts, verpleegkundige of andere expert uit die

de gesprekken vanzelf op gang. Dáárvoor kom

en de m

ensen: om hun verhaal te doen, om

tips van anderen te horen, om

herkenning te vinden. Op onze eerste

bijeenkomst, zeven jaar geleden, w

aren misschien

veertig aanwezigen. N

u zijn er telkens zeker honderd à tw

eehonderd geïnteresseerden. In totaal verenigen we

één derde partners. Ook voor hen is het zeer belangrijk

Annemie, jij bent intussen voorzitter van vzw

Ouders

van Verongelukte Kinderen. Hoe is dat gegroeid?

Hem

elaers: troost haalde uit het contact m

et lotgenoten en de praatgroepen, ben ik m

e steeds meer gaan inzetten voor

de organisatie. Zo begon ik ook getuigenissen te geven

‘Jongens en meisjes, stap alstublieft niet in de auto als

je hebt gedronken of drugs hebt genomen.’ Ik doe heel

eerlijk mijn verhaal en dat lijkt w

el indruk te maken.

Hoe kom

t iemand bij een lotgenotengroep

terecht? En waarom

is contact met

lotgenoten zo belangrijk? Wij spraken

met drie m

ensen die zich al jaren engageren voor zulke groepen. Fernand Fonteyne en Rony D

e Grande richtten

samen m

et enkele bevriende patiënten vzw

Think Blue Vlaanderen op, een lotgenotengroep voor w

ie geconfronteerd w

ordt met prostaatkanker. En Annem

ie H

emelaers is voorzitter van vzw

Ouders

van Verongelukte Kinderen.

Soms krijg ik nadien zelfs een m

ailtje van een ouder: ‘Je getuigenis w

as fantastisch. Sindsdien draagt onze

zo door je verhaal is geraakt.’ Zoiets geeft uiteraard heel veel steun. Als ik kan voorkom

en dat één ander kind verongelukt, is m

ijn missie geslaagd. M

aar ik w

il natuurlijk vooral andere ouders van verongelukte kinderen een hart onder de riem

steken. Na enkele

jaren werd ik lid van de Raad van Bestuur, en zo

Jullie zijn allemaal al jaren actief. W

aarom blijft dit

zo belangrijk voor jullie? D

e Grande:

voor: dankbaarheid en respect. De reacties die w

ij van onze leden krijgen zijn fantastisch. Ze kijken er telkens naar uit om

naar de bijeenkomsten te kom

en, om elkaar

eens op de schouder te kloppen en die herkenning te

Fonteyne:w

at we allem

aal doen. Wij zijn allem

aal vrijwilligers,

maar w

e voelen veel motivatie om

verder te gaan. En de

Hem

elaers:om

dat ik wil voorkom

en dat anderen hetzelfde lot m

oeten ondergaan als wij. Toen w

ij onze dochter verloren, bleven w

e als slachtoffers in de kou staan. Nu

worden m

ensen gelukkig al veel beter opgevangen en gekoesterd. Ik vind het heel belangrijk om

aan ouders te kunnen m

eegeven dat er ooit weer zon achter de w

olken verschijnt. H

et verdriet blijft imm

ens, maar na jaren

kun je soms toch w

eer geluk halen uit kleine dingen. Af en toe zie ik m

ensen na tien jaar terug en dan vertellen ze m

e dat die zin hen altijd is bijgebleven. En dat ze zelf w

eer delen van hun oude leven hebben opgepikt. Eigenlijk ben ik voorzitster van een vereniging w

aarvan niem

and lid wil zijn. M

aar toch ben ik ervan overtuigd

“Hoe em

pathisch vrienden of familie ook

zijn, als niet-lotgenoten begrijpen zij niet hoe diep het verdriet snijdt”

«

2524

dat we heel veel kunnen betekenen voor andere ouders.

We hebben bijvoorbeeld een virtuele sterrenhem

el gem

aakt, met een ster voor elk verongelukt kind.

Ouders, broers of zussen kunnen daar berichtjes

achterlaten die niemand anders kan lezen. Voor een

buitenstaander lijkt dat misschien vreem

d, maar voor

Wat is volgens jullie de grootste m

eerwaarde van

lotgenotencontact? H

emelaers:

verdriet snijdt. Alleen mensen die hetzelfde hebben

Fonteyne:

die herkenning cruciaal. We zitten allem

aal in hetzelfde schuitje en w

e kunnen heel openlijk met elkaar praten.

