Bojan Dimitrijevic Jedinice garnizona Valjevo 1945-2005

Bojan B. Dimitrijevi}

Institut za savremenu istoriju

Beograd

JEDINICE GARNIZONA VAQEVO 1945-2005

Apstrakt: Tekst koji sledi nastao je na bazi originalne dokumen-

tacije koja se ~uva u Upravi za organizaciju Ministarstva odbrane, uz

kombinaciju sa ostalom gra|om i izvorima, i predstavqa okvir za isto-

riju organizacije jedinica garnizona Vaqevo u periodu od zavr{etka

Drugog svetskog rata do dana{wih dana.

Po partizanskom osvajawu Vaqeva i zauzimawa okoline,sredinom septembra 1944, grad i okolina bili su koncentra-cijska zona za glavninu partizanskih snaga (Narodnooslobo-dila~ka vojska, NOVJ1) koja je kasnije nastavila operacije pre-ma Beogradu. Sa druge strane Vaqevo i okolina bili su mobi-lizacijski rezervoar za popunu postoje}ih partizanskih snagakoje su u tom trenutku bile u Vaqevu i okolini. Mimo toga, odvaqevskih omladinaca 4. oktobra formirana i potpuno nova31. srpska NO brigada ja~ine 1200 boraca. Ova brigada bila jeukqu~ena u sastav 36. vojvo|anske, potom 21. srpske partizan-ske divizije, u okviru koje se kasnije posle rata bazirala uAleksincu.2

67

UDK = 355.71(497.11 Vaqevo)"1945/2005"

1 Jugoslovenska armija od 1. marta 1945, odnosno Jugoslovenska narodnaarmija, od 22. decembra 1951.

2 Nikola Ani}/Sekula Joksimovi}/Mirko Guti}, Narodnooslobodila~ka

vojska Jugoslavije, Beograd 1982, str. 740-741. Za detaqniju informaciju oanaga‘ovawu snaga NOVJ-JA u 1945 u Vaqevskom kraju videti: BojanDimitrijevi}, “Odmetnici” i “Oslobodioci” (progon ostataka Jugoslo-

venske vojske u Otaxbini u vaqevskom kraju, u drugoj polovini 1945. godine),Glasnik Istorijskog arhiva u Vaqevu, broj 31, Vaqevo 1997, str. 175-196.

U vaqevskom kraju formirane su potom i jedinice Korpusanarodne odbrane Jugoslavije (KNOJ), za kontrolu teritorije, ito 2. brigada 5. srpske divizije narodne odbrane, sa sedi{tem uVaqevu. Ova jedinica je nastala 27. novembra 1944. godine od mo-bilisanih boraca i qudstva Vaqevskog vojnog podru~ja. Mesecdana docnije, 23. decembra od ove jedinice nastala je 2. brigada,koja je u vreme osnivawa imala oko 2740 pripadnika rasutih povaqevskom, {aba~kom, u‘i~kom i ~a~anskom kraju.3 Jedinice 2.brigade obrazovale su smene koje su stra‘arile na Drini i mo-trile na bosansku stranu gde su se jo{ uvek vodile borbe.

Razbijawe snaga Jugoslovenske vojske u Otaxbini (JVuO) |ene-rala Mihailovi}a i wihova potowa likvidacija na Sutjescisredinom maja 1945. godine done}e i promene u Srbiji. Atomizi-rane snage JVuO kako su znale i umele, kretale su se ka Srbiji ra-di izbegavawa likvidacije koje su u masama vr{ile snage Jugo-slovenske armije i KNOJ-a. U ovakvoj situaciji vojni vrh noveJugoslovenske armije odlu~io je da u Srbiju radi likvidacijereakcije i spre~avawa ponovne organizacije Mihailovi}evihsnaga uputi tri kraji{ke divizije da garnizoniraju u Srbiji.Ove snage: 4, 5 i 10. divizija do}i }e posle prestanka operacija uSrbiju i tokom druge polovine predstavqa}e glavne progonio-ce Mihailovi}evih grupica na teritoriji koju je otprilikeome|ivala stara granica do srpsko-turskih ratova 1876. godine.Od ovih kraji{kih divizija 4. je posela teritoriju nekada{weDrinske divizije, 10. otprilike teritoriju [umadijske divizi-je, a 5. otprilike teritoriju nekada{we Timo~ke divizije staresrpske vojske.4

Prve nedeqe jula 1945. u zapadnu Srbiju stigla je 4. kraji{kanarodnooslobodila~ka udarna (NOU) divizija. Komanda ovedivizije sa pri{tapskim jedinicama i podoficirskom {kolomsmestila se u samo Vaqevo, a tu je stigla i 11. kraji{ka NOUbrigada. U [abac je do{la 8. kraji{ka NOU brigada, a tu je do1. avgusta bila i Artiqerijska brigada ove divizije, kada je i

Bojan Dimitrijevi}

68

3 Milan Borojevi}, Titovi grani~ari, Beograd 1983, str. 371-372.

4 Razvoj Oru‘anih snaga SFRJ 1945-1985, (Razvoj OS SFRJ), kw. 3/1, Beo-grad 1988, str. 44.

ona predislocirana u Vaqevo. [esta kraji{ka NOU brigadasmestila se u Gorwi Milanovac. êtvrta kraji{ka divizija,pod komandom partizanskog pukovnika Petra Vujnovi}a i poli-ti~kog komesara majora Du{ana Dozeta dobila je u nadle‘nostbrigu o teritoriji koja je obuhvatala zapadnu Srbiju od Drinena zapadu do beogradskih posavskih sela, obronaka Kosmaja,Rudnika i Morave na istoku.5 Po dolasku 4. kraji{ke divizije,posao postoje}oj brigadi KNOJ-a }e biti olak{an: i pripadni-ci kraji{kih brigada ukqu~i}e se u motrewe Drine u smenama, asvi }e zajedno, rasuti na ~ete, vodove, grupe, i zasede posesti ivaqevski kraj kao i druge predele zapadne Srbije. U Vaqevskomkraju od snaga 2. brigade KNOJ-a bio je 1. bataqon ~ija je prva~eta davala obezbe|ewe Vojnotehni~kom zavodu (ranije VI-STAD-u) u samom gradu, druga ~eta je posedala Lajkovac a wenivodovi bili su i u Bogova|i i Slavkovici, tre}a u Bre‘|u i ko-na~no ~etvrta ~eta bila je u Brankovini sa vodovima raspore|e-nim kod sreskih odeqewa OZN-e u Kamenici i na Ubu.6

Ovim predislocirawem kraji{nika u Vaqevo nastao je prob-lem sme{taja trupa, pa je nare|eno da se logor osu|enika na pri-nudni rad u kome je bilo 1050 qudi do 27. jula 1945. godine izme-sti iz Vaqeva i tako napravi prostor za stanovawe jedinicamaJA. U Ni{ je upu}eno 700, a u Po‘arevac 350 ovih logora{a, itako je bilo mogu}e sme{tawe i artiqerijske brigade 4. divizi-je, a i komotniji ‘ivot za sve jedinice u varo{i.7 Ubrzo posledolaska 4. kraji{ke divizije wene izvi|a~ke jedinice po~ele suda krstare terenom u potrazi za “~etni~kim bandama”, “odmen-ticima” i “reakcijom”...8

U isto vreme bazirala je kratko u Vaqevu i 1. protivavionskabrigada, koja je direktno bila pot~iwena 1. armiji, u ~ijem je sa-stavu ina~e i bio vaqevski garnizon.9

Posle izuzetno te{ke zime 1945-46, progon odmetnika biv{eJVuO na terenu su vr{ile snage KNOJ-a, Narodne milicije i

Jedinice garnizona Vaqevo 1945–2005.

