BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II PŁE Ć I RÓ …zpf.psychologia.uj.edu.pl/biopsy2/prezentacje/TEMAT 11 PŁEĆ.pdf · SOMATYCZNA, METRYKALNA ) PŁE Ć PSYCHOLOGICZNA (gender)

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II

PŁEĆ I RÓŻNICE MIĘDZYPŁCIOWE

POJĘCIE PŁCI

PŁEĆ CHROMOSOMALNA – pojęcie odnosi do zró żnicowania zestawu chromosomów płciowych; wi ększość ludzi posiada zestaw XX (kobiety) lub XY (m ężczyźni); mo żliwe inne warianty np. XO (zespół Turnera), XXY (zespół Klinefeltera) lub XYY powoduj ące najcz ęściej charakterystyczne wzorce zaburze ń

PŁEĆ CHROMATYNOWA – stwierdzana na podstawie obecno ści w komórce ciałek Barra (chromatyna płciowa) – obecne w j ądrach komórek kobiet, brak u m ężczyzn

PŁEĆ FENOTYPOWA – pojęcie odnosi si ę do zró żnicowania budowy wewn ętrznych oraz zewn ętrznych organów płciowych, a tak że zachowa ń płciowych; w wi ększości przypadków zestaw chromosomów XX prowadzi do rozwoj u jajników, jajowodów, macicy i pochwy, podczas gdy zestaw XY powoduje roz wój j ąder, moszny, nasieniowodów i penisa (porównaj PŁEĆ GONADALNA, HORMONALNA, SOMATYCZNA, METRYKALNA )

PŁEĆ PSYCHOLOGICZNA (gender) – odnosi si ę do charakterystyki to żsamości płciowej, indywidualnego subiektywnego poczucia prz ynale żności do okre ślonej płci lub orientacji seksualnej

Chromosomy płciowe determinuj ą rozwój i charakterystyk ę gonad (jajników i j ąder). Gonady wytwarzaj ą odpowiednie zestawy hormonów, które determinuj ą charakterystyk ę rozwoju organizmu: wygl ąd fizyczny, reaktywno ść na ró żnego rodzaju substancje oraz rozwój mózgu

PŁEĆ CHROMOSOMALNA A PŁE Ć FENOTYPOWA

Posiadanie zestawu chromosomów XX (kobiety) lub XY (mężczyźni) nie determinuje charakterystyki płci fenotypowej – najistotniejszy w pływ wywieraj ą na ten proces hormony płciowe oraz inne substancje (w tym inne ho rmony), których działanie zaburza ten proces

HORMONY ŻEŃSKIE – estradiol (z grupy estrogenów) oraz progesteron (p ochodna cholesterolu)U kobiet w okresie płodowym relatywnie niski poziom wszystkich hormonówAlfa-fetoproteina wi ąże estrogeny i zabezpiecza przed maskulinizacj ą podwzgórza

HORMONY MĘSKIE – testosteron (z grupy androgenów) oraz dihydrotesto steron (5-alfa-dihydrotetosteron)U mężczyzn w okresie płodowym pocz ątkowy wyrzut androgenów – hormony maj ą dwojakie działanie: TST i DHT – maskulinizacja; MIH – defeminizacja (3-4 miesi ąc)



I RZĘDOWE CECHY PŁCIOWE – wewnętrzne gruczoły płciowe – jajniki lub j ądra

II RZĘDOWE CECHY PŁCIOWE – wewnętrzne i zewn ętrzne narz ądy płciowe – macica, jajowody, pochwa, łechtaczka, wargi sromowe lub pen is, nasieniowody, moszna

III RZĘDOWE CECHY PŁCIOWE – zewnętrzne ró żnice w budowie ciała – owłosienie ciała, masa mi ęśniowa, masa tkanki tłuszczowej, wielko ść piersi, proporcje ciała, brzmienie głosu

IV RZĘDOWE CECHY PŁCIOWE – związane z czynnikami cywilizacyjno-kulturowymi wzmagaj ącymi mi ędzypłciowe ró żnice fenotypowe – np. cechy ubioru, zachowania

HORMONY PŁCIOWE

HORMONY PŁCIOWE A ROZWÓJ PŁCI FENOTYPOWEJ PŁODU

CHROMOSOM Y – gen SRYTESTICULAR DETERMINING FACTOR (TDF)

HORMONY PŁCIOWE A ROZWÓJ PŁCI FENOTYPOWEJ (okres do jrzewania)