En bij ons spelen ook de partners een bijzondere rol, zij houden zelfs extra vergaderingen onderling. Leven m

et

aanpassing, dus het is belangrijk dat zij bij elkaar hun ei

Kunnen artsen of psychologen die rol niet w

aarmaken?

Fonteyne:

weinig w

eten over de prostaat. Ze zouden veel beter

De G

rande:consultatie bij de dokter m

oet altijd erg snel gaan, voor

Fonteyne:prostaatkanker, m

aar het is uiteraard belangrijk dat wij

als lotgenoten geen ‘doktertje spelen’. Wij luisteren naar

de bezorgdheden van andere lotgenoten en we nodigen

artsen en experts uit om voordrachten te geven. Zij

kunnen alle vragen beantwoorden en m

edisch advies

Hem

elaers:gew

eest die me letterlijk zei: ‘Ik kan jou niet helpen.

Dit verdriet is gew

oonweg te groot.’ D

e setting is ook helem

aal anders. Bij een psycholoog zit je op twee

verschillende stoelen, met de nodige afstand ertussen.

praatgroepen wel altijd een rouw

therapeut aanwezig,

omdat die toch extra ondersteuning kan bieden. D

at

Fonteyne:

vaak met seksuele problem

en, impotentie bijvoorbeeld.

Dan is het belangrijk om

daarover openlijk te kunnen praten én professionele hulp te krijgen.’

Hebben jullie ook al m

oeilijke mom

enten m

eegemaakt in de lotgenotengroep?

Fonteyne:m

et lotgenoten die het zeer moeilijk hebben. Bij

prostaatkanker zijn de twee voornaam

ste complicaties

incontinentie en impotentie. Zoiets w

eegt uiteraard

“Bij een psycholoog zit je op twee

verschillende stoelen, met de nodige

afstand ertussen. In een lotgenotengroep

elkaar, op dezelfde hoogte”

enorm op je leven en je relatie. Som

mige koppels gaan

jamm

er genoeg uit elkaar omdat het niet houdbaar is.

Als lotgenoten daarover praten, zijn dat heel emotionele

gesprekken. Maar w

ij proberen hen dan weer m

oed in

De G

rande:gevorderde leeftijd toeslaat, w

orden wij helaas ook

regelmatig m

et overlijdens geconfronteerd. Elk jaar sterven er w

el een paar lotgenoten. Daar m

oet je mee

Hem

elaers:em

otionele mom

enten. En je wordt natuurlijk altijd

opnieuw m

et je eigen verdriet geconfronteerd. Maar

dat wil ik erbij nem

en. Ik doe dit om de sam

enleving beter te m

aken, in naam van m

ijn kind. Al is het zeer belangrijk dat ikzelf en alle andere vrijw

illigers een uitlaatklep hebben. W

ij kunnen allemaal terecht

bij de rouwtherapeuten die ook onze praatgroepen

begeleiden. Hun rol is echt cruciaal. In een praatgroep

zijn er soms ook m

ensen die vooral hun eigen verhaal w

illen doen, maar te w

einig luisteren naar anderen. D

an heb je de ervaring van een therapeut nodig om zo’n

Hoe ervaren jullie de coronacrisis, als

lotgenotenwerking?

Hem

elaers:zeer m

oeilijke periode, zeker tijdens de lockdown. Voor

somm

igen voelde het alsof ze teruggeworpen w

erden naar de eerste periode na het ongeluk. D

an zit je ook in een soort isolatie, om

dat amper iem

and met je durft

te praten. Onze fysieke praatgroepen konden tijdens de

coronacrisis uiteraard niet doorgaan. We hebben dan

digitale praatgroepen georganiseerd, met zes m

ensen en een therapeut. D

aar was veel interesse voor, m

aar het w

as toch niet hetzelfde. Samen praten, w

enen en lachen en elkaar eens goed knuffelen: dat is essentieel. En dat m

oesten we enorm

missen. Sam

en met tw

ee

andere vrijwilligers heb ik 700 enveloppes gevuld m

et

alle leden. Het is enorm

belangrijk dat zij weten dat ze

niet vergeten worden. Ik stuur trouw

ens ook altijd een kaartje naar ouders op de sterfdatum

van hun kind. Dan

krijg ik heel vaak ontroerde reacties terug: je bent onze

Vinden lotgenoten makkelijk de w

eg naar jullie? D

e Grande:

ook soms vergeten. M

aar wij hebben intussen een vrij

stevig netwerk. Al is het jam

mer dat w

e vooral mensen

richten we ons op heel Vlaanderen, m

aar omdat onze

mensen uit andere provincies som

s te ver, zeker gezien

Hem

elaers:verongelukte kinderen ons m

eestal zelf moeten zoeken,

via het internet. We hebben bij de politie al gevraagd

of ze meteen ons kaartje kunnen geven aan ouders

die met zo’n verlies w

orden geconfronteerd, maar

voorlopig willen ze daar niet op ingaan. Pas op, er zijn

mensen bij politie of justitie die onze lotgenotengroep

wél verm

elden, maar helaas is dat een kw

estie van goodw

ill, het gebeurt niet systematisch. D

at zou nochtans m

ijn opperste wens zijn. Als je je kind verliest

in een ongeluk, ben je compleet verdw

aasd. Dan zélf op

Welk advies hebben jullie voor iem

and die met een

lotgenotengroep wil starten?

Fonteyne:grond. En pak het zo professioneel m

ogelijk aan: doe bijvoorbeeld geen beloftes die je niet kunt w

aarmaken.

Ook m

enselijke taal vind ik heel belangrijk: je hebt te m

aken met lotgenoten die het m

oeilijk hebben, dus duidelijk en helder com

municeren is de boodschap.

«

26

Daarnaast zou ik aanraden om

je goed te omringen m

et m

ensen die vertrouwd zijn m

et het thema. D

it kun je niet

Hem

elaers:van Bestuur bestaat uit lotgenoten, plus een aantal externe

waardevol zijn, om

dat zij alles nuchter en zakelijk bekijken. W

ij zijn allemaal vrijw

illigers die een enorm verlies hebben

veel praktische rompslom

p bij komt kijken. En ook voor het

emotionele luik m

oet je jezelf goed omringen. Af en toe heb

ik ook dagen waarop ik het niet m

eer zie zitten. Maar m

et de hulp van een bevriend therapeut en een lang gesprek klaart

De G

rande:tijd er in een lotgenotenw

erking kruipt. Zelf ben ik secretaris en ik sla nooit een dag over. D

at gaat ook om kleine dingen.

Zo stuur ik elke lotgenoot een kaart voor zijn verjaardag. M

aar met 700 leden zijn dat er bijna altijd tw

ee per dag. Een

nu bijna 70 en ik hoop het nog vijf jaar te blijven doen. Het is

ook niet evident om opvolgers te vinden. W

ij zijn hier al jaren

vinden troost bij ons en willen heel graag vrijw

illigerswerk

doen, maar ze w

illen zich liever niet engageren op lange term

ijn. De verantw

oordelijkheid schrikt toch af, iets waar ik

uiteraard begrip voor heb. Zelf ben ik nu 65 jaar: ik zie me

ook nog wel tien jaar doorgaan, m

aar daarna hoop ik toch

Meer info?

ww

w.thinkbluevlaanderen.be, ww

w.facebook.com/TBVlaanderen,

“Bij een psycholoog zit je op tw

ee verschillende stoelen, m

et de nodige afstand ertussen. In een lotgenotengroep zit je -

elkaar, op dezelfde hoogte”

TrefpuntZel!ulp: Peter Gielen & Eva Marie Castro

Kom op tegen kanker: Diane Mandelings

Thinkblue: Fernand en Rudy

Ouders van Verongelukt kinderen: Koen Van Wonterghem, Ellen Ruys en Annemie

Similes: Louise Wolfs

Academie voor herstel en ervaringsdeskundigheid: Hameeda Lakho

Ervaringsdeskundigen:Melissa, Meredith, Inge

Jeugdhulpverlening:Jana Bonnet

Therapeut:Chris de Baere

Peter Adriaenssens en Hilde Van Mieghem

Dankwoord

Dank aan:

Copyright © 2020 VECK (vlaams expertisecentrum kindermishandeling Brussel), Redacteur: Anna Defossez, Copywriting: Stefanie Van den Broeck,

Kunstwerken: Beatrijs Lombaerts, Vormgeving en lay-out: Emilia Brusselmans

Die mee de eerste stappen naar een lotgenotenwerking en dit themanummer hebben mogelijk gemaakt!