69

5 Arhiv Vojnoistorijskog instituta (AVII), fond NOB-a, k. 771A, 8-3.

6 AVII, NOB, k. 771A, 36/3/3 i 4-1/4.

7 Isto, k. 771A, 23/2/3 i k. 772A, 10/2.

8 Isto, k. 771A, 25/2/3.

9 Ugqe{a Krsti}, Najlep{i poziv na svetu, Beograd 1995, str. 106.

OZN-e, a snage armije okrenule su se mirnodopskim zadacima,koje su u ovom periodu bile demobilziacija nekoliko kontige-nata boraca, potom od jeseni 1946. i prijem novih regruta. Jedi-nice 4. divizije postale su prava mirnodopske, ne razlikuju}i sepo zadacima od ostalih snaga JA. Ipak, vrlo brzo nasta}e novapoliti~ka isku{ewa koja }e na armiju, pa i na ovu diviziju uti-cati pre svega u organizacijskom smislu.

Jo{ po~etkom 1948. godine, dakle pre sukoba sa Sovjetima, na-re|ene su velike organizacijske promene u armiji. Dotada{wekomande armija i armijskih oblasti preformirane su u komandevojnih oblasti ili su preimenovane.10 Garnizon Vaqevo u{ao jeu sastav Tre}e vojne oblasti, nastale od ranije komande 1. armi-je, sa komandom u Ni{u, i od jedinica 1. i 5. armije. Tako je ovaarmija pokrila Srbiju (bez Beograda i Vojvodine), Kosovo iMetohiju i Makedoniju. U okviru ove oblasti formirane su dvearmije: 8. u Skopqu (ranija 5. armija) i 9. u Kragujevcu (od 1. ar-mije). Vaqevska divizija bila je u Kragujeva~koj armiji. Reorga-nizaciju je dodatno pogor{ala ~iwenica da je do{lo do prekidaodnosa sa Sovjetskim Savezom, sredinom marta 1948, a ~iji suvojni savetnici imali mogu}nost da upoznaju strukturu, raspo-red i druge jugoslovenske vojne tajne u periodu do tog trenutka, asasvim mogu}e i novi plan organizacije. Zbog toga je jugosloven-ski General{tab, ve} 14. maja 1948. izdao naredbu da se komplet-no prenumeri{u svi sastavi od armija do samostalnih bata-qona, izmene brojevi vojnih po{ta – koje su skrivale prave for-macijske nazive. Na taj na~in je trebalo ote‘ati identifikaci-je jedinica i pra}ewe kretawa i stawa vojnih efektiva JA. Planje simboli~no nazvan “êlik”. U slede}em periodu, tokom leta1948. godine, sve divizije, brigade, pukovi i samostalni ba-taqoni i ~ete dobili su druge brojne nazive a neke i nova mestadislokacije. Promena numeracija jedinica imala je ciq da za-{titi tajnost novog rasporeda JA. U jedinicama kopnene vojskeratni brigadni sistem zamewen je pukovskim. Puk je uzet kao

Bojan Dimitrijevi}

70

10 Oru‘ane snage SFRJ 1941-1981, Beograd 1981, str. 160; Razvoj Oru‘anihsnaga SFRJ, kw 3-3, Kopnena vojska, Beograd 1986, str. 513-514.

najpovoqnija organizacijska forma za obrazovawe divizije

trojne formacije, ali i za samostalno delovawe.11 Nazivi jedi-

nica su vojnicima poznati samo kao vojne po{te sa ~etvoroci-

frenim brojem. Tako se kao praksa ustalilo da vojnik odslu‘i

vojni rok i ne zna u kojem je puku bio u kadru, sem ako jedinica

nije imala nekakvu ratnu tradiciju, onda ju je mogao znati po

imenu iz rata. Planirana pre sukoba, sprovedena sa dodatnim

motivom da se Sovjetima i neprijateqskim susedima ote‘a

pra}ewe aktivnosti u JA, ova preformacija je ukinula jednu od

glavnih oslonaca partizanske ratne pro{losti: originalne na-

zive brigada koji su u najve}em delu imali i regionalnu/nacio-

nalnu oznaku. U vaqevskom slu~aju naziv kraji{ka. Umesto slav-

nih divizija i brigada sada su u armijskom stroju stajale divi-

zije i pukovi koji su imali samo broj~anu oznaku. Na taj na~in

stvoren je novi jugoslovenski armijski profil, koji se oslawao

na partizanske tradicije, ali je imao svu drugu formu zvani~ne

jugoslovenske armije, bez posebnih regionalnih osobina.12

êtvrta kraji{ka divizija preimenovana je u 12. streqa~kudiviziju (vp 1012), a wene brigade postale su pukovi. Tako su 6, 8.i 11. kraji{ka postale 53. (vp 1199), 93. (vp 1416)13 i 160. (vp 2387)streqa~ki puk, a artiqerijska brigada 39. artiqerijski puk (vp3170). Van Vaqeva je bio 53. puk, u Gorwem Milanovcu, a jedanbataqon 93. puka bio je u sastavu Pe{adijskog vojnog u~ili{tau Kragujevcu. Od pri{tapskih jedinica po ovoj organizacijidivizija je imala 12. bataqon za vezu (vp 4578) i 12. divizionprotivavionske odbrane (vp 4166). U Koceqevi se nalazio 12.protivtenkovski divizion (vp 3382). U ratnom razvoju u divizi-ju su ulazili jo{ i 12. pionirski i 12 medicinsko-sanitetskibataqon koje su bile ratne jedinice. Vaqevska 12. divizija je bi-la jedna od re|ih divizija JA koja je prema planu ratnog razvojasebe razvijala u tri divizije. Zbog wenog polo‘aja mogu}e da je


71

11 Razvoj Oruànih snaga SFRJ 1945-1985, Kopnena vojska kw. 3/1, Beograd1988, str. 43-44, 57-67.

12 Razvoj OS SFRJ, kw. 3/1. str. 44. Nar. str. pov. 902, 20. septembar 1948.

13 8. kraji{ka NOU brigada, ratna sje}awa, Beograd 1982.

predstavqala rezervu jer nije bila u prvom e{alonu snaga JAokrenutih prema neprijateqskim dr‘avama „narodne demokra-tije”. Po ovom planu komanda 12. sd. razvijala je jo{ i 120. i 130.streqa~ku diviziju, od kojih je prva imala ratni razvoj uVaqevu, a druga prvo u Beogradu, a od kraja 1949, ili po~etkom1950. u Obrenovcu. Sve jedinice divizije imale su trostrukiratni razvoj. Tako je vaqevski 160. puk razvijao jo{ i 356. i 417.streqa~ki puk, gde su onda sva tri puka formirala 130.streqa~ku diviziju, potom 93. puk jo{ i 331. puk a od svogbataqona u Kragujevcu 169. streqa~ki puk. Ova tri puka formi-rala su ratnu 12. diviziju. Milanova~ki 53. puk razijao je jo{ i207. i 242. streqa~ki puk za ratnu 120. diviziju. Kona~no, 39.artiqerijski puk razvijao je jo{ i 197. u Vaqevu i 279. u Obre-novcu, za 120. odnosno 130. ratnu diviziju, a sam je ostajao i daqeu 12. diviziju po ratnoj formaciji. Pomenuti samostalinibataqoni i divizioni razvijali su se tako|e trostruko u 12, 120.i 130. bataqon odnosno divizion, i ulazili u sastav svojih rat-nih divizija.14

Kao {to smo rekli, vaqevska divizija ulazila je u sastav kra-gujeva~ke 9. armije, koja je bila u sastavu 3. vojne oblasti (Ni{).Od ostalih jedinica 9. armije u Lajkovcu je bazirao 305. pionir-ski puk (vp 4135). Ova jedinica koja je u ratu bila u sastavu istearmije tako|e je imala veoma ambiciozan razvoj u ratu: puk jeformirao 394. i 415. pionirski puk Rezerve Vrhovne komande(RVK), a za potrebe 9. armije 50. maskirni bataqon i 61. vodo-snabdeva~ku ~etu. Za beogradski ratni 14. korpus, trebalo je dase razvije 240. pionirski bataqon. Pored 305. puka u Lajkovcu jebila i 30. plamenobaca~ka ~eta (vp 5773) 9. armije15.