ZABURZENIA PŁCI CHROMOSOMALNEJ

ZESPÓŁ TURNERA (45,X) – nie rozwijaj ą się jądra (brak Y); nie rozwijaj ą się jajniki (brak drugiego X); ogólny rozwój budowy wewn ętrznej i zewn ętrznej w kierunku żeńskim; bezpłodno ść; psychologicznie kobiety (cz ęstość wyst ępowania 1:2000 do 1:5000)ZESPÓŁ KLINEFELTERA (47,XXY) – genetycznie zarówno kobiety (XX) jak i m ężczyźni (XY); rozwój jader i m ęskich struktur (XY) hamowany przez drugi X – narz ądy nie w pełni wykształcone; niepłodni; wysocy; obni żony intelekt; psychologicznie m ężczyźni (częstość wyst ępowania 1:500 do 1:1000)


ZESPÓŁ KLINEFELTERA (47,XXY) – genetycznie zarówno kobiety (XX) jak i m ężczyźni (XY); rozwój jader i m ęskich struktur (XY) hamowany przez drugi X – narz ądy nie w pełni wykształcone; niepłodni; wysocy; obni żony intelekt; psychologicznie m ężczyźni (częstość wyst ępowania 1:500 do 1:1000)


ZESPÓŁ TURNERA (45,X) – nie rozwijaj ą się jądra (brak Y); nie rozwijaj ą się jajniki (brak drugiego X); ogólny rozwój budowy wewn ętrznej i zewn ętrznej w kierunku żeńskim; bezpłodno ść; psychologicznie kobiety (cz ęstość wyst ępowania 1:2000 do 1:5000)

ZESPÓŁ KLINEFELTERA (47,XXY) – genetycznie zarówno kobiety (XX) jak i m ężczyźni (XY); rozwój jader i m ęskich struktur (XY) hamowany przez drugi X – narz ądy nie w pełni wykształcone; niepłodni; wysocy; obni żony intelekt; psychologicznie m ężczyźni (częstość wyst ępowania 1:500 do 1:1000)

ZESPÓŁ XYY (ZESPÓŁ JACOBS; 47,XYY) – męskie narz ądy wykształcone, nieco wy żsi niż przeci ętnie; obni żone zdolno ści intelektualne; silne skłonno ści agresywne –nadreprezentacja w wi ęzieniach (cz ęstość wyst ępowania 1:1000)

HORMONY PŁCIOWE A ROZWÓJ PŁCI FENOTYPOWEJ PŁODUZABURZENIA GENETYCZNE

TESTES-AT-TWELVE – zaburzenie zwi ązane z brakiem enzymu 5-alfa-reduktazy, rozwój męskich genitaliów jest słaby i przypominaj ą one żeńskie, w wieku dorastania jednak nagły wyrzut olbrzymiej ilo ści męskich hormonów ko ńczy dzieło (mutacja, zst ąpienie jąder, wykształcenie penisa); zaburzenie endemiczne – Dominikana i Haiti

WRODZONA NADCZYNNOŚĆ NADNERCZY (Congenital Adrenal HyperplasiaI CAH) –zaburzenie zwi ązane z genetycznie uwarunkowan ą nadczynno ścią nadnerczy produkuj ących w okresie płodowym du że ilości androgenów; rozwój narz ądów wewnętrznych nie zaburzony (mog ą rodzi ć); zewnętrzne zmaskulinizowane; maskulinizacja psychiczna (m ęskie formy zabaw, wy ższa agresywno ść, męski profil zdolno ści); wysoki odsetek osób transseksualnych i homosek sualnych

ZESPÓŁ FEMINIZUJĄCYCH JĄDER – NIEWRAŻLIWOŚĆ NA ANDROGENY (Androgen Insensitivity Syndrom AIS) – zaburzenie zwi ązane z brakiem odpowiedzi organizmu na normalny poziom produkowanych przez j ądra hormonów m ęskich, prowadzi do rozwoju żeńskich zewn ętrznych narz ądów płciowych u osobnika z chromosomami XY( brak MIH); narz ądy wewn ętrzne nieprawidłowo wykształcone; osoby te identyfi kują się z płci ą żeńską a zaburzenie mo że nie zosta ć rozpoznane a ż do okresu dorastania (brak miesi ączkowania) – (cz ęstość wyst ępowania: CAIS 1:62 000; PAIS 1: 20 000)

HORMONY PŁCIOWE A ROZWÓJ PŁCI FENOTYPOWEJ PŁODURÓŻNICE W BUDOWIE MÓZGU

Ogólna wielko ść mózgu: mózgi m ężczyzn s ą średnio o 10 % wi ększe od kobiecych; wielko ść ciała w małym stopniu zwi ązana z tą różnicą

Planum Temporale (PT): wi ększa asymetria PT w przypadku m ężczyzn; u kobiet częściej brak asymetrii PT lub asymetria odwrotna


Ogólna asymetria bruzdy bocznej Sylwiusza: u m ężczyzn asymetria jest silniej wyra żona


Spoidło wielkie: ró żnice obserwowane w obr ębie splenium (kobiety – balonowate, mężczyźni – spłaszczone); isthmus (wi ększe u kobiet oraz nieprawor ęcznych mężczyzn); genu (wi ększe u m ężczyzn)