U ratnom razvoju (1949-1950) na oglas mobililizacije, u Laj-kovcu se formirala komanda 17. tenkovske divizije sa 17.bataqonom za vezu. Komandu ove divizije razvijala je Komandatenkovskih i motorizovanih jedinica JA, a u Lajkovac u wensastav na oglas moblizavcije je dolazila 203. tenkovska briga-

Bojan Dimitrijevi}

72

14 Kwiga mobilizacijskog razvoja JA i KNOJ-a prema nare|ewu 67, od 24.jula 1949. III uprava General{taba (G[).

15 Isto.

da iz Smedereva. Ve} u 1950. godini ova divizija je formiranakao aktivna16.

U sastavu KNOJ-a tako|e je do{lo do preimenovawa, pa jevaqevska brigada (2/5. divizije) postala 51. puk narodne odbra-ne (vp 8611) u sastavu ni{ke 11. divizije narodne odbrane (NO).Ovaj puk imao je 20. bataqon (vp 6696) u Vaqevu, 73. bataqon u[apcu (vp 6751) i 86. bataqon (vp 6813) u Titovom U‘icu.17

Vaqevskim pukom narodne odbrane komandovali su u 1948: majorMilan Miqu{, a 1951. potpukovnik Bo{ko Kuqa~a. U isto vre-me politi~ki komesari bili su majori Ivo Kne‘evi}, odnosnoRadovan Kne‘evi}. Zanimqivo je da je, u periodu od 1945. do1949. godine, u Vaqevu bio 56. zarobqeni~ki logor (bataqon)sastavqen od italijanskih zarobqenika. Ova jedinica bila je unadle‘nosti 9. odeqewa za ratne zarobqenike ministarstvaunutra{wih poslova FNRJ.

Mnoge od promena u organizaciji 1948-1949, nisu bile uspe-{na, pa je u formaciji iz 1950. do{lo do povratka na nekare{ewa iz formacije pre reorganizacije. Novom organizacijomJA je dobila ve}i broj operativnih komandi. Komande armijapreformirane su u streqa~ke korpuse, i to: 9. armija u 4. korpusu Kragujevcu, kojem je pripala i vaqevska 12. divizija. Sada je,me|utim ova komanda bila vezana za 1. vojnu oblast u Beogradu.18

Od tada pa do 2002. vaqevski garnizon je u sastavu 1. vojne obla-sti (armijske oblasti ili armije), u zavisnosti kako se nazivalau pojedinoj reorganizaciji ili vremenu.

U dopuni reorganizacije od 1952. nije bilo promena vezanihza vaqevski garnizon. Pionirski puk iz Lajkovca pre{ao je uObrenovac a plamenobaca~ka ~eta u Novi Sad. Umesto ovih je-dinica, ostalo je 275. vojno skladi{te (in‘iwerijsko) u Bogova-|i. U ovoj organizaciji javqa se i vojno skladi{te 81 (veze) uSlovcu, a u Lajkovac je iz Pan~eva pre{ao 132. putno-eksploata-cioni bataqon (vp 1822). Zanimqivo je da je po ovoj reroganiza-ciji auto-radionica Gradskog narodnog odbora u Vaqevu ulazi-


73

16 Isto.

17 Isto.

18 Oruàne snage Jugoslavije 1941-1981, str. 163.

la u sastav armije kao Vojna radionica br. 372. Ipak, formacij-skih promena te godine je bilo najvi{e u KNOJ-u. Rasformira-no je u ovoj jedinici vi{e (unutra{wih) pukova i bataqona. Ta-ko je rasformiran i vaqevski 51. puk NO. Formirano je osam(unutra{wih) brigada NO tako {to su postoje}e 4 divizije spu-{tene, a 4 wihova puka podignuta na brigadni rang. Preostali20. bataqon NO iz Vaqeva sada je ulazio u sastav 63. brigade NOsa komandom u Kragujevcu. U toj 1953. godini posle prethodnogdrasti~nog smawivawa, KNOJ biva rasformiran sa preostalimbrigadama i bataqonima za unutra{wu upotrebu i drugim ma-wim jedinicama. Ovo je ozna~ilo kraj postojawa i jedniceKNOJ-a u Vaqevu posle punih devet godina.19

Slede}a ve}a reorganizacija i smawewe JNA usledila je 1956.godine20. U toj promeni vojne oblasti nazvane su armijske obla-sti u okviru kojih su formirana vojna podru~ja (VP) umesto ko-mandi korpusa. Vaqevo je pripalo Kragujeva~kom vojnom pod-ru~ju, ali je ovim nare|ewem do{lo do rasformirawa 12. divi-zije sa svim jednicama.21 Tako je ova divizija prestala da postojiposle deceniju i po ratnog i mirnodopskog puta. Weni posle-ratni komandanti bili su Petar Vujnovi} (1945), Petar Mati}(1946), Ivan Doj~inov (1948, v.d.), Milo{ Ivo{evi} (1949),\or|e Bikicki (1950), i Stevo Rau{ (do rasformirawa 1956).Svi su bili u ~inu pukovnika ili potpukovnika. Politi~ki ko-mesari su bili Dmitar Bajalica, Du{an Dozet, âslav Bo‘o-vi}, Mirko Vrani}.22 U Vaqevu je tokom godine formiran 951.pe{adijski nastavni centar (vp 7860). Naime, ne{to kasnije usklopu reorganizacije armije, te godine su formirani i nastav-ni centri za obuku vojnika.23 Tako je Vaqevo izgubilo komandu

Bojan Dimitrijevi}

74

19 Naredba (Nar.) Dràvnog sekretarijata narodne odbrane (DSNO), pov.br. 830/52 kao dopuna kwige mobilizacijskog razvoja JA i KNOJ-a premanare|ewu 67, od 24. jula 1949. III uprava G[.

20 Nar. Vrhovnog komandanta oruànih snaga (VKOS), pov. 50, 51, 1. mart1956.

21 Razvoj OS SFRJ 3-1, str 235.

22 Razvoj OS SFRJ - Rukovode}i kadrovi, kwiga Oru‘anih snaga 1945-1985,kw. 24, (lista je rekonstrukcija, mogu}e je da neko ime jo{ nedostaje).

23 Nar. VKOS pov.260, 18. jul 1956.

divizije, ali i ve}i deo borbenih jednica. Nadaqe, u gradu je vr-{ena obuka mladih vojnika za pe{adijske jedinice. Slede}e go-dine formirane su u ratnom razvoju JNA fomiraju se vojnoteri-torijalni bataqoni, a formirani su i bataqoni narodne voj-ske. Neki od ovih ratnih jednica trebalo je da budu formirani iu Vaqevu.24

Kako se u to vreme smatralo, radi daqeg usavr{avawa odbra-ne socijalisti~ke Jugoslavije 1958. godine donesena je nova kon-cepcija odbrane, poznatija pod nazivom Strategija op{tena-rodnog rata. Tokom 1959. godine na osnovu ove koncepcije, zapo-~eta je velika reogranizacija JNA, poznatija pod nazivom Dr-

var.25 U skladu sa ovim planom izvr{ene su brojne formacijskepromene u jedinicama. Planom Drvar, po ameri~kom uzoru pre-{lo se na petornu formaciju, tako da je trebalo da divzije imajupo pet pukova, a ovi pet ~eta.

Formiran je i niz pe{adijskih divizija tipa B, koje su imalejezgro komande sa pet ~eta koje su u ratu razvijale pukove. Novedivizije su dobile nazive prema partizanskim divizijama izDrugog svetskog rata. U Vaqevu je tako formirana 46. srpska pe-{adijska divizija B (vp 7860). Ona je u svom sastavu imala slede-}e pe{adijske ~ete (u ratu, dakle: pukove) 53, 72, 90. i 227. koje subile u Vaqevu kao i 160. koja je bila u Lajkovcu. Kada se uporedeovi brojni nazivi vidi se da su brojeve 53. i 160. ranije nosilipukovi ranije vaqevske 12. divizije, a da su brojevi 72, 90. i 227.nosili pukovi zaje~arske 28. divizije. U Vaqevu je formiran i324. samostalni pe{adijski puk (vp 4689). Plan Drvar predivi-deo je i preme{tawe 181. gardijskog pe{adijskog puka (vp 6734)iz Zagreba za Vaqevo. Ovaj puk nastao je novembra 1946. kao jednaod gardijskih brigada (2. ili 3) u sastavu Gardijske divizije.Brigada je potom pre{la u Zagreb, gde je 1948. preimnovana u 181.gardijski streq~ki puk. Ovaj puk }e imati istaknuto mesto u za-greba~kom garnizonu, posebno u vremenu obezbe|ewa 6. kongresaKPJ 1952, kada je u Zagrebu boravio neko vreme i mar{al Tito, a


75

24 Nar. VKOS pov. 11, 12. jul 1957.

25 Nar. VKOS s/pov. 9, od 27. jula 1959, i Nar. s/pov. 293, III uprava, 5. avgust1959.

zatim i na velikom septembarskom manevru 1953. godine. Ovomjedinicom komanduju 1949/50. komandant Kova~evi} i poli-ti~ki komesar Vigwevi}, 1953. Gojko Tintor, a 1957. PetarMaqkovi}. Posmatrano sa distance od skoro pola veka, ovo }eza garnizon biti najva‘nija izmena jer }e ova jedinica, bez obzi-ra na razne formacijske promene, biti osnovna jednicavaqevskog garnizona do danas. U tom trenutku, ovaj puk je bio idaqe u sastavu beogradske 4. gardijske divizije. Po ovoj reorga-nizaciji u ratnom razvoju armije je obrazovan ve}i broj samo-stalnih pe{adijskih pukova tipa B, koji su u miru imali samokomandu. U Vaqevu je tako formiran 741. samostalni pe{adij-ski puk (vp 7623). Posle samo tri godine postojawa rasformi-ran je 951. nastavni centar. Planeri JNA, su verovatno uo~ilipotencijal garnizona i posle perioda postojawa jedinog nastav-nog centra, Vaqevo se reafirmi{e kao garnizon sa ve}im brojempe{adijskih jedinica. Vaqevski granizon je prema ovoj reorga-nizaciji iza{ao iz sastava kragujeva~kog vojnog podru~ja i pre-{ao u novoformirano Vojno podru~je Titovo U‘ice.26 U okviruistog procesa reorganizacije skladi{ta u i oko Kraqeva u{lasu u sastav novoformirame 670. skladi{ne grupe.27

Zanimqivo je da su u 1960. ratni 53. i 160. pe{adijski puk (~e-te) dobili ratne zastev u sklopu {ire dodele pukovskih zasta-va.28 Pitawe je da li su iskori{}ene zastave ranije postoje}ihpukova. Slede}e godine ratnu zastavu dobio je i novoformirani324. samostalni puk.29

Osnovni problemi nastali preformacijom Drvar su bili mno-gobrojni, a mnoga od re{ewa nisu bila adekvatna mogu}nostima iranijoj praksi. Novi plan reorganizacije poznat kao Drvar 2, obu-hvatao je kao i prethodni plan Drvar, promene u organizaciji,formaciji i dislokaciji jedinica JNA i, ustvari, bio je korekci-ja prethodnog plana, iako se to ~esto kasnije predstavqalo kaonastavqawe reorganizacije. Ovaj plan tako|e je „zavrteo” mnoge je-

Bojan Dimitrijevi}

76

26 III uprava, s/pov. 531, 28. decembar 1959.

27 Nar. III uprava s/pov. 452, 24. oktobar 1959.

28 Nar. VKOS, pov. 36, 18. mart 1960.

29 Nar. DSNO, s/pov. 154, 8. jul 1964 i Nar. III uprave s/pov. 12. maj 1964.Nar. VKOS od 26. juna 1961.

dinice na terenu, doneo niz novih re{ewa i novih (i starih) orga-nizacionih formi. Prema reorganizaciji Drvar 2, nare|enoj 8. ju-la 1964. godine30 rasformirano je VP Titovo U‘ice. Ovom reor-ganizacijom, u garnizonu Vaqevo, ponovo je do{lo do talasarasformirawa: tako je ukinuta 46. divzija B, kao i 324. i 741. (B)samostalni pukovi. Formiran je 116. nastavni in‘iwerijskibataqon (rasformiran nekoliko godina kasnije) a tako|e i gru-pa za razvoj partizanske brigade.31 Iz sastava {aba~ke 3. pe{a-dijske divizije R (u miru puk) u Vaqevu je bio dislociran 3. me-{oviti artiqerijski puk.

U 1965. godini do}i }e do opse‘nog preimenovawa ve}eg delape{adijskih i zdru‘enih jedinica JNA, i to zbog prilago-|avawa mirnodopskih organizacija i partizanskih tradicija.Tako je u domenu ratnih tradicija jedinica JNA (korpus-divi-zija-brigada/puk) u~iwena je radikalna promena. Izvr{ena jeprenumeracija jedinica i dodeqivawe tradicija partizanskihjedinica (iz tzv. NOR-a) prema regionalnom tipu. Nazivi jedi-nica su izmeweni u skladu sa idejom da jedinice JNA na jednomprostoru nastavqaju tradicije lokalnih partizanskih sastavaiz Drugog svetskog rata. U mnogo slu~aja izmewene su samo tra-dicije, koje su naredbom odre|ene, ali bilo je i ve}eg brojapreimenovawa jedinica. Ovim nare|ewem 4. gardijska divizija uBeogradu preuzela je naziv i tradicije originalne 1. proleter-ske divizije iz Postojne, s tim da je u nazivu sada uz gardijski

stajao i naziv proleterski. Weni pukovi tako|e. Tako jevaqevski 181. gardijski puk preimenovan u 20. gardijski prole-terski pe{adijski puk (preuzeo naziv puka iz Postojne koji jepostojao od 1959. do 1964).32 Ovom puku koji do tada nije imao od-re|ene ratne tradicije, jer je bio gardijski, dodeqeno je danastavqa tradicije 3. proleterske sanxa~ke NOU brigade. Uovom periodu (od 1963, ili pre?) zakqu~no sa tom godinom pu-kom je komandovao Milan Kova~evi}. Istim nare|ewem 3. me-{oviti artiqerijski puk [aba~ke divizije baziran ne{to ra-


77

30 Nar. DSNO, s/pov. 154, 8. jul 1964 i Nar. III uprave s/pov. 12. maj 1964.

31 Nar. DSNO, s/pov. 203, 12. jun 1964.

32 Nar. DSNO st. pov. 319, 3. jul 1965.

nije u Vaqevu postao je 25. me{oviti artiqerijski puk, jer jewegovoj diviziji dodeqena tradicija 25. (srpske) divizije.