1 – rostrum2 – genuna prawo od 3 – isthmus4 – splenium

HORMONY PŁCIOWE A ROZWÓJ PŁCI FENOTYPOWEJ PŁODURÓŻNICE W BUDOWIE PODWZGÓRZA

SDN-POA (sexually dimorphic nucleus of preoptic area) – zróżnicowane płciowo j ądro pola przedwzrokowego – ró żnice w liczbie oraz ilo ści komórek; j ądro zwi ązane z funkcjami seksualnymi; jego budowa zale żna od poziomu androgenów

badania na szczurach – problem odmiennego wpływu and rogenów i estrogenów

INAH (interstistial nuclei of anterior hypothalamus) – jądra śródmi ąższowe przedniego podwzgórza – INAH-1 & INAH-2 zmieniaj ą się z wiekiem (ró żnice mi ędzypłciowe w charakterystyce zmian); INAH-3 wi ększe u m ężczyzn 2x

HORMONY PŁCIOWE A ROZWÓJ PŁCI FENOTYPOWEJ PŁODURÓŻNICE W BUDOWIE PODWZGÓRZA

INAH (interstistial nuclei of anterior hypothalamus) – jądra śródmi ąższowe przedniego podwzgórza – INAH-3 2x wi ększe u m ężczyzn heteroseksualnych ni ż u homoseksualnych

SCN (suprachiasmatic nucleus) – jądra nadskrzy żowaniowe – 2x wi ększe u m ężczyzn homoseksualnych ni ż u heteroseksualnychBNST (bed nucleus of stria terminalis) – jądro ło żyskowe blaszki kra ńcowej – 2x większe u m ężczyzn; w śród transseksualistów wielko ść jak u kobiet

HORMONY PŁCIOWE A ROZWÓJ ZDOLNO ŚCI RÓŻNYCH MIĘDZY PŁCIAMI

HIPOTEZA GESCHWINDA-GALABURDY – rozwój półkul mózgowych zale żny od poziomu testosteronu; odmienny rozwój lewej i prawe j półkuli; u m ężczyzn wi ększa szansa na pojawienie si ę lewor ęczności oraz dysfunkcji j ęzykowych (j ąknie si ę, dysleksja); mo żliwy mechanizm – ró żne stężenie hormonu lub ró żna ilo ść receptorów

Hipoteza ta zakłada, i ż kobiecy wzorzec asymetrii (wi ększe podobie ństwo funkcjonalne półkul oraz ich lepsza komunikacja) jest zwi ązany z brakiem wyra źnego wpływu testosteronu; m ęski wzorzec (wysoki poziom testosteronu) charaktery zować się ma większymi róznicami funkcjonalnymi mi ędzy półkulami – lewa werbalna & prawa wzrokowo-przestrzenna


PRZEWAGĘ KOBIET obserwuje si ę w zadaniach:

w których wykorzystywane s ą zdolno ści arytmetyczne

w których nale ży wykaza ć się dokładn ą kontrol ą motoryczn ą – zadania manualne

w których nale ży odpami ętać wcześniej prezentowan ą lub czytan ą histori ę lub list ę słów

w których nale ży wskaza ć przedmioty, które zmieniły poło żenie

w których nale ży porówna ć obiekty w celu wskazania podobnych


PRZEWAGĘ MĘŻCZYZN obserwuje si ę w zadaniach:

w których dokonuje si ę w wyobra źni rotacji figur trójwymiarowych

w których nale ży przewidzie ć obraz obiektu po jego przekształceniu

w których nale ży trafia ć do celu

w których nale ży porówna ć poło żenie w przestrzeni dwóch obiektów

w których wykorzystuje si ę rozumowanie matematyczne

HORMONY PŁCIOWE A POZIOM ZDOLNOŚCI RÓŻNYCH MIĘDZY PŁCIAMI

FSH – hormon folikularny (folitropina); LH – hormon l uteinizuj ący (lutropina)


FLUKTUACJE HORMONÓW U KOBIET

ZADANIA „M ĘSKIE”np. testy wzrokowo-przestrzenne lub TUF: środkowa faza lutealna oraz przedowulacyjna – najgorsze wyniki

ZADANIA „KOBIECE”zadania werbalne: środkowa faza lutealna – lepsze wynikitesty manualne – słabe wyniki w czasie menstruacjirozumienie zło żonych instrukcji – słabsze w czasie menstruacji


FLUKTUACJE HORMONÓW U M ĘŻCZYZN

ZADANIA „M ĘSKIE”np. testy wzrokowo-przestrzenne lub TUF: jesie ń – najgorsze wyniki

Documents

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II PŁE Ć I RÓ …zpf.psychologia.uj.edu.pl/biopsy2/prezentacje/TEMAT 11 PŁEĆ.pdf · SOMATYCZNA, METRYKALNA ) PŁE Ć PSYCHOLOGICZNA (gender)