Ovim nare|ewem uvdeni su novi nazivi za ratne partizanske

brigade, koje su do tada nosile naziv mesta (Vaqevska, itd), a sa-

da broj i regionalno odre|ewe.33 Mnogo motiva je sigruno bilo

presudno za ovaj projekat, pre svega ideolo{kih. Svakako i po-

treba da se jedinice, odnosno stanovni{tvo i lokalne institu-

cije, identifikuju kroz tradicije jedinica formiranih u ratu

na jednom prostoru, odnosno kroz jedinice koje }e nastavqati

wihovu tradiciju.

Zavr{etkom reorganizacije po planu Drvar 2 1965, nisu pre-

stale reorganizacije u JNA. U kopnenoj vojsci najvi{e. îni se

da proces promena i tragawa za novim re{ewima traje bez pre-

kida sve do sedamdesetih godina, kada se organizacija ustaquje

sve do novog talasa promena prema planovima Jedinstvo od

1987/8. godine. Tako je do{lo do rasformirawe partizanske

brigade u Vaqevu 1966. Ali krajem 1967. ponovo se formira, sa-

da kao 32. srpska (vp 8823) brigade.34

Vojni vrh JNA, poquqan sveop{tim napretkom odnosa sa is-

to~nim blokom, naredio je, 25. decembra 1967, da se izvr{i

smawewe mirnodopskih efektiva, tako {to su mnoge divizije

preformirane u pukove a wihovi pukovi u bataqone i tako

ni‘e. Vaqevski garnizon je prema ovoj reorganizaciji imao

promenu samo utoliko {to je bataqon iz 20. puka pre{ao u

Gorwi Milanovac (vp 6734-20).35 Nare|ewem iz jula 1968. godi-

ne formirane su grupe za razvoj teritorijalnih pe{adijskih pu-

kova koji bi se formirali u ratu. Ove komande su nastale

preformirawem partizanskih brigada R. Tako je u Vaqevu tre-

balo da se ukine 32. partizanska brigada a umesto we je formira-

na grupa za razvoj 506. teritorijalnog pe{adijskog puka (vp

Bojan Dimitrijevi}

78

33 Nar. DSNO, s/pov. 319, 3. jul 1965.

34 Nar. DSNO, str. pov. 361, 24. avgust 1966, odnosno nar. 496, 28. oktobar1967.

35 Nar. DSNO, str. pov. 28, 20. januar 1968.

8823)36. Avgustovskim nare|ewem formirane su komande 22 voj-nih okruga, od kojih je jedan formiran u Vaqevu (vp 2351).37

Prema iskustvima iz ~ehoslova~ke krize u leto 1968. do{lo jedo obnavqawa talasa reorganizovawa jedinica i to upravo kadaje u toku bio ili je ve} zavr{en proces prethodne reorganizaci-je. Do{lo je do formirawa niza novih jedinica, mahom predvi-|enih u ratnom razvoju. Sada je u Vaqevu obrazovana partizan-ska divizija, koja je nosila naziv 45. srpska, i koja se u ratu for-mirala u sastavu od tri partizanske brigade i to 21. u TitovomU‘icu, 32. u Vaqevu i 38. u Loznici.38 Sasvim je mogu}e da uop-{te nije do{lo do ukidawa 32. partiznaske brigade i stvarawa506. teritorijalnog pe{adijskog puka, jer je raspon datirawadokumenata svega par meseci, i za pretpostaviti je da birokra-tija nije registrovala ove promene precizno, pre svega jer je re~bilo o ratnim jednicama (tzv. na papiru). Naime, po~etkom 1969.godine, formiran je u Pan~evu novi 506. teritorijalni pe{a-dijski puk.39 Vaqevska ratna divizija je u 1975. formirala 45.komandu za razvoj partizanske divizije R (vp 1036) a grupe za raz-voj partizanskih brigada postale su komande za razvoj (u Vaqevui daqe 32, ali sada 36. u G. Milanovcu i 38. u Loznici)40 U toku1986. godine lakim divizijama i brigadama vra}en je naziv par-

tizanski. Nije bilo promena u organizaciji ove divizije, ka-snije po planu Jedinstvo.41

Daqa istorija razvoja jedinica JNA (pa i u Vaqevu) u nared-nih dvadesetak godina, na strate{kom nivou je stabilna, jer sekomande armija ne mewaju, delom i komande aktivnih i ratnihdivizija, sa svega nekoliko izuzetaka. Razvoj organizacije pra-timo kroz promene na brigadno-pukovskom nivou ili (pre)for-mirawe jedinica koje zahteva nova tehnika i naoru‘awe koji suuvo|eni u ovom periodu. Tako 1969. godine, 25. me{oviti


79

36 Nar. DSNO, str. pov. 345, 16. jul 1968.

37 Nar. DSNO, str. pov. 420, 20. avgust 1968.

38 Nar. DSNO, str. pov. 529, 20. septembar 1968.

39 Nar. DSNO, str.pov. 735, 21. decembar 1968.

40 Nar. Saveznog sekretarijata narodne odbrane (SSNO), str. pov. 12-37, 31.decembar 1974.

41 Nar. SSNO, str. pov. 1051-1, 4. jun 1986.

artiqerijski puk (25. pd) prelazi u [abac42, a u Vaqevo sti‘eprva tenkovska jedinica. Naime, podelom 24. oklopnog puka uSmederevu na dva bataqona u 1969. vaqevski garnizon dobija i25. oklopni bataqon (klasifikacije B-1). Ovaj bataqon formi-ran je prema nare|ewu od 20. januara te godine i ulazio je u sa-stav {aba~ke 25. divizije. Ovaj bataqon je, prema nare|ewu od 8.jula 1974, preformiran (mada se u dokumentu navodi kao oklop-ni puk) u 25. oklopnu ~etu, s tim da u ratnoj formaciji razvijaoklopni bataqon.43 Mogu}e je da je ovaj bataqon iskori{}en dase u 20. proleterskom gardijskom puku formira oklopnibataqon na mesto dotada{weg 3. pe{adijskog bataqona, a sveprema nare|ewu od 21. marta 1975. godine. Uvo|ewe novih parti-ja tenkova T-55 dovelo je do nastavka preoru‘avawa oklopnih idela pe{adijskih jednica, a osvajawe proizvodwe doma}ih borbe-nih vozila pe{adije (M-80), dalo je zamaha sve ve}oj integracijipe{adije i oklopnih jednica. Taj proces je karakteristi~an zaskoro celu deceniju osamdesetih u JNA, i vidqiv je i u granizonuVaqevo. Naime u sklopu uvo|ewa nove tehnike cela 1. proleterskagardijska divizija postaje mehanizovana. Prema nare|ewu od 22.marta 1982, 20. proleterski gardijski puk se preformira iz pe{a-dijskog u mehanizovani44.

Posle ispitivawa dve opitne formacije tehni~kih baza, u1976. godini odlu~eno je da se objedine po slu‘bama razneusitwene jedinice (koje nismo razmatrali u ovom tekstu) i for-miraju na nivoima armija tehni~ke, intendantske i sanitetskebaze. Vaqevo je potpalo u nadle‘nost 373. tehni~ke baze (Kne‘e-vac) ~ije je 2. tehni~ko skladi{te bilo u Bogova|i (vp 8236), kaoi ratna 99. ~eta za tehni~ko snabdevawe koja se formirala uVaqevu. Ovakav sistem pozadinskog obezbe|ewa ostao je na snazisve do 1988. godine dok nije do{lo do objediwavawa u jedinstve-ne, pozadinske baze.45

Bojan Dimitrijevi}

80

42 Nar. SSNO, str. pov. 94, 25. februar 1969.

43 Nar. SSNO, str. pov. 35, 20. januar 1969, isto, nar. 12-27, 8. jul 1974.

44 Nar. SSNO, str. pov. 550-1, 22. mart 1982.

45 Nar. SSNO, str. pov. 76-32, 11. maj 1976.

Sedamdesetih godina na aerodrormu tipa C (ratni aerodrom,travnata poletno-sletena staza) predvi|eno je formirawe 64.bataqona aerodromskog obezbe|ewa R. Ova jedinica preformi-rana je, po naredbi od 6. juna 1984, u 64. bataqon obezbe|ewa avi-jacije R, sa mirnodopskom VP 4486 Divci. Bataqon, a samim timi aerodom u Divcima bio je u sastavu batajni~ke 177. vazduho-plovne baze. Bataqon je ostao u strukturi ove baze sve dok nared-bom od 7. oktobra 1997. nije izbrisan iz ratnog razvoja.

Sredinom 80-ih zapo~eta je reorganizacija JNA poznata kaoplan Jedinstvo, koji je pretpostavqao organizaciju kroz jugoi-sto~no, centralno, severozapadno i jadransko-pomorsko voji-{te. Na svakom od wih trebalo je formirati vojne oblasti, ne-vezane sa teritorijalnim odre|ewem republi~kih granica.46

Rad na ovoj reorganizaciji bio je dugotrajan i predvi|ao je da se,prema svetskim re{ewima, zameni organizacija sa armijama idivizijama, a uvede model vojnih oblasti sa korpusima i ve}imbrigadama, kao efikasnijim organizacionim celinama.47 Nekihrvatski autori (Davor Marijan, Davor Domazet-Lo{o) ukazujuda je ideja za korpusnu organizaciju nastala na bazi iskustava izaktivnosti 52. korpusa na Kosmetu, po~etkom osamdesetih, i daje to bio model koji za prihva}en u organizaciji Jedinstvo.48

Ova reorganizacija se mo‘e posmatrati i kao povratak na or-ganizaciju kakva je postojala od 1950. do 1969. godine. Vojneoblasti i komanda nadle‘na za mornaricu, odnosno pomorskorati{te. Jedino je nedostajala komanda u centralnom deluzemqe (Sarajevu). Svakako da je u periodu pre dono{ewa ovakveodluke, bilo dosta rasprava u vojnom vrhu, gde se u prethodnihdeceniju i po, i vi{e, stekla navika da armije (odnosno korpus u


81

46 Nar. SSNO, str. pov. 1514-1, 17. septembar 1987. Naredba o org. formpromenama, plan Jedinstvo.

47 Konrad Kol{ek, Prvi pucwi u SFRJ, Se}awa na po~etak oru‘anih sukoba

u Sloveniji i Hrvatskoj, Beograd 2005, str. 64.48 Davor Domazet Lo{o, ukazuje da je kqu~ni osnov za ovaj projekat bila

studija koju je izradio tada{wi general-major Blagoje Axi} pod nazivomMesto, uloga i anga|ovawe oru‘anih snagau spre~avawu nastajawa i

eliminisawa vanrednih prilika, izdata kao bilten G[ JNA br. 53, 1986.godine. Davor Domazet Lo{o, Hrvatska i veliko rati{te, Zagreb 2002,str. 47 na daqe.

Crnoj Gori) u ve}ini slu~ajeva budu posmatrane kao nekakve re-publi~ke vojne komande. Sigurno da je postojao oprez kod poje-dinih generala da }e pojedina republi~ka rukovodstva imatiuticaja na pojedinog komandanta armije u slu~aju nekakve van-redne situacije. Tako|e, sasvim je jasno da je ova tema bila raz-matrana samo u strogo zatvorenim krugovima armije.

U kopenenoj vojsci promene su se odvijale u toku cele 1988. go-dine. Jedan, zna~ajan deo ove organizacije sastojao se u promenistatusa jednice A, B ili R, a ova oznaka je ozna~avala nivo wenepopuwenosti qudstvom, kod A 60-100%, kod B 15-60% i kod R od0-15%. Garnizon u Vaqevu je po ovoj reorganizaciji potpao pod37. korpus u U‘icu: u okviru ove reorganizacije 45. partizanskadivizija R u{la je u wegov sastav. Dotada{wi 25. map B prefor-miran je u 208. me{oviti artiqerijski puk R sa sedi{tem uVaqevu (vp 3821), tako|e u sastavu istog 37. korpusa, jer je 25. pdbila rasformirana.

Vaqevski 20. proleterski gardijski mehanizovani puk i daqeje bio u sastavu 1. pgmd sa komandom u Beogradu. Kasnije, premaovom planu, 1. oklopni puk u sastavu iste 1. pgmd, predislocirase iz Beograda u Vaqevo i zajedno sa 20. pukom stvara 2. prole-tersku gardijsku mehanizovanu brigadu B sa formacijom 2+2okb/mb od kojih samo 1. mb aktivan a ostalo R. U realnosti, napapiru su preneti vojna po{ta (vp 9845, ratna 2028) i uveden jenovi naziv, a do{ao je i komandant iz Beograda. Nova brigadanastala je kompletno na efektivima vaqevskog puka i novoj teh-nici.49

Na bazi fragemnata iz vojne {tampe identifikujemo da su 20.pukom komandovali: Bo‘idar Vukasnovi} (1972), Milisav Se-kuli}, (krajem 70-tih), \or|e ]ur~in (po~etkom 1980-tih), @i-vojin Zdravkovi} (1985, 1986), Milinko Sti{ovi} (do kraja1989) i zatim Momir Tali} (1990), sada ve} 2. pgmbr. Tako|e, da

Bojan Dimitrijevi}

82

49 1. proleterski gardijski oklopni puk formiran je 12. juna 1967, od 1.gardijskog oklopnog bataqona u Beogradu. Naoru‘an sa T-34B do 1971, odtada tenkovima T-55. Prema nare|ewu iz juna 1982. puk se preformiraradi uvo|ewa tenkova tipa T-72, i to po privremenoj formaciji, dok sene u perspektivi ne preformira u 2. mbr, {to je i izvr{eno po planuJedisntvo krajem osamdesetih godina.

je puk bio najboqi i u okviru takmi~ewa “Birajmo najboqu jedi-nicu u 1. armiji” 1978. i 1981. godine. Potom, u periodu 1989. go-dine nastalo je sre|ivawe prilika, i nije bilo zna~ajnih prome-na gotovo u celoj JNA.50 U toku 1990. godine nastavqena je reor-ganizacija sa tendencijom smawewa JNA kroz plan Jedinstvo 2 iJedinstvo 3. Me|utim, prema nare|ewu Jedinstvo 3 (432-13) od23. 7 1990. iz 2. brigada je prevdena iz B u A klasifikaciju. Uovakvoj formaciji brigada je uzela u~e{}a u ratnim operacija-ma u isto~noj Slavoniji u jesen 1991. godine51. Prema reorgani-zaciji armije od januara 1992. godine52, 2. pgmbr bila je u sastavu1. mehanizovanog korpusa, a 208. map bio je i daqe u sastavu 37.korpusa.

Posle borbenih dejstava u Sloveniji u leto 1991. u Vaqevo jepreba~ena 195. motorizovana brigada iz Maribora (vp 8164, iz31. korpusa). Ovom jedinicom komandovao je potpukovnik Mi-lan Jovi}. Posle kakve-takve konsolidacije, ova jedinica je ta-ko|e upu}ena na liniju fronta u isto~nu Slavoniju, gde je nala-zimo u selu Nijemci i okolini. Brigada je potom rasformirana1992. godine. Prema neostvarenom nare|ewu G[ PS SFRJ sp2088-1, od 12. maja 1992, snage JNA iz Bosne su trebale da se povu-ku u Srbiju. Po tom planu u Vaqevo je trebalo da stigne 580. ma-br iz Doboja, zatim komande 4. korpusa sa 49. brigadom, odnosno5. korpusa sa pri{tapskim jednicama i 10. i 30. partizanskomdivzijom.

Preformirawem JNA u Vojsku Jugoslavije, 19. maja 1992, gar-nizon Vaqevo je bio u sastavu 1. armije mehanizovanog korpusasa svojom 2. mehanizovanom brigadom, koja se upravo bila vrati-la u garnizon posle u~e{}a u borbenim dejstvima od septembra1991. godine. U me|uvremenu ukinut je naziv proleterska gardij-


83

50 Osim {to je posle doga|aja na Kosovu u prole}e te godine u sklopupoja~avawa snaga kompletna mehanizovana ~eta sa BVP M-80 iz 2. pgmbru{la u 1. bataqon 125. motorizovane brigade u Kosovskoj MitroviciNar. SSNO, str. pov. 878-1, 19. april 1989;

51 Detaqnije: Marko O. Jeli}, Vaqevska brigada na rati{tu zapadnog

Srema i Isto~ne Slavonije 1991-1992. god. Glasnik Istorijskogarhiva Vaqevo, br. 32-1998, str. 214-219.

52 SSNO Nar. odbrana – Dr‘. tajna 263-1 20., 1992.

ska. Vaqevski 208. map i daqe je bio u odgovornosti U‘i~kogkorpusa. Po ovoj reorganizaciji, skladi{te u Bogova|i (2/373.tehni~ke baze) sada je pre{lo u sastav novosadske 793. pozadin-ske baze kao 703. tehni~ko skladi{te (municija i minsko-eks-plozivna sredstva), a biv{e 4. u Pri~evi}u postalo je 705. teh-ni~ko skladi{te (pogonsko; U ovo skladi{te, prema nare|ewuiz 1993, pre{lo je vanaerodromsko pogonsko-ubojno skladi{tesa aerodroma Ponikve53).

Vojni odsek Vaqevo bio je od maja u sastavu Vojnog okruga Be-

ograd. Odsek je razvijao 12. (vp 6122) i 13. (vp 6124) vojno-terito-

rijalni odred. Naredbom od 7. avgusta iste godine formirana je

komanda Vojnog okruga Vaqevo (vp 4162) u koji su u{li i vojni

odseci Vaqevo, [abac i Loznica. Ovaj okrug je imao 27. i 30.

vojnoteritorijalnu brigadu, kao i 12, 13, 15, 29. i 31. vojnoteri-

torijalni odred na svoj teritoriji.54 Daqim rasformirawem je-

dinica TO Srbije u sastav VoK Vaqevo u{li su slede}i voj-

no-teritorijalni odredi: u vojnom odseku u [apcu: 140. vtod u

Bogati}u, u vojni odsek u Loznici 142. vtod u Loznici, 144. vtod

u Malom Zvorniku, 146. vtod u Quboviji i 147. vtod u Krupwu, i

u vojni odsek u Vaqevu: 149. vtod u Ose~ini, 150. vtod u Koceqe-

vi, 153. vtod na Ubu, 156. vtod u Lajkovcu i 159. vtod u Qigu.55

Zbog obezbe|ewa novouspostavqene granice Savezne Republi-

ke Jugoslavije i opasnosti od preno{ewa brobenih dejstava na

desnu stranu Drine, formiran je 15. grani~ni bataqon, a iz sa-

stava TO razvijene su snage 4. operativne zone. Ove snage su uspo-

stavile grani~no obezbe|ewe na ovom prostoru. Radi prihvata

ovih snaga, u Vaqevu je krajem 1992. trebalo formirati Opera-

tivnu grupu Drina (vp 9705). Prema ovom nare|ewu, ova komanda

je trebalo da ima komandu stana, izvi|a~ki vod, ~etu veze, ~etu

Bojan Dimitrijevi}

84

53 Ministarstvo odbrane (MO), nar. s/pov. 642-1, od 6. februara 1993.

54 MO, nar. s/pov. 3442-1, 7. avgust 1992

55 MO, nar. s/pov. 4136-1, od 7. oktobra 1992. Prema nare|ewu MO, s/pov.642-1, od 6. februara 1993, 140. vtod prebazirao je iz Mionice u Bogati},29. vtod iz Bogati}a u Vladimirce, 31. vtod iz Vladimiraca u Loznicu,142. vtod iz Loznice u Mionicu.

vojne policije do i 1-3 re~ne ~ete56. Delovi 2. brigade tako|e su

uzeli u~e{}a u obezbe|ewu granice u periodu januar-april 1993.

godine. Kasnijim nare|ewem iz 1993. precizirano je da se for-

mira Operativna grupa Drina, ali sada kao jedinica ranga di-

vizije, u koju ulaze lozni~ka 169. i {aba~ka 544. mtbr, 15. gra-

ni~ni bataqon i 58. pontonirska ~eta R sve iz Novosadskog kor-

pusa, kao i 208. me{oviti artiqerijski puk iz U‘i~kog korpu-

sa.57 Ovim sastavom komandovali su pukovnik Ratko \oki}, a

potom general-major Tomislav [ip~i}. U skladu sa novom re-

organizacijom iz 1994. godine OG Drina preformirana je od 18.

marta do 1. juna te godine u Drinsku diviziju. U wen sastav su

u{le slede}e jedinice: 20. motorizovana brigada, 169. motori-

zovana brigada, 544. motorizovana brigada R, 208. me{ovita

artiqerijska brigada R, zatim 30, 32, 84, 150. i 153. laka pe{a-

dijska brigada R, 15. grani~ni bataqon, 39. bataqon veze R, 61.

laki artiqerijsko-raketni divizion PVO, 387. in‘iwerijski

bataqon, 69. dopunski bataqon R i 58. pontonirska ~eta. Deo

ovih jedinica ve} je bio postojao a druge su formirane ili pre-

formirane u toku godine. Tako je 2. mehanizovana brigada A iz

Mehanizovanog korpusa, preformirana u 20. motorizovanu bri-

gadu R (vra}en je stari formacijski broj, ali je ostala vojna po-

{ta 9845), 208. map je preformiran u brigadu sa dva haubi~ka di-

viziona 155 mm i divizionom vi{ecevnih raktenih lansera 128

mm. U diviziju je u{ao i 387. in‘iwerijski bataqon R (do tada

puk, vp 6332), a formirani su 44. bataqon vojne policije u

Vaqevu (vp 4534), 61. laki artiqerijski divizion PVO u [apcu

(vp 4768), 69. dopunski bataqon R Mionica i 39. bataqon veze u

Vaqevu (vp 2686) koji je u miru postojao kao ~eta veze. Vojnoteri-

torijalne brigade 27. i 30, su preimenovane u 32. i 30. a iz Ko-

mande odbrane grada Beograda u Drinsku diviziju pre{le su 84,

150. i 153. laka brigada R sa mestima razvoja u Stepojevcu, Laza-

revcu i Obrenovcu. Radio-izvi|a~ki vod iz Kragujevca pre{ao


85

56 MO, nar s/pov. 4136-1, od 7. oktobra 1992. Ista takva komanda formiranaje u Zrewaninu kao OG Banat.

57 MO, nar. s/pov. 64-1, 11. januar 1993.

je u Vaqevo.58 Iako je re~ o ~itavom spisku jedinica, primetno

je da je ve}i deo wih bio ratne formacije, i da je osnovu divizi-

je ~inila 20. motorizovana brigada. Ovom istom preformaci-

jom tehni~ko skladi{te u Bogova|i prepot~iweno je 373. poza-

dinskoj bazi, sada kao 305. tehni~ko skladi{te, dok je 705.

skladi{te u Pri~evi}u u{lo u sastav 165. vazduhoplovne baze

(Ponikve).

U kasnijim dogradwama formacije vojske tokom devedesetihgodina, efektivi Drinske divizije su postepeno smawivani:153. lpbr je preme{tena iz Obrenovca u Vaqevo.59 Potom je 1997.godine 169. mtbr preformirana u lpbr, rasformirane su 30. i32. lpbr, a 84. i 150. lpbr postale su odredi 504. i 151. motorizo-vane brigade i napustili su Drinsku diviziju.60 Slede}e godine,44. bataqon VP je preformiran u ~etu vojne policije 20. briga-de, a rasformirani su 387. in‘b R, 61. lard PVO i 69. dopb R.61

Prema reorganizaciji iz februara 1999, koja zbog rata sa Sever-noatlanskim paktom nije sprovedena, bilo je predvi|enorasformirawe Drinske divizije (komande sa 39. bv) s tim dawene preostale jedinice (20. mtbr, 544. mtbr, 169. lpbr, 208. ma-br, 15. grb, 58. pont~) u|u u sastav Beogradskog korpusa.62

Drinska divizija je nastavila da postoji sve do reorganiza-cije 20-28. februara 2002. kada je u sklopu rasformirawa armijado{lo i do wenog ukidawa posle osam punih godina postojawa.Komandanti ove divizije bili su u tom periodu: general-majoriTomislav Obradov (1994-1999), i Miladin Miladinovi}(2000-2001), odnosno pukovnici David Markovi} (1999-2000) iDragan Paska{ (2001-2002). Posle ove reorganizacije preostalejedinice divizije 20. i 544. brigada (rasformirana 2004), kao i15. grani~ni bataqon pre{li su u sastav Beogradskog korpusa.Sve ostale jedinice divizije su rasformirane. Vaqevska 20. mo-

Bojan Dimitrijevi}

86

58 MO, nar. s/pov. 486-1, 2. mart 1994.

59 Nar. Na~elnika General{taba (NG[) s/pov. 770-1, 8. mart 1995.

60 Nar. NG[ s/pov. 362-1, 27. februar 1997.

61 Nar. NG[ s/pov. 690-1, 6. mart 1998.

62 Nar. NG[ s/pov. 636-1, 18. februar 1999, odnosno nare|ewe kojim seponi{tavaju ove promene, isto 2709-1, 16. septembar 1999

torizovana brigada ostala je tako osnovna jedinica vaqevskoggarnizona. Brigada je, 2003. godine, imala u sastavu aktivne (A)jedinice: 1. motorizovani bataqon, oklopni bataqon (tenkoviT-55), haubi~ki divizion (D-30 122 mm), me{oviti protivo-klopni divizion (M-83/T-12) i pozadinski bataqon, a kao ratne(NA) jedinice 2. i 3. motorizovani bataqon, laki artiqe-rijsko-raketni divizion PVO63. Po preformirawu KomandeBeogradskog korpusa, u komandu Operativnih snaga (2004), bri-gada je postala sastavni deo ove komande. U periodu od 1990. go-dine do danas brigadom su komandovali: Dragoslav Stani}, Du-{an Lon~ar, Š?¹ Axi}, Qubisav Todorovi}, Radovan Mrvi}, Zo-ran Soldat, Milenko Pavlovi}, Stojan Batini} i MilanNedeqkovi}64.

Prema strategijskom pregledu odbrane koji je zapo~et sa iz-radom u drugoj polovini 2005. godine u Ministarstvu odbrane,sa predvi|enom dinamikom planom usvajawa sredinom 2006. gar-nizon Vaqevo treba da i daqe ostane aktivan. U periodu2000-2004. godine brojno stawe brigade se kretalo oko 1500-1600qudi. Uvo|ewem mogu}nosti civilnog slu‘ewa vojnog roka,smawewem trajawa vojnog roka na 6 meseci, i sve mawom zainte-resovano{}u za vojni poziv, ova brigada je kao i mnogi drugi sa-stavi do{la u situaciju da ima brojno stawe znatno mawe, odpredvi|enog mirnodopskog stawa, tako da je profesionalizaci-ja i smawewe jedini izlaz za opstanak kvalitetne vojske na ovomprostoru. Ipak, tradicija i raspolo‘ivi kapaciteti u~inilisu da u predvi|enom op{tem smawewu garnizon ima budu}nost.U wemu bi se prema ovom planu i novoj organizaciji vojske na-{li jedan aktivan profesionalni pe{adijski bataqon, zatimcentar za obuku i ratna Vaqevska teritorijalna brigada. Ostajeda se vidi kakvim }e putem i}i ovaj reformski proces i kako }eu budu}nosti ‘iveti vaqevski garnizon.


87

63 Struktura Vojske Srbije i Crne Gore, Uprava za organizaciju, mobili-zaciju i vojnu obavezu, Sektor za popunu, mobilizaciju i sistemskapitawa (PM i SP), General{tab VSCG, april 2003.

64 Podaci iz spomen sobe 20. mtbr.

Popis skra}enica:

bv - bataqon veze

vp - vojna po{ta

VP - vojno podru~je

VoK - Vojni okrug Komande

vtod - vojnoteritorijalni odred

grb - grani~ni bataqon

dopb - dopunski bataqon

in`b - inìwerijski bataqon

lpbr - laka pe{adijska brigada

mabr - me{ovita artiqerijska brigada

map - me{oviti artiqerijski puk

mb - mehanizovani bataqon

mbr - mehanizovana brigada

mtbr - motorizovana brigada

okb - oklopni bataqon

pgmbr - proleterska gardijska mehanizovana brigada

pgmd - proleterska gardijska mehanizovana divizija

pd - pe{adijska divizija

pont~ - pontonirska ~eta

sd - streqa~ka divizija

Rezime

Tekst daje istorijat garnizona Vaqevo od zavr{etka Drugog svet-skog rata pa sve do dana{wih dana. U Vaqevu se u tom periodu nala-zila komanda aktivne pe{adijske divizije: 4. kraji{ka/12. stre-qa~ka 1945-1956, 46. srpska pe{adijska B: 1959-1964, Drinska1994-2002. godine. Ovo sve govori da je vaqevski garnizon imao zna-~ajne potencijale u sme{tajnim i qudskim kapacitetima. Jedna odkarakteristika posleratnog razvoja garnizona su i reorganizacije,preimenovawa, rasformirawa, i druge promene, koje su ~esto kom-plikovale strukturu i. Posle niza organizacijskih promena, od1959-60. godine u garnizonu se ustaquje gardijska jedinica (181. puk,potom 20. puk pa 2. brigada) koja je do danas ostala osnovna jedinicavaqevskog garnizona.

Bojan Dimitrijevi}

88

Summary

The text cites the history of Valjevo garrison from the end of World War

II up to nowadays. In that period in Valjevo was situated the headquarters of

active infantry squadron: 4. squadron of Krajina/ 12. shooting squadron

1945-1956, 46. Serbian infantry B squadron: 1959-1964, squadron of Drina

1994 - 2002. These facts show that garrison of Valjevo had significant poten-

tial in terms of accommodation facilities and man power. As a result of post-

war garrison development arose following changes: reorganization, renam-

ing, disbandment. Those and other changes often made garrison structure

more complicated. After a series of organizational changes in years 1959

and 1960, a guardsmen unit becomes a regular part of the garrison (first as

the 181. regiment, then as the 20. regiment and finally as the 2. brigade).

That guardsmen unit remained as the main unit of garrison Valjevo up to

now.


89

Documents

Bojan Dimitrijevic Jedinice garnizona Valjevo 1945-